DIADROMES_98

98 KAΛΟΚΑΙΡΙ 2010 Δωρεάν ηλεκτρονική έκδοση

ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ Διδακτικη λογοτεχνιας και εφαρμογες στο σχολειο

Αφήγηση ~ Σαίξπηρ και Παιδικό Βιβλίο ~ Διεθνής Βιβλιοθήκη Νεότητας του Μονάχου

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ Μαζί διαβάζουμε τον κόσμο!

Κατεβάστε τo επιτραπέζιo παιχνίδι δωρεάν από το www.psichogios.gr

Από την πώληση κάθε αντιτύπου € 0,50 διατίθενται για την υποστήριξη του συλλόγου ΑΡΧΕΛΩΝ.

ίζ και σταυρόλεξα Με διασκεδαστικά κου Σαρωνικό! τον και α ασσ θάλ για τη

Κατεβάστε τo επιτραπέζιo παιχνίδι δωρεάν από το www.psichogios.gr

0,50 € από κάθε αντίτυπο θα δοθούν στο σωματείο ΤΟ ΧΑΜΟΓΕΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ.

Διαβάζουμε με τα παιδιά μας… γράφουμε μαζί μια σελίδα για το μέλλον.

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ

...και για νεαρούς αναγνώστες με απαιτήσεις w w w . p s i c h o g i o s . g r

Κάθε βιβλίο μάς φέρνει πιο κοντά! Στις Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ, την τελευταία σελίδα τη γράφετε πάντα εσείς στο www.psichogios.gr. Όταν κλείνει ένα βιβλίο, ανοίγει ένας κύκλος επικοινωνίας. Γνωρίστε τους συγγραφείς και τους αναγνώστες μας μέσα από τα blogs, το forum και τις εκδηλώσεις μας. Στείλτε τις κριτικές σας και λάβετε μέρος σε κληρώσεις. Γραφτείτε δωρεάν στη Λέσχη Αναγνωστών μας με e-mail στο info@psichogios.gr ή στείλτε sms στο 6955 805 192 γράφοντάς μας ΔΙΑΔ, ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ, ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ, Τ.Κ., ΠΟΛΗ με κενό ανάμεσα, ή καλέστε χωρίς χρέωση στο 80011-646 464.

Σ ΤΟ Χ Ω Ρ Ο Τ Η Σ ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Γ Ι Α Π Α Ι Δ Ι Α Κ Α Ι Ν Ε ΟΥ Σ Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Κ Α Ι Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Ε Σ Σ ΤΟ Σ ΧΟ Λ Ε Ι Ο

Το βιβλίο και οι ρυθμοί ζωής Με την πρόοδο της τεχνολογίας, την αλλαγή συνθηκών διαβίωσης και το όραμα της προσωπικής ανάδειξης, έχουν μεταβληθεί εντελώς οι ρυθμοί ζωής, εδώ και αρκετά χρόνια. Χαρακτηριστικό γνώρισμα η ταχύτητα και η εναλλαγή. Ο σύγχρονος άνθρωπος –κατά βάση καταναλωτής– επιζητεί διακαώς την ταυτόχρονη ικανοποίηση όλων των αισθήσεών του: ακούει μουσική, λικνίζεται, διαβάζει και… τρώει σάντουιτς ταυτόχρονα! Κατάντησε άπληστος και ακόρεστος, όπως ο μυθικός Ερυσίχθων! Και η ζωή του, γεμάτη άγχος και έγνοιες. Ένα τρέξιμο σε ρυθμούς εξοντωτικούς. Λησμόνησε το αργό βάδισμα, τον ανανεωτικό περίπατο, τη βραδύτητα και τη ραστώνη. Ο συγγραφέας Μίλαν Κούντερα, πριν από λίγα χρόνια, κυκλοφόρησε το πεζογράφημα Η βραδύτητα, τονίζοντας την ανάγκη να αλλάξει βηματισμό ο σύγχρονος άνθρωπος σε όλες τις επιδιώξεις του. Όπως φαίνεται όμως, δεν είναι εύκολη υπόθεση το να αλλάξει κανείς περπατησιά. Χρειάζεται δύναμη και άσκηση. Προσωπικά, δεν βρίσκω άλλον τρόπο αποτελεσματικότερο από την ανάγνωση ενός βιβλίου. Αυτή νομίζω πως είναι η κατάλληλη «θεραπεία». Το βιβλίο, ανάλογα με το θέμα του και τις δυσκολίες που εμπεριέχει, επιβάλλει τους δικούς του ρυθμούς και τον δικό του χρόνο ροής της ιστορίας, μας εμποδίζει να τρέχουμε, αφού μας μεταφέρει σε άλλους χρόνους – έξω από τις προσωπικές μας συνήθειες. Έτσι ηρεμούμε και ταυτόχρονα ασκούμαστε στη «βραδύτητα». Η ανάγνωση είναι μια περιπέτεια που μας σώζει. Είναι, καθώς λέει ο Προυστ, «μια εθελούσια δουλεία που μας οδηγεί όμως στην ελευθερία». Με την ανάγνωση εξασκούμε τις αρετές της ψυχής: την πειθαρχία, το μέτρο, την υπομονή, την περισυλλογή, το στοχασμό. Μας παιδαγωγεί. Και κάτι ακόμη: ανακαλύπτουμε την αξία της σιωπής! Η ανάγνωση ανήκει στις καλές συνήθειες της ζωής, που καλλιεργούνται σε μικρή ηλικία. Γι’ αυτό, γονείς και εκπαιδευτικοί οφείλουν να ενθαρρύνουν τη φιλαναγνωσία των νέων.

Οι Διαδρομές εύχονται Καλό Καλοκαίρι και καλές αναγνώσεις! Ο Διευθυντής

Περίοδος Γ’ : Καλοκαίρι 2010 Τεύχος 98 Ιούνιος - Ιούλιος - Αύγουστος 2010 Τριμηνιαία Έκδοση (Περίοδος Β΄: 2001-2005, τεύχη 61-80 Περίοδος Α΄: 1986-2000, τεύχη 1-60)

ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ Κ ΑΙ ΝΕΟΥΣ Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Κ Α Ι Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Ε Σ Σ ΤΟ Σ ΧΟ Λ Ε Ι Ο

3rd Period: Summer 2010 No 98 June - July - August 2010 Quarterly Publication (2nd Period: 2001-2005, No 61-80 1st Period: 1986-2000, No 1-60)

ISSN 1105-1523 Ιδιοκτησία: Λέσχη Μελέτης και Έρευνας της Παιδικής Λογοτεχνίας ΟΙ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ Σωματείο μη-κερδοσκοπικό Ζαλόγγου 7, 10678 Αθήνα Εκδότης & Διευθυντής: Βασίλης Αναγνωστόπουλος e-mail: vanagno@ece.uth.gr Yπεύθυνοι Ύλης: Aγγελική Βαρελλά Ελένη Ηλία Τασούλα Τσιλιμένη Συντακτική Επιτροπή: Αγγελική Βαρελλά (Α.Β.), 210.808.06.05 Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη (Γ.Γ.-Σ.), 210.808.45.15 Ελένη Ηλία (Ε.Η.), 210.557.42.50 Μαρία Μιράσγεζη (Μ.Μ.), 210.522.68.66 Λίτσα Ψαραύτη (Λ.Ψ.), 210.681.22.81 Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου (Λ.Π.-Α.), 210.822.30.08, e-mail: loty@loty.gr Τασούλα Τσιλιμένη (Τ.Τσ.), 2310.342.856, e-mail: tsilimen@otenet.gr Θέτη Χορτιάτη (Θ.Χ.), 2310.273.514 Εικόνα Εξωφύλλου: Από το βιβλίο: Η πόλη μας, Eκδ. Παπαδόπουλος, της εικονογράφου Σοφίας Τουλιάτου Marketing, Δημόσιες Σχέσεις και Διαφημίσεις: Πέγκυ Σκουλίδα, 210.2804.842 e-mail: pskoulida@psichogios.gr Επικοινωνία: Εκδ. Ψυχογιός A.E. Tατοΐου 121, 14452 Μεταμόρφωση Τηλ.: 210.2804.800 Eπιμελητής περιοδικού: Πέτρος Γιαρμενίτης DTP: Σπυριδούλα Βονίτση Το περιοδικό ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ εκδίδεται 4 φορές το χρόνο, τους μήνες Μάρτιο, Ιούνιο, Σεπτέμβριο και Δεκέμβριο Απαγορεύεται η μερική ή ολική αντιγραφή ή αναπαραγωγή του περιεχομένου ή της δομής του περιοδικού αυτού χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη ο οποίος διατηρεί όλα τα δικαιώματά του

Owner: DIADROMES Club for Children’s Literature Study and Research, a Greek non-profit union 7, Zalogou str., 10678 Αthens, Greece Publisher & Director: V. D. Anagnostopoulos e-mail: vanagno@ece.uth.gr Editors: Angeliki Varella Helen Ilia Tasoula Tsilimeni Editorial Committee: Αngeliki Varella (Α.V.), 210.808.06.05 Galatia Soureli (G.S.), 210.808.45.15 Eleni Ilia (Ε.I.), 210.557.42.50 Μaria Μirasgezi (Μ.Μ.), 210.522.68.66 Litsa Psarafti (L.Ps.), 210.681.22.81 Loty Petrovits (L.P.), 210.822.30.08, e-mail: loty@loty.gr Τassoula Τsilimeni (Τ.Τs.), 2310.342.856, e-mail: tsilimen@otenet.gr Theti Hortiati (Th.H.), 2310.273.514 Cover Illustration: From the book: Our town, Papadopoulos Publications, Illustrator: Sofia Touliatou Marketing, Public Relations and Advertisments: Peggy Skoulida, 210.2804.842 e-mail: pskoulida@psichogios.gr Communication: Psichogios Publications S.A. 121, Tatoiou str. 14452 Metamorfossi Τel.: 210.2804.800 Copy editor: Petros Yarmenitis DTP: Spyridoula Vonitsi DIADROMES is published four times a year in March, June, September and December The reproduction or copy of the contents or structure of this magazine, in whole or in part, is prohibited without the written authority of the publisher, who retains all rights

ΚΩΔΙΚΟΣ ΕΝΤΥΠΟΥ 3727

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

CONTENTS

Επισημάνσεις

Points

H εικονογράφος του τεύχους: Σοφία Τουλιάτου

This Issue’s Illustrator: Sofia Touliatou

Λογοτεχνία και Παιδεία της Ελένης Α. Ηλία

Literature and Education by Eleni A. Ilia

Μιλώντας για το θάνατο με ένα βιβλίο της Βαρβάρας Πρεβεζάνου

Talking about death with the help of a book by Barbara Prevezanou

Σαίξπηρ και παιδικό βιβλίο: Από τη λογοκρισία και τη διδαχή στη χειραφέτηση και την πρωτοτυπία της Ευαγγελίας Μουλά

Shakespeare and the children's book: From censorship and didacticism to emancipation and originality by Evangelia Moula

Ένθετο 16-σέλιδο Βιβλιοπαρουσιάσεις (43 τίτλοι)

16-page Booklist insert with Reviews (43 titles)

Η Διεθνής Βιβλιοθήκη Νεότητας του Μονάχου της Dr. Christiane Raabe

The International Youth Library of Munich by Dr. Christiane Raabe

Τι γράφεις για παιδιά του Ότφριντ Πρόισλερ

What do you write for children by Ottfried Preussler

Το κίνημα της «Πολιτικής Ορθότητας» στην Παιδική/Νεανική Λογοτεχνία της Wendy K. Sutton Μετάφραση: Αθηνά Ανδρουτσοπούλου

“Political Correctness” in Children’s and YA Literature by Wendy K. Sutton Translation: Athina Androutsopoulou

Η αφήγηση και η θέση της στη σύγχρονη εποχή: συνέντευξη με τη Λίλη Λαμπρέλλη από την Τασούλα Τσιλιμένη

Narration and it's role today: an interview with Lily Lambrelli by Tassoula Tsilimeni

Αλεξία της Θέτιδας Χορτιάτη

Alexia by Thetis Chortiati

Νέα

News

Προδιαγραφές υποβολής άρθρων στις Διαδρομές

Submission Guidelines

Τα ενυπόγραφα κείμενα εκφράζουν τις προσωπικές απόψεις των συγγραφέων τους. The undersigned articles express the personal opinions of their authors.

ε π ι σ ημάνσ ε ι ς επισημάνσεις

επισημάνσεις

Τι ξέχασαν οι κακοπροαίρετοι! Όποιος νομίζει ότι εξέλιπε πια η απαξίωση της παιδικής/νεανικής λογοτεχνίας από ανίδεους ενήλικους, απληροφόρητους κριτικούς ή ζηλόφθονους λογοτέχνες που γράφουν για μεγάλους, κάνει λάθος. Το τι κακίες και ανακρίβειες ακούγονται ακόμα στις μέρες μας για έναν κλάδο που τόσα έχει προσφέρει και τόσο λαμπρή ήταν η πορεία του, είναι απίστευτο. Η στάση αυτή των κακοπροαίρετων μας θυμίζει έναν στίχο του Ντίνου Χριστιανόπουλου. Γράφει κάπου – έχοντας, βέβαια, άλλα πράγματα κατά νου: «Και τι δεν κάνατε για να με θάψετε, αλλά ξεχάσατε πως είμαι σπόρος!» Λ.Π.-Α.

Πάντα επίκαιρα

 4 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Πάντα επίκαιρα, εύστοχα και συγκινητικά όσα έχει γράψει ο Μάξιμ Γκόρκι για τα βιβλία. Ας τα θυμηθούμε: «Αγαπάτε κι εκτιμάτε ένα καλό βιβλίο. Θα γλυκάνει τη ζωή σας, θα σας βοηθήσει σαν φίλος να ξεκαθαρίσετε τη σύγχυση των σκέψεων, των αισθημάτων, των γεγονότων. Θα σας μάθει να εκτιμάτε τον άνθρωπο και τον εαυτό σας. Θα αναπτύξει στο πνεύμα σας και στην καρδιά σας ένα αίσθημα αγάπης για τον κόσμο, την ανθρωπότητα. Αδιάφορο αν το βιβλίο είναι εναντίον των πεποιθήσεών σας. Αν είναι γραμμένο τίμια και το υπαγορεύει η αγάπη για τους ανθρώπους, είναι καλό βιβλίο». Πιστεύουμε πως ταιριάζουν απόλυτα οι σκέψεις του αυτές στα διαλεχτά βιβλία παιδικής/νεανικής λογοτεχνίας. Λ.Π.-Α.

η εικονογράφος του τεύχους

ΣΟΦΙΑ ΤΟΥΛΙΑΤΟΥ Απόφοιτος του τμήματος Γραφιστικής του ΤΕΙ Αθήνας. Δουλεύει ως εικονογράφος, κυρίως στον τομέα των παιδικών εκδόσεων, και μαζί με τον Πέτρο Μπουλούμπαση αποτελούν τη δημιουργική ομάδα magikpencil. Παράλληλα διδάσκει σε ιδιωτικό ΙΕΚ. Έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία, ανάμεσά τους το Χρυσό ΕΒΓΕ Εικονογράφησης για το βιβλίο της Αμάντας Μιχαλοπούλου Η εγγονή του Άι Βασίλη (εκδόσεις Καστανιώτη). Βλέπει τη δουλειά της ως παιχνίδι και αυτό θεωρεί ως το μεγαλύτερό της προτέρημα. Εργογραφία: (2010) Διακοπές στο σπίτι με τον Ισίδωρο, Πατάκης (2010) Περιπέτεια στο Αιγαίο, Καστανιώτης (2009) Ένας ιππότης στο πλυντήριο, Παπαδόπουλος (2009) Η εγγονή του Αϊ-Βασίλη και τα μπισκότα της αγάπης, Καστανιώτης (2009) Μια σοκολάτα για το Νικόλα, Λέξη Κλειδί (2009) Ο γύρος του κόσμου με το ποδήλατο, Πατάκης (2009) Το ταξίδι των τρολ, Καστανιώτης (2008) 12 δώρα για τα Χριστούγεννα, Παπαδόπουλος (2008) Επιστροφή στο σχολείο, Πατάκης (2008) Η πόλη μας, Παπαδόπουλος (2008) Ο Ισίδωρος και ο ναυαγός, Πατάκης (2008) Πώς να καταβροχθίσετε ένα ουράνιο τόξο, Καστανιώτης (2007) Η εγγονή του Αϊ-Βασίλη, Καστανιώτης (2007) Στον πίνακα!, Πατάκης (2006) A Trip to the Zoo, Πατάκης (2006) Βιβλιοφάγος κατά... λάθος!, Πατάκης (2005) Η κατάρα των μαθηματικών, Ερευνητές (2005) Ο Μάρκος και η περίεργη εφεύρεση του καθηγητή Στρφτ, Καστανιώτης (2005) Πάντα;, Πατάκης (2005) Πρώτος!, Πατάκης (2004) Η παλέτα των συναισθημάτων, Κέδρος (2004) Ποιος είναι ο αρχηγός;, Πατάκης (2004) Το ωραιότερο τραγούδι και άλλες ιστορίες, Πατάκης (2004) Ψηλογίγαντες και κοντονάνοι, Καστανιώτης (2003) www.ΔΑSOS.gr, Καστανιώτης (2002) Έχασα το χρώμα μου και ψάχνω να το βρω, Καστανιώτης

5  ΤΕΥΧΟΣ 98 / 2010

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΠΑΙΔΕΙΑ Eλένη Α. Ηλία

6 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ν θέταμε το ερώτημα: «Ποιοι παράγοντες συμβάλλουν στην παιδεία, στην ανάπτυξη της προσωπικότητας, στην πνευματική καλλιέργεια ενός ατόμου;», στην απάντησή μας θα ήταν σκόπιμο να προταχθεί η επαφή με τα λογοτεχνικά έργα. Καθώς οποιοδήποτε πεδίο δράσης από το οποίο αποκομίζουμε εμπειρίες συμβάλλει στην παιδεία μας και στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς μας, τα έργα τέχνης, και ειδικότερα τα λογοτεχνικά κείμενα, που επιτρέπουν την ταύτιση του αναγνώστη με τους αφηγηματικούς ήρωες και έτσι του προσφέρουν εμπειρίες κοινωνικές και ψυχικές, συνιστούν ένα πολύ σημαντικό πλαίσιο μόρφωσης. Η τεράστια παιδαγωγική δύναμη της λογοτεχνίας είναι αποτέλεσμα της απόλαυσης που μας προσφέρει η αναγνωστική διαδικασία, καθώς απαιτεί την αντιληπτική δραστηριοποίησή μας προκειμένου να εννοήσουμε τα στοιχεία που υποδηλώνονται (Iser, W., The Implied Reader, The Johns Hopkins University Press, Baltimore and London, 1990, σ. 31). Αυτή ωστόσο η παιδαγωγική δύναμη του λογοτεχνικού έργου δεν έχει, δυστυχώς, συνειδητοποιηθεί και αξιοποιηθεί επαρκώς από τους εμπλεκόμενους στην αγωγή των παιδιών. Το εν λόγω γεγονός συντελεί αναπόφευκτα στην επικρατούσα έλλειψη αξιών και θετικών πνευματικών προτύπων στο μεγαλύτερο μέρος της σύγχρονης νεολαίας. Ο Καζαντζάκης αναφέρεται στο παρακάτω απόσπασμα από το μυθιστόρημά του Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Μυρτώ Πιταούλη ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΙΑΣ ΑΝΟΡΕΞΙΚΗΣ

Άννα ∆άλλα Ο ΜΙΚΡΟΣ ΚΟΜΗΣ ∆ΡΑΚΟΥΛΑΣ

Ένα βιβλίο για να κατανοήσουµε ότι η δίαιτα δεν είναι παιχνίδι και ότι η νευρική ανορεξία δεν είναι αστείο. Μια διαφωτιστική και ιδιαίτερα επίκαιρη µαρτυρία, που διαβάζεται σαν µυθιστόρηµα.

Μια απολαυστική, πρωτότυπη, χιουµοριστική, τρυφερή και συναρπαστική ιστορία για αγόρια και κορίτσια, παιδάκια και δρακουλάκια.

Μπεάτε Ντούλινγκ ΕΤΟΙΜΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΓΑΠΗ; ΦΥΓΑΜΕ!

Μαρία Αντωνίου Ο ∆IΑΣ, ΤΟ ΣΟΙ ΤΟΥ ΚΑΙ Η ΤΡΕΛΟΠΑΡΕΑ

Τρία κορίτσια, ένας καθηγητής, αρκετά αγόρια και πολλές παρεξηγήσεις. Ένα εφηβικό µυθιστόρηµα µε χιούµορ και σασπένς.

Μια δροσερή ιστορία για µικρά και µεγάλα παιδιά, γεµάτη ευρηµατικότητα, χιούµορ και γνώσεις. Πλασµένη για να αγαπηθεί και να διασκεδάσει.

Λένα Καπνιά-Αραποστάθη ∆ΙΠΛΑ ΣΤΗΝ Ι∆ΙΑ ΘΑΛΑΣΣΑ Το µυστήριο της εξαφάνισης ενός ζευγαριού σε ένα µικρό αιγαιοπελαγίτικο νησί µετατρέπει τις διακοπές τριών κοριτσιών σε µια απίστευτη περιπέτεια.

7  ΤΕΥΧΟΣ 98 / 2010

Τζένι-Μάι Νουγιέν Η ΠΥΛΗ ΤΩΝ ∆ΡΑΚΩΝ Η Τζένι-Μάι Νουγιέν σαγηνεύει τους αναγνώστες της µε µια πολύχρωµη περιπέτεια φαντασίας γεµάτη ξωτικά, δράκους και µυστηριώδεις προφητείες, και µε µια συγκινητική ιστορία για τον αφανισµό των δράκων. Ένα βιβλίο σαν ζωντανός θρύλος!

Ε K ∆ O Σ Ε Ι Σ Κ Ε ∆ Ρ O Σ Γ. Γενναδίου 3 Ι 10678 Αθήνα Ι Τηλ. 210 3809712 Ι www.kedros.gr Ι books@kedros.gr

(εκδ. Ελένης Ν. Καζαντζάκη, Αθήνα, σ. 283) στην ιδιότητα των λογοτεχνικών έργων να υποβάλλουν εμπειρίες, αξίες, ιδέες και γνώσεις: «Ο Ζορμπάς έξυσε το κεφάλι του: –Είμαι ξεροκέφαλος, είπε, εύκολα δεν μπαίνω στο νόημα... Ε, μωρέ αφεντικό, και να μπορούσες αυτά που λες να τα χόρευες να τα καταλάβω! Ή να μπορούσες, αφεντικό, όλα αυτά να μου τα πεις σαν παραμύθι».

 8 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Προκειμένου να γίνει φανερή αφενός η παιδαγωγική δυνατότητα των λογοτεχνικών κειμένων και αφετέρου η ύπαρξη πλήθους έργων στην παγκόσμια λογοτεχνική παραγωγή, την κατάλληλη για το παιδικό και εφηβικό αναγνωστικό κοινό, τα οποία, υποβάλλοντας τις πλέον ουσιαστικές, οικουμενικές αξίες για την ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας, συνακόλουθα οδηγούν στην ευτυχία, θα παραθέσουμε ορισμένα μόνο ενδεικτικά αποσπάσματα. Ξεκινάμε με κείμενα που πραγματεύονται τη συμβολή του φυσικού κόσμου στην παιδεία και την ψυχική ισορροπία του ατόμου, η οποία στις μέρες μας έχει τόσο αγνοηθεί. Η αλλοτρίωση όπου οδηγεί την ανθρώπινη ύπαρξη η διάσταση με τη φύση, θα μπορούσε να καταπολεμηθεί με την ανάγνωση κειμένων που μυούν στα χαρακτηριστικά και τις αρχές της και κυρίως προτρέπουν στην αναζήτηση ουσιαστικής επικοινωνίας μαζί της, στη θεώρησή της ως πλαισίου σοφίας και αυτογνωσίας. Ας σκεφτούμε στο σημείο αυτό την αισθητική ποιότητα των δημοτικών μας τραγουδιών, την αξεπέραστη, διεθνώς αναγνωρισμένη λογοτεχνική τους αξία, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι οι δημιουργοί τους ήταν άνθρωποι αναλφάβητοι. Είχαν όμως τη δυνατότητα της διαρκούς επαφής με τη φύση, είχαν το χρόνο να την παρατηρήσουν, ζούσαν στους δικούς της ρυθμούς. Στον πρωταρχικό και καταλυτικό ρόλο της φύσης στην παιδεία του ατόμου αναφέρεται το εξής ποίημα του Καρυωτάκη: «Είκοσι χρόνια παίζοντας Αντί χαρτιά βιβλία, Είκοσι χρόνια παίζοντας, Έχασα τη ζωή. Φτωχός τώρα ξαπλώνομαι, Μιαν εύκολη σοφία Ν’ ακούσω εδώ που πλάτανος Γέρος μού τη θροεί». Στο ποίημα του Ναζίμ Χικμέτ «Πανσέληνος», από το οποίο παραθέτουμε τους πρώτους στίχους, η φύση λειτουργεί ως καθρέφτης της ψυχής των ανθρώπων, όπου προβάλλονται οι σκέψεις και οι επιθυμίες τους. Τα πρόσωπα του ποιήματος, ερμηνεύοντας τα φυσικά στοιχεία με βάση τις ανάγκες τους και τις προσωπικές τους επιλογές και στάσεις ζωής, εκφράζουν, μάλλον όχι συνειδητά, τον εαυτό τους και κατακτούν την αυτογνωσία.

«Την Πανσέληνο είδε στο Παρίσι ο θεονήστικος αλήτης Κι είπε: Απόψε το φεγγάρι μοιάζει σα χύτρα Με τον πάτο καλογανωμένο. Πανσέληνος. Στο Φατήχ την είδε ένας νυχτοκλέφτης Και, απόψε, είπε, με παράθυρο μοιάζει το φεγγάρι Που έμεινεν ανοιχτό τη νύχτα. Ένας ιρλανδός πόλισμαν πανσέληνο είδε Και, με κλεφτοφάναρο, είπε, μοιάζει απόψε το φεγγάρι Κάποιου, που έδεσε σκάλα για ν’ ανεβεί στον ουρανό Να κλέψει το χρυσάφι των άστρων». Η επίδραση του φυσικού κόσμου στον ανθρώπινο ψυχισμό, και μάλιστα κατά την παιδική ηλικία, οπότε διαμορφώνονται τα διάφορα ατομικά ψυχικά χαρακτηριστικά, διαφαίνεται στο παρακάτω απόσπασμα από την Αιολική Γη του Βενέζη (εκδ. Εστία, σ. 308). Εδώ, ο ώριμος πλέον αφηγητής, αναπολώντας την πορεία του ως πρόσφυγας από τη Μικρασία στην Ελλάδα στην παιδική του ηλικία, απευθυνόμενος στην επίσης μικρή τότε αδερφή του, αναφέρεται στη ζωή του στη μικρασιατική ύπαιθρο, στις εμπειρίες που αποκόμισε ζώντας τα πρώτα παιδικά του χρόνια μέσα στη φύση, και αναγνωρίζει ότι αυτές τον συνόδευσαν πάντα, τον στήριξαν και τον παρηγόρησαν στα δύσκολα χρόνια της προσφυγιάς: «Άρτεμη, εσύ κι εγώ δε θα ’μαστε, Άρτεμη, στην ξένη χώρα έρημοι. Από δω και πέρα σ’ όλες τις μέρες, ως την άκρη του τέλους, δε θα ’μαστε έρημοι...» Στο εξαιρετικό αλληγορικό βιβλίο του Εξιπερί Ο Μικρός Πρίγκιπας (μτφρ. Στρατή Τσίρκα, εκδ. Ηριδανός, σσ. 13-14) εκφράζεται ακριβώς αυτή η σπουδαιότητα της παιδικής ηλικίας. Ο ήρωας του έργου έχει τη δυνατότητα να ανακαλύψει τον αληθινό εαυτό του, που δεν είναι τίποτε περισσότερο από την ξεχασμένη παιδικότητά του, όταν βρίσκεται μόνος στην έρημο της Σαχάρας, κινδυνεύοντας να χάσει τη ζωή του αν δεν καταφέρει να επισκευάσει τη βλάβη στο αεροπλάνο του μέσα στο πολύ μικρό διάστημα για το οποίο επαρκεί το νερό που έχει μαζί του. Μακριά από τις συμβάσεις και τους συμβιβασμούς που επιβάλλει η κοινωνική ζωή, σε αυτές ακριβώς τις συνθήκες του κινδύνου, της περισυλλογής και της αυτοσυγκέντρωσης, ξανακερδίζει την αυτογνωσία του, που αποδίδεται με το πρόσωπο του Μικρού Πρίγκιπα: «Το πρώτο βράδυ λοιπόν αποκοιμήθηκα πάνω στην άμμο, χίλια μίλια μακριά από κάθε κατοικημένη γη... Φαντάζεστε λοιπόν την έκπληξή μου, τα χαράματα, όταν μία μικρή αλλόκοτη φωνή με ξύπνησε, λέγοντας: –Σας παρακαλώ... Ζωγράφισέ μου ένα αρνί! Κοίταζα λοιπόν αυτήν την οπτασία γουρλώνοντας τα μάτια από κατά-

9  ΤΕΥΧΟΣ 98 / 2010

πληξη. Δεν πρέπει να ξεχνάτε ότι βρισκόμουν χίλια μίλια μακριά από κάθε κατοικημένη περιοχή. Κι όμως ο μικρός μου ανθρωπάκος δε μου φαινόταν να ’χει χαθεί, μήτε πεθαμένος από την κούραση, μήτε πεθαμένος από την πείνα, μήτε πεθαμένος από τη δίψα, μήτε πεθαμένος από το φόβο. Δεν έδειχνε καθόλου σαν παιδί που χάθηκε μέσα στη μέση της ερήμου, χίλια μίλια μακριά από κάθε κατοικημένη περιοχή». Η αυτογνωσία έχει ως αφετηρία την πλήρη συνειδητοποίηση του ότι είμαστε εφήμεροι, ότι ο χρόνος μας είναι πεπερασμένος. Στους παρακάτω στίχους του δημοτικού τραγουδιού με τον τίτλο «Το Τραγούδι του Ντουνιά» αποδίδεται λοιπόν εξαιρετικά, με την τεχνική της αντίθεσης, αυτή η συντομία της ανθρώπινης ζωής, η οποία αντιδιαστέλλεται προς τη διάρκεια ύπαρξης των βουνών:

 10 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

«Σαν τ’ όνειρο που είδα χτες, κοντά να ξημερώσει Έτσ’ είναι τούτος ο ντουνιάς, ο ψεύτικος ο κόσμος. Σ’ αυτόν τον κόσμο που ’μαστε άλλοι τον είχαν πρώτα Σ’ εμάς τον παραδώσανε κι άλλοι τον καρτερούνε. Καλότυχα είναι τα βουνά, ποτέ τους δε γερνάνε, Το καλοκαίρι πράσινα και το χειμώνα χιόνι...» (Νικολάου Γ. Πολίτη, Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού, σ. 232)

Αν και η ανθρώπινη ύπαρξη κλονίζεται μπροστά στην επίγνωση του θανάτου, αυτή ακριβώς η πραγματικότητα τροφοδοτεί την ανθρώπινη αγωνιστικότητα και δημιουργικότητα. Η μετουσίωση του υπαρξιακού άγχους σε δημιουργία διαφαίνεται θαυμάσια στο παρακάτω απόσπασμα του Καζαντζάκη: «Είμαστε σκουληκάκια μικρά μικρά, Ζορμπά, απάνω σ’ ένα φυλλαράκι γιγάντιου δέντρου. Μερικοί άνθρωποι, οι πιο ατρόμητοι, φτάνουν ως την άκρα του φύλλου. Από την άκρα αυτή σκύβουμε, με τα μάτια ανοιχτά, τα αυτιά ανοιχτά κάτω στο χάος. Ανατριχιάζουμε. Μαντεύουμε κάτω μας το φοβερό γκρεμό... Κι έτσι σκυμμένοι στην άβυσσο, νογούμε σύγκορμα, σύψυχα, να μας κυριεύει τρόμος. Από τη στιγμή εκείνη αρχίζει... Σταμάτησα. Ήθελα να πω: Από τη στιγμή εκείνη αρχίζει η ποίηση, μα ο Ζορμπάς δε θα καταλάβαινε και σώπασα». (Ό.π., σ. 276).

Χαρακτηριστικό της ανθρώπινης αγωνιστικότητας, της ανάγκης να θέτουμε σκοπούς στη ζωή προκειμένου να αντιμετωπίζουμε τις τραγικές καταστάσεις που δεν βρίσκονται κάτω από τον έλεγχό μας και είναι ενάντιες στις επιλογές και τις επιθυμίες μας, είναι το μυθιστόρημα Γαλήνη του Η. Βενέζη (εκδ. Εστία, σσ. 232-233). Στο απόσπασμα που ακολουθεί, εμφανίζεται ο ηλικιωμένος πατέρας, που πριν από λίγο καιρό έχει χάσει το μοναχοπαίδι του, να αναφέρεται στην απόφασή του να δημιουργήσει έναν νέο τριανταφυλλώνα στην άνυδρη

γη που έχει εγκατασταθεί ως πρόσφυγας, για να δώσει νόημα στην παραπέρα ζωή του: «–Γιατί, λέει τέλος, δεν τ’ αφήνεις πια αυτό;... –Τη γη, του λέει, θέλοντας να πει για τη γη που άρχισε πάλι να τη σκαλίζει για τριαντάφυλλα, περνώντας τις ώρες της συμφοράς του, ο Δημήτρης Βένης. –Δεν υπάρχει πια τίποτ’ άλλο, παιδί μου,... Και πια δεν υπάρχει κανείς που να πιστεύει... Μουρμούρισε το γεροντάκι γέρνοντας το κεφάλι». Ας περάσουμε στη συμβολή των λογοτεχνικών κειμένων στον πλέον σημαντικό στόχο της ανθρώπινης ζωής, που κατά τον Αριστοτέλη, στο έργο του Ηθικά Νικομάχεια (τ. Β΄, μτφρ. Κυρ. Ζάμπα, εκδ. Ευθεία, Αθήνα, σ. 274) δεν είναι άλλος από την αναζήτηση της ευτυχίας. Στο διάσημο παγκοσμίως λογοτεχνικό έργο του Ρίτσαρντ Μπαχ με τίτλο Ο Γλάρος Ιωνάθαν Λίβιγκστον (μτφρ. Γ. Κυπραίος, εκδ. Διόπτρα, Αθήνα, 1992, σσ. 61, 62), η ευτυχία συσχετίζεται με την ολοκλήρωση της προσωπικότητας, όπως άλλωστε υποστηρίζει και ο σύγχρονος φιλόσοφος ΄Εριχ Φρομ, που αναφέρει επακριβώς ότι «η πιο μεγάλη δυνατή ολοκλήρωση της προσωπικότητας, η πιο μεγάλη αυτογνωσία αποσκοπεί στη δύναμη και την ευτυχία του ατόμου» (Ο φόβος μπροστά στην ελευθερία, μτφρ. Δ. Θεοδωρακάτος, Αθήνα, 1971, σ. 276). Ο κύριος ήρωας του έργου του Μπαχ, ο νεαρός γλάρος Ιωνάθαν, έχει αφήσει τον κόσμο στον οποίο γεννήθηκε, όπου οι γλάροι «είχαν τα μάτια τους σφαλιστά στις χαρές της πτήσης και χρησιμοποιούσαν τις φτερούγες τους μόνο σαν μέσο για να βρίσκουν την τροφή τους και να μάχονται γι’ αυτήν» (σ. 58), αναζητώντας τον Παράδεισο. Ο ηλικιωμένος γλάρος που έχει αναλάβει το ρόλο του εκπαιδευτή, του εξηγεί: «Θ’ αρχίσεις να πλησιάζεις τον παράδεισο, Ιωνάθαν, την στιγμή που θ’ αγγίξεις την τέλεια ταχύ-

τητα. Και τέλεια ταχύτητα δεν είναι να πετάς με χίλια μίλια την ώρα ή μ’ ένα εκατομμύριο ή με την ταχύτητα του φωτός. Κι αυτό γιατί κάθε αριθμός είναι από μόνος του ένα όριο, ενώ η τελειότητα δεν έχει όρια. Τέλεια ταχύτητα, γιε μου, σημαίνει το να είσαι εκεί... Πάντα να θυμάσαι, Ιωνάθαν, ότι ο Παράδεισος δεν είναι ούτε τόπος ούτε χρόνος, γιατί αυτά τα δύο είναι πράγματα που δεν έχουν κανένα νόημα». Η έννοια της ευτυχίας, που αναφέρεται αλληγορικά ως Παράδεισος στο παραπάνω έργο, προσδιορίζεται με σαφήνεια στο παγκοσμίως αγαπητό κλασικό παραμύθι Η Πεντάμορφη και το Τέρας της Ζαν-Μαρί Λεπρένς Ντε Μπομόν (μτφρ. Μαρίνα Τουλγαρίδου, εκδ. Ερευνητές, 2005). Εδώ η ηρωίδα παρέμενε ευτυχισμένη και γι’ αυτό φαινόταν πεντάμορφη, ακόμα και όταν δυσκόλευαν πολύ οι συνθήκες της ζωής της: «–Γιά κοίτα τη μικρή μας αδελφή, έλεγαν οι αδερφές της. Είναι τόσο χαζή που, ενώ ζει μες στη δυστυχία, είναι ικανοποιημένη».

 12 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Μέσα από την αναγνωστική ταύτιση με το γοητευτικό αυτό λογοτεχνικό πρότυπο, μας υποβάλλεται η αντίληψη ότι η πραγματικότητα δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να είναι ιδανική. Η ευτυχία συνεπώς σχετίζεται με την ψυχική πληρότητα που νιώθουμε, πηγάζει από την εσωτερική μας κατάσταση, από την ικανοποίηση ότι αξιοποιούμε το σύνολο των δυνατοτήτων μας για να πραγματοποιήσουμε τις επιδιώξεις μας. Καθώς λοιπόν πρόκειται για κατάσταση ανεξάρτητη από εξωτερικούς παράγοντες, βρίσκεται κατά πολύ κάτω από τον έλεγχό μας. ΄Ισως ορισμένα παιδιά και έφηβοι στις μέρες μας να έχουν ήδη ανακαλύψει τη σχέση της παιδείας, με άλλα λόγια της αδιάκοπης προσπάθειας για την ολοκλήρωση της προσωπικότητας, με την ευτυχία. Για εκείνους που αγχωμένοι από την ένταση και την προσπάθεια για την κατάκτηση ενός επιμέρους στόχου δεν έχουν ακόμη συνειδητοποιήσει την ευδαιμονία, την ευτυχία που προκαλεί η παιδεία, η σοφία, η αυτογνωσία, θα τη βιώσουν οπωσδήποτε σε κάποια περίοδο της ζωής τους μέσα από την ανάγνωση όχι μόνο των συγκεκριμένων έργων από τα οποία προέρχονται τα αποσπάσματα που ενδεικτικά παραθέσαμε εδώ, αλλά και πολλών άλλων σχετικών κειμένων. Γιατί ειδικότερα για τον αναγνώστη της λογοτεχνίας δεν υπάρχει, ευτυχώς, τίποτα πιο αληθινό, πιο σημαντικό και πιο ελπιδοφόρο από αυτό που εκφράζει το ρητό «Γηράσκω αεί διδασκόμενος».

•

Σελ. 36

•

14 e

9,90 e

Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Ε Σ Μ Ε Π Ο Λ Υ Χ Ρ Ω Μ Η Ε Ι Κ Ο Ν Ο Γ ΡΑ Φ Η Σ Η

ΛΟΤΗ ΠΕΤΡΟΒΙΤΣ-ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ

ΑΘΗΝΑ ΜΠΙΝΙΟΥ

Στο πανηγύρι των πουλιών

Ο βάτραχος, η γάτα και το φίδι

εικονογράφηση: ΕΥΗ ΤΣΑΚΝΙΑ

εικονογράφηση: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΦΟΥΣΕΚΗΣ

13 

EKΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ ΝΕΟΙ ΤΙΤΛΟΙ

ΤΕΥΧΟΣ 98 / 2010

ΣΣελ. λ 136

•

Σελ. 176 • 9 e

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΓΙΑ ΝΕΟΥΣ

ΜΑΝΟΣ ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ

Ανίσχυρος άγγελος

ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗ

Το Δέντρο το Μονάχο

ΜΙΛΩΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΜΕ ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ Βαρβάρα Πρεβεζάνου Νηπιαγωγός

Έ  14 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

να από τα θέματα στα οποία δίνεται ιδιαίτερη σημασία στις μέρες μας είναι η προάσπιση, η βελτίωση και η προαγωγή της υγείας, και για το λόγο αυτό το ΥΠ.Ε.Π.Θ. εφαρμόζει οργανωμένα προγράμματα Αγωγής Υγείας στα σχολεία. Στόχος η μετάδοση γνώσεων, η συνειδητοποίηση αξιών και η υιοθέτηση συνηθειών και στάσεων ζωής, οι οποίες προάγουν τη σωματική και την ψυχική υγεία και την κοινωνική ευεξία των μαθητών, μέσα από διαδικασίες ενδυνάμωσης των μαθητών και ανάπτυξης δεξιοτήτων, ώστε να διαχειρίζονται αποτελεσματικά τις καταστάσεις της ζωής, να επιλύουν προβλήματα, ν’ αντιμετωπίζουν δυσκολίες και να παίρνουν αποφάσεις1. Η αντιμετώπιση του πένθους είναι ένα από τα θέματα που σχετίζονται με την ψυχική υγεία του ατόμου και μπορεί να αποτελέσει το περιεχόμενο ενός προγράμματος Αγωγής Υγείας ακόμη και για μικρά παιδιά, για δύο κυρίως λόγους: Πρώτον, γιατί ο θάνατος, ένα αναπόσπαστο και αναπόφευκτο φαινόμενο της ζωής, αποτελεί θέμα ταμπού για τη σύγχρονη κοινωνία μας, το οποίο οφείλουμε να ξεπεράσουμε και να το διαχειριστούμε ανοιχτά και χωρίς υπεκφυγές. Και δεύτερον, γιατί ο θάνατος θεωρείται μια μορφή απώλειας, ανάμεσα σε πολλές εμπειρίες «συμβολικών θανάτων» που βιώνουμε καθημερινά2. Γι’ αυτό οι δεξιότητες για την αντιμετώπιση του πένθους αφορούν και τη διαχείριση γενικότερων καταστάσεων απώλειας3 οι οποίες είναι μέρος της πραγματικότητας του σημερινού και πολύ περισσότερο του αυριανού κόσμου των παιδιών. Η ανάγκη εξοικείωσης των παιδιών με την πραγματικότητα του θανάτου και ανάπτυξης υγιών στάσεων για την αντιμετώπισή της τονίζεται και σε έρευνα του Πανεπιστημίου Αθηνών4 η οποία έδειξε τις στάσεις απώθησης του θανάτου στη σχολική κοινότητα και επισημαίνει την ανάγκη εισαγωγής της «αγωγής θανάτου» στα σχολεία ως αγωγή υγείας, τονίζοντας ταυτόχρονα πως η αγωγή θανάτου είναι αγωγή ζωής. Σε κάθε περίπτωση πάντως, οφείλουμε να διαχειριστούμε το θάνατο ανοιχτά, χωρίς υπεκφυγές, αφού ο θάνατος είναι αναπόσπαστο και αναπόφευκτο φαινόμενο της ζωής. Προετοιμάζοντας τα παιδιά να ζήσουν ως συναισθηματικά υγιείς ενήλικες, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε την ανάπτυξη δεξιοτήτων για το χειρισμό των απωλειών της ζωής τους. Γνωστικοί και συναισθηματικοί στόχοι, όπως η μετάδοση έγκυρων γνώσεων, η ενίσχυση της προσωπικότητας,

η αποσαφήνιση αξιών και στάσεων απέναντι στο θάνατο και τη ζωή και η διερεύνηση των αντιδράσεων μπροστά στην απώλεια, περιλαμβάνονται στους ειδικότερους στόχους ενός προγράμματος Αγωγής Υγείας για την εξοικείωση των παιδιών με το φαινόμενο του θανάτου5. Η λογοτεχνία μπορεί να συμβάλει στην επίτευξη αυτών των στόχων και το παιδικό βιβλίο να χρησιμοποιηθεί ως παιδαγωγικό μέσο για την εξοικείωση του παιδιού με το θάνατο. Μπορεί να έχει έναν παραπληρωματικόσυμπληρωματικό ρόλο, παρόλο που διατυπώνονται και επιφυλάξεις για τη γενικότερη επίδραση ενός βιβλίου, ιδιαίτερα στα παιδιά6, αφού η συνεισφορά της ανάγνωσης βιβλίων, τόσο στη γνωστική ανάπτυξη όσο και στη συναισθηματική ανάπτυξη και την ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού, θεωρείται από πολλούς αυτονόητη7. H λογοτεχνία επιτρέπει στους αναγνώστες να κατανοήσουν τον κόσμο που τους περιβάλλει και να του δώσουν νόημα. Μέσα από τις ιστορίες, τα παιδιά εξερευνούν φανταστικές καταστάσεις βιωμένες από άλλους, «μοντέλα ζωής», διατηρώντας όμως μια απόσταση ασφαλείας από την πραγματικότητα8. Η ανάγνωση ιστοριών μπορεί να βοηθήσει το παιδί να κατανοήσει τα συναισθήματά του, να ταυτιστεί με μυθοπλαστικούς ήρωες που βιώνουν παρόμοια συναισθήματα, αλλά και να βοηθήσει το παιδί να ευαισθητοποιηθεί απέναντι στα συναισθήματα των άλλων9. Ψυχολόγοι και ψυχοθεραπευτές προτείνουν για τη συναισθηματική επεξεργασία της θλίψης ενός παιδιού που βιώνει απώλεια, μια πορεία κάθαρσης μέσα από τη βιβλιοθεραπεία, ως προγραμματισμένη και καθοδηγούμενη από ειδικό θεραπευτή ανάγνωση10. Η μετοικεσία του παιδιού, μέσω της ανάγνωσης, στον συγκινησιακά ασφαλή κόσμο του φανταστικού, το διευκολύνει να αντικρίσει τη θλίψη του και του παρέχει την «ψυχολογική άδεια» να την εκφράσει και να τη διαχειριστεί. Η αποσαφήνιση συναισθημάτων, που μοιάζουν ακατανόητα και επομένως άλυτα, ανακουφίζει από εσωτερικές εντάσεις και βοηθά την επεξεργασία και το χειρισμό τους, ώστε να αντιμετωπιστούν οι δυσκολίες και να βρεθούν λύσεις11. Η βιβλιοθεραπεία, όμως, μπορεί να έχει και ευρύτερη έννοια, καθώς η ανάγνωση, κατ’ επέκταση και η ανάγνωση-ακρόαση μέσω αφηγητή, λειτουργεί

15  ΤΕΥΧΟΣ 98 / 2010

16 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

από μόνη της θεραπευτικά στο βαθμό που βοηθά το παιδί-αναγνώστη στην κατανόηση, την αποδοχή και την έκφραση των συναισθημάτων του. Το βιβλίο μπορεί απλά να γίνει το μέσο που θα προσφέρει μια καλή ευκαιρία για συζήτηση, αλλά και θα δημιουργήσει τις διόδους επικοινωνίας του ενήλικου με το παιδί. Πολλοί θεωρούν ότι η χρήση βιβλίων και οι συζητήσεις που προκαλούν είναι ευεργετικές για την εξοικείωση των παιδιών με την ιδέα του θανάτου, γι’ αυτό και προτείνονται τρόποι για τη χρήση παιδικών λογοτεχνικών βιβλίων όχι μόνο ως βοηθητικά μέσα μιας συμβουλευτικής-θεραπευτικής διαδικασίας, αλλά και ως απλά μέσα επικοινωνίας και διαλόγου ενηλίκου και παιδιού12. Η βιβλιοθεραπευτική αξία της λογοτεχνίας αφορά τις σύγχρονες ιστορίες που διαπραγματεύονται υπαρξιακά θέματα όπως ο θάνατος, όταν απαντούν στα ερωτήματα και τις ανάγκες του παιδιού και προτείνουν στάσεις αντιμετώπισης των δυσκολιών που το αναστατώνουν13. Η εδραιωμένη αντίληψη για τον εκπαιδευτικό χαρακτήρα του παιδικού βιβλίου και η επακόλουθη πρόθεση για παιδαγωγική αξιοποίησή του έχει οδηγήσει τα τελευταία χρόνια στην παραγωγή βιβλίων και για την προσχολική ηλικία, τα οποία πραγματεύονται ρεαλιστικά την αποδοχή του θανάτου και τις συναισθηματικές διεργασίες που ακολουθούν το θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου, ακολουθώντας τη σύγχρονη τάση της Παιδικής Λογοτεχνίας για διαπραγμάτευση θεμάτων κοινωνικού προβληματισμού. Θα πρέπει να επισημάνουμε εδώ ότι η κοινωνικοποιητική λειτουργία των παιδικών βιβλίων αναδεικνύει τη σημασία της σχέσης του δημιουργού με το παιδί-αναγνώστη και επιβάλλει ως αναγκαιότητα την ενημέρωση του δημιουργού πάνω στα ψυχοπαιδαγωγικά δεδομένα14. Βέβαια αυτό περικλείει τον κίνδυνο να λειτουργήσει αρνητικά ως προς το λογοτεχνικό αποτέλεσμα, στο βαθμό που η παιδαγωγία οδηγεί σε μια χρησιμοθηρική παραγωγή παιδικών βιβλίων με μοναδικό σκοπό την προβολή και «αξιοποίηση» του θέματος. Η σύγχρονη λογοτεχνική παραγωγή περιλαμβάνει αξιόλογα βιβλία για μικρά παιδιά με κεντρικό θέμα το θάνατο15, τα οποία δεν αναιρούν την αισθητική τους αξία και την ευχαρίστηση που αντλούν τα παιδιά, αφού το παιδικό βιβλίο πέρα και πάνω από παιδαγωγικούς ή άλλους στόχους οφείλει να είναι και έργο τέχνης16. Βιβλία τα οποία απευθύνονται τόσο στον αναγνώστη-παιδί όσο και στον πάντα παρόντα ενήλικο «συναναγνώστη»17 του παιδικού βιβλίου και τα οποία προσεγγίζουν το θάνατο με έναν τρόπο αναπτυξιακά και συναισθηματικά κατάλληλο, καθώς στηρίζονται, αξιοποιούν και αφομοιώνουν αποτελεσματικά τα σύγχρονα ψυχοπαιδαγωγικά δεδομένα για την κατανόηση της έννοιας του θανάτου από τα μικρά παιδιά και την αντιμετώπιση του πένθους18, δίνοντας συγχρόνως μάθημα ζωής. Βιβλία τα οποία ικανοποιούν και τους στόχους της βιβλιοθεραπείας19 αφού: ✓ Βοηθούν τα παιδιά να κατανοήσουν την έννοια του θανάτου. ✓ Βοηθούν τα παιδιά να αναγνωρίσουν τα συναισθήματα που εκφράζονται στα κείμενα. ✓ Παρέχουν όχι μόνο πληροφορίες αλλά και μια βαθύτερη ματιά στην απώλεια.

17  ΤΕΥΧΟΣ 98 / 2010

 18 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

✓ Προωθούν την αντίληψη ότι άλλοι που αντιμετώπισαν τα ίδια προβλήματα, τα διαχειρίστηκαν και τα ξεπέρασαν. ✓ Παρουσιάζουν αξίες και στάσεις αντιμετώπισης. ✓ Προτείνουν πιθανές λύσεις. Τα εικονογραφημένα βιβλία που διαπραγματεύονται την απώλεια θα μπορούσαν να ταξινομηθούν σε δύο κύριες κατηγορίες: ιστορίες βασισμένες στον κύκλο της ζωής στη φύση, και ιστορίες θανάτου ενός ζώου ή προσώπου. Στα περισσότερα εικονογραφημένα βιβλία για παιδιά 4-8 ετών ο θάνατος ενός προσώπου αφορά ένα ηλικιωμένο πρόσωπο και συνήθως τον παππού20. Δεν λείπουν όμως και τα βιβλία που διαπραγματεύονται το θάνατο ενός παιδιού (π.χ. Έχε γεια, Ρούνε21). Συχνά ο θάνατος προσώπων προσεγγίζεται μέσα από ανθρωπομορφικές ιστορίες με ήρωες ζώα22. Η Joan Fassler23, η οποία ανέλυσε τρόπους με τους οποίους μπορούν να χρησιμοποιηθούν τα βιβλία για να βοηθηθούν τα παιδιά στην εξοικείωση με την έννοια του θανάτου, προτείνει τρία στάδια για την προσέγγιση του θανάτου: 1. Σε πρώτο στάδιο την ανάγνωση βιβλίων σχετικά με τις μεταβολές που μπορεί να παρατηρήσει το παιδί στη φύση και συζητήσεις για τον κύκλο της ζωής και το θάνατο ως φυσιολογικό φαινόμενο. 2. Στο δεύτερο στάδιο μπορούν να ακολουθήσουν ιστορίες παιδιών που βιώνουν την απώλεια π.χ. ενός κατοικίδιου, οι οποίες θα υποβοηθήσουν τη βαθμιαία κατανόηση της οριστικότητας και των χαρακτηριστικών του θανάτου. 3. Στο τρίτο και τελευταίο στάδιο μπορεί να παρουσιαστεί και ο θάνατος των ανθρώπων ο οποίος, σύμφωνα με τη Fassler, καλύτερα να προσεγγίζεται πρώτα μέσα από την απώλεια ηλικιωμένων προσώπων. Θα συζητήσουμε στη συνέχεια, ως ενδεικτικά παραδείγματα, εικονογραφημένα παιδικά βιβλία τα οποία ανταποκρίνονται στους στόχους της βιβλιοθεραπευτικής ανάγνωσης που αναφέρθηκαν παραπάνω. Συγχρόνως, η παρουσίαση των βιβλίων γίνεται με μια συγκεκριμένη σειρά η οποία ακολουθεί τη βιβλιοθεραπευτική προσέγγιση που προτείνει η Fassler. Αποτελεί δηλαδή μια πρόταση για ένα πρόγραμμα ανάγνωσης το οποίο θα μπορούσε να συμβάλει στη σταδιακή εξοικείωση των παιδιών προσχολικής ηλικίας με την ιδέα του θανάτου.

1. Η πτώση του φύλλου που το έλεγαν Φρέντυ24 Ο Φρέντυ, το φύλλο ενός δέντρου, μεγαλώνει και χαίρεται τις αλλαγές της ζωής. Καθώς βιώνει τις αλλαγές του φθινοπώρου, δεν καταλαβαίνει και φοβάται το θάνατο. Ο Ντάνιελ, ένα άλλο φύλλο, του μιλάει για τους σκοπούς της ζωής, τις αλλαγές της και το θάνατο.

Ο Λέο Μπουσκάλια, ψυχολόγος και καθηγητής της εκπαίδευσης, επιλέγει τον κύκλο ζωής στη φύση ως πρόφαση για ένα φιλοσοφικό δοκίμιο πάνω στο θάνατο και κυρίως στη ζωή. Η επιλογή του κύκλου της ζωής στη φύση, που επαναλαμβάνεται περνώντας νομοτελειακά από τη φθορά στην αναγέννηση, έρχεται να τονίσει με ξεχωριστή έμφαση πως ο θάνατος είναι το μόνο βέβαιο στη ζωή και η αναπόφευκτη μοίρα όλων μας. Ο συγγραφέας επιλέγει και χρησιμοποιεί τις σωστές λέξεις, χωρίς φόβο και χωρίς μισόλογα, διφορούμενες εκφράσεις ή ευφημισμούς που θα μπορούσαν να παρερμηνευτούν και να δυσκολέψουν το παιδί στην κατανόηση του θανάτου ως ένα γεγονός οριστικό και αμετάκλητο. Λέει στον ήρωα, άρα και τον αναγνώστη, απλά την αλήθεια για να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα. Μιλάει για το θάνατο με απλότητα, ευθύτητα και ειλικρίνεια. Απαντά σε απορίες, ερωτήματα και ενδόμυχους φόβους μας με λόγο τρυφερό, ποιητικό, πραϋντικό. Αντιμετωπίζει τα συναισθήματα του φόβου και της άρνησης του θανάτου και καθησυχάζει ήρεμα. Από τα δυνατά σημεία του βιβλίου: η οπτική του θανάτου ως μέρος της ζωής. Φιλοσοφεί πάνω στο νόημα της ζωής, τονίζοντας παράλληλα τη χαρά της.

2. Αντίο Ποντικούλη25 Όταν ο μικρός Ντέιβιντ διαπιστώνει ότι το μικρό του ποντικάκι δεν ξυπνάει, ο μπαμπάς του εξηγεί πως πέθανε. Ο Ντέιβιντ αρνείται να το αποδεχτεί, μετά θυμώνει, λυπάται, κλαίει. Αναζητά παρηγοριά στους γονείς του. Ζητά να μάθει γιατί, τι θα γίνει τώρα. Αποφασίζουν να θάψουν τον Ποντικούλη κι ετοιμάζει ένα όμορφο κουτί με πολλά δώρα για εκείνον. Τώρα νιώθει λίγο καλύτερα. Με λεπτότητα, ευαισθησία και τρυφερότητα το βιβλίο αυτό χειρίζεται την πρώτη συνάντηση του μικρού παιδιού με το θάνατο του αγαπημένου του ζώου. Αναγνωρίζοντας τη σοβαρότητα των δυσκολιών που αναστατώνουν το παιδί, παρακολουθεί την ομαλή πορεία του πένθους του. Η καθαρτήρια, λυτρωτική εκτόνωση του συναισθήματος, οι διαδικασίες ταφής, ο αποχαιρετισμός και η αποδοχή της πραγματικότητας αφήνουν, στο τέλος αυτής της πορείας, χώρο για μελλοντική συναισθηματική επένδυση σε μια νέα σχέση. Ταυτόχρονα εξοικειώνει με τα έθιμα ταφής. Αναπτύσσοντας δύο επίπεδα ανάγνωσης, το βιβλίο απευθύνεται ταυτόχρονα: ✓ Στο παιδί-αναγνώστη που βιώνει μια απώλεια. Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση των συναισθηματικών αντιδράσεων του ήρωα-αφηγητή διευκολύνει την ταύτιση του παιδιού-αναγνώστη που μοιράζεται παρόμοια συναισθήματα, σκέψεις και αντιδράσεις, υποβοηθώντας την αποδοχή και την έκφραση ανάλογων συναισθημάτων26. Το ενθαρρύνει να αποχαιρετήσει ό,τι έχασε, να γυρίσει στην πραγματικότητα και να συμβιβαστεί μαζί της27. ✓ Στους ενήλικους συναναγνώστες, που καλούνται να στηρίξουν το παιδί που θρηνεί, και τους προσφέρει το πλαίσιο της κατάλληλης ψυχοπαιδαγωγικής αντιμετώπισης του πένθους του παιδιού.

19  ΤΕΥΧΟΣ 98 / 2010

3. Ο Μελένιος και ο παππούς που έφυγε28

20 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Το μικρό αρκουδάκι έχει μια ζεστή συναισθηματική σχέση με τον παππού του. Τον επισκέπτεται κάθε Παρασκευή, ανεβαίνουν μαζί στο σπιτάκι του δέντρου, όπου ο παππούς τού λέει ιστορίες. Όταν ο παππούς αρρώστησε και πέθανε, ο Μελένιος συνεχίζει να πηγαίνει στο σπιτάκι του δέντρου με τη μαμά του. Το βιβλίο αγγίζει το δύσκολο και οδυνηρό θέμα του θανάτου στην οικογένεια. Επιλέγοντας πρόσωπο γεροντικής ηλικίας επιβεβαιώνει τη φυσιολογική πορεία της ζωής, όπου συνήθως οι άνθρωποι πεθαίνουν όταν γεράσουν, καθησυχάζοντας έτσι το παιδί από ενδόμυχους φόβους για τη ζωή του ή τη ζωή των γονέων του. Ταυτόχρονα, διευκολύνει μια στάση αποδοχής του θανάτου μέσα από: ✓ Τη στάση του παππού απέναντι στη ζωή, αλλά και την ωριμότητα και ηρεμία απέναντι στο θάνατο, αποτέλεσμα μιας ολοκληρωμένης πορείας ζωής. ✓ Τη στάση των ενηλίκων απέναντι στο θάνατο (την «έξοδο» από τη ζωή), που επηρεάζει τη δέσμευση των παιδιών απέναντι στη ζωή («είσοδος» στη ζωή)29. ✓ Την προβολή της σχέσης αγάπης παππού-εγγονού και την ικανοποίηση του παππού. ✓ Τον ήρεμο θάνατο του παππού, ο οποίος χαμογελά, ενώ τον συντροφεύει η ιστορία του μικρού για όσα έκαναν μαζί. Η συνέχιση και η σταθερότητα της ζωής νοηματοδοτούνται μέσω της εικονογράφησης, όταν το σπιτάκι του δέντρου, σύμβολο της σχέσης παππούεγγονού, επισκευάζεται και συνεχίζει να είναι μέρος της ζωής του παιδιού. Παρουσιάζει όμως το θάνατο ως «πολύ βαθύ ύπνο», διακινδυνεύοντας παρερμηνείες από τα μικρά παιδιά. Δεν απαντά σε ερωτήματα που ίσως έχει το παιδί, δημιουργώντας ίσως σύγχυση, ανασφάλειες και φόβους. Δεν αντιμετωπίζει τα συναισθήματα του παιδιού. Ωστόσο, η Fassler30 θεωρεί πως ακόμη και η αποφυγή της ανοιχτής προσέγγισης μπορεί να γίνει αφορμή για συζήτηση γύρω από αυτή τη δυσκολία κάποιων μεγάλων, αλλά και για την ενθάρρυνση της ελεύθερης έκφρασης του παιδιού-αναγνώστη.

4. Για πάντα μαζί 31 Όταν ο αλεπουδίνος αρρωσταίνει και πεθαίνει, οι φίλοι του θρηνούν. Καταφέρνουν όμως να γελάσουν πάλι, να ξεπεράσουν τον πόνο τους και να συνεχίσουν τη ζωή τους. Κρατώντας την ανάμνησή του, ο αλεπουδίνος συνεχίζει να είναι για πάντα μαζί τους. Το βιβλίο προσεγγίζει με αισιοδοξία ένα λεπτό θέμα, την απώλεια ενός φίλου, και μοιράζεται με το παιδί-αναγνώστη τα συναισθήματα και τις αντιδράσεις των ηρώων. Αντιμετωπίζει ερωτήματα του μικρού αναγνώστη σχετικά με το θάνατο, αφού αλεπουδίνος ήταν αρκετά μεγαλύτερος από τους άλλους, «ήταν σαν να λέμε, ο πατέρας του σπιτιού». Επιπλέον, ο θάνατός του δεν έρχεται ξαφνικά, αλλά αφού πρώτα «αρρώστησε. Μέρα με τη μέρα γινόταν όλο και πιο αδύναμος, πιο χλωμός και λυπημένος».

21  ΤΕΥΧΟΣ 98 / 2010

Προβάλλει τη σταθερότητα στο περιβάλλον, την καθημερινότητα, τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής, που θα μειώσει την ένταση των ανασφαλειών μετά την απώλεια, και ενθαρρύνει τις αναφορές σ’ αυτόν που πέθανε και σε περασμένα γεγονότα. Κυρίως όμως προβάλλει τη διατήρηση της ανάμνησής του, υπενθυμίζοντας, όπως σημειώνει η Λεσάν32, πως κανένας ποτέ δεν πεθαίνει απόλυτα και ο οριστικός θάνατος έρχεται με τη λησμονιά. Η εικονογράφηση σε μια παράλληλη αφήγηση των αναμνήσεων του ευτυχισμένου παρελθόντος, του πένθιμου παρόντος και της δράσης του μέλλοντος ακολουθεί την αλλαγή στη συγκινησιακή κατάσταση των ηρώων με τις χρωματικές της επιλογές33. Συμπληρώνει το νόημα του λεκτικού κειμένου αναπτύσσοντας πρόσθετα στοιχεία που ενισχύουν τους στόχους του βιβλίου: Η παρουσία της φωτογραφίας του αλεπουδίνου αντικαθιστά την παρουσία του και σηματοδοτεί την «ειρήνη» μ’ αυτόν που πέθανε και το τέλος του πένθους34. Ο κηπάκος που δημιουργούν οι φίλοι του πάνω στον τάφο έχει σχήμα καρδιάς, δηλώνοντας πως ο αλεπουδίνος συνεχίζει να ζει στις καρδιές τους, ενώ μια φωλιά πουλιών στο καπέλο του και το ανθισμένο μπαστούνι του στέλνουν το μήνυμα: Η ζωή συνεχίζεται! Στις συζητήσεις που θα ακολουθήσουν μετά την ανάγνωση, τα παιδιά μπορούν και πρέπει να ενθαρρυνθούν να ανιχνεύσουν διαδικασίες κατανόησης και αυτοενίσχυσης. Μερικά από τα ερωτήματα που θα διερευνηθούν, μπορεί να είναι: ✓ Τι έκανε ο ήρωας όταν έμαθε ότι πέθανε το αγαπημένο του πρόσωπο (ή ζώο); ✓ Πώς καταλαβαίνουμε ότι ο ήρωας ήταν στενοχωρημένος;

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ

...και για νεαρούς αναγνώστες με απαιτήσεις w w w . p s i c h o g i o s . g r

Η σειρά με τις αλλεπάλληλες ανατυπώσεις!

Μαζί διαβάζουμε τον κόσμο!

Ακολουθώντας τα χνάρια του Σπασίκλα, η Ξενέρωτη είναι εδώ για να ξετρελάνει με τις περιπέτειές της όλα τα κορίτσια!

Κάθε βιβλίο μάς φέρνει πιο κοντά!

Στις Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ, την τελευταία σελίδα τη γράφετε πάντα εσείς στο www.psichogios.gr. Όταν κλείνει ένα βιβλίο, ανοίγει ένας κύκλος επικοινωνίας. Γνωρίστε τους συγγραφείς και τους αναγνώστες μας μέσα από τα blogs, το forum και τις εκδηλώσεις μας. Στείλτε τις κριτικές σας και λάβετε μέρος σε κληρώσεις. Γραφτείτε δωρεάν στη Λέσχη Αναγνωστών μας με e-mail στο info@psichogios.gr ή στείλτε sms στο 6955 805 192 γράφοντάς μας ΔΙΑΔ, ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ, ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ, Τ.Κ., ΠΟΛΗ με κενό ανάμεσα, ή καλέστε χωρίς χρέωση στο 80011-646 464.

✓ Γιατί ήταν στενοχωρημένος; ✓ Τι κάνει ο ήρωας για να αντιμετωπίσει τον πόνο του; ✓ Τι κάνουν οι άλλοι για να τον βοηθήσουν; Πώς φαίνεται αυτό; ✓ Τι θα έκανες εσύ για να τον βοηθήσεις; ✓ Γνωρίζεις κάποιον που έχασε κάποιον αγαπημένο του; ✓ Πώς κατάφερε να το ξεπεράσει; Πώς είναι η ζωή του σήμερα; Κλείνοντας, θέλουμε να επισημάνουμε πως τα βιβλία, όταν ικανοποιούν τα ψυχοπαιδαγωγικά αλλά και τα λογοτεχνικά κριτήρια, καταφέρνουν να διαχειριστούν το θάνατο χωρίς φόβο, χωρίς υπεκφυγές, ανοιχτά, με ειλικρίνεια, ως αναπόσπαστο και αναπόφευκτο φαινόμενο της ζωής, και τότε μπορούν να ασκήσουν λειτουργίες ενημερωτικές και κοινωνικοποιητικές για τους μικρούς αναγνώστες αλλά και, ως ένα βαθμό, πραϋντικές και κατευναστικές για τα παιδιά εκείνα που βιώνουν απώλειες. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

24 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

1. ΥΠΕΠΘ-ΠΙ (2002), Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών, Αθήνα: ΥΠΕΠΘΠαιδαγωγικό Ινστιτούτο. 2. Καππάτου, Α. & Μαρτίκα, Α. (2002), «Ο θάνατος και η αντιμετώπισή του από παιδιά προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας», στο: Ε. Κούρτη (επιμ.), Η Έρευνα στην προσχολική Εκπαίδευση. Τόμος Β΄: Ψυχολογικές και Κοινωνικές προσεγγίσεις (σσ. 325-342), Αθήνα: Τυπωθήτω-Γ. Δαρδανός, σ. 331. 3. Κανακάκης, Γ. (1989), Βλέπω τα δάκρυά σου, Αθήνα: Libro. Ο Κανακάκης αναφέρεται όχι μόνο στην απώλεια του θανάτου αλλά και σε γενικότερες καταστάσεις απώλειας, όπως γεγονότα χωρισμού ή αποχαιρετισμού. 4. Βλ. Μπάρτζης, Γ. (2002), «Παιδική λογοτεχνία και θάνατος», περ. Διαδρομές, 7, σσ. 168-176. 5. Καππάτου, Α. & Μαρτίκα, Α., ό.π. 6. Χαντ, Π. (1996), Κριτική, Θεωρία και Παιδική Λογοτεχνία, Αθήνα: Πατάκης, σ. 194, καθώς και Καρπόζηλου, Μ. (1994), Το παιδί στη χώρα των βιβλίων, Αθήνα: Καστανιώτης, σσ. 73-79. 7. Ενδεικτικά αναφέρουμε: Καρπόζηλου, Μ., ό.π.. Αναγνωστοπούλου, Δ. (2007), «Ο ρόλος της λογοτεχνίας ως πολιτιστικού προϊόντος στην εκπαίδευση», στο: Φ. Καλαβάσης, Α. Κοντάκος (επιμ.), Θέματα Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού (σσ. 298-305), Αθήνα: Ατραπός. 8. Αναγνωστοπούλου, Δ. (2001), «Λογοτεχνία και Νηπιαγωγείο. Συγκοινωνούντα δοχεία δημιουργικότητας», στο: Ε. Κούρτη (επιμ.), Η έρευνα στην προσχολική εκπαίδευση. Τόμος Α΄ (σσ. 117-128), Αθήνα: Τυπωθήτω-Γ. Δαρδανός. 9. Καρπόζηλου, Μ., ό.π.. Αναγνωστοπούλου, Δ., ό.π.. Jones, E., (2001), Bibliotherapy� �� for�� Bereaved Children. Healing Reading, London and New York: Jessica Kingsley Publishers. 10. Περισσότερα για τη βιβλιοθεραπεία δες: • Ανδρουτσοπούλου, Α. (1998), «Η επιλογή των σύγχρονων ιστοριών για παιδιά ως βιβλιοθεραπευτικών μέσων: Σκεπτικό και εφαρμογές», περ. Διαδρομές, 49, σσ. 12-17. • Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Λ. & Ανδρουτσοπούλου, Α. (1998), «Η βιβλιοθεραπευτική προσέγγιση της Joan�� Fassler�� : Βοηθώντας τα παιδιά να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα του θανάτου», περ. Διαδρομές, 49, σσ. 18-24. • Freeman, S. (2005), Grief & Loss. Understanding the Journey, Belmont: Thomson Brooks/ Cole. Jones, E., ό.π. • Ward, B. & Associates (1993), Good Grief. Exploring Feelings, Loss and Death with Under Eleven. A holistic approach, London: Jessica Kingsley Publishers. 11. Μπετελχάιμ, Μ. (1995), Η Γοητεία των παραμυθιών: μια ψυχαναλυτική προσέγγιση, Αθή- να: Γλάρος. 12. Παπαδοπούλου-Μανταδάκη, Σ. (2003), Η κοινωνικοσυναισθηματική διδασκαλία της

γλώσσας μέσα από το παιδικό ρεαλιστικό μυθιστόρημα. Ένα παράδειγμα με θεματική ενότητα «το διαζύγιο», Αθήνα: Μεταίχμιο. Ανδρουτσοπούλου, Α., ό.π.. Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Λ. & Ανδρουτσοπούλου, Α., ό.π.. Freeman, S., ό.π.. Jones, E., ό.π. 13. Ανδρουτσοπούλου, Α., ό.π.. Freeman, S., ό.π. 14. Στο θέμα αυτό και γενικότερα στη στάση του συγγραφέα απέναντι στα παιδιά αναφέρεται η Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου (2007), «Ο θάνατος της ανθρωπιάς και ο εξανθρωπισμός του θανάτου», περ. Διαδρομές, 87, σσ. 61-65. 15. Δες σχετικά: Γιαννικοπούλου, Α. (2005), «Όταν ο θάνατος γίνεται λέξεις και χρώματα στα εικονογραφημένα παιδικά βιβλία», Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 48, σσ. 76-83. 16. Για τη θεώρηση αυτού του θέματος, βλ. τις σχετικές εισηγήσεις των Μ. Μερακλή και Β. Αναγνωστόπουλου (1987) στο: Το παιδικό λογοτεχνικό βιβλίο, έργο τέχνης ή μέσο αγωγής; Εισηγήσεις στο Α΄ Σεμινάριο του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, Αθήνα: Πατάκης. 17. Για την έννοια του «ενήλικου συν-αναγνώστη» του παιδικού βιβλίου, δες: Ζερβού, Α. (1999), «Συν-αναγνώσεις νηπίων και ενηλίκων», Επιθεώρηση Παιδικής Λογοτεχνίας, 13, σσ. 27-37. 18. Για τα στάδια του πένθους, τις αντιδράσεις, τις ανάγκες και τη στήριξη του παιδιού που θρηνεί, δες: Πρεβεζάνου, Β. (2005), «Παιδί και θάνατος: Αντιμετωπίζοντας την απώλεια», Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 48, σσ. 90-94. 19. Jones, E., ό.π., σ.19. 20. Πατέρα, Α. & Τσιλιμένη, Τ. (2008), «Ο θάνατος του παππού στα σύγχρονα εικονογραφημένα παιδικά βιβλία», Κείμενα, 7. Ανασύρθηκε στις 27-11-2009 από τον δικτυακό τόπο: http:// keimena.ece.uth.gr 21. Kaldhol, M. (1989). Έχε γεια, Ρούνε, Αθήνα: Γνώση. 22. Ένας από τους κλασικούς καθοδηγητικούς κανόνες για τους συγγραφείς παιδικών βιβλίων είναι να αξιοποιούν τα ζώα κάθε φορά που έχουν «ευαίσθητους» παιδαγωγικούς στόχους, όπως την εξοικείωση των παιδιών με το θάνατο, επισημαίνει η Αλεξάνδρα Ζερβού (1996), Στη χώρα των θαυμάτων. Το παιδικό βιβλίο ως σημείο συνάντησης παιδιών-ενηλίκων, Αθήνα: Πατάκης, σ. 154. 23. Όπως αναφέρεται στο: Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Λ. & Ανδρουτσοπούλου, Α., ό.π. 24. Μπουσκάλια, Λ. (1991), Η πτώση του φύλλου που το έλεγαν Φρέντυ, Αθήνα: Γλάρος. 25. Harris, R. & Ormerod, J. (2003), Αντίο Ποντικούλη, Αθήνα: Νίκας/Εκδόσεις Ελληνική Παιδεία. 26. Καρπόζηλου, Μ., ό.π., σ. 78. 27. Κανακάκης, Γ., ό.π. 28. Γκρέι, Ν. & Καμπάν, Β. (1999), Ο Μελένιος και ο παππούς που έφυγε, Αθήνα: Ψυχογιός. 29. Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Λ. & Ανδρουτσοπούλου, Α., ό.π., σ. 22 30. Ό.π. 31. Durant, A. & Gliori, D. (2003), Για πάντα μαζί, Αθήνα: Πατάκης. 32. Λεσάν, Ε. (1982), Μαθαίνοντας να λέμε αντίο στο γονιό που Χάνεται, Αθήνα: Θυμάρι. 33. Για τους συμβολισμούς των χρωμάτων δες: Nodelman, P. (1998), Words about Pictures, The Narrative Act of Children’s Picture Books, Athens & London: The University of Georgia Press, καθώς και Σιβροπούλου, Ρ. (2003), Ταξίδι στον κόσμο των εικονογραφημένων μικρών ιστοριών, Αθήνα: Μεταίχμιο, σσ. 143-150, όπου η συγγραφέας παραθέτει και τις απόψεις καλλιτεχνών όπως ο Kandinsky για τη χρήση των χρωμάτων και τη σημασία τους. 34. Ραιμπώ, Ζ. (1978), Το παιδί και ο θάνατος, Αθήνα: Κέδρος.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αναγνωστοπούλου, Δ. (2001), «Λογοτεχνία και Νηπιαγωγείο. Συγκοινωνούντα δοχεία δημιουργικότητας», στο: Ε. Κούρτη (επιμ.), Η έρευνα στην προσχολική εκπαίδευση. Τόμος Α΄ (σσ. 117-128), Αθήνα: Τυπωθήτω-Γ. Δαρδανός. Αναγνωστοπούλου, Δ. (2007), «Ο ρόλος της λογοτεχνίας ως πολιτιστικού προϊόντος στην εκπαίδευση», στο: Φ. Καλαβάσης, Α. Κοντάκος (επιμ.), Θέματα Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού (σσ. 298-305), Αθήνα: Ατραπός. Ανδρουτσοπούλου, Α. (1998), «Η επιλογή των σύγχρονων ιστοριών για παιδιά ως βιβλιοθεραπευτικών μέσων: Σκεπτικό και εφαρμογές», περ. Διαδρομές, 49, σσ. 12-17.

25  ΤΕΥΧΟΣ 98 / 2010

26 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Γιαννικοπούλου, Α. (2005), «Όταν ο θάνατος γίνεται λέξεις και χρώματα στα εικονογραφημένα παιδικά βιβλία», Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 48, σσ. 76-83. Ζερβού, Α. (1996), Στη χώρα των θαυμάτων. Το παιδικό βιβλίο ως σημείο συνάντησης παιδιώνενηλίκων, Αθήνα: Πατάκης. Ζερβού, Α. (1999), «Συν-αναγνώσεις νηπίων και ενηλίκων», Επιθεώρηση Παιδικής Λογοτεχνίας, 13, σσ. 27-37. Κανακάκης, Γ. (1989), Βλέπω τα δάκρυά σου, Αθήνα: Libro. Καππάτου, Α. & Μαρτίκα, Α. (2002), «Ο θάνατος και η αντιμετώπισή του από παιδιά προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας», στο: Ε. Κούρτη (επιμ.), Η Έρευνα στην προσχολική Εκπαίδευση. Τόμος Β΄: Ψυχολογικές και Κοινωνικές προσεγγίσεις (σσ. 325-342), Αθήνα: Τυπωθήτω-Γ. Δαρδανός. Καρπόζηλου, Μ. (1994), Το παιδί στη χώρα των βιβλίων, Αθήνα: Καστανιώτης. Λεσάν, Ε. (1982), Μαθαίνοντας να λέμε αντίο στο γονιό που Χάνεται, Αθήνα: Θυμάρι. Μπάρτζης, Γ. (2002), «Παιδική λογοτεχνία και θάνατος», περ. Διαδρομές, 7, σσ. 168-176. Μπετελχάιμ, Μ. (1995), Η Γοητεία των παραμυθιών: μια ψυχαναλυτική προσέγγιση, Αθήνα: Γλάρος. Παπαδοπούλου-Μανταδάκη, Σ. (2003), Η κοινωνικοσυναισθηματική διδασκαλία της γλώσσας μέσα από το παιδικό ρεαλιστικό μυθιστόρημα. Ένα παράδειγμα με θεματική ενότητα «το διαζύγιο», Αθήνα: Μεταίχμιο. Πατέρα, Α. & Τσιλιμένη, Τ. (2008), «Ο θάνατος του παππού στα σύγχρονα εικονογραφημένα παιδικά βιβλία», Κείμενα, 7. Ανασύρθηκε στις 27-11-2009 από τον δικτυακό τόπο: http:// keimena.ece.uth.gr Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Λ. & Ανδρουτσοπούλου, Α. (1998), «Η βιβλιοθεραπευτική προσέγγιση της Joan Fassler: Βοηθώντας τα παιδιά να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα του θανάτου», περ. Διαδρομές, 49, σσ. 18-24. Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Λ. (2007), «Ο θάνατος της ανθρωπιάς και ο εξανθρωπισμός του θανάτου», περ. Διαδρομές, 87, σσ. 61-65. Πρεβεζάνου, Β. (2005), «Παιδί και θάνατος: Αντιμετωπίζοντας την απώλεια», Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 48, σσ. 90-94. Ραιμπώ, Ζ. (1978), Το παιδί και ο θάνατος, Αθήνα: Κέδρος. Σιβροπούλου, Ρ. (2003), Ταξίδι στον κόσμο των εικονογραφημένων μικρών ιστοριών, Αθήνα: Μεταίχμιο. Το παιδικό λογοτεχνικό βιβλίο, έργο τέχνης ή μέσο αγωγής; Εισηγήσεις στο Α΄ Σεμινάριο του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου (1987), Αθήνα: Πατάκης. ΥΠΕΠΘ-ΠΙ (2002), Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών, Αθήνα: ΥΠΕΠΘΠαιδαγωγικό Ινστιτούτο. Χαντ, Π. (1996), Κριτική, Θεωρία και Παιδική Λογοτεχνία, Αθήνα: Πατάκης. Jones, E. (2001), Bibliotherapy for Bereaved Children. Healing Reading, London and New York: Jessica Kingsley Publishers. Nodelman, P. (1998), Words about Pictures, The Narrative Act of Children’s Picture Books, Athens & London: The University of Georgia Press. Freeman, S. (2005), Grief & Loss. Understanding the Journey, Belmont: Thomson Brooks/Cole. Ward, B. & Associates (1993), Good Grief. Exploring Feelings, Loss and Death with Under Eleven. A holistic approach, London: Jessica Kingsley Publishers.

ΠΑΙΔΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ

Γκρέι, Ν. & Καμπάν, Β. (1999), Ο Μελένιος και ο παππούς που έφυγε, Αθήνα: Ψυχογιός. Durant, A. & Gliori, D. (2003), Για πάντα μαζί, Αθήνα: Πατάκης. Harris, R. & Ormerod, J. (2003), Αντίο Ποντικούλη, Αθήνα: Νίκας/Εκδόσεις Ελληνική Παιδεία. Kaldhol, M. (1989), Έχε γεια, Ρούνε, Αθήνα: Γνώση. Μπουσκάλια, Λ. (1991), Η πτώση του φύλλου που το έλεγαν Φρέντυ, Αθήνα: Γλάρος.

ΣΑΙΞΠΗΡ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΠΟ ΤΗ ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΧΗ ΣΤΗ ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΩΤΟΤΥΠΙΑ Δρ. Ευαγγελία Μουλά

ιστορία των σαιξπηρικών διασκευών για παιδιά είναι πλούσια και πολύ παλιά. Τις απαρχές της βρίσκουμε κατά τη βικτοριανή περίοδο και εκπορεύεται από τη λογική της κριτικής θεωρίας της εποχής –άμεσα συσχετισμένης με την επικρατούσα ηθική– ότι ο Σαίξπηρ, ή τουλάχιστον κάποια έργα του, δεν ήταν κατάλληλα για σκηνική παρουσίαση και ήταν προτιμότερο να αναγιγνώσκονται1. Η άσεμνη τέχνη του θεατρικού θεάματος έπρεπε να αποκαθαρθεί και να γίνει συμβατή με τις αυστηρές ηθικές επιταγές της εποχής, ενώ η εξατομικευμένη ανάγνωση είχε σαφώς λιγότερο ανατρεπτικές συνέπειες απ’ ό,τι η συλλογική θέαση. Η μακρά διαμάχη σχετικά με την καταλληλότητα ή μη των σαιξπηρικών έργων για θεατρική αναπαράσταση, που έλκει την καταγωγή της από την περίοδο του Ρομαντισμού (Coleridge, Hazlitt, Lamb), και η υποστήριξη της θέσης ότι τα σαιξπηρικά κείμενα προορίζονταν κυρίως για προσεκτική και αναλυτική ανάγνωση παρά για παράσταση2, κορυφώθηκε και προσωρινά φάνηκε να κερδίζει έδαφος με προμετωπίδα την πραγματεία του A. C. Bradley, Shakespearean Tragedy (1904). Μετά την παρουσίασή της υπό μορφή διαλέξεων στην Οξφόρδη, ενσωματώθηκε στο εξής στα πανεπιστημιακά προγράμματα και έκτοτε αφομοιώθηκε στο σύνολο του εκπαιδευτικού κορμού. Σε αυτό το κλίμα, οι γραπτές επανεκδόσεις επέτρεπαν παρεμβάσεις στα κείμενα επί το ηθικότερον, οι οποίες κρίνονταν αναγκαίες για το παιδικό κοινό3. Ήδη το 1790 αρκετά μεμονωμένα έργα είχαν διασκευαστεί για παιδιά, καθώς επίσης κυκλοφορούσε και μια συλλογή τραγουδιών από τα έργα του Σαίξπηρ με τίτλο «Mother Goose’s Melody». Το 1807, οι Charles και Mary Lamb εξέδωσαν τις διάσημες μέχρι σήμερα Tales from Shakespeare, ενώ τον ίδιο χρόνο κυκλοφόρησε ο Σαίξπηρ στην κεκαθαρμένη και βίαια κουτσουρεμένη εκδοχή του Thomas Bowdler – στην πραγματικότητα, υπήρξε δουλειά της αδελφής του Henrietta4. Πολλοί επίδοξοι ηθικοί μεταρρυθμιστές μιμήθηκαν την πράξη του, μεταξύ των οποίων, το 1822, ο Reverent J. R. Pitman, που εξέδωσε το βιβλίο The School Shakespeare, απομονώνοντας τα ηθικά ύποπτα εδάφια που θα μπορούσαν να προσβάλουν το θρησκευτικό συναίσθημα, ώστε να καταστούν κατάλληλα για χρήση από τους νέους (ad usum delphini)5. Στη συνέχεια ο Henry Cundell εξέδωσε το

28 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

βιβλίο The Boudoir Shakespeare, το 1876, απευθυνόμενος αποκλειστικά στο διακριτικό και εύθραυστο κοριτσίστικο κοινό. Ο Σαίξπηρ, στις βάναυσα ακρωτηριασμένες εκδοχές του, άρχισε να καθιερώνεται ως ανάγνωσμα κατάλληλο για την αγωγή των νεαρών κοριτσιών. Σε άρθρο της στο περιοδικό The Young Ladies’ Reader, το 1845, η Sarah Stickney Ellis υποστηρίζει ότι καμία νουνεχής μητέρα δεν θα επέτρεπε την κατ’ ευθείαν και κατ’ ιδίαν ανάγνωση του Σαίξπηρ που θα μπορούσε να αποβεί ολέθρια, ενώ στο γνωστό βιβλίο της Charlotte Yonge, The Daisy Chain, εμπεριέχονται σκηνές που τα παιδιά της οικογένειας διαβάζουν Σαίξπηρ υπό μορφή μαθήματος ηθικής αγωγής. Τον ίδιο σκοπό αλλά υπό διαφορετικό σκεπτικό υπηρετεί και η Mary Cowden Clarke, που στο άρθρο της στο περιοδικό The Girl’s own paper, το 1847, υποστηρίζει ότι είναι αναγκαίο τα κορίτσια να γνωρίζουν και τα αμφιλεγόμενα σημεία των κειμένων, για να ωριμάζουν και να προετοιμάζονται για μια πιο δραστήρια και ανεξάρτητη ζωή. Οι σαιξπηρικοί γυναικείοι χαρακτήρες προβάλλονταν ως ηθικά πρότυπα σε μια σειρά βιβλίων κοινής φιλοσοφίας, που εκδίδονταν καθ’ όλο τον 19ο αι. (Anna Jameson, Characteristics of women, Moral, Poetical and Historical, 1832 / Cowden Clarke, Girlhood of Shakespeare’s Heroines, 1852 / Henrietta Lee Palmer, The Shakespeare Sisterhood, 1859 / Helena Faucit Martin, On some of

Shakespeare’s Female Characters, 1880 / Madeleine Elliott, Shakespeare’s garden of Girls, 1885)6. Διαφορετική άποψη για τις διασκευές είχε ο πρωτοπόρος Charles Dodgson (Lewis Caroll), που αν και ήταν υπέρμαχος των ηθικοποιητικών παρεμβάσεων, επικροτούσε την ανάγνωση εκδόσεων θεατρικών προδιαγραφών, που παρουσίαζαν τα έργα όπως αυτά προορίζονταν για τη σκηνή και όχι αφηγηματοποιημένα7. Οι διασκευές της Edith Nesbit, στο τέλος της περιόδου που εξετάζουμε, μοιάζουν να υπακούουν σε μια άλλη λογική, χωρίς όμως να απέχουν ουσιαστικά από τις στρατηγικές διασκευής που είχαν ως τότε εφαρμοστεί. Η ίδια στον πρόλογο ενός βιβλίου της δίνει το στίγμα τους, περιγράφοντας τι υπήρξε η κινητήρια ώθηση που την οδήγησε στην απόφαση να διασκευάσει τον Σαίξπηρ για παιδιά. Αυτό δεν ήταν παρά ένα σχόλιο της κόρης της σχετικά με τη δυσκολία της σαιξπηρικής γλώσσας, που στερούσε στα παιδιά τη χαρά της απόλαυσης, σε συνδυασμό με την αυθόρμητη δήλωσή τους ότι αυτό που μετρά για τα παιδιά είναι οι ιστορίες και όχι τα άλλα στοιχεία της λογοτεχνικότητας του ποιητή8. Σε αυτή την οπτική συμφύρονται η ηθικοπλαστική διάσταση της λογοτεχνίας για παιδιά, που είχε προ πολλού εδραιωθεί, και η νεωτερικότερη τάση της ψυχαγωγικής ιδιότητάς της. Η παράδοση που εγκαινίασε η Nesbit είναι και η μακροβιότερη. To αμέσως δημοφιλέστερο βιβλίο διασκευών σαιξπηρικών ιστοριών για παιδιά, μετά από αυτό των Lamb, ήταν το δίτομο έργο του Leon Garfield με εικονογράφηση Michael Foreman, που όμως απευθυνόταν σε παιδιά γνώστες, θαυμαστές του σαιξπηρικού έργου, και μάλιστα προφανώς βιβλιοφάγους, καθώς το άμεμπτο ακαδημαϊκό ύφος του Garfield είναι διάχυτο σε αυτές τις ιστορίες (ο 1ος τόμος κυκλοφόρησε το 1985, ενώ ο 2ος μόλις το 1994). Φτάνοντας στον ύστερο 20ό αι. και έχοντας παρακολουθήσει νωρίτερα τις εξελίξεις στην πραγμάτευση των σαιξπηρικών κειμένων από την κριτική θεωρία, τους θεσμούς και τα νέα μέσα, μπορούμε να αναμένουμε σημαντικές αλλαγές και στο πεδίο της Π.Λ. Πράγματι, σήμερα, κυκλοφορεί μια τεράστια γκάμα από διασκευές, που καλύπτουν τις προτιμήσεις όλου του ηλικιακού φάσματος και χρησιμοποιούν τον Σαίξπηρ επιλεκτικά και ευφάνταστα σε νέες πρωτότυπες δημιουργίες. Μια ιδιαίτερη κατηγορία βιβλίων Π.Λ. που αξιοποιούν τη σημερινή ζήτηση γύρω από τον Σαίξπηρ είναι αυτά που εξετάζουν κάποια παράμετρο της ιστορικής περιόδου που έζησε, της θεατρικής τέχνης, ή ακόμα και της ζωής του9 (William Shakespeare and the Globe, Aliki, 1998 / Bard of Avon: The story of William Shakespeare, Stanley Diane-Peter Vennema, 1992 / Shakespeare: His work and His World, Michael Rosen-Robert Ingpen (ill.), 2001 / The World of Shakspeare, Claybourne-Treays / Shakespeare for kids: His life and Times, 21 Activities, Aagesen-Blumberg / King of Shadows, Susan Cooper), συνδυάζοντας την εγκυκλοπαιδική πρόσκτηση απαραίτητων πληροφοριών με ενδιαφέροντα και κυρίως μυθιστορηματικό τρόπο. Σε κλίμα μεγαλύτερης λογοτεχνικής ελευθερίας, και κάνοντας χρήση με-

29  ΤΕΥΧΟΣ 98 / 2010

30 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ταμοντέρνων τεχνικών, όπως κολάζ, εγκιβωτισμού, συγχώνευσης αφηγηματικών επιπέδων, διακειμενικότητας και κυρίως της θεματοποίησης της ίδιας της διαδικασίας της αφήγησης, κινείται το All The World’s A Stage [Rebecca Pitt Davidson-Anita Lobel (ill.), 2003], όπου διάφοροι χαρακτήρες από τα σαιξπηρικά κείμενα εμφανίζονται κατά τη διαδικασία δημιουργίας τους, μέσα σε ένα εξωτερικό αφηγηματικό πλαίσιο, στο οποίο ο Σαίξπηρ αναζητά έμπνευση από τη Μούσα, που εξίσου προσωποποιείται. Τα σαιξπηρικά κείμενα ως πηγές έμπνευσης νέων εμβόλιμων κειμένων ή εικόνων, που μπορούν να προσθέσουν ερμηνευτικές προεκτάσεις από μια φρέσκια παιδική οπτική γωνία, αξιοποιούνται από την Lois Burdett στην εύγλωττη από τον τίτλο της σειρά βιβλίων «Shakespeare can be fun» (1974-1979). Η κωμική διαπραγμάτευση των κειμένων σε κόμικς βρίσκει ίσως τη σοβαρότερη έκφρασή της στο έργο της Marcia Williams (The plays of Mr Shakespeare, 1998 / Bravo, Mr. William Shakespeare!, 2000). Αποδίδοντας το μικροσύμπαν του θεατρικού δρώμενου την εποχή του Σαίξπηρ, αναπτύσσεται σε τρία ταυτόχρονα επίπεδα: αυτό της ιστορίας καθεαυτής με την εικονογραφική της παράσταση σε επίπεδο θεατρικής πράξης που αποκαλύπτει τον φανταστικό χαρακτήρα της, αυτό των πλαισίων που περιέχουν αποσπάσματα του πρωτότυπου κειμένου, και τέλος το ταυτόχρονα κειμενικό και παρακειμενικό10 πλαίσιο των θεατών, που η παρουσία τους και η ενεργή συμμετοχή τους στη διαμόρφωση του κλίματος των παραστάσεων μας μεταδίδουν με αμεσότητα και χιούμορ το πνεύμα της εποχής. Οι σαιξπηρικές κωμικές μεταγραφές έχουν γνωρίσει σημαντική άνθηση ήδη από το 1980 με την εκδοτική σειρά «Oval Project», που αν και οι αρχικές προθέσεις της παραγωγής δεν συμπεριλάμβαναν το παιδικό κοινό, τελικά η σειρά βρήκε μεγαλύτερη απήχηση σε αυτό, καθώς η αναλογία κειμένου-εικόνας ήταν σαφώς ευνοϊκότερη υπέρ της δεύτερης. Οι δουλειές των εικονογράφων Ian Pollock (1984) και Oscar Zarate (1990) συνιστούν δύο επίσης πολύ σημαντικές στιγμές στην εικονογράφηση του Σαίξπηρ, καθώς επεξεργάζονται το πλήρες κείμενο και αποτυπώνουν τη σκηνοθετική –θα λέγαμε– οπτική των εικονογράφων. Οι πρωτεϊκές γκροτέσκες φιγούρες του Pollock ανακαλούν το υπερφυσικό στοιχείο των έργων με κινηματογραφικό στιλ, ενώ ο Zarate επιτυγχάνει ένα εξίσου ζωηρό αποτέλεσμα με την έντονη χρήση του χρώματος και την εικονοποίηση φραστικών μεταφορών των κειμένων. Μια άλλη κατηγορία βιβλίων Π.Λ. που απηχούν τα σαιξπηρικά κείμενα είναι εκείνα που στον καμβά των ιστοριών τους συνυφαίνονται και διασπείρονται στοιχεία από τα έργα ή την εποχή του Σαίξπηρ. Πρόκειται για μια κατηγορία μυθιστορημάτων για προ-έφηβους και έφηβους (περιπέτειας, μυστηρίου ή fantasy), όπου το σαιξπηρικό υλικό διεισδύει αριστοτεχνικά και συνυφαίνεται αναπάντεχα προσδίδοντάς τους ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Τέτοια είναι: του Bruce Coville, Fortune’s Journey και The skull of truth (1997), και του Gary Blackwood, Shakespeare stealer (1998) και Shakespeare’s scribe (2000). Το κοινό χαρακτηριστικό αυτών των προσπαθειών είναι ότι αντιμετωπίζουν το κοινό στο οποίο απευθύνονται με επαγγελματική σοβαρότητα και υπευθυ-

νότητα, όχι απλά επικαλούμενες ως βακτηρίες στο εγχείρημά τους σαιξπηρικά αποσπάσματα, αλλά έχοντας ερευνήσει σε βάθος και πρωτίστως εργαστεί με επιστημονικό τρόπο πάνω στα δεδομένα τους11. Τον Σαίξπηρ ανιχνεύουμε ακόμα –άλλοτε ίσως πιο ασαφή και διάχυτο, άλλοτε τεμαχισμένο και αποσπασματικό– σε παιδικά βιβλία που σε πρώτο επίπεδο δεν θυμίζουν ούτε παραπέμπουν σε κάποιο από τα έργα του, έστω και υπαινικτικά. Το Moss Gown του William Hooks (1986) είναι η ιστορία μιας σύγχρονης Σταχτοπούτας υφασμένη στον καμβά του King Lear, καθώς το θέμα της δοκιμασίας της πίστης στο μοντέλο του Βασιλιά Λιρ είναι πρωτεύον και καθοριστικό. Το Mama Day της Gloria Naylor (1987) εξελίσσεται σε μια ατμόσφαιρα που ξεχειλίζει από πνευματικές μυστικιστικές δυνάμεις και παραπέμπει ευθέως στη διάχυτη μαγεία του Σαίξπηρ, ενώ η αναλογία της ερωτικής ιστορίας με αυτήν του Οθέλλου και της Οφηλίας δημιουργεί επιπλέον πιο χειροπιαστούς συνειρμούς12. Πρόκειται για πρωτοποριακές νύξεις (allusions) του σαιξπηρικού έργου, που με την τεχνική τους επενδύουν στη σταθερή αξία «Σαίξπηρ» που εγγυάται σίγουρη απόδοση. Ακόμα και οι παραδοσιακές διασκευές, που φαινομενικά δεν «κομίζουν γλαύκα», είναι ποιοτικές, αξιόλογες και φέρουν το ιδιαίτερο στίγμα της συγγραφικής πρόθεσης. Η σειρά του Bruce Coville (1994-2003) είναι προϊόν επίπονης και χρόνιας προσπάθειας και συνιστά μια πραγματική αναγνωστική και εικονογραφική απόλαυση13. Παρενθετικά αναφέρουμε και την κυκλοφορία επιτραπέζιων παιχνιδιών με θέμα τον Σαίξπηρ, που συνδυάζουν την απόλαυση της αλληλεπιδραστικής περιπέτειας με τη γνώση14. Εν όψει της ιδιαίτερης ανάπτυξης του είδους του βιβλίου-αντικειμένου15, που δεν απέχει από τη φιλοσοφία του παιχνιδιού-αθύρματος, κάνουμε αναφορά στα συγκεκριμένα παιχνίδια καθώς υπηρετούν συγγενείς σκοπούς. Από τη σύντομη παραπάνω περιήγηση στο πεδίο διατομής του Σαίξπηρ με το παιδικό σύμπαν, κατανοούμε άμεσα τους λόγους για τους οποίους το κύρος του Ποιητή επιβιώνει ισχυρό ακόμα και στους κόλπους της παιδικής κοινότητας, μολονότι ο ίδιος και το έργο του υπηρέτησαν επί μακρόν και κατ’ αποκλειστικότητα τη σφαίρα της Υψηλής –εξ ου και απα-

31  ΤΕΥΧΟΣ 98 / 2010

γορευτικής για το παιδί– Τέχνης. Ο ενστερνισμός και η αξιοποίησή του από την αγορά, αλλά και η προσαρμοστικότητά του στις προδιαγραφές της εκ νέου διαμορφούμενης σήμερα Παιδικής Λογοτεχνίας, στο πνεύμα της σύγχρονης πολιτισμικής στροφής16 που διανύουμε, εξασφαλίζει την επικαιρότητα και δημοτικότητά του στο παιδί, που ομολογουμένως αποτελεί τον απαιτητικότερο αναγνώστη. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

32 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

1. Levin Harry, “Critical approaches to Shakespeare from 16601904”, στο: Cambridge companion to Shakespeare’s studies, Stanley Wells (ed.), Cambridge University press, 1986, σ. 225. 2. Βλέπε το δοκίμιο του Charles Lamb “On the Tragedies of Shakespeare, considered with reference to their fitness for Stage Representation” (1811). 3. Ο πρόλογος της έκδοσης των �� Lamb�� κλείνει με το ακόλουθο απόσπασμα (ελεύθερη μετάφραση): «Είναι επιθυμία των συγγραφέων, οι ιστορίες από τον Σαίξπηρ να αποδειχθούν σημαντικές στους νεαρούς αναγνώστες στα κατοπινά τους χρόνια. Εμπλουτίζουν τη φαντασία τους, ενδυναμώνουν την αρετή τους, απομακρύνουν από εγωιστικές και φαύλες σκέψεις, αποτελούν ένα μάθημα γλυκών και αξιοπρεπών πράξεων, διδάσκουν ευγένεια, ηπιότητα, γενναιοδωρία, ανθρωπιά» (vii). 4. Ζερβού Αλεξάνδρα, Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων, Πατάκης, Αθήνα, 1996, σ. 107. 5. Υπό αυτόν τον όρο εννοούμε τις αυστηρά λογοκριμένες διασκευές των μύθων προς χρήση από τα παιδιά. Για λεπτομέρειες βλέπε: Highet Gilbert, The classical tradition: Greek and roman influences on Western literature, Oxford, US, N.Y. 1985, σ. 469. 6. Ziegler Georgianna, “Alice reads Shakespeare”, στο: Miller Naomi J., Reimagining Shakespeare for children and young adults, N.Y., Routledge, 2003, σσ. 107-110. 7. Carroll Lewis, Letters (Morton N. Cohen, Roger Lancelyn Green, eds), 2 vols, N.Y., Oxford University Press, 1979 (no 354). 8. Nesbit Edith, The best of Shakespeare. Retellings of ten classic plays, Introd. by Iona Opei, afterward by P. Hunt, Oxford University Press, Oxford 1997, σσ. 8-9. 9. Conroy A. Tiffany, “Presenting Shakespeare’s Life and Times for young People”, στο: Miller Naomi J. (ed.), Reimagining Shakespeare for children and young adults, N.Y., Routledge, 2003, σσ. 239-241. 10. Παρακείμενο νοείται ό,τι συμπεριλαμβάνεται στην πλαισίωση του κυρίως κειμένου και λειτουργεί συμπληρωματικά και έμμεσα στην παραγωγή νοήματος (βλέπε Genette Gerard, Palimpsests, Editions du Seuil, 1982, σελ. 3). 11. Blackwood Gary, “Shakespeare speaks: Getting the language right”, στο: Miller Naomi J., Reimagining Shakespeare for children and young adults, N.Y., Routledge, 2003, σσ. 74-80. 12. Mc Manus Caroline, “Redistributing the Riches: Shakespearean adaptations in Moss Gown and Mama Day”, στο: Miller Naomi J., Reimagining Shakespeare for children and young adults, N.Y., Routledge, 2003, σσ. 260-268. 13. Coville Bruce, “Nutshells and Infinite space: Stages of adaptation”, στο: Miller Naomi J., Reimagining Shakespeare for children and young adults, N.Y., Routledge, 2003, σσ. 56-66. 14. The Game of Shakespeare, Avalon Hill Game Co, 1966 / The play’s the thing: A dramatic introduction to Shakespeare, Aristoplay, 1993. 15. Ζερβού Αλεξάνδρα, Λογοκρισία και αντιστάσεις στα κείμενα των παιδικών μας χρόνων, Οδυσσέας, Αθήνα 1993 (1992), σσ. 44-45. 16. Harvey D., The Condition of Postmodernity. An inquiry into the Origins of Social Change, Blackwell, London 1989.

β ιβλιοπαρουσίαση

98 ΙΟΥΝΙΟΣ - ΙΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2010

33/1

για παιδιά νηπιακής και πρώτης σχολικής ηλικίας Μαρία Αντωνάτου

Η ΕΛΙΣΣΩ ΚΑΙ ΤΟ ΧAΡΙΣΜΑ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ Εικ.: Αγγελική Σβορώνου Μαΐστρος, Αθήνα 2003, σελ. 95

Η Ελισσώ, η λυγερή νεράιδα του δάσους, βάλθηκε να δώσει μορφή στα μικρά γράμματα που δεν είχαν ως τότε γεννηθεί. Έζησε τις προσωπικές ιστορίες των άλλων, εμπνεύστηκε απ’ αυτές και επινόησε την αλφαβήτα τη μικρή. Μια ευχάριστη διήγηση μικρών ιστοριών, μια ευχάριστη, ζεστή, χαρούμενη Αλφαβήτα. Η ασπρόμαυρη εικονογράφηση εξηγεί με τον δικό της τρόπο αυτή την Αλφαβήτα. Γ.Γ.-Σ.

Έλενα Αρτζανίδου

ΤΑ ΣΙΔΕΡΑΚΙΑ ΤΗΣ ΦΑΡΦΙΡΩΣ Εικ.: Βασιλική Λαμπίτση Ψυχογιός, Αθήνα 2010, σελ. 38

Η ορθοδοντική, όπως και να το κάνουμε, είναι ένα πρόβλημα για τα παιδιά. Το βιβλίο της Έλενας Αρτζανίδου στοχεύει στο να κάνει το πρόβλημα ηπιότερο. Η Φαρφιρώ βάζει κόκκινα σιδεράκια και το χαμόγελό της έχει το χρώμα της χαράς. Με χαρά το αντιμετωπίζουν και οι φίλοι της, που της τραγουδάνε: «Φαρφιρώ, Φαρφιρώ, με τον κόκκινο στρατό, Φαρφιρώ, Φαρφιρώ, πρόσεξε μην πεις το “ρρρο” και τρομάξεις τον εχθρό». Η Βασιλική Λαμπίτση συμμετέχει ενεργά με την όμορφη εικονογράφηση. Α.Β.

Φωτεινή Βασιλείου

ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΑΣ Εικ.: Βασίλης Γρίβας Τετράγωνο, Αθήνα 2010, σελ. 47

Έμμετρο παραμύθι με πλούσια ζωγραφική. Μια βασιλοπούλα έχει αντί για βελούδινη, χαδιάρικη φωνή, μια αγριοφωνάρα που θυμίζει νταλικέρη και τους τρέπει όλους σε άτακτη φυγή. Το πρόβλημα είναι ότι η βασιλοπούλα θέλει να παντρευτεί, αλλά κανείς δεν βρίσκεται να αντέξει τον ήχο της φωνής της. Όμως για όλα υπάρχει λύση. Η εξέλιξη του παραμυθιού είναι απρόοπτη και ευρηματική. Στα τελευταία φύλλα περιέχονται διάφορα δρώμενα για δραματοποίηση, για ζωγραφική, κ.λπ.

34/2

Α.Β.

Σοφία Γραμμόζη-Σωπίκη

Η ΧΑΝΤΡΑ Η ΑΣΗΜΕΝΙΑ, Η ΧΥΣΟΜΑΛΑΜΑΤΕΝΙΑ Εικ.: Χρήστος Δήμος Δωδώνη, Αθήνα 2010, σελ. 35

Παραδοσιακό παραμύθι, σε έμμετρο λόγο που ρέει αβίαστα, με στοιχεία παραμυθιού μιας άλλης εποχής, που τόσο μας έλειψαν, από τη γνωστή νηπιαγωγό από τα Γιάννενα. Θέμα μια χαμένη χάντρα ασημένια, χρυσομαλαματένια, που μέχρι να βρεθεί περνούν από διάφορες φάσεις χαράς και λύπης όλοι οι πρωταγωνιστές του παραμυθιού. Συμμετέχοντας στην προσπάθεια... ανεύρεσης της χάντρας, ο Χρήστος Δήμος έφτιαξε πανέμορφες ζωγραφιές και η Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά χάρισε έναν έπαινο που άξιζε η συγγραφέας. Α.Β.

Κική Δημητριάδου

ΤΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ ΤΗΣ ΜΑΓΙΣΣΑΣ ΓΙΑΓΙΑΣ Εικ.: Βαγγέλης Παπαθανασίου Λιβάνης, Αθήνα 2010, σελ. 35

Η συγγραφέας μάς δίνει μ’ αυτό το δεύτερο βιβλίο της μία ακόμα άποψη για το τι είναι μαγεία και μαγικός τρόπος να λες τα πράγματα. Κίνητρο και οδηγός, η αγάπη. Λέει η γιαγιά: «Χωρίς να πεις παραμύθι το βράδυ στα εγγόνια σου είναι σαν να τα αφήνεις ξεσκέπαστα. Το παραμύθι είναι σαν κουβάρι που κατρακυλά στα μονοπάτια και φτάνει στις ψυχούλες τους». Η Κική Δημητριάδου είναι μια σπουδαία παραμυθού. Και ο Βαγγέλης Παπαθανασίου βοήθησε με την εικονογράφησή του να περάσουμε ακόμα καλύτερα. Α.Β.

Μυρτώ Δημητρίου

ΟΙ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΤΟΥ ΦΡΙΞΟΥ Εικ.: Μαρία Τσακιρίδου Εκδόσεις «Διά βίου», Θεσσαλονίκη 2010, σελ. 30

Ο Φρίξος, ένα μικρό φιδάκι, θέλει να γίνει εξερευνητής. Έτσι το σκάει από το σπίτι του. Γνωρίζεται με την πεταλούδα, τα βατραχάκια, την ακρίδα, το γρύλο, την κουκουβάγια, την αράχνη, και ζητά φτερά για να πετάξει, να γίνει εξερευνητής «αέρος-αέρος». Και μαθαίνει πως «πράγματα απίστευτα θα γίνουν, αν ακούσεις την καρδιά σου˙ θα βγάλεις μαγικά φτερά, αν πιστέψεις στα όνειρά σου…». Ένα ζεστό παραμύθι με θαυμάσια έγχρωμη εικονογράφηση. Συνοδεύεται από CD με αφήγηση και όμορφη χορωδιακή μουσική. Γ.Γ.-Σ.

35/3

Λώρη Κέζα

Η ΩΡΑ ΕΙΝΑΙ ΕΚΑΤΟ Εικ.: Ντανιέλα Σταματιάδη Παπαδόπουλος, Αθήνα 2010, σελ. 40

Η Ελβίρα αποφάσισε να φτιάξει τη δικιά της ώρα. Ώρα Ελλάδος, εκατό. ΄Ετσι δεν καθυστερεί ποτέ. Οι μέρες έρχονται από μόνες τους ακάλεστες και οι μήνες τρέχουν κατόπιν εντολής του έτους. Αποφασίζει να ξαναφτιάξει τα ρολόγια, να ξαναγράψει τα ημερολόγια. Έτσι ελπίζει να κάνει ό,τι θέλει, όποτε θέλει. Ένα χαριτωμένο παραμύθι που με επαναληπτικές δραστηριότητες, στο τέλος του βιβλίου, ο μικρός αναγνώστης αξιοποιεί τις γνώσεις του στη γλώσσα, στα μαθηματικά, στη μελέτη του περιβάλλοντος. Γ.Γ.-Σ.

Λίλη Λαμπρέλλη

ΤΟ ΚΡΥΜΜΕΝΟ ΝΕΡΟ Εικ.: Φ. Στεφανίδη Πατάκης, Αθήνα 2010, σελ. 32

Τι είναι εκείνο που αναγκάζει το νερό να γυρίσει πλάτη σε κάθε ζωντανό και να κρυφτεί βαθιά στη γη; Ποιος και με ποιο τρόπο θα το βρει; Κι αν βρεθεί το νερό, θα ακούσει τα παρακάλια του ή θα κρυφτεί βαθύτερα; Και τότε ποιος θα βοηθήσει; Σε ποια γλώσσα θα μιλήσει ένα φίδι και ένα παιδί στις νεράιδες για να τα ακούσουν και να πείσουν με τη σειρά τους το νερό να κυλήσει ξανά; Η Λίλη Λαμπρέλλη είναι γνωστή ως αφηγήτρια του προφορικού παραμυθιού. Στο βιβλίο αυτό επιχειρεί, με λόγο παραμυθιακό και σε αρκετά σημεία ποιητικό, να αφηγηθεί την ιστορία του πρώτου πηγαδιού που άνοιξε ο άνθρωπος. Με στοιχεία ύφους του λαϊκού λόγου, αναδεικνύει την απλότητα και τη μεγαλοσύνη της φύσης και την αέναη και βαθιά σχέση του ανθρώπου με αυτήν. Ζώα, ερπετά, στοιχεία ορατά και αόρατα, νεράιδες και άνθρωποι, είναι οι πρωταγωνιστές αυτού του παραμυθιού, που δείχνει στον αναγνώστη την αγάπη, την υπομονή και το σεβασμό που πρέπει να διαθέτει ο άνθρωπος απέναντι σε κάθε στοιχείο της φύσης προκειμένου εκείνη να ξανανοίξει το διάλογο μαζί του και να του χαρίσει τα δώρα της. Η πολυβραβευμένη ζωγράφος Φωτεινή Στεφανίδη υπογράφει την ξεχωριστή εικονογράφηση του βιβλίου. Τ.Τσ.

36/4

Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου ΣΤΗ ΓΕΙΤΟΝΙΑ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ Εικ.: Κατερίνα Χρυσοχόου Ψυχογιός, Αθήνα 2010, σελ. 120

Στη γειτονιά του ήλιου δέκα παιδιά ζουν, παίζουν, μαλώνουν, φιλιώνουν, συμπαραστέκονται το ένα στο άλλο, αντιδρούν ομαδικά σε ό,τι τους φαίνεται άδικο. Μέσα από το παιχνίδι, μαθαίνουν αξίες όπως η φιλία, το περιβάλλον, οι σωστές ανθρώπινες σχέσεις, μα και η αληθινή αγάπη. Ένα βιβλίο βραβευμένο από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά σε νέα, ανανεωμένη έκδοση, που όχι μόνο σε αγγίζει, αλλά σε συναρπάζει κυριολεκτικά. Κρίμα, λες, που τελειώνει...

Γ.Γ.-Σ.

Λίτσα Ρακά-Ζαγγελίδου ΤΟ ΚΟΥΚΟΥΤΣΑΚΙ

Εικ.: Λίτσα Ρακά-Ζαγγελίδου Εκδόσεις «Διά βίου», Θεσσαλονίκη 2010, σελ. 30

Το κοριτσάκι έφαγε το φρούτο και πέταξε το κουκουτσάκι. Και τότε μια καινούργια αγκαλιά άνοιξε και το κουκουτσάκι φοβήθηκε, αγωνίστηκε, και κάποια μέρα είδε πως είχε κάνει ρίζες και μεγάλωνε… μεγάλωνε… Μια τρυφερή ιστορία στολισμένη με θαυμάσια εικονογράφηση.

Γ.Γ.-Σ.

Μαρία Ρουσάκη

ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΧΟΡΕΥΟΥΝ Εικ.: Ίρις Σαμαρτζή Παπαδόπουλος, Αθήνα 2010, σελ. 40

Ο μπαμπάς είχε υποσχεθεί στην Ελίζα να τη γράψει σε σχολή χορού. Με αυτή την υπόσχεση ξεκίνησε το σχολείο. Εκεί όμως τα πράγματα δεν ήταν τόσο απλά, γιατί η Ελίζα έβλεπε τα πάντα διαφορετικά από τα άλλα παιδιά. Τα γράμματα «χόρευαν», καθότι είχε μαθησιακές δυσκολίες. Ένα καλογραμμένο κείμενο που συνοδεύεται από δραστηριότητες για τη γνώση της γλώσσας, των μαθηματικών, τη μελέτη του περιβάλλοντος. Γ.Γ.-Σ.

37/5

Καίτη Σταθούδη

ΤΡΑΓΟΥΔΩ ΤΟΥΣ ΓΛΩΣΣΟΔΕΤΕΣ Εικ.: Δ. Παρίση Μουσική: Μ. Θεοδωράκη Διάπλαση, Αθήνα 2010, σελ. 60

Με 25 γλωσσοδέτες παίζει η Καίτη Σταθούδη, γνωστή στο χώρο της παιδικής ποίησης. Με έναυσμα έναν λαϊκό γλωσσοδέτη, φτιάχνει τα δικά της στιχουργήματα ακολουθώντας διαφορετικές τεχνικές, και καλεί τα παιδιά να παίξουν με τη γλώσσα και το ρυθμό. Η Μ. Θεοδωράκη προχωρεί στη μουσική επένδυση και η Δ. Παρίση ντύνει με ευφάνταστες εικόνες και χρώματα αυτό το καλαίσθητο βιβλίο, που είναι το 3ο στη σειρά «Τραγουδώ ό,τι αγαπώ». Έτσι αποδεικνύεται για ακόμη μια φορά ότι τα «παλιά» εμπνέουν τους δημιουργούς και είναι πάντα επίκαιρα. Τ.Τσ.

Μ. Τσίτας – Μπίλλι Ρόζεν ΜΗ ΦΕΥΓΕΙΣ

Εικ.: Μπίλλι Ρόζεν Ψυχογιός, Αθήνα 2009, σελ. 56

Ένας τριτοπρόσωπος αφηγητής αναλαμβάνει να ιστορήσει την αγάπη ενός εγγονού προς τη γιαγιά του. Περιγράφονται οι συναντήσεις τους και τα παιχνίδια που βιώνουν, αλλά κυρίως αναδεικνύεται το συναίσθημα θυμού και λύπης που νιώθει ο εγγονός όταν έρχεται η ώρα του αποχωρισμού. Μια τρυφερή ιστορία με λιτότητα ύφους, με εικόνες γνώριμες και περιγραφή συναισθημάτων οικείων στους μικρούς αναγνώστες, που ξεδιπλώνει τη βαθιά σχέση παππούδων και εγγονών. Το κείμενο αναλαμβάνει να εξηγήσει και να ερμηνεύσει τα «ανεξήγητα» για τα παιδιά, που αφορούν τις ανάγκες της σύγχρονης εργαζόμενης γιαγιάς. Γλώσσα απλή και εικονοπλαστική, ύφος λιτό και απέριττο. Η εικονογράφηση της Μπίλλι Ρόζεν δίνει ιδιαίτερο ύφος και χρώμα στο βιβλίο. Τ.Τσ.

Ντάγκμαρ Γκάισλερ

ΔΕΝ ΠΑΩ ΠΟΥΘΕΝΑ ΜΕ ΞΕΝΟΥΣ! Εικ.: Ντάγκμαρ Γκάισλερ Μετ.: Δομινίκη Σάνδη Ψυχογιός, Αθήνα 2010, σελ. 34

Βιβλίο που με πειστικό τρόπο εξηγεί στα παιδιά ότι δεν πρέπει να ακολουθούν ανθρώπους που δεν γνωρίζουν, ούτε και να παίρνουν από τα χέρια τους καραμέλες και σοκολάτες. Ακόμη κι αν είναι ή φαίνονται «καλοί», χρειάζεται μεγάλη προσοχή. Βιβλίο που μπορεί να διαβαστεί στην «ευέλικτη ζώνη». Α.Β.

38/6

για παιδιά 7 ετών και πάνω Μαρία Αντωνάτου

ΤΟ ΒΟΥΝΟ ΨΑΧΝΕΙ Εικ.: Κατερίνα Βερούτσου Παπαδόπουλος, Αθήνα 2006, σελ. 103

Τα παιδιά της ορειβατικής ομάδας ξεκινούν την πορεία της αναζήτησης. Έτσι γνωρίζουν τη φύση, έναν αλλιώτικο οικισμό, και τα μυστικά της αγιογραφίας στα ξωκκλήσια. Θα αντιμετωπίσουν τον εαυτό τους και θα συναντηθούν με έναν σπουδαίο φιλόσοφο. Μυθιστόρημα που κρύβει εκπλήξεις, μυστήριο και σπουδαία μηνύματα με ένδυμα τον λογοτεχνικό λόγο.

Γ.Γ.-Σ.

Φιλομήλα Βακάλη-Συρογιαννοπούλου ΕΝΑΣ ΠΑΡΑΞΕΝΟΣ ΤΑΞΙΔΙΩΤΗΣ

Εικ.: Φιλομήλα Βακάλη-Συρογιαννοπούλου Πατάκης, Αθήνα 2010, σελ. 70

Βιβλίο γραμμένο και σχεδιασμένο με ευαισθησία, σαν ένα διαχρονικό παραμύθι, για έναν… ίσως… δάσκαλο, παραμυθά, μάγο, σοφό, προφήτη… που σημάδεψε το χώρο και το χρόνο του κι ακόμα παραπέρα, μ’ αυτά που άφησε πίσω του. Με το λόγο του, τη μαγική ζωγραφιά του, που ήταν ένα παραδείσιο πουλί που μπορούσε να χορέψει υπό προϋποθέσεις, αναδείχθηκαν αξίες άσχετες με τα υλικά αγαθά, που μπόρεσαν να μιλήσουν στις αθώες ψυχές παιδιών και μεγάλων, για να ξεχωρίσει το καλό απ’ το κακό, το όμορφο από το άσχημο, και να γνωρίσει ο άνθρωπος κι άλλα πλούτη: του νου, των αισθήσεων και των συναισθημάτων. Για παιδιά από 9 ετών. Θ.Χ.

Γλυκερία Γκρέκου Ο ΧΑΡΙ ΠΙ ΔΕ ΜΕΝΕΙ ΠΙΑ ΕΔΩ Εικ.: Εύα Καραντινού Άγκυρα, Αθήνα 2009, σελ. 82

Όνειρο του Γιώργη ήταν να γίνει «μάγος» σαν τον αγαπημένο του ήρωα. Ένα καλοκαίρι στο νησί, ωστόσο, θα του δοθεί η ευκαιρία να «συναντήσει» ήρωες της ελληνικής μυθολογίας και της ελληνικής παράδοσης, να «μιλήσει» μαζί τους και τελικά να καταλάβει πού κρύβεται η αληθινή «μαγεία». Παρέα με τους φίλους που θα φθάσουν στο νησί, θα νιώσει πως η μαγεία κρύβεται στις ανθρώπινες σχέσεις και στη φυσική ομορφιά της Ελλάδας. Καλογραμμένο και αξιοδιάβαστο βιβλίο.

Λ.Π.-Α.

39/7

Μάνια Δούκα

Ο ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΜΑΓΙΚΑ ΚΡΟΤΑΛΑ Εικ.: Μαρία Μπάχα Νέες Σελίδες, Αθήνα 2010, σελ. 44

Είναι τυχερά τα σημερινά παιδιά, που τα βιβλία τους διαθέτουν τόσο ελκυστική εικονογράφηση, ώστε εύκολα να κατανοούν, όπως στο βιβλίο αυτό, την παραμυθένια περιπλάνηση στη ζωφόρο του Παρθενώνα. Βλέπουν τις λεπτομέρειες, μπαίνουν στο μύθο και ταξιδεύουν στο χρόνο, χτυπώντας κρόταλα, πάνω στ’ άλογα και τ’ άρματα, μαζί με το Φίλιππο που θαυμάζει την αρχαιότητα και θέλει να τη γνωρίσει καλά. Στο τέλος του βιβλίου υπάρχει και το αρχαιολογικό παράρτημα που εδραιώνει όσα αφηγήθηκε η συγγραφέας με τη μυθοπλασία. Α.Β.

Χρυσάνθη Ζαβούρα

ΝΙΡΑ ΤΟ ΜΙΚΡΟ ΞΩΤΙΚΟ Εικ.: Γιώργος Σγουρός Μοντέρνοι Καιροί, Αθήνα 2009, σελ. 96

Τρυφερότατη, καλογραμμένη και πρωτότυπη φανταστική ιστοριούλα, όπου πρωταγωνιστεί ένα γλυκύτατο μικρό ξωτικό, με τη συμπεριφορά, τις αντιδράσεις, τις σκέψεις, τις χαρές και τις λύπες ενός μικρού παιδιού. Εξαίρετη η εμφάνιση του βιβλίου. Πρόκειται για το πρώτο βιβλίο της συγγραφέα, που δείχνει ότι στο μέλλον θα μας δώσει κι άλλα αξιόλογα έργα.

Λ.Π.-Α.

Ευγενία Κολύδα

Η ΓΙΑΓΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΜΥΘΟΧΩΡΑ Εικ.: Έφη Λαδά Μοντέρνοι Καιροί, Αθήνα 2009, σελ. 150

Ένα βιβλίο ξεχωριστό, που προσεγγίζει ένα δύσκολο θέμα: την αρρώστια της γιαγιάς από αλτσχάιμερ. Το θέμα αυτό, που σε άλλα βιβλία χρησιμοποιείται ατυχώς ως κακόγουστο χιούμορ ή απαξιωτική, ακόμα και ως κρυφή χλεύη της τρίτης ηλικίας, εδώ γίνεται αφορμή για ένα μικρό μυθιστόρημα γραμμένο με σύγχρονο τρόπο γραφής, φαντασία, τρυφερότητα και αγάπη. Βιβλίο που –μολονότι δεν περιγράφει με απόλυτη ορθότητα τα συμπτώματα της αρρώστιας αυτής– βοηθάει, μέσω της λογοτεχνίας, στην ευαισθητοποίηση των παιδιών, στην κατανόηση και τον οφειλόμενο σεβασμό προς τους ηλικιωμένους. Σημαντικότατο αυτό αφού, μαζί με το σεβασμό των μεγάλων προς στα παιδιά, είναι ένα από τα δύο βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν μια πολιτισμένη κοινωνία, κάτι που συχνά λησμονιέται. Εύγε στη συγγραφέα, που με το πρώτο της βιβλίο δείχνει την ωριμότητα της γραφής της και τον θαυμάσιο τρόπο της να προσεγγίζει τα παιδιά και τα δύσκολα θέματα της ζωής.

Λ.Π.-Α.

40/8

Κώστας Μάγος

ΚΑΛΩΣΗΡΘΕΣ, ΚΑΡΑΚΑΞΑ Εικ.: Χριστίνα Γαγγάδη Καλειδοσκόπιο, Αθήνα 2009, σελ. 30

Μια καρακάξα έρχεται στο δάσος να φτιάξει τη φωλιά της. Ελπίζει πως θα την καλοδεχτούν τ’ άλλα πουλιά, μα εκείνα την αντιμετωπίζουν με προκατάληψη. Έχουν ακούσει πως οι καρακάξες είναι κλέφτρες. ΄Ετσι, όταν χάνεται το πολύχρωμο κολιέ της κουκουβάγιας, η καρακάξα θεωρείται αυτονόητα ως ο φταίχτης και... συλλαμβάνεται. Στο τέλος θα αποδειχτεί η αθωότητά της, τα άλλα πουλιά θα ζητήσουν συγγνώμη, θα την καλέσουν στο χορό και θα της πουν επιτέλους: «Καλωσήρθες, καρακάξα!» Καλογραμμένη ιστορία, όπου το μήνυμα για το πώς αναπαράγονται οι προκαταλήψεις και οι συνέπειές τους εκπέμπεται αβίαστα. Λ.Π.-Α.

Αλεξάνδρα Μητσιάλη

ΜΕ ΛΕΝΕ ΝΙΛΟΥΦΕΡ Εικ.: Ραφαέλα Τσάτσι Πατάκης, Αθήνα 2010, σελ. 37

Η δασκάλα κυρία Λίνα έκανε ένα πολύ ωραίο μάθημα, που ήταν σαν παιχνίδι· ήταν ένα παιχνιδομάθημα. Μέσα από τα ονόματα των παιδιών διάλεξε κι έκανε ζευγάρια τα παιδιά που τα ονόματά τους είχαν την ίδια σημασία, κι ας ακούγονταν σε διαφορετικές γλώσσες και με διαφορετικούς ήχους. Έτσι έγιναν ζευγάρι η Τριανταφυλλιά με την Γκιουλ, η Μελέκ με την Αγγελική, και συνέχισε και με άλλα όμοια ονόματα, ώστε να κάνει τα παιδιά να φαντάζονται πως θα μπορούσαν να γίνουν ζευγάρι με άλλα παιδιά στη γη, και πως κάθε παιδί είναι μέρος του συνόλου, μέλος της μεγάλης οικογένειας που ζει πάνω στη γη. Για παιδιά πρώτης και δευτέρας Δημοτικού.

Θ.Χ.

Νίκος Μιχαλόπουλος

ΤΟ ΔΡΟΜΑΚΙ ΠΟΥ ΗΘΕΛΕ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΛΕΩΦΟΡΟΣ Εικ.: Ειρήνη Καραλέκα Άγκυρα, Αθήνα 2010, σελ. 50

Η εξέλιξη του μικρού, ταπεινού δρόμου σε μια υπέρλαμπρη λεωφόρο είναι το θέμα που αγγίζει τούτο το καλογραμμένο παραμύθι για μικρούς και μεγάλους, που κάποιες φορές παρασύρονται από τη δύναμη των προβαλλόμενων προτύπων τα οποία συνήθως είναι για αποφυγή και σπανίως για μίμηση. Η έγχρωμη εικονογράφηση τονίζει έξυπνα το κείμενο.

Γ.Γ.-Σ.

41/9

Νίκος Μιχαλόπουλος – Άννα Βερούλη

ΟΙ ΝΕΡΑΪΔΕΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΦΕΓΓΟ ΝΤΕ ΛΑ ΣΤΕΚΟ Εξώφυλλο: Ευθύμης Δημουλάς Εικ.: Λιάνα Δενεζάκη Άγκυρα, Αθήνα 2010, σελ. 19

Οι νεράιδες της οικογένειας Φέγγο Ντε Λα Στέκο ζωντανεύουν σ’ ένα παραμύθι που μας δείχνει πως κάποια όρια υπάρχουν για να ξεπερνιούνται, ενώ οι φόβοι υπάρχουν για να καταργούνται. Η θαυμάσια έγχρωμη εικονογράφηση στολίζει το παραμύθι. Γ.Γ.-Σ.

Γιολάντα Πατεράκη

Η ΜΕΓΑΛΗ ΤΩΝ ΝΕΡΑΪΔΩΝ ΣΧΟΛΗ Εικ.: Λιάνα Δανεζάκη Ψυχογιός, Αθήνα 2010, σελ. 174

Ήταν φυσικό να υπάρχει μια Μεγάλη Σχολή όπου να εκπαιδεύονται οι νεράιδες. Η Γιολάντα Πατεράκη, πρώτη, αποφάσισε να μας μιλήσει γι’ αυτήν. Δεν είναι τόσο εύκολο να πάρεις το χρίσμα της καλής νεράιδας χωρίς να έχεις περάσει τις σχετικές δοκιμασίες. Μικρός ο αριθμός των πρωτοετών, περνάει από κόσκινο, μέσα από γέλια και δάκρυα, από μαγικά και μη, ώστε να σφυρηλατηθούν στο χαρακτήρα και να αποκτήσουν επάξια τον τίτλο τους. Με κέφι, χιούμορ και υπέροχες συμβουλές, η Γιολάντα Πατεράκη σαφώς θα μπορούσε να είναι η διευθύντρια της Σχολής. Α.Β.

Ναννίνα Σακκά-Νικολακοπούλου ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΑΣΤΡΑΒΗ

Εικ.: Θανάσης Τσίτσικας Ψυχογιός, Αθήνα 2010, σελ. 106

«Αστράβη» είναι μια λέξη που η Αγαθή και η Νάνσυ αγνοούσαν. Έμαθαν ότι σημαίνει «μουλάρι χωρίς σαμάρι». Επειδή περνούσαν τα καλοκαίρια τους συνεχώς στο Λαύριο λιγάκι βαρετά, η επιχείρηση «Αστράβη» για πρώτη φορά τις έκανε να βρεθούν σε εγρήγορση. Έτσι συμβαίνει, όταν ψάχνεις τον τόπο σου. Έμαθαν ότι το Λαύριο ήταν η πηγή των παλιών μεταλλείων με τις σκοτεινές γαλαρίες, και ότι ο τόπος έζησε ανεπανάληπτες ιστορικές στιγμές με τον Σερπιέρη, τον πλούσιο επιχειρηματία, και τους εργάτες που ζούσαν σε συνθήκες εξαθλίωσης. Κάνοντας ορειβασία, πεζοπορία και κολύμπι, τα κορίτσια έμαθαν την ιστορία σαν παιχνίδι εντυπωσιακό, που τις έκανε ν’ αγαπήσουν τον τόπο. Α.Β.

42/10

Νίκη Σαλπαδήμου

Η ΠΑΡΕΑ, ΤΟ ΓΑΤΑΚΙ ΚΙ ΕΝΑ ΤΑΞΙΔΙ Σκίτσα: Γεώργιος Τσίτρας Σαββάλας, Αθήνα 2010, σελ. 187

Όπως κάθε άνθρωπος έχει την ιστορία του, έτσι και τα ζώα έχουν τη δική τους. Ο συμπαθητικός γάτος Μελέσιος είχε την τύχη να εξιστορήσει την ιστορία του η Νίκη Σαλπαδήμου, με χαριτωμένες λεπτομέρειες, χιούμορ και ευχάριστη γραφή. Ο Μελέσιος εισπράττει πολλή αγάπη από τα παιδιά, ζει περιπέτειες ταξιδεύοντας από στεριά και θάλασσα, ώσπου καταλήγει σε μια οικογένεια που ζει στη Γερμανία (όχι της Μέρκελ!) που τον λατρεύουν, και θα γίνει η αιτία για να ταξιδέψουν στο εξωτερικό τα παιδιά της παρέας. Α.Β.

Ευδοκία Σκορδαλά-Κακατσάκη

Ο ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΧΤΥ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ Εικ.: Ελίζα Βαβούρη Άγκυρα, Αθήνα 2009, σελ. 28

Ήρωας αυτής της ιστορίας είναι ένα λυκάκι που χάνει τον μπαμπά του, όταν ξεσπάει κάποτε φωτιά κι εκείνος προσπαθεί να σώσει το σχολείο των μικρών ζώων. Από τότε το λυκάκι συμπεριφέρεται στην τάξη με απότομο και σκληρό τρόπο, εκφράζοντας έτσι το θυμό που νιώθει για το θάνατο του πατέρα του. Οι συμμαθητές του παραξενεύονται και τον αποφεύγουν, αλλά τελικά με την παρέμβαση της δασκάλας και με την εφαρμογή μιας καλής της ιδέας, οι σχέσεις των παιδιών εξομαλύνονται και το λυκάκι αρχίζει να βγαίνει από την περίοδο του πένθους. Καλογραμμένη και όμορφα εικονογραφημένη ιστορία, ιδιαίτερα χρήσιμη σε τάξεις με περιπτώσεις παιδιών που έχουν χάσει τον ένα γονιό τους ή αντιμετωπίζουν παρεμφερή προβλήματα. Λ.Π.-Α.

Φράνση Σταθάτου

ΕΝΑ ΧΙΛΙΟΖΩΗΡΟΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΧΙΛΙΑ Εικ.: Σπύρος Γούσης Ψυχογιός, Αθήνα 2010, σελ. 49

Το χιλιοζωηρούλικο είναι ένα πιθηκάκι υπερκινητικό, που δεν στέκεται λεπτό και κάνει του κόσμου τις σκανταλιές. Αλλά είναι τόσο συμπαθητικό και έξυπνο, που κανείς δεν μπορεί να του αντισταθεί, πόσο μάλλον οι γονείς του και η παρέα του. Η λύση βρίσκεται στο κομπιούτερ. Το χιλιοζωηρούλικο, καθώς μας αφηγείται με κέφι η συγγραφέας, βρίσκει το δρόμο του στο… μαγικό μηχάνημα και δημιουργεί χιλιοζωηρούλικες δραστηριότητες. Η επιστημονική προ-

43/11

σέγγιση τα Ζάννας Σιούτρη βοηθά τους γονείς να καταλάβουν το πρόβλημα που εμφανίζεται, «να είναι συμμέτοχοι και να κατανοούν χωρίς να παρεξηγούν». Η εικονογράφηση του Σπύρου Γούση βρίσκεται μέσα στο πνεύμα της αφήγησης και του… δάσους. Α.Β.

Δήμητρα Ψυχογυιού

Ο ΚΗΠΟΥΡΟΣ ΤΟΥ ΟΥΡΑΝΟΥ Εικ.: Δήμητρα Ψυχογυιού Άγκυρα, Αθήνα 2009, χ.α.σ.

Η εξαίρετη εικονογράφος αποδεικνύει μ’ αυτό το θαυμάσιο βιβλίο ότι εκτός από το να εικονογραφεί, ξέρει και να δημιουργεί δικά της γοητευτικά παραμύθια. Εδώ μας μιλάει για τον κηπουρό του ουρανού, που ξεπερνώντας τους φόβους του και με όπλο τη δύναμη της αγάπης κατάφερε, ύστερα από πολλές περιπέτειες, να ξαναφέρει τη χαμένη χαρά στην αγαπημένη του γοργόνα, που ο ίδιος είχε «πλάσει» στον κήπο που φρόντιζε.

Λ.Π.-Α.

Μάρτιν Βίντμαρκ

α) ΤΟ ΜΥΣΤΉΡΙΟ ΤΟΥ ΞΕΝΟΔΟΧΕΊΟΥ, σελ. 74 β) ΤΟ ΜΥΣΤΉΡΙΟ ΤΩΝ ΔΙΑΜΑΝΤΙΩΝ, σελ. 75 Εικ.: Έλενα Βίλις Μετ.: Άννα Παπαφίγκου Κέδρος, Αθήνα 2010

Δυο ευχάριστα κι ευκολοδιάβαστα βιβλία με διασκεδαστική εικονογράφηση και αγωνία για την εξιχνίαση μυστηρίων: α) την εξαφάνιση ενός κινέζικου σκύλου μηλοτεριέ, και β) την εξαφάνιση διαμαντιών από ένα κοσμηματοπωλείο. Οι δεκάχρονοι φίλοι, ο Μαξ και η Μάγια, στον ελεύθερο χρόνο τους ασχολούνται με τη διερεύνηση αστυνομικών υποθέσεων, με αγάπη γι’ αυτό που κάνουν, αλλά και με σύγχρονες γνώσεις τεχνολογίας και τα απαραίτητα σύνεργα: υπολογιστή, κάμερα με φλας, κιάλια, μεγεθυντικό φακό, ψεύτικες μύτες, περούκες… Έτσι αναλαμβάνουν σαν καλοί ντετέκτιβ να διαλευκάνουν υποθέσεις και να λύσουν μυστήρια. Θα τα καταφέρουν; Για παιδιά από 8 ετών. Θ.Χ.

44/12

για μεγάλα παιδιά και νέους Σταυρούλα Κάτσου-Καντάνη

ΣΤΟ ΝΗΣΙ ΜΕ ΤΑ ΚΡΥΜΜΕΝΑ ΜΥΣΤΙΚΑ Εικ.: Caroline O’Neal Ψυχογιός, Αθήνα 2010, σελ. 179

Η έμπειρη συγγραφέας μάς δίνει ένα πολύ ευχάριστο βιβλίο που διαπραγματεύεται όλα όσα αφορούν τη χελώνα Caretta Caretta, μέσα από μια μυθοπλασία ταιριαστή για τις διακοπές του καλοκαιριού. Δεν λείπουν τα περίεργα περιστατικά, που διεγείρουν το ενδιαφέρον, ενώ δεν λείπουν και οι γνώσεις. Π.χ., τα νομίσματα της Αίγινας με τις χελώνες ήταν τα πρώτα που κυκλοφόρησαν στην Ελλάδα, όταν το νησί είχε τα σκήπτρα στη ναυσιπλοΐα και την προστασία της Θεάς Αφροδίτης, της Εύπλοιας. Ενδιαφέρον βιβλίο, που θα προσελκύσει τα παιδιά και θα συνοδέψει τα καλοκαιρινά μακροβούτια. Α.Β.

Μάνος Κοντολέων

ΑΝΙΣΧΥΡΟΣ ΑΓΓΕΛΟΣ Πατάκης, Αθήνα 2010, σελ. 129

Τα γεγονότα του Δεκέμβρη του 2008, το τραγικό συμβάν εκείνου του μήνα μέσα από τα μάτια της ηρωίδας, είναι το θέμα του βιβλίου. Ο γνωστός συγγραφέας πιστεύει πως το θέμα της κοινωνικής και ατομικής ευθύνης είναι κάτι που αξίζει να το γνωρίζουν ιδιαίτερα οι νέοι. Με ζωντανή γραφή και ιδιαίτερο τρόπο, με μοναδική ωριμότητα, σε πλησιάζει το θαυμάσιο αυτό βιβλίο. Με πραγματική λύπη το αποχωρίζεσαι, αν και σε κυνηγάει και μετά...

Γ.Γ.-Σ.

Λίνα Λυχναρά

ΤΑ ΑΛΟΓΑ ΤΗΣ ΠΡΑΣΙΝΗΣ ΚΟΙΛΑΔΑΣ Πατάκης, Αθήνα 2009, σελ. 125

Ο Κωνσταντίνος είναι ένα αγόρι που λατρεύει τα άλογα. Θα περάσει ένα μήνα στο σπίτι των θείων του στη Γαλλία, δίπλα σ’ έναν από τους μεγαλύτερους ιππικούς ομίλους της Ευρώπης. Εκεί βρίσκονται κάποια από τα πιο ακριβά άλογα του κόσμου. Μια απόπειρα δολοφονίας θα καλύψει με πέπλο αγωνίας και μυστηρίου την όμορφη πόλη. Ο Κωνσταντίνος είναι ο μόνος που γνωρίζει το φοβερό μυστι-

45/13

κό. Μια καλογραμμένη, ενδιαφέρουσα, ζωντανή ιστορία μυστηρίου για εφήβους και όχι μόνο.

Γ.Γ.-Σ.

Χρυσούλα Μπουκουβάλα

ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΟΥ ΣΑΡΩΝΙΚΟΥ Εικ.: Θανάσης Τσίτσικας Ψυχογιός, Αθήνα 2010, σελ. 362

Κανείς δεν θα μπορούσε να χαρτογραφήσει καλύτερα τον Αργοσαρωνικό από τη Χρυσούλα Μπουκουβάλα, που θυμάται να ταξιδεύει σ’ όλη τη ζωή της στα μηχανοκίνητα σκάφη του πατέρα της. Η αγάπη της φωνάζει από μακριά. Άλλωστε, το πρώτο της μυθιστόρημα, Οι πειρατές των Κυκλάδων, τιμήθηκε με το βραβείο του καλύτερου θαλασσινού μυθιστορήματος στο 20ό Πανελλήνιο Συμπόσιο Ποίησης και Πεζογραφίας. Η μυθοπλασία είναι πρωτότυπη, μιας και επεμβαίνει ο Πέρσης βασιλιάς, ο Ξέρξης, που μεταμορφώνεται, για να εκδικηθεί τους Αθηναίους, σε ένα τρομακτικό πλάσμα που τρέφεται με απόβλητα και πλαστικά. Όλα αυτά τα μαθαίνουμε μέσα από τη φλύαρη αφήγηση ενός ατρόμητου γλάρου, του Νικόλα Θαλασσάκη, που προσπαθεί να ανατρέψει τα καταστροφικά του σχέδια. Πέρα από την περιπέτεια και τη δράση αυτού του ενδιαφέροντος θαλασσινού αφηγήματος, στις σελίδες του περιέχονται ερωτήσεις ιστορικές, ναυτιλιακές, μυθολογικές, σταυρόλεξα, πληροφορίες για ιστιοπλοϊκές εκδρομές και ταξίδια, και γλωσσάρι που εξηγεί τους ναυτικούς όρους που χρησιμοποιούνται στην αφήγηση. Ένα βιβλίο πλήρες, που θα κάνει όσους δεν αγαπούν ακόμα τον Σαρωνικό να τον αγαπήσουν και κυρίως να τον προστατέψουν. Α.Β.

Γκόρντον Κόρμαν Η ΦΑΛΤΣΑ ΝΟΤΑ

Μετ.: Μαρία Αγγελίδου Άγκυρα, Αθήνα 2010, σελ. 212

Στη διαθήκη της, η Γκρέις Κέχιλ δίνει στους κληρονόμους της είτε ένα εκατομμύριο δολάρια ή να βρουν ένα από τα 39 στοιχειά που βρίσκονται κρυμμένα σε ολόκληρο τον κόσμο, ένα στοιχειό που κάνει την οικογένεια τόσο ισχυρή, που άλλη με τέτοια ισχύ δε γνώρισε ο κόσμος. Πέντε βιβλία διηγούνται αυτές τις περιπέτειες και οι αναγνώστες παρακολουθούν με αγωνία αυτόν τον αγώνα δρόμου.

Γ.Γ.-Σ.

46/14

Λόρεν Μάιρακλ

ΕΝΤΕΚΑ ΚΑΙ... ΧΑΡΙΤΩΜΕΝΕΣ, σελ. 246 ΔΩΔΕΚΑ ΚΑΙ... ΤΡΕΛΑΜΕΝΕΣ, σελ. 238 ΔΕΚΑΤΡΙΩΝ ΚΑΙ... ΕΡΩΤΕΥΜΕΝΕΣ, σελ. 293 Μετ.: Φωτεινή Μόσχη Ψυχογιός, Αθήνα 2010

Για νεαρές κοπέλες, που διανύουν τη δεύτερη δεκαετία της ζωής τους και ό,τι αυτή συνεπάγεται, είναι γραμμένα και τα τρία αυτά βιβλία, από μια συγγραφέα που ζει στο Κολοράντο, αλλά φτάνει ως τα μέρη μας με τις απόψεις τις και τις θύμησές της για όσα υπήρξαν και προβλήματα δικά της στην ξεχωριστή αυτή ηλικία: Οι κολλητές, οι διάφορες φαντασιώσεις, ο περίγυρος που αποκτά πρωτεύουσα σημασία, η διαπίστωση ότι τίποτα δεν μένει στη θέση του κι όλα αλλάζουν, ο δύσκολος ανήφορος προς την εφηβεία. Πρωταγωνίστρια η Γουίνη, που κάθε χρόνο στα γενέθλιά της διαπιστώνει με μεγαλύτερη σοβαρότητα τις καταστάσεις που δημιουργούνται, που πρέπει να τις αντιμετωπίσει, ακόμα κι ένας έρωτας, αλλά και το καινούργιο μωρό που προστίθεται στην οικογένεια. Αυτό το ανέβασμα από τα έντεκα στα δεκατρία, από την παιδικότητα στην εφηβεία, εγγράφεται στην ψυχή της μ’ έναν μοναδικό, καθημερινό και ειλικρινή τρόπο που τη στοιχειώνει. Τρία πραγματικά νεανικά μυθιστορήματα για κορίτσια, με τα οποία θα ταυτιστούν οι νεαρές αναγνώστριες. Α.Β.

Βόλφγκανγκ Χολμπάιν

Η ΠΕΤΡΙΝΗ ΑΠΕΙΛΗ, σελ. 180 Μετ.: Μίρκα Κονδάκη

ΟΙ ΓΚΡΙΖΟΙ ΦΡΟΥΡΟΙ, σελ. 191 Μετ.: Ματθαίος Δημητρίου Εικ. εξωφύλλων: Σοφία Τουλιάτου, Πέτρος Μπουλούμπασης Κέδρος, Αθήνα 2008/2009

Ο «Ναυτίλος» είναι ένα μυστήριο υποβρύχιο άλλων εποχών, με ιδιαίτερες τεχνολογικές δυνατότητες, του οποίου οι περιπέτειες περιγράφονται σε μια σειρά βιβλίων με μαγικούς θρύλους επιστημονικής ή όποιας άλλης φαντασίας, όπου ανήκουν και τα βιβλία των «Επιχειρήσεων» με τους αριθμούς 7 και 8. Ο αναγνώστης συμμετέχει με ενδιαφέρον και αγωνία σε απίστευτες περιπέτειες και

47/15

εξωπραγματικές καταστάσεις προσώπων, όντων και πραγμάτων. Η πριγκίπισσα Σερένα από την Ατλαντίδα, που κοιμόταν μέσα σε μια γυάλινη σαρκοφάγο δέκα χιλιάδες χρόνια, ο Άργος, ο υποτιθέμενος βασιλιάς της Ατλαντίδας, με πνευματικές δυνάμεις που μπορούν να χειραγωγούν άλλους ανθρώπους, ο Άσταροθ, ο μονόφθαλμος γάτος με τηλεπαθητικές ικανότητες που διαβάζει τις μύχιες σκέψεις των ανθρώπων, ένα αστρόπλοιο εξωγήινο, που εμβόλισε το υπερωκεάνιο «Τιτανικός» προκαλώντας συγκλονιστικές αλλοιώσεις με πετρωμένους ανθρώπους και πετρωμένα ψάρια, ένα μαύρο πλοίο με μυστηριώδες πλήρωμα, περίεργα όντα με μορφή ανθρώπου και καρχαρία... Όλα αυτά και πολλά άλλα σε μια συνεχή περιπέτεια και με αγωνιώδη εξέλιξη. Για παιδιά από 12 ετών. Θ.Χ.

Άντονι Χόροουιτς

ΤΟ ΔΑΓΚΩΜΑ ΤΟΥ ΣΚΟΡΠΙΟΥ Μετ.: Ρένια Τουρκολιά-Κυδωνιέως Ψυχογιός, Αθήνα 2010, σελ. 367

Ο Άλεξ Ράιντερ είναι ένας έφηβος που δεν αδιαφορεί, που δεν εφησυχάζει, που ψάχνεται συνεχώς. Ο συγγραφέας που τον δημιούργησε είναι φοβερά ευφάνταστος και έχει αποκτήσει φανατικούς αναγνώστες σε 12 χώρες. Το Δάγκωμα του Σκορπιού είναι το πέμπτο βιβλίο, και ο συγγραφέας μάς ενημερώνει ότι μ’ αυτό συμπληρώνει όλες τις λεπτομέρειες για το παρελθόν του ήρωά του, αποκαλύπτει την αλήθεια για τον πατέρα του και επιφυλάσσει κάποιες μεγάλες εκπλήξεις. Η υπόθεση του βιβλίου δεν είναι δυνατόν να περιγραφεί με συντομία, γιατί οι λεπτομέρειες και ο τρόπος της αφήγησης είναι τα στοιχεία που κάνουν φοβερά ενδιαφέρον το κείμενο. Πάντως κι εδώ υπάρχει η μυστηριώδης οργάνωση SCORPIA, που σκοπό έχει να αποσταθεροποιήσει ολόκληρο τον κόσμο, και ο Άλεξ θα έχει δύο δρόμους να διαλέξει: Ή θα συνεχίσει να είναι με την ΜΙ-6, που κατά κάποιον τρόπο τον έχει πικράνει, ή με την SCORPIA για να πάρει εκδίκηση. Το Δάγκωμα του Σκορπιού περιέχει δράση, κινηματογραφική περιπέτεια, και θα συναρπάσει τους αναγνώστες του είδους. Α.Β.

48/16

ΔΙΕΘΝΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΝΕΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ INTERNATIONALE JUGENDBIBLIOTHEK MUENCHEN INTERNATIONAL YOUTH LIBRARY

ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟΠΑΛΑΤΙ ΓΙΑ ΤΗN ΠΑΙΔΙΚΗ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ: Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΝΕΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ ΓΙΝΕΤΑΙ 60 ΧΡΟΝΩΝ Dr. Christiane Raabe Διευθύντρια της Διεθνούς Βιβλιοθήκης Νεότητας Μονάχου

«Δώστε μας βιβλία, δώστε μας φτερά!»

Διεθνής Βιβλιοθήκη Νεότητας εγκαινιάστηκε στις 14 Σεπτεμβρίου του 1949, σε μια βίλα στο κέντρο της πόλης του Μονάχου, ως η πρώτη βιβλιοθήκη για την παγκόσμια παιδική και εφηβική λογοτεχνία. Ιδρύτρια ήταν η Γερμανοεβραία μετανάστρια Jella Lepman, που το 1945 επέστρεψε στη Γερμανία απεσταλμένη από την αμερικανική στρατιωτική κυβέρνηση ως σύμβουλος για «τα πολιτιστικά ενδιαφέροντα των γυναικών και των παιδιών και τα ενδιαφέροντά τους σε ζητήματα διαπαιδαγώγησης».

49  ΤΕΥΧΟΣ 98 / 2010

Γι’ αυτήν αποτελούσε επιτακτική ανάγκη το να προσφέρει στα παιδιά και τους εφήβους, που μεγάλωσαν μέσα στον εθνικοσοσιαλισμό και τον πόλεμο, βιβλία ως ερέθισμα για την ανάπτυξη της φαντασίας τους και για τη διαμόρφωση μιας ανοιχτής αντίληψης για τον κόσμο. Τα παιδικά βιβλία θα έχτιζαν γέφυρες μεταξύ των λαών, θα προωθούσαν την ανεκτικότητα, τη δημοκρατία, το σεβασμό του διαφορετικού και θα ξυπνούσαν την περιέργεια για το «άλλο». Με το σύνθημα «Δώστε μας βιβλία, δώστε μας φτερά», η Lepman�� αιτούνταν δωρεές βιβλίων σε εκδοτικούς οίκους διεθνώς, και κατάφερε μ’ αυτόν τον τρόπο να συγκεντρώσει 4.000 βιβλία γραμμένα σε πολλές γλώσσες. Με τα βιβλία αυτά διοργάνωσε μια έκθεση βιβλίου το 1946, που έτυχε μεγάλης ανταπόκρισης. Ήταν πολύ κοντά στο να βρεθεί μια στέγη για τα βιβλία αυτά, όμως πέρασαν άλλα τρία χρόνια μέχρι να βρεθεί ο κατάλληλος χώρος και να εξασφαλιστεί η χρηματοδότηση.

Πολύ πιο μπροστά από την εποχή της

50 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Με αξιοθαύμαστη γενναιοδωρία ενσωματώθηκαν παιδιά και νέοι στη διαδικασία της διαμόρφωσης της καινούργιας βιβλιοθήκης. Η δημοκρατική συγκατάθεση απόψεων και μια προοδευτική αντίληψη για τη διάδοση και την προώθηση της λογοτεχνίας αποτελούσαν τους οδηγούς για τη δουλειά της βιβλιοθήκης. Σύμφωνα με το αμερικανικό πρότυπο, τα βιβλία ήταν τοποθετημένα με τέτοιον τρόπο ώστε όλοι να έχουν άμεση πρόσβαση σ’ αυτά. Τα παιδιά κάθονταν στο πάτωμα, μπροστά από τα ράφια, και διάβαζαν. Πολλοί Γερμανοί βιβλιοθηκάριοι αντέδρασαν σε αυτό το σύστημα τουλάχιστον με απορία.

Η ιδρύτρια διακήρυσσε: «Όχι τα βιβλία, αλλά τα παιδιά θα πρέπει να αποτελούν το κύριο μέλημα σ’ αυτή τη βιβλιοθήκη». Ενθάρρυνε ενεργά τα παιδιά προς συνεργασία. Ο Erich Kaestner μάλιστα, διάσημος συναγωνιστής της Jella Lepman, χαρακτήρισε τα παιδιά, σε μια ανοιχτή επιστολή του, ως «ιδιοκτήτες» της βιβλιοθήκης. Δημιουργήθηκε δε μια επιτροπή νεότητας που εκπροσωπούσε τα ενδιαφέροντα των παιδιών της βιβλιοθήκης και δημιουργούσε επαφές με συνδέσμους νέων στο Μόναχο και σε όλη τη Βαυαρία. Σε ομάδες συζήτησης γύρω από βιβλία, που συχνά αναμεταδίδονταν από το σταθμό των νέων της Βαυαρικής Ραδιοφωνίας, οι νέοι αναγνώστες συζητούσαν γύρω από επίκαιρα παιδικά κι εφηβικά βιβλία. Ο δανεισμός καινούργιων εκδόσεων ήταν συνδεδεμένος με τη σύνταξη μιας μικρής βιβλιοκριτικής από τα παιδιά, που συνόδευε τα βιβλία στην επιστροφή τους. Αυτές οι μικρές σχολιασμένες περιλήψεις αποστέλλονταν στους αντίστοιχους εκδοτικούς οίκους, που με τη σειρά τους έκαναν δωρεές τίτλων στη βιβλιοθήκη για να ευχαριστήσουν. Προσκαλούνταν συγγραφείς βιβλίων και δίνονταν συνεντεύξεις με πνεύμα κριτικό. Μια ειδική ομάδα νέων διεξήγε συζητήσεις πάνω στα δικαιώματα των παιδιών και το εκπαιδευτικό σύστημα. Με αυτές τις απόψεις για τη δουλειά μιας βιβλιοθήκης, που θέτει τον νεαρό χρήστη στο επίκεντρο, τον σέβεται και του επιτρέπει να συμμετέχει ενεργά στη διαμόρφωσή της, η βιβλιοθήκη προηγούνταν της εποχής της. Προοδευτική ήταν επίσης η κίνηση πρόσκλησης γονέων και παιδαγωγών προς παρακολούθηση διαλέξεων και συμμετοχή σε συζητήσεις παιδαγωγικού περιεχομένου. Εκδότες, βιβλιοθηκάριοι και ειδικοί του χώρου του παιδικού-νεανικού βιβλίου από τη Γερμανία και το εξωτερικό συναντιόνταν σε συνέδρια και επισκέπτονταν τις διεθνείς εκθέσεις τα Χριστούγεννα.

Σήμερα ένα παλάτι για τα βιβλία Από τότε πέρασε πάνω από μισός αιώνας. Η Διεθνής Βιβλιοθήκη φώλιασε εδώ και καιρό στη δυτική άκρη της πόλης του Μονάχου, στο ειδυλλιακό παλάτι του Blutenburg. Από το αρχικά μικρό ίδρυμα δημιουργήθηκε η παγκοσμίως σημαντικότερη βιβλιοθήκη για τη διεθνή παιδική και νεανική λογοτεχνία, με σχεδόν 600.000 τίτλους σε 130 γλώσσες. Κάθε χρόνο το περιεχόμενό της αυξάνει κατά 15.000 βιβλία. Μπόρεσε να αποκτήσει πολύτιμες συλλογές, όπως την Ιστορική Συλλογή Παιδικών Βιβλίων του �� Karl�� -�� Heinz�� Schulz�� , η οποία συμπεριλαμβάνει και το παλαιότερο βιβλίο της βιβλιοθήκης, μια έκδοση του Reineke Fuchs από το 1574, ή τη διεθνή συλλογή παιδικών βιβλίων της Société des Nations, με εξαιρετικά σπάνια βιβλία. Αυτές οι συλλογές φυλάσσονται αρχειοθετημένες στους χώρους της Βιβλιοθήκης και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για λόγους έρευνας. Επιστήμονες απ’ όλο τον κόσμο έρχονται στα πλαίσια ενός προγράμματος υποτροφιών για πολύμηνη παραμονή στο βιβλιοπαλάτι, καταθέτοντας τα θέματα των ερευνών τους σε συζήτηση στρογγυλής τράπεζας. Η Διεθνής Βιβλιοθήκη Νεότητας του Μονάχου έχει καθιερωθεί ως διεθνές κέντρο μελέτης και έρευνας.

51  ΤΕΥΧΟΣ 98 / 2010

TÒÚ·

ÎÂÚ‰›˙ÂÙÂ ÂÈÛÙÚÔÊ‹ KAI ÌÂ Ù· ¯·ÚÙÈÎ¿

°›ÓÂ ÙÒÚ· Ì¤ÏÔ˜ ÛÙÔ ºÏˆÚ¿˜ Book Club

Book Club AÔÎÙ‹ÛÙÂ ÙÒÚ· ÙËÓ Î¿ÚÙ· Ì¤ÏÔ˘˜ ÙÔ˘ ºÏˆÚ¿˜ Book Club Î·È ·ÔÏ·‡ÛÙÂ Ù· ·ÔÎÏÂÈÛÙÈÎ¿ ÚÔÓfiÌÈ· ÙˆÓ ÌÂÏÒÓ Ì·˜. ñ EÈ‰ÈÎ¤˜ ÚÔÛÊÔÚ¤˜ ·ÔÎÏÂÈÛÙÈÎ¿ ÁÈ· Ì¤ÏË ñ +7 Â˘ÚÒ ÂÈÛÙÚÔÊ‹ ÌÂ ·ÁÔÚ¤˜ 100 Â˘ÚÒ ÏÔÁÔÙÂ¯Ó›·˜ Î·È Û¯ÔÏÈÎÔ‡ ‚ÔËı‹Ì·ÙÔ˜, ÁÈ· Ó· ·ÔÎÙ‹ÛÂÙÂ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ·Á·ËÌ¤Ó· ‚È‚Ï›· ÊıËÓfiÙÂÚ·! ñ EÓËÌ¤ÚˆÛË ÁÈ· ÂÎ‰ËÏÒÛÂÈ˜ ñ EÈ‰ÈÎ¤˜ ÂÎÙÒÛÂÈ˜ ÛÂ ‰È¿ÊÔÚÂ˜ Î·ÙËÁÔÚ›Â˜ ÚÔ˚fiÓÙˆÓ ñ HÏÂÎÙÚÔÓÈÎ‹ ÂÓËÌ¤ÚˆÛË ÁÈ· Ó¤Â˜ Î˘ÎÏÔÊÔÚ›Â˜ H ÂÁÁÚ·Ê‹ Û·˜ ÛÙÔ ºÏˆÚ¿˜ Book Club Â›Ó·È ‰ˆÚÂ¿Ó. AÚÎÂ› Ó· ‰È·ı¤ÛÂÙÂ ÌfiÓÔ 3 ÏÂÙ¿ ·fi ÙÔ ¯ÚfiÓÔ Û·˜ ÁÈ· Ó· Û˘ÌÏËÚÒÛÂÙÂ ÙËÓ ·›ÙËÛË ÂÁÁÚ·Ê‹˜ Î·È ·Ì¤Ûˆ˜ ·Ú¯›˙ÂÙÂ Ó· ·ÔÏ·Ì‚¿ÓÂÙÂ Ù· ÚÔÓfiÌÈ· ÙˆÓ ÌÂÏÒÓ Ì·˜.

AÈÙ‹ÛÂÈ˜ ÂÁÁÚ·Ê‹˜ ÛÂ ﬁÏ· Ù· ‚È‚ÏÈÔˆÏÂ›· º§øPA™

ñ∞ı‹Ó· ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ 59 - ÙËÏ. 210-3215590 ñ¶ÂÈÚ·È¿˜ ∑ˆÛÈÌ¿‰ˆÓ 46 - ÙËÏ. 210-4172819 ñ∫·ÏÏÈı¤· ™ÎÔÂ˘ÙËÚ›Ô˘ 31 - ÙËÏ. 210-9577435 ñ¶ÂÚÈÛÙ¤ÚÈ ∂ıÓÈÎ‹˜ ∞ÓÙÈÛÙ¿ÛÂˆ˜ 87- ÙËÏ. 210-5756882 ñ¡.πˆÓ›· §.∏Ú·ÎÏÂ›Ô˘ 350 ∂ÌÔÚÈÎﬁ ∫¤ÓÙÚÔ πO¡π∞ 2000 -ÙËÏ. 210-2710665 ñ∞ÈÁ¿ÏÂˆ ™Ù¤Ê·ÓÔ˘ ™·Ú¿ÊË 2 - ÙËÏ. 210-5312269 ñª·ÚÔ‡ÛÈ ªÈÏÙÈ¿‰Ô˘ 16 - ÙËÏ. 210-8066377 ñ∏ÏÈÔ‡ÔÏË ∫Ô˘ÓÙÔ˘ÚÈÒÙÔ˘ 14 - ÙËÏ. 210-9955162 ñÃ·Ï¿Ó‰ÚÈ ∏ÚÒ‰Ô˘ ∞ÙÙÈÎÔ‡ 4 - ÙËÏ. 210-6844417 ñ∫ÔÚ˘‰·ÏÏﬁ˜ ∫Ô˘ÓÙÔ˘ÚÈÒÙÔ˘ 54-56 - ÙËÏ. 210-4942302

ŸÏ· Ù· ‚È‚Ï›· ÎÔÓÙ¿ Û·˜ ÌÂ ¤Ó· ÎÏÈÎ

ñ ¶ÈÔ ÁÚ‹ÁÔÚÔ ñ ¶ÈÔ ÊÈÏÈÎfi ñ MÂ ‚ÈÓÙÂÔ·ÚÔ˘ÛÈ¿ÛÂÈ˜ Ó¤ˆÓ Ù›ÙÏˆÓ Î·È ·Á·ËÌ¤ÓˆÓ Û˘ÁÁÚ·Ê¤ˆÓ ñ MÂ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· ·ÔÛÙÔÏ‹˜ ÛÂ fiÏÔ ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ

¢ˆÚÂ¿Ó ·ÔÛÙÔÏ‹ ÌÂ courier Î·È ·ÓÙÈÎ·Ù·‚ÔÏ‹ (¯ˆÚ›˜ ¯Ú‹ÛË ÈÛÙˆÙÈÎ‹˜ Î¿ÚÙ·˜) ÁÈ· ·Í›· ¿Óˆ ÙˆÓ 20 Â˘ÚÒ. °È· ·Í›· ÌÈÎÚﬁÙÂÚË ÙˆÓ 20 Â˘ÚÒ ‰ˆÚÂ¿Ó ·ÔÛÙÔÏ‹ ÌÂ courier Î·È ¯Ú¤ˆÛË ÈÛÙˆÙÈÎ‹˜ Î¿ÚÙ·˜.

EÁÁ˘ËÌ¤ÓË ÂÈÛÙÚÔÊ‹ ¯ÚËÌ¿ÙˆÓ

K·È ¿ÓÙ· ÌÂ ÙËÓ ·ÍÈÔÈÛÙ›· ÙˆÓ BÈ‚ÏÈÔˆÏÂ›ˆÓ ºÏˆÚ¿˜ www.florasfun.gr

54 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Παράλληλα αποτελεί σπίτι λογοτεχνίας για παιδιά, νέους, συγγραφείς, εικονογράφους, βιβλιοθηκάριους, εκπαιδευτικούς, και για όλους τους κύκλους που ενδιαφέρονται για το παιδικό και εφηβικό βιβλίο. Εκθέσεις, βιβλιοπαρουσιάσεις, θεατρικές παραστάσεις, εργαστήρια, γιορτές για οικογένειες, ειδικά φόρουμ και διαλέξεις, προσελκύουν κάθε χρόνο πάνω από 35.000 επισκέπτες στο παλάτι. Στο διεθνές δανειστικό της τμήμα τα παιδιά μπορούν να δανειστούν νέες κυκλοφορίες σε 13 γλώσσες. Ένα ατελιέ ζωγραφικής και άλλοι χώροι της χρησιμοποιούνται για εργαστήρια, μαθησιακά τμήματα και σεμινάρια. Τα λογοτεχνικά μουσεία της για τον Michael Ende και τον James Kruess είναι τα πρώτα στο είδος τους για Γερμανούς συγγραφείς παιδικής/εφηβικής λογοτεχνίας. Ένα μαγευτικό δωμάτιο στη σοφίτα είναι αφιερωμένο στην εικονογράφο Binette Schroeder. Σε άλλους χώρους της μπορεί κανείς να επισκεφθεί διάφορες εναλλασσόμενες εκθέσεις που αφορούν στο έργο καταξιωμένων συγγραφέων και εικονογράφων παιδικών βιβλίων ή θεματικές εκθέσεις. Διάφορες λογοτεχνικές κοινότητες έχουν ως έδρα τους τη Βιβλιοθήκη. Ένα εστιατόριο και μια μεσαιωνική εκκλησία, που συγκαταλέγεται στους θησαυρούς της ιστορίας της τέχνης του Μονάχου, προσελκύουν επίσης πολλούς εκδρομείς στο Blutenburg.

Καθήκον απέναντι στο ιδρυτικό της σκεπτικό Παρότι το προφίλ και τα πεδία δράσης της Διεθνούς Βιβλιοθήκης Νεότητας άλλαξαν δραστικά τα τελευταία 60 χρόνια, οι συνεργάτες και συνεργάτιδές της έχουν καθήκον απέναντι στην κληρονομιά της Jella Lepman. Τα ιδανικά και οι στόχοι της παραμένουν επίκαιρα και χαρακτηρίζουν τις δραστηριότητες της Βιβλιοθήκης. Έτσι, αφιερώνεται ιδιαίτερη προσοχή σε βιβλίααγγελιαφόρους αξιών γενικής αποδοχής όπως είναι η ανεκτικότητα και η παγκόσμια αλληλοκατανόηση. Ο διαπολιτισμικός διάλογος προωθείται μέσα από εκθέσεις, εργαστήρια και κύκλους συζητήσεων. Οι υπεύθυνοι επιμελητές των γλωσσικών τομέων, ειδικοί για τη λογοτεχνία των τομέων αυτών, επιλέγουν σε τακτά διαστήματα διεθνείς τίτλους γύρω από διαπολιτισμικά θέματα όπως «Δικαιώματα παιδιών σε βιβλία για παιδιά», «Εικονογραφημένα βιβλία για την ειρήνη και την ανεκτικότητα» ή «Το Ισλάμ αντικατοπτριζόμενο στα παιδικά και εφηβικά βιβλία της Δύσης». Η εκάστοτε επιλογή βιβλίων προετοιμάζεται για την έκθεση και περιγράφεται σε έναν κατάλογο που τη συνοδεύει. Η Βιβλιο-

θήκη επεξεργάζεται το θέμα μέσα από παρουσιάσεις βιβλίων από συγγραφείς, εργαστήρια για σχολικές τάξεις και σεμινάρια για εκπαιδευτικούς. Για το πρότζεκτ «Παραδεισένιες προοπτικές – Το Ισλάμ αντικατοπτριζόμενο στα παιδικά και εφηβικά βιβλία της Δύσης», για παράδειγμα, οργανώθηκαν το 2008 από τη Βιβλιοθήκη πολλές παρουσιάσεις από Γερμανούς και αλλοδαπούς συγγραφείς. Μία εκπαιδευτικός εξειδικευμένη σε θέματα πολιτισμού οργάνωσε ένα εργαστήρι με θέμα «Τι πιστεύεις εσύ;», που απευθυνόταν προ πάντων σε παιδιά της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης με υψηλό ποσοστό αλλοδαπών μαθητών. Μετά τη διεκπεραίωση του πρότζεκτ, η έκθεση τέθηκε στη διάθεση ενδιαφερόμενων σχολείων και βιβλιοθηκών ως περιοδεύουσα. Συνεργάτες της Βιβλιοθήκης μπορούν μετά από σχετικό αίτημα να επισκεφθούν με μια «βιβλιοβαλίτσα» τα σχολεία και να διεξαγάγουν το εργαστήρι τους εκεί.

Εκθέσεις βιβλίων καθ’ οδόν Πολλές θεματικές εκθέσεις λειτουργούν και ως περιοδεύουσες εκθέσεις. Είναι περιζήτητες κυρίως στην αλλοδαπή και συνεισφέρουν στην κατοχύρωση της διεθνούς φήμης της Βιβλιοθήκης. Η πιο πετυχημένη περιοδεύουσα έκθεση είναι η για τρίτη φορά επεξεργασμένη έκθεση «Καλημέρα, αγαπητέ εχθρέ μου! Βιβλία για την ειρήνη και την ανεκτικότητα» („�� Hello�� , dear�� en�� emy“), που έχει περιοδεύσει σε πάνω από 100 τόπους. Μεγάλη ζήτηση υπάρχει επίσης και για την ετήσια επιλογή 250 προτεινόμενων νέων τίτλων από 50 χώρες, τους «White Ravens». Αυτή η μοναδική επιλογή βιβλίων, για την οποία εκδίδεται ένας κατάλογος με σχόλια για το καθένα ξεχωριστά, γίνεται από την ομάδα των επιμελητών των γλωσσικών τομέων και αποτελεί πυξίδα για διεθνή βιβλιοπωλεία και βιβλιοθήκες.

Αντλώντας από το «βιβλιοθησαυρό» Τη ματιά πέρα από τον εθνικό ορίζοντα στηρίζουν επίσης εκθέσεις που διαπραγματεύονται τον διεθνή χαρακτήρα λογοτεχνικού υλικού, όπως είναι τα παραμύθια ή οι μύθοι. Εδώ οι επιμελητές μπορούν να αντλήσουν υλικό από το «θησαυροφυλάκιο» της Βιβλιοθήκης, να παντρέψουν το ιστορικό με το εξωτικό, το γνωστό με το άγνωστο, να ερευνήσουν και να παρουσιάσουν μέσα από διεθνείς εκδόσεις την ιστορία, τη σημασία και την επίδραση του λογοτεχνικού

55  ΤΕΥΧΟΣ 98 / 2010

υλικού. Επιπρόσθετες παιγνιώδεις σκηνοθετήσεις και ειδικά –για τα πλαίσια της εκάστοτε έκθεσης– διαμορφωμένα εκπαιδευτικά προγράμματα, με μεγάλη δόση δημιουργικότητας, κινούν το ενδιαφέρον κυρίως των σχολείων. Το 2008, για παράδειγμα, εικονογράφοι από 20 χώρες επαναδιηγήθηκαν μέσα από μη συμβατικές εικονογραφήσεις γνωστά παραμύθια των αδερφών Grimm. Με την ανάλογη γνωστή ιστορία στο μυαλό, οι επισκέπτες μπορούσαν να συγκεντρωθούν στην παιγνιώδη αποκωδικοποίηση των σκηνών των παραμυθιών και να κατανοήσουν παράλληλα το πώς μπορούν να διευρυνθούν συνηθισμένες οπτικές γωνίες μέσα από αναπάντεχες και μέχρι τώρα άγνωστες ερμηνείες. Διάφορα σχετικά εξαρτήματα και αντικείμενα τέχνης, που ήταν διάσπαρτα κρυμμένα στο χώρο, καλούσαν σε ένα παραμυθένιο ταξίδι ανακάλυψης μέσα σε όλο το κάστρο. Η έκθεση συγκέντρωσε πάνω από 5.000 επισκέπτες.

Οι συγγραφείς και οι εικονογράφοι αποτελούν πολύ καλούς φορείς προώθησης της παιδικής λογοτεχνίας

56 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Οι συναντήσεις με συγγραφείς και εικονογράφους συνεισφέρουν επίσης στην αποτελεσματική διάδοση και προώθηση της παιδικής λογοτεχνίας. Προσκαλούνται σε εκθέσεις, παρουσιάσεις και εργαστήρια με παιδιά και σχολικές τάξεις, σε συζητήσεις και σε διεθνή φόρα για το κοινό των ειδικών, στελεχωμένα με υψηλού κύρους συγγραφείς και εικονογράφους. Οι Azouz Begag, Rotraut Susanne Berner, Quint Buchholz, Klaus Ensikat, Wolf Erlbruch, Amelie Fried, Polly Horvath, Roberto Innocenti, Dušan Kallay, Ellis Kaut, Paul Maar, Reinhard Michl, Ali Mitgutsch, Uri Orlev, Gudrun Pausewang, Miriam Pressler, Otfried Preußler, Jutta Richter, Peter Sis και Tomi Ungerer, για να κάνουμε μια μερική αναφορά, έχουν ήδη επισκεφτεί τη Βιβλιοθήκη. Διαβάζοντας, αφηγούμενοι ή ζωγραφίζοντας, αφήνουν παιδιά και ενήλικες να πάρουν μέρος στη δουλειά και τις ιδέες τους.

Γράφοντας, παίζοντας, θαυμάζοντας, κατανοώντας: Δρόμοι προς το βιβλίο Για να προσελκύσει κανείς σήμερα ένα παιδί σε μια βιβλιοθήκη, πρέπει να καταβληθούν ενισχυμένες προσπάθειες που ξυπνούν τη διάθεση του παιδιού για ανάγνωση. Γι’ αυτόν το λόγο, η προώθηση της ανάγνωσης συγκαταλέγεται στα σημαντικότερα καθήκοντα της Βιβλιοθήκης. Ο εξέχων περιβάλλων χώρος της αποτελεί μεγάλο πλεονέκτημα. Το ειδυλλιακό μικρό κάστρο με το υπόγειο βιβλιοφυλάκιό του, τα μουσεία ανάγνωσης, το εργαστήρι ζωγραφικής, οι εναλλασσόμενες εκθέσεις του και η εσωτερική αυλή του παλατιού, όπου τα παιδιά μπορούν ελεύθερα να εκτονωθούν, συνθέτουν έναν ιδανικό εξωσχολικό μαθησιακό χώρο. Πολυάριθμα προγράμματα αφιερώνονται στοχευμένα στην προώθηση της ανάγνωσης. Από το 2006, η Διεθνής Βιβλιοθήκη Νεότητας του Μονάχου συνεργάζεται με παιδικούς σταθμούς από συνοικίες της πόλης που δεν έχουν εύκολη πρόσβαση στη μόρφωση και εφαρμόζει το πρόγραμμα «Early

Literacy», διάρκειας ενός έτους. Με την επιμέλεια μιας παιδαγωγού, τα παιδιά ενασχολούνται στη βιβλιοθήκη και στον παιδικό σταθμό τους, εντατικά, με διάφορες ιστορίες. Καθοριστικό παράγοντα για την επιτυχία του προγράμματος αυτού αποτελεί η συνεργασία των γονιών, που εμψυχώνονται σε συναντήσεις μαζί τους για την ανάγνωση βιβλίων στα παιδιά τους. Τους νέους προσπαθούμε να τους αγγίξουμε με το εργαστήρι «Και τι με νοιάζει εμένα;», που προσφέρεται σε συνεργασία με το μνημείο του στρατοπέδου συγκέντρωσης του Dachau. Μετά από μια επίσκεψη στο μνημείο, η ησυχία του κάστρου του Blutenburg�� προσφέρει ιδανικό χώρο, ώστε να μπορέσουν τα νέα παιδιά να επεξεργαστούν, γραπτά και προφορικά, τη συγκίνηση που μπορεί να προκαλέσει η συνάντηση με την ιστορία ενός στρατοπέδου συγκέντρωσης. Ένας πεπειραμένος επιμελητής κειμένων, συνεργάτης εκδοτικού οίκου, συνοδεύει το εργαστήρι συγγραφής, συζητά με τα παιδιά πάνω στα κείμενα και εξιχνιάζει μορφές αντιμετώπισης της πραγματικότητας.

Οι γιορτές παιδικής λογοτεχνίας για οικογένειες φέρνουν καινούργιους αναγνώστες Σταθμοί παιχνιδιού, χειροτεχνίας και αφήγησης, κουίζ βιβλίων, μουσική, θέατρο και γαστρονομικές βραδιές λογοτεχνίας φέρνουν στο βιβλιοπαλάτι εκατοντάδες οικογένειες, από τις οποίες η Βιβλιοθήκη κερδίζει πολλούς καινούργιους χρήστες. Αποκορύφωμα των εκδηλώσεων για τη χρονιά αυτή αποτελεί το φεστιβάλ «White Ravens» για τη διεθνή παιδική και εφηβική λογοτεχνία, από τις 20 μέχρι και τις 25 Ιουλίου του 2010. Για πέντε μέρες, συγγραφείς και εικονογράφοι από όλο τον κόσμο θα διαβάζουν, θα διευθύνουν εργαστήρια ποικίλου περιεχομένου καθώς και εργαστήρια δημιουργικής γραφής, και θα αναφερθούν με ομιλίες τους στη δική τους δουλειά, αλλά και σε αυτή άλλων. Το φεστιβάλ προσφέρει χώρο τόσο για καταξιωμένους και πολυβραβευμένους συγγραφείς όσο και για πρωτοεμφανιζόμενους ή ανερχόμενους στο χώρο. Με κομβικά σημεία του προγράμματος διεξαγωγής του από το χώρο της Βαυαρίας και τον διεθνή χώρο, δημιουργεί προϋποθέσεις για γεφύρωμα πολιτισμών. Επίκεντρό του θα αποτελούν οι συναντήσεις μεταξύ συγγραφέων και εικονογράφων με νεαρούς αλλά και ενήλικες αναγνώστες τους.

57  ΤΕΥΧΟΣ 98 / 2010

45608mvuoξυxcFH1

TI ΓΡΑΦΕΙΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ Ότφριντ Πρόισλερ*

πάρχουν δύο κανόνες που δεν μπορεί να παραβλέψει ο συγγραφέας παιδικών βιβλίων:

1) Είναι υποχρεωμένος να λογοδοτεί στη συνείδησή του και στην ανθρωπότητα σχετικά με όσα γράφει για παιδιά. 2) Η συγγραφή παιδικών βιβλίων δεν είναι διαβατήριο για μέτρια λογοτεχνία.

58 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Παρά το ευρύ φάσμα δυνατοτήτων, παρά την ελευθερία τού να διαλέγει θέματα και λογοτεχνικές μορφές, ο συγγραφέας παιδικών βιβλίων αντιμετωπίζει κάποια όρια. Δεν μπορεί και δεν πρέπει να τα υπερβαίνει, αν ενδιαφέρεται πραγματικά για τα παιδιά και το μέλλον τους. Εδώ παίζει ρόλο η συνείδηση του συγγραφέα, εκείνη η ειδική αίσθηση της ευθύνης στην οποία είναι υπόλογος για κάθε γραμμή που γράφει και την απευθύνει στα παιδιά. Τα όρια είναι ξεκάθαρα και κατηγορηματικά, χωρίς «αν» και «εφόσον». Ο σεβασμός τους απορρέει από την αγάπη και το σεβασμό που οφείλουμε στα παιδιά – είναι επιταγή της ανθρωπότητας. Για να μιλήσω επιγραμματικά, ιδού τι θεωρώ ανεύθυνο και απαράδεκτο για ένα συγγραφέα: ✿ να παρασύρει τα παιδιά με οποιονδήποτε τρόπο σε φυλετικό ή ταξικό μίσος, στο όνομα κάποιας θρησκείας ή ιδεολογίας, για πολιτικούς ή άλλους «ανώτερους» υποτίθεται λόγους, και μάλιστα εναντίον των γονέων τους˙ ✿ να γίνεται βάναυσος με τα παιδιά, φέρνοντάς τα αντιμέτωπα με αναίτιες σκηνές βίας και εγκλήματος, ακόμα κι όταν κάτι τέτοιο δείχνει ότι θα φέρει κάποια καλά αποτελέσματα˙ ✿ να υποβοηθεί την επιχείρηση πορνογραφίας για παιδιά αντί να τους προσφέρει υγιή και σωστή σεξουαλική διαπαιδαγώγηση –σωστή με την έννοια ότι σέβεται την αξιοπρέπεια του ανθρώπου ως όντος με ψυχή–, στη σωστή ώρα και σε αναλογία με τα κατά περίπτωση στάδια της ανάπτυξης˙ ✿ να αγνοεί τους πιο βασικούς κανόνες καλού γούστου έναντι των παιδιών, φορτώνοντάς τα με αισχρότητες φραστικές ή οπτικές, όπως έγινε μόδα τελευταία˙ * Κορυφαίος Γερμανός συγγραφέας για παιδιά. Γεννήθηκε στη Βοημία το 1923 και δίδαξε σε σχολείο για πολλά χρόνια. Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε 33 γλώσσες και έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία και επαίνους, όπως το Πανευρωπαϊκό Βραβείο Βιβλίου Νεότητας και τον έπαινο του Διεθνούς Βραβείου Άντερσεν. Στα ελληνικά έχουν εκδοθεί: Ο καπετάν-Tρεμούλας και Το μικρό φαντασματάκι από τις εκδόσεις Ψυχογιός. Το κείμενο που δημοσιεύεται εδώ είναι απόσπασμα από το άρθρο του «What you write for children», στο περιοδικό Bookbird, τόμος ΧΙΙΙ, 4/1975, σσ. 3-5.

45608mvuoξυψεαωxcFH1

59  ΤΕΥΧΟΣ 98 / 2010

✿ να θεωρεί τα παιδιά τόσο ανίδεα ώστε να έχει τη θρασύτητα να τους σερβίρει τα πιο κακότεχνα, αξιολύπητα και προχειρογραμμένα κείμενα ή τις πιο άθλιες εικόνες σε βιβλία που απευθύνονται σ’ αυτά. Τι μπορεί να γίνει για όλα τούτα; Πολλά, ακόμα και αν –όπως στην περίπτωσή μου– δεν πιστεύει κανένας στη λογοκρισία ή στην απαγόρευση ως μέσα για τον αγώνα εναντίον τέτοιων καταστροφικών και αποκρουστικών μηχανισμών. Είναι θέμα ωριμότητας και ευθύνης όλων εκείνων που ασχολούνται με τα παιδικά βιβλία –των εκδοτών, των βιβλιοπωλών, των βιβλιοθηκάριων, των δημοσιογράφων, των δασκάλων και των γονέων– το να παλέψουν εναντίον αυτού του τύπου της ψευδολογοτεχνίας για παιδιά, καθένας από τη θέση του, χρησιμοποιώντας τις δικές του μεθόδους, καθένας με θάρρος πραγματικό και αποφασιστικότητα. Εγώ, για παράδειγμα, πράττω το δικό μου καθήκον γράφοντας βιβλία για παιδιά.

45608mvuoξυxcFH1

Εποχιακές Κατασκευές (ΣΕΙΡΑ Γ ’)

νέα ανανεωµένη σειρά των «Eποχιακών Kατασκευών» που γνώρισε τεράστια επιτυχία σε νηπιαγωγούς και δασκάλους, είναι καλύτερη από ποτέ και είναι έτοιµη να σας ενθουσιάσει µε τα θέµατά της. Γιατί η νέα σειρά έχει δηµιουργηθεί µε κέφι και µεράκι για όλους εσάς που αγαπάτε τις κατασκευές, και ξεχωρίζει γιατί έχει σχεδιαστεί µε:

� Μοντέρνο τρόπο � Επεξήγηση και εικόνες βήµα βήµα � Πρωτότυπες δηµιουργίες � Σύγχρονα υλικά που υπάρχουν στο � Ιδέες και κατασκευές εµπόριο

γεµάτες φαντασία για κάθε

γιορτή και κάθε περίσταση � ∆ιπλάσια ύλη και διπλάσιο µέγεθος � Για όλες τις δραστηριότητες � Πατρόν σε φυσικό µέγεθος του ολοήµερου σχολείου � Τα πιο επίκαιρα και µελετηµένα θέµατα

EK∆OΣEIΣ ΝΤOΥΝΤOΥΜΗ Μαυρoµιχάλη 60 -10680 Αθήνα, Τηλ.: 210 3632647-210 3605509, Fax: 210 3626500

e-mail: info@doudoumis.gr • www.doudoumis.gr

διαχρονικά*

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΗΣ «ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΟΡΘΟΤΗΤΑΣ» ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ-ΝΕΑΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Wendy K. Sutton (Καναδάς)

έλω πρώτα πρώτα να διαχωρίσω την έννοια της λογοκρισίας από την έννοια του σύγχρονου κινήματος της «Πολιτικής Ορθότητας». Λογοκρισία είναι, πολύ απλά, η προσπάθεια να αφαιρεθεί κάτι που προσβάλλει ηθικά, κοινωνικά, πολιτισμικά ή πολιτικά μια συγκεκριμένη ομάδα. Σε οποιοδήποτε σκεπτικό και αν στηριχτεί, ακόμα κι αν φαίνεται αντικειμενικά ορθό, η λογοκρισία είναι πάντοτε αποτέλεσμα μιας σύγκρουσης αξιών. Το κί-

62 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

* Στις σελίδες αυτές επαναδημοσιεύονται κείμενα με διαχρονική αξία, που είχαν παρουσιαστεί στις Διαδρομές κατά τα πρώτα δεκαπέντε χρόνια της κυκλοφορίας τους. Το άρθρο αυτό είχε δημοσιευτεί στο τεύχος 41, Άνοιξη 1996, σσ. 7-9.

νημα στο ξεκίνημά του είχε σκοπό να ενθαρρύνει μια πιο τίμια, ολοκληρωμένη και πολιτισμικά αυθεντική εικόνα των γυναικών, των φυλετικών και εθνικών μειονοτήτων που ζουν σε διάφορες χώρες. ΄Ηταν μια έκκληση για περισσότερη πολιτισμική ευαισθησία και σεβασμό. Κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι το κίνημα αυτό οδήγησε σε μια νέα κοινωνική αντίληψη και ότι χάρη σε αυτό αποκαταστάθηκαν ορισμένες αδικίες. Θα πρέπει όμως να εξετάσουμε το κίνημα της «Πολιτικής Ορθότητας» (Π.Ο.) με βάση τις στάσεις και τους στόχους που τώρα εκφράζει. Φαίνεται ότι η Π.Ο. πέρασε στο άλλο άκρο και έγινε μια μορφή καταπίεσης διαφορετικού τύπου. Σε πολλά μέρη του κόσμου το κίνημα της Π.Ο. έδωσε αφορμή για ζωηρότατες αντιπαραθέσεις και οδήγησε σε μια κακώς εννοούμενη συμμόρφωση σε κανόνες. Ορισμένοι υποστηρικτές της Π.Ο. βάλλουν και εναντίον της λογοτεχνίας για νέους που ασχολείται με τις πολιτισμικές μειονότητες, γεγονός που δείχνει ότι είναι σημαντικό να εξετάσουμε το θέμα αυτό. Πώς λοιπόν εξελίχθηκε το κίνημα της «Πολιτικής Ορθότητας»; Συνεχίζει πράγματι να είναι ένα κίνημα αφοσιωμένο στο να διασφαλίζει ότι όλα τα μέλη της κοινωνίας θα έχουν μεταχείριση που θα δηλώνει ευαισθησία και σεβασμό; ΄Η έχει μετατραπεί σε ένα είδος ελέγχου της σκέψης που περιορίζει ή απειλεί την ελευθερία της έκφρασης σε όλες τις κοινωνικές σφαίρες; Ένα πρόσφατο άρθρο στο περιοδικό Time περιέγραψε την Π.Ο. ως ένα κίνημα που στόχο του έχει «να καταπιέσει κάθε σκέψη ή δήλωση που κρίνεται προσβλητική για τις γυναίκες, τους μαύρους ή άλλες ομάδες» (Allis, S., Bonfante, J. & Booth, C., “Whose America?”, Time, 1001, 138:1, σσ. 12-17). Είναι βέβαιο ότι η καταπίεση της σκέψης είναι ένα κυρίαρχο θέμα στις συζητήσεις που αφορούν το κίνημα της Π.Ο. Παρόλο που στον Καναδά οι αντιπαραθέσεις για το ζήτημα της Π.Ο., ιδίως στον πολιτικό και ακαδημαϊκό χώρο, δεν είναι το ίδιο έντονες όπως στις Ηνωμένες Πολιτείες, τίτλοι όπως οι παρακάτω εμφανίστηκαν στις εφημερίδες του Καναδά τα τελευταία δύο χρόνια:

■ «Η Πολιτική Ορθότητα αποτελεί απειλή για την ελευθερία του λόγου». ■ «Πώς η αστυνόμευση της σκέψης απειλεί την εκπαίδευση». ■ «Τα Χριστούγεννα υπό πολιορκία: ο εορτασμός τους στο στόχαστρο της Πολιτικής Ορθότητας». ■ «Πολιτική Ορθότητα: το πρόβλημα δεν είναι το κίνημα αλλά οι κινηματίες». ■ «Πρόσεχε τι κάνεις γιατί ο μεγάλος αδερφός/αδερφή σε παρακολουθεί».

63  ΤΕΥΧΟΣ 98 / 2010

64 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Πριν από μερικές μέρες διάβασα στην εφημερίδα ένα άρθρο που ασκούσε δριμύτατη κριτική στον καλλιτεχνικό διευθυντή του Φεστιβάλ «Στράτφορντ» του Καναδά, ο οποίος αποφάσισε να μην ανεβάσει τελικά το έργο του Σαίξπηρ Το ημέρωμα της στρίγγλας επειδή οι μισές γυναίκες του προσωπικού του αρνήθηκαν να συμμετάσχουν στην παράσταση. (Ο αρθρογράφος αναρωτιέται για το άλλο μισό και ρωτά: «Δεν μετρά άραγε και η δική τους γνώμη;») Ο ίδιος διευθυντής ανακοίνωσε ότι δεν θα ανεβάσει το έργο Ο έμπορος της Βενετίας επειδή γιορτάζονταν τα 50 χρόνια από το Ολοκαύτωμα και θα θεωρείτο έλλειψη ευαισθησίας. Νομίζω ότι δύο απόψεις του αρθρογράφου έχουν ιδιαίτερη σημασία. Πρώτον: «Στην Τέχνη δεν μπορεί να ισχύει η έννοια της ορθότητας» – και η λογοτεχνία για παιδιά και νέους είναι αναμφίβολα μια μορφή τέχνης. Και εξηγεί: «Η Τέχνη μάς παρουσιάζει πλευρές της ζωής όπως τις αντιλαμβάνεται ο καλλιτέχνης. Ορισμένα από τα πράγματα που μας παρουσιάζει ο καλλιτέχνης ίσως να είναι αμφισβητήσιμα ή και ανούσια, όπως συμβαίνει και στη ζωή. Δεν είναι δουλειά του καλλιτέχνη να τα συμμαζέψει και να τα εξωραΐσει – μας προκαλεί απλώς να σκεφτούμε...». Και θα ήθελα να συμπληρώσω πως στην περίπτωση των βιβλίων για νέους, ο λογοτέχνης προκαλεί επίσης τους αναγνώστες να συναισθανθούν, να νοιαστούν. Το δεύτερο σημείο που υπογραμμίζει ο αρθρογράφος και αξίζει την προσοχή μας είναι ότι έχει σημασία να γνωρίζει κανείς τα κίνητρα, τις στάσεις και τους λόγους που κρύβονται πίσω από οποιαδήποτε απόφαση να συμπεριληφθεί ή να αποκλεισθεί οτιδήποτε. Τα σχόλιά του αυτά δείχνουν πως πιστεύει ότι μόνο αν εκείνοι που αποφασίζουν για τέτοια ζητήματα έχουν ξεκάθαρες αρχές και ιδεώδη θα αποφύγουν να πέσουν θύματα πιέσεων όσων φαίνεται να έχουν προσωπικά κίνητρα. Η Hazel Rochman, στο βιβλίο της Against Borders, ονομάζει τους τελευταίους «τραμπούκους της Πολιτικής Ορθότητας». Δυστυχώς, πολύ συχνά, ο όρος «Πολιτική Ορθότητα» συμβολίζει μια στενόμυαλη συμμόρφωση σε κανόνες και μια προσκόλληση σε συγκεκριμένες αξίες ή «αλήθειες». Η Isabelle Holland, διάσημη Αμερικανίδα συγγραφέας βιβλίων για παιδιά, δίνει τη δική της εκτίμηση: «Το τρομερότερο πρόβλημα είναι πως η απόλυτη αλήθεια δεν υπάρχει… Κάνω συχνά τη δυσάρεστη σκέψη πως μια μέρα όλα τα “όχι” –όλων οι απαγορεύσεις– θα δοθούν σε ένα μεγάλο κομπιούτερ κι εκείνο θα παραγάγει ένα βιβλίο που δεν θα προσβάλλει κανέναν… Δεν θα μου προκα-

λούσε έκπληξη αν τα παιδιά, προσπαθώντας μάταια να χωνέψουν αυτόν τον αυτοματοποιημένο πολτό, έπαυαν να είναι αναγνώστες. Κανένα πρόβλημα δεν θα υπήρχε τότε, γιατί κανείς πια δεν θα διάβαζε» (Horn Book, Απρίλιος 1980, σ. 143). Μπορεί να φαίνεται ευτράπελο το σενάριο της Holland, δεν είναι όμως καθόλου υπερβολικό. Χωρίς βιβλία που να καλλιεργούν την πνευματική και συναισθηματική ανάπτυξη, τα παιδιά θα σταματούσαν να διαβάζουν από ευχαρίστηση, και ο πλούτος που χαρίζει η ύπαρξη πολλών διαφορετικών οπτικών γωνιών θα εξαφανιζόταν για πάντα. Αρχίζει δυστυχώς να δημιουργείται ένα τεχνητό χάσμα μεταξύ κειμένων «πολιτικά ορθών» και ποιοτικών λογοτεχνικά. Τόσο αδύνατο θεωρούν, άραγε, το να εκφράζονται οι συγγραφείς και οι εικονογράφοι με τρόπους που και να δείχνουν ευαισθησία σε θέματα πολιτισμικά, αλλά και να σκιαγραφούν χαρακτήρες ανθρώπινους με χαρίσματα αλλά και αδυναμίες, χαρακτήρες που να προκαλούν τη συμπάθειά μας; Κρίνοντας από τις τελευταίες δραστηριότητες του κινήματος της «Πολιτικής Ορθότητας», ένα τέτοιο χάσμα διαφαίνεται πράγματι. Όταν οι συγγραφείς, οι εικονογράφοι και οι εκδότες –οι άνθρωποι που συμβάλλουν στη δημιουργία ενός λογοτεχνικού έργου– δέχονται πιέσεις και συμμορφώνονται στις θελήσεις των τρίτων, καταργούν όλα εκείνα τα μοναδικά χαρακτηριστικά που καθιστούν τη λογοτεχνία μορφή τέχνης. Σε πρόσφατο άρθρο της με τίτλο «Cultural Politics from a Writer’s Point of View» (The New Advocate, 1994, 7:2, 85-01) η Katherine�� Pa�� terson συμμερίζεται την παραπάνω άποψη λέγοντας: «Προσπαθώ να δείχνω ευαισθησία στα συναισθήματα των άλλων, πρωταρχική όμως ευθύνη έχω απέναντι στην ιστορία που γράφω. Θέλω να βρίσκεται όσο γίνεται πιο κοντά στην αλήθεια». Θεωρώ ότι ευθύνη όλων όσοι ασχολούνται με τα βιβλία για παιδιά –βιβλιοθηκάριοι, δάσκαλοι, κριτικοί, καθηγητές, γονείς, βιβλιοπώλες– είναι να συνεχίσουμε να υποστηρίζουμε τους συγγραφείς, τους εικονογράφους και τους εκδότες που παλεύουν για την ποιοτική λογοτεχνία και για όσα αυτή σημαίνει. Είναι ανάγκη να συνεχίσουμε να προσδοκούμε και να χειροκροτούμε τη δημιουργία αυθεντικών χαρακτήρων, ευαίσθητων στις πολιτισμικές διαφορές και σκιαγραφήσεις. Είναι επίσης αναγκαίο να συνεχίσουμε να υποστηρίζουμε οργανισμούς όπως η ΙΒΒΥ και να λαμβάνουμε μέρος στα συνέδριά της, ώστε να διασφαλίσουμε το δικαίωμα των συγγραφέων, των εικονογράφων και των εκδοτών να βγάζουν ποιοτικά βιβλία, βιβλία που προσφέρουν στους νέους όλου του κόσμου το πλούσιο εκείνο μωσαϊκό αντιλήψεων που μόνο η λογοτεχνία μπορεί να προσφέρει. Μετάφραση: Αθηνά Ανδρουτσοπούλου

65 ΤΕΥΧΟΣ 98 / 2010

αυνέντευξη H AΦΗΓΗΣΗ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ

66 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Το περιοδικό, αναγνωρίζοντας την αξία της αφήγησης όπως αυτή καταγράφεται στη σημερινή εποχή, και προκειμένου να διευρύνει το διάλογο για τις τάσεις και τις ιδιαιτερότητες αυτής της πανάρχαιας τέχνης, θα φιλοξενήσει απόψεις/συνεντεύξεις αφηγητών άλλων χωρών με μακρόχρονη εμπειρία στο χώρο της αφήγησης. Η Τασούλα Τσιλιμένη, Επίκουρος Καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Πρόεδρος του Φεστιβάλ Αφήγησης Ολύμπου και Γεν. Γραμματέας του Πανελλήνιου Ομίλου Φίλων Αφήγησης (ΠΟΦΑ, www.pofa. uth.gr), θέτει ερωτήσεις σε αναγνωρισμένους αφηγητές και μας διαθέτει το υλικό των απαντήσεών τους. Σε αυτό το τεύχος των Διαδρομών φιλοξενούνται οι απόψεις της Λίλης Λαμπρέλλη, η οποία ζει και εργάζεται στις Βρυξέλλες.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Λίλη Λαμπρέλλη Με πατρίδα το Αιγαίο, γεννήθηκε στον Πειραιά. Σπούδασε νομικά και μουσική στην Αθήνα και στις Βρυξέλλες. Μετανάστρια κατ’ εξακολούθηση, εργάστηκε ως δικηγόρος στην Αθήνα και στη συνέχεια ως μεταφράστρια στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο Λουξεμβούργο και στις Βρυξέλλες. Έχει γράψει οκτώ λογοτεχνικά βιβλία για παιδιά και ένα για μεγάλους. Από τον Μάρτιο του 1998 ασχολείται με την αφήγηση λαϊκών παραμυθιών προφορικής παράδοσης. Μυήθηκε στα παραμύθια από την ανθρωπολόγο Nicole Belmont και πολλούς παραμυθάδες: τον Αφρικανό Maurice Boycassé, τον Άραβα Hamadi, τον Βέλγο Stephane van Hoecke, τον Γάλλο Michel Hindenoch, και άλλους πολλούς… Όμως δάσκαλό της θεωρεί έναν από τους μεγαλύτερους Γάλλους αφηγητές, τον Henri Gougaud, στου οποίου την ομάδα ανήκει. Είναι ιδρυτικό μέλος της βελγικής εταιρίας αφηγητών «Passeurs d’Histoires» και μέλος του «Μaison du Conte de Bruxelles». Πρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο της για την τέχνη της αφήγησης με τίτλο Λόγος εύθραυστος και αθάνατος, από τις εκδόσεις Πατάκη.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΑΣΟΥΛΑ ΤΣΙΛΙΜΕΝΗ: Τι σας οδήγησε στην ενασχόλησή σας με την αφήγηση; ΛΙΛΗ ΛΑΜΠΡΕΛΛΗ: Η συγκυρία. Είχα την τύχη να παρακολουθήσω, τον Μάρτιο του 1998, ένα σεμινάριο αφήγησης του Ανρί Γκουγκό. Αυτό άλλαξε τη ζωή μου. Βούτηξα στα βαθιά του ωκεανού των παραμυθιών και ακόμη δεν έχω ανέβει για να πάρω ανάσα. Τ.Τ.: Ποιο είναι για σας το νόημα του να λέτε ιστορίες; Λ.Λ.: Η αγωγή της ψυχής. Της δικιάς μου και –αν η ώρα είναι καλή– κάποιων από αυτούς που ακούν το παραμύθι. Τ.Τ.: Με ποια κριτήρια επιλέγετε τις ιστορίες που αφηγείσθε; Λ.Λ.: Δεν επιλέγω τα παραμύθια. Αυτά με επιλέγουν. Στην ουσία είναι κομμάτια της προσωπικής μου ιστορίας. Όχι της βιογραφίας μου, αλλά της «αληθινής» μου ιστορίας.

67  ΤΕΥΧΟΣ 98 / 2010

68 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Τ.Τ.: Πόσο πιστά ακολουθείτε τις πηγές των ιστοριών; Παρεμβαίνετε σε αυτές ώστε να τις διαμορφώσετε; Λ.Λ.: Όταν η παραλλαγή είναι εξαιρετική, όπως ο Καημός (με δύο όλες κι όλες ελληνικές παραλλαγές στον τύπο 710), ακολουθώ το καταγραμμένο κείμενο όσο πιο πιστά γίνεται, αλλά το λέω με «δικά μου λόγια». Όταν το καταγραμμένο κείμενο είναι μια κακομεταφρασμένη περίληψη που βρήκα σε εθνολογικό υλικό σε βιβλιοθήκη (όπως στην περίπτωση παραμυθιών των Πυγμαίων του νοτιοανατολικού Καμερούν), τότε δημιουργώ μια δική μου παραλλαγή, διατηρώντας όσο το δυνατόν περισσότερο τη δομή και την ουσία της ιστορίας. Τ.Τ.: Πώς επηρεάζει την προφορικότητά σας ο γραπτός λόγος της πηγής απ’ την οποία αντλείτε την ιστορία; Λ.Λ.: Αν η πηγή είναι καλή, το καταγραμμένο κείμενο είναι «προφορικό». Το πρόβλημα βρίσκεται στο πώς θα μεταφέρω την παλαιότερη προφορικότητα (που συχνά έχει παραλήψεις, πλεονασμούς, ασυνταξίες, αλλά και εκθαμβωτική γλωσσοπλασία) στη δική μου προφορικότητα χωρίς να προδώσω το παραμύθι. Τ.Τ.: Έχετε παρακολουθήσει εργαστήρια αφήγησης ή είστε αυτοδίδακτη; Λ.Λ.: Έχω παρακολουθήσει δεκάδες σεμινάρια και εργαστήρια (όχι όλα ενδιαφέροντα), αλλά αυτά που με σημάδεψαν είναι των Γάλλων Ανρί Γκουγκό και Μισέλ Ιντενόκ, του μαροκινής καταγωγής Βέλγου Αμαντί, του Κογκολέζου Μορίς Μποϊκασέ, και σε πανεπιστημιακό επίπεδο της Νικόλ Μπελμόν. Όλοι οι δάσκαλοί μου (εκτός από τη Νικόλ Μπελμόν) ήταν αυτοδίδακτοι. Τ.Τ.: Προσφέρετε εργαστήρια για νέους αφηγητές; Λ.Λ.: Τολμώ να το κάνω, επειδή αισθάνομαι την (επείγουσα) ανάγκη να παραδώσω ό,τι πολύτιμο παρέλαβα. Τ.Τ.: Ποιας ειδικότητας, ηλικίας και φύλου είναι συνήθως οι συμμετέχοντες; Λ.Λ.: Ενήλικες κάθε ηλικίας (από 18 χρονών έως και πάνω από 70). Συνήθως γυναίκες, όλων των ειδικοτήτων, αλλά στην πλειοψηφία τους εκπαιδευτικοί. Τ.Τ.: Διαθέτοντας πείρα ετών γύρω από την αφήγηση, είστε ευχαριστημένη από την πορεία και την εξέλιξή της; Λ.Λ.: Πιστεύω πως αν υπάρχει μια εποχή παραμυθιών, είναι αυτή που ζούμε τώρα. Πώς να μην είμαι ευχαριστημένη; Από την άλλη πλευρά, ασχολούνται βιοποριστικά με την αφήγηση και κάποιοι που δεν νοιάζονται καθόλου το παραμύθι. Αυτό συμβαίνει παντού και είναι αναμενόμενο, τη στιγμή που δεν υπάρχουν πια οι συντεχνίες που δημιουργούσαν (και επέβαλλαν) δεοντολο-

69  ΤΕΥΧΟΣ 98 / 2010

γία. Πάντως, είμαι σίγουρη ότι το παραμύθι δεν έχει να φοβάται τίποτα – είναι πιο δυνατό από τις κάθε είδους χειραγωγίες. Τ.Τ.: Στην Ελλάδα, όπου η αναβίωση της αφήγησης είναι πολύ πρόσφατη, έχουν υιοθετηθεί οι όροι «νεο-αφηγητής», «σύγχρονος αφηγητής» ή «επαγγελματίας παραμυθάς». Γύρω από αυτό έχει αναπτυχθεί ένας προβληματισμός ως προς την ορθότητα των όρων. Ποια είναι η γνώμη σας; Λ.Λ.: Πρώτα πρώτα, δεν τίθεται θέμα αναβίωσης, αν δούμε την αφήγηση σε βάθος χρόνου. Εγώ θα έλεγα ότι υπάρχει μια φοβερή ανάπτυξη της αφήγησης, που ποτέ δεν πέθανε – άλλαξαν μόνο οι συνθήκες αφήγησης, γιατί άλλαξαν οι συνθήκες ζωής και κυρίως παιδείας. Όσο για τους όρους, για μένα ο όρος «αφηγητής» είναι μια χαρά. «παραμυθάς» επίσης. Ο αφηγητής ήταν πάντα κάποιος από την αφηγηματική κοινότητα. Επειδή είναι εγγράμματος θα πρέπει να τον πούμε «νεο-αφηγητή»; Είναι εγγράμματος γιατί είναι όλοι εγγράμματοι. Σε κάθε περίπτωση, θα ήταν δύσκολο να μην είναι.

 70 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Τ.Τ.: Ποιες ανάγκες του σύγχρονου ανθρώπου καλύπτει ο σημερινός αφηγητής; Λ.Λ.: Αυτές που κάλυπτε πάντα. Κουβαλάει έναν λόγο παραμυθίας και, συγχρόνως, ιδίως μέσα από τα μαγικά παραμύθια, συντροφεύει τις ατομικές πορείες προς την ουσιαστική ενηλικίωση. Τ.Τ.: Τι αποζητούν κατά τη γνώμη σας οι ενήλικοι θεατές/ακροατές; Λ.Λ.: Το βάλσαμο αυτής της αρχέγονης ποίησης, που μέσα από μια εξωπραγματική ιστορία μιλάει για την ανθρώπινη ψυχή. Τ.Τ.: Μπορεί το σημερινό κοινό να λειτουργήσει όπως εκείνο της παραδοσιακής προφορικής αφήγησης; Δηλ. να περνά η ιστορία από στόμα σε στόμα; Λ.Λ.: Σίγουρα ναι. Ένα μέρος από το ρεπερτόριό μου είναι παραμύθια που δεν είδα ποτέ γραμμένα – τα άκουσα μονάχα από άλλους αφηγητές. Τ.Τ.: Ποιες ιστορίες έχει ανάγκη περισσότερο ο σημερινός ακροατής; Ιστορίες από την αρχαιότητα, τη μυθολογία, τη λαϊκή παράδοση, αφηγήσεις ιστορικής μνήμης; Λ.Λ.: Για μένα δεν υπάρχει τίποτε πιο δυνατό από το λαϊκό παραμύθι. Γι’ αυτό και είναι το πιο οικουμενικό είδος και –σε κάθε περίπτωση– το πιο διαχρονικό. Τ.Τ.: Βρίσκετε διαφορές μεταξύ άνδρα αφηγητή και γυναίκας αφηγήτριας; Λ.Λ.: Μόνο στο ρεπερτόριο. Υπάρχει η τάση, οι γυναίκες να αφηγούνται πα-

ραμύθια με γυναίκες ηρωίδες και οι άνδρες με άνδρες. Κανόνας με πάμπολλες εξαιρέσεις – ευτυχώς. Τ.Τ.: Ποιοι οι στόχοι και το μέλλον των Ινστιτούτων ή Κέντρων της αφήγησης; Λ.Λ.: Οι στόχοι ποικίλοι. Από άνευ όρων αγάπη για τον ταπεινό, πανάρχαιο, συμβολικό λόγο του παραμυθιού, έως καθαρή φιλοδοξία ή ανάγκη βιοπορισμού σε έναν ανερχόμενο χώρο. Πιστεύω ότι το μέλλον τους συνδέεται με την ποιότητα των στόχων. Τ.Τ.: Θεωρείτε ότι κάθε άνθρωπος μπορεί να αφηγηθεί ανεξάρτητα από κάποιο ταλέντο ή εκπαίδευση και εξάσκηση; Λ.Λ.: Χωρίς καμιά επιφύλαξη, ναι. Όμως, όχι όλες τις στιγμές, όχι όλα τα παραμύθια – κι αυτό σηκώνει μεγάλη συζήτηση.

71  ΤΕΥΧΟΣ 98 / 2010

Τ.Τ.: Αν ήταν να διαρθρώσετε το δεκάλογο του καλού αφηγητή, ποια σημεία θεωρείτε τα πιο σημαντικά; Λ.Λ.: Το πρώτο: Είναι αληθινός. Δεν παριστάνει τον αφηγητή – είναι ο αφηγητής. Είναι ο εαυτός του σε μια ξεχωριστή στιγμή. Τη στιγμή της αποκάλυψης μιας κρυμμένης αλήθειας. Το δεύτερο: Λέει την αλήθεια, με την έννοια ότι πιστεύει στη βαθύτερη αλήθεια της εξωπραγματικής ιστορίας που αφηγείται. Το τρίτο: Είναι «χωρίς δέρμα» – ευαίσθητος, αλλά όχι ευάλωτος, πομπός και δέκτης – στον αντίποδα του παχύδερμου. Το τέταρτο: Είναι σύγχρονος με όσους τον ακούν.

 72 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Το πέμπτο: Είναι ενήλικος. Δεν ντρέπεται ούτε είναι ξεδιάντροπος. Δεν παιδιαρίζει ούτε ζητάει συγγνώμη (με τον τρόπο του) που βρίσκεται στο κέντρο του λόγου. Μιλάει από τη θέση του πατέρα ή της μάνας. Το έκτο: Δεν είναι ούτε δημαγωγός ούτε σοβαροφανής, με την έννοια ότι τη στιγμή της αφήγησης δεν κάνει τούμπες ούτε είναι «καθώς πρέπει» – πώς άραγε να πρέπει; Το έβδομο: Έχει επίγνωση της μουσικότητας της αφήγησης. Το όγδοο: Έχει επίγνωση πως είναι ο ταπεινός πρόγονος του ηθοποιού. Ταπεινός, αλλά πρόγονος. Ο ηθοποιός παίρνει δάνεια από τον παραμυθά και όχι το αντίστροφο. Το ένατο: Δεν έχει «ορατή» τεχνική. Η βασική του τεχνική είναι η «παρουσία» του, που στηρίζεται στη ζωντανή του σχέση με το παραμύθι και τους ακροατές. Το δέκατο: Είναι ανοιχτός στη ζωή. Είτε αφηγείται σε παιδιά είτε σε μεγάλους, όντας ενήλικος, είναι με την πλευρά των παιδιών, δηλαδή κοντά στη ρίζα, με την πλευρά του παιχνιδιού των αθώων. Ανάμεσα στη ζωή και τον κόσμο διαλέγει τη ζωή, γιατί τα παραμύθια μιλάνε για τη ζωή κι όχι για τον κόσμο.

Τ.Τ.: Ποια χώρα θεωρείτε ότι προηγείται στον τομέα της αφήγησης και πού οφείλεται αυτό; Λ.Λ.: Δεν γνωρίζω το γίγνεσθαι παρά μόνο στην Ελλάδα, στο Βέλγιο και στη Γαλλία. Η Ελλάδα ακολουθεί τις χώρες αυτές από μεγάλη απόσταση. Ίσως ένας από τους λόγους να είναι ότι ως Έλληνες έχουμε μεγαλύτερη εξοικείωση από τους γαλλόφωνους με το θέατρο, δηλαδή με τον δοξασμένο απόγονο της αφήγησης, και θεωρούμε τον ταπεινό πρόγονο είδος περιθωριακό – μια εκκεντρική πρωτοπορία. Τ.Τ.: Μέσα από την εμπειρία σας, τι θα είχατε να συμβουλεύσετε τους Έλληνες παραμυθάδες και όσους στην Ελλάδα αναλαμβάνουν ρόλους δασκάλου της τέχνης της αφήγησης, ώστε να παρακαμφθούν εμπόδια και δυσκολίες που εσείς αντιμετωπίσατε και τα οποία έβλαψαν την αφήγηση; Λ.Λ.: Θα απαντήσω με μια φράση του δασκάλου μου Ανρί Γκουγκό: «Όποιος διδάσκει παραμυθάδες πρέπει να θυμάται ότι η δουλειά του είναι να βοηθήσει όσους θέλουν να αφηγηθούν στο να δημιουργήσουν τον δικό τους κόσμο – όχι να τους παγιδεύσει στον δικό του».

•

73  ΤΕΥΧΟΣ 98 / 2010

Aλεξία

 74 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Η μοντέρνα η Αλεξία κολυμπάει με ευεξία σ’ ένα τέλμα από αλεξία σε μια γλώσσα Γαλαξία άστρα-λέξεις σ’ απραξία ομιλία-καχεξία. Η κατάσταση οξεία σαν πνιγμός, σαν ασφυξία λόγος-νους σ’ ανυπαρξία. Σ’ άλλ’ αντ’ άλλων ψάχνει αξία λέξεις-σκέψεις σε απαξία και καθόλου ευθιξία μαγκωμένη ευελιξία δήθεν κι η φιλοδοξία γκρίζα αισιοδοξία μόνη η άσκεφτη Αλεξία με βουβή αταραξία σε μια φτώχεια από αλεξία. Θέτη Χορτιάτη

νέα

TA ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΕΦΗΒΟΙ ΣΤΗΝ 7η ΔΙΕΘΝΗ ΕΚΘΕΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (22-25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2010) Στην 7η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου, όπου τιμώμενη χώρα ήταν η Κίνα, για έκτη συνεχή χρονιά λειτούργησε η «Παιδική Γωνιά» του βιβλίου. 70 εκδηλώσεις μέσα σε τέσσερεις ημέρες, 65 οργανωμένες επισκέψεις σχολείων, περισσότεροι από 1.500 μαθητές. Πολύ σημαντική ήταν η συμμετοχή ολοήμερων σχολείων, σχολείων εκτός του κέντρου της Θεσσαλονίκης, αλλά και άλλων νομών (Βόλος, Γιαννιτσά, Πτολεμαΐδα, Σέρρες). Το φετινό πρόγραμμα εκδηλώσεων διαμορφώθηκε από τους Έλληνες εκδότες παιδικού και εφηβικού βιβλίου, από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά, αλλά και από εκπαιδευτικούς του νομού της Θεσσαλονίκης. Συναντήσεις με συγγραφείς και εικονογράφους, παρουσιάσεις βιβλίων, θεατρικά και μουσικά δρώμενα, που πραγματοποιήθηκαν στις δύο αίθουσες της Παιδικής Γωνιάς, κατάφεραν να συγκεντρώσουν χιλιάδες μικρούς αναγνώστες. Νέα αφορμή επίσκεψης στη ΔΕΒ Θεσσαλονίκης για τους αναγνώστες νεαρότερης ηλικίας αποτέλεσε η δημιουργία της «Εφηβικής Γωνιάς» από το ΕΚΕΒΙ. Υπήρξε το σημείο αναφοράς των μαθητών Γυμνασίου και Λυκείου, οι οποίοι είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν την εκδοτική δραστηριότητα στον τομέα του εφηβικού βιβλίου (με έκθεση βιβλίων σχεδιασμένη σε συνεργασία με το βιβλιοπωλείο ΙΑΝΟS), αλλά και να παρακολουθήσουν λογοτεχνικές εκδηλώσεις αποκλειστικά εστιασμένες στα πεδία ενδιαφέροντός τους, όπως ένα εργαστήρι δημοσιογραφίας, επίκαιρη συζήτηση για το σχολείο, συνάντηση συγγραφέων με τους νεαρούς αναγνώστες. Ο Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου ήταν παρών σε όλη τη διάρκεια της Έκθεσης σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο στην Παιδική Γωνιά, όπου τα μέλη του ενημέρωναν για τις δραστηριότητές του, ενώ οι μικροί αναγνώστες συμμετείχαν στη δημιουργία ενός μεγάλου βιβλιόδεντρου γράφοντας τα δικά τους μηνύματα για το βιβλίο. Επίσης, η ετήσια απονομή των βραβείων του Κύκλου σε συγγραφείς, εικονογράφους και εκπαιδευτικούς οργανώθηκε για πρώτη φορά στη Θεσσαλονίκη, και μάλιστα στο πλαίσιο της Έκθεσης. Η συμμετοχή του κοινού ήταν εντυπωσιακή. Στην Παιδική Γωνιά παρουσιάστηκε η νέα ιστοσελίδα του ΕΚΕΒΙ (www. mikrosanagnostis.gr), που τράβηξε το ενδιαφέρον αρκετών παιδιών. Τέλος, οργανώθηκε –για δεύτερη συνεχή χρονιά– διαγωνισμός για τα παιδιά με θέμα «Αν ήμουν συγγραφέας...», που συγκέντρωσε περισσότερες από 400 συμμετοχές.

75  ΤΕΥΧΟΣ 98 / 2010

Ο απόηχος της Παιδικής Γωνιάς ήταν, για μία ακόμη χρονιά, θετικός. Ελπίζουμε ότι την επόμενη χρονιά θα γίνουν μεγαλύτερα βήματα με στόχο την ακόμα καλύτερη οργάνωση και λειτουργία της. Για το ΕΚΕΒΙ Εύη Γεροκώστα Υπεύθυνη εκπαιδευτικών δράσεων

ΝΕΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΥΚΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ / ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΙΒΒΥ Έπειτα από τις αρχαιρεσίες πoυ έγιvαv στις 18 Μαΐoυ του 2010, τo νέο Διoικητικό Συμβoύλιo που αναδείχθηκε έχει ως εξής:

76 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Πρόεδρος:

Αvτιπρόεδρoς:

Γενική Γραμματέας:

Ταμίας:

Έφoρoς:

Σύμβουλοι:

Βαγγέλης Ηλιόπουλος Βάσω Νίκα Μαρία Κουρκουμέλη Ηρώ Παπαμόσχου Μερκούριος Αυτζής Αθηνά Μπίνιου Εύα Καλισκάμη

Καθήκοντα συνδέσμου με τη Γραμματεία της ΙΒΒΥ ανατέθηκαν στην Εύα Καλισκάμη. Στη Λίτσα Ψαραύτη ανατέθηκαν καθήκοντα συνδέσμου με το Διεθνές Κέντρο Τεκμηρίωσης Βιβλίων για παιδιά με ειδικές ανάγκες της ΙΒΒΥ. Στη Βάσω Νίκα ανατέθηκαν καθήκοντα συνδέσμου με το περιοδικό της ΙΒΒΥ, Bookbird.

ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΑΡΘΡΩΝ ΣΤΙΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ Το περιοδικό Διαδρομές λειτουργεί με κριτές. Την κριτική επιτροπή αποτελούν μέλη της συντακτικής επιτροπής, πανεπιστημιακοί και άλλοι ειδικοί επιστήμονες, ανάλογα με τη θεματική του κειμένου που υποβάλλεται προς δημοσίευση. Τα κείμενα υποβάλλονται σε ηλεκτρονική μορφή είτε μέσω e-mail είτε σε CD (με τη συνοδεία δύο εκτυπώσεων). Στην πρώτη περίπτωση τα κείμενα υποβάλλονται σε: α) Πέγκυ Σκουλίδα (pskoulida@psichogios.gr), β) Τασούλα Τσιλιμένη (tsilimen@otenet.gr) και γ) Ελένη Ηλία (eilia@hol.gr). Στη δεύτερη περίπτωση αποστέλλονται ταχυδρομικά στη διεύθυνση: Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ, υπ’ όψιν Π. Σκουλίδα, Τατοΐου 121 & Σπ. Μερκούρη 1, 144 52 Μεταμόρφωση Αττικής. ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Κάθε κείμενο δεν θα πρέπει να ξεπερνά στο σύνολό του τις 4.000 λέξεις.

77  ΤΕΥΧΟΣ 98 / 2010

Στην πρώτη σελίδα υποβολής της πρότασης θα πρέπει να περιέχεται κατά σειρά: • Τίτλος άρθρου: στο κέντρο, με στοιχεία 14΄ έντονα (bold), και από κάτω κενό 2 στίχων (αράδων). • Ονοματεπώνυμο συγγραφέα ή συγγραφέων (στιλ γραμματοσειράς απλό, μέγεθος 12΄). • Ιδιότητα, ταχυδρομική διεύθυνση, ηλεκτρονική διεύθυνση, τηλέφωνο. Ακολουθεί μία (1) σελίδα όπου επαναλαμβάνεται ο τίτλος του άρθρου, όπως παραπάνω, και στη συνέχεια το πλήρες κείμενο, το οποίο θα είναι πλήρως στοιχισμένο ως εξής: • Γραμματοσειρά: Times New Roman Greek, σε μέγεθος 12΄ (για το κείμενο). • Διάστιχο: μονό. • Εισαγωγικά τύπου: « » για τις παραθέσεις και: ‘’ για όρους, κ.λπ. • Εφόσον υπάρχουν τίτλοι ενοτήτων εντός του κειμένου, αυτοί θα πρέπει να έχουν στοίχιση αριστερά, με στοιχεία 12΄ bold.

 78 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Οδηγίες για τις βιβλιογραφικές αναφορές Σε ό,τι αφορά τις παραπομπές, σας παραθέτουμε στη συνέχεια παραδείγματα σύμφωνα με την American Psychological Association (4η έκδοση). Αναφορά σε άρθρα περιοδικών: Turner, J. C. (1975). Social comparison and social identity: Some prospects for intergroup behaviour. European Journal of Social Psychology, 5, 5-34. Αναφορά σε βιβλίο: Maccoby, E. E., & Jacklin, C. N. (1974). The psychology of sex differences. Stanford, CA: Stanford University Press. Αναφορά σε άρθρα που αποτελούν κεφάλαιο βιβλίου ή συλλογικού τόμου: Pratto, F., Sidanius, J., & Stallworth, L. M. (1993). Sexual selection and Sexual and ethnic basis of social hierarchy. In L. Ellis (Ed.), Social stratificatio αnd socioeconomic inequality (pp. 111-137). Westport, CT: Praeger. Αναφορές σε ηλεκτρονικές πηγές: Άρθρο σε περιοδικό: Kaplan, A., & Krueger, J. (1999). Compliance after threat: Self-affirmation or self-presentation? Current Research in Social Psychology, 4, 178-197. Retrieved November 2, 1999 from the World Wide Web: http://www.uiowa.edu/~grpproc/crisp/crisp.4.7.htm

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ Μαζί διαβάζουμε τον κόσμο! Διαβάζουμε με τα παιδιά μας… γράφουμε μαζί μια σελίδα για το μέλλον.

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ

...και για νεαρούς αναγνώστες με απαιτήσεις w w w . p s i c h o g i o s . g r

Οι ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ είναι το περιοδικό που ασχολείται με τη θεωρητική θεμελίωση της Παιδικής Λογοτεχνίας, την παρουσίαση παιδικών βιβλίων (μ’ ένα ένθετο δεκαεξασέλιδο), την πληροφόρηση γύρω από την κίνηση των παιδικών βιβλίων καθώς και με τη διδακτική της λογοτεχνίας και τις εφαρμογές στο σχολείο.



Ενδιαφέρει: εκπαιδευτικούς γονείς εικονογράφους βιβλιοθηκάριους εκδότες παιδοψυχολόγους ερευνητές σπουδαστές και γενικά όσους ενδιαφέρονται για τα παιδικά βιβλία.

98 ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2010