diadromes teuxos 100

100 XEIMΩΝΑΣ 2010 Δωρεάν ηλεκτρονική έκδοση

ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ Διδακτικη λογοτεχνιας και εφαρμογες στο σχολειο

Τα εικοσιπεντάχρονα των ΔΙΑΔΡΟΜΩΝ

Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη

Β. Δ. Αναγνωστόπουλος

Γιώτα Φώτου

ΕΝΑ ΘΑΥΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΛΙΚΗ

Ο ΑΪ-ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΜΑΓΕΜΕΝΟ ΠΑΣΤΙΤΣΙΟ

ΤΟ ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΑΚΙ ΜΠΙΡΙ-ΜΠΙΡΙ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΤΟΥ

ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝIΑTIKA ΔΩΡΑ ΤΗΣ ΓΑΒΡΙΕΛΑΣ

Κάθισα στο θρανίο μου κι άρχισα να διαβάζω αργά αργά το γράμμα που είχα γράψει στον Αϊ-Βασίλη. Ύστερα έβαλα τα γέλια. Ήμουν σίγουρη πως θα γέλαγε κι ο Αϊ-Βασίλης μόλις το διάβαζε. Θα έκανε «Χο! Χο! Χο!» με εκείνη τη βαριά φωνή που με κάνει να ξεκαρδίζομαι στα γέλια. Θα γούρλωνε και τα μάτια του. Γιατί ήμουν σίγουρα το μοναδικό παιδί σε ολόκληρο τον κόσμο που του ζητούσε ένα τέτοιο δώρο.

Η μάγισσα Κουκού Κικιριρί Νυχτεριδολιλί ήταν θυμωμένη. Πλησίαζε παραμονή Πρωτοχρονιάς κι ήταν oλομόναχη. Κανένας δεν την αγαπούσε. Ήξερε καλά πως γι’ αυτό έφταιγε ο Αϊ-Βασίλης. Έτσι αποφάσισε να τον εκδικηθεί. Του μαγείρεψε παστίτσιο, το αγαπημένο του φαγητό, και το ράντισε με σκόνη από φταρνίσματα σαλιγκαριών. Ο Αϊ-Βασίλης έφαγε μια μεγάλη μπουκιά και μεταμορφώθηκε σε ένα… τεράστιο παπάκι.

Πλησιάζουν Χριστούγεννα. Κι ενώ όλοι γιορτάζουν, ο Γιωργάκης και το καλικαντζαράκι Μπίρι-Μπίρι μπλέκουν σε ένα σωρό απρόοπτα.

Ο Άγιος Βασίλης μπερδεύτηκε! Πέρυσι έφερε στη Γαβριέλα τέσσερα γούνινα αρκουδάκια και την προηγούμενη χρονιά τέσσερις κούκλες με ξανθά μαλλιά. Φταίνε, όμως, οι μεγάλοι, που δε συνεννοούνται μεταξύ τους και του ζητούν όλοι να της φέρει το ίδιο δώρο… Έτσι φέτος η Γαβριέλα αποφάσισε να μάθει να γράφει, ώστε να στείλει μόνη της ένα γράμμα στον Άγιο Βασίλη. Τι θα του ζητήσει άραγε;

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ

...και για νεαρούς αναγνώστες με απαιτήσεις w w w . p s i c h o g i o s . g r

Τρεις όμορφες ιστορίες, όπου πλέκονται η φαντασία και η πραγματικότητα, μέσα σε μια χριστουγεννιάτικη ατμόσφαιρα που θα σας βάλει στο κλίμα των ημερών.

Κάθε βιβλίο μάς φέρνει πιο κοντά! Στις Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ , την τελευταία σελίδα τη γράφουμε όλοι μαζί στο www.psichogios.gr. Όταν κλείνει ένα βιβλίο, ανοίγει ένας κύκλος επικοινωνίας. Γνώρισε τους συγγραφείς και τους αναγνώστες μας μέσα από τα blogs, το forum και τις εκδηλώσεις μας. Στείλε τις κριτικές σου και λάβε μέρος σε κληρώσεις. Γίνε μέλος του FAN CLUB μας. Στείλε e-mail στο info@psichogios.gr ή sms στο 6955 805 192 γράφοντάς μας ΔΙΑΔ, ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ, ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ, Τ.Κ., ΠΟΛΗ με κενό ανάμεσα, ή κάλεσε χωρίς χρέωση στο 80011-646 464. Εσείς κι εμείς πάντα σ’ επαφή!

Σ ΤΟ Χ Ω Ρ Ο Τ Η Σ ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Γ Ι Α Π Α Ι Δ Ι Α Κ Α Ι Ν Ε ΟΥ Σ Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Κ Α Ι Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Ε Σ Σ ΤΟ Σ ΧΟ Λ Ε Ι Ο

25 χρόνια... Διαδρομές! Το παρόν τεύχος είναι το 100ό των Διαδρομών, του περιοδικού που συνόδευσε τα όνειρα και τις ελπίδες πολλών ανθρώπων για 25 συναπτά χρόνια. Συσπείρωσε εκπαιδευτικούς, συγγραφείς και εικονογράφους, βιβλιοπώλες, βιβλιοθηκονόμους και φοιτητές, με κεντρικό πυρήνα την παιδική λογοτεχνία, το βιβλίο –ιδιαίτερα το λογοτεχνικό– για παιδιά, μικρά και μεγάλα. Με συγκίνηση γυρίζει ο νους πίσω κι αναθυμάται κείνα τα «αγωνιστικά» χρόνια της δεκαετίας του ’80, που η έμπνευσή μας ήταν η προσφορά στα παιδιά και τα βιβλία τους. Μέσα στα εκατοντάδες άρθρα και τις μελέτες του περιοδικού συναντήθηκαν σχεδόν όλες οι φωνές, οι απόψεις και οι προβληματισμοί γύρω από την Παιδική Λογοτεχνία, τη λαϊκή λογοτεχνία, το παραμύθι, τη γλώσσα, την ιστορία, τη θεωρία, τη φιλαναγνωσία, τις ομόλογες σχετικά δραστηριότητες, κ.λπ. Οι Διαδρομές –σε έντυπη και, εδώ και δύο χρόνια, σε ηλεκτρονική μορφή– λειτούργησαν ως κεντρικός ποταμός όπου καταλήγουν μικρότερα ρυάκια απ’ όλες τις πηγές της εθνικής και διεθνούς λογοτεχνίας για παιδιά. Έτσι, εμπεδώθηκε στα Πανεπιστημιακά Παιδαγωγικά Τμήματα και μια κατάσταση που δίνει ελπίδες πολλές για την αξιοποίηση της Παιδικής Λογοτεχνίας, τόσο στο επίπεδο της φιλαναγνωσίας όσο και στο επίπεδο των ομόλογων σχολικών δραστηριοτήτων. Ο Διευθυντής και τα μέλη της Συντακτικής Επιτροπής ευχαριστούν όλους εκείνους που κατά την εικοσιπενταετία βοήθησαν παντοιοτρόπως την έκδοση του περιοδικού. Υπόσχονται ότι θα συνεχίσουν να δίνουν το βήμα σε όλους, και κυρίως σε νέους επιστήμονες και ερευνητές. Η παιδική λογοτεχνία τούς χρειάζεται όλους.

Καλές Γιορτές!

Ο Διευθυντής

Περίοδος Γ’ : Xειμώνας 2010 Τεύχος 100 Δεκέμβριος 2010 - Ιανουάριος - Φεβρουάριος 2011 Τριμηνιαία Έκδοση (Περίοδος Β΄: 2001-2005, τεύχη 61-80 Περίοδος Α΄: 1986-2000, τεύχη 1-60)

ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ Κ ΑΙ ΝΕΟΥΣ Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Κ Α Ι Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Ε Σ Σ ΤΟ Σ ΧΟ Λ Ε Ι Ο

3rd Period: Winter 2010 No 100 December 2010 - January - February 2011 Quarterly Publication (2nd Period: 2001-2005, No 61-80 1st Period: 1986-2000, No 1-60)

ISSN 1105-1523 Ιδιοκτησία: Λέσχη Μελέτης και Έρευνας της Παιδικής Λογοτεχνίας ΟΙ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ Σωματείο μη-κερδοσκοπικό Ζαλόγγου 7, 10678 Αθήνα Εκδότης & Διευθυντής: Βασίλης Αναγνωστόπουλος e-mail: vanagno@ece.uth.gr Yπεύθυνοι Ύλης: Aγγελική Βαρελλά Ελένη Ηλία Τασούλα Τσιλιμένη

Owner: DIADROMES Club for Children’s Literature Study and Research, a Greek non-profit union 7, Zalogou str., 10678 Αthens, Greece Publisher & Director: V. D. Anagnostopoulos e-mail: vanagno@ece.uth.gr Editors: Angeliki Varella Helen Ilia Tasoula Tsilimeni

Συντακτική Επιτροπή: Αγγελική Βαρελλά (Α.Β.), 210.808.06.05 Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη (Γ.Γ.-Σ.), 210.808.45.15 Ελένη Ηλία (Ε.Η.), 210.557.42.50 Μαρία Μιράσγεζη (Μ.Μ.), 210.522.68.66 Λίτσα Ψαραύτη (Λ.Ψ.), 210.681.22.81 Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου (Λ.Π.-Α.), 210.822.30.08, e-mail: loty@loty.gr Τασούλα Τσιλιμένη (Τ.Τσ.), 2310.342.856, e-mail: tsilimen@otenet.gr Θέτη Χορτιάτη (Θ.Χ.), 2310.273.514

Editorial Committee: Αngeliki Varella (Α.V.), 210.808.06.05 Galatia Soureli (G.S.), 210.808.45.15 Eleni Ilia (Ε.I.), 210.557.42.50 Μaria Μirasgezi (Μ.Μ.), 210.522.68.66 Litsa Psarafti (L.Ps.), 210.681.22.81 Loty Petrovits (L.P.), 210.822.30.08, e-mail: loty@loty.gr Τassoula Τsilimeni (Τ.Τs.), 2310.342.856, e-mail: tsilimen@otenet.gr Theti Hortiati (Th.H.), 2310.273.514

Εικόνα Εξωφύλλου: Από το βιβλίο: Ο Αϊ-Βασίλης και το μαγεμένο παστίτσιο, Εκδόσεις Ψυχογιός, της εικονογράφου Ναταλίας Καπατσούλια

Cover Illustration: From the book: Father Christmas and the enchanted pasta bake, Psichogios Publications, Illustrator: Natalia Kapatsoulia

Marketing, Δημόσιες Σχέσεις και Διαφημίσεις: Πέγκυ Σκουλίδα, 210.2804.842 e-mail: pskoulida@psichogios.gr Επικοινωνία: Εκδ. Ψυχογιός A.E. Tατοΐου 121, 14452 Μεταμόρφωση Τηλ.: 210.2804.800 Eπιμελητής περιοδικού: Πέτρος Γιαρμενίτης DTP: Σπυριδούλα Βονίτση Το περιοδικό ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ εκδίδεται 4 φορές το χρόνο, τους μήνες Μάρτιο, Ιούνιο, Σεπτέμβριο και Δεκέμβριο Απαγορεύεται η μερική ή ολική αντιγραφή ή αναπαραγωγή του περιεχομένου ή της δομής του περιοδικού αυτού χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη ο οποίος διατηρεί όλα τα δικαιώματά του

Marketing, Public Relations and Advertisments: Peggy Skoulida, 210.2804.842 e-mail: pskoulida@psichogios.gr Communication: Psichogios Publications S.A. 121, Tatoiou str. 14452 Metamorfossi Τel.: 210.2804.800 Copy editor: Petros Yarmenitis DTP: Spyridoula Vonitsi DIADROMES is published four times a year in March, June, September and December The reproduction or copy of the contents or structure of this magazine, in whole or in part, is prohibited without the written authority of the publisher, who retains all rights

ΚΩΔΙΚΟΣ ΕΝΤΥΠΟΥ 3727

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

CONTENTS

Επισημάνσεις

Points

H εικονογράφος του τεύχους: Ναταλία Καπατσούλια

This Issue’s Illustrator: Natalia Kapatsoulia

Aναμνήσεις... Στιγμιότυπα από την πορεία του περιοδικού της Αγγελικής Βαρελλά

Μemories... Notable moments from the journal's past by Angeliki Varella

Eυχές για τα 100 τεύχη των Διαδρομών

Congratulations for the 100th edition of DIADROMES

Η αφήγηση στο χώρο της ιατρικής του Βασίλειου Δ. Αναγνωστόπουλου

Narration in the field of medicine by Vassilios D. Anagnostopoulos

Δημιουργώντας κριτικούς αναγνώστες στο Δημοτικό των Γιάννη Ανδρουλιδάκη & Μαίρης Τουρκομανώλη

Creating critical readers in primary school by Yiannis Androulidakis & Mary Tourkomanoli

Βιβλιοπαρουσιάσεις (37 τίτλοι)

Reviews (37 titles)

Επιλογή χριστουγεννιάτικων βιβλίων (16 τίτλοι)

Review of a selection of Christmas books (16 titles)

Παιδικά Ημερολόγια για το έτος 2011 (5 τίτλοι)

Children’s Calendars and Annual Diaries for 2011 (5 titles)

Βιβλιογραφικά σημειώματα του Βασίλειου Δ. Αναγνωστόπουλου

Bibliographical notes by Vassilios D. Anagnostopoulos

Η καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας των μαθητών και ο ρόλος του δασκάλου της Μαρίας Κουρκουμέλη

Nurturing a love of reading in students and the role of the teacher by Maria Kourkoumeli

Συνέντευξη της Βησσαρίας Ζορμπά-Ραμμοπούλου από την Αγγελική Βαρελλά

An interview of Vissaria Zorba-Rammopoulou by Angeliki Varella

Η αφήγηση και η θέση της στη σύγχρονη εποχή: συνέντευξη με τον Anthony Nanson από την Τασούλα Τσιλιμένη

Narration and its role in today’s world: Anthony Nanson interviewed by Tassoula Tsilimeni

Το 32ο Συνέδριο της ΙΒΒΥ στο Santiago de Compostela της Ισπανίας, της Έυας Καλισκάμη

The 32nd IBBY Congress in Santiago de Compostela in Spain by Eva Kaliskami

Νέα

News

Προδιαγραφές υποβολής άρθρων στις Διαδρομές

Submission Guidelines

Τα ενυπόγραφα κείμενα εκφράζουν τις προσωπικές απόψεις των συγγραφέων τους. The undersigned articles express the personal opinions of their authors.

επισημάνσ ε ι ς επισημάνσεις

επισημάνσεις

Σύγχρονη προσευχή

4 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Tην παιδική προσευχή που παραθέτουμε, τη βρήκαμε αναρτημένη στο διαδίκτυο. Δεν διευκρινιζόταν στο σημείωμα αν είναι όντως γραμμένη από παιδί, ωστόσο θα συμφωνήσουν οι αναγνώστες μας ότι το κείμενο αυτό, απ’ όποιον κι αν είναι γραμμένο, απηχεί μια ευχή που σίγουρα χιλιάδες παιδιά κάνουν κρυφά μέσα τους ή τη ζητούν ως χάρη από τον ΄Υψιστο! Ιδού λοιπόν τι ζητά από τον Πανάγαθο ένα σημερινό παιδί: «Θεέ μου, απόψε σου ζητάω κάτι που το θέλω πάρα πολύ. Θέλω να με κάνεις τηλεόραση! Θέλω να πάρω τη θέση της τηλεόρασης που έχουμε στο σπίτι. Έτσι θα έχω κι εγώ τον δικό μου χώρο. Θα έχω την οικογένειά μου γύρω από μένα και θα με παίρνουν στα σοβαρά όταν μιλάω. Θα είμαι το κέντρο της προσοχής και θα με ακούν οι άλλοι χωρίς διακοπές ή ερωτήσεις. Αν με κάνεις τηλεόραση, θα έχω συντροφιά τον πατέρα μου όταν έρχεται σπίτι από τη δουλειά, ακόμη κι αν είναι κουρασμένος. Η μαμά μου θα με θέλει όταν είναι λυπημένη και στενοχωρημένη, αντί να με αγνοεί. Τ’ αδέρφια μου θα μαλώνουν για το ποιος θα περνάει μαζί μου ώρες ολόκληρες. Θα νιώθω ότι η οικογένειά μου αφήνει πότε πότε τα πάντα στην άκρη για να περάσει λίγο χρόνο με μένα. Αν γίνω τηλεόραση, νομίζω πως θα τους κάνω όλους ευτυχισμένους και χαρούμενους. Αυτό θέλω μόνο, Θεέ μου, δε ζητάω πολλά…»

Θλιβερές διαπιστώσεις

Λ.Π.-Α.

Μια και ο λόγος για την τηλεόραση, μεταφέρουμε κάποιες θλιβερές σκέψεις της δημοσιογράφου κ. Μαριάννας Τζιαντζή από ένθετο της εφημερίδας Η Καθημερινή, του περασμένου Αυγούστου. Η κ. Τζιαντζή, μεταξύ άλλων, σημειώνει ότι σύμφωνα με τον Αμερικανό καθηγητή Τζεφ Ρόμπινς, με τις νέου τύπου τηλεοράσεις «η οικογένεια δεν παρακολουθεί πλέον τηλεόραση, αλλά βυθίζεται σε αυτήν – ναι μεν οι ενήλικοι μπορούν να ελέγξουν μερικώς το βαθμό καταβύθισης, όμως για τα παιδιά η επίδραση της τηλεόρασης (συναισθηματική, κοινωνική και βιολογική) είναι καταλυτική». Αναρωτιέται λοιπόν: «Πώς, ένα Μέσο που απαιτεί όλο και λιγότερη φαντασία για την παρακολούθησή του, θα επηρεάσει το μέλλον της φαντασίας; Πώς θα επηρεάσει τη συγκέντρωση της προσοχής ενός παιδιού στον προφορικό ή τον γραπτό λόγο ή σε πράγματα που δεν γίνονται άμεσα αντιληπτά με τα μάτια και τα αυτιά μας;» Και η κ. Τζιαντζή καταλήγει: «Ξεπερασμένο φαίνεται σήμερα το σύνθημα “Έγχρωμη τιβί, ασπρόμαυρη ζωή”. Λέτε να το διαδεχτεί το “Τηλεόραση 3D, μονοδιάστατη ζωή” ή μάλλον “μονοδιάστατη σκέψη”;» Την απάντηση στο ερώτημά της ας την αναλογιστεί ο καθένας μας. Λ.Π.-Α.

η εικονογράφος του τεύχους

ΝΑΤΑΛΙΑ ΚΑΠΑΤΣΟΥΛΙΑ Η Ναταλία Καπατσούλια γεννήθηκε στην Αθήνα. Λίγο αργότερα έκανε το πρώτο της σκίτσο πάνω σε ένα βιβλίο της μαμάς της. Επειδή αυτό δεν ήταν σωστό, σύντομα της χάρισαν το πρώτο σετ ζωγραφικής: μαρκαδόρους και ένα μπλοκάκι. Πολλά μπλοκάκια αργότερα, σπούδασε Γαλλική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Εκανε και μαθήματα γαλλικών σε παιδιά, ίσα ίσα για να καταλάβει ότι την ενδιέφερε πιο πολύ να τους ζωγραφίζει στον πίνακα παρά να τους μάθει γαλλικά (και τα παιδιά το ίδιο). Έτσι, πήγε στο Εργαστήρι του Σπύρου Ορνεράκη και σπούδασε σκίτσο και εικονογράφηση. Στάθηκε τυχερή, και ξεκίνησε εικονογραφώντας παραμύθια του Ευγένιου Τριβιζά: Η Πουπού και η Καρλότα, Ο Αναστάσης και η ουρά της στάσης, Το τηγάνι του δήμιου, Οι χελώνες του βαρώνου (που βρέθηκε και στη μικρή λίστα για το Κρατικό Βραβείο εικονογράφησης). Και πάλι στη μικρή λίστα για τα Κρατικά Βραβεία βρέθηκε με την Πάπια που ήθελε να γίνει μαμά της Κατερίνας Αναγνώστου. Α, και στα βραβεία του περιοδικού Διαβάζω με το Θέλω να γίνω ήρωας της Φραντζέσκας Αλεξοπούλου-Πετράκη. Σκίτσα της έχουν εκτεθεί στη Διεθνή Έκθεση της Μπρατισλάβας. Έχει συνεργαστεί με πολλούς σημαντικούς συγγραφείς παιδικών βιβλίων, όπως η Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη, η Τασούλα Τσιλιμένη, η Αργυρώ Κοκορέλη και ο Φίλιππος Μανδηλαράς. Σήμερα ζει στην Κεφαλλονιά και εικονογραφεί παιδικά βιβλία. Ο Δαίμων της... Εικονογράφησης! Στο τεύχος 99 η καταπληκτική εικονογράφηση της Ανδριάνας Ρούσσου δυστυχώς δεν αποτυπώθηκε σωστά στις σελίδες 5 και 20. Ζητάμε συγγνώμη για τα μαύρα σημάδια που σκίασαν το φόρεμα της πριγκίπισσας και τα μάτια των παιδιών αντίστοιχα!

5 ΤΕΥΧΟΣ 100 / 2010

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ... ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ Αγγελική Βαρελλά

«Έ

6 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

να περιοδικό σκοτώνει ένα συγγραφέα», λένε. Κάποιος που παίρνει στα χέρια του ένα εξειδικευμένο περιοδικό σαν τις Διαδρομές δεν μπορεί να φανταστεί, όσο καλοπροαίρετος κι αν είναι, πόση δουλειά κρύβεται κάτω από την επιφάνεια. Πόση φροντίδα, τρεχάλα, έγνοια. Διάβασα πριν από λίγο καιρό στη «Βιβλιοθήκη» της Ελευθεροτυπίας διάφορα άρθρα για το περιοδικό Επιθεώρηση Τέχνης, που κυκλοφόρησε το 1955, σε μια σκληρή περίοδο με μεταπολεμικά πάθη και πολιτικές εντάσεις. Γράφει λοιπόν ο Τίτος Πατρίκιος, μέλος της συντακτικής επιτροπής: «Ζητήσαμε [φαντάζομαι ότι ο πληθυντικός αφορά τη συντακτική επιτροπή] από τον Φωτιάδη, τον Ρίτσο, τον Αυγέρη, τον Βάρναλη, να αναλάβουν την διεύθυνση του περιοδικού. Όλοι μάς αρνήθηκαν. Συγκεκριμένα ο Φωτιάδης μάς είπε κάτι που αργότερα επιβεβαιώσαμε πόσο σωστό ήταν: “Παιδιά, αφιέρωσα τη ζωή μου στο να βγάζω περιοδικά. Δεν γίνεται άλλο. Είναι μια δουλειά που σε απορροφά τελείως. Τώρα θέλω να γράψω τα βιβλία μου”». Πραγματικά, πρέπει να είσαι σε συνεχή εγρήγορση! Μόλις τελειώνει το ένα τεύχος και βγάζεις στεναγμό ανακούφισης, πρέπει να μπει το επόμενο σε τροχιά. Σ’ ένα γραφειάκι τόσο δα (όπως λέει και το τραγούδι: «καμαρούλα μια σταλιά, δύο επί τρία») στεγάσαμε το «παιδί» μας. Στην Εμμανουήλ Μπενάκη 67. Ποτέ δεν φανταζόμασταν ότι θα γράφαμε ιστορία. Ότι θα διαγράφαμε μια πορεία σημαντική, κι ότι οι μελετητές της Π.Λ., φοιτητές, φοιτήτριες και όσοι εν-

8 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

διαφέρονταν γι’ αυτήν, θα σκόνταφταν οπωσδήποτε μπροστά στη δουλειά μας. Με μια «απίστευτη» πίστη, επί 25 χρόνια σκεπάσαμε το περιοδικό με την κουβέρτα της αγάπης μας, το ζεστάναμε και δεν το αφήσαμε ούτε λεπτό από τα μάτια μας. Δεν φανταζόμασταν ούτε τέτοια μακροημέρευση ούτε, όμως, και μια σύντομη ζωή. Παρ’ όλες τις αντιξοότητες, χωρίς καμιά οικονομική βοήθεια, αλλά με εθελοντική εργασία και ενθουσιασμό, οι Διαδρομές κατάφεραν να γίνουν το μακροβιότερο ειδικό περιοδικό που κυκλοφορεί στον τόπο μας. Ξεκινώντας, βρεθήκαμε μπροστά σ’ ένα ομιχλώδες τοπίο. Λέγαμε τότε αυτοσαρκαζόμενοι, ότι τη συντακτική επιτροπή αποτελούσαν «εννέα τρελοί». Με τις συνθήκες εκείνες, δεν απείχε αυτό και πολύ από την αλήθεια. Ήταν ένα ρίσκο. Ένα τρελό εγχείρημα. Με μέσα περιορισμένα και κατάθεση από την τσέπη μας ενός ποσού για αρχικό κεφάλαιο, ξεκινήσαμε δονκιχοτικά και φτάσαμε στο σημείο να γίνουμε κι εμείς ένα έντυπο Πανεπιστήμιο. Όσο για το αρχικό κεφάλαιο, που ελπίζαμε ότι στην πορεία του ταξιδιού θα ξαναπάρουμε πίσω, όνειρο ήταν και πάει – έτσι συμβαίνει συχνά. Την πρώτη συντακτική επιτροπή αποτέλεσαν οι: Β.Δ. Αναγνωστόπουλος, Αντ. Δελώνης, Μαρία Μιράσγεζη, Μάνος Κοντολέων, Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη, Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Θέτη Χορτιάτη, Ρένα Καρθαίου και Αγγελική Βαρελλά. Το 1990 αποχώρησε ο κ. Δελώνης. Κατά καιρούς αποχώρησαν και άλλοι, που αντικαταστάθηκαν από τη Λίτσα Ψαραύτη, τη Μαρία Τζαφεροπούλου, την Ελένη Ηλία και την Τασούλα Τσιλιμένη. Λοιπόν; Πώς γεννήθηκε το περιοδικό και πώς επέζησε; Ο σχεδιασμός μάς πήρε αρκετό χρόνο. Ωραίες ήταν οι ιδέες, ωραίες οι θεωρίες, αλλά κάποιος έπρεπε να κάνει και πρακτικά πράγματα. Χωρίς αυτά δεν βγαίνει περιοδικό. Τα άρθρα διαβάζονται και αξιολογούνται, όμως για το κουβάλημα, για τη χαμαλοδουλειά δεν γράφεται τίποτα, δεν δίνεται κανένας έπαινος, κανείς δεν γνωρίζει πόσες ώρες καταναλώθηκαν και πόσο τρέξιμο έπεσε. Για όλα αυτά, θέλω να καταθέσω κι εγώ τη μαρτυρία μου. Είχαμε πάντοτε μία αρχή: Ποτέ δεν σταματούσαμε την αποστολή του περιοδικού, ακόμη κι αν οι συνδρομητές δεν έστελναν τη συνδρομή τους. Στα δύο χρόνια στέλναμε ένα ευγενικό σημείωμα: «Ξέρετε, ο καιρός περνά γρήγορα. Πέρασαν δύο χρόνια από την τελευταία αποστολή χρημάτων. Μήπως θα μπορούσατε...» κ.λπ., κ.λπ. Κάθε τόσο τρέχαμε στο ταχυδρομείο για να εισπράξουμε τις συνδρομές. Αυτές όμως έπρεπε να καταχωρηθούν και στο βιβλίο επιταγών του ταχυδρο-

μείου. Οι υπάλληλοι κουράζονταν. Με φώναζαν μέσα από το γκισέ κι έγραφα τα νούμερα και τις ημερομηνίες. Με είχαν μάθει πια. Αν εξετάσουμε τον τρόπο που λειτουργούσαμε με κριτήριο τη σημερινή τεχνολογία, ήταν να μας κλαις. Στο σπίτι έπρεπε να καταχωρηθούν οι επιταγές σε καρτέλες (παμπάλαιος τρόπος), αλλά δεν υπήρχαν κομπιούτερ που να μας διευκολύνουν. Ύστερα έπρεπε να σταλούν αποδείξεις και τόσα ακόμα που ξεχνάω. Αφήστε τα μπερδέματα με τις διευθύνσεις, με τις επιστροφές, με τη διακίνηση. Ήταν όμως και το ίδιο το περιοδικό. Να μαζέψεις την ύλη («να μάθεις την ύλη», έλεγε ο κ. Αναγνωστόπουλος), να συνεννοηθείς με τους αρθρογράφους, να τους ξαναπάρεις για μικροελλείψεις, για λαθάκια, για απορίες, να μετρηθούν οι σελίδες, να διορθωθούν τα κείμενα, να τρέχεις για διαφημίσεις, γιατί χωρίς αυτές ήταν αδύνατο να τα βγάλουμε πέρα. Κι ύστερα τα τηλεφωνήματα. Θεέ μου, πόσα τηλεφωνήματα. Πιανόταν το χέρι μου σ’ αυτή τη στάση. Το τηλέφωνο εξαιτίας των Διαδρομών έγινε δεύτερη έξη. Τέλος πάντων, τελείωνε το περιοδικό. Τυπωνόταν. Έπρεπε τώρα να δοθεί στο πρακτορείο αποστολής, να πληρώσεις, να πάρεις τα τεύχη που περισσεύουν και να τα βάζεις στίβες στο μικρό γραφειάκι που μας στέγαζε. Είμασταν όλοι πολύ νεότεροι. Αντιμετωπίσαμε τα προβλήματα με υπομονή, αλλά κάποια στιγμή κουραστήκαμε. Ήταν φυσικό. Θέλαμε βοήθεια. Δεν είχαμε τα τεχνικά μέσα, δεν είχαμε την τεχνολογία των κουμπιών για να δουλέψουμε πιο άνετα. Με πόνο ψυχής κόψαμε τον ομφάλιο λώρο, ξενοικιάσαμε και το γραφειάκι. Πήγαμε στον κ. Καστανιώτη. Συνεχίσαμε μαζί του για δύο χρόνια. Τώρα μας έχει υιοθετήσει ο κ. Ψυχογιός και οι άνθρωποί του, και όλα πια έχουν πάρει το δρόμο τους ως σήμερα, στο 100ό τεύχος. Τους ευχαριστούμε από καρδιάς. Όλες αυτές τις δυσκολίες τις ξεχνούσαμε όταν ακούγαμε καλά λόγια, όταν ακόμα και πίσω από τις επιταγές μάς έγραφαν γλυκόλογα, όταν κάναμε καλούς φίλους, όταν γνωρίζαμε τους ειδήμονες που έγραφαν άρθρα για τα αφιερώματα. Η αλήθεια είναι ότι δεν θυμάμαι να πήραμε κακές κριτικές. Ορισμένοι στη αρχή είπαν δύο-τρία πικρά πράγματα, απαξιωτικά και με κάποια ειρωνεία. Δεν υπήρξε όμως ποτέ κάποια οξύτητα. Η θέση του περιοδικού ήταν σταθερή: να μην έχουμε αντεγκλήσεις, καβγάδες, επιστολογραφία, κ.λπ. Το κάθε κείμενο είχε την υπογραφή του αρθρογράφου και απηχούσε τις απόψεις του. Όποιος ήθελε, μπορούσε να απευθυνθεί σε αυτόν. Γενικά ζήσαμε και ωραίες στιγμές. Καμαρώναμε για την πρωτοποριακή

9 ΤΕΥΧΟΣ 100 / 2010

δουλειά μας. Είχαμε χαράξει με σοβαρότητα και εμπιστοσύνη ένα δρόμο. Με τις Διαδρομές η παιδική λογοτεχνία απόκτησε το βήμα της, κινητοποιήθηκαν άνθρωποι του κλάδου ώστε να εκφράσουν τις απόψεις τους, να ασκήσουν κριτική, να σχολιάσουν και να δώσουν βιβλιογραφική βοήθεια στους σπουδαστές. Τονώθηκε η έρευνα, βοηθήθηκε η συστηματική παρουσίαση βιβλίων για παιδιά και καλύφτηκαν, από το 1986 έως σήμερα, οι θεωρητικές ανάγκες αυτού του τομέα, οι τάσεις, οι εξελίξεις και τα πρόσωπα που τις εκπροσωπούν. Θα τελειώσω με τον απαραίτητο δαίμονα του τυπογραφείου. Τον απαράδεκτο, που δρούσε με έναν τρόπο σατανικό και μας έκανε να τραβάμε τα μαλλιά μας. Όπως και έγινε σε ένα περιστατικό που αφορά τον Δημήτρη Μανθόπουλο, αγαπημένο φίλο και ποιητή. Ο τόπος της καταγωγής του είναι γνωστός: η Δράμα. Έλα όμως που ο δαίμονας τον ήθελε από τη Λάρισα... Κανείς μας δεν το πρόσεξε! Μόνο ο άλλος γλυκύτατος φίλος, που δεν υπάρχει πια, ο Ι.Δ. Ιωαννίδης. Του το έγραψε λοιπόν, κι εκείνος στη συνέχεια έγραψε σε μένα:

10 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

«Αγαπητή Αγγελική. Υγείαν έχομεν και το αυτό και δι’ ύμάς επιθυμούμε. Είδες ο δαίμων της φωτοσύνθεσης; Λάθος φωτοσυνθέσεως, σαφώς άνευ προθέσεως. Άκου εκεί από Λάρισα. Το είδα και... σαλτάρισα.

Αν δεν σου κάνει κόπο, Αγγελική, κάνε διόρθωση στο επόμενο τεύχος. Όχι τίποτε άλλο, αλλά μην παρεξηγηθεί η Δράμα. Πάντως το ξαναδηλώνω: Εγώ εγεννήθην Δραμινός, Θρακών γονέων φάρας. Άλλο το ύδωρ Πηνειού κι άλλο πηγών Βαρβάρας.

Όλο αυτό για δική μας... κατανάλωση. Έτσι;» Μαζί με τις Διαδρομές μεγαλώσαμε κι εμείς χωρίς να το καταλάβουμε. Όμως, ας παινευτούμε και λιγάκι, πετύχαμε έναν άθλο.

ΕΥΧΕΣ ΓΙΑ ΤΑ 100 ΤΕΥΧΗ ΤΩΝ ΔΙΑΔΡΟΜΩΝ

Χαιρετισμός Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς

Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά χαιρετίζει τη συμπλήρωση 100 τευχών του περιοδικού Διαδρομές στο χώρο της λογοτεχνίας για παιδιά και νέους. Μια πρωτοποριακή ιδέα, που γρήγορα έγινε ρηξικέλευθη προσπάθεια, για να μετουσιωθεί στη συνέχεια σε σημαντική προσφορά στο χώρο των γραμμάτων. Κάθε τεύχος κι ένα φροντιστήριο πάνω στη θεωρία της Παιδικής Λογοτεχνίας, στην εικονογράφηση, στην επιστημονική προσέγγιση των κειμένων, στη γνωριμία με τους πνευματικούς δημιουργούς και τους θεωρητικούς του χώρου. Η Γ.Λ.Σ., όπως και όλος ο κόσμος του βιβλίου, σας ευχαριστεί για το έργο σας και εύχεται να συνεχίσετε ακαταπόνητοι να υπηρετείτε το όραμα που καταφέρατε να γίνει έργο ζωής.

Χαιρετισμός Κύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου

λα τα μέλη του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου/Ελληνικό Τμήμα ΙΒΒΥ από την αρχή αγκαλιάσαμε της Διαδρομές, το περιοδικό που ήρθε να καλύψει το κενό που υπήρχε στην έρευνα, τη μελέτη, την κριτική και την προβολή της Παιδικής Λογοτεχνίας. Και πράγματι, η συμβολή του περιοδικού ήταν καθοριστική. Στα χρόνια αυτά, από το πρώτο τεύχος μέχρι το εκατοστό, πολλά άλλαξαν. Τα βιβλία, τα παιδιά, οι δημιουργοί, η διδασκαλία, η έρευνα! Πάντα όμως υπήρχε και υπάρχει η ανάγκη ενός περιοδικού που να ενημερώνει για τις εξελίξεις και να τις μελετά. Άλλωστε, αυτά τα 100 τεύχη των Διαδρομών είναι οι «διαδρομές» της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας, οι «διαδρομές» των δημιουργών της, οι «διαδρομές» όλων μας. Ευχαριστούμε όσους συνέβαλαν ώστε να φτάσουν οι Διαδρομές τα 100 τεύχη. Ευχόμαστε να τα χιλιάσουν, και μαζί τους όλοι οι συντελεστές κι οι αναγνώστες τους. Βαγγέλης Ηλιόπουλος Πρόεδρος Κύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου/Ελληνικό Τμήμα ΙΒΒΥ

11 ΤΕΥΧΟΣ 100 / 2010

Χαιρετισμός Κυπριακού Συνδέσμου Παιδικού Νεανικού Βιβλίου

12 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Για μια χαρούμενη διαδρομή που δεν έχει τέλος...

ο περιοδικό Διαδρομές στο χώρο της λογοτεχνίας για παιδιά και νέους συμπληρώνει φέτος 25 χρόνια ζωής και προσφοράς, για τα οποία αξίζουν θερμά συγχαρητήρια τόσο στo Διευθυντή του κ. Βασίλη Αναγνωστόπουλο όσο και σε όλους τους συντελεστές της εικοσιπεντάχρονης επιτυχημένης διαδρομής του στους όμορφους και χαρούμενους λειμώνες της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας για παιδιά και νέους. Με μια πλειάδα εκλεκτών συνεργατών, οι Εκδόσεις Ψυχογιός που έχουν αναλάβει και διεκπεραιώνουν με επιτυχία την –ηλεκτρονική τώρα πια– έκδοσή του, μας ταξιδεύουν κάθε τριμηνία στον μοναδικό και ανεπανάληπτο κόσμο της παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας, προσφέροντάς μας διαρκή ενημέρωση, πληροφόρηση και γόνιμο προβληματισμό. Με διάφορα άρθρα, σχόλια, συνεντεύξεις, μελέτες, κείμενα προβληματισμού, βιβλιοπαρουσιάσεις, αλλά και με τα θεματικά αφιερώματα σε επίκαιρα και ενδιαφέροντα θέματα, οι Διαδρομές αποτελούν αναγκαίο εφόδιο για τους μελετητές της παιδικής λογοτεχνίας, τους σπουδαστές, τους εκπαιδευτικούς, αλλά και όλους γενικά τους φίλους του παιδικού βιβλίου, οι οποίοι μέσα από τις σελίδες του περιοδικού έχουν την ευκαιρία της άμεσης ενημέρωσης για τις νέες εκδόσεις αλλά και για την ιστορία και την εξέλιξη της παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας. Αλλά και όσον αφορά στην κυπριακή παιδική και νεανική λογοτεχνία ειδικότερα, εκφράζουμε την ευαρέσκεια και την ευγνωμοσύνη μας γιατί σε αρκετές περιπτώσεις φιλοξενήθηκαν στο περιοδικό διάφορα άρθρα και μελέτες για τη σύγχρονη λογοτεχνική παραγωγή της Κύπρου για παιδιά και νέους. Θερμά συγχαρητήρια, λοιπόν, στις Εκδόσεις Ψυχογιός και σε όλους όσοι εργάζονται για την απρόσκοπτη συνέχεια του περιοδικού, στο οποίο ευχόμαστε από καρδιάς καλοτάξιδο να είναι πάντα και να έχει μια χαρούμενη, αδιάλειπτη και πλούσια σε πνευματικούς καρπούς διαδρομή. Κώστας Κατσώνης Πρόεδρος Κυπριακού Συνδέσμου Παιδικού Νεανικού Βιβλίου

MANOΣ KONTOΛEΩN

•

Σελ. 56

Σ λ 32 Σελ.

•

5,50 e

15 15,04 04 e

BΑΓΓΕΛΗΣ HΛΙΟΠΟΥΛΟΣ

Nεράιδα πάνω στο έλατο

Kάθε μέρα Xριστούγεννα!

εικον.: Κατερίνα Bερούτσου

εικον.: Tζερμάνο Oβάνι

KPATIKO BPABEIO EIKONOΓPAΦHΣHΣ

Σελ. 512

•

Σελ. 80 • 7,50 e

15,65 e

EKΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ BIBΛIA ΓIA ΠAIΔIA

KΩΣTHΣ A. MAKPHΣ

O Πιοζ Nάμε και οι πέντε γάτες

XPIΣTINA PAΣIΔAKH

Ξέρω να λέω OXI

εικον.: Γιώργος Nαζλής

Η ΑΦΗΓΗΣΗ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ Β. Δ. Αναγνωστόπουλος

Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

14 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ο θέμα που διαπραγματεύομαι εδώ, πιθανόν να είναι θέμα που αιφνιδιάζει και τον εκπαιδευτικό και το γιατρό, για διαφορετικούς, βέβαια, λόγους τον καθένα. Θα υποστήριζα μάλιστα, ότι ο μεν πρώτος έχει μια ολιστική αντίληψη για την αφήγηση, για την έκταση που κατέχει στη ζωή γενικά, ο δε δεύτερος έχει μία περισσότερο μηχανιστική αντίληψη για την εκτέλεση του έργου του, αποκλείοντας έτσι μια πραγματικότητα, που φοβάμαι ότι απαιτεί πιο πολλή προσοχή και προσέγγιση με γνώση. Ωστόσο, όπως θα φανεί, τα παραπάνω είναι ένα ψευτοδίλημμα, αφού ο άνθρωπος, όποιος κι αν είναι, από τη φύση του ξεχωρίζει ως αφηγηματικό ον, «πολιτικόν ον και συζήν πεφυκός» κατά τον Αριστοτέλη. Η αφήγηση ως γλωσσική δραστηριότητα συναντάται σε όλους τους χώρους της κοινωνικής και πολιτικής ζωής, ιδιαίτερα στην εκπαίδευση, όπου και σπουδάζεται1. Με την αφήγηση εξιστορούμε με αρχή, μέση και τέλος ένα γεγονός, μια περιπέτεια, μια ιστορία πραγματική ή φανταστική, όπου διαπιστώνουμε τα δομικά στοιχεία του χώρου και του χρόνου, του θέματος, της αιτίας και του αφηγηματικού προσώπου, δηλαδή «πότε», «πού», «ποιος», «πώς», και «γιατί». Αφηγητές κατά μία άποψη είμαστε όλοι, αφού και η ζωή μας, όπως η ιστορία, αποτελεί αφήγηση ιδιωτική ή δημόσια. Όμως λέγοντας «αφηγητής», εννοούμε (α) τον λαϊκό άνθρωπο που αφηγείται με τέχνη και ξεχωριστή γοητεία ιστορίες, παραμύθια, μασλάτια, ανέκδοτα, πολεμικές περιπέτειες, κ.ά., και (β) τον έντεχνο αφηγητή που συναντούμε σε μια θεατρική παράσταση ή σε άλλη πολιτιστική εκδήλωση. Ο ελληνικός λαός υπήρξε ιστορικά κατεξοχήν προφορικός, με την έννοια ότι διέδωσε και διέσωσε, με τον προφορικό λόγο, τον άγραφο πολιτισμό του. Εδώ σας θυμίζω τους λεγόμενους Ομηρίδες, που περιόδευαν κατά την αρχαία εποχή σε γιορτές αφηγούμενοι «κλέα ανδρών τε και θεών» (κατορθώματα ανθρώπων και θεών) καθώς και τους λαϊκούς αφηγητές και ιδιαίτερα τους παραμυθάδες επί Τουρκοκρατίας και εφεξής. Η αφήγηση, επίσης, ως κατάθεση βιωμένης μνήμης πολέμου και ιστορικών περιπετειών, αξιοποιείται από την ιστοριογραφία και αποτελεί σημαντική συμβολή στον εμπλουτισμό της συλλογικής μνήμης. Τα προσωπικά βιώματα τότε λειτουργούν ως ανταύγειες μιας εποχής που ενδιαφέρει το σύνολο. Οι αφηγήσεις, λόγου χάρη, ενός τραυματία πολέμου για τις συνθήκες μέσα στις οποίες τραυματίστηκε αλλά τελικά διασώθηκε από συναδέλφους

του, παρουσιάζει πολλαπλό ενδιαφέρον όχι μόνο για την ατομική, αλλά και, κυρίως, για τη συλλογική μνήμη και τη διαχείριση της μνήμης. Η αφήγηση τότε λειτουργεί διπλά: «θεραπεύει» το άτομο, αλλά και συντηρεί τη μνήμη. Ας σημειωθεί ότι η νεότερη ιστοριογραφία αξιοποιεί την καταγραφή αφηγήσεων από εκείνους που έζησαν τα αιματηρά γεγονότα της Κατοχής και του Εμφυλίου πολέμου, προσφέροντας με αυτό τον τρόπο στοιχεία πολύτιμα στη συγκρότηση της «μικροϊστορίας». Ήδη, ύστερα από αυτή τη σύντομη και γενική αναφορά σχετικά με την αφήγηση, μπαίνουμε στο κύριο θέμα μας: πώς δρα, πώς λειτουργεί η αφήγηση στο χώρο της ιατρικής, στα ιατρεία, στα νοσηλευτικά ιδρύματα, ποια η συμβολή του ιατρού, η διάδραση μεταξύ ιατρού και ασθενή, μεταξύ, ακόμη, των ασθενών, των επισκεπτών, κ.ά. Για τη θεραπευτική αφήγηση και τη συμβολή της στην ανακούφιση του πόνου όσων αντιμετωπίζουν προβλήματα σωματικά και ψυχικά, από τα νανουρίσματα και τα παραμύθια της γιαγιάς ως τις εξομολογήσεις στην τηλεόραση, έχουν γραφεί και γράφονται πολλά. Άλλωστε, η πρακτική αξία της αφήγησης ανάγεται σε πολύ παλαιούς χρόνους, στους Ινδουιστές θεραπευτές, στους Άραβες σοφούς, γνωστούς για το «Takinum sanitatis», οδηγό υγείας, κ.λπ.2 Μια πρώτη μορφή αφήγησης είναι το «ιστορικό» του ασθενούς, η εξιστόρηση δηλαδή της περίπτωσής του μέσα στο χρόνο και το χώρο, της εμφάνισης, της έντασης και λοιπών χαρακτηριστικών της κρίσης στην υγεία του. Το «ιστορικό» επεκτείνεται στους ανιόντες συγγενείς (πατέρα, μητέρα…) προσδιορίζοντας γονιδιακούς παράγοντες, κ.λπ. Επίσης, οι λεπτομέρειες σε επανεμφάνιση της νόσου, παρατηρήσεις διάφορες, η λήψη φαρμάκων και πολλές αναλύσεις δημιουργούν το αφηγηματικό κλίμα και πλαίσιο στο οποίο, βέβαια, συμμετέχει ενεργά ο γιατρός. Η μορφή αυτής της αφήγησης μπορεί να έχει απρόοπτα και παρερμηνείες και είναι ποικίλη ως προς τη χρονική διάρκεια, ως προς το ύφος, την ένταση και γενικά την ποιότητα. Παράγοντες που την επηρεάζουν είναι η φύση της νόσου, η ηλικία του ασθενούς, το γένος, κ.λπ. Όλως ιδιαίτερη αξία έχει λ.χ. η ανάλυση στον ψυχίατρο ή τον ψυχολόγο. Είναι ευρύς ο χώρος και τα διάφορα πεδία ιατρικής όπου η αφήγηση βρίσκει εφαρμογή. Θα επιχειρήσουμε ακολούθως να επισημάνουμε τέτοιους χώρους, έχοντας υπόψη ότι είναι αδύνατο να καλύψουμε όλη την έκταση.

15 ΤΕΥΧΟΣ 100 / 2010

Μορφές αφήγησης σε νοσηλευτικούς χώρους

16 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Ήδη αναφερθήκαμε στο «ιστορικό» του ασθενούς. Μπορούμε να το θεωρήσουμε ως την πιο ολοκληρωμένη αφήγηση, αυτή που έχει δηλαδή τα βασικά στοιχεία, όπως είναι ο χρόνος (πότε), ο τόπος (πού), η αιτία (γιατί), τα επεισόδια (πώς), κ.ά. Είναι φυσικό, ο γιατρός να ενδιαφέρεται προκειμένου να προβεί σε διάγνωση και να καθορίσει τη θεραπευτική πορεία, να μάθει λ.χ. πότε εμφανίστηκε ο πόνος, πού πόνεσε ή πού πονάει ο ασθενής, πώς και τι αισθάνεται, αν έχει ιστορικό η αιτία, πόσος ο χρόνος και η διάρκεια του επεισοδίου, η ηλικία του, κ.ά. Όλα αυτά και άλλες λεπτομέρειες, όπως το αν παίρνει φάρμακα και ποια, αν έχει βεβαρημένο «ιστορικό» κ.λπ., αποτελούν τα δεδομένα της γνώσης που οφείλει να έχει ο θεράπων ιατρός, γιατί συγκροτούν τις περισσότερες φορές μία –όπως σημειώσαμε– ολοκληρωμένη αφήγηση, όπου θα στηριχτεί και η περαιτέρω θεραπεία. Το «ιστορικό» του ασθενούς έχει την αξία του για όλες τις περιπτώσεις, από τις πιο ελαφριές ως τις πιο βαριές, για ένα τροχαίο με τραυματισμό, για έναν απλό πόνο ή εμπύρετη γρίπη έως ένα ισχαιμικό επεισόδιο, εγκεφαλικό ή κολπική μαρμαρυγή. Και ανάλογα με την περίπτωση, το «ιστορικό» δίνεται από τον ίδιο τον ασθενή, σε περιπτώσεις προγραμματισμένες και σε ομαλές συνθήκες, ή από τρίτο πρόσωπο, σε έκτακτη ανάγκη. Διακρίνουμε τότε την άμεση αφήγηση, δηλαδή από τον ίδιο τον ασθενή, και την έμμεση, από συγγενή συνήθως. Και οι δύο μορφές αφήγησης μπορεί να παρουσιάζουν κενά, τα οποία συνήθως καλύπτονται εν καιρώ με νέες συνεντεύξεις. Το «ιστορικό», όπως είναι εύλογο, καταγράφεται λεπτομερειακά από τον ίδιο το γιατρό στο ιατρείο, όταν ο ασθενής με ψυχολογικά προβλήματα ζητήσει βοήθεια. Η ψυχιατρική βασίζεται πολύ σ’ αυτή την αφήγηση, το «οδοιπορικό», δηλαδή, του ατόμου με αναδρομές στην παιδική ηλικία, όπου και τα βαθύτερα τραύματα. Αξίζει να επισημάνουμε το γεγονός ότι η αφήγηση στον ψυχίατρο γίνεται σε συνέχειες και με αφηγηματική συνοχή3, σαν να εκτυλίσσεται σε

επεισόδια, όπως στις τηλεοπτικές σειρές ή τα κεφάλαια ενός μυθιστορήματος. Είναι σημαντική επίσης η υποβοήθηση του ασθενούς εκ μέρους του γιατρού στο ρόλο του «βοηθού αυτοβιογράφου» με τις κατάλληλες ερωτήσεις-κλειδιά, έτσι ώστε να ξεδιπλωθεί το νήμα της ζωής και να διευκρινισθούν πολλά σκοτεινά σημεία και ασήμαντες, φαινομενικά, λεπτομέρειες. ΄Ηδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’90, η θεραπεία της αφήγησης αναπτύσσεται διαρκώς, και έχει κυκλοφορήσει μεγάλος αριθμός βιβλίων για την αξία της. Η θεραπευτική σημασία της αφήγησης έχει επισημανθεί σε πολλές περιπτώσεις, όπως λ.χ. σε κέντρα απεξάρτησης και αποτοξίνωσης, όπου λαμβάνει χώρα ομαδική θεραπεία, ξετυλίγοντας ο καθένας την προσωπική του περιπέτεια4. Στην ψυχιατρική ουσιαστικό ρόλο παίζει η παρέμβαση του γιατρού σε αυτό το σκοτεινό ταξίδι της ψυχής μέσα από ένα δάσος γεμάτο μορμολύκεια, φοβίες και βρυκόλακες. Σε αυτό το ταξίδι ο ψυχίατρος γίνεται συνοδοιπόρος και φίλος αξιόπιστος του ασθενή, αναφερόμενος, όχι σπάνια, σε δικές του ανάλογες περιπτώσεις. Ο διάσημος ψυχοθεραπευτής Irvin Yalom στο πρόσφατο βιβλίο του με τίτλο Στον κήπο του Επίκουρου5 αναφέρεται σε πολλά σημεία στην «αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή», με την οποία ανιχνεύεται «ο ανθρώπινος σύνδεσμος». Σημειώνει χαρακτηριστικά (σελ. 141): «Η αυτοαποκάλυψη παίζει καίριο ρόλο στην ανάπτυξη της στενής σχέσης. Συνήθως οι σχέσεις χτίζονται μέσα από μια διαδικασία αμοιβαίων αυτοαποκαλύψεων. Ο ένας κάνει το

17 ΤΕΥΧΟΣ 100 / 2010

πρώτο βήμα και αποκαλύπτει κάποιο μύχιο υλικό, βάζοντας έτσι τον εαυτό του σε ρίσκο. Ο άλλος γεφυρώνει την απόσταση ανταποδίδοντας με ανάλογο τρόπο. Μαζί βαθαίνουν τη σχέση μέσα από μια σπείρα αυτοαποκαλύψεων». Η συμπαράσταση, λοιπόν, του γιατρού στον οποίο διηγείται ο ασθενής την περιπέτειά του και αναλύει την περίπτωσή του, γίνεται το λίπασμα στο δέντρο της εξομολόγησης, το λάδι της μηχανής για το ταξίδι στα πεδία της ψυχής. Όμως η αφήγηση παίρνει διάφορες μορφές στο χώρο του νοσοκομείου, όπου ο πόνος, σωματικός και ψυχικός, αλλά και ο φόβος του θανάτου, αποτυπώνονται ανάγλυφα στα πρόσωπα των ασθενών.

18 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Α. Αφηγήσεις μεταξύ των ασθενών: Είναι φυσικό, ο πόνος που «δένει» τα άτομα στα κρεβάτια ενός νοσοκομείου να ανοίγει τις καρδιές των ασθενών και ο ένας να λέει στον άλλο όχι μόνο τα σχετικά με την ασθένειά του αλλά να ιστορεί τα προσωπικά του βάσανα και παράπονα ή, ακόμη, ατομικές και οικογενειακές περιπέτειες. Η παραμυθού Βασιλική Μιχαλοπούλου, από τη Ν. Ιωνία Βόλου, μου έλεγε ότι πολλά παραμύθια τα έφτιαξε όταν νοσηλευόταν για αρκετό διάστημα στο νοσοκομείο. Επρόκειτο για ιστορίες που είχε ακούσει από άλλους ασθενείς6. Β. Αφηγήσεις μεταξύ ασθενών και νοσοκόμων: Οι νοσοκόμοι και οι νοσοκόμες είναι πρόσωπα κοντινά στους ασθενείς. Τους υπηρετούν ποικιλοτρόπως, χαρίζοντας το χαμόγελο της ελπίδας και της παρηγοριάς. Φυσικό, λοιπόν, είναι να ανοίγουν συνήθως οι ασθενείς την καρδιά τους και να διηγούνται τα δικά τους. Δεν είναι, βέβαια, αφήγηση αλληλοδραστική, αλλά σίγουρα ανακουφίζει τον ασθενή και βελτιώνει την ψυχολογία του. Η συμπαράσταση των αδελφών νοσοκόμων έχει καταγραφεί στην Ιστορία μέσα από συγκινητικές υποθέσεις κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ιδιαίτερα στο Αλβανικό έπος, μέσα στα πρόχειρα χειρουργεία και νοσοκομεία. Έχουν γραφεί σπαρακτικές σελίδες για περιστατικά εκείνης της εποχής, από τραυματίες, αναφερόμενα στην αυτοθυσία των αδελφών νοσοκόμων, που αποτελούν λαμπρή δόξα του νοσηλευτικού προσωπικού. Γ. Αφηγήσεις μεταξύ ασθενών και επισκεπτών: Το ενδιαφέρον των συγγενών για τον ασθενή τους δημιουργεί τις προϋποθέσεις για μια πολλαπλή

αφήγηση. Διηγείται ο ασθενής όταν είναι δυνατόν, αλλιώς αναλαμβάνει την αφήγηση το πιο κοντινό συγγενικό πρόσωπο, της περιπέτειάς του, με λεπτομέρειες και με σχόλια. Ανάλογα με τη σοβαρότητα των περιστατικών, η αφήγηση γίνεται τραγική στο ακροατήριο και αποκτά σασπένς. Πολλές φορές, οι επισκέπτες νιώθουν την ανάγκη να αφηγηθούν και εκείνοι δικές τους παρόμοιες ιστορίες, μοιραζόμενοι τον πόνο των ασθενών και διευρύνοντας κατ’ αυτό τον τρόπο το αφηγηματικό τοπίο. Δ. Αφηγήσεις σε παιδιά που νοσηλεύονται στο νοσοκομείο: Η αφήγηση, ιδίως του παραμυθιού και της ιστορίας, έχει παρηγορητικό και θεραπευτικό ρόλο όταν απευθύνεται σε παιδιά που νοσηλεύονται στο νοσοκομείο. Καταπραΰνεται ο πόνος τους και τους μεταδίδεται η χαρά της ιστορίας με ζώα και αστεία επεισόδια. Αυτό γίνεται συνήθως από συγγραφείς και παραμυθάδες, από γονείς και συγγενείς. Έτσι τονώνεται το ηθικό των παιδιών, καλλιεργείται η καλή ψυχολογία και η ελπίδα ότι θα γίνουν καλά. Το ίδιο συμβαίνει σε παιδιά με ειδικές ανάγκες, με ελαττωματική όραση ή ακοή, με μαθησιακές δυσκολίες ή ψυχικές διαταραχές, κ.ά. Ας σημειωθεί ότι η σχετική βιβλιογραφία είναι περιορισμένη7. Ε. Παρόμοιες αφηγήσεις διαπιστώνουμε στο χώρο αναμονής των ιατρείων, εκτός νοσοκομείου, καθώς και στο χώρο αναμονής σε δημόσια εξωτερικά ιατρεία των νοσοκομείων, του Ι.Κ.Α., κ.α. Εκεί δημιουργείται, κατά το χρόνο της αναμονής, μια ομοιοπαθητική κατάσταση, ένα κατάλληλο ψυχολογικό περιβάλλον για να εκδιπλώσει ο καθένας την περίπτωσή του, νιώθοντας βαθύτερα τη συμπονετική επαφή και ψυχική επικοινωνία8. ΣΤ. Αφηγήσεις κατ’ οίκον: Όταν ο ασθενής παραμένει στο σπίτι νοσηλευόμενος, τότε οι αφηγήσεις αποκτούν άλλο εύρος και άλλη δυναμική. Οι επισκέψεις του γιατρού και των συγγενικών προσώπων δημιουργούν κατ’ ανάγκη τις προϋποθέσεις για πολλαπλή αφήγηση, τόσο από τον ασθενή όσο και από εκείνους που τον περιβάλλουν ή τον επισκέπτονται. Το οικογενειακό περιβάλλον εμπνέει εμπιστοσύνη, και οι διηγήσεις είναι πιο ελεύθερες και εκτενείς, καθώς και οι αφορμές πιο πολλές. Έτσι οι διηγήσεις δεν αναφέρονται οπωσδήποτε στην αρρώστια (πολλές φορές σκόπιμα αποφεύγονται οι σχετικές συζητήσεις), αλλά επεκτείνονται σε οικογενειακές ή προσωπικές περιπέτειες, στο γάμο, στις βαφτίσεις, στον πόλεμο, στα Χριστούγεννα αλλοτινών χρόνων, σε γιορτές, σε πανηγύρια, ήθη, έθιμα, κ.λπ. Οι αναμνήσεις καλών και κακών ημερών θερμαίνουν την ατμόσφαιρα και δημιουργούν πολλές φορές κλίμα ευνοϊκό για τον ασθενή μας. Άλλωστε,

19 ΤΕΥΧΟΣ 100 / 2010

τέτοιες στιγμές λειτουργούν θετικά, μαζί με τις αναμνήσεις και τα συναισθήματα που εκδηλώνονται με περισσότερη θέρμη. Οι ιστορικές αφηγήσεις και αναδρομές σε χρόνια και περιστατικά που έζησαν, ανακουφίζουν και ισορροπούν το άτομο. Δίνουν αφορμή για βαθύτερη επικοινωνία με τα πρόσωπα του περιβάλλοντος και δημιουργούν ευνοϊκό ψυχολογικό κλίμα. Έτσι απαλύνεται ο σωματικός και ψυχικός πόνος και απομακρύνονται οι δυσάρεστες σκέψεις και ο φόβος του θανάτου.

20 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Στο βιβλίο του διάσημου ψυχολόγου Jerome Brunner, Δημιουργώντας Ιστορίες9, διαβάζουμε: «Πρόσφατα, το διακεκριμένο Κολέγιο Παθολογίας και Χειρουργικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Columbia της Νέας Υόρκης διαμόρφωσε ένα Πρόγραμμα Αφηγηματικής Ιατρικής, το οποίο ασχολείται με τη λεγόμενη “αφηγηματική δεοντολογία”. Οργανώθηκε ως αντίδραση στην αυξανόμενη συνειδητοποίηση του πόνου –ακόμη και του θανάτου– των ανθρώπων, που προέκυψε, εν μέρει ή συνολικά, από το γεγονός ότι οι γιατροί δεν έδωσαν σημασία σε όσα τους έλεγαν οι ασθενείς για τη νόσο τους, για ό,τι έπρεπε να αντιμετωπίσουν, για την αίσθησή τους ότι παραμελούνται ή και εγκαταλείπονται. Δεν είναι ότι οι γιατροί δεν παρακολούθησαν τις περιπτώσεις, αφού ακολούθησαν πιστά τα διαγράμματα των ασθενών: σφυγμοί, εξετάσεις αίματος, μέτρηση της θερμοκρασίας και αποτελέσματα από εξειδικευμένες εξετάσεις. Αλλά, για να παραφράσουμε μία από τις γιατρούς που εργάζονται σε αυτό το πρόγραμμα, οι γιατροί απλώς δεν άκουσαν τι τους είπαν οι ασθενείς, δεν άκουσαν τις ιστορίες τους. Κατά την άποψή τους, ήταν γιατροί “που έμεναν πιστοί στα γεγονότα”». Όπως μπορεί να καταλάβει κανείς από την επισήμανση αυτή του Βruner, η «αφηγηματική δεοντολογία» διευκολύνει τη θεραπεία, αναδεικνύοντας το αφηγηματικό πλαίσιο της θεραπείας σε παράγοντα σημαντικό. Και φαίνεται ότι η αφήγηση στο χώρο της ιατρικής είναι ένα πολύ ενδιαφέρον και τεράστιο κεφάλαιο σπουδής και ζωής, με ψυχολογικές, κοινωνιολογικές και φιλοσοφικές προεκτάσεις. Κεφάλαιο που δεν έχει μελετηθεί όσο θα έπρεπε, δεδομένου ότι η απώλεια της υγείας, έστω και προσωρινά, αλλάζει σε κάθε άνθρωπο τα δεδομένα της ζωής του, είτε αυτά είναι οικονομικά, είτε ψυχολογικά, είτε κοινωνικά, είτε επαγγελματικά. Μέσω των αφηγήσεων, όπως συνοπτικά περιγράψαμε, μπορούμε να παρακολουθήσουμε και τις βαθύτερες ψυχικές και διανοητικές μεταβολές που επέρχονται στον ασθενή και να τον κατανοήσουμε καλύτερα. Από την άποψη αυτή, η αφήγηση στην ιατρική είναι το κλειδί που μας οδηγεί σε άβατους χώρους της ανθρώπινης ψυχής. Είμαι βέβαιος ότι οι σκέψεις μου αυτές δεν προσθέτουν σοφία στις ιατρικές γνώσεις, άλλωστε δεν είναι αυτός ο σκοπός μου, ανοίγουν όμως –θέλω να πιστεύω– ένα δρόμο για ενδελεχή μελέτη, προβληματισμό και διερεύνηση σχετικά με την «ιατρική αφηγηματολογία» ή την «αφηγηματική δεοντολογία» στο χώρο της ιατρικής. Με όσα ανέπτυξα εδώ, αποπειράθηκα να καταγράψω

απλώς μια διάχυτη πραγματικότητα που διαπιστώνεται στον νοσηλευτικό χώρο, στα νοσηλευτικά ιδρύματα, κ.λπ., πραγματικότητα που αποτυπώνει αφηγηματικά σε πολλούς τόνους και αποχρώσεις την ανθρώπινη μοίρα. Και έθιξα σχεδόν υπαινικτικά ορισμένες μόνον πλευρές του θέματος χωρίς να αναφερθώ σε λεπτομέρειες. Λ.χ., δεν αναφέρθηκα σε τεχνικές αφήγησης10 που, ωστόσο, η γνώση τους συμβάλλει στη βαθύτερη κατανόηση της θεραπευτικής αξίας που έχει η αφήγηση στο χώρο της ιατρικής. Όσοι ασχολούνται, λοιπόν, με την «ιατρική αφηγηματολογία», στην πραγματικότητα ασχολούνται με τον ασθενή, τον άνθρωπο που εμπιστεύεται στα χέρια τους ό,τι πολυτιμότερο έχει: την υγεία του. Ακούγοντας με προσοχή τις ιστορίες του, κατά τη γνώμη μου εμπλουτίζεται η ιατρική εμπειρία με υλικό ενδιαφέρον και ανοίγεται ασφαλέστερος δρόμος κατανόησης και θεραπείας. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Αφήγηση και Εκπαίδευση – Εισαγωγή στην τέχνη της αφήγησης. Άρθρα και μελετήματα, συλλ. τόμος, επιμέλεια Τασούλα Τσιλιμένη, εκδ. Εργαστήριο Λόγου και Πολιτισμού Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Βόλος 2007. 2. Genevieve Calame-Griaule, Le Renouveau du Conte/The Revival of storytelling, CNRS, Paris 1991, σ. 431 κ.ε. 3. Αθηνά Ανδρουτσοπούλου, «Ανάλυση αφήγησης ως εργαλείο αξιολόγησης και σχεδιασμού παρεμβάσεων στη συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία», εισήγηση στη Διημερίδα με τίτλο: «Αφηγηματική προσέγγιση στη συμβουλευτική και στην ψυχοθεραπεία», ΕΛΨΕ, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Βόλος, Μάρτιος 2008. 4. Β. Δ. Αναγνωστόπουλος, Τέχνη και τεχνική του παραμυθιού, Καστανιώτης, 5η έκδ., Αθήνα 2006, σ. 236 κ.ε. 5. Εκδ. Άγρα, Αθήνα 2009. 6. Β. Δ. Αναγνωστόπουλος, ό.π., σ. 24 κ.ε. 7. Augusta Baker & Ellin Greene, Storytelling, Art & Technique, 2nd Edition, R. R. Booker Company, New York & London 1987, σ. 80 κ.ε. 8. Ό.π., σ. 85. 9. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2004, σ. 160. 10. Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, Η τέχνη της αφήγησης, επιμέλεια: Κούλα Κουλουμπή-Παπαπετροπούλου, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 1997, σ. 234.

21 ΤΕΥΧΟΣ 100 / 2010

ΜΕΤΡΑΩ ΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ Άνοιξε αυτό το τρισδιάστατο ημερολόγιο και μέτρησε τις μέρες μέχρι τα Χριστούγεννα! Κάθε μέρα σε περιμένει και μια διαφορετική έκπληξη: φιγούρες, αυτοκόλλητα και βιβλιαράκια θα σε βοηθήσουν να μάθεις την ιστορία για τη Γέννηση του Χριστού και να φτιάξεις τη δική σου φάτνη! Ακολούθησε λοιπόν τους Τρεις Μάγους και άφησε την καρδιά σου να πλημμυρίσει από το φως που εκπέμπει το λαμπρό Άστρο των Χριστουγέννων!

Η ΠΡΩΤΗ ΦΑΤΝΗ ΜΟΥ Σ’ αυτό το υπέροχο κουτί θα βρείτε μια τρυφερή ιστορία για τη Γέννηση του Χριστού, καθώς και όλα όσα χρειάζεστε για να φτιάξετε την πρώτη σας φάτνη. Ένα πολύ όμορφο βιβλίο-δώρο με απίθανα σκηνικά και φιγούρες!

ΚΑΛΗ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ! Με κουδουνάκια και πολλά δωράκια!

ΑΠΙΘΑΝΟΙ ΗΧΟΙ: ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ!

Άκου τα κουδουνάκια πώς χτυπούν κι άνοιξε τα δωράκια. Mια λαμπερή έκπληξη στο τέλος του βιβλίου περιμένει εσένα κι όλα τα παιδάκια!

Γκλιν-γκλιν! Τα κουδουνάκια από το έλκηθρο αναγγέλλουν τον ερχομό του Αϊ-Βασίλη. Βρες και πάτησε το κουμπί σε κάθε σελίδα για να ακούσεις ένα διαφορετικό γιορτινό ήχο!

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ

...και για νεαρούς αναγνώστες με απαιτήσεις w w w . p s i c h o g i o s . g r

ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ Άραγε, πώς παραδίδει ο Αϊ-Βασίλης τα δώρα στα σπίτια που δεν έχουν καμινάδα; Και πώς μαθαίνουν οι μικροί τάρανδοι να τραβούν το έλκηθρό του; Πώς βρίσκει το δρόμο του ανά τον κόσμο ο Αϊ-Βασίλης με τόση ευκολία; Βρες όλες τις απαντήσεις και ακόμη περισσότερα στο εκπληκτικό ΜΕΓΑΛΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ.

TΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΑ ΒΙΒΛΙΑ: Η ΑΣΤΕΙΑ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΟΥ ΑΪ-ΒΑΣΙΛΗ Ανοίξτε αυτό το γιορτινό βιβλίο και διαβάστε για την αστεία περιπέτεια του Αϊ-Βασίλη. Ζήστε κι εσείς τη μαγεία της Πρωτοχρονιάς μέσα από την υπέροχη εικονογράφηση και τις τρισδιάστατες εικόνες που ξεπετάγονται!

ΜΑΘΑΙΝΩ ΝΑ ΠΑΙΖΩ ΤΑ ΓΙΟΡΤΙΝΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ Μοιραστείτε τη χαρά των Χριστουγέννων παίζοντας γιορτινά τραγουδάκια στο ηλεκτρονικό πιάνο.

TΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΑ ΒΙΒΛΙΑ: Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ Διαβάστε αυτό το γιορτινό βιβλίο και μάθετε την ιστορία της Γέννησης του Χριστού. Ζήστε κι εσείς τη μαγεία των Χριστουγέννων μέσα από την υπέροχη εικονογράφηση και τις τρισδιάστατες εικόνες που ξεπετάγονται!

ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝΤΑΣ ΚΡΙΤΙΚΟΥΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ* ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΝ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ PROJECT Γιάννης Ανδρουλιδάκης & Μαίρη Τουρκομανώλη

Εκπαιδευτικοί στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση

Ο 24 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Ντενί Ντιντερό στο έργο του Ζακ ο Μοιρολάτρης, που γράφτηκε το 1796, θέτει ήδη το ερώτημα: «Μα ποιος θα είναι ο αφέντης; Ο συγγραφέας ή ο αναγνώστης;» Η θεωρία της Λογοτεχνίας στη σύγχρονη εποχή έχει μετατοπίσει το ενδιαφέρον της από την αποκλειστική ενασχόληση με το συγγραφέα (Ρομαντισμός, 19ος αιώνας) και το αποκλειστικό ενδιαφέρον για το κείμενο (Φορμαλισμός, Νέα Κριτική, Δομισμός), στον αναγνώστη και στις διαδικασίες νοηματοδότησης που υλοποιούνται με την πράξη της ανάγνωσης. Για να υπάρξει η λογοτεχνία, ο αναγνώστης είναι εξίσου απαραίτητος όσο και ο συγγραφέας, εφόσον χωρίς αυτόν τα λογοτεχνικά κείμενα θα υπήρχαν μόνο στα ράφια των βιβλιοθηκών. Η ανάγνωση είναι πράξη δημιουργική και ενεργητική, όχι παθητική ή μονοδιάστατα δεκτική, και χρειάζεται δύο συμμετέχοντες εξίσου απαραίτητους. Ο Μπόρχες είπε: «Ο συγγραφέας γράφει ένα διήγημα σε μία συγκεκριμένη στιγμή. Ύστερα οι αναγνώστες έχουν όλο το χρόνο δικό τους για να το διαβάσουν και να το ξαναδιαβάσουν, έτσι που στο τέλος το κείμενο να ανήκει περισσότερο στον αναγνώστη παρά στο συγγραφέα». Η αναδημιουργία του λογοτεχνικού έργου με βάση τον ορίζοντα των προσδοκιών, προκαταλήψεων και πεποιθήσεων του αναγνώστη εφαρμόστηκε ιδιαίτερα στο χώρο της παιδαγω-

* Εισήγηση στο 5ο Συνέδριο του ΕΛΛΙΕΠΕΚ με θέμα «Μαθαίνω πώς να μαθαίνω», Αθήνα 2010. Η ανάγνωση ολόκληρων λογοτεχνικών, με την ευρεία έννοια, βιβλίων, μέσα στην καθημερινή πρακτική της τάξης, δεν αφορά πια μόνο το γλωσσικό μάθημα, αλλά λόγω της φύσης της Λογοτεχνίας να μιλά για θέματα που απασχολούν τον άνθρωπο, διαπερνά όλα τα μαθήματα και γίνεται ουσιαστικό μέρος της σχολικής ζωής. Η προσωπική, βιωματική επαφή και συνδιαλλαγή των παιδιών με το εξωσχολικό βιβλίο και το συγγραφέα του και η ουσιαστική ανακάλυψη της γνώσης που περικλείει, εδραίωσαν σε εμάς την άποψη ότι η ανάγνωση και επεξεργασία ολόκληρων βιβλίων και η προσέγγιση της Λογοτεχνίας ως εργαλείου για τη δημιουργία ανεξάρτητων και κριτικών αναγνωστών, αξίζει να κατέχει μόνιμη θέση στο σχολικό πρόγραμμα του Δημοτικού γιατί δείχνει στα παιδιά έναν ακόμα τρόπο για να μάθουν.

25 ΤΕΥΧΟΣ 100 / 2010

γικής και της διδακτικής, και πολλοί καθηγητές Λογοτεχνίας υιοθετώντας τις απόψεις αυτές αναθεώρησαν τις παραδοσιακές δασκαλοκεντρικές πρακτικές και διαμόρφωσαν μια διδακτική προσέγγιση του λογοτεχνικού κειμένου περισσότερο μαθητοκεντρική. Στη χώρα μας, τα τελευταία χρόνια, διαφαίνεται η επίδραση αυτής της νέας αντίληψης, τουλάχιστον θεωρητικά στο ισχύον ΔΕΠΠΣ, όπου η θέση της Λογοτεχνίας στο Δημοτικό έχει αναβαθμιστεί. Αν και δεν αντιμετωπίζεται ως μάθημα με διακριτή θέση, περιεχόμενο, στόχους και με συγκεκριμένες ώρες στο Ωρολόγιο Πρόγραμμα, προσεγγίζεται εν μέρει πάνω σε αυτή τη βάση, προτείνεται με έμφαση η ανάγνωση βιβλίων και οι δραστηριότητες πάνω σε αυτά, καθιερώνεται ώρα ελεύθερης ανάγνωσης, και τα λογοτεχνικά κείμενα τείνουν να αποσυνδεθούν από τη διδασκαλία του γλωσσικού μαθήματος. Το πρόβλημα όμως παραμένει, και στην πράξη η Λογοτεχνία περιορίζεται στην ανάγνωση αποσπασμάτων και στη διδασκαλία της από κείμενα των Ανθολογίων τα οποία όμως, όσο προσεγμένα και επιμελημένα κι αν είναι, δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν στο σκοπό του μαθήματος, τη δημιουργία δηλαδή συνειδητών και ανεξάρτητων αναγνωστών, διότι οι προϋποθέσεις που στηρίζουν αυτή την επιλογή έχουν κλονιστεί τόσο από τις παιδαγωγικές και κοινωνιολογικές έρευνες όσο και από τις σύγχρονες αντιλήψεις για τη διδακτική της Λογοτεχνίας.

26 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Τα επιλεγμένα από την επιτροπή κείμενα προσπαθούν να επιβάλουν τον κανόνα της λογοτεχνικής αυθεντίας και δεν ανταποκρίνονται ούτε στα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και τους προσωπικούς προβληματισμούς των μαθητών ούτε στις συγκεκριμένες ανάγκες και τη δυναμική της τάξης. Οι μαθητές, λόγω της περιορισμένης έκτασης και πλοκής των κειμένων, δεν μπορούν ούτε να τα βιώσουν βαθύτερα και να τα απολαύσουν ούτε να οικειοποιηθούν ανεπτυγμένες στρατηγικές ανάγνωσης. Είναι προφανές ότι η προσήλωση στη λογική των Ανθολογίων δεν ευνοεί την αξιοποίηση της Λογοτεχνίας ως μέσου για «τη συνειδητοποίηση, διερεύνηση και κριτική κατανόηση των διαφορετικών πολιτισμικών κατηγοριών, αναπαραστάσεων, διακρίσεων και αξιών στη βάση των οποίων κατανοούμε την κοινωνική, ιστορική και πολιτισμική μας εμπειρία και συγκροτούμε την κοινωνική μας ταυτότητα, ούτε αναπτύσσει την ικανότητα των μαθητών να συμβάλλουν κριτικά, ισότιμα και δημιουργικά στη διαμόρφωση μιας πλουραλιστικής κουλτούρας». Σε καμία τάξη τα παιδιά δεν διδάσκονται ένα ολόκληρο λογοτεχνικό βιβλίο με αρχή, μέση και τέλος για να δουν πώς δομείται ένα κείμενο, πώς ξετυλίγονται οι σκέψεις, η αφήγηση, πώς σκιαγραφούνται οι χαρακτήρες, πώς κορυφώνεται η πλοκή, ποια είναι η ατμόσφαιρα του έργου. Είναι δυνατόν τα παιδιά να αγαπήσουν τη λογοτεχνία, να αντιληφθούν τι είναι και γιατί τη διαβάζουν, ποια απόλαυση τους προσφέρει ένα καλό βιβλίο, ένα ποίημα, ένα θεατρικό έργο, τι κερδίζουν ως άνθρωποι, όταν διαβάζουν μόνο τις δύοτρεις σελίδες που αφιερώνουν τα Ανθολόγια σε κάποιους συγγραφείς; Ενώ λοιπόν η Λογοτεχνία στοχεύει στην ανάταση και αποθεώνει τη συγγραφική δημιουργικότητα, τελικά καταδικάζει τους μαθητές σε παθητικότητα και τους προσφέρει πλήξη. Η αποσπασματικότητα στη διδασκαλία της Λογοτεχνίας και η αυθαίρετη κατάταξη των έργων σε θεματικές ενότητες με βάση μέρος του περιεχομένου τους καταργεί την αναγνωστική απόλαυση και είναι ανεπίτρεπτη παρέμβαση στην ενότητα του λογοτεχνικού έργου, αδιανόητη για άλλες μορφές τέχνης. Η χρήση του μοναδικού εγχειριδίου καθιστά «σχολικά» τα κείμενα και δημιουργεί ευκαιριακή μόνο επαφή του μαθητή με αυτά και το

συγγραφέα. Τέλος, η επιφανειακή προσέγγιση και η καλλιέργεια του διδακτισμού ματαιώνει τη σχέση των μαθητών με τη Λογοτεχνία και τη δυνατότητα ουσιαστικής επικοινωνίας με το βιβλίο. Είναι ανάγκη επομένως, το λογοτεχνικό βιβλίο ως όλον να μπει δυναμικά στην καθημερινή σχολική πράξη ως μια αυτόνομη, εναλλακτική πρακτική, ουσιαστικά αξιοποιημένο από ένα δάσκαλο συναναγνώστη και σύμβουλο του μαθητή, ειδικά σήμερα που σε όλα τα παιδαγωγικά τμήματα της χώρας διδάσκεται η Λογοτεχνία στους μελλοντικούς δασκάλους και έχουν εκπονηθεί αξιόλογα εκπαιδευτικά προγράμματα λογοτεχνίας. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε την πρόταση ανάγνωσης βιβλίων μέσα από θεματικούς άξονες της Ομάδας Έρευνας για τη Διδασκαλία της Λογοτεχνίας (Β. Αποστολίδου-Β. Καπλάνη-Ε. Χοντολίδου, Διαβάζοντας λογοτεχνία στο σχολείο, εκδ. Τυπωθήτω-Γ. Δαρδανός, 2000) και το πρόγραμμα «Σκυταλοδρομία της Ανάγνωσης» που εκπόνησε το Ε.ΚΕ.ΒΙ. και κατά διαστήματα εφαρμόστηκε με επιτυχία σε πολλά σχολεία. Πρέπει να τονιστεί ότι ολόκληρο το λογοτεχνικό, με την ευρεία έννοια, βιβλίο, από μόνο του δεν αναβαθμίζει την προσέγγιση των μαθητών στην ανάγνωση, ούτε δημιουργεί αυτόματα κριτικούς αναγνώστες αν δεν συνοδεύεται από μια νέα στάση και αντίληψη στην καθημερινή πρακτική της τάξης δημιουργώντας παιδαγωγικό κλίμα ελευθερίας και αποδοχής, αν δεν αποτελεί, λόγω της φύσης του, το σύνδεσμο ανάμεσα στα γνωστικά αντικείμενα και τις διαφορετικές κοινωνικο-συναισθηματικές εμπειρίες των παιδιών και, τέλος, αν δεν αντιμετωπιστεί ως εργαλείο για την προώθηση της φιλαναγνωσίας και την αναζήτηση της προσωπικής αλήθειας κάθε μαθητή. Πολύ εύστοχα, η J. Giasson χαρακτηρίζει την τάξη ως αναγνωστική κοινότητα, εφόσον παρουσιάζει τις ακόλουθες συνιστώσες: έναν διδάσκοντα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη λογοτεχνία, πρόσβαση σε ποιοτικά βιβλία, σημαντική θέση της συλλογικής και της ατομικής ανάγνωσης στην καθημερινή σχολική ζωή, δυνατότητα επιλογής των αναγνωσμάτων από τον ίδιο το μαθητή, συζήτηση γύρω από τα κείμενα σε ομάδες και έμφαση στη γραφή ως εργαλείου αναγνωστικής ανταπόκρισης Επειδή γλώσσα και σκέψη συμβαδίζουν και αλληλοτροφοδοτούνται, η ανάγνωση βιβλίων βοηθά στη γλωσσική, γνωστική και ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών, καθώς και στην καλλιέργεια της δημιουργικήςκριτικής σκέψης. Πιστεύοντας ότι ακόμα και τα παιδιά των μικρότερων τάξεων του Δημοτικού μπορούν να συνδιαλλαγούν με τα κείμενα των βιβλίων και να βιώσουν την ανάγνωση ως πράξη προσωπική, υλοποιήσαμε προγράμματα ανάγνωσης και επεξεργασίας εξωσχολικών βιβλίων στη Γ΄ και Δ΄ τάξη του Δημοτικού του σχολείου μας διαμορφώνοντας τους παρακάτω στόχους: • Καλλιέργεια φιλαναγνωσίας. (Επιλογή βιβλίων σε συνεργασία με τα παιδιά, που άπτονται των ενδιαφερόντων τους.) • Ουσιαστική επικοινωνία του παιδιού με το κείμενο και το συγγραφέα – Αναγνώριση και αποδοχή της προσωπικής ανάγνωσης. (Για μεγάλο

27 ΤΕΥΧΟΣ 100 / 2010

•

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

•

χρονικό διάστημα ο μαθητής έρχεται σε επαφή με το βιβλίο που διαβάζει, κάνει προσωπικές υποθέσεις για την πλοκή και τους ήρωες της ιστορίας, βιώνει την εξέλιξή της.) Άσκηση σε στρατηγικές και πρακτικές ανάγνωσης – Ανάπτυξη της κριτικής και δημιουργικής σκέψης. (Ο μαθητής μεταφέρει στον προσωπικό του χώρο αναγνωστικά κριτήρια και εργαλεία που γνώρισε στην τάξη, αναπτύσσει την αναγνωστική αυτοδυναμία του και πιθανόν το ενδιαφέρον του να γίνει «διά βίου» αναγνώστης.) Καλλιέργεια προφορικού λόγου και δεξιοτήτων συνομιλίας. (Ο μαθητής με μεθοδολογικά εργαλεία που του έχουν δοθεί και σχετικά φύλλα εργασίας σχολιάζει το βιβλίο που διαβάζει, το συζητά με την ομάδα του, το συνδέει με τον κοινωνικό του περίγυρο, προσπαθεί να το ερμηνεύσει με τη βοήθεια των συμμαθητών και του συναναγνώστη δασκάλου.) Παραγωγή γραπτού και προφορικού λόγου με νόημα και αποτελεσματικότητα επικοινωνίας – Μετασχηματισμός ενός κειμενικού είδους σε άλλο. (Ο μαθητής γίνεται ο ίδιος παραγωγός κειμένων, αναπτύσσει την προσωπική του άποψη επεμβαίνοντας στο βιβλίο, κατασκευάζοντας με αυτό τον τρόπο την ταυτότητά του ως δημιουργικού αναγνώστη.) Επαφή του μαθητή με ευρύτερες κοινωνικές και πολιτισμικές αξίες που περιέχονται στα βιβλία. (Με αυτόν τον τρόπο ικανοποιείται η επιδίωξη να λειτουργεί το σχολείο ως φορέας πολιτισμού αποδοτικότερα, γιατί ο μαθητής στηρίζεται στη δική του πρόσληψη, εργάζεται σ’ ένα διδακτικό τοπίο ισοτιμίας και έχει τη δυνατότητα να συνδιαλλαγεί για τις αξίες που γνώρισε.) Απόλαυση του κειμένου. (Το ολόκληρο βιβλίο δίνει στο μαθητή τη δυνατότητα να περιπλανηθεί στις σελίδες του, να ταξιδέψει διαβάζοντάς το, να ταυτιστεί με τους ήρωές του. Εξάλλου, η απόλαυση του κειμένου συνδέεται περισσότερο με την ιδιωτική ανάγνωση και λιγότερο με τη θεσμοποιημένη ανάγνωση στο σχολείο.)

• Λεκτική και εξωλεκτική επικοινωνία με την ομάδα. (Ο μαθητής επικοινωνεί με τους συμμαθητές του, ανταλλάσσει εμπειρίες και μέσω των αρχών της βιωματικής μάθησης εμπλέκεται ενεργά στα δρώμενα του βιβλίου και της τάξης.) • Απόκτηση δεξιοτήτων ενσυναίσθησης. (Ο μαθητής γνωρίζει και κατανοεί συναισθήματα και απόψεις άλλων, αποδέχεται τη διαφορετικότητα και μαθαίνει να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του.) • Εξοικείωση με τις δυνατότητες της γλώσσας να καταγράφει με τη συνδρομή της φαντασίας τις σκέψεις και τα συναισθήματα – Έκφραση προσωπικών βιωμάτων. (Ο μαθητής γοητεύεται από το κείμενο, το απολαμβάνει, το κατανοεί και τελικά εκφράζεται και ο ίδιος αυθεντικά και δημιουργικά, νοηματοδοτώντας προσωπικά τα κείμενά του.) • Ανάπτυξη κοινωνικότητας και αυτοεκτίμησης μέσα από την ομαδική εργασία. (Η δημιουργία πολλών και διαφορετικών κειμένων που γράφονται, διαβάζονται και ακούγονται στο πλαίσιο της ομάδας βοηθούν το μαθητή να ενισχύσει την αυτοεικόνα του και την αυτοπεποίθησή του.) • Εξωτερίκευση σκέψεων και συναισθημάτων μπροστά σε κοινό. (Ο μικρόκοσμος της τάξης βοηθά στην εξοικείωση του μαθητή με το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο συμμετέχει ενεργά, κριτικά και δημιουργικά ανακοινώνοντας εργασίες του.) Εργαστήκαμε με τη μέθοδο project επειδή πιστεύουμε ότι είναι η καταλληλότερη για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, αφού ευνοεί την ανάπτυξη πρωτοβουλιών από τους μαθητές, ενισχύει την ανακαλυπτική μάθηση και την ομαδική εργασία, πριμοδοτεί την παραγωγή πρωτότυπου υλικού, αναδεικνύει τα ταλέντα και τις ικανότητες όλων των μαθητών και, τέλος, απαιτεί την αλλαγή του ρόλου του δασκάλου από κύριο καθοδηγητή σε συντονιστή και εμψυχωτή της τάξης. Τα βιβλία που επιλέξαμε, δημιουργούσαν ερωτήματα και προβληματισμούς που μπορούσαν να απαντηθούν με την ανάγνωση και την επεξεργασία τους. Δεν περιοριστήκαμε μόνο σε λογοτεχνικά παιδικά βιβλία αλλά επεκταθήκαμε και σε βιβλία γνώσεων, θέλοντας να παρακινήσουμε το μαθητή να ανακαλύψει μία έγκυρη και υπεύθυνη πηγή πληροφοριών για τον εμπλουτισμό διαθεματικών δραστηριοτήτων και να καταλάβει ότι η ανάγνωση εξωσχολικών βιβλίων μπορεί να τον βοηθήσει να επεξεργαστεί τις εμπειρίες του, να βελτιώσει τις σχέσεις του με τους άλλους και να μάθει ένα σωρό πράγματα για τον κόσμο. Ειδικότερα για τα λογοτεχνικά βιβλία που προσεγγίσαμε, προετοιμάσαμε το περιβάλλον της τάξης, εκπονήσαμε φύλλα εργασίας για στοχευμένη ανάγνωση και επεξεργασία των βιβλίων, δημιουργήσαμε κίνητρα για τη βιωματική εμπλοκή των παιδιών και αναπτύξαμε δραστηριότητες αποδόμησης και κριτικής κατανόησης των κειμένων. Με ανοικτές ερωτήσεις διευκολύναμε το διάλογο και με δημιουργικές δραστηριότητες προωθήσαμε την αλληλεπίδραση των μαθητών στην ομάδα και στην τάξη. Τέλος, ανατρέψαμε την πλοκή, συνθέσαμε νέα κείμενα, παίξαμε παιχνίδια φαντασίας και ρόλων, εικονογραφήσαμε και δραματοποιήσαμε σκηνές, κατασκευάσαμε μακέτες και αφίσες και δώσαμε τη δυνατότητα στα

29 ΤΕΥΧΟΣ 100 / 2010

30 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

παιδιά να παρουσιάσουν τη δουλειά τους. Επειδή κάθε βιβλίο είναι διαφορετικό, διαμορφώσαμε επιμέρους δραστηριότητες σύμφωνα με το περιεχόμενό του, το είδος του και τις προσδοκίες των παιδιών. Ενδεικτικά παρουσιάζουμε τα βασικά σημεία και την εμπειρία μας από διαφοροποιημένα προγράμματα διαθεματικής προσέγγισης βιβλίων με παιδιά μικρότερων τάξεων του Δημοτικού, στα πλαίσια του γλωσσικού μαθήματος και της Ευέλικτης Ζώνης. Τη σχολική χρονιά 2007-2008, ένα από τα βιβλία που επεξεργαστήκαμε ήταν το βιβλίο της Τζακλίν Ουίλσον, www.thelonaxero.com (εκδ. Ψυχογιός, 2006), το οποίο αναφέρεται στη δημιουργία της ιστοσελίδας του τίτλου που είναι μια ιδέα του δασκάλου της τάξης, ώστε οι μαθητές να γράφουν τις ανησυχίες τους ανώνυμα και να λύνουν τα προβλήματά τους με τη βοήθεια των συνομηλίκων τους. Η ιδέα υλοποιείται και η σελίδα γεμίζει γράμματα με θέματα όπως το διαζύγιο των γονέων, η ζωή με κάποια αναπηρία, η αίσθηση ότι είσαι άχρηστος στο σχολείο και οι νυχτερινοί εφιάλτες… Τα παιδιά εστίασαν την προσοχή τους στη συναισθηματική δομή της ζωής των ηρώων δημιουργώντας μια πλήρη ταυτότητα του προβλήματος και ένα προσωπικό ημερολόγιο για κάθε ήρωα, καταγράφοντας τις σκέψεις του και βιώνοντας την κατάστασή του μέσα από ασκήσεις ενσυναίσθησης και παιχνίδια ρόλων. Στη συνέχεια παρουσίασαν τα κυρίαρχα συναισθήματα του βιβλίου δημιουργώντας το Χάρτη Συναισθημάτων που περιλάμβανε: τον ορισμό του συναισθήματος, την εικονογράφησή του, τον εντοπισμό του στο κείμενο και τη διαχείρισή του από τους ήρωες, την ανάδειξή του στην καθημερινότητα των παιδιών και τη διαχείρισή του σε προσωπικό επίπεδο μέσα από θεατρικό παιχνίδι. Τέλος, δημοσιοποίησαν και μοιράστηκαν στην ομάδα ανώνυμα το πρόβλημα ενός υπαρκτού φίλου τους και αναζήτησαν κοινές λύσεις μέσα από διαφορετικές οπτικές γωνίες, προβάλλοντας έμμεσα δικές τους καταστάσεις και προβλήματα. Το project, ένας συνδυασμός Συναισθηματικής Αγωγής και Λογοτεχνίας, εφαρμόστηκε σε δύο τμήματα της Δ΄ Δημοτικού του σχολείου μας στα πλαίσια της συμμετοχής μας στο Δίκτυο Σχολικής Καινοτομίας και διήρκεσε δύο μήνες. Συμμετείχαν περίπου 60 παιδιά και αξιολογήθηκε θετικά από τους συμμετέχοντες και τους γονείς τους. Τη σχολική χρονιά 2008-2009, ανάμεσα στα βιβλία που επεξεργαστήκαμε ήταν και αυτό του Πέτρου Χατζόπουλου, Η εξαφάνιση της Ντόροθυ Σνοτ (εκδ. Πατάκη, 2003). Όλα αρχίζουν όταν η Ντόροθυ Σνοτ, η καλόκαρδη κάμπια, εξαφανίζεται. Όλα τα πλάσματα του δάσους, δέντρα, ζώα, πουλιά, έντομα, ερπετά... παρελαύνουν στις σελίδες του βιβλίου και μέσα από την εξέλιξη της ιστορίας και το αστυνομικό δαιμόνιο του Κορνήλιου Κρικ, ο αναγνώστης «μαθαίνει» ότι πολυτιμότερα του χρήματος είναι η φιλία και η αγάπη. Το ψέμα, οι αδυναμίες, οι συνήθειες, όπως π.χ. τα νούφαρα, ένα παιχνίδι αντίστοιχο της χαρτοπαιξίας στην κοινωνία των ανθρώπων, φωτίζονται και αποκαλύπτεται η αρνητική πλευρά τους. Το χιούμορ και η ευρηματικότητα είναι επίσης πολύ δυνατά χαρακτηριστικά στοιχεία αυτού του βιβλίου, το οποίο, αν μη τι άλλο, παρασύρει τον αναγνώστη σε ένα ταξίδι ευχάριστης ανάγνωσης. Η τάξη χω-

ρίστηκε σε ομάδες και τα παιδιά επικεντρώθηκαν στην εξέλιξη της πλοκής και στις ιδιαιτερότητες των ηρώων δημιουργώντας την ταυτότητα υπόπτου, όπου κατέγραψαν τα χαρακτηριστικά του, εντόπισαν τα εις βάρος του ενοχοποιητικά στοιχεία, αναζήτησαν πιθανά κίνητρα για την απαγωγή και αξιολόγησαν το προβαλλόμενο άλλοθί του. Από αυτή τη διαδικασία προέκυψε το Λεξικό Μυστηρίου, στο οποίο καταγράφηκαν και ορίστηκαν λέξεις που έχουν σχέση με αστυνομικές ιστορίες. Οι ομάδες βίωσαν την υπόθεση, μπήκαν στη θέση των ηρώων, έγραψαν τα δικά τους απειλητικά σημειώματα ή τις αντίστοιχες αγγελίες αναζήτησης, προσπάθησαν να παραπλανήσουν τον ντετέκτιβ, κατασκεύασαν χάρτη και μακέτα του δάσους που διαδραματίστηκε η ιστορία και, τέλος, συμμετείχαν στη διαλεύκανση της απαγωγής από τον ντετέκτιβ, υιοθετώντας τη διαδικασία επίλυσης προβλήματος μετά από ανάλυση δεδομένων και σχετικές υποθέσεις. Την ίδια χρονιά προσπαθήσαμε να γνωρίσουν τα παιδιά την ποίηση και να καλλιεργήσουν το ενδιαφέρον τους για τα δημιουργήματά της. Βάση του εγχειρήματός μας ήταν τα Ποιήματα με ζωγραφιές σε μικρά παιδιά του Γιώργου Σεφέρη (εκδ. Ερμής, 1992). Ο ποιητής έγραψε αυτά τα ποιήματα το 1941 ακολουθώντας τους κανόνες του λίμερικ. Σε συνδυασμό με την εικονογράφησή τους δημιουργούν έναν κόσμο αστείο και περίεργο, ασυνήθιστο για την ελληνική ποίηση. Τα παιδιά αξιοποιώντας το διαδίκτυο και τη βιβλιοθήκη μας, γνώρισαν τον ποιητή και την εποχή του. Διάβασαν το βιβλίο και αφού επεξεργάστηκαν τα λίμερικ κατανόησαν και οικειοποιήθηκαν την τεχνική συγγραφής τους, και σε συνδυασμό με λεκτικά παιχνίδια φαντασίας και ασκήσεις δημιουργικότητας έγραψαν και εικονογράφησαν τα δικά τους ποιητικά κείμενα ακολουθώντας τα πρότυπα του ποιητή. Αναζητήσαμε τις πηγές έμπνευσής του και επιλέξαμε να επικεντρωθούμε στο ποίημα «Ο Δρ. Ρωτλάουφ και η κα Ζεν», που περιέχεται στο παραπάνω βιβλίο και ο ποιητής το εμπνεύστηκε από κούκλες που κατασκεύασε από ευτελή υλικά. Τα παιδιά μιμούμενα τον ποιητή κατασκεύασαν δικές τους φιγούρες, τους έδωσαν ζωή συμπληρώνοντας την ταυτότητά τους, τις τοποθέτησαν σε χωροχρονικό πλαίσιο, τις έφεραν σε επαφή, έγραψαν το δικό τους σενάριο και δημιούργησαν αντίστοιχο ποίημα. Τέλος, παρακολουθήσαμε τη θεατρική παράσταση «Η συνωμοσία των λουκουμάδων», το κείμενο της οποίας περιέχεται στο ίδιο βιβλίο, και τα παιδιά ήρθαν σε επαφή με μελοποιημένο και δραματοποιημένο ποιητικό λόγο. Το project ποίησης εφαρμόστηκε σε δύο τμήματα της Γ΄ Δημοτικού του σχολείου μας στα πλαίσια της συμμετοχής μας στο Δίκτυο Σχολικής Και-

31 ΤΕΥΧΟΣ 100 / 2010

νοτομίας και διήρκεσε τέσσερεις μήνες. Συμμετείχαν περίπου 60 παιδιά και αξιολογήθηκε θετικά από τους συμμετέχοντες και τους γονείς τους. Θα μπορούσαμε να παραθέσουμε κι άλλα παραδείγματα, αλλά νομίζουμε ότι ακόμα και αυτό το μικρό δείγμα δραστηριοτήτων είναι ικανό να στηρίξει την επιχειρηματολογία μας, να δείξει ότι η ανάγνωση ολόκληρων βιβλίων μπορεί να αποτελέσει το ερέθισμα και την αφετηρία για έναν επαναπροσδιορισμό των πλαισίων διδασκαλίας και αξίζει να κατέχει μόνιμη θέση στο σχολικό πρόγραμμα γιατί δείχνει στα παιδιά έναν ακόμη τρόπο για να μάθουν, έναν ακόμη τρόπο για να ζήσουν. Ο Τούρκος πεζογράφος Ορχάν Παμούκ γράφει: «Δεν μπορείς να αρχίσεις τη ζωή, αυτό το άνευ επιστροφής ταξίδι, ξανά από την αρχή αφότου τελειώσει, αλλά αν έχεις ένα βιβλίο στα χέρια σου, όσο σύνθετο ή δυσνόητο κι αν είναι, όταν το τελειώσεις μπορείς αν επιθυμείς να επιστρέψεις στην αρχή, να το διαβάσεις πάλι και έτσι να καταλάβεις όλα όσα είναι δυσνόητα και μαζί με αυτά να καταλάβεις και την ίδια τη ζωή». BIBΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

32 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Brasseur, P. (2005), 1001 δραστηριότητες για να αγαπήσω το βιβλίο, μτφρ. Γεροκώστα, Ε., Αθήνα: Μεταίχμιο. Giasson, J. (2000), Les textes litteraires à l’école, Montreal/Paris: Gaetan Morin. Goleman, D. (1997), Η συναισθηματική νοημοσύνη, μτφρ. Παπασταύρου, Α., Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Johnson, T. & Louis, D. (1987), Literacy through Literature, Ontario, Canada: Scholastic. Manguel, A. (1997), Η ιστορία της ανάγνωσης, μτφρ. Καλοβύρνας, Λ., Αθήνα: Νέα ΣύνοραΛιβάνης. Rodari, G. (2001), Γραμματική της φαντασίας, μτφρ. Κασαπίδης, Γ., Αθήνα: Μεταίχμιο. Αποστολίδου, Β. (1997), Κριτήρια επιλογής λογοτεχνικών βιβλίων για σχολική χρήση, Αθήνα: Εθνικό Κέντρο Βιβλίου. Αποστολίδου, Β., Καπλάνη, Β., & Χοντολίδου, Ε. (επιμ.) (2002), Διαβάζοντας λογοτεχνία στο σχολείο, Αθήνα: Τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδανός. Αποστολίδου, Β., & Χοντολίδου, Ε. (επιμ.) (2004), Λογοτεχνία και Εκπαίδευση, Αθήνα: Τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδανός. Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (ΔΕΠΠΣ) – Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών (ΑΠΣ) Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης ΥΠΕΠΘ (2001), Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Καλογήρου, Τ. & Λαλαγιάννη, Κ. (επιμ.) (2005), Η λογοτεχνία στο σχολείο: Θεωρητικές προσεγγίσεις και διδακτικές εφαρμογές στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, Αθήνα: ΤυπωθήτωΓιώργος Δαρδανός. Κατσίκη-Γκίβαλου, Α. (επιμ.) (1994), Παιδική Λογοτεχνία, θεωρία και πράξη, Αθήνα: Καστανιώτης. Κατσίκη-Γκίβαλου, Α. (επιμ.) (1999), «Η αμφίδρομη σχέση λογοτεχνίας και γνωστικών αντικειμένων», στο: Λογοτεχνία και Εκπαίδευση, Αθήνα: Τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδανός, σσ. 35-41. Κατσίκη-Γκίβαλου, Α., Καλογήρου, Τ. & Χαλκιαδάκη, Α. (επιμ.) (2008), Φιλαναγνωσία και σχολείο, Αθήνα: Πατάκης. Ουίλσον, Τ. (2006), www.thelonaxero.com, μτφρ. Τουρκολιά-Κυδωνιέως, Ρ., Αθήνα: Ψυχογιός. Σεφέρης, Γ. (1992), Ποιήματα με ζωγραφιές για μικρά παιδιά, Αθήνα: Ερμής. Τσιλιμένη, Τ. (επιμ.) (2004), Το σύγχρονο παιδικό-νεανικό μυθιστόρημα, μτφρ. Παπασταύρου, Α., Αθήνα: Σύγχρονοι Ορίζοντες. Χατζόπουλος, Π. (2003), Η εξαφάνιση της Ντόροθυ Σνοτ, Αθήνα: Πατάκης.

β ιβλιοπαρουσίαση

100 ΔΕΚ 2010 - ΙΑΝ - ΦΕΒΡ 2011

33/1

για παιδιά νηπιακής και πρώτης σχολικής ηλικίας Μαρία Ανδρικοπούλου ΠΑΡΤΙ ΓΕΝΕΘΛΙΩΝ

Εικ.: Κατερίνα Μαλλιαρού Εν πλω, Αθήνα 2008, σελ. 18

Ο Ηρώδης, το μικρό χταπόδι, θα ζήσει ένα υπέροχο πάρτι με τους φίλους του. Θα γελάσουν, θα χορέψουν, θα τραγουδήσουν, αλλά και θα τρομάξουν με τον μεγάλο καρχαρία που έρχεται όχι ως εχθρός, αλλά για να ευχηθεί στο μικρό χταπόδι «χρόνια πολλά» και να ευχαριστήσει, επειδή ο μικρός Ηρώδης δε φοβήθηκε, αλλά τον βοήθησε όταν είχε ανάγκη. Η έγχρωμη εικονογράφηση ζωντανεύει το βυθό και τους κατοίκους του. Γ.Γ.-Σ.

Ευθυμία Ανδριώτη

ΕΝΑΣ ΔΡΑΚΟΣ ΣΤΗΝ ΚΟΥΖΙΝΑ Εικ.: Βίλλυ Καραμπατζιά Κέδρος, Αθήνα 2010, σελ. 20

Τι γυρεύει, άραγε, ένας δράκος στην κουζίνα; Τι ετοιμάζεται να φτιάξει; Ποιες δυσκολίες πρόκειται να συναντήσει; Κείμενο γραμμένο με κέφι, που σκοπό έχει να γνωρίσουν τα μικρά παιδιά την έννοια της ποσότητας και όχι μόνο. Ένα βιβλίο με ασκήσεις, ευχάριστες δραστηριότητες και έγχρωμη εικονογράφηση σκέτο στολίδι. Θα βοηθήσει το γονιό και το παιδί να περάσουν ευχάριστα αλλά και εποικοδομητικά. Γ.Γ.-Σ.

Κωνσταντίνα Αρμενιάκου

ΕΚΔΡΟΜΗ ΜΕ ΤΟ ΛΕΩΦΟΡΕΙΟ Εικ.: Βίλλυ Καραμπατζιά Κέδρος, Αθήνα 2010, σελ. 38

Σε απλό, έμμετρο λόγο, με εικόνες με χαρούμενα χρώματα, έχουμε ένα βιβλίο-παιχνίδι με αριθμούς, που κάνει εύκολη υπόθεση την πρόσθεση και την αφαίρεση. Οι εικόνες που ακολουθούν, προσφέρονται για μια ευχάριστη χαρτοκολλητική-χειροτεχνία και άλλες ιδέες παιχνιδιού. Θ.Χ.

34/2

Στέλλα Γιανναδάκη

ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ Εικ.: Στεφανία Μαθιουδάκη Νεραϊδόσκονη, Αθήνα 2010, σελ. 46

Τι θα γινόταν αν ολόκληρη η θάλασσα ταξίδευε μέχρι τον ουρανό, για να χαϊδέψει με τα κύματά της τ’ αστέρια; Τι θα γινόταν αν ο ήλιος κατέβαινε στη γη, για να γνωρίσει από κοντά τους ανθρώπους και να κουβεντιάσει με τα ψάρια; Μια τρυφερή ιστορία για τη θέση που έχει ο καθένας στη γη. Συνοδεύεται από επίσης τρυφερή, έγχρωμη εικονογράφηση.

Γ.Γ.-Σ.

Τούλα Κακουλλή

ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ ΒΡΟΧΗΣ (σελ. 23) ΤΟ ΠΑΝΗΓΥΡΙ ΤΩΝ ΑΜΠΕΛΙΩΝ (σελ. 31) Εικ.: Σάντρα Ελευθερίου Επιφανίου, Λευκωσία 2010

Φθινόπωρο, και στο παλάτι του ουρανού γίνεται πολλή φασαρία. Οι σταγόνες περιμένουν το μεγάλο σύννεφο που θα τις μεταφέρει στη γη. Έτσι αρχίζουν τα Πρωτοβρόχια, με τις σταγόνες να χαίρονται για τη χαρά που δίνουν στην πλάση. Επιστρέφοντας το σύννεφο στον ουρανό, ξαλαφρωμένο τραγουδάει το πανάρχαιο τραγούδι της βροχής. Καλογραμμένη μικρή ιστορία από τη γνωστή και πολυγραφότατη Κύπρια συγγραφέα, σχετικά με τον κύκλο του νερού, γεμάτη ρυθμό και μελωδία όπως η βροχή. Το βιβλίο έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον σχεδιαστικά, καθώς εκεί που τελειώνει η πρώτη ιστορία ζητείται από τον αναγνώστη να γυρίσει σελίδα και να διαβάσει μια ανάποδη ιστορία. Πρόκειται για τη δεύτερη ιστορία του βιβλίου, «Το πανηγύρι των αμπελιών». Εδώ ο νάνος Κοκκινογένης, υπεύθυνος για το χρώμα των σταφυλιών, καλεί τους φίλους του να αρχίσουν το έργο τους ώστε το αμπέλι να είναι έτοιμο για την καθιερωμένη γιορτή. Τ.Τσ.

Μαρία Κρητικού

ΝΑΝΟΥΡΙΣΜΑΤΑ Εικ.: Αλεξία Οθωναίου Τετράγωνο, Αθήνα 2010, σελ. 28

Μια επιτυχημένη προσπάθεια σε δεκαπεντασύλλαβο, με ύφος και φρασεολογία δανεισμένα από τα αξεπέραστα δημοτικά μας νανου-

35/3

ρίσματα. Η αδυσώπητη σύγκριση όμως με εκείνα, τα αδικεί. Οι θαμπές ονειρικές εικόνες ξεστρατίζουν από την ελληνική ατμόσφαιρα, όπου παραπέμπει το κείμενο. Μια καλή ευκαιρία για να θυμηθούμε το παλιό τρυφερό νανούρισμα, αλλά και να γνωρίσουμε το καινούργιο, σαν «…μια ευχή στο μαξιλάρι». Θ.Χ.

Γιώργος Λεμπέσης

ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΗΣ ΤΖΙΝΑΣ Εικ.: Γιώργος Σγουρός Παπαδόπουλος, Αθήνα 2010, σελ. 62

Με όλους αυτούς τους θορύβους του δρόμου, η Τζίνα έχει χάσει τον ύπνο της. Μια μέρα η Τζίνα δήλωσε στην οικογένειά της: «Απόψε θα πάω να βρω τον ύπνο μου. Αφού δεν είναι μέσα στο σπίτι, θα ψάξω παντού. Θα φτάσω όσο μακριά χρειάζεται, αλλά θα τον βρω. Ο ύπνος μού ανήκει και θα τον φέρω πίσω». Ύστερα από μια περιπέτεια φαντασίας, η Τζίνα τελικά βρίσκει αυτό που ψάχνει μέσα στον ίδιο της τον εαυτό. Η έγχρωμη εικονογράφηση ομορφαίνει το βιβλίο. Γ.Γ.-Σ.

Σουζάννα Λουκά

ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΩΝ ΧΑΜΕΝΩΝ ΚΟΧΥΛΙΩΝ Εικ.: Αγγελική Δελεχά Άθως, Αθήνα 2010, σελ. 56

«Η καθαριότητα είναι μισή αρχοντιά». Η άλλη μισή πού βρίσκεται; Και τι σχέση μπορεί να έχουν μεταξύ τους η καθαριότητα της καρδιάς, τα παιδιά της τάξης και μια χαμένη συλλογή από κοχύλια; Ας το ανακαλύψουμε μαζί με τον Κωστή και την παρέα του. Ιστορία θαυμάσια γραμμένη, χωρίς τίποτε το «φτιαχτό». Το βιβλίο συνοδεύεται από παιχνίδι με κάρτες ερωτήσεων. Ένα βιβλίο που διδάσκει (χωρίς διδακτισμό) αιώνιες αλήθειες. Η έγχρωμη εικονογράφηση συμπράττει επιτυχημένα. Γ.Γ.-Σ.

Ελίζα Μπακοπούλου

ΤΟ ΑΓΟΡΙ ΠΟΥ ΚΟΛΥΜΠΗΣΕ ΝΑ ΦΤΑΣΕΙ ΤΟ ΦΕΓΓΑΡΙ Εικ.: Βασίλης Γρίβας Τετράγωνο, Αθήνα 2010, σελ. 40

Οι γονείς του Στέργιου πίστευαν πως στη ζωή ερχόμαστε για να πραγματοποιήσουμε ένα μεγάλο ταξίδι. Για τον μικρό μας Στέργιο,

36/4

αυτό το ταξίδι έμελλε να γίνει ένα καλοκαιρινό βράδυ με πανσέληνο. Μέσα σε λίγες ώρες έμαθε πράγματα για τους ανθρώπους και τον κόσμο που ποτέ δεν είχε φανταστεί, μα πάνω απ’ όλα έμαθε πως αν στο ταξίδι σου έχεις ως οδηγό την αγάπη, τότε θα φτάνεις πάντα στον προορισμό σου. Ένα παραμύθι στολισμένο με εντυπωσιακή εικονογράφηση, που βοηθάει ώστε το ταξίδι να γίνει μια πορεία φαντασίας. Γ.Γ.-Σ.

Έρρικα Παπαβενετίου

Η ΓΙΑΣΕΜΗ ΚΑΙ ΟΙ ΔΥΟ ΤΡΟΜΑΡΕΣ Εικ.: Λιάνα Δενεζάκη Λιβάνης, Αθήνα 2010, χ.α.σ.

Ένα καλό και χαρισματικό κορίτσι, η Γιασεμή, μαγεύει τον κόσμο με την ωραία φωνή της. Ώσπου δυο μάγισσες μοχθηρές βρίσκουν τρόπο να της στερήσουν αυτό το χάρισμα. Ο αγαπημένος φίλος της Γιασεμής όμως, αντιμετωπίζει τις μάγισσες και την κακία τους με τα ίδια ύπουλα μέσα που χρησιμοποίησαν κι εκείνες και τις υποχρεώνει να δώσουν και πάλι στην αγαπημένη του την ωραία φωνή της. Η εικονογράφηση της Λιάνας Δενεζάκη στολίζει και πλαισιώνει αυτό το παραμύθι με τρόπο που δείχνει τη σταθερά ανοδική πορεία της δουλειάς της. Λ.Π.-Α.

Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου ΚΑΘΕ ΝΕΡΑΪΔΑ ΚΑΙ ΔΟΥΛΕΙΑ Εικ.: Δήμητρα Ψυχογυιού Πατάκης, Αθήνα 2010, σελ. 44

Επιτέλους ένα βιβλίο με νεράιδες διαφορετικές και με εικονογράφηση που σε τίποτα δεν θυμίζει τις γνωστές ξένες γλυκερές φιγούρες, αλλά εμπνέεται από τη βυζαντινή μας παράδοση. Εδώ οι νεράιδες είναι πέντε (όσες και οι ιστορίες), και κάθε μια έχει τη δική της σοβαρή δουλειά. Με τρόπο και λόγο μαγευτικό, αλλά και ψυχολογικά σωστό, η συγγραφέας ταξιδεύει τα παιδιά στον κόσμο της φαντασίας. Μέσα από τις δικές τους περιπέτειες, οι νεράιδες θα τα βοηθήσουν έμμεσα ώστε να ξεπεράσουν φόβους, ανησυχίες, δυσκολίες ή αμφιβολίες της ηλικίας τους. Ένα ξεχωριστό, άψογα γραμμένο βιβλίο, κόσμημα για κάθε παιδική βιβλιοθήκη και πολύτιμο εργαλείο στα χέρια των γονιών. Λ.Ψ.

37/5

Όλγα Ρουβήμ-Κωνσταντίνου

ΤΟ ΔΡΟΜΑΚΙ ΤΗΣ ΞΕΓΝΟΙΑΣΙΑΣ Εικ.: Μαρία Τριλλίδου Magnolia, Λευκωσία 2009, σελ. 25

Η Φουντουκούλα και ο Σήφης, δυο φίλοι σκιουράκια, παίζοντας στο δάσος ανακαλύπτουν ένα δρομάκι και αποφασίζουν να το ακολουθήσουν. Μαζεύοντας όμως μαργαρίτες και κυνηγώντας μέλισσες, ακολουθούν διαφορετικές κατευθύνσεις. Ο καθένας τους θα συναντήσει διάφορα θαυμαστά πράγματα και ζώα, ενώ και οι δύο θα ξεχαστούν στην περιπέτειά τους. Το δάσος όμως νοστάλγησε τα δύο σκιουράκια και στέλνει τις νεράιδές του να τα φέρουν πίσω. Ο αναγνώστης, ακολουθώντας την πορεία των νεράιδων, ζει ένα φανταστικό ταξίδι και χαίρεται μαζί τους όταν εκείνες καταφέρνουν να βρουν τα σκιουράκια και να τα φέρουν πίσω στο δάσος που τα αγκάλιασε προσεκτικά για να μην ξαναφύγουν. Ιστορία με έντονο το στοιχείο του φανταστικού, με εικονοπλαστικό λόγο και πολύχρωμες ζωγραφιές απόλυτα ταιριαστές, που καθιστούν το κείμενο ακόμη πιο μαγικό. Το βιβλίο κέρδισε το βραβείο της Π.Ε.Λ. το 2009. Τ.Τσ.

Ευδοκία Σκορδαλά-Κακατσάκη ΕΝΑ ΠΑΡΑΞΕΝΟ ΓΑΪΤΑΝΑΚΙ Εικ.: Λιάνα Δανεζάκη Βιβλιόφωνο, Αθήνα 2010, σελ. 36

Μέσα σε ωραία χρώματα, το παραμυθάκι ξετυλίγει το γαϊτανάκι: η λίμνη θέλει να γίνει θάλασσα, το φεγγάρι ήλιος, η κουκουβάγια άσπρο περιστέρι, ο γρύλος παπαγάλος... Πώς να ένιωσαν άραγε, όταν στον ύπνο τους πραγματοποιήθηκαν τα όνειρά τους; Θ.Χ.

Ευαγγελία Στάθη

ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ Εικ.: Βασίλης Γρίβας Τετράγωνο, Αθήνα 2010, σελ. 35

Δύο θαυμάσια παραμύθια, γεμάτα φαντασία και εκπλήξεις, σε έμμετρο λόγο και με εξαιρετική έγχρωμη εικονογράφηση. Γνωρίζοντας τον καρχαρία τίγρη, η μοναξιά της ωραίας Κατερίνας –του λευκού καρχαρία– παίρνει τέλος, όπως κι αυτή του συντρόφου της. Η Λαμπρινή, η ασημένια αθερίνα, χάνει το ασημί υπέροχο χρώμα που είχε το κορμί της. Είναι θεατρίνα όμως, και έτσι απελπίζεται. Πάει η καριέρα της, πάει... Ώσπου ο Ποσειδώνας, που ακούει τους θρήνους της, την πείθει πως το ταλέντο είναι αυτό που μετράει. Στο τέλος του βιβλίου τα παιδιά καλούνται να ζωγραφίσουν θέματα θαλασσινά.

38/6

Γ.Γ.-Σ

για παιδιά 7 ετών και πάνω Μαρία Αγγελίδου

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΩΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΩΝ Εικ.: Γιώργος Δημητρίου Λιβάνης, Αθήνα 2010, σελ. 70

Σ’ αυτό το μεγάλου σχήματος βιβλίο, με την εκπληκτική εικονογράφηση, η γνωστή συγγραφέας απεικονίζει σαν σε παραμύθι, με τη δική της θαυμάσια γραφή και οπτική, τη ζωή πέντε από τους σημαντικότερους αυτοκράτορες του Βυζαντίου: του Ιουλιανού του Παραβάτη, του Ιουστινιανού του Μέγα, του Κωνσταντίνου του Πορφυρογέννητου, του Βασιλείου Β΄ του Μακεδόνα και του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. Στις τελευταίες σελίδες εμπεριέχονται ενδιαφέρουσες δραστηριότητες: σταυρόλεξα και ακροστιχίδες σχετικά με τις ιστορίες των αυτοκρατόρων. Εξαιρετικό βιβλίο υψηλής αισθητικής. Λ.Π.-Α.

Ασπασία Βασιλάκη

Ο ΚΥΡΙΟΣ ΜΑΝΟΣ ΜΟΝΟΣ Εικ.: Βασίλης Γρίβας Κέδρος, Αθήνα 2010, σελ. 38

Μια σύγχρονη ματιά στις εικόνες και την ψυχολογία του σημερινού μας κόσμου, όπου ο κύριος Μάνος Μόνος ζει στη μοναξιά του έχοντας ένα πολύ αυστηρό πρόγραμμα. Όλα όμως αλλάζουν όταν συναντιέται με τη Μόνη Μόνη κι από τότε ζουν συντροφευμένοι. Στις τελευταίες σελίδες περιέχονται πνευματικές ασκήσεις με εκπαιδευτικούς στόχους, ενδιαφέροντα παιχνίδια και ερωτήσεις σχετικά με τον σημερινό κόσμο της μοναξιάς. Θ.Χ.

Μαρία Δασκαλάκη

ΜΥΣΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ – ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΚΑΜΕΝΟΥ ΔΑΣΟΥΣ Εικαστικό εξωφύλλου: Ιάκωβος Ψαρίδης Μίνωας, Αθήνα 2010, σελ. 126 (Βραβείο Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς)

Αλλιώς τις είχε φανταστεί τις φετινές του διακοπές ο Πέτρος, αλλά τελικά βρέθηκε οικογενειακώς στους Παξούς! Τα πράγματα όμως παίρνουν ενδιαφέρουσα τροπή, καθώς ο Πέτρος γνωρίζει έναν αληθινό καπετάνιο και γίνεται φίλος με το γιο του. Οι διακοπές στους Παξούς δεν φαίνονται και τόσο άσχημες... Ώσπου, ανάμεσα στα

39/7

ψαρέματα και στις εξερευνήσεις στο νησί, εμφανίζονται δύο άντρες που εξετάζουν το δάσος του Ερημίτη. Λίγες μέρες μετά, το δάσος καίγεται! Θα καταφέρουν τα παιδιά να εξιχνιάσουν το μυστήριο; Θα γλυτώσουν το νησί των Παξών από την ολοκληρωτική καταστροφή;

A.B.

Αναστασία Ευσταθίου

ΜΕ ΤΟ ΜΕΛΑΝΙ ΤΗΣ ΣΟΥΠΙΑΣ Εικ.: Γιώργος Δημητρίου Λιβάνης, Αθήνα 2010, σελ. 100 (Βραβείο Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς)

Ο Ξαπλώστρας ο αστερίας χαρίζει στο αστεράκι, τον δραπέτη του ουρανού, ένα βιβλίο που περιγράφει τι συνέβη στον πλανήτη Γη όταν ο ψαρόκοσμος αγανάκτησε με τα σκουπίδια των ανθρώπων στις θάλασσες και στα γλυκά νερά και πήρε την κατάσταση στα χέρια του. Το αστεράκι μαθαίνει για τη δράση του στρατηγού κάβουρα, της φάλαινας Παχουλένιας, της Μπουρμπουλήθρας Θαλάσσιους και τόσων άλλων ηρώων, που τα κατορθώματά τους γράφτηκαν με το μελάνι της Πέπης της σουπιάς. Όμως μπερδεύεται όταν βλέπει τον μικρό συγγραφέα της ιστορίας να αφήνει το μολύβι και να παίρνει ενεργά μέρος στη δράση. Θα τα καταφέρει ο Ιπποκράτης να σώσει τον πλανήτη; Ποιοι θα τον βοηθήσουν; Και ποια είναι αυτή η λέξη με τα τρία κεφαλαία γράμματα, ΣΑΣ, που κανένας από τους επιστήμονες και τους ισχυρούς της Γης δεν μπορεί αποκρυπτογραφήσει; Α.Β.

Αντωνία Καλλιμούκου

ΤΟ ΖΑΧΑΡΩΤΟ ΧΩΡΙΟ Εικ.: Δήμητρα Αδαμοπούλου Τετράγωνο, Αθήνα 2010, σελ. 38

Το παραμύθι μάς μιλά για ένα χωριό όπου όλα είναι καμωμένα από ζαχαρωτά. Κάποτε όμως, μια μάγισσα έκανε να χαθούν εκεί τα παραμύθια… Θα μπορέσουν να τα ξαναβρούν; Τι ρόλο θα παίξουν η Ισμήνη, το χρυσαφί μπαούλο με την κρυμμένη αλήθεια, η ροζ πεταλούδα με την ανθρώπινη μιλιά, αλλά και η αληθινή αγάπη; Θ.Χ.

Καλλιώ Καστρησίου

ΠΟΥ ΠΑΣ, ΧΕΛΩΝΑΚΙ; Εικ.: Χριστίνα Γαγγάδη Καλειδοσκόπιο, Αθήνα 2010, σελ. 28

Μια ιστορία για δυο χελώνες, την Άννυ την Καρέτα-καρέτα και τη Λάρα την Πράσινη χελώνα. Ξυπνά το ενδιαφέρον για τις θαλάσσιες χελώνες που υπάρχουν ήδη από την εποχή των δεινοσαύρων. Για

40/8

τις θαλάσσιες χελώνες, όπως και για τα περισσότερα άγρια ζώα, οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι προέρχονται από τους ανθρώπους, αυτούς δηλαδή που μπορούν και να παρέχουν προστασία. Ενδιαφέρουσες οι σχετικές πληροφορίες στις τελευταίες σελίδες.

Θ.Χ.

Παναγιώτα Μπαλινάκου

Ο ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ Σιδέρης, Αθήνα 2010, σελ. 160

Πρόκειται για συλλογή παιδικών διηγημάτων. Ένα εξ αυτών έχει βραβευτεί από την ΄Ενωση Ελλήνων Λογοτεχνών. Η θεματολογία του σχετίζεται με την ανοχή της ζήλιας των άλλων, την αλήθεια, την πλεονεξία, την οικονομική κρίση και την αντιμετώπισή της. Γ.Γ.-Σ.

Μαρίζα Ντεκάστρο

ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΠΕΡΑΣΑΝ... ΟΙ ΣΕΛΙΔΕΣ ΓΕΜΙΣΑΝ Εικ.: Μυρτώ Δεληβοριά Μεταίχμιο, 2009, Αθήνα, σελ. 45

Η συγγραφέας γυρίζει τον αναγνώστη εκατό χρόνια πίσω, τότε που στην Αθήνα τα τραμ έσερναν άλογα και οι αυλές μοσχομύριζαν γιασεμιά. Μαθαίνουμε πώς ζούσαν τα κορίτσια εκείνης της εποχής, τα ενδιαφέροντα, τα όνειρα, τις σχέσεις και γενικά την καθημερινότητά τους, που διαφέρει τόσο πολύ από τη ζωή της σημερινής μας πόλης. Χαριτωμένο κείμενο με πολύ ωραία εικονογράφηση, που θα συναρπάσει όχι μόνο τα παιδιά, αλλά και όσους νοσταλγούν την παλιά Αθήνα. Λ.Ψ.

Μαρία Ολυμπίου

ΓΑΪΔΑΡΕ, ΓΙΑ ΠΟΥ; Εικ.: Βαγγέλης Ελευθερίου Βιβλιόφωνο, Αθήνα 2010, σελ. 47

Με χαρούμενη εικονογράφηση και γοργό χαριτωμένο λόγο, το παραμυθάκι μιλά για τον λυπημένο γάιδαρο που τον λένε Ζαχαρία και θέλει να πνίξει τη λύπη του στη θάλασσα γιατί δεν του δίνει σημασία η τριανταφυλλιά. Έτσι ο Ζαχαρίας παίρνει το δρόμο μαζί με το φίλο του το σπουργίτη που τον λένε Λάζαρο, με την ευχή μιας γιαγιάς, και με μερικές κότες και βατράχια… Πώς θα τους φανεί η πόλη; Πώς θ’ αντικρίσουν τη θάλασσα; Ποιο παράδειγμα καλής συμπεριφοράς θα δώσουν στους ανθρώπους; Θ.Χ.

41/9

Φράνση Σταθάτου

ΤΑ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΑ ΚΑΙ Ο ΜΑΡΜΑΡΙΝΟΣ ΚΟΣΜΟΣ Εικ.: Sabine Straub Ψυχογιός, Αθήνα 2010, σελ. 99

Πολλά βιβλία έχουν γραφτεί για την επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα. Η πρόταση όμως της Φρ. Σταθάτου να μεσολαβήσουν στο φλέγον αυτό θέμα τα περιστέρια με την αθωότητά τους, είναι πράγματι ευρηματική. Το περιστέρι που καταφθάνει από το Λονδίνο στο Μουσείο της Ακρόπολης, η ξενάγησή του με μυθιστορηματικό τρόπο στους χώρους του μουσείου, ο απλός τρόπος με τον οποίο ευαισθητοποιούν τον κόσμο τα περιστέρια της Αθήνας, ο τρυφερός και ταυτόχρονια ήπιος λόγος της συγγραφέως, καθιστούν το κείμενο ένα «αληθινό» παραμύθι που εμπεριέχει πολλά στοιχεία πραγματικότητας, καθότι τα περιστέρια θα βοηθήσουν με τον τρόπο τους σε ένα σχέδιο διαμαρτυρίας που ετοιμάζουν οι μαθητές. Α.Β.

Δήμητρα Ψυχογυιού

Ο ΚΗΠΟΥΡΟΣ ΤΟΥ ΟΥΡΑΝΟΥ Εικ.: Δ. Ψυχογυιού Άγκυρα, Αθήνα 2009, χ.α.σ.

Ο κηπουρός του ουρανού αγάπησε τη γοργόνα που δημιούργησε ψαλιδίζοντας ένα θάμνο. Για να διώξει τη λύπη της ταξίδεψε σε τόπους μαγικούς, για να βρει εκείνον που έκλεψε τη χαρά της αγαπημένης του. Μια τρυφερή ιστορία για τη δύναμη της αγάπης που ξεπερνάει όλα τα εμπόδια. Η ωραία εικονογράφηση δένει αρμονικά με το κείμενο. Λ.Ψ.

Oscar Brenifier

TO ΒΙΒΛΙΟ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΑΝΤΙΘΕΣΕΩΝ Εικ.: Jacques Despres Μετ.: Φίλιππος Μανδηλαράς Πατάκης, Αθήνα 2010, σελ. 80

Με τρόπο ελκυστικό και γλώσσα απλή, ο συγγραφέας και δρ φιλοσοφίας επιχειρεί και επιτυγχάνει να φέρει τα παιδιά σε επαφή με φιλοσοφικές έννοιες και αντιθέσεις, που όσο νωρίτερα γίνονται κατανοητές τόσο βελτιώνεται ο τρόπος σκέψης τους. Το βραβευμένο αυτό βιβλίο περιέχει και επεξεργάζεται δώδεκα ζεύγη αντιθέτων: ολότητα και πολλαπλότητα, πεπερασμένο και άπειρο, είναι και φαίνεσθαι, ελευθερία και αναγκαιότητα, λογική και πάθος, φύση και πολιτισμός, χρόνος και αιωνιότητα, εγώ και ο άλλος, σώμα και πνεύμα, ενεργητικότητα και παθητικότητα, αντικειμενικότητα και υποκειμενικότητα, αίτιο και αιτιατό. Η πλούσια και πρωτότυπη εικονογράφησή του, μολονότι δείχνει να απευθύνεται σε πολύ μικρά παιδιά, σύντομα διαπιστώνει κανείς ότι πλαισιώνει αρμονικά το εξαίρετο αυτό βιβλίο, και γοητεύει όλες τις ηλικίες.

42/10

Λ.Π.-Α.

για μεγάλα παιδιά και νέους Τζένη Θεοφανοπούλου ΧΩΡΙΣ ΤΗ ΜΑΜΑ ΜΟΥ

Εικ. εξωφ.: Γιώργος Παζάλος Ψυχογιός, Αθήνα 2010, σελ. 176 (Βραβείο Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς)

Καλογραμμένο μυθιστόρημα με θέμα την απώλεια ενός γονιού, το οποίο, συνδυάζοντας την πρωτοπρόσωπη με την τριτοπρόσωπη αφήγηση, καταπιάνεται με την ψυχολογία του πένθους. Γράφοντας το ημερολόγιό της, η ηρωίδα ξαναζεί τις αναμνήσεις με τη μητέρα της έως ότου φτάσει σε μια ζωτική κάθαρση. Ξεπερνώντας το θυμό, την απορία και τον αβάσταχτο πόνο, και αφού δεν δύναται να αλλάξει το παρελθόν, αποφασίζει να προσπαθήσει για ένα μέλλον δημιουργικό και χαρούμενο. Α.Β.

Μαρία Λυρατζή

ΤΟ ΚΟΡΙΤΣΙ ΚΑΙ ΤΑ ΑΛΟΓΑ Πατάκης, Αθήνα, 2009, σελ. 158

Βιβλίο με οικολογικό περιεχόμενο, όπου τα παιδιά καλούνται να επιλύσουν προβλήματα υιοθετώντας πρακτικές ενήλικων. Με αρχηγό τη Μελίνα, η παρέα των παιδιών καταφέρνει να αποτρέψει τον πονηρό επιχειρηματία που σχεδιάζει να χτίσει μεζονέτες καταστρέφοντας το φυσικό περιβάλλον του ποταμού. Στην περιοχή υπάρχουν άγρια άλογα που η Μελίνα θέλει να τα εξημερώσει και με τον δικό της έξυπνο τρόπο θα τα καταφέρει. Λ.Ψ.

Κίρα Σίνου – ΄Ερικα Αθανασίου

ΣΤΟ ΣΤΑΥΡΟΔΡΟΜΙ ΤΗΣ ΗΜΙΣΕΛΗΝΟΥ Κέδρος, Αθήνα 2010, σελ. 310

Ένα μυθιστόρημα ποταμός. Ποτάμι όμως που ποτίζει την ξεραμένη γη και γεννάει ζωή απ’ όπου περάσει. Κείμενο που σε φέρνει κοντά σε πρόσωπα που έζησαν και έδρασαν το 1571, όπως οι Θερβάντες, Ελ Γκρέκο, Δον Ζουάν, και που γράφουν ιστορία μαζί με Βενετσιάνους, Ισπανούς, Μαλτέζους, Οθωμανούς αλλά και χιλιάδες ΄Ελληνες. Με εκπληκτική μαεστρία ζούμε το 1571 στη Ναύπακτο, και το 2008 στο Πακιστάν ή στην Αθήνα. Γνώση, έρευνα για το χτες, θαυμαστός λογοτεχνικός λόγος – ένα μυθιστόρημα για την αιώνια διαμάχη μεταξύ Σταυρού και Ημισελήνου. Γ.Γ.-Σ.

43/11

Ιωάννα Σκαρλάτου

ΖΑΧΑΡΕΝΙΕΣ ΠΕΤΑΛΟΥΔΕΣ Ψυχογιός, Αθήνα 2010, σελ. 160 (Έπαινος Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς)

Η Έλλη ονειρεύεται να αποκτήσει ένα καλλίγραμο σώμα, όμοιο με εκείνα που χαζεύει στα περιοδικά. Το έχει πάρει απόφαση, δεν μπορεί να περιμένει, πρέπει να αδυνατίσει. Σε λίγο θα ανοίξουν τα σχολεία και πρέπει να μεταμορφωθεί. Θα παλέψει να τα καταφέρει, προσπαθώντας να μην την απασχολεί τίποτε άλλο: ούτε το πρόσφατο διαζύγιο των γονιών της, ούτε η μετακόμιση της μητέρας της στο γραφικό Ναύπλιο, ούτε η καινούργια παρέα που πρέπει να την αποδεχτεί. Ευτυχώς που υπάρχει και το facebook, έτοιμο να σου χαρίσει έναν πραγματικό φίλο. Ή μήπως όχι; Βιβλίο καλογραμμένο, σχετικά με τη νευρική ανορεξία. Α.Β.

Μαρία Σκιαδαρέση Ο ΠΡΙΓΚΙΠΑΣ

Εικ.: Κατερίνα Βερούτσου Πατάκης 2009, Αθήνα, σελ. 108

Ένα ακόμη βιβλίο της επιτυχημένης σειράς «Προσωπογραφίες», που σκοπό έχει να γνωρίσει στα παιδιά πρόσωπα σημαντικά της νεώτερης ελληνικής ιστορίας. Ο πρίγκιπας, δηλαδή ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, είναι ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα, γραμμένο από μια δόκιμη συγγραφέα, που θα γοητεύσει και θα συγκινήσει όχι μόνο τους μικρούς αναγνώστες, αλλά και όσους ενδιαφέρονται να γνωρίσουν την πολυτάραχη ζωή και το έργο του Υψηλάντη. Το καλογραμμένο κείμενο συμπληρώνεται από ιστορικές μαρτυρίες, γλωσσάρι και πλούσια βιβλιογραφία. Ολόκληρη η σειρά δεν πρέπει να απουσιάζει από καμιά βιβλιοθήκη. Λ.Ψ.

Παντελής Σταματελόπουλος – Μαρία Ηλιοπούλου Ο ΚΛΕΦΤΗΣ ΤΟΥ ΘΗΣΑΥΡΟΥ ΤΟΥ ΑΛΗ ΠΑΣΑ Κέδρος, Αθήνα 2010, σελ. 230

Ο Πάνος είναι ένας χαρισματικός νέος που η τύχη τον φέρνει αλυσοδεμένο στα Γιάννενα του Αλή Πασά. Η Ροδιώ είναι η πιο ταλαντούχα χορεύτρια στην αυλή του Αλή Πασά. Οι δύο νέοι δένονται μεταξύ τους μ’ ένα χρυσό μυστικό. Και τότε, η Επανάσταση του 1821 αρχίζει. Ένα μυθιστόρημα με γνώση της ιστορικής πραγματικότητας, που με τον λογοτεχνικό μανδύα καλύπτει την τόσο δύσκολη εκείνη εποχή. Χωρίς να το καταλάβει, ο αναγνώστης βουτά σ’ αυτή

44/12

την εποχή και ρουφά γνώση χωρίς καμιά προσπάθεια. Η περιπέτεια στην Ελλάδα του 1821 γίνεται ένα ταξίδι όπου ο αναγνώστης συμμετέχει ολόψυχα, όπως συμμετέχει και στις περιπέτειες των ηρώων εκείνης της εποχής, που τόσο ζωνταντά αποδίδονται από τους συγγραφείς. Γ.Γ.-Σ.

Ματούλα Τόλκα

ΓΑΛΑΝΟΛΕΥΚΗ ΣΗΜΑΙΑ Εικ.: Βαγγέλης Παπαβασιλείου Λιβάνης, Αθήνα 2010, σελ. 53

Μέσα σε γαλανόλευκα χρώματα που κυματίζουν, περνά το παραμύθι της σημαίας μας, όπως και άλλες ενδιαφέρουσες πραγματικές ιστορίες. Πώς ήταν οι ελληνικές σημαίες στις διάφορες εποχές της ιστορίας μας; Ποια ήταν η «Κυρά της Ρω»; Ποιος ποιητής έγραψε τους στίχους: «Γαλανόλευκη η θωριά σου και φαντάζεις μες στο νου σαν το κύμα, σαν το γέλιο του πελά’ου και τ’ ουρανού»; Στο τέλος εμπεριέχονται πνευματικές ασκήσεις με κρυπτόλεξο, σταυρόλεξο, πολλές ερωτήσεις για τις οποίες υπάρχουν απαντήσεις, σχετικές με τη σημαία μας αλλά και τις σημαίες του κόσμου. Θ.Χ.

Πόλυ Χατζημανωλάκη

ΟΙ ΜΕΛΙΣΣΕΣ ΤΟΥ ΚΑΛΒΟΥ ΤΡΙΓΥΡΙΖΟΥΝ ΣΤΑ ΛΙΒΑΔΙΑ ΤΟΥ ΛΙΝΚΟΛΝΣΑΪΡ Ταξιδευτής, Αθήνα 2008, σελ. 336

Το βιβλίο αυτό δεν έχει καταγραφεί ως εφηβικό, είναι όμως, στην ουσία, από τα βιβλία που απευθύνονται στους εφήβους – ή και στους εφήβους. Με αφορμή την παραμονή ενός 17χρονου σύγχρονου έφηβου στην πόλη όπου έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Ανδρέας Κάλβος και τη φοίτηση του νεαρού αυτού σε αγγλικό κολλέγιο, πλέκεται ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον μυθιστόρημα που θα μπορούσε παράλληλα να χαρακτηριστεί και ως πρωτότυπη βιογραφία του μεγάλου ποιητή, που ξεκινά από την υπόθεση ότι την εποχή εκείνη ο Κάλβος είναι πολύ πιθανό να είχε ασχοληθεί και με τη μελισσοκομία. Πλούσιο σε έντεχνα ενσωματωμένες πληροφορίες για την πολυτάραχη ζωή του Κάλβου, αλλά και για τη συναρπαστική ζωή των μελισσών καθώς και άλλα συναφή θέματα, το βιβλίο αυτό γοητεύει τον αναγνώστη με τον τρόπο αφήγησης, τη διακειμενικότητα και τους καλοσχεδιασμένους χαρακτήρες του. Οι

45/13

«πηγές από το ίντερνετ» που αναφέρονται στο τέλος του βιβλίου θα φανούν ιδιαίτερα χρήσιμες και ελκυστικές στους έφηβους χρήστες του διαδικτύου. Λ.Π.-Α.

Δημήτρης Χρυσοβιτσιώτης ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ

Ελεύθερη έμμετρη απόδοση Εικ.: Ειρήνη Κουτρίδου Κέρκυρα, Αθήνα 2010, σελ. 480

Η «Ιθάκη», κατά τον συγγραφέα που γύρισε ως ναυτικός ολόκληρο τον κόσμο, είναι ένας όρος που συμβολίζει την υπέρτατη επιθυμία, την υπέρτατη επιδίωξη ή το άπιαστο όνειρο του καθενός: «Με άλλα λόγια, Ιθάκη σημαίνει τον αδιαπραγμάτευτο σκοπό της ζωής μου. Όχι, δεν μένω στις ανέσεις της Καλυψώς. Θα ανοιχτώ στο πέλαγος μονάχος πάνω σε μια σχεδία και ίσως καταφέρω να δω καπνό να βγαίνει από το μικρό νησί μου. Αυτό μού είναι αρκετό». Γραμμένο σε ελεύθερη απόδοση, το κείμενο διαβάζεται ευχάριστα και άνετα.

Α.Β.

Μαρκ Τουαίν

ΟΙ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΤΟΥ ΤΟΜ ΣΟΓΕΡ Εικ.: Ρόμπερτ Ίνγκπεν Πατάκης, Αθήνα 2010, σελ. 240

Ένας συγγραφέας όπως ο Μαρκ Τουαίν κι ένας ζωγράφος όπως ο Ρόμπερτ Ίνγκπεν, αποτελούν δίδυμο που εγγυάται την επιτυχία του βιβλίου. Τρίτος εγγυητής η μεταφράστρια, η Λίνα Κάσδαγλη, που έφυγε τον περασμένο χρόνο. Ο Τομ Σόγερ και ο φίλος του Χάκλμπερρυ Φιν είναι κλασικοί χαρακτήρες της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Το βιβλίο έχει μεταφραστεί άπειρες φορές κι έχει διαβαστεί άλλες τόσες, από το 1876 που εκδόθηκε. Ο ίδιος ο Μαρκ Τουαίν λέει: «Το βιβλίο σκοπεύει κυρίως στην ψυχαγωγία αγοριών και κοριτσιών, ελπίζω όμως να μην το αποφύγουν για το λόγο αυτό οι μεγαλύτεροι, γιατί ένα μέρος του στόχου μου ήταν να προσπαθήσω να θυμήσω με ευχάριστο τρόπο στους ενήλικες αυτό που υπήρξαν κάποτε οι ίδιοι, καθώς και το πώς ένιωθαν, σκέφτονταν, μιλούσαν και με ποιες αλλόκοτες δραστηριότητες απασχολούνταν μερικές φορές». Ένα «αθάνατο», θα μπορούσαμε να πούμε, βιβλίο. Α.Β.

46/14

ΕΠΙΛΟΓΗ

Χριστουγεννιάτικων βιβλίων ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΚΑΛΕΙΔΟΣΚΟΠΙΟ» Brian Wildsmith ΜΙΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Το Καλειδοσκόπιο μας έχει συνηθίσει σε υπέροχα εικονογραφημένα βιβλία. Έτσι κι αυτό. Η ιστορία της γέννησης του Χριστού γίνεται «καινούργια» και πάλι. Πρόκειται για έκδοση της Oxford University Press, Τμήματος του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης για την προώθηση της έρευνας και της εκπαίδευσης. Ένα γαϊδουράκι ψάχνει να βρει τη μητέρα του με τη βοήθεια της φίλης του Ρεβέκκας και βρίσκεται στη Βηθλεέμ. Ο συγγραφέας, γνωστός για τα παιδικά του βιβλία στο εξωτερικό, «αφηγείται» με την εικονογράφησή του την ιστορία μαγεύοντάς σε με τα «υλικά» του, σε όποια ηλικία κι αν βρίσκεσαι. Α.Β.

Alan Snow Ο ΑΓΙΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΟΥ; ΠΩΣ; ΠΟΤΕ; Όταν κατέχεις το ταλέντο να τραβάς σωστές γραμμές, να χρησιμοποιείς σωστά τα χρώματα και να είσαι λακωνικός και χιουμορίστας στην αφήγησή σου, τότε μπορείς να πετύχεις αυτό που κατάφερε ο Alan Snow με τον Άγιο Βασίλη του. Το

ταλέντο είναι εμφανές παντού. Στις ερωτήσεις του, στον τρόπο παρουσίασης, στη χορταστική εικονογράφηση. Κάθε σελίδα κι ένα βιβλίο για να διαβάσεις, για να μη σου ξεφύγει τίποτα από την έμπνευση και το χιούμορ του συγγραφέα. Ύστερα από τόσες και τόσες πολυμεταχειρισμένες ιστορίες με τον Αϊ-Βασίλη, όπου ο «δυστυχισμένος» Άγιος παθαίνει τα πάνδεινα, να κι ένα φως από ένα συγγραφέα που τον σέβεται και τον τιμά. Α.Β.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΨΥΧΟΓΙΟΣ» Β. Δ. Αναγνωστόπουλος ΤΟ ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΑΚΙ ΜΠΙΡΙΜΠΙΡΙ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΤΟΥ Εικ.: Μάρω Αλεξάνδρου

Όσο κι αν είναι κακάσχημα, όσο κι αν έχουν μεγάλη μύτη, τεράστια αυτιά, μισοσκισμένα ρούχα, ουρά και κοκκαλιάρικα πόδια, τα καλικαντζαράκια είναι ευαίσθητα και... μοιάζουν στα παιδιά. Γιατί και αταξίες κάνουν αλλά έχουν και... μεγάλη καρδιά. Εδώ, ο Μπίρι-Μπίρι μαζί με τον Γιωργάκη μπλέκουν σε ένα σωρό απρόοπτα που θα μας μεταδώσουν το κλίμα των χριστουγεννιάτικων ημερών και θα φέρουν

47 ΤΕΥΧΟΣ 100 / 2010

στη ζωή –εκτός από τον Χριστούλη– κι ένα όμορφο ξαδερφάκι στο Γιωργάκη.

Α.Β.

Γιώτα Φώτου ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΑ ΔΩΡΑ ΤΗΣ ΓΑΒΡΙΕΛΑΣ Εικ.: Λιάνα Δενεζάκη

48 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Είναι φυσικό να μπερδεύεται ο καημένος ο Αϊ-Βασίλης όταν δεν συνεννοούνται οι μεγάλοι μεταξύ τους και φέρνουν στη Γαβριέλα τα ίδια δώρα. Το καλό το παλικάρι όμως ξέρει κι άλλο μονοπάτι, όπως λέει η παροιμία. Και η Γαβριέλα βρήκε τη λύση. Έμαθε να γράφει, και έτσι έγραψε ένα υπέροχο γράμμα στον Αϊ-Βασίλη! Έμαθε τη διεύθυνσή του και, όπως το περίμενε κι η ίδια, όλα πήγαν καλά, μιας και είχε... τακτοποιήσει μόνη της την υπόθεση.

Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη Ο ΑΪ-ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΜΑΓΕΜΕΝΟ ΠΑΣΤΙΤΣΙΟ Εικ.: Ναταλία Καπατσούλια

Η μοναξιά έφερνε στη μάγισσα Κουκού Κικιριρί Νυχτεριδολί κακία και μανία για εκδίκηση. Επειδή νόμιζε πως για το γεγονός ότι δεν την αγαπούσε κανείς έφταιγε ο Αϊ-Βασίλης, του έφτιαξε ένα παστίτσιο και το ράντισε με σκόνη από φταρνίσματα σαλιγκαριών. Σιγά που θα τα έχανε ο ΑϊΒασίλης... Εντάξει, έγινε «παπάκι», αλλά με την καλοσύνη του μεταμόρφωσε την κακιά μάγισσα σε καλή. Και της έμαθε να μιλά κανονικά, εκεί που μιλούσε... ανάποδα.

Α.Β.

Η ΠΡΩΤΗ ΦΑΤΝΗ ΜΟΥ

Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη ΕΝΑ ΘΑΥΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΛΙΚΗ Εικ.: Ελίζα Βαβούρη

Η Αλίκη μένει στο ορφανοτροφείο. Όταν έρχεται η Πρωτοχρονιά, ζητά κάτι απίθανο από τον καλό Άγιο που φέρνει τα δώρα. Αν και γνωρίζει ότι αυτό που ζητά είναι δύσκολο έως και αδύνατο για να το φέρει ο Άγιος, εκείνη το τολμά. Θέλει τόσο πολύ να έχει μια μαμά. Και να δεις που όλα γίνονται... σ’ αυτό τον κόσμο. Α.Β.

Κουτί που περιέχει τρισδιάστατες εικόνες, ένα εικονογραφημένο βιβλιαράκι για τη γέννηση του Χριστού και κάρτες παζλ για να κατασκευάσει με τα χέρια του το παιδί μια δική του φάτνη. Ό,τι πρέπει για χριστουγεννιάτικο δώρο. Α.Β.

ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΟ ΒΙΒΛΙΟ: Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ Βιβλίο με εικόνες που ξεπετιούνται αριστοτεχνικά, για να προσεγγίσουν βήμα βήμα τα μικρά παιδιά το θαύμα της γέννησης του Βρέφους που άλλαξε τον κόσμο. Α.Β.

ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΟ ΒΙΒΛΙΟ: Η ΑΣΤΕΙΑ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΟΥ ΑΪ-ΒΑΣΙΛΗ Τα ξωτικά κάνουν πλάκα στον Αϊ-Βασίλη, που νομίζει ότι ένας από τους ταράνδους του σκεπάστηκε από χιόνι. Ρίχνει νερό για να τον ξεσκεπάσει, αλλά τα ξεφωνητά των ξωτικών τον κάνουν να καταλάβει το παιχνίδι που του έπαιξαν. Έπειτα από τη φάρσα, τα ξωτικά πιάνουν και πάλι δουλειά, καθώς πρέπει να φορτώσουν το έλκηθρο με τα δώρα των παιδιών. Α.Β.

ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ Πώς παραδίδει ο Αϊ-Βασίλης τα δώρα στα σπίτια που δεν έχουν καμινάδα και πώς μαθαίνει στους μι-

κρούς ταράνδους να τραβούν το έλκηθρό του; Πολλές οι ερωτήσεις των παιδιών, που απαντιούνται στο μεγάλο αυτό βιβλίο της Πρωτοχρονιάς.

Α.Β.

ΜΑΘΑΙΝΩ ΝΑ ΠΑΙΖΩ ΤΑ ΓΙΟΡΤΙΝΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ Με το δικό τους πιάνο (ενσωματωμένο στο βιβλίο) τα παιδιά μαθαίνουν να παίζουν επτά εύκολα γιορτινά τραγούδια, όπως το «Τρίγωνα κάλαντα». Α.Β.

ΚΑΛΗ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ ΜΕ ΚΟΥΔΟΥΝΑΚΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΛΑ ΔΩΡΑΚΙΑ Μαζί με τα κουδουνάκια που χτυπούν, σε κάθε σελίδα βρίσκεις κι ένα δωράκι, μέχρι την τελευταία σελίδα που υπάρχει ένα δωράκι για τον ΑϊΒασίλη. Α.Β.

ΑΠΙΘΑΝΟΙ ΗΧΟΙ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ! Τα κουδουνάκια από το έλκηθρο του Αϊ-Βασίλη ακούγονται ταυτόχρονα με έναν ήχο που σημαίνει κάτι από το γιορτινό περιβάλλον των ημερών. Ενθαρρύνεται έτσι το δημιουργικό τραγούδι και διασκεδάζει κανείς διαβάζοντας το βιβλίο ξανά και ξανά.

Α.Β.

49 ΤΕΥΧΟΣ 100 / 2010

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΔΙΠΤΥΧΟ» Κώστας Μάγος Η ΚΥΡΙΑ ΑΪ-ΒΑΣΙΛΗ Εικ.: Ντανιέλα Σταματιάδη

50 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Αλλάζουν οι καιροί, αλλάζουν και οι Άγιοι; Η κυρία ΑϊΒασίλη δεν μπορεί να πιστέψει ότι ο άντρας της δεν θα μοιράσει φέτος τα δώρα. Αποφασίζει λοιπόν η ίδια να αναλάβει αυτό το έργο με το ιπτάμενο λεωφορείο της. Έχει για συνεπιβάτες δύο κυρίες: Μια μητέρα που έχει ξεθεωθεί στη δουλειά για να ετοιμάσει το γιορτινό σπίτι και μια μοναχική κυρία με το γάτο της. Βιβλίο που εξηγεί με χαριτωμένο τρόπο στα παιδιά ότι η ζωή έχει τις ανατροπές και τις εκπλήξεις της, και ότι όλα δεν είναι πάντοτε όπως τα περιμένουμε, ευχάριστα και χαρούμενα. Συμβαίνουν και τα αντίθετα.

BANK. Το έχουν εικονογραφήσει τέσσερεις αγαπημένοι φίλοι της Μάρως Λοϊζου: η Νότα Γεωργίου, ο Αντρέας Καράμπελας, η Διατσέντα Παρίση και η Βάσω Ψαράκη. «Οι διαφορετικές τεχνοτροπίες συνομιλούν με το κείμενο και προσφέρουν μια εικαστική τοιχογραφία», γράφει στον πρόλογό της η καθηγήτρια Φιλολογίας Π.Τ.Δ.Ε. Παν/μίου Αθηνών, κ. Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου. Μέσα από το βιβλίο αναδύεται η φύση και η ζωή σ’ αυτήν, ο σεβασμός των πολιτιστικών στοιχείων κάθε λαού και οι αξίες της παράδοσης και της αγάπης. Α.Β.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ» Αντώνης Παπαθεοδούλου ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΟ ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙ Εικ.: Μυρτώ Δεληβοριά

Επειδή οι καλικάντζαροι δεν ξέρουν γράμματα, ο συγγραφέας και η εικονογράφος αποφασίζουν Α.Β. να πάρουν λέξεις που μυρίζουν ΧριστούΕΤΑΙΡΕΙΑ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ γεννα και ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ να τους ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΦΗΒΟΥ δώσουν την ευκαιρία να φτιάξουν Μάρω Λοΐζου – το δικό τους Γιώργος Σίσκος ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ ΤΡΑΓΟΥΔΟΥΝ χριστουγεννιάτικο αλφαβητάρι. Κείμενο που διαβάζεται ρυθμικά, διαθέ ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΟΛΟ ΤΟ τει χιούμορ, και συνιστά μια πρωτότυπη ΧΡΟΝΟ εκδοχή ώστε να προσεγγίσουν τα παιδιά Το βιβλίο έχει εκδοθεί με την το κλίμα των δωδεκαήμερων γιορτών. Α.Β. ευγενική χορηγία της ALPHA

ΠΑΙΔΙΚΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΤΟΣ 2011 ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ» ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΘΕΤΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ Κείμενα: Σάντυ Τσαντάκη Εικ.: Μυρτώ Δεληβοριά

Είναι γεγονός ότι δεν ξυπνάμε κάθε μέρα και με την καλύτερη διάθεση. Το Ημερολόγιο θετικής σκέψης δημιουργήθηκε τόσο για τις θετικές όσο (κυρίως) και για τις αρνητικές ημέρες. Περιέχει συμβουλές για την αντιμετώπιση της καθημερινότητας και των προβλημάτων της, με αισιοδοξία και θετική προδιάθεση.

Α.Β.

ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΛΕΓΕΙ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «KEΔΡΟΣ» ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗΣ ΣΥΝΤΡΟΦΙΑΣ: ΜΙΑ ΠΑΛΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ Εικ. εξωφ.: Έφη Λαδά

Το δωδέκατο στη σειρά ημερολόγιο που κυκλοφόρησε η Γ.Λ.Σ., με θέμα «Μια παλιά φωτογραφία». Πενήντα τρεις συγγραφείς απελευθερώνουν τις μνήμες που αιχμαλώτισε ο φακός. Στιγμές ευτυχίας, χαράς, λύπης. Τις κάνουν τέχνη και μας καλούν να μοιραστούμε μαζί τους όσα κρύβονται πίσω από ένα κλικ. Α.Β.

Επιμέλεια: Σύσση Καπλάνη • Εικ.: Έλλη Γρίβα

Ημερολόγιο με παιδικά ανέκδοτα και ατάκες που «στρώνουν» το κέφι και ομορφαίνουν την ημέρα σου με την αθωότητα και το χιούμορ τους. Α.Β.

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑΣ Κείμενα: Ελληνικό Ινστιτούτο Διατροφής

Το ημερολόγιο αυτό είναι δημιούργημα των επιστημόνων του Ελληνικού Ινστιτούτου Διατροφής, με συμβουλές σχετικά με την κατάλληλη επιλογή των τροφίμων ανάλογα με την εποχή. Συμβάλλει στην καλή υγεία, προσφέροντας ιδέες και γνώσεις. Α.Β.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «KEΡΚΥΡΑ» ΓΙΑΤΙ ΓΙΟΡΤΑΖΩ Κείμενα: Φανή Καραφύλλη

Η ιδιαιτερότητα αυτού του ημερολογίου έγκειται στο γεγονός ότι χωρίζεται σε δύο μέρη: στο πρώτο περιλαμβάνεται μόνο το Εορτολόγιο. Οι γιορτές που επισημαίνονται με έντονα στοιχεία παρουσιάζονται αναλυτικά στο δεύτερο μέρος, το οποίο περιέχει επίσης και τις κυριότερες γιορτές της Ορθοδοξίας καθώς και το βίο των γνωστότερων αγίων ανά μήνα. Α.Β.

51 ΤΕΥΧΟΣ 100 / 2010

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ Β. Δ. Αναγνωστόπουλος

Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

52 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

α «Βιβλιογραφικά σημειώματα» αναφέρονται, όπως είναι φυσικό, σε ευρύτερα πνευματικά και μορφωτικά ζητήματα: λογοτεχνία, γλώσσα, θέατρο, επιστήμη, κ.λπ., με την πεποίθηση ότι προσφέρουν κάτι σημαντικό στους αναγνώστες μας: την ενημέρωση δηλαδή γύρω από την πνευματική και πολιτισμική πραγματικότητα. Οι 14 μελέτες του συλλογικού τόμου Πρόσωπα και προσωπεία του αφηγητή στην ελληνική παιδική και νεανική λογοτεχνία της τελευταίας τριακονταετίας (επιμέλεια Γιώργου Παπαντωνάκη, Αναπληρωτή Καθηγητή Πανεπιστημίου Αιγαίου, εκδ. Πατάκη 2006, σσ. 370) διερευνούν με συστηματικό τρόπο θέματα που αποτελούν αντικείμενο προβληματισμού της γενικότερης λογοτεχνίας, όπως αφηγηματικές τεχνικές στο νεοελληνικό μυθιστόρημα, το επιστολικό και ημερολογιακό γένος και τη βιογραφία, η αφηγηματική τέχνη, το αφηγηματικό κείμενο, οι μεταμορφώσεις του αφηγητή, οι διαφορετικές εστιάσεις, κ.ά. Οι μελέτες ανήκουν στους πανεπιστημιακούς: Β. Δ. Αναγνωστόπουλο, Διαμάντη Αναγνωστοπούλου, Α. Γιαννικοπούλου, Αλ. Ζερβού, Τζίνα Καλογήρου, Μ. Κανατσούλη, Αν. Καρακίτσιο, Άντα Γκίβαλου, Κ. Μαλαφάντη, Γ. Μητροφάνη, Γ. Παπαντωνάκη, Βίκυ Πάτσιου και Λ. Χριστοδουλίδου. Το βιβλίο αποτελεί χρήσιμο εργαλείο για τους φοιτητές και τους εκπαιδευτικούς, κυρίως της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, αλλά αποτελεί και ουσιαστική συμβολή στη βιβλιογραφία για την αφήγηση. Από τις εκδόσεις Γρηγόρη κυκλοφόρησε το βιβλίο του ομότιμου καθηγητή Πανεπιστημίου Πατρών Ηρακλή Εμμ. Καλλέργη με τίτλο «Για το φως της ψυχής του παιδιού» – Μελετήματα για την παιδική και νεανική λογοτεχνία (Αθήνα 2008, σσ. 238). Περιλαμβάνει 12 εκτενή μελετήματα, αναφερόμενα σε ισάριθμα θέματα της παιδικής λογοτεχνίας, όπως το παραμύθι, το ιστορικό μυθιστόρημα, σκέψεις για τη συγγραφή ιστορίας της παιδικής λογοτεχνίας, μύθοι του Αισώπου, θρησκευτικό μυθιστόρημα, διαπολιτισμικότητα, φιλαναγνωσία, κ.ά. Τα κείμενα, τεκμηριωμένα βιβλιογραφικά, στην πλειονότητά τους είναι εισηγήσεις σε ημερίδες και συνέδρια. Ενδιαφέρουν όχι μόνο ειδικούς, αλλά και φοιτητές, εκπαιδευτικούς, γονείς. Ο προφορικός λόγος στην προσχολική εκπαίδευση – Θεωρητικές προσεγγίσεις και διδακτικές εφαρμογές της Κατερίνας Μιχαλοπούλου, Αν. Καθηγήτριας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (εκδ. Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2009, σσ. 197) είναι βιβλίο χρήσιμο στις νηπιαγωγούς και τους φοιτητές, γιατί εντός του «μελετάται ο τρόπος με τον οποίο μπορούμε να ωθήσουμε τα νήπια να παράγουν αφηγηματικό, περιγραφικό και επεξηγηματικό λόγο στο νηπιαγωγείο». Άλλωστε, είναι γνωστό ότι η προφορική καλλιέργεια του παιδικού λόγου συμβάλ-

λει σημαντικά στη δόμηση των γνώσεων. Το βιβλίο περιλαμβάνει τέσσερεις μεγάλες ενότητες: (α) Προφορικός λόγος και διδασκαλία στο νηπιαγωγείο, (β) Καλλιέργεια ειδών λόγου στο νηπιαγωγείο, (γ) Προφορικός λόγος και αναλυτικό πρόγραμμα, και (δ) Δραστηριότητες προφορικού λόγου. Ακολουθεί εκτενής βιβλιογραφία, ελληνική και ξένη. Από τις εκδόσεις Πατάκη εκδόθηκε το βιβλίο του Γιάννη Παπαδάτου, λέκτορα του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Παιδικό βιβλίο και φιλαναγνωσία – Θεωρητικές αναφορές και προσεγγίσεις-δραστηριότητες (Αθήνα 2009, σσ. 300). Το βιβλίο προλογίζει η Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών, η οποία σημειώνει: «Το βιβλίο του Γιάννη Παπαδάτου, του συστηματικού και ακάματου αυτού μελετητή της Λογοτεχνίας για παιδιά και νέους, έρχεται να καλύψει ένα κενό στο χώρο της διδασκαλίας της λογοτεχνίας στην Πρωτοβάθμια εκπαίδευση και όχι μόνο, παρέχοντας ουσιαστικές προτάσεις για την προώθηση της φιλαναγνωσίας και βοηθώντας τους εκπαιδευτικούς να εμφυσήσουν στους μαθητές και τις μαθήτριές τους την αγάπη για το βιβλίο». Η ύλη διαιρείται σε τέσσερα μέρη: (α) Βιβλίο και φιλαναγνωσία – Η εικόνα του παιδικού βιβλίου στην Ελλάδα, (β) Τρία σχέδια, τρεις διαδρομές φιλαναγνωσίας: όψεις του κριτικού αναγνώστη, (γ) Αναγνωστικές και συγγραφικές δραστηριότητες φιλαναγνωσίας, και (δ) Η σχολική τάξη, οι βιβλιοθήκες, η οικογένεια, η επιλογή των βιβλίων και οι αναγνώστες. Βιβλίο ενδιαφέρον, χρηστικό και χρήσιμο. Από τις εκδόσεις Εργαστηρίου Λόγου και Πολιτισμού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας εκδόθηκε ο συλλογικός τόμος Σύγχρονα κοινωνικά θέματα στην ελληνική παιδική και νεανική λογοτεχνία – Ξεκλειδώνοντας τα μυστικά της σημερινής κοινωνίας, με επιμέλεια Τασούλας Τσιλιμένη (Βόλος 2009, σσ. 231). Περιλαμβάνει εισηγήσεις Συνεδρίου του 2007 στη Θεσσαλονίκη («Κύκλος» και «Διαδρομές»), που αναφέρονται σε κρίσιμα κοινωνικά θέματα όπως αυτά παρουσιάζονται στην παιδική λογοτεχνία, θέματα όπως το φεμινιστικό μυθιστόρημα για παιδιά, ο πόλεμος, η βία, η διαφορετικότητα, η παραβατικότητα, ο ρατσισμός, κ.ά. Το βιβλίο αποτελεί ουσιαστική συμβολή στην έρευνα της παιδικής λογοτεχνίας.

53 ΤΕΥΧΟΣ 100 / 2010

54 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Από τις εκδόσεις Πατάκη κυκλοφόρησε σε νέα, συμπληρωμένη έκδοση, το Λεξικό Συγγραφέων, Βιογραφίες-Εργογραφίες, των Β. Δ. Αναγνωστόπουλου, ομότιμου Καθηγητή Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, και Κώστα Τ. Φωτάκη, εκπαιδευτικού, με εικονογράφηση Σταύρου Παλάντσα (Αθήνα 2010, σσ. 495). Περιέχει πάνω από 600 συγγραφείς και καλλιτέχνες, πεζογράφους, δοκιμιογράφους, ιστοριογράφους, κ.λπ., έργα των οποίων περιλαμβάνονται στα βιβλία της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, στα Νεοελληνικά κείμενα Λυκείου και Γυμνασίου, στα βιβλία γλώσσας, στα Ανθολόγια του Δημοτικού σχολείου και Νηπιαγωγείου. Επίσης περιλαμβάνονται πρόσωπα της ελληνικής και παγκόσμιας γραμματείας. Είναι χρηστικό και χρήσιμο εργαλείο για μαθητές και εκπαιδευτικούς καθώς και για όσους ενδιαφέρονται για τα γράμματα. Βοηθάει στην πληρέστερη προσέγγιση και κατανόηση των κειμένων και των συγγραφέων, περιέχοντας κάθε νεότερο στοιχείο για τη ζωή και το έργο των δημιουργών-λογοτεχνών και δίνοντας τη δυνατότητα στον αναγνώστη να σχηματίσει μια ολοκληρωμένη εικόνα της προσφοράς τους στα γράμματα και τον πολιτισμό. Μια σπουδαία μελέτη γραμμένη από μια εξαίρετη παραμυθού, τη Λίλη Λαμπρέλλη, κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη με τίτλο Λόγος εύθραστος κι αθάνατος – Προσεγγίσεις στην τέχνη της αφήγησης και στην αθέατη πλευρά των μαγικών παραμυθιών (Αθήνα 2010, σσ. 205). Περιλαμβάνει τέσσερα μέρη: (α) Τι είναι παραμύθι; (λόγος προφορικός, λόγος παλιός, οικουμενικός, επαναστατικός, ονειρικός, συμβολικός, κ.λπ.), (β) Τι είναι παραμυθάς; (είναι αληθινός, ενήλικος, σύγχρονος, ανοιχτός στη ζωή, κ.λπ.), (γ) Η αφήγηση είναι τέχνη; (προφορική παράδοση, τεχνική απλότητα, ελαφράδα και ελευθερία, ρεπερτόριο, προτάσεις, κ.λπ.), (δ) «Ο Καημός» – Συμβολική προσέγγιση. Στο τέλος εμπεριέχεται ενδεικτική βιβλιογραφία, ελληνική και ξένη. Η κ. Λαμπρέλλη (με νομικές σπουδές, ζει στις Βρυξέλλες) αφηγείται παραμύθια προφορικής παράδοσης, ενώ είχε την ευτυχία να συναντήσει την ανθρωπολόγο Nicole Belmont και πολλούς παραμυθάδες από Αφρική, Αραβία, Γαλλία, κ.α. Ιδιαίτερα έχει επηρεαστεί από το Γάλλο αφηγητή Henri Gougund. Το βιβλίο, γραμμένο με γνώση και πολλή αγάπη, απευθύνεται στους αφηγητές παραμυθιών, τους εκπαιδευτικούς, τους φοιτητές και σε όλους τους εραστές της παράδοσης. Είναι πολύ ενθαρρυντική για τη δημιουργία αναγνωστών λογοτεχνίας κάθε προσπάθεια από την οικογένεια και το σχολείο να καλλιεργηθεί η βιβλιοφιλία στις μικρές ηλικίες. Ιδιαίτερη βαρύτητα έχουν οι ανάλογες μελέτες (δυστυχώς λίγες) που ανήκουν σε μάχιμους εκπαιδευτικούς.

Μια τέτοια μελέτη, βασιζόμενη σε ερευνητικό πρόγραμμα, είναι ο τόμος Η διδασκαλία της Λογοτεχνίας στο πλαίσιο του Προγράμματος της Ευέλικτης Ζώνης, με συγγραφείς τις δασκάλες Παρθένα Ιωαννίδου, Ζωή Καλαφάτη και Σωτηρία Μητσαρά (εκδ. Τζιόλα, Θεσσαλονίκη 2010, σσ. 245). Τα βασικά σημεία της έρευνας είναι πέντε: (α) Κίνητρα και ανάγνωση, (β) Κριτήρια επιλογής λογοτεχνικών βιβλίων στο πλαίσιο του σχολείου, (γ) Η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία, (δ) Δραστηριότητες των μαθητών γύρω από τα λογοτεχνικά βιβλία, και (ε) Παραγωγή γραπτού λόγου. Ακολουθούν δύο παραρτήματα και η σχετική βιβλιογραφία. Βιβλίο χρήσιμο σε κάθε εκπαιδευτικό (πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης), γιατί ερευνά την καρδιά του προβλήματος: το πώς τα παιδιά θ’ αγαπήσουν τη λογοτεχνία. Όπως επισημαίνεται στην εισαγωγή, «το πρόγραμμα έχει ως βασική επιδίωξη την προσέγγιση της παιδικής λογοτεχνίας και γενικά του εξωσχολικού βιβλίου (...) κρίνοντας ότι η τέρψη και η αισθητική απόλαυση ελλοχεύει μέσα σε κάθε αισθητικά καταξιωμένο κείμενο». Κυκλοφόρησε ο επιβλητικός τόμος της Ανέμης, Επιθεώρησης Κυπριακής Παιδικής λογοτεχνίας (τχ. 18, έκδοση Κυπριακού Συνδέσμου Παιδικού Νεανικού Βιβλίου, Λευκωσία 2010, σσ. 228). Περιλαμβάνει τρία αφιερώματα: Στα 35χρονα του Κ.Σ.Π.Ν.Β., στα 20χρονα της Ανέμης, και ειδικό αφιέρωμα στην Κίκα Πουλχερίου, από τους πρώτους στυλοβάτες της κυπριακής παιδικής λογοτεχνίας. Ο Κ.Σ.Π.Ν.Β., ήδη από το 1974, αλλά και αργότερα η Ανέμη, αποτέλεσαν με τις ανάλογες δράσεις τους ουσιαστική παρέμβαση στην πολιτιστική και λογοτεχνική ζωή του κυπριακού αλλά και του ελλαδικού χώρου. Την προσπάθεια αυτή στήριξαν προσωπικότητες των Γραμμάτων όπως ο Κύπρος Χρυσάνθης, η Ευγενία Παλαιολόγου-Πετρώνδα, ο Σπύρος Επαμεινώνδας, η Φιλίτσα Χατζηχάννα, ο Κώστας Μόντης, κ.ά. Περιλαμβάνεται ένα πλήθος πληροφοριών από τον κόσμο του βιβλίου και των συγγραφέων, μελετήματα, παρεμβάσεις, βιβλιοπαρουσιάσεις, διαγωνισμοί, κ.λπ. Ευχόμαστε, μαζί με τον Προόεδρο του Κ.Σ.Π.Ν.Β. Κώστα Κατσώνη, «ο Σύνδεσμος να συνεχίσει να υπηρετεί με τον ίδιο ζήλο και την ίδια επιτυχία για πολλά ακόμη χρόνια». Στη μονογραφία Σύγχρονη Παιδική Μικροαφήγηση (Ζυγός, Θεσσαλονίκη 2010, σσ. 261) ο καθηγητής του Α.Π.Θ. Ανδρέας Καρακίτσιος, με τη γνώση και τη διεισδυτικότητα που τον διακρίνει, επιχειρεί να φωτίσει το θολό ειδολογικά τοπίο που καλύπτει μεγάλη ποικιλία κειμένων «βραχείας φόρμας» της παιδικής πεζογραφίας. Τέτοιες εργασίες είναι απαραίτητες για την κριτική της Παιδικής Λογοτεχνίας και ανοίγουν δρόμους ευοίωνους στους νεότερους

55 ΤΕΥΧΟΣ 100 / 2010

56 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

μελετητές, γιατί πέρα από τις ειδολογικές αποσαφηνίσεις που διαθέτουν και πρακτικό χαρακτήρα, συνδέουν την ελληνική λογοτεχνική πραγματικότητα με την αντίστοιχη θεωρητική τεκμηρίωση της ευρωπαϊκής Κριτικής. Στα τέσσερα κεφάλαια της μελέτης γίνεται διεξοδική ανάλυση της αφήγησης, της θεωρίας του G. Genette, των αφηγηματικών τύπων, κ.λπ. Κάθε κεφάλαιο συνοδεύεται από ελληνική και ξένη βιβλιογραφία. Μελέτημα χρήσιμο. Στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας πριν από δύο χρόνια οργανώθηκε από το Παιδαγωγικό Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης διημερίδα με θέμα: «Η τέχνη της μυθοπλασίας και της δημιουργικής γραφής», με συμμετοχή θεωρητικών λογοτεχνίας, συγγραφέων και πλήθος νέων κυρίως ανθρώπων. Το ομότιτλο βιβλίο, με επιμέλεια Τασούλας Τσιλιμένη & Μαρίτας Παπαρούση, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Επίκεντρο (Θεσσαλονίκη 2010, σσ. 182), και «αποτελεί ένα σημαντικό και ιδιαίτερα ενδιαφέρον εγχειρίδιο της συγγραφικής τέχνης» γιατί εξετάζεται πολύπλευρα το θέμα και καταγράφονται απόψεις και προβληματισμοί καταξιωμένων δημιουργών. Συγγραφείς και θεωρητικοί μιλούν για την τέχνη της γραφής: Β. Δ. Αναγνωστόπουλος, Δημ. Ποταμίτης, Άρης Μαραγκόπουλος, Σοφία Νικολαΐδου, Κώστας Ακρίβος, Μάνος Κοντολέων, Φίλιππος Μανδηλαράς, Πόλυ Μηλιώρη, Αλέξης Σταμάτης. Στο Β΄ μέρος περιέχονται «Συμβουλές» για μελλοντικούς συγγραφείς καθώς και πλούσια βιβλιογραφία. Βιβλίο χρήσιμο και χρηστικό. Η φιλόλογος και διδάκτωρ της Παιδικής Λογοτεχνίας Ευαγγελία Μουλά κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κριτική την εξαιρετική μελέτη Αρχαία τραγωδία και παιδί. Όροι πρόσληψης και διαμόρφωσης εθνικής συνείδησης στη μεταπολεμική Ελλάδα (Αθήνα 2010, σσ. 379). Η Αλεξάνδρα Ζερβού, Καθηγήτρια Πανεπιστημίου, στον πρόλογο σημειώνει: «Η μελέτη αυτή είναι μια πολύ χρήσιμη ψηφίδα στο πεδίο της έρευνας, που εστιάζει το ενδιαφέρον της στον “πολιτισμό της παιδικής ηλικίας”, καθώς και τα παράγωγά του, όπως είναι το παιδικό βιβλίο, το σχολικό εγχειρίδιο, το παιδικό θέατρο». Η ύλη κατανέμεται σε έξι ενότητες: α) Αρχαία τραγωδία και εθνική διαπαιδαγώγηση, β) Κανόνας και Ελληνικότητα στην παιδική λογοτεχνία, γ) Το πολιτιστικό συγκείμενο ως πλαίσιο διαμόρφωσης και πρόσληψης, δ) Ο τραγικός μύθος στην εκπαίδευση, ε) Οι μεταμορφώσεις των τραγικών μύθων για την παιδική ηλικία, και στ) Συμπεράσματα και προοπτικές. Ακολουθεί βιβλιογραφία, ελληνική και ξένη. Είναι ένα βιβλίο «γραμμένο με τόλμη», ιδιαίτερα ενδιαφέρον για μελετητές, εκπαιδευτικούς, φοιτητές.

Από τις εκδόσεις του Εργαστηρίου Λόγου και Πολιτισμού έχουν εκδοθεί τα Πρακτικά του 3ου και 4ου Φεστιβάλ Αφήγησης Ολύμπου: Α. Προφορικός και Γραπτός Λόγος. Τόποι και σημεία συνάντησης (Βόλος 2008, σσ. 94), με επιμέλεια Τασούλας Τσιλιμένη. Περιλαμβάνει στο α΄ μέρος τις εισηγήσεις των: Αλεξιάδη Αλ. Μηνά, Καθηγητή Παν/μίου Αθηνών, Δαμιανού Δέσποινας, Επίκουρης Καθηγήτριας του Παν/μίου Θράκης, και Λαμπρέλη Λίλης, αφηγήτριας. Στο β΄ μέρος καταγράφονται οι προφορικές, βιωματικού χαρακτήρα, αφηγήσεις από ανθρώπους της περιοχής. Β. Μορφές Αφήγησης (Βόλος 2010, σσ. 110), με επιμέλεια Τασούλας Τσιλιμένη. Περιέχει στο α΄ μέρος θεωρητικές προσεγγίσεις των: Χρυσούλας Χατζητάκη-Καψωμένου, Αναπληρώτριας Καθηγήτριας ΑΠΘ, Ιφιγένειας Τριάντου, Επίκουρης Καθηγήτριας Παν/μίου Ιωαννίνων, Antony Nanson, Λέκτορα στο Bath Spa University. Στο β΄ μέρος καταγράφονται οι αφηγήσεις παραμυθιών και ιστοριών από τους Antony Nanson, Kirsty Hartsiotis, Δημήτρη Προύσαλη, Ανθή Θάνου, Παναγιώτη Κούλελη, Βάσω Μακρή και Εύη Γεροκώστα. Τελικά, όπως τονίζεται από την Πρόεδρο του Φεστιβάλ Τασούλα Τσιλιμένη, το Φεστιβάλ Ολύμπου, που διοργανώνεται ανά διετία, αποτελεί «αντίσταση στις σειρήνες του καναπέ». Από τις εκδόσεις Επίκεντρο, σε μετάφραση Πέτρου Πανάου και Έλενας Ξενή, με επιστημονική και μεταφραστική επιμέλεια Τασούλας Τσιλιμένη, κυκλοφόρησε η βραβευμένη μελέτη της Γερμανίδας Καθηγήτριας Παν/μίου Emer O’Sullivan με τίτλο Συγκριτική Παιδική Λογοτεχνία (Αθήνα 2010, σσ. 427). Είναι το βιβλίο που αναδύει στην επιφάνεια των επιστημονικών μελετών για τη μεταφρασμένη και διασκευασμένη παιδική λογοτεχνία προβλήματα και προβληματισμούς για τη διεθνή παραγωγή, τη διακειμενικότητα, τη διαμεσικότητα και την εικόνα, την αφηγηματολογία, τη μεταφρασιολογία, κ.ά. Το νέο ερευνητικό πεδίο ανοίγει πολλά θέματα και ορίζοντες μελέτης σε όσους ασχολούνται με την Παιδική Λογοτεχνία. Διαβάζεται με πολύ ενδιαφέρον (πράγμα που οφείλεται, βέβαια, και στην καλή μετάφραση) και εμπλουτίζει τη βιβλιογραφία. «Το βιβλίο της O’ Sullivan», σημειώνει η κα Τσιλιμένη, «είναι ένα χρήσιμο και εύληπτο εισαγωγικό εγχειρίδιο, το οποίο μας δίνει σπουδαίες πληροφορίες για την εφαρμογή ζητημάτων της συγκριτικής λογοτεχνίας ενηλίκων στο σώμα της Παιδικής λογοτεχνίας». Ο Perry Nodelman, ομότιμος Καθηγητής του Παν/μίου Winnipeg στον Καναδά, εξέδωσε το 1988 μελέτη με την οποία έθεσε καίρια προβλήματα σχετικά με την εικόνα και τις λέξεις, την εικονογράφηση του παιδικού βιβλίου και όχι μόνο. Κυ-

57 ΤΕΥΧΟΣ 100 / 2010

58 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

κλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη με τίτλο Λέξεις για εικόνες. Η αφηγηματική τέχνη του Παιδικού εικονογραφημένου βιβλίου, σε μετάφραση Πέτρου Πανάου και με επιμέλεια και εισαγωγή Τασούλας Τσιλιμένη (Αθήνα 2010, σσ. 454). Αναλύει με μεγάλη εμβρίθεια την αλληλεπίδραση μεταξύ εικόνας και λόγου και «αποκαλύπτει πώς η αφηγηματική των εικονογραφημένων βιβλίων επηρεάζεται από τις αποκλειστικά οπτικές πληροφορίες του σχεδιασμού και της εικονογράφησης, καθώς κι από τις σχέσεις μεταξύ εικόνων και συνοδευτικών κειμένων». Η ανάγνωση διαχρονικά αποτέλεσε θέμα προς έρευνα από τους ψυχολόγους, τους γλωσσολόγους, τους παιδαγωγούς, κ.λπ., και πάντοτε συνδέθηκε με τη γραφή. Στις τελευταίες δεκαετίες πολύς λόγος γίνεται, κυρίως από γνωσιακούς νευροεπιστήμονες, για το ότι «ο άνθρωπος δεν είναι γενετικά σχεδιασμένος να διαβάζει και να γράφει», αλλά πρόκειται για θέμα άσκησης του εγκεφάλου, με τις σχετικές νευρωνικές διασυνδέσεις. Η Maryanne Wolf, Καθηγήτρια Παν/μίου στη Μασαχουσέτη και διευθύντρια του Κέντρου Έρευνας για την Ανάγνωση και τη Γλώσσα, υποστηρίζει ότι «η εκμάθηση της ανάγνωσης ξεκινά από την πρώτη φορά που θα διαβάσουμε μια ιστορία σε κάποιο βρέφος στην αγκαλιά μας». Στο βιβλίο της Ο Προυστ και το καλαμάρι. Πώς ο εγκέφαλος έμαθε να διαβάζει, σε μετάφραση Βιλελμίνης Σωσών-Δασκαλάκη και εικονογράφηση Catherine Stoodley (εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2009, σσ. 400) μιλάει για τον αναγιγνώσκοντα εγκέφαλο και τι συμβαίνει όταν δυσκολεύεται να διαβάσει, για τη γραφή των Σουμερίων και για τις αντιρρήσεις του Σωκράτη σχετικά με το γραπτό κείμενο. Επισημαίνει μάλιστα ότι, καθώς «η υιοθέτηση της γραφής περιόρισε την ανάγκη για μνήμη, η διάχυση των πληροφοριών και οι ιδιαίτερες απαιτήσεις που θέτει ο ψηφιακός πολιτισμός είναι δυνατόν να έχουν επιπτώσεις στον τρόπο με τον οποίο θα σκέφτεται ο άνθρωπος στο μέλλον». Βιβλίο αξιοπρόσεχτο!

Προδημοτική εκπαίδευση και Δημοτικό / Γυμνάσιο / Λύκειο / Πανεπιστημιακά / Παιδαγωγικά / Εκπαίδευση Ενηλίκων / Λεξικά / Μέθοδοι Εκμάθησης Ξένων Γλωσσών Χάρτες / Εκπαιδευτικές Αφίσες / Μελέτες - Δοκίμια / Ποίηση / Λογοτεχνία / Εικονογραφημένα Βιβλία / Comics και Graphic Novels

Το χελιΔονι Πού Περιμενε Τα χρισΤούΓεννα

η νεραΪΔούλα & ο αΪ-Βασιλησ

Δοξα κωΤσαλιΔού - Εικονογράφηση: Βανεσσα ιωαννού ISBN.: 978-960-6738-20-3 • Διάσταση 29x40 εκ. • σελ.: 48

Δοξα κωΤσαλιΔού - Εικονογράφηση: Θανασησ Γκιοκασ ISBN.: 978-960-6738-21-0 • Διάσταση 29x40 εκ. • σελ.: 48

Γυρεύοντας μια Αγκαλίτσα

Διονύσησ Βαλεριανοσ - Εικονογράφηση: Θανασησ Γκιοκασ ISBN.: 978-960-6738-24-1 • Διάσταση 22x30 εκ. • σελ.: 56 Ένα απίστευτα γλυκό πουλάκι, ο κοκουλίνος, αναζητά το θαύμα του κόσμου, τη μητρική αγάπη! Γυρίζει τον κόσμο όλο γυρεύοντας τη στοργή και τη θαλπωρή που μόνο η αγκαλίτσα μιας μανούλας μπορεί να προσφέρει! εκείνο, όμως, που τελικά διαπιστώνει ο κοκουλίνος είναι ότι για να φτάσει κανείς στη χώρα των θαυμάτων, εκεί δηλαδή όπου η αγάπη κατοικεί, το μόνο που χρειάζεται είναι μια ζεστή καρδούλα που να γνωρίζει να αγαπά και ν’ αγαπιέται. ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΣΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

ύ αρασχο σοφια Π

λίνα α & Με ς τ ν ά ιρ Μ ίε ρές κυρ Δύο μικ κήνωση τασ ύ στην κα ιωαννο

ύ αρασχο σοφια Π

Τσίκοεν μπορούσε

δ του άκι που Το σκυλ ήσει την ουρά ν υ κασ να κο σησ Γκιο α

ν ηση: Θα

Εικονογράφ

ΣΥν

ΙΒΛΙ Σ ΤΑ Β ΤΟ μ Α

ΟΠΩΛ

ΕΙΑ

εσσα

ν ηση: Βα

Εικονογράφ Σ

ΒΙΒΛΙ Α Σ ΤΑ Υ ν ΤΟ μ

ΟΠΩΛ

ΕΙΑ

Αναλυτική παρουσίαση και ξεφύλλισμα

w w w. e l l i n o e k d o t i k i . g r

διαχρονικά*

H ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΔΑΣΚΑΛΟΥ Μαρία Κουρκουμέλη

«Φ 60 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ιλαναγνωσία» καλείται η τάση, η συνήθεια του ατόμου να επιλέγει την ενασχόλησή του με το βιβλίο στα πλαίσια του ελεύθερου χρόνου του. Στο σχολείο την ευθύνη για την καλλιέργεια θετικής και φιλικής στάσης των παιδιών απέναντι στο διάβασμα την επωμίζεται ο δάσκαλος, καθώς «κανένας άλλος θεσμός δεν μπορεί να έχει μια τόσο μαζική εμβέλεια προς την κατεύθυνση των μη αναγνωστών όσο το σχολείο»1. Σημαντικό ρόλο καλείται να παίξει ο εκπαιδευτικός στην ανάπτυξη της βιβλιοφιλίας, στη μέθεξη λογοτέχνη-λογοτεχνήματος και αναγνώστη και στη βαθύτερη ερμηνεία του κειμένου. Η ανάγνωση, πράξη επικοινωνίας ανάμεσα στο συγγραφέα και τον αναγνώστη, αποτελεί την πιο απλή μορφή «πρόσληψης» του κειμένου, κι αυτή η «απλοϊκή» ανάγνωση είναι μια πρώτη, πρωτόγονη έστω, ερμηνεία του προσλαμβανόμενου έργου2. Η εξέλιξη ενός απλού αναγνώστη ή ακροατή (όταν πρόκειται για την προσχολική ή για την πρώτη σχολική ηλικία) σε προσεκτικό, κριτικό και δημιουργικό αναγνώστη μπορεί να επιτευχθεί μόνο με συστηματική παιδευτική προσπάθεια εκ μέρους των διδασκόντων και των διδασκομένων. Εξάλλου, η «ανακάλυψη» σε μικρή ηλικία της απόλαυσης της ανάγνωσης είναι ένα στοιχείο σχολικής επιτυχίας3. Μέχρι σήμερα οι σκοποί της ανάγνωσης ορίζονται ή περιορίζονται από το αναλυτικό πρόγραμμα, το δάσκαλο και τους γονείς. Στα πλαίσια των

* Στις σελίδες αυτές επαναδημοσιεύονται κείμενα με διαχρονική αξία, που είχαν παρουσιαστεί στις Διαδρομές κατά τα πρώτα δεκαπέντε χρόνια της κυκλοφορίας τους. Το κείμενο αυτό είχε δημοσιευτεί στο τεύχος 48, Χειμώνας 1997, σσ. 253-255. Η Μαρία Κουρκουμέλη είναι εκπαιδευτικός στην Πρωτοβάθμια εκπαίδευση και Γενική Γραμματέας του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου/Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα (International Board on Books for Young People/ΙΒΒΥ).

διδακτικών ωρών ο εκπαιδευτικός, ίσως αξίζει να προσπαθήσει να αποδεσμευτεί από τον ασφυκτικό κλοιό του αναλυτικού προγράμματος και των σχολικών εγχειριδίων4, να ξεπεράσει τα εμπόδια, να διαβάσει και να ανακαλύψει μαζί με τους μαθητές του τα λογοτεχνικά βιβλία. Η ιδιαιτερότητα της παιδικής ηλικίας, η ανωριμότητα, η έλλειψη γνώσεων και εμπειριών σε συνδυασμό με τους στόχους της εκπαιδευτικής διαδικασίας επιβάλλουν την αναγκαιότητα επιλογής των προς ανάγνωση βιβλίων5 από το δάσκαλο. Τα κριτήρια επιλογής θα πρέπει, γενικά6, να είναι σύμφωνα με την ηλικία, τις γνώσεις, τα ενδιαφέροντα και τις προτιμήσεις των μαθητών, ανάλογα με την παρουσίαση και τη διαπραγμάτευση του θέματος του λογοτεχνικού έργου, απόρροια προβληματισμού ενός βιβλιόφιλου και ενημερωμένου δασκάλου-αναγνώστη γύρω από τις παλαιότερες και νεότερες εκδόσεις, τα σύγχρονα θέματα, τους παλαιούς και νέους συγγραφείς, και ενός δασκάλου-γνώστη της παιδικής ψυχής. Ο ρόλος του όμως δεν περιορίζεται στην επιλογή των βιβλίων που μπορούν να διαβάσουν και να κατανοήσουν οι μαθητές, αλλά επεκτείνεται και στον τρόπο ανάγνωσης. Ο ίδιος οφείλει να διαθέτει ευελιξία και εφευρετικότητα στην αναζήτηση νέων πρακτικών ανάγνωσης. Οι συνήθεις πρακτικές του παρελθόντος (επετειακή χρήση της λογοτεχνίας, χρήση της δανειστικής βιβλιοθήκης της τάξης, εκθέσεις βιβλίων στα σχολεία, ανάγνωση λογοτεχνικών κειμένων σε ανύποπτο χρόνο του ωρολογίου προγράμματος, περιστασιακή σύνδεση ορισμένων μαθημάτων πέραν των γλωσσικών, όπως της Ιστορίας, κ.λπ., με τη λογοτεχνία, προσκλήσεις συγγραφέων) σε συνδυασμό με τις πιο πρόσφατες (δραματοποίηση ή διασκευή κειμένου, θεατρικό παιχνίδι στηριζόμενο στο λογοτέχνημα, σκυταλοδρομίες ανάγνωσης, θέσπιση βραβείων για τους φιλαναγνώστες μαθητές, έκδοση μαθητικού εντύπου, όπως περιοδικού ή εφημερίδας, συνδρομή της αισθητικής αγωγής, κ.λπ.) δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για την καλλιέργεια μιας «ουσιαστικής αναγνωστικής ιδεολογίας»7. Η αβαθής και βεβιασμένη όμως προσπέλαση του κειμένου ενέχει τον κίνδυνο μιας πρόσκαιρης, ελάχιστα ωφέλιμης και δημιουργικής φιλαναγνωσίας, ενώ συγχρόνως μετατρέπει το μαθητή-αναγνώστη σε άβουλο αποδέκτη και καταναλωτικό ον8 των προτεινόμενων αναγνωσμάτων. Κι εδώ προβαίνει η ευθύνη του δασκάλου για την μετάπλαση ενός απλού αναγνώστη σε ενεργητικό και κριτικό αναγνώστη. Ο εκπαιδευτικός οφείλει να τον οπλίσει με ερείσματα, κριτήρια, νόημα και σκοπό. Οδηγός στα μυστικά μονοπάτια του κειμένου, αξίζει να προσπαθήσει να προκαλέσει την εμπλοκή του μαθητή στην ανακάλυψη

61 ΤΕΥΧΟΣ 100 / 2010

των διαφόρων επιπέδων9 και των διαφορετικών εισόδων ανάγνωσης των λογοτεχνικών έργων, ώστε από κοινού να ξεκινήσουν μια αναγνωστική περιπέτεια με σκοπό την εξερεύνηση του σημαίνοντος και του σημαινόμενου. Αυτό προϋποθέτει τη συνεργασία τους, ώστε σ’ αυτή τη διαδικασία να χωρούν τόσο η κατανόηση όσο και η απόλαυση του αναγνώσματος που θα ακυρώνουν τον στείρο διδακτισμό, τη σοβαροφάνεια, το μονόλογο και τους περιορισμούς των διαφόρων αναλυτικών προγραμμάτων. Συνοδοιπόροι, πλέον, να εντρυφήσουν στο κείμενο, ώστε να δοθεί στο μαθητή η δυνατότητα να το νιώσει, «να το κάνει δικό του, μέρος του εαυτού του»10, να το κρίνει δημιουργικά και όχι με ψυχρούς φορμαλιστικούς μηχανισμούς. Ακόμα, έργο του δασκάλου είναι η καλλιέργεια μοχλών αντίστασης σε κάθε τι ισοπεδωτικό, υποβιβαστικό ή κατώτερο των προσδοκιών ενός παιδιού-αναγνώστη. Ο νέου τύπου εκπαιδευτικός με ευρεία όραση και θέαση ζωής, όπως τον φανταζόταν το 1990 ο Β. Δ. Αναγνωστόπουλος11, μπορεί και πρέπει σήμερα μέσα από τη λογοτεχνία να μυήσει τους νεαρούς αναγνώστες σε έναν κόσμο οικείο και διαφορετικό από αυτόν της κάθε ημέρας12 και να ενσταλάξει την αγάπη για το βιβλίο, ώστε να τους γίνει βίωμα και προσφιλής δραστηριότητα.

62 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Ποσλιάνεκ Κρίστιαν, Να δώσουμε στα παιδιά την όρεξη για διάβασμα, Καστανιώτης, σ. 198. 2. Βελουδής Γιώργος, Γραμματολογία, θεωρία της λογοτεχνίας, Δωδώνη, σ. 245. 3. Helias Yverlina “Lire est un plaisir”, στο περιοδικό Le monde de l’éducation, Avril 1994. 4. Βλ. σχετικά: Κατσίκη-Γκίβαλου Άντα, «Λογοτεχνία – Αναλυτικά προγράμματα και διδακτικά βιβλία στη γενική εκπαίδευση», στο βιβλίο Το θαυμαστό ταξίδι, Πατάκης, σσ. 76-88. 5. Για τη θεωρητική υποστήριξη της αναγκαιότητας επιλογής, βλ. σχετικά: Καρποζήλου Μάρθα, «Η επιλογή των παιδικών αναγνωσμάτων», Εισήγηση στο 5ο Σεμινάριο του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου δημοσιευμένη στο βιβλίο Φιλαναγνωσία και παιδική λογοτεχνία, Δελφίνι, σσ. 130-135. 6. Για περισσότερα στοιχεία, βλ. σχετικά: Κοντολέων Μάνος, «Το κέρδος των παιδιών από την ανάγνωση λογοτεχνικών βιβλίων και κριτήρια επιλογής τους», στο βιβλίο Απόψεις για την παιδική λογοτεχνία, Πατάκης, σσ. 22-25, και Αγγελοπούλου Βίτω, «Κριτήρια που αξιολογούν το βιβλίο για παιδιά», στο περιοδικό Διαλέγουμε βιβλία για παιδιά, αρ. 2, Χειμώνας 1978. 7. Παπαδάτος Γιάννης, «Η σχολική εμπειρία και ο εμπειρικός αναγνώστης της λογοτεχνίας», στο περιοδικό Μανδραγόρας, τεύχος 16-17. 8. Βλ. σχετικά: Κοντολέων Μάνος, «Τα παιδιά ως αναγνώστες σήμερα», στο περιοδικό Η λέξη, τεύχος 118. 9. Ποσλιάνεκ Κρίστιαν, ό.π., σσ. 154, 156-159. 10. Σπινκ Τζων, Τα παιδιά ως αναγνώστες, Κέδρος, σ. 93. 11. Αναγνωστόπουλος Β.Δ., «Λογοτεχνία και εκπαιδευτικός», στο περιοδικό Διαδρομές, τεύχος 19. 12. Βασιλαράκης Ιωάννης, «Πριν και γύρω από το κείμενο: Όροι προσδιοριστικοί κάποιων σύγχρονων προσεγγίσεων της λογοτεχνίας μέσα στην τάξη», Εισήγηση στη διοργανωμένη συνάντηση του Π.Τ.Δ.Ε. του Πανεπιστημίου Κρήτης (12-13 Μαΐου 1995), με θέμα: «Διδασκαλία της λογοτεχνίας στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια εκπαίδευση».

συνέντευξη ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Βησσαρία Ζορμπά-Ραμμοπούλου Η Βησσαρία Ζορμπά-Ραμμοπούλου γεννήθηκε στο Αγρίνιο όπου και ζει με την οικογένειά της. Σπούδασε Φιλολογία στην Αθήνα, Αρχαιολογία στα Ιωάννινα και μετεκπαιδεύτηκε στο Παιδαγωγικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Είναι κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος ειδίκευσης (Master) στην Εκπαιδευτική Πολιτική («Η ίδρυση των μουσικών σχολείων στην Ελλάδα») από το Παιδαγωγικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Πατρών. Σήμερα εκπονεί τη διδακτορική της διατριβή με θέμα: «Στρατηγικές γονεϊκής επιλογής στην ελληνική δημόσια εκπαίδευση». Πεζά και ποιήματά της για παιδιά και ενηλίκους διακρίθηκαν και βραβεύτηκαν σε Πανελλήνιους Διαγωνισμούς. Για τη συγγραφή θεατρικών έργων για παιδιά έχει αποσπάσει Έπαινο από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά το 2003, και Κρατικό Βραβείο από το Υπουργείο Πολιτισμού το 2004, για το έργο της Ιβάν ο τρυφερός.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ • Η Σαββίνα, η Μοένια και τα χρώματα, Ακρίτας, 2001. • Ο Ευγένιος, η Ισαβέλλα και τα μυστήρια, Ακρίτας, 2001. • Η Σαββίνα, ο Τζίμης και τα φαντάσματα, Ακρίτας, 2002. • Κάθε γωνιά και Αϊ-Βασίλης, Ψυχογιός, 2002. • Μακριά... πολύ μακριά... ως το σπίτι, Ψυχογιός, 2003. • Ο παππούς του Ρόκο, Μικρή Μίλητος, 2003. • Ο μικρός τυμπανιστής... των Εξαρχείων, Ψυχογιός, 2004. • Καλοκαιρινό μπουρίνι, Κέδρος, 2004. • Μελέαγρος: Το παληκάρι και ο κάπρος, Ακρίτας, 2004. • Η Σαββίνα, η κατασκήνωση και οι... εξωγήινοι, Ακρίτας, 2004. • Το κάστρο της κυρα-Ρήνης, Πορτοκάλι, 2005. • Το κρυμμένο εργοστάσιο των παιχνιδιών, Ελληνικά Γράμματα, 2009. • Ο Κωστής και το θαύμα των Χριστουγέννων, Ακρίτας, 2009. • Το μυστήριο της Μυρτιάς, Ακρίτας, 2009.

63 ΤΕΥΧΟΣ 100 / 2010

ΘΕΑΤΡΙΚΑ ΕΡΓΑ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ • Νινιάν: Οι περιπέτειες ενός ευτυχισμένου νάνου που έγινε δυστυχισμένος γίγαντας. • Ιβάν ο... τρυφερός. • Το κάστρο της κυρα-Ρήνης και ο Βασιλιάς Ανήλιαγος. • Το μυστικό τραγούδι.

ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΕΝΗΛΙΚΕΣ • Η συνέντευξη, Καστανιώτης, συλλογικός τόμος. • Με την πορφύρα και το χρωστήρα, Πατάκης, 2009.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Αγγελική Βαρελλά: Πότε άρχισε η σχέση σου με την παιδική λογοτεχνία;

64 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ΒΗΣΣΑΡΙΑ ΖΟΡΜΠΑ-ΡΑΜΜΟΠΟΥΛΟΥ: Η σχέση μου με την παιδική λογοτεχνία ξεκινά από την παιδική μου ηλικία. Αρχικά, είχα την τύχη να μπω σ’ αυτόν τον όμορφο κόσμο μέσα από το παραδοσιακό, λαϊκό ελληνικό παραμύθι και την προφορική του αφήγηση. Ήμουν, βλέπετε, από τα τυχερά παιδιά που μεγάλωναν με γιαγιά. Αργότερα, όταν πια έμαθα να διαβάζω, αναζητούσα μόνη μου βιβλία με παραμύθια, έψαχνα τα βιβλία των οποίων αποσπάσματα υπήρχαν στα αναγνωστικά, και σε κείνη την ηλικία άρχισα να σκαρώνω τις πρώτες δικές μου ιστορίες. Στις πρώτες τάξεις του Γυμνασίου ανακάλυψα την ποίηση και άρχισα να συνθέτω τα πρώτα μου ποιήματα στα διαλείμματα ή στις ώρες των βαρετών παραδόσεων. Η σχέση μου με τη λογοτεχνία ήταν πλέον μια υπαρξιακή ανάγκη… Α.Β.: Ασφαλώς, τα παιδιά σου θα έπαιξαν μεγάλο ρόλο στο να γίνεις συγγραφέας παιδικής λογοτεχνίας… Β.Ζ.-Ρ.: Άρχισα να καταγράφω τις παιδικές μου ιστορίες όταν απέκτησα τα δύο μου παιδιά. Μέχρι τότε έγραφα και δημοσίευα ποιήματα και διηγήματα. Αργότερα, όταν άρχισαν να αυξάνονται οι υποχρεώσεις των παιδιών μου, προέκυψε ένα πρακτικό ζήτημα: έπρεπε να καταγράφω την ιστορία που τους έλεγα, για να μπορώ να συνεχίσω από εκεί που είχαμε διακόψει αναγκαστικά την αφήγηση. Βέβαια, όλη αυτή η δραστηριότητα δεν προέκυψε τυχαία: και ως εκπαιδευτικός και ως μητέρα απέδιδα πάντα πολύ μεγάλη σημασία στην οικείωση των ανθρώπων με το βιβλίο, με τη λογοτεχνία, με την Τέχνη… Θεωρώ πως, πέρα από το γεγονός ότι η λογοτεχνία –σε όποια της μορφή και για κάθε ηλικία– είναι ένα θαυματουργό μέσο αγωγής, η οικείωση με κάθε μορφή τέχνης αρχίζει από πολύ νωρίς και οι ενήλικες συνήθως «χτίζονται» στην παιδική ηλικία. Σε εκείνη τη φάση, ήταν καθοριστικές για την πορεία μου, όπως και για πολλούς νέους συγγραφείς, οι βραβεύσεις κάποιων έργων μου από τη

Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά… Ουσιαστικά από κει και μετά άρχισε η εκδοτική μου δραστηριότητα… Α.Β.: Γιά πες μου την άποψή σου αλλά και τι έχεις ακούσει για την παιδική και νεανική λογοτεχνία. Β.Ζ.-Ρ.: Ο σεβασμός προς το είδος της παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας προκύπτει από το σεβασμό προς την παιδική και εφηβική ηλικία του ανθρώπου. Πολλοί θεωρούν ότι η παιδική λογοτεχνία είναι ένα εύκολο είδος –και πολλά παιδικά βιβλία επιβεβαιώνουν την αντίληψη αυτή– επειδή θεωρούν το παιδί κατώτερη κατηγορία αναγνώστη, άρα εύκολα χειραγωγήσιμη. Αλλά, ως γνωστόν, από μικρό κι από τρελλό μαθαίνεις την αλήθεια, και την πασιφανή γύμνια του βασιλιά μόνο το παιδί τόλμησε να την ανακοινώσει. Ο άνθρωπος από πολύ νωρίς μπορεί να διακρίνει το όμορφο από το άσχημο, το αληθινό από το ψεύτικο. Το ότι λόγω ηλικίας το παιδί έχει ιδιαίτερες ανάγκες από την ανάγνωση, δεν το καθιστά ευκολότερο αλλά απαιτητικότερο αναγνώστη. Κι αν κάποιος δεν έχει αρθρώσει ακόμα λόγο επαρκή για να εκφράσει την κρίση του, αυτό δεν αναιρεί την ευθύνη των ενηλίκων: συγγραφέων, εκδοτών, εκπαιδευτικών, γονέων. Α.Β.: Υπάρχει κάποια μαγική συνταγή; Β.Ζ.-Ρ.: Η μαγική συνταγή για την παιδική λογοτεχνία είναι, πρώτα απ’ όλα, το να είναι λογοτεχνία: το παιδικό μυθιστόρημα πρέπει να είναι μυθιστόρημα, το παιδικό ποίημα να είναι ποίημα, το παιδικό διήγημα πράγματι διήγημα και το παιδικό θέατρο ένα κανονικό θεατρικό έργο, με σεβασμό προς όλους τους περιορισμούς και τις προϋποθέσεις του κάθε είδους. Ένα παιδικό ανάγνωσμα ή ένα παιδικό θέαμα θα πρέπει να μπορεί να το διαβάσει και να το παρακολουθήσει και ένας ενήλικας χωρίς να προσβάλλεται η αισθητική του, χωρίς να χρειάζεται να κάνει παραχωρήσεις τους τύπου «ε, απλοϊκό βέβαια, ή αφελές εύρημα, αλλά… τέλος πάντων, για παιδιά είναι». Και μιας και μιλήσαμε για συνταγές, καμία συνταγή, όσο μαγική κι αν είναι, δεν μπορεί να πετύχει αν δεν προσέξουμε τα υλικά και την ποιότητά τους… Και για τη λογοτεχνία βασικό υλικό είναι η γλώσσα και η διαχείρισή της, η διαπραγμάτευση ενός θέματος μέσω αυτής.

65 ΤΕΥΧΟΣ 100 / 2010

Α.Β.: Ποιο ρόλο έπαιξε το επάγγελμά σου, δεδομένου ότι είσαι καθηγήτρια, στη λογοτεχνική σου δραστηριότητα; Β.Ζ.-Ρ.: Η σχέση του επαγγέλματός μου με τη λογοτεχνική μου δραστηριότητα είναι αμφίδρομη και πολύπλευρη: Διάλεξα το επάγγελμά μου επειδή αγαπώ τα παιδιά και τη λογοτεχνία. Ήταν το είδος του επαγγέλματος που θα μου επέτρεπε λόγω της φύσης του να ασχολούμαι με τις ηλικίες που αγαπώ και θα μου χάριζε χρόνο για συγγραφή, κυρίως τα καλοκαίρια. Αλλά η επιλογή του επαγγέλματος καθόρισε και την εξέλιξη της λογοτεχνικής μου πορείας: η επαφή με τα παιδιά, με τα θέματα που τα απασχολούν, με τη γλώσσα που μιλούν, καθόρισε τα θέματα των βιβλίων μου, γέννησε τους χαρακτήρες των ηρώων μου, υπαγόρευσε τη γλώσσα και τους διαλόγους τους. Οι παιδαγωγικές σπουδές μου, επίσης, καθόρισαν σε πολλές περιπτώσεις τη διαπραγμάτευση ενός θέματος, τον τρόπο παρουσίασής του μέσω των βιβλίων στα παιδιά. Όρισαν, ας πούμε, ένα αόρατο μεν αλλά πανταχού παρόν πλαίσιο δεοντολογίας.

66 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Α.Β.: Ένα βιβλίο για παιδιά απαιτεί περισσότερο χρόνο απ’ ό,τι ένα βιβλίο για ενήλικες; Β.Ζ.-Ρ.: Η ενασχόλησή μου με τη λογοτεχνία για ενήλικο αναγνωστικό κοινό πορεύεται ταυτόχρονα με τη συγγραφή για παιδιά. Προϋπήρχε μάλιστα – απλά παλαιότερα δεν εξέδιδα αλλά δημοσίευα ποιήματα και διηγήματα σε

λογοτεχνικά περιοδικά. Συχνά, ακούω την άποψη ότι με την παιδική λογοτεχνία ασκείται κανείς, και όταν θεωρήσει ότι είναι έτοιμος και έχει αποκτήσει προσωπικό ύφος και λογοτεχνική επάρκεια, μπορεί να προχωρήσει στη συγγραφή λογοτεχνήματος για ενήλικους αναγνώστες. Δεν συμφωνώ με την άποψη αυτή. Όπως είπα ήδη, δεν ξεχωρίζω την παιδική λογοτεχνία από τον κορμό της λογοτεχνίας και δεν θεωρώ τη συγγραφή για παιδιά άσκηση ύφους. Τέτοιες απόψεις υποτιμούν και το είδος και τα παιδιά. Το εφηβικό μου μυθιστόρημα Το κρυμμένο εργοστάσιο παιχνιδιών γράφτηκε και εκδόθηκε μετά το ιστορικό μου μυθιστόρημα Με την πορφύρα και το χρωστήρα. Και σας διαβεβαιώ πως με απασχόλησαν εξίσου και τα δύο, με τις λογοτεχνικές προκλήσεις που έθετε το καθένα στο είδος του: επιλογή γλώσσας, αληθοφάνεια χαρακτήρων, παραστατικότητα διαλόγων, διάταξη κεφαλαίων. Θέλω να πω, δηλαδή, πως σκοπεύω να ασχολούμαι και με τα δύο ταυτόχρονα και ελπίζω να έχω τις δυνάμεις για να το κατορθώσω… Α.Β.: Μίλησέ μου για το ιστορικό σου μυθιστόρημα. Β.Ζ.-Ρ.: Το ιστορικό μυθιστόρημα δεν προέκυψε ξαφνικά. Είναι το αγαπημένο μου είδος και η Ιστορία η αγαπημένη μου επιστήμη. Έγραφα το μυθιστόρημα Με την πορφύρα και το χρωστήρα επί πέντε ολόκληρα χρόνια. Κάποιες φορές οι δυσκολίες με «γονάτιζαν» και σταματούσα. Οφείλω την ολοκλήρωσή του και την έκδοσή του αποκλειστικά στη διαρκή ενθάρρυνση του συντρόφου μου, ο οποίος είναι μανιώδης αναγνώστης του είδους. Η αλήθεια είναι πως με τρόμαζε ο όγκος του υλικού, η διασταύρωση και η επαλήθευση των ιστορικών πληροφοριών… Από την άλλη, φοβόμουν μήπως χάσω το στοίχημα της λογοτεχνικότητας, μήπως δηλαδή το μυθιστόρημα καταλήξει μια παράθεση ιστορικών πληροφοριών χωρίς λογοτεχνικό ενδιαφέρον. Έτσι δούλεψα πολύ την πλοκή, την περιπέτεια και τις ανατροπές, το «βάθεμα» των χαρακτήρων, τη δραματικότητα των διαλόγων. Παράλληλα, ήθελα η ιστορία και η εποχή να

67 ΤΕΥΧΟΣ 100 / 2010

68 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

«παίζουν» και να δρουν στη σκηνή, να μην είναι δηλαδή απλά ένα διακοσμητικό σκηνικό. Συχνά διαβάζω μυθιστορήματα που απλώς φέρουν την ετικέτα του ιστορικού μυθιστορήματος – στην πραγματικότητα είναι μια αισθηματική ιστορία παρουσιασμένη τις πιο πολλές φορές με μελό τρόπο, που πλαισιώνεται από ιστορικά γεγονότα του παρελθόντος. Ήθελα να αποφύγω αυτή την παγίδα, ήθελα να «ανασαίνει» ο πολιτισμός της εποχής μέσα από τα λόγια και τις πράξεις των χαρακτήρων, χωρίς προβολές σκέψεων και ιδεολογιών τού σήμερα, χωρίς κριτική και σχόλια από το συγγραφέα. Αλλά, έπρεπε ταυτόχρονα να αποκτά και ένα ενδιαφέρον γενικότερο, διαχρονικότερο, πέρα από τον 9ο μ.Χ. αιώνα. Έτσι, προσπάθησα μέσω της γλώσσας να φανεί η σκέψη και ο λόγος, η mentalité της εποχής, η επιλογή των λέξεων να αναδίδει την οσμή των συναισθημάτων και το ήθος επώνυμων και ανώνυμων ανθρώπων, συγκεκριμένων χώρων, αλλά παράλληλα να διατρέχει το κείμενο ένας βαθύτερος στοχασμός για τη ροή της ιστορίας, για την τύχη που διέπει τα ανθρώπινα, τη θέση και τη στάση των ατόμων, επώνυμων και μη, όταν καλούνται να ζήσουν μέσα σε μια δεδομένη συγκυρία. Και όλα αυτά έπρεπε να δοθούν σε ισορροπία. Οι δυσκολίες αυτές επέβαλλαν έρευνα, υπομονή, και απαιτούσαν χρόνο. Μια δυσκολία που δεν φανταζόμουν, ας πούμε, όταν άρχιζα τη συγγραφή, ήταν οι τουρκικές λέξεις, τόσο συνηθισμένες στην καθημερινή νεοελληνική γλώσσα… και τόσο φυσικές σε ένα τέτοιο θέμα… Αβίαστα, ας πούμε, μου ερχόταν να γράψω «στα στενά σοκάκια της Πόλης». Αλλά για τον 9ο αιώνα αυτό ήταν ένας αναχρονισμός, οι Τούρκοι δεν υπήρχαν ούτε στη φαντασία των λαών της εποχής. Να φανταστείτε, υπήρχε προφητεία για την άλωση της Πόλης από ένα φύλο «κομμένο», δηλαδή περιτμημένο, και ο νους τους πήγαινε στους Άραβες ή στους Εβραίους, γιατί οι Τούρκοι απλούστατα δεν είχαν εμφανιστεί στον ιστορικό ορίζοντα. Ένα άλλο ζήτημα προέκυπτε από την αυτονόητη σήμερα χρήση των λέξεων «Βυζάντιο» και «Βυζαντινός» – οι όροι αυτοί δεν υπήρχαν στο μυαλό των υπηκόων της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Οι όροι είναι μεταγενέστερες επινοημένες κατασκευές για επιστημονικούς λόγους… Άρα, δεν μπορούσα να βάζω στο μυαλό και στο λόγο των χαρακτήρων μου σκέψεις, ιδέες και λόγια που δεν υπήρχαν τότε ούτε στη σφαίρα της φαντασίας. Το δούλεψα πολύ… Ελπίζω οι αναγνώστες να το χαίρονται – σ’ αυτούς ανήκει πάντα η τελική κρίση. Α.Β.: Πώς βλέπεις τη σημερινή κατάσταση; Β.Ζ.-Ρ.: Ελπίζω και εύχομαι, μέσα από τη σημερινή δύσκολη συγκυρία, οι άνθρωποι να ξαναβρούν –και μέσα από τη λογοτεχνία– αξίες και ποιότητες χαμένες, όχι απαραίτητα παλιές, αλλά οπωσδήποτε ξεχασμένες. Δεν μπορεί να αναμένουμε βελτίωση και πρόοδο μιλώντας μόνο για ποσά και αριθμούς. Ακόμα και για την οικονομική ευημερία, προϋπόθεση είναι οι όροι ποιότητας και οι αξίες… Ας επιδιώξουμε έναν επαναπρογραμματισμό της σκέψης μας πάνω σε άλλη βάση δεδομένων…

•

και εκπαιδευτικό υλικό α ί λ ...για το νηπιαγωγείο και το δημοτικό Β ιβ

Το βιβλιο Της Γλώςςας μου ςΤο ΝηπιαΓώΓειο Νικος ΧαΤζοπουλος ΔιοΝυςης βαλεριαΝος ISBN.: 978-960-6738-53-1 Διάσταση 21x29 εκ. • σελ.: 136

ΧρώμαΤιζώ Τα ζώα Της θαλαςςας και μαθαιΝώ Τους αριθμους ΔιοΝυςης βαλεριαΝος ISBN.: 978-960-6738-33-3 Διάσταση 33,5x24 εκ. • σελ.: 56

Το βιβλιο ΤώΝ μαθημαΤικώΝ μου ςΤο ΝηπιαΓώΓειο ΔιοΝυςης βαλεριαΝος Νικος ΧαΤζοπουλος ISBN.: 978-960-6738-54-8 Διάσταση 21x29 εκ. • σελ.: 128

ΧρώμαΤιζώ Τα ζώα Της ξηρας και μαθαιΝώ Τους αριθμους ΔιοΝυςης βαλεριαΝος ISBN.: 978-960-6738-35-7 Διάσταση 33,5x24 εκ. • σελ.: 56

Το πρώτο μου ΤΕΤΡΑΔΙΟ ΠΡΩΤΗΣ ΓΡΑΦΗΣ για την α’ ΔημοΤικου ΔιοΝυςης βαλεριαΝος Νικος ΧαΤζοπουλος ISBN.: 978-960-6738-49-4 Διάσταση 21x29 εκ. • σελ.: 128

ΧρώμαΤιζώ Τα ζώακια και μαθαιΝώ ΓραμμαΤακια ΔιοΝυςης βαλεριαΝος ISBN.: 978-960-6738-31-7 Διάσταση 33,5x24 εκ. • σελ.: 80

Εκπαιδευτικές αφίσες

Αναλυτική παρουσίαση και ξεφύλλισμα

w w w. e l l i n o e k d o t i k i . g r

Η ΑΦΗΓΗΣΗ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ

70 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Anthony Nanson αφηγείται ιστορίες από το 1996. Είναι ιδρυτικό μέλος της αφηγηματικής εταιρίας Fire Springs, με την οποία δημιούργησε τα έπη Arthur’s Dream, Robin of the Wildwood, Return to Arcadia, και ποικίλα άλλα θεάματα. Το 1999 ίδρυσε το Bath Storytelling Circle. Είναι επίσης συγγραφέας και διδάσκει δημιουργική γραφή στο Πανεπιστήμιο του Bath Spa. Στις δημοσιεύσεις του περιλαμβάνονται οι ιστορίες Εξωτικές Εξορμήσεις και η μονογραφία Αφήγηση και Οικολογία: επανασύνδεση ανθρώπου και φύσης διαμέσου της προφορικής αφήγησης. Με την εταιρία Fire Springs συνέταξε την «Οικοποιητική Διακήρυξη». Είναι τακτικός συνεργάτης στη «Διατήρηση των Παραμυθιών» στη Βρετανία. Στην Ελλάδα έχει αφηγηθεί στο 4ο Φεστιβάλ Αφήγησης Ολύμπου, που διοργανώνει το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Έδωσε επίσης διάλεξη το 2007, στη διημερίδα «Αφήγηση και Περιβαλλοντική Εκπαίδευση», στο ΚΠΕ Ολύμπου, σε συνεργασία με τον ΠΟΦΑ και το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Η αγάπη του για την Ελλάδα αποδεικνύεται με τα πολλά ταξίδια του σε διάφορες περιοχές της και την κατ’ έτος διαμονή του στην Αρκαδία. Έχει συνεργασθεί με την Τασούλα Τσιλιμένη για τις ανάγκες του Φεστιβάλ. Στην ίδια παραχώρησε τη συνέντευξη που ακολουθεί. Τ.Τσ.: Κύριε Nanson, τι σας οδήγησε στην ενασχόλησή σας με την αφήγηση; A.Ν.: Ήταν κάτι που ονειρευόμουν, που συνάντησα σε βιβλία στο παρελθόν, αλλά δεν φανταζόμουν ότι μπορεί να συμβαίνει στην Αγγλία. Σε ιδιωτικά πάρτι ή γύρω από τη φωτιά στην κατασκήνωση, σποραδικά, προσπαθούσα να πω μια ιστορία, δίχως όμως τη γνώση

τού πώς να προετοιμάσω την ιστορία. Τότε, το 1995, συνάντησα απροσδόκητα τη συντροφιά των παραμυθάδων: η παράστασή τους «Τα φύλλα των τριών φιδιών» με οδήγησε στο εργαστήρι του Hugh Lupton. Ένα χρόνο αργότερα έγινα μέλος στη συντροφιά αφήγησης στην Οξφόρδη, που ιδρύθηκε από την Katy Cawkwell, και πήρα το πρώτο βάπτισμα ως παραμυθάς, προτού μετακινηθώ στο Bath, όπου ίδρυσα το Bath Storytelling Circle και ξεκίνησα να λέω ιστορίες επαγγελματικά. Ποιο είναι για σας το νόημα του να λέτε ιστορίες; Στοχεύω στο να δώσω νόημα και σπουδαιότητα στο κοινό μέσα από την αφήγηση ιστοριών, και βρίσκω ότι η διαδικασία προετοιμασίας μιας παραδοσιακής ιστορίας μού επιτρέπει να αφοσιωθώ στο νόημα που περιέχει. Όταν αφηγούμαι μια ιστορία, ενθουσιάζομαι από τη λεπτή διαφορά του νοήματος, η οποία δεν υφίστατο πριν. Οι αντιδράσεις από το ακροατήριο συχνά ανοίγουν νέες προοπτικές στα παραμύθια. Με ποια κριτήρια επιλέγετε τις ιστορίες που αφηγείσθε; Το πιο σημαντικό είναι να αρέσουν σε μένα τον ίδιο, η καρδιά μου να ανταποκρίνεται σε αυτές σε μεγάλο βαθμό. Αν δεν με ενδιαφέρει η ιστορία σε βάθος, τότε είμαι ανίκανος να τη μεταφέρω στο κοινό ως κάτι πολύτιμο και μεγάλης αξίας, κάτι που εγώ θέλω να μοιραστώ μαζί του. Συχνά όμως πρέπει να διαλέξω ιστορίες που όχι μόνο μου αρέσουν, αλλά δένουν με τα θεματικά μοτίβα που παρουσιάζονται στα συγκεκριμένα φεστιβάλ ή εκδηλώσεις. Μου αρέσει ιδιαίτερα να αφηγούμαι ιστορίες που μεταφέρουν κάτι για τη σχέση του ανθρώπινου γένους με τον φυσικό κόσμο – ένα θέμα το οποίο για μένα συχνά συνδέεται με το θέμα της ανθρώπινης θνησιμότητας που όλοι μας θα αντιμετωπίσουμε. Πόσο πιστά ακολουθείτε τις πηγές των ιστοριών; Παρεμβαίνετε σε αυτές ώστε να τις διαμορφώσετε; Προσπαθώ να σεβαστώ τις παραδοσιακές πηγές κατά τη δημιουργική διασκευή της ιστορίας σύμφωνα με τις σύγχρονες αντιλήψεις και τις παρορμήσεις της δικής μου καρδιάς. Η αντίληψή μου για το σεβασμό στην παράδοση λειτουργεί σε ένα αρκετά μυθοποιητικό επίπεδο. Είμαι πρόθυμος να παρέμβω και να «διορθώσω» ιστορίες αρκετά δραστικά, ακόμη και να συνδυάσω στοιχεία από διαφορετικές ιστορίες ή και διαφορετικές κουλτούρες. Ας διευκρινίσω τι εννοώ με ένα παράδειγμα από μια μέτρια αφήγηση: οι ταινίες «Excalibur» και «King Arthur» βρίσκονται πολύ κοντά στον παραδοσιακό «Αρθουριανό Κύκλο», αλλά το «Excalibur» προσεγγίζει την παράδοση με έναν τρόπο που το «King Arthur» δεν μπορεί – είναι η καταλληλότερη ταινία για να το κάνει αυτό.

71 ΤΕΥΧΟΣ 100 / 2010

Έχετε σπουδάσει σε κάποιο εργαστήριο αφήγησης ή είστε αυτοδίδακτος; Στα πρώτα χρόνια παρακολούθησα πολλά εργαστήρια με διακεκριμένους αφηγητές στην Αγγλία, καθώς και αρκετές σημαντικές διαλέξεις. Έμαθα πολλά μέσω της προετοιμασίας ομαδικών παραστάσεων με τα άλλα μέλη της συντροφιάς αφήγησης του Fire Springs, αφηγούμενοι μυθοποιητικά στοιχεία από πολλές ιστορίες και κάνοντας πρόβα και κριτική ο ένας στον άλλο ως ομάδα. Επίσης έχω διδαχθεί πολλά από την προσωπική μου μελέτη, ακούγοντας άλλους αφηγητές ή διδάσκοντας αφήγηση. Ποιας ειδικότητας, ηλικίας και φύλου είναι συνήθως οι συμμετέχοντες;

72 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Ποικίλλουν. Αφηγούμαι σε ενήλικες και ανάμεικτο κοινό, συχνά και σε παιδιά. Μολονότι δεν δουλεύω με παιδιά νηπιαγωγείου, συχνά στις παραστάσεις έρχονται πολύ μικρά παιδιά, ενώ οι ιστορίες προορίζονται για μεγαλύτερους ανθρώπους. Τότε αποδεικνύεται ότι ο αφηγητής πρέπει να έχει την ικανότητα να προσαρμόζει και να κάνει οποιονδήποτε συνδυασμό για το κοινό που παρακολουθεί. Διαθέτοντας πείρα ετών σχετικά με την αφήγηση, είστε ευχαριστημένος από την πορεία και την εξέλιξή της στη χώρα σας; Και ναι και όχι. Έχει γίνει πολύ καλή δουλειά. Υπάρχουν όλο και περισσότερα φεστιβάλ και λέσχες. Οι αφηγητές δουλεύουν όλο και πιο πολύ σε

διαφορετικά πλαίσια. Παρ’ όλα αυτά επικρατεί ακόμη ευρέως η αντίληψη ότι η αφήγηση είναι κυρίως για παιδιά. Αυτό εγκυμονεί τον κίνδυνο να εστιάσεις προς την κατεύθυνση ανάπτυξης ρεπερτορίου κατάλληλου μόνο για παιδιά, γεγονός το οποίο με τη σειρά του θα ενισχύσει την αντίληψη των μεγαλύτερων παιδιών, των εφήβων που παρακολουθούν τις αφηγήσεις, ότι η αφήγηση είναι για πολύ νεαρά παιδιά. Έτσι δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος που δεν προωθεί όπως αρμόζει την αφήγηση που απευθύνεται και σε ενήλικες. Στην Ελλάδα, όπου η αναβίωση της αφήγησης είναι πολύ πρόσφατη, έχουν υιοθετηθεί οι όροι «νεο-αφηγητής», «σύγχρονος αφηγητής» ή «επαγγελματίας παραμυθάς». Γύρω από αυτό έχει αναπτυχθεί ένας προβληματισμός για την ορθότητα των όρων. Ποια η γνώμη σας; Εσείς στη χώρα σας είχατε σχετικούς προβληματισμούς; Οι όροι που είναι διαθέσιμοι στα ελληνικά για να ονομάσουν τον παραμυθά (storyteller) φαίνονται διαφορετικοί από τις αντίστοιχες επιλογές στα αγγλικά. Ο όρος «storyteller» έχει μεγάλη αποδοχή στον αγγλόφωνο αφηγηματικό κόσμο. Το κύριο πρόβλημα είναι η χρήση του όρου «storyteller». Αναφέρεται σε μια ευρύτερη γκάμα προσώπων, όπως τους συγγραφείς, τους παραγωγούς ταινιών και άλλες κατηγορίες ατόμων που επικοινωνούν με το κοινό. Μερικές φορές, ωστόσο, πρέπει να δηλώσεις αυτό που κάνεις με τη χρήση κάποιων όχι και τόσο ταιριαστών εκφράσεων όπως «live storyteller», «προφορικός αφηγητής» (oral storyteller) ή «παραδοσιακός αφηγητής». Στην Αγγλία ο όρος «αφηγητής» (narrator) αποδίδεται κυρίως σε παρουσιαστές τηλεοπτικών ή ραδιοφωνικών προγραμμάτων και δεν έχει να κάνει με την αφήγηση.

73 ΤΕΥΧΟΣ 100 / 2010

Ποιες ανάγκες του σύγχρονου ανθρώπου καλύπτει ο σημερινός αφηγητής; Μεγάλη ερώτηση. Η αφήγηση παραμυθιών έχει πολλά κοινά στοιχεία με τις άλλες τέχνες αφήγησης όπως είναι το μυθιστόρημα, το θέατρο και οι ταινίες. Πιο έντονα από οτιδήποτε άλλο, προκαλεί τη φαντασία του κοινού μέσα από μια δημιουργική συνεργασία, μεταφέροντας την ιστορία στη ζωή, και διευκολύνει τη συνδεσιμότητα διαμέσου της συλλογικής εμπειρίας της ιστορίας μεταξύ του αφηγητή, του κοινού και του φυσικού περιβάλλοντος. Η αφήγηση, επομένως, συνεισφέρει στην άμεση ανάγκη του παρόντος χρόνου για δημιουργικές, φανταστικές εμπειρίες, που φέρνουν κοντά τους ανθρώπους. Οι συζητήσεις που λαμβάνουν χώρα κατά τη διάρκεια αλλά και μετά από μια αφηγηματική παράσταση, φαίνονται σε μένα συχνά ως το σημαντικότερο μέρος της εμπειρίας της ίδιας της αφήγησης. Πιστεύετε ότι η ιστόρηση μπορεί να καταστεί κοινωνικό φαινόμενο όπως συνέβαινε στις παλαιότερες εποχές;

74 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Η αφήγηση είναι σήμερα ανταγωνιστική ως μία περιθωριοποιημένη αντιπολιτιστική θέση, ενάντια στα ποικίλα, πιο τεχνολογικά είδη διασκέδασης. Υπάρχουν λόγοι να πιστεύουμε ότι ο σημερινός πολιτισμός μας, που έχει ανάγκη από πηγές, είναι έρμαιο της περιορισμένης διαθεσιμότητας της ενέργειας και των άλλων φυσικών πηγών. Αν οι κοινωνίες είναι υποχρεωμένες να γίνουν τεχνολογικά πιο απλές και έχουν λιγότερο ανάγκη από πηγές, τότε προσδοκώ ότι η αφήγηση θα κατακτήσει ξανά δεσπόζουσα θέση στην κουλτούρα μας, μιας και απαιτεί πολύ λίγες πηγές. Μπορεί το σημερινό κοινό να λειτουργήσει όπως εκείνο της παραδοσιακής προφορικής αφήγησης; Δηλ. να περνά η ιστορία από στόμα σε στόμα; Ναι, αυτό συμβαίνει ήδη στην Αγγλία. Οι παραμυθάδες αποκτούν ρεπερτόριο

μέσω της προφορικής μετάδοσης (ακούγοντας τους άλλους παραμυθάδες) καθώς και μέσω της ανάπτυξης ιστοριών από προσωπική μελέτη και σύνθεση. Οι πιο απλές ιστορίες –οι οποίες είναι εύκολες στην απομνημόνευση– ίσως περνούν στο κοινό από άτομα που δεν θεωρούν τους εαυτούς τους αφηγητές. Η ερώτηση που προκύπτει από αυτό είναι: «ποιος είναι και ποιος δεν είναι αφηγητής». Η αφήγηση είναι τόσο θεμελιώδες κομμάτι της ανθρώπινης συμπεριφοράς, ώστε ο επαγγελματισμός της αφήγησης άνετα μπορεί να φτάσει στο κοινό μέσα από άλλες μορφές τέχνης. Υποψιάζομαι ότι η παραδοσιακή ιδέα των «ενεργών» και «παθητικών» κλασικών κομιστών είναι εφαρμόσιμη στη σύγχρονη αναβίωση της αφήγησης. Ποιες ιστορίες έχει ανάγκη περισσότερο ο σημερινός ακροατής; Ιστορίες από την αρχαιότητα, τη μυθολογία, τη λαϊκή παράδοση, αφηγήσεις ιστορικής μνήμης; Όλα τα παραπάνω λογοτεχνικά είδη έχουν σημαντική θέση. Θα πρόσθετα σε αυτά ιστορίες από την Ιστορία και την επιστήμη, καθώς και αυθεντικές ιστορίες δημιουργημένες από παραμυθάδες. Ένα λογοτεχνικό είδος το οποίο χρησιμοποιείται από την αφήγηση και είναι πολύ σπουδαίο στις μέρες μας, περιλαμβάνει ιστορίες από το μέλλον, γνωστές ως ιστορίες επιστημονικής φαντασίας. Πιστεύετε ότι υπάρχουν διαφορές ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες αφηγητές; Όχι. Νομίζω ότι οι ατομικές, ψυχολογικές και πολιτιστικές διαφορές είναι πιο καθοριστικές για το στυλ του αφηγητή, παρά το φύλο. Χωρίς αμφιβολία παλιότερα, τα πράγματα διέφεραν όταν ο ρόλος του φύλου ήταν ξεκάθαρα διαχωρισμένος. Σε κάποιους πολιτισμούς τέτοιοι ρόλοι είναι ακόμα διαχωρισμένοι.

75 ΤΕΥΧΟΣ 100 / 2010

Θεωρείτε ότι κάθε άνθρωπος μπορεί να αφηγηθεί αντεξαρτήτως ταλέντου, εκπαίδευσης και εξάσκησης;

76 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Φυσικά, εάν βέβαια δεν έχει κάποιο σοβαρό πρόβλημα (περιπτώσεις ατόμων με ειδικές ανάγκες), αν και γνωρίζω μια «αφηγηματική ομάδα» που αποτελείται από άτομα με διανοητικά προβλήματα, τα οποία συμμετέχουν στην αφήγηση βοηθώντας έναν επαγγελματία αφηγητή να λέει ιστορίες δημόσια. Όλοι οι άνθρωποι λένε ιστορίες στους φίλους και στην οικογένειά τους: ιστορίες από τις εμπειρίες τους, τις αναμνήσεις τους και από τα νέα που έχουν ακούσει. Σε μια πιο τυπική, δημόσια συνθήκη, όπως ένα κλαμπ αφήγησης, έχω παρατηρήσει ότι όλοι οι αρχάριοι αφηγητές μπορούν να κρατήσουν την προσοχή του κοινού όταν μοιράζονται μια ιστορία που κατέχουν καλά και είναι σύντομη, όχι παραπάνω από 5 λεπτά. Όσο μεγαλύτερη η διάρκεια της ιστορίας τόσο περισσότερη ικανότητα και εμπειρία χρειάζεται για να κρατήσεις την προσοχή του κοινού. Αν ήταν να διαρθρώσετε το δεκάλογο του καλού αφηγητή, ποια σημεία θεωρείτε τα πιο σημαντικά; • Χωρίς συγκεκριμένη σειρά... • Να θεωρείς την ιστορία ως δώρο μεγάλης αξίας, το οποίο μοιράζεσαι με το κοινό σου. • Να λες αποκλειστικά ιστορίες οι οποίες αγγίζουν πραγματικά την καρδιά σου. • Μην δικαιολογείσαι στο κοινό προτού αρχίσει η ιστορία. • Μην διαβάζεις μέσα από το κείμενο. • Θυμήσου την ιστορία χωρίζοντάς τη σε μέρη. • Στην προετοιμασία της ιστορίας βίωσε τη φανταστική εμπειρία της και κάνε την μέρος των δικών σου εμπειριών. • Χρησιμοποίησε τη φωνή και τον τρόπο έκφρασής σου, όπως πραγματικά είναι. • Χρησιμοποίησε την οπτική επαφή σταθερά, αλλά και σεβόμενος κάθε ένα από τα μέλη του κοινού στο οποίο απευθύνεσαι. • Γίνε κυρίαρχος του σώματός σου και μάθε να δαμάζεις τις εντάσεις του. Πώς σχολιάζετε τον εναγκαλισμό της αφήγησης από κλάδους όπως αυτός της παιδαγωγικής, της ψυχολογίας, της κοινωνιολογίας, κ.ά. Χαίρομαι που η αφήγηση χρησιμοποιείται από αυτούς τους τομείς και από άλ-

λους, όπως η περιβαλλοντολογία, οι θρησκευτικές κοινότητες, κ.λπ. Υπάρχουν πολλές τάσεις στη σύγχρονη κοινωνία που λειτουργούν εις βάρος της ικανότητας των ανθρώπων να επικοινωνούν μεταξύ τους πρόσωπο με πρόσωπο, όπως το διαδίκτυο, η τηλεόραση, το διάβασμα... Έτσι η αφήγηση είναι ένα δυναμικό εργαλείο που καλλιεργεί την ικανότητα των ανθρώπων να συναναστρέφονται μεταξύ τους ως αληθινά ανθρώπινα όντα, στην εποχή μιας τεχνολογικής κοινωνίας. Σε αυτό το πλαίσιο, η αξιοποίηση της αφήγησης, ιδιαίτερα στην εκπαίδευση, φαίνεται σημαντική. Ποια χώρα θεωρείτε ότι προηγείται στον τομέα της αφήγησης και πού οφείλεται αυτό; Δύσκολο να απαντήσω. Γνωρίζω ότι η αναβίωση της αφήγησης στη Βρετανία επηρεάστηκε από μια πρώιμη αναβίωση στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά έχω την εντύπωση ότι η βρετανική αφήγηση ακολουθεί μια πορεία κάπως διαφορετική από την αμερικανική εμπειρία. Π.χ., οι αφηγητές ενσωματώνουν πιο ελεύθερα στο ρεπερτόριό τους παραδοσιακές ιστορίες καθώς και τις τοπικές τους παραδόσεις. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν χώρες στην Ασία όπου αρχαίες ποιητικές παραδόσεις έχουν παραμείνει άθικτες. Χωρίς αμφιβολία, πρέπει να διδαχτεί από αυτές ο αφηγητής στη Δύση. Μέσα από την εμπειρία σας, τι θα είχατε να συμβουλεύσετε τους Έλληνες παραμυθάδες καθώς και όσους στην Ελλάδα αναλαμβάνουν ρόλο δασκάλου της τέχνης της αφήγησης, ώστε να παρακαμφθούν εμπόδια και δυσκολίες που εσείς αντιμετωπίσατε και τα οποία έβλαψαν την αφήγηση; Για μένα η διαδικασία εκμάθησης του να αφηγείσαι ιστορίες είναι γοητευτική, απελευθερωτική και ισχυροποιημένη: μια σταδιακή διαδικασία αυτοβελτίωσης. Θα συμβούλευα κάποιον που παρακολουθεί μαθήματα αφήγησης, να λέει στον εαυτό του όσο το δυνατόν πιο πολλές ιστορίες και να ακούει τους άλλους αφηγητές όσο δυνατόν πιο πολύ. Η αίσθησή μου για τη δυσκολία, δεν έγκειται τόσο στην αφήγηση, όσο στην διοργάνωση εκδηλώσεων. Έχω διαπιστώσει ότι είναι σημαντικό να ξεκαθαρίζεις εκ των προτέρων τι απαιτείται ώστε μια εκδήλωση αφήγησης να έχει επιτυχία. Άτομα με μικρή εμπειρία στην αφήγηση, μερικές φορές δεν καταλαβαίνουν πώς δουλεύει η αφήγηση και τι βαθμός συγκέντρωσης χρειάζεται για να αποσπάσεις την προσοχή των ακροατών. Σημαντικό είναι να αποσαφηνίσω ότι καμία άλλη δραστηριότητα δεν θα έπρεπε να εξελίσσεται στον ίδιο χώρο ταυτόχρονα με την αφήγηση. Με έχει εκπλήξει το πόσο συχνά οι διοργανωτές μιας εκδήλωσης αφήγησης θεωρούν ότι ένα παράλληλο δρώμενο θα προσελκύσει μεγαλύτερο πλήθος κοινού. Κύριε Nanson, σας ευχαριστώ πολύ. Eύχομαι να σας έχουμε σύντομα ξανά στην Ελλάδα που αγαπάτε!

77 ΤΕΥΧΟΣ 100 / 2010

tO 32ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΙΒΒΥ ΣΤΟ SANTIAGO DE COMPOSTELA ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΑΣ Εύα Καλισκάμη*

«Υπάρχουν λόγοι για τους οποίους η πλειονότητα θα επιθυμούσε να αλλάξει την κοινωνία στο πλαίσιο της οποίας απολαμβάνει την άνεση και τα προνόμια που της έχουν εκχωρηθεί; Ρίχνοντας μία πρώτη ματιά, εύκολα θα μπορούσε κανείς να θεωρήσει ότι η πλειονότητα αποτελεί την κύρια δύναμη σε κάθε κοινωνία· ωστόσο, όσοι προκαλούν δραματικές αλλαγές στον κόσμο –όχι μόνο στο παρελθόν αλλά και σήμερα– πάντα ανήκουν στη μειονότητα. Οι μειονότητες –κοινωνικές, εθνικές, γλωσσικές, θρησκευτικές, κ.τ.λ.– κατέχουν τη δύναμη και τον εσωτερικό δυναμισμό ώστε να επιφέρουν αλλαγές και να επεμβαίνουν στην εξέλιξη της ιστορίας».

78 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

«Η Δύναμη των Μειονοτήτων» ήταν το θέμα του 32ου Συνεδρίου της ΙΒΒΥ, που έλαβε χώρα στο Συνεδριακό Κέντρο Palacio de Congresos e Exposicións de Galicia της πόλης Santiago de Compostela στην Ισπανία, από τις 8 έως τις 12 Σεπτεμβρίου του 2010, και διοργανώθηκε με πρωτοβουλία του Ισπανικού Τμήματος της IBBY. Το συνέδριο παρακολούθησαν περισσότερα από 600 άτομα, ενώ οι εισηγήσεις, τα σεμινάρια και οι συζητήσεις σχετίζονταν με τους εξής θεματικούς άξονες: ➢ Λογοτεχνία για παιδιά και νέους: Μειονότητα στη λογοτεχνική αρένα; ➢ Λογοτεχνία για παιδιά και νέους γραμμένη σε γλώσσες μειονοτήτων: Από τη διαφορετικότητα στην προσπάθεια για επιβίωση. ➢ Παιδιά και νέοι με ειδικές ανάγκες: Αναγνώστες μειονότητας; ➢ Αναγνώστες που στερήθηκαν την παιδική τους ηλικία: Αποτελούν ένα ιδιαίτερο αναγνωστικό κοινό; ➢ Αγόρια και κορίτσια που διαβάζουν: Αποτελούν το ίδιο αναγνωστικό κοινό; ➢ Ανοχή της διαφορετικότητας στην Παιδική και Νεανική Λογοτεχνία ως μέσο για τη δημιουργία ενός πιο δίκαιου κόσμου. Στο πλαίσιο του Συνεδρίου, η Διεθνής Οργάνωση Βιβλίων για τη Νεότητα (ΙΒΒΥ) παρουσίασε τα εξής: ➢ Απονομή Αναμνηστικών Διπλωμάτων σε συγγραφείς, εικονογράφους και μεταφραστές που προτάθηκαν και συμπεριλήφθηκαν στον Τιμητικό Πίνακα 2010 (IBBY Honour List 2010). ➢ Απονομή Αναμνηστικών Διπλωμάτων και Οικονομικού Επάθλου στους νικητές των βραβείων IBBY – Asahi Reading Promotion Awards. * Η κ. Εύα Καλισκάμη είναι μεταφράστρια και μέλος του Δ.Σ. του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου/Ελλ. Τμήματος της ΙΒΒΥ, με καθήκοντα «συνδέσμου» του Κύκλου με την ΙΒΒΥ. Παρακολούθησε το Συνέδριο ως εκπρόσωπος του Κύκλου.

➢ Συνάντηση των ανταποκριτών του περιοδικού για την παιδική και νεανική λογοτεχνία Bookbird. ➢ Παρουσίαση και απονομή των Βραβείων Hans Christian Andersen για το 2010. ➢ Συνάντηση των εκπροσώπων των εθνικών τμημάτων της ΙΒΒΥ. ➢ Γενική Συνέλευση και ανάδειξη νέας Εκτελεστικής Επιτροπής για τα επόμενα δύο χρόνια. Η επίσημη έναρξη του συνεδρίου έγινε στις 8 Σεπτεμβρίου, στην κεντρική αίθουσα του Εκθεσιακού Κέντρου, όπου απηύθυναν χαιρετισμούς ο Πρόεδρος της Διοικητικής Περιφέρειας της Γαλικίας Alberto Núñez Feijóo, η Υπουργός Πολιτισμού Ángeles González-Sinde Reig, ο Δήμαρχος του Santiago de Compostela, Xosé Antonio Sánchez Bugallo, o Υπουργός Πολιτισμού και Τουρισμού της Διοικητικής Περιφέρειας της Γαλικίας Roberto Varela Fariña, ο Πρόεδρος Βιβλίων, Υλικών Αρχείου και Βιβλιοθηκών του Υπουργείου Πολιτισμού Rogelio Blanco Martínez και η Πρόεδρος της ΙΒΒΥ Patricia Aldana. Ακολούθησε δείπνο στο χώρο του Εκθεσιακού Κέντρου. Κατά τη διάρκεια της πρώτης ημέρας του Συνεδρίου, τα θέματα που διαπραγματεύτηκαν οι κεντρικοί ομιλητές αφορούσαν στην Παιδαγωγική αξία της ποικιλομορφίας των κειμένων Παιδικής και Νεανικής Λογοτεχνίας και στη Δύναμη των μειονοτήτων. Τα σεμινάρια της ημέρας αυτής ανέλυσαν θέματα που σχετίζονταν με τον Προσανατολισμό των δύο φύλων στο πλαίσιο της Παιδικής και Νεανικής Λογοτεχνίας, την Προφορική παράδοση, τις έννοιες της Γλωσσικής και πολιτιστικής μειονότητας και την Ποίηση, την Προώθηση της φιλαναγνωσίας, την Πολιτιστική ποικιλότητα, την Πολιτιστική αορατότητα και τα Κόμικς. Συζητήσεις οι οποίες έγιναν, σχολίασαν θέματα όπως αυτά της Προφορικής παράδοσης και των μειονοτήτων δίχως γραπτή παράδοση στη λογοτεχνία, την Προώθηση της φιλαναγνωσίας με τη βοήθεια κέντρων ερευνών, ενώ τα εργαστήρια της ημέρας αυτής έγιναν με αφορμή τη θεωρία και την πράξη σε ό,τι αφορά στα Εικονογραφημένα βιβλία αφής και τους Αναγνώστες-Μετανάστες. Στο τέλος της πρώτης ημέρας απονεμήθηκαν Αναμνηστικά Διπλώματα στους συγγραφείς, εικονογράφους και μεταφραστές που προτάθηκαν και συμπεριλήφθηκαν στον Τιμητικό Πίνακα 2010 (IBBY Honour List 2010). Τα ελληνικά βιβλία που αναγράφηκαν στον Τιμητικό Πίνακα 2010 ήταν τα ακόλουθα: Άλλα τα μάτια της μαϊμούς και άλλα της κουκουβάγιας (Εκδόσεις Πατάκη) της Σοφίας

79 ΤΕΥΧΟΣ 100 / 2010

Μαντουβάλου για τη συγγραφή, Η βροχή των αστεριών (Εκδόσεις Μοντέρνοι Καιροί) για την εικονογράφηση της Έφης Λαδά, και Πού έμπλεξες πάλι, Κλάρις Μπιν; (Εκδόσεις Πατάκη) για τη μετάφραση του Φίλιππου Μανδηλαρά.

80 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Τη δεύτερη ημέρα του Συνεδρίου οι κεντρικοί ομιλητές διαπραγματεύτηκαν θέματα όπως Η Δύναμη και η αναζήτηση της ταυτότητας μέσα από τη λογοτεχνία ιθαγενών, ενώ τα σεμινάρια αφορούσαν θεματικές ενότητες που σχετίζονταν με τον Κινηματογράφο, τα κόμικς και την εικονογράφηση, την Προφορική παράδοση και το θέατρο, τις Πολιτιστικές μειονότητες καθώς και Άλλων ειδών μειονότητες, την Προώθηση της φιλαναγνωσίας και τις Αφίσες. Γενικότερες συζητήσεις ανέλυσαν το Ρόλο της εικονογράφησης ως μέσο εκπροσώπησης των μειονοτήτων, ενώ τέθηκαν ερωτήματα σχετικά με το αν το Αναγνωστικό κοινό των κοριτσιών αποτελεί μειονότητα ή πλειονότητα. Το ίδιο απόγευμα συναντήθηκαν οι ανταποκριτές του περιοδικού Bookbird, το οποίο διαπραγματεύεται θέματα που αφορούν στην παγκόσμια παιδική και νεανική λογοτεχνία, για την ανταλλαγή απόψεων σχετικά με τη βελτίωση του περιεχομένου του καθώς και την αποστολή ανταποκρίσεων από πολλά και διαφορετικά εθνικά τμήματα της ΙΒΒΥ με στόχο την εκπροσώπηση βιβλίων που δεν γράφονται σε γλώσσες που η πλειονότητα των λαών μιλάει στον κόσμο. Αίσθηση προκάλεσε η απόφαση ιαπωνικού εκδοτικού οίκου να μεταφράζει το περιοδικό στην ιαπωνική γλώσσα και να το διανέμει στη χώρα. Η ημέρα ολοκληρώθηκε με την Απονομή του Βραβείου IBBY – Asahi Reading Promotion Awards (Βραβείο για την Προώθηση της Φιλαναγνωσίας). Πιο συγκεκριμένα, το βραβείο απονέμεται κάθε δύο χρόνια σε δύο προγράμματα φιλαναγνωσίας για παιδιά και νέους, ενώ η παρουσίαση των νικητών γίνεται κατά τη διάρκεια του εκάστοτε συνεδρίου της ΙΒΒΥ. Ανάμεσα σε 12 υποψήφια προγράμματα, τα οποία προτάθηκαν από διαφορετικά τμήματα της ΙΒΒΥ, για τα έτη 2009 και 2010, νικητές αναδείχθηκαν το πρόγραμμα Osu Children’s Library Fund, που έλαβε χώρα στην Γκάνα και προτάθηκε από το καναδικό τμήμα της ΙΒΒΥ, καθώς και το πρόγραμμα Convenio de Cooperación al Plan de Lectura de Medellín, που έλαβε χώρα στην Κολομβία και προτάθηκε από το τμήμα της Κολομβίας. Το ίδιο βράδυ, οι διοργανωτές του συνεδρίου παρέθεσαν δεξίωση στο Hostal dos Reis Católicos προς τιμή των νικητών.

Την τρίτη ημέρα οι σύνεδροι παρακολούθησαν ομιλίες που αφορούσαν στο ερώτημα αν η Παιδική και Εφηβική Λογοτεχνία αποτελεί μειονότητα στην αρένα της λογοτεχνίας, ενώ Αφγανός ομιλητής ανέλυσε την κατάσταση που επικρατεί στο Αφγανιστάν σε σχέση με τα Παιδιά του δρόμου και τη γνώση γραφής και ανάγνωσης. Τα σεμινάρια σχετίστηκαν με την Προώθηση της φιλαναγνωσίας, τη Μετάφραση και την εικονογράφηση, τις Εκδόσεις για ομάδες μειονοτήτων, την Πολιτιστική αορατότητα, τα ΜΜΕ και την παγκοσμιοποίηση. Οι συζητήσεις που έλαβαν χώρα σχετίστηκαν με τις Γλωσσικές μειονότητες και την Ανάγνωση και τους αναγνώστες με ειδικές ανάγκες.

Το ίδιο απόγευμα έλαβε χώρα η τελετή Απονομής των Βραβείων Hans Christian Andersen, κατά τη διάρκεια της οποίας η πρόεδρος της επιτροπής Zohreh Ghaeni (Ιράν) απένειμε στο Βρετανό David Almond το βραβείο για τη συγγραφή και στη Γερμανίδα Jutta Bauer το βραβείο για την εικονογράφηση. Από την Ελλάδα υποψήφια για τη συγγραφή ήταν η Λότη ΠέτροβιτςΑνδρουτσοπούλου και η Διατσέντα Παρίση για την εικονογράφηση. Νέα ζητήματα τα οποία θίχτηκαν κατά τη διάρκεια της τελευταίας μέρας του συνεδρίου ήταν η Προώθηση της φιλαναγνωσίας σε σχέση με το διαδίκτυο. Τέλος, κατά τη διάρκεια της Γενικής Συνέλευσης των χωρών-μελών της ΙΒΒΥ, η οποία έγινε το ίδιο απόγευμα, οι εκπρόσωποι των τμημάτων ανέδειξαν τη νέα Εκτελεστική Επιτροπή που διαμορφώθηκε ως εξής: Πρόεδρος: Ahmad Redza Ahmad Khairuddin (Mαλαισία). Πρόεδρος της Κριτικής Επιτροπής για τα Βραβεία Hans Christian Andersen: Maria-Jesus Gil Iglesias (Ισπανία). Μέλη: Marilar Aleixandre (Ισπανία), Gülçin Alpoge (Τουρκία), Hasmig Chaninian (Γαλλία), Wally de Doncker (Βέλγιο), Nadia El Kholy (Αίγυπτος), Jehan Helou (Παλαιστίνη), Kiyoko Matsuoka (Ιαπωνία), Linda Pavonetti (Η.Π.Α.), James Tumusiime (Ουγκάντα), Mingzhou Zhang (Κίνα). Ελεγκτές: Peter Gyr (Eλβετία), Fritz Rothacher (Ελβετία). Κατά τη διάρκεια της Γενικής Συνέλευσης και μεταξύ άλλων, αποδοκιμάστηκε και καταδικάστηκε το γεγονός ότι πολλοί συμμετέχοντες δυσκολεύτηκαν ή ακόμα και δεν κατάφεραν τελικά να ταξιδέψουν στον τόπο του Συνεδρίου εφόσον δεν μπόρεσαν να αποκτήσουν όλα τα απαραίτητα έγγραφα. Το ραντεβού ανανεώθηκε για τις 23 Αυγούστου του 2012 στο Λονδίνο. Για περισσότερες πληροφορίες, μπορείτε να επισκεφτείτε την εξής ηλεκτρονική διεύθυνση: www.ibbycongress2012.org

81 ΤΕΥΧΟΣ 100 / 2010

νέα

ΠΡΟΚΗΡΥΞΗ ΕΤΗΣΙΩΝ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΩΝ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΙΒΒΥ/«ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ» ΓΙΑ ΤΟ 2011 Αθήνα, 2 Δεκεμβρίου 2010 Το Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ (Διεθνής Οργάνωση Βιβλίων για τη Νεότητα)/ Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου προκηρύσσει πανελλήνιους διαγωνισμούς για τα εξής βραβεία:

82 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Α. Βραβεία για τη συγγραφή και εικονογράφηση λογοτεχνικών βιβλίων για παιδιά. Τα βιβλία πρέπει να έχουν εκδοθεί για πρώτη φορά το 2010: 1. Βραβείο «Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου» σε πρωτοεμφανιζόμενο συγγραφέα βιβλίου για παιδιά ή νέους (ο/η συγγραφέας θα πρέπει να εκδίδει κείμενο, ανεξαρτήτως είδους, για πρώτη φορά). 2. Βραβείο «Πηνελόπη Μαξίμου» σε συγγραφέα βιβλίου αφήγησης βραχείας φόρμας για παιδιά (σε αυτή την κατηγορία ανήκουν βιβλία με κείμενο μικρής έκτασης, τα οποία απευθύνονται σε παιδιά των πρώτων τάξεων του Δημοτικού). 3. Βραβείο σε εικονογράφο και συγγραφέα βιβλίου με πολύχρωμη εικονογράφηση (picture book ή album) για το κείμενο και την εικονογράφηση. 4. Βραβείο «Φανή Αποστολίδου» σε συγγραφέα μυθιστορήματος ή εκτενούς παραμυθιού για παιδιά έως 12 ετών. 5. Βραβείο σε συγγραφέα εφηβικού ή νεανικού μυθιστορήματος. 6. Βραβείο «Βίτω Αγγελοπούλου» σε συγγραφέα βιβλίου γνώσεων για παιδιά. Ο κάθε δημιουργός, Έλληνας πολίτης, μπορεί να συμμετάσχει σε όλες τις κατηγορίες, αλλά μόνο με ένα βιβλίο σε κάθε κατηγορία. Αποκλείονται οι διασκευές. Επίσης, αποκλείονται βιβλία χωρίς χρονολογία έκδοσης καθώς και βραβευμένα από άλλους φορείς. Στους διαγωνισμούς δεν μπορούν να συμμετάσχουν: [Α] Συγγραφείς των οποίων έργα βραβεύτηκαν από τον Κύκλο τα τελευταία πέντε (5) χρόνια, [Β] τα μέλη των κριτικών επιτροπών, και [Γ] τα μέλη του Δ.Σ. του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου. Τα βιβλία μπορούν να κατατεθούν έως 25 Ιανουαρίου του 2011, από τον

εκδότη ή το δημιουργό σε πέντε (5) αντίτυπα στη διεύθυνση: Μπουμπουλίνας 28, 106 82, Αθήνα, από 11/1/2011 έως 25/1/2011, κάθε Τρίτη, και ώρες: 11:00-13:00 & 17:00-19:00 Απαραίτητη είναι η έγκριση του δημιουργού για τη συμμετοχή του έργου του και η υπόδειξή του για την κατηγορία υποβολής, η οποία και είναι δεσμευτική για τις επιτροπές. Τα διαγωνιζόμενα βιβλία δεν επιστρέφονται (ένα αντίτυπο παραμένει στη βιβλιοθήκη του Κύκλου, τα υπόλοιπα δωρίζονται στη Διεθνή Νεανική Βιβλιοθήκη του Μονάχου και σε παιδικές βιβλιοθήκες). Β. Βραβεία σε φυσικά πρόσωπα και φορείς: 1. Βραβείο «Κ.Π. Δεμερτζή – στον Έλληνα Δάσκαλο» σε εν ενεργεία εκπαιδευτικό πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης που δείχνει έμπρακτα και αποτελεσματικά το ενδιαφέρον του για την Παιδική Λογοτεχνία. Έπαθλο: 500 Ευρώ (χορηγός ο κ. Πάνος Αλέφαντος) και βιβλία αξίας 600 Ευρώ από τις Εκδόσεις ΑΓΚΥΡΑ. 2. Βραβείο σε εν ενεργεία εκπαιδευτικό δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που δείχνει έμπρακτα και αποτελεσματικά το ενδιαφέρον του για τη Νεανική Λογοτεχνία. Έπαθλο: 500 Ευρώ και βιβλία αξίας 600 Ευρώ, αμφότερα από τις Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ. 3. Βραβείο σε παιδική/νεανική βιβλιοθήκη για τη συνολική της δράση. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 1.000 Ευρώ από τις Εκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ. 4. Βραβείο σε πρόγραμμα για την προώθηση της φιλαναγνωσίας στα παιδιά και τους νέους, το οποίο εκπόνησε και εφάρμοσε σχολείο, βιβλιοθήκη, άλλος φορέας ή φυσικό πρόσωπο. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 1.000 Ευρώ από τις Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ. 5. Βραβείο σε σχολείο, βιβλιοθήκη ή άλλο φορέα που καλλιεργεί την αγάπη για το παιδικό/νεανικό βιβλίο με τη χρήση των νέων τεχνολογιών και κυρίως μέσω του διαδικτύου. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 1.000 Ευρώ από τις Εκδόσεις ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ. 6. Βραβείο σε Σύλλογο Γονέων μαθητών Δημοτικού Σχολείου, Γυμνασίου ή Λυκείου που με τις δραστηριότητές του προωθεί την Παιδική/Νεανική Λογοτεχνία. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 1.000 Ευρώ από τις Εκδόσεις ΜΙΝΩΑΣ. 7. Βραβείο σε βιβλιοθηκονόμο που προωθεί συστηματικά και αποτελεσματικά την Παιδική/Νεανική Λογοτεχνία και την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 1.000 Ευρώ από τις Εκδόσεις ΛΙΒΑΝΗ. 8. Βραβείο σε Σχολικό-μαθητικό έντυπο το οποίο καλλιεργεί τη φιλαναγνωσία και προωθεί την ανάγνωση Παιδικής Λογοτεχνίας. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 1.000 Ευρώ από τις Εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ.

83 ΤΕΥΧΟΣ 100 / 2010

Η υποβολή της υποψηφιότητας γίνεται είτε με αίτηση του ιδίου του ενδιαφερόμενου ή, αν πρόκειται για φορέα, του εκπροσώπου του, είτε με αίτηση τρίτου, ο οποίος προτείνει πρόσωπο ή φορέα. Την αίτηση συνοδεύουν πλήρες βιογραφικό και αναλυτική παρουσίαση της δράσης που να αιτιολογεί την υποβολή υποψηφιότητας. Απαραίτητη η σημείωση του Βραβείου για το οποίο υποβάλλεται η υποψηφιότητα. Υποβολή υποψηφιοτήτων: έως 25 Ιανουαρίου 2011, ταχυδρομικά ή ηλεκτρονικά (ibbygg@otenet.gr & kyklos@greekibby.gr). Τα αποτελέσματα θα ανακοινωθούν στις 2 Απριλίου του 2011, σε ειδική εκδήλωση για την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου στην Αθήνα. Ευχαριστούμε πολύ τους χορηγούς που στηρίζουν τα Βραβεία μας. ΤΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Στους διαγωνισμούς δεν μπορούν να συμμετάσχουν οι κάτωθι καθώς και τα μέλη των κριτικών επιτροπών:

84 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Συγγραφείς Αλεξοπούλου-Πετράκη Φ.

Εικονογράφοι Ανδρικόπουλος Νικ.

Μέλη Δ.Σ. Αυτζής Μερκούριος

Βανέλλης Δημήτρης

Δεληβοριά Μυρτώ

Ηλιόπουλος Βαγ.

Δαρλάση Αγγελική

Λαδά Έφη

Καλισκάμη Εύα

Δενεζάκη Λιάνα

Μπαχά Μαρία

Κουρκουμέλη Μαρία

Δημητριάδου Κική

Παπατσαρούχας Β.

Μπίνιου Αθηνά

Δικαίου Ελένη

Παρίση Διατσέντα

Νίκα Βάσω

Ζορμπά-Ραμμοπούλου Β.

Σταματιάδη Νταν.

Παπαμόσχου Ηρώ

Κάντζολα-Σαμπατάκου Β.

Χαδουλού Κατερίνα

Λυρατζή Μαρία Μπουλώτης Χρήστος Νευροκοπλή Βασιλική Παπαγιάννη Μαρία Παπαθεοδώρου Βασίλης Παπαλιού Ντορίνα ΠέτροβιτςΑνδρουτσοπούλου Λ. Σταμάτης Αλέξης Τσιαμπαλή-Κελεπούρη Χρυσ. Φραγκούλη Φωτεινή Ψαραύτη Λίτσα

4η ΕΚΘΕΣΗ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) και το Υπουργείο Πολιτισμού (ΥΠΠΟΤ) διοργανώνουν την 4η Έκθεση Παιδικού και Εφηβικού Βιβλίου η οποία θα πραγματοποιηθεί από τις 28 έως τις 31 Ιανουαρίου του 2011 στις εγκαταστάσεις της HELEXPO στο Μαρούσι. Η Έκθεση διοργανώνεται με τη συνεργασία των εκδοτών παιδικού-εφηβικού βιβλίου, του Συνδέσμου Εκδοτών Βιβλίου (ΣΕΚΒ) και του Κύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου (ΙΒΒΥ). Στη διάρκεια του τετραημέρου, οι μικροί και οι μεγάλοι επισκέπτες της Έκθεσης θα έχουν την ευκαιρία ν’ αγκαλιάσουν τα βιβλία και να ταξιδέψουν μαζί τους στον υπέροχο κόσμο της παιδικής και εφηβικής λογοτεχνίας. Πρόκειται για μια ξεχωριστή συνάντηση, που όχι μόνον κεντρίζει το ενδιαφέρον των παιδιών και των εφήβων, αλλά διευρύνει και τους ορίζοντές τους μέσα από τη γραφή και την ανάγνωση. Τι θα βρει ο επισκέπτης στην Έκθεση: Όπως κάθε χρόνo: Όλη τη βιβλιοπαραγωγή της χρονιάς για όλες τις ηλικίες και όλα τα γούστα. Μια τεράστια Παιδική Γωνιά (5-12 ετών) με ένα πλούσιο πολιτιστικό πρόγραμμα.

◉ ◉

…αλλά και τρεις καινοτομίες: Τη Γωνιά των Εφήβων (13-17 ετών). Τη Γωνιά Εκπαιδευτικών και Γονέων. Το Περίπτερο του «Μικρού Αναγνώστη» (ο νέος κόμβος του ΕΚΕΒΙ για παιδιά).

◉ ◉ ◉

ΟΡΓΑΝΩΣΗ: Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) / Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού (ΥΠΠΟΤ) με τη συνεργασία: των Eκδοτών παιδικού και εφηβικού βιβλίου, του Συνδέσμου Εκδοτών Βιβλίου (ΣΕΚΒ), και του Κύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου (ΙΒΒΥ). Η Έκθεση θα φιλοξενηθεί στο Εκθεσιακό & Συνεδριακό Κέντρο Αττικής «Helexpo Palace» (Λεωφ. Κηφισίας 39, Μαρούσι) και θα λειτουργεί από τις 9 το πρωί έως τις 8 το βράδυ.

85 ΤΕΥΧΟΣ 100 / 2010

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 55ου ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗΣ ΣΥΝΤΡΟΦΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟ 2010

86 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Στις 21 Δεκεμβρίου του 2010, στη Στοά του Βιβλίου, απονεμήθηκαν τα βραβεία του 55ου Πανελλήνιου Διαγωνισμού της Γ.Λ.Σ. για το 2010. 1) Μυθιστόρημα με ελεύθερο θέμα για παιδιά 9-10 ετών Αθλοθέτης: Εκδόσεις Ψυχογιός. Έπαινος στον Γιάννη Μπάρτζη για το μυθιστόρημα UFO από το μέλλον. Έπαινος στη Γλυκερία Καραγκούνη για το μυθιστόρημα Ολλανδική Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών. Εύφημη μνεία στη Μαρία Δασκαλάκη για το μυθιστόρημα Δυο πατρίδες κι ένα δάσος. 2) Μυθιστόρημα για παιδιά 9-10 ετών, με θέμα την ξενοφοβία-διαφορετικότητα Αθλοθέτης: Εκδόσεις Μίνωας. Έπαινος στην Ειρήνη Βεκρή για το μυθιστόρημα 88 π.Χ. 3) Μυθιστόρημα με θέμα: «Αλησμόνητες πατρίδες του Μικρασιατικού Ελληνισμού» Αθλοθέτης: Ιερά Μητρόπολη Νέας Σμύρνης. Έπαινος στην Ειρήνη Βεκρή για το μυθιστόρημα Κυδωνότοπος. Εύφημη μνεία στην Ειρήνη Κατσίπη-Σπυριδάκη για το μυθιστόρημα Οι Αμαζόνες της Ανατολής. 4) Μυθιστόρημα για παιδιά του Δημοτικού, με θέμα: «Θησαυροί της ελληνικής γης» Αθλοθέτες: Ελένη Μαυρουλίδου-Δάβαρη και Βίλμα Μαυρουλίδου-Σαλιβέρου. Εύφημη μνεία στην Αθηνά Μπίνιου για το μυθιστόρημα Ο δρόμος που βγήκε απ’ τη γη. 5) Τρεις μικρές ιστορίες για παιδιά πρωτοσχολικής ηλικίας, 6-8 ετών Αθλοθέτης: Λούλα Παπιδάκη-Πιπίνη. Εύφημη μνεία στην Κική Δημητριάδη. 6) Μονογραφία για το έργο Έλληνα συγγραφέα ή ποιητή της παιδικής λογοτεχνίας, εν ζωή, πλήρως τεκμηριωμένη με στοιχεία βιογραφικά, θεματικής, ύφους, τεχνοτροπίας, κ.λπ. Αθλοθέτης: Λούλα Παπιδάκη-Πιπίνη. Εύφημη μνεία στη Νένα Κοκκινάκη για τη μονογραφία της για την Αγγελική Βαρελλά. 7) Σχολικό Έντυπο Αθλοθέτης: Εκδόσεις Πατάκη. Βραβείο στο 35ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών για την εφημερίδα του Οι φιλίες των παιδιών. Έπαινος στο 5ο Δημοτικό Σχολείο Γιαννιτσών «Πηνελόπη Δέλτα» για την εφημερίδα του Η πένα του Πέμπτου. Έπαινος στο Ιατροκοινωνικό Κέντρο Αγ. Παρασκευής Βόλου για την εφημερίδα του Κικιρίκου.

ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΑΡΘΡΩΝ ΣΤΙΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ Το περιοδικό Διαδρομές λειτουργεί με κριτές. Την κριτική επιτροπή αποτελούν μέλη της συντακτικής επιτροπής, πανεπιστημιακοί και άλλοι ειδικοί επιστήμονες, ανάλογα με τη θεματική του κειμένου που υποβάλλεται προς δημοσίευση. Τα κείμενα υποβάλλονται σε ηλεκτρονική μορφή είτε μέσω e-mail είτε σε CD (με τη συνοδεία δύο εκτυπώσεων). Στην πρώτη περίπτωση τα κείμενα υποβάλλονται σε: α) Πέγκυ Σκουλίδα (pskoulida@psichogios.gr), β) Τασούλα Τσιλιμένη (tsilimen@otenet.gr) και γ) Ελένη Ηλία (eilia@hol.gr). Στη δεύτερη περίπτωση αποστέλλονται ταχυδρομικά στη διεύθυνση: Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ, υπ’ όψιν Π. Σκουλίδα, Τατοΐου 121 & Σπ. Μερκούρη 1, 144 52 Μεταμόρφωση Αττικής. ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Κάθε κείμενο δεν θα πρέπει να ξεπερνά στο σύνολό του τις 3.000 λέξεις.

87 ΤΕΥΧΟΣ 100 / 2010

Στην πρώτη σελίδα υποβολής της πρότασης θα πρέπει να περιέχεται κατά σειρά: • Τίτλος άρθρου: στο κέντρο, με στοιχεία 14΄ έντονα (bold), και από κάτω κενό 2 στίχων (αράδων). • Ονοματεπώνυμο συγγραφέα ή συγγραφέων (στιλ γραμματοσειράς απλό, μέγεθος 12΄). • Ιδιότητα, ταχυδρομική διεύθυνση, ηλεκτρονική διεύθυνση, τηλέφωνο. Ακολουθεί μία (1) σελίδα όπου επαναλαμβάνεται ο τίτλος του άρθρου, όπως παραπάνω, και στη συνέχεια το πλήρες κείμενο, το οποίο θα είναι πλήρως στοιχισμένο ως εξής: • Γραμματοσειρά: Times New Roman Greek, σε μέγεθος 12΄ (για το κείμενο). • Διάστιχο: μονό. • Εισαγωγικά τύπου: « » για τις παραθέσεις και: ‘’ για όρους, κ.λπ. • Εφόσον υπάρχουν τίτλοι ενοτήτων εντός του κειμένου, αυτοί θα πρέπει να έχουν στοίχιση αριστερά, με στοιχεία 12΄ bold.

88 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Οδηγίες για τις βιβλιογραφικές αναφορές Σε ό,τι αφορά τις παραπομπές, σας παραθέτουμε στη συνέχεια παραδείγματα σύμφωνα με την American Psychological Association (4η έκδοση). Αναφορά σε άρθρα περιοδικών: Turner, J. C. (1975). Social comparison and social identity: Some prospects for intergroup behaviour. European Journal of Social Psychology, 5, 5-34. Αναφορά σε βιβλίο: Maccoby, E. E., & Jacklin, C. N. (1974). The psychology of sex differences. Stanford, CA: Stanford University Press. Αναφορά σε άρθρα που αποτελούν κεφάλαιο βιβλίου ή συλλογικού τόμου: Pratto, F., Sidanius, J., & Stallworth, L. M. (1993). Sexual selection and Sexual and ethnic basis of social hierarchy. In L. Ellis (Ed.), Social stratificatio αnd socioeconomic inequality (pp. 111-137). Westport, CT: Praeger. Αναφορές σε ηλεκτρονικές πηγές: Άρθρο σε περιοδικό: Kaplan, A., & Krueger, J. (1999). Compliance after threat: Self-affirmation or self-presentation? Current Research in Social Psychology, 4, 178-197. Retrieved November 2, 1999 from the World Wide Web: http://www.uiowa.edu/~grpproc/crisp/crisp.4.7.htm

Λίτσα Ψαραύτη ΠΕΝΤΕ ΔΩΡΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΪ-ΒΑΣΙΛΗ

Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη ΜΙΛΗΣΤΕ ΜΟΥ ΓΙΑ ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ

Αγγελική Βαρελλά ΑΓΙΑ ΝΥΧΤΑ, ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ Τ’ ΟΥΡΑΝΟΥ

Λότη ΠέτροβιτςΑνδρουτσοπούλου ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΤΗΣ ΑΣΗΜΟΦΥΛΛΗΣ ΕΛΙΑΣ

Πέντε αδέρφια αποφασίζουν να πάνε στο σπίτι του Αϊ-Βασίλη και να του χαρίσουν από ένα δώρο. Το ταξίδι τους θα είναι δύσκολο μέσα στο σκοτεινό δάσος με τους κινδύνους που παραμονεύουν. Ποια είναι, όμως, τα πέντε δώρα και πώς θα καταφέρουν τα παιδιά να φτάσουν στο χωριό του Αϊ-Βασίλη; Ένα πρωτότυπο βιβλίο για την αξία της αγάπης και της προσφοράς.

Μια χριστουγεννιάτικη βραδιά η Γαλάτεια προσκαλεί για καφέ την κυρία Έμπνευση και αρχίζουν την κουβέντα! Για την ακρίβεια, η κυρία Έμπνευση αρχίζει την κατσάδα... Και, κουβέντα στην κουβέντα, προέκυψε συνέντευξη με το Αστέρι το Χρυσό! Διαβάστε τη γνωστή ιστορία των Χριστουγέννων έτσι όπως μόνο η Γαλάτεια θα μπορούσε να τη γράψει.

Όλα τα τραγούδια έχουν την ιστορία τους. Το ίδιο και η «Άγια Νύχτα». Aυτό όμως το χριστουγεννιάτικο τραγούδι έχει κάτι μαγικό. Η ιστορία του μοιάζει με παραμύθι και η μελωδία του δονεί τις χορδές της ψυχής, φέρνει δάκρυα στα μάτια και τονώνει τα αισθήματα αγάπης τις άγιες μέρες των Χριστουγέννων.

Το πιο πολύτιμο κι ευλογημένο δέντρο μιας πλαγιάς είναι η ασημόφυλλη ελιά. ΄Ολα τ’ άλλα δέντρα την αγαπούν και τη θαυμάζουν. Γι’ αυτό και δείχνουν θυμωμένα, όταν μαθαίνουν ότι κάθε χρόνο δέντρο χριστουγεννιάτικο γίνεται το έλατο κι όχι εκείνη, που θα την άξιζε περισσότερο τέτοια τιμή μεγάλη.

1η ΑΝΑΤΥΠΩΣΗ

2η ΑΝΑΤΥΠΩΣΗ

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ

...και για νεαρούς αναγνώστες με απαιτήσεις w w w . p s i c h o g i o s . g r

1η ΑΝΑΤΥΠΩΣΗ

Οι ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ είναι το περιοδικό που ασχολείται με τη θεωρητική θεμελίωση της Παιδικής Λογοτεχνίας, την παρουσίαση παιδικών βιβλίων, την πληροφόρηση γύρω από την κίνηση των παιδικών βιβλίων καθώς και με τη διδακτική της λογοτεχνίας και τις εφαρμογές στο σχολείο. Ενδιαφέρει: εκπαιδευτικούς γονείς εικονογράφους βιβλιοθηκάριους εκδότες παιδοψυχολόγους ερευνητές σπουδαστές και γενικά όσους ενδιαφέρονται για τα παιδικά βιβλία.

100 ΧΕΙΜΩΝΑΣ 2010