DIADROMES 110

110 ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2013 Δωρεάν ηλεκτρονική έκδοση

ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

Φιλαναγνωσία και λογοτεχνικό κείμενο

KYKΛΟΦΟΡΕΙ

Ο Ευτύχιος λατρεύει τα ταξίδια. Παρέα με την Ευτυχούλα ξεκινάει για ένα ταξίδι προκειμένου να μάθει σε όλους τους ανθρώπους να χαμογελούν. Πώς θα τα καταφέρει; Μα ξέρει το μυστικό της ευτυχίας!

καΙ σΕ

Η ΕυΤυΧουποΛΗ Μαριλίτα Χατζημποντόζη

Όταν ο βυθός κινδυνεύει να γίνει σούπα, κανένας δεν μπορεί να καθίσει με σταυρωμένα τα χέρια. Τα ψάρια στον όρμο της Μήλου ψάχνουν λοιπόν τον ήρωά τους, και η περιπέτεια ξεκινά… Ψαροσουπίτσα νόστιμη σαν πεσκανδρίτσα!

ψαροσουπITσα 2 Γιώργος Λεμπέσης

KYKΛΟΦΟΡΕΙ

Τι σχέση μπορεί να έχει η πανέμορφη και ξακουστή Μήλος με τον κρύο και μακρινό Βόρειο Πόλο; Μεγάλοι μπελάδες περιμένουν τον Βρασίδα τον αχινό και την παρέα του, τη στιγμή που το παγόβουνο από την προηγούμενη ιστορία της Ψαροσουπίτσας αρχίζει να λιώνει και απειλεί τη Μήλο με εξαφάνιση.

καΙ σΕ

KYK ΛΟΦΟΡΕΙ καΙ σΕ

ψαροσουπITσα Γιώργος Λεμπέσης

Αναζητήστε περισσότερους από 750 τίτλους e-books στο www.psichogios.gr/ebooks!

Γίνετε μέλη δωρεάν στο www.psichogios.gr ή καλώντας χωρίς χρέωση στο 800-11-64 64 64 και κερδίστε προνόμια και δώρα.

Σ ΤΟ Χ Ω Ρ Ο Τ Η Σ ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Γ Ι Α Π Α Ι Δ Ι Α Κ Α Ι Ν Ε ΟΥ Σ Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Κ Α Ι Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Ε Σ Σ ΤΟ Σ ΧΟ Λ Ε Ι Ο

H Φιλαναγνωσία και το Καλοκαίρι Πρόσφατα κυκλοφόρησε το σπουδαίο –κατά την άποψή μας– δοκίμιο του γνωστού συγγραφέα Τσβετάν Τοντορόφ με τίτλο Η λογοτεχνία σε κίνδυνο (μτφρ.: Χρύσα Βαγενά, Εισαγωγή: Νάσος Βαγενάς, εκδ. Πόλις), όπου επισημαίνεται ο κίνδυνος που διατρέχει η λογοτεχνία εξαιτίας της εξονυχιστικής ερμηνευτικής ανάλυσης, της εξαντλητικής «τεχνολογίας» επί του λογοτεχνικού κειμένου. Όπως χαρακτηριστικά σημειώνεται εντός του κειμένου: «Στο σχολείο δε μαθαίνει κανείς για ποιο πράγμα μιλούν τα έργα αλλά για ποιο πράγμα μιλούν οι κριτικοί». Θα ήταν ωφέλιμο, το εν λόγω βιβλίο να διαβαστεί από τους εκπαιδευτικούς αλλά και όλους τους φιλαναγνώστες, δεδομένου ότι η λογοτεχνία δεν μπορεί να εκπέσει σε μάθημα που βαθμολογείται, αλλά να παραμείνει ενασχόληση αγαπητική. Οι μέθοδοι προσέγγισης του λογοτεχνικού κειμένου δεν είναι δυνατόν να μετατρέπονται σε αυτοσκοπό, όπως επίσης και οι συναφείς δραστηριότητες (μετααφηγηματικές, μετα-αναγνωστικές, κ.λπ.) που σχετίζονται με την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας. Ο πρώτος λόγος ανήκει στο ίδιο το κείμενο, στο λογοτεχνικό έργο – ύστερα ακολουθούν όλα τα υπόλοιπα. Ο Γ. Θέμελης σημειώνει ότι η λογοτεχνία «δεν διδάσκει όταν διδάσκει και διδάσκει όταν δεν διδάσκει». Τηρουμένων των αναλογιών δηλαδή, καλλιεργούμε τη Φιλαναγνωσία όταν δεν την μετατρέπουμε σε μάθημα και δεν την επιβάλλουμε έξω από τα κείμενα. Απεναντίας, αναφερόμαστε με αγάπη και γνώση στο ρόλο του βιβλίου, έντυπου και ηλεκτρονικού, στο ρόλο της τηλεόρασης, στη γνωριμία με τους δημιουργούς, λογοτέχνες, ποιητές, κ.λπ. Η Φιλαναγνωσία προκύπτει από την καλή λογοτεχνία και το θαυμασμό μας προς το βιβλίο. «Η λογοτεχνία», προσθέτει ο Τοντορόφ, «μπορεί να κάνει πολλά. Μπορεί να μας τείνει το χέρι όταν βρισκόμαστε σε μεγάλη κατάθλιψη, να μας οδηγήσει σε άλλες ανθρώπινες υπάρξεις γύρω μας, να μας κάνει να καταλάβουμε καλύτερα τον κόσμο και να μας βοηθήσει να ζήσουμε». Οι αναγνώστες των Διαδρομών θα συναντήσουν στο παρόν τεύχος ποικίλες και ενδιαφέρουσες απόψεις σχετικά με τη Φιλαναγνωσία, όπως και όλα τα νέα για την κίνηση του παιδικού βιβλίου, καθώς και τις μόνιμες στήλες του περιοδικού. Καλή Ανάγνωση, λοιπόν! Ο Διευθυντής

Περίοδος Γ’ : Καλοκαίρι 2013 Τεύχος 110 Ιούνιος - Ιούλιος - Αύγουστος 2013 Τριμηνιαία Έκδοση (Περίοδος Β΄: 2001-2005, τεύχη 61-80 Περίοδος Α΄: 1986-2000, τεύχη 1-60)

ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ Κ ΑΙ ΝΕΟΥΣ Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Κ Α Ι Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Ε Σ Σ ΤΟ Σ ΧΟ Λ Ε Ι Ο

3rd Period: Summer 2013 No 110 June - July - August 2013 Quarterly Publication (2nd Period: 2001-2005, No 61-80 1st Period: 1986-2000, No 1-60)

Ιδιοκτησία: Ελληνικό Τμήμα της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα / Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου Σωματείο μη-κερδοσκοπικό Μπουμπουλίνας 28, 10682 Αθήνα kyklos@greekibby.gr

Owner: Greek Section of I.B.B.Y. / Circle of the Greek Children's Book, a Greek non-profit union 28, Bouboulinas str., 10682 Αthens kyklos@greekibby.gr

Εκδότης & Διευθυντής: Βασίλης Αναγνωστόπουλος, e-mail: vanagno@ece.uth.gr

Publisher & Director: V. D. Anagnostopoulos, e-mail: vanagno@ece.uth.gr

Yπεύθυνοι Ύλης: Aγγελική Βαρελλά Ελένη Ηλία Τασούλα Τσιλιμένη Συντακτική Επιτροπή: Αγγελική Βαρελλά (Α.Β.), 210.808.06.05, e-mail: angeliki.varella@gmail.com Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη (Γ.Γ.-Σ.), 210.808.45.15 Ελένη Ηλία (Ε.Η.), 210.557.42.50, e-mail: eilia@hol.gr Μαρία Μιράσγεζη (Μ.Μ.), 210.522.68.66 Ηρώ Παπαμόσχου (Η.Π.), email: iro_papam@yahoo.gr Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου (Λ.Π.-Α.), 210.822.30.08, e-mail: loty@loty.gr Τασούλα Τσιλιμένη (Τ.Τσ.), 2310.342.856, e-mail: tsilimeni@gmail.com Θέτη Χορτιάτη (Θ.Χ.), 2310.273.514 Λίτσα Ψαραύτη (Λ.Ψ.), 210.681.22.81, e-mail: info@psarafti.gr Ιστοσελίδες σχετικές με το βιβλίο: ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ www.biblionet.gr ΕΚΕΒΙ http://www.ekebi.gr Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ http://www.greekibby.gr Ο ΜΙΚΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ http://www.mikrosanagnostis.gr ΚΕΙΜΕΝΑ – ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ http://keimena.ece.uth.gr

Εικόνα Εξωφύλλου: What we can share (υπό έκδοση), εκδόσεις Benchmark Education της εικονογράφου Νίκης Λεωνίδου Marketing, Δημόσιες Σχέσεις και Διαφημίσεις: Πέγκυ Σκουλίδα, 210.2804.842 e-mail: pskoulida@psichogios.gr Επικοινωνία: Εκδ. Ψυχογιός A.E. Tατοΐου 121, 14452 Μεταμόρφωση Τηλ.: 210.2804.800 Eπιμελητής περιοδικού: Πέτρος Γιαρμενίτης DTP: Σπυριδούλα Βονίτση Το περιοδικό ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ εκδίδεται 4 φορές το χρόνο, τους μήνες Μάρτιο, Ιούνιο, Σεπτέμβριο και Δεκέμβριο Απαγορεύεται η μερική ή ολική αντιγραφή ή αναπαραγωγή του περιεχομένου ή της δομής του περιοδικού αυτού χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη ο οποίος διατηρεί όλα τα δικαιώματά του

Editors: Angeliki Varella Helen Ilia Tasoula Tsilimeni Editorial Committee: Αngeliki Varella (Α.V.), 210.808.06.05, e-mail: angeliki.varella@gmail.com Galatia Soureli (G.S.), 210.808.45.15 Eleni Ilia (Ε.I.), 210.557.42.50, e-mail: eilia@hol.gr Μaria Μirasgezi (Μ.Μ.), 210.522.68.66 Iro Papamoschou (Ι.P.), email: iro_papam@yahoo.gr Loty Petrovits (L.P.), 210.822.30.08, e-mail: loty@loty.gr Τassoula Τsilimeni (Τ.Τs.), 2310.342.856, e-mail: tsilimeni@gmail.com Theti Hortiati (Th.H.), 2310.273.514 Litsa Psarafti (L.Ps.), 210.681.22.81, e-mail: info@psarafti.gr Book web sites: GREEK BOOKS IN PRINT DATABASE www.biblionet.gr NATIONAL BOOK CENTRE OF GREECE http://www.ekebi.gr THE CIRCLE OF THE GREEK CHILDREN’S BOOK http://www.greekibby.gr YOUNG READER http://www.mikrosanagnostis.gr “KIMENA” (TEXTS) – JOURNAL FOR THE STUDY AND RESEARCH OF CHILDREN’S AND YA LITERATURE http://keimena.ece.uth.gr

Cover Illustration: What we can share (to be published), Benchmark Education illustrator: Niki Leonidou Marketing, Public Relations and Advertisments: Peggy Skoulida, 210.2804.842 e-mail: pskoulida@psichogios.gr Communication: Psichogios Publications S.A. 121, Tatoiou str. 14452 Metamorfossi Τel.: 210.2804.800 Copy editor: Petros Yarmenitis DTP: Spyridoula Vonitsi DIADROMES is published four times a year in March, June, September and December The reproduction or copy of the contents or structure of this magazine, in whole or in part, is prohibited without the written authority of the publisher, who retains all rights

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

CONTENTS

Επισημάνσεις

Points

Η εικονογράφος του τεύχους: Νίκη Λεωνίδου

This Issue’s Illustrator: Niki Leonidou

Οι απόψεις και οι τακτικές των νηπιαγωγών για τις φιλαναγνωστικές δράσεις στην Προσχολική Εκπαίδευση της Τασούλας Τσιλιμένη

Nursery School Teacher views and strategies regarding reading appreciation activities in preschool education by Tassoula Tsilimeni

Καινοτόμα εκπαιδευτικά προγράμματα φιλαναγνωσίας της Ελένης Α. Ηλία

Innovative educational reading appreciation programs by Eleni Α. Ilia

Το νερό στην Ελληνική Λογοτεχνία, της Θέτης Χορτιάτη

Water in the Greek Literature, by Thetis Hortiati

Βιβλιοπαρουσιάσεις (33 τίτλοι)

Book Presentations (33 titles)

Το άτακτο σχέδιο του Αλέξη Κυριτσόπουλου

Mischievous design by Alexis Kyritsopoulos

Καλλιεργώντας τη φιλαναγνωσία: Πραγματικότητες και προοπτικές της Τασούλας Τσιλιμένη

Nurturing Reading Appreciation: Realities and prospects by Tassoula Tsilimeni

Προσεγγίσεις σε τρία παραμύθια του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν της Πόλυς Χατζημανωλάκη

Approaches to three fairy tales by Hans Christian Andersen by Poly Chatzimanolaki

Συνέντευξη της Ιωάννας Μπουλντούμη από την Αγγελική Βαρελλά

Interview with Joanna Bouldoumi by Angeliki Varella

Νέα

News

Προδιαγραφές υποβολής άρθρων στις Διαδρομές

Submission Guidelines

Τα ενυπόγραφα κείμενα εκφράζουν τις προσωπικές απόψεις των συγγραφέων τους. The undersigned articles express the personal opinions of their authors.

ε πισημάνσ ε ι ς

επισημάνσεις

Θλιβερή πρόβλεψη



ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Η σχολική χρονιά τελείωσε, και παρά τις διαβεβαιώσεις και υποσχέσεις των αρμοδίων για το αντίθετο, το πρόγραμμα ΕΣΠΑ περί της Φιλαναγνωσίας που είχε καταρτιστεί με πολύ κόπο και μακρόχρονη εθελοντική δουλειά από άμισθη επιτροπή ειδικών (πανεπιστημιακών, κριτικών, εκπαιδευτικών και συγγραφέων), εφαρμοζόταν από το Φθινόπωρο του 2011 με εξαιρετική επιτυχία και βάναυσα διακόπηκε τον περασμένο Δεκέμβρη, δεν βρέθηκε τρόπος για να επαναλειτουργήσει. Με την υποστήριξη διαφόρων φορέων –εκδοτών, συλλόγων γονέων, κ.λπ.– αρκετές από τις προγραμματισμένες επισκέψεις των συγγραφέων και των εικονογράφων πραγματοποιήθηκαν τους τελευταίους μήνες εθελοντικά στα σχολεία όπου είχαν κληθεί, ώστε να μην απογοητευτούν τα παιδιά και οι εκπαιδευτικοί που είχαν προετοιμαστεί από καιρό και τους περίμεναν. Η αδράνεια και η αδιαφορία όμως για τη συνέχιση αυτού του τόσο επιτυχημένου προγράμματος (και επωφελούς για τη χώρα εφόσον εντάσσεται στα ΕΣΠΑ) φαίνεται πια ότι θα οδηγήσει, άδικα, στην κατάργησή του. Και αυτό θα είναι ένα ακόμη έγκλημα εις βάρος των παιδιών μας! Λ.Π.-Α.

Επισήμανση με σατιρική διάθεση από τη Θέτη Χορτιάτη



ΤΕΥΧΟΣ 110 / 2013

Ηλεκτρονική εποχή Ηλέκτρα, το μπεγλέρι σου το ήλεκτρο που παίζεις μήπως και το παράκανες και σαν να περιπαίζεις;

Θαύματα ηλεκτρονικά έκλεψαν τη μιλιά μας βουβοί, τηλε-εγκάθετοι με τα τηλε-φιλιά μας

Σε τηλε-απομόνωση με τηλε-φωταψία οι λέξεις πέταξαν πουλιά και βιβλιοαπαξία.

άχνα ψυχρή, βιβλιοερμιά και τηλε-αφιλία της μηχανής παρήγορο τα ηλεκτροβιβλία.

η εικονογράφος του τεύχους

ΝΙΚΗ ΛΕΩΝΙΔΟΥ

6

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Οι εικόνες πάντα με μάγευαν. Εικόνες ασπρόμαυρες, έγχρωμες, εικόνες από το σινεμά και την τηλεόραση, εικόνες από περιοδικά και κόμικς, εικόνες από διάσημους ζωγράφους ή φωτογράφους, εικόνες γκράφιτι από άγνωστους καλλιτέχνες. Έτσι, άρχισα κι εγώ να φτιάχνω τις δικές μου εικόνες. Στην αρχή με μολύβια ή με λέξεις. Αργότερα ταξίδεψα στην Αγγλία κι εκεί έμαθα να φτιάχνω εικόνες με χρώματα, με λάδια, τέμπερες, μελάνια και ακρυλικά, αλλά και με πηλό, ξύλο, σίδερο, ύφασμα, γύψο, και ό,τι άλλο υλικό μπορεί να βάλει ο νους. Επίσης έμαθα να δίνω στις εικόνες κίνηση, να βάζω μουσική και να φτιάχνω ιστορίες. Να βγάζω φωτογραφίες και να τελειοποιώ μια μικρού μήκους animation ταινία. Τώρα ζωγραφίζω παιδικά παραμύθια, γράφω τις δικές μου ιστορίες και μαθαίνω σε μικρά παιδιά που τους αρέσουν οι εικόνες, το πώς να φτιάξουν τις δικές τους! Περισσότερα για μένα και τις ζωγραφιές μου στο: http://www.nikileonidou.com Μερικά από τα βιβλία που έχω εικονογραφήσει είναι: • Μυστήρια στην πόλη – Τα δεκατρία φταρνίσματα, Εκδόσεις Μεταίχμιο • Μυστήρια στην πόλη – Όλα για τη φανέλα, Εκδόσεις Μεταίχμιο • Το παγκάκι που ήθελε να γίνει βάρκα, Εκδόσεις Μεταίχμιο • Η Κυρά Σαρακοστή, Εκδόσεις Εν Πλω • Η Ξαφρούλα, Εκδόσεις Παρρησία • Ο φάλτσος νάνος, Εκδόσεις Μεταίχμιο • Δύο ιστορίες για δειλούς και θαρραλέους, Εκδόσεις Ψυχογιός • Μια παραλία για λύκους, Εκδόσεις Βιβλιόφωνο • Αν δεν κάνουμε αγώνα δεν θα μείνει ούτε σταγόνα, Εκδόσεις Ρώσση • Στων σκουπιδιών τη γειτονιά, Εκδόσεις Ρώσση • Rapunzel – The Princess and the Pea, Newmark Learning Publications • Rikki Tikki Tavi, Benchmark Education Publications • Rumpelstiltskin, Benchmark Education Publications • Arachne the weaver, Benchmark Education Publications • Pandora’s box, Benchmark Education Publications

Μαρίζα Ντεκάστρο ΤΙ ΚΑΙ ΠΩΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ - Οδηγός για παιδιά

www.kedros.gr βιβλία για παιδιά και εφήβους

Εικονογράφηση: Αλέξια Οθωναίου Εκπαιδευτικό βιβλίο για παιδιά των μεγάλων τάξεων του Δημοτικού Διαβάζοντας αυτό το βιβλίο θα καταλάβεις ότι ο πολιτισμός είναι σαν αλυσίδα όπου ο ένας κρίκος συγκρατεί τον άλλο. Θα ανακαλύψεις ότι πολλά από αυτά που σήμερα θωρούμε δικές μας εφευρέσεις προέρχονται από τις δραστηριότητες των ανθρώπων που έζησαν σε πολύ μα πάρα πολύ παλιές εποχές. Και σαν να ήσουν κι εσύ ένα μικρός αρχαιολόγος, μπορείς, αν θέλεις, να κατασκευάσεις εργαλεία, ρούχα και ζωγραφιές με τον τρόπο που πιστεύουμε ότι τα έφτιαχναν εκείνα τα μακρινά χρόνια.

Κατερίνα Κρις ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΛΕΞΟΦΑΓΩΝ ΧΜ! Κείμενα και εικονογράφηση: Κατερίνα Κρις Αυτό είναι ένα παχουλό βιβλίο. Όχι γιατί έχει πολλές σελίδες, αλλά γιατί μέσα στις σελίδες του υπάρχουν πολλά παχουλά Χμ. Είναι τα Χμ που εγώ ονομάζω... «Οι Λεξοφάγοι Χμ!» Μια σπάνια φυλή Χμ, που αν διαβάσεις γι’ αυτήν, θα χαρείς πολύ που είναι τόσο σπάνια! ΠΡΟΣΟΧΗ: Αυτό το βιβλίο θα σου δώσει μπόλικη τροφή για σκέψη. Θα σε μάθει να μη μασάς τα λόγια σου. Και θα σου ανοίξει την όρεξη για γράψιμο!

Παντελής Σταματελόπουλος - Μαρία Ηλιοπούλου ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΩΡΙΑΣ Έλληνες και Φράγκοι στην ίδια κομητεία Μεσαίωνας. Φράγκοι σταυροφόροι ριζώνουν σε μια γωνιά της πρώην Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας: την Αχαΐα. Χτίζουν οχυρά, κάθονται σε θρόνους, ονειρεύονται την ευτυχία αλλά και ερίζουν για την εξουσία. Γνωρίζουν χαρές, δημιουργούν πλούτο μα γεύονται και πίκρες στη νέα τους πατρίδα. Τον ίδιο καιρό οι Ρωμαίοι της Ανατολής παίρνουν πίσω την Κωνσταντινούπολη και επιστρέφουν στο προσκήνιο. Οι δύο πλευρές συγκρούονται για εδάφη και κάστρα. Ο χάρτης αλλάζει στον τόπο που αγάπησαν οι Έλληνες και οι Φράγκοι. Και τότε, πάνω στα σύνορα, ο έρωτας και η γνώση στήνουν γέφυρα ειρήνης…

Κωστούλα Τωμαδάκη ΑΝΤΙΟ ΚΟΡΙΤΣΙ Το Αντίο Κορίτσι είναι η ιστορία μιας απαγωγής που έγινε κατά τύχη και μιας συνάντησης που άλλαξε τη ζωή της Νεφέλης. Έντονη δράση, ευαισθησία και ανθρωπιά σε ένα μυθιστόρημα που μιλάει για την αξία της ζωής σε έναν κόσμο παρακμής και ψεύτικης λάμψης.

Ελένη Ρουφάνη ΚΑΝΤΕ ΚΑΤΙ ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ! Στη σημερινή Αθήνα, οι ήρωες παλεύουν με το τέλος της εφηβείας και με την κατάρα που βαραίνει την εποχή τους. Από το κέντρο της πόλης μέχρι της άκρη του σύμπαντος, ταξιδεύουν σ’ έναν κόσμο όπου τα πάντα αναποδογυρίζουν. Συνωμοσίες, καβγάδες, επικίνδυνες ενέδρες και φαντασιώσεις ζωντανεύουν σε μια διαρκή σύγκρουση με την ταραγμένη κοινωνική πραγματικότητα και με τις αποτυχημένες συμβάσεις της. Όχι, δε θα φοβηθούν, θα γελάσουν με τους αγέλαστους, θα τραγουδήσουν, θα ερωτευτούν, θα αγωνιστούν για τα όνειρά τους και θα το αλλάξουν το γκρίζο τοπίο του πλανήτη.

Κική Ζουμπουλάκη ΧΩΡΙΣ ΕΣΕΝΑ; ΦΥΣΙΚΑ ΚΑΙ ΜΠΟΡΩ…

σε όλα τα βιβλιοπωλεία

Δεν υπάρχει μεγαλύτερο ψέμα από το «δεν μπορώ να ζήσω χωρίς εσένα». Φυσικά και μπορώ. Το κάνω ήδη με μεγάλη επιτυχία και θα συνεχίσω να το κάνω. Πολύ θα ήθελα να πίστευα στη μία και μοναδική αγάπη και στο ότι ο καθένας βρίσκει μία και μόνη φορά στη ζωή του «το άλλο του μισό». Όμως δεν το πιστεύω. Πιθανόν να μην είμαι τόσο ρομαντική όσο κάποιοι άλλοι, γιατί είμαι βέβαιη ότι εκεί έξω υπάρχει σίγουρα για μένα κάποιος καλύτερος και καταλληλότερος απ’ ό,τι εσύ. Απλά δεν τον έχω συναντήσει ακόμα. Και μέχρι να τον συναντήσω, δεν μπορώ παρά να ανακυκλώνω στο μυαλό μου τη δική μας ιστορία.

ΟΙ ΑΠΟΨΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΤΑΚΤΙΚΕΣ ΤΩΝ ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ ΓΙΑ ΤΙΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Τασούλα Τσιλιμένη Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Θεσσαλίας



ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Εισαγωγή

το χώρο του Νηπιαγωγείου το παιδί έρχεται καθημερινά σε επαφή με το βιβλίο είτε μέσα από την ανάγνωση εκ μέρους του/της νηπιαγωγού, είτε μέσα από την απασχόλησή του στη «γωνιά» της βιβλιοθήκης, είτε με την εφαρμογή δραστηριοτήτων με αφορμή τα βιβλία που διαβάζονται. Το Πρόγραμμα Σπουδών προβλέπει δράσεις με βιβλία και δίνει έμφαση στην ανάγνωση βιβλίων έχοντας ως στόχο κυρίως την καλλιέργεια του γραμματισμού στα

μικρά παιδιά. Με αφετηρία αυτόν το στόχο εξ άλλου, έχει δοθεί από το 2000 έμφαση και στην οργάνωση της βιβλιοθήκης της τάξης και τη λειτουργία της ως δανειστικής. Τι είδους βιβλία, όμως, φιλοξενούνται στη βιβλιοθήκη, και πόσο συχνά αυτά ανανεώνονται ώστε να κερδίζουν το ενδιαφέρον των αναγνωστών; Σκοπός της φιλαναγνωσίας είναι η εξοικείωση του παιδιού με το βιβλίο και την ανάγνωση και η σταδιακή εδραίωση μιας φιλικής σχέσης με το λογοτεχνικό βιβλίο. Η σχέση αυτή θα οδηγήσει στην αισθητική απόλαυση και καλλιέργεια, στη διεύρυνση των οριζόντων του παιδιού, στην καλλιέργεια της φαντασίας του και της γλωσσικής του έκφρασης, στην εκλέπτυνση του συναισθηματικού του κόσμου, στην ανάπτυξη κριτικής και δημιουργικής αντίληψης και γενικά δημιουργικότητας (Γκλιάου-Χριστοδούλου, 2007). Τα παιδιά «δανείζονται» στοιχεία από το βιβλίο, δίνουν το δικό τους νόημα δημιουργώντας το «προσωπικό» τους άτυπο βιβλίο και «συνομιλούν» μεταξύ τους εφόσον διαβάζουν το ίδιο κείμενο (Παπαδάτος, 2009). Για να εμπλακεί, όμως, ο μαθητής στη διαδικασία της ανάγνωσης, θα πρέπει το λογοτεχνικό κείμενο να προκαλέσει το ενδιαφέρον του, έτσι ώστε το παιδί να ταυτιστεί με τους ήρωες και να συμμετάσχει ενεργά στην ανάγνωση. Η δραστηριότητα της ανάγνωσης, κατά την οποία ο εκπαιδευτικός διαβάζει ένα βιβλίο στα παιδιά, είναι μια θεατρική πράξη μέσα από την οποία αναδεικνύεται η ανάγνωση του βιβλίου και προβάλλεται η σχέση με αυτό ως κάτι το επιθυμητό (Παπαδάτος, 2009). Σύμφωνα με την Κατσίκη-Γκίβαλου (1994), το παιχνίδι και η λογοτεχνία έχουν κοινά χαρακτηριστικά, και για το λόγο αυτό θα πρέπει η διδασκαλία του λογοτεχνικού κειμένου να διαχέεται από το πνεύμα του παιχνιδιού. Τα παιδιά, μέσα από παιγνιώδεις δραστηριότητες σε τακτά χρονικά διαστήματα, θα μπορέσουν να γνωρίσουν τις ιδιαιτερότητες του λογοτεχνικού λόγου και να αναπτύξουν φιλαναγνωστικές συμπεριφορές (ΚατσίκηΓκίβαλου, 2008). Πολλές φορές μάλιστα, μέσα από τις δραστηριότητες αυτές, ο εκπαιδευτικός «μεταφέρει» στα παιδιά τον ενθουσιασμό που ο ίδιος έχει για τα βιβλία και την ανάγνωση (Ο’�� Sullivan�� & �� McGonigle�� , 2010). Επίσης, σύμφωνα με έρευνα του Verboord�� (2005), ένα μαθητοκεντρικό μοντέλο διδασκαλίας έχει καλύτερα αποτελέσματα στην ανάπτυξη της φιλαναγνωσίας και στις μετέπειτα αναγνωστικές συνήθειες απ’ ό,τι ένα δασκαλοκεντρικό μοντέλο διδασκαλίας. Σημειώνεται ότι «εκεί όπου ο εκπαιδευτικός σε τακτά χρονικά διαστήματα οργανώνει αναγνωστικές εμψυχώσεις, παιγνίδια και απλές δράσεις φιλαναγνωσίας, εκεί τα παιδιά αναπτύσσουν φιλαναγνωστικές συμπεριφορές» (Καρακίτσιος, 2011). Η οργάνωση μεταφηγηματικών δραστηριοτήτων (ΠατέραΤσιλιμένη, 2012) είναι συνήθης τακτική, αφού υπάρχει η άποψη ότι η συμμετοχή σε κάτι τέτοιο προκαλεί χαρά, ενθουσιασμό, ευχαρίστηση, και ότι μέσα από αυτό τα παιδιά ενισχύουν το ενδιαφέρον τους για τα βιβλία (Ποσλάνιεκ 1992). Όμως, πόσες από αυτές αφορούν τη φιλαναγνωσία; Οι δρα-



ΤΕΥΧΟΣ 110 / 2013

στηριότητες που σχεδιάζονται και υλοποιούνται από τις νηπιαγωγούς με μεγάλη συχνότητα στο Νηπιαγωγείο με αφορμή ένα βιβλίο, μήπως εν τέλει εξυπηρετούν πρωτίστως άλλους μαθησιακούς στόχους και δευτερευόντως τη βιβλιοφιλία;1 Και εν τέλει, ποιες δραστηριότητες είναι ιδιαίτερης βαρύτητας και ικανές να προκαλέσουν το ενδιαφέρον του παιδιού για το βιβλίο και δεν θα είναι απλά μία ακόμη, δημιουργική αναμφισβήτητα, απασχόληση;

Η έρευνα, το δείγμα, η μέθοδος

 10

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Προκειμένου να διερευνήσουμε τις συνήθεις τακτικές που ακολουθούν οι νηπιαγωγοί ώστε να προωθήσουν τη φιλαναγνωσία, αλλά και γενικότερα τις απόψεις τους για το θέμα αυτό, προχωρήσαμε σε μια έρευνα πεδίου2. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε τον Ιανουάριο του 2013 και συμμετείχαν σε αυτήν νηπιαγωγοί τριών διαφορετικών περιφερειών, ήτοι: Ν. Πιερίας, 48η περιφέρεια Προσχολικής Εκπαίδευσης και Ν. Μαγνησίας. Το δείγμα ήταν τυχαίο3. Ως εργαλείο χρησιμοποιήθηκε το δομημένο ερωτηματολόγιο με ερωτήσεις κλειστού και ανοικτού τύπου. Συγκεκριμένα, 50 νηπιαγωγοί κλήθηκαν να απαντήσουν σε 12 ερωτήματα που αφορούν: α) στην εφαρμογή της φιλαναγνωσίας στο Νηπιαγωγείο, β) στο ποιες πρακτικές θεωρούν οι νηπιαγωγοί πετυχημένες για την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας, γ) στο εάν εφαρμόζουν δραστηριότητες μετά την ανάγνωση και τι είδους, δ) στο ποιο είδος βιβλίου θεωρούν ότι ενισχύει περισσότερο τη βιβλιοφιλία, ε) στο εάν υπάρχει βιβλιοθήκη στην τάξη, στ) στο πόσο συχνά ανανεώνονται τα βιβλία στη βιβλιοθήκη, ζ) στο ποια είναι η συχνότητα ανάγνωσης βιβλίων εκ μέρους της νηπιαγωγού, η) στο εάν θεωρούν ότι το Αναλυτικό Πρόγραμμα προβλέπει και προτείνει δράσεις για τη φιλαναγνωσία, θ) στο εάν οι συμμετέχουσες στην έρευνα νηπιαγωγοί έχουν παρακολουθήσει κάποια επιμόρφωση για τη φιλαναγνωσία. Αυτά τα ερωτήματα αποτελούν τον πυρήνα της έρευνάς μας, σε μια προσπάθεια να διερευνηθεί το φιλαναγνωστικό περιβάλλον στο χώρο της Προσχολικής Εκπαίδευσης και οι απόψεις των νηπιαγωγών για αυτήν.

Οι βασικοί στόχοι της έρευνας είναι: • Να σκιαγραφηθούν οι τακτικές που θεωρούν σημαντικότερες και ακολουθούν οι νηπιαγωγοί για την προώθηση της φιλαναγνωσίας στο Νηπιαγωγείο. • Να διερευνηθούν στοιχεία που αφορούν τη βιβλιοθήκη της τάξης, ως δείκτης σχέσης με τη φιλαναγνωσία.

• Να διερευνηθεί το επιμορφωτικό προφίλ των εκπαιδευτικών σε ζητήματα της φιλαναγνωσίας.

Παρουσίαση δεδομένων της έρευνας Απαντήσεις στο ερώτημα: 1. Πιστεύετε ότι εφαρμόζεται η φιλαναγνωσία στο Νηπιαγωγείο; Οι απαντήσεις έχουν καθολική συμφωνία στο «ΝΑΙ» Πίνακας 1. 2. Ποιες θεωρείτε πετυχημένες πρακτικές στο Νηπιαγωγείο για την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας; ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ

ΠΟΣΟΣΤΟ επί τοις %

Ανάγνωση βιβλίου

52%

Δραστηριότητες μετά την ανάγνωση

Οργάνωση γωνιάς βιβλίου

14%

Συνεργασία με τοπική βιβλιοθήκη

Οργανωμένη βιβλιοθήκη

Λειτουργία δανειστικής βιβλιοθήκης

Συζήτηση με αφορμή το βιβλίο

Διάφορα άλλα

Δεν απάντησαν

–

ΣΥΝΟΛΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ

100%

Πίνακας 2. 3. Εφαρμόζετε κάποιες δραστηριότητες μετά την ανάγνωση; ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ

ΠΟΣΟΣΤΟ

Ναι

100%

Όχι

–

Δεν απάντησαν

–

ΣΥΝΟΛΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ

11 

ΤΕΥΧΟΣ 110 / 2013

Πίνακας 3. 4. Ποιες/τι είδους δραστηριότητες εφαρμόζετε; ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ

ΠΟΣΟΣΤΟ

Δραματοποίηση

26%

Κουκλοθέατρο

18%

Ζωγραφική

56%

Δεν απάντησαν

–

ΣΥΝΟΛΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ

100%

Πίνακας 4. 5. Τι είδους βιβλία θεωρείτε ότι ενισχύουν περισσότερο τη φιλαναγνωσία;

 12

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ

ΠΟΣΟΣΤΟ

Γνώσης

16%

Λογοτεχνικά

82%

Άλλο

–

Δεν απάντησαν

–

ΣΥΝΟΛΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ

100%

ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ

ΠΟΣΟΣΤΟ

Ναι

100%

Όχι

–

Δεν απάντησαν

–

ΣΥΝΟΛΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ

100%

ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ

ΠΟΣΟΣΤΟ

Ναι

92%

Όχι

–

Δεν απάντησαν

ΣΥΝΟΛΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ

100%

Πίνακας 5. 6. Υπάρχει βιβλιοθήκη στην τάξη;

7. Ανανεώνονται τα βιβλία της;

Πίνακας 6.

ΒκΜ: 7858 • σελ. 36 • 8 ,90 e

ΒκΜ: 8764 • σελ. 32 • 10,50 e

ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΑγΙΑΝΝη

Μια άλλη μέρα θα νικήσεις εσύ! εικoνογράφηση: εύα Θάρλετ κυκλοφορεί ταυτόχρονα σε 4 γλώσσες!

ΒΑγγεΛησ ηΛΙΟΠΟΥΛΟσ

Με το ποδήλατό μου αρχηγό τα αυτοκίνητα νικώ δραστηριότητες: Bασιλική Nίκα εικονογράφηση: γιώργος καραχρήστος Το 6ο βιβλίο της σειράς ΟΙκΟλογήματα

ΒκΜ: 8855 • σελ. 272 • 12,70 e

ΒκΜ: 8758 • σελ. 168 • 8,90 e

EKΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ ΝΕΟΙ ΤΙΤΛΟΙ

ΛΙΝΑ ΛΥΧΝΑΡΑ

ΑγγεΛΙκη δΑΡΛΑση

Το μυστικό του παλιού αρχοντικού

Οι Ονειροφύλακες και ο φάρος των ονείρων

Ένα ακόμα μυστήριο που φαντάζει άλυτο ακόμα και για τον αστυνόμο Ζαφείρη, από τη μετρ του είδους Λίνα Λυχναρά!

εικονογράφηση: Βασίλης Παπατσαρούχας στα χνάρια του βραβευμένου με το κρατικό Βραβείο και long seller μυθιστορήματος «Ονειροφύλακες», το βιβλίο είναι μια συναρπαστική περιπέτεια, μια αλληγορική ιστορία για το δικαίωμα στη διαφορετικότητα και στο όνειρο.

Πίνακας 7. 8. Πόσο συχνά μέσα στη Σχολική Χρονιά ανανεώνετε τα βιβλία στη βιβλιοθήκη; ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ

ΠΟΣΟΣΤΟ

Ανά 15/θήμερο

30%

Μηνιαία

12%

Ανά 3/μηνο

50%

Άλλο

–

Δεν απάντησαν

ΣΥΝΟΛΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ

100%

Πίνακας 8. 9. Με ποια συχνότητα λαμβάνει χώρα η ανάγνωση βιβλίων σε εβδομαδιαία βάση;

 14

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ

ΠΟΣΟΣΤΟ

2 φορές εβδομαδιαία

36%

4 φορές εβδομαδιαία

38%

Κάθε μέρα

26%

Δεν απάντησαν

–

ΣΥΝΟΛΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ

100%

Πίνακας 9. 10. Το αναλυτικό πρόγραμμα προτείνει/προβλέπει δράσεις για τη φιλαναγνωσία; ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ

ΠΟΣΟΣΤΟ

Ναι

100%

Όχι

–

Δεν απάντησαν

–

ΣΥΝΟΛΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ

100%

Πίνακας 10. 11. Έχετε παρακολουθήσει σεμινάριο για τη φιλαναγνωσία; ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ

ΠΟΣΟΣΤΟ

Ναι

56%

Όχι

40%

Δεν απάντησαν

ΣΥΝΟΛΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ

100%

Πίνακας 11. 12. Σε ποια βαθμίδα εκπαίδευσης θεωρείτε ότι εφαρμόζονται περισσότερες πρακτικές φιλαναγνωσίας και γιατί; ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ

ΠΟΣΟΣΤΟ

Νηπιαγωγείο

50%

Δημοτικό

30%

Γυμνάσιο/Λύκειο

16%

Δεν απάντησαν

ΣΥΝΟΛΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ

100%

Διαπιστώσεις/Παρουσίαση/Σχολιασμός αποτελεσμάτων Η οριζόντια ανάγνωση των στοιχείων της παρούσας έρευνας σκιαγραφεί αφενός τις απόψεις του εκπαιδευτικού προσωπικού για ζητήματα που συνδέονται με την επαφή του παιδιού με το βιβλίο, αφετέρου τις δράσεις και τακτικές που ακολουθούν, επηρεάζουν και καθορίζουν το φιλαναγνωστικό περιβάλλον στην προσχολική εκπαίδευση. Στη συνέχεια σημειώνονται κάποιες διαπιστώσεις: Μια πρώτη διαπίστωση μετά από την εξέταση των αποτελεσμάτων της έρευνας και σε ό,τι αφορά το ερώτημα Ποιες θεωρείτε πετυχημένες πρακτικές στο Νηπιαγωγείο για την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας;, είναι ότι η ανάγνωση βιβλίων κατέχει την πρώτη θέση στις προτιμήσεις των νηπιαγωγών, συγκεντρώνοντας ποσοστό 52%. Θεωρούν δηλαδή την ανάγνωση βιβλίων στα παιδιά σημαντική δραστηριότητα που προωθεί τη φιλαναγνωσία. Η οργάνωση γωνιάς βιβλίου κατέχει τη δεύτερη θέση ως επιτυχημένη τακτική φιλαναγνωσίας, με ποσοστό 14%. Στην τρίτη θέση κατατάσσουν το σχεδιασμό δραστηριοτήτων που πραγματοποιούν την ανάγνωση, με ποσοστό 8%. Οι νηπιαγωγοί δεν επενδύουν στη συνεργασία με τοπικές βιβλιοθήκες, αφού δίνουν μηδενικό ποσοστό σε αυτήν. Ένα 8% θεωρεί την οργανωμένη βιβλιοθήκη στο Νηπιαγωγείο βασικό παράγοντα προώθησης της βιβλιοφιλίας, ενώ το ίδιο ποσοστό δίνει και στη λειτουργία δανειστικής βιβλιοθήκης (μια δραστηριότητα που βρίσκει εφαρμογή στα περισσότερα Νηπιαγωγεία από το ΝΠΠΣ του 2000, και συνδέθηκε με τον Γραμματισμό στην προσχολική εκπαίδευση, κ.λπ.). Το 2% επενδύει στη συζήτηση που ακολουθεί με αφορμή την ανάγνωση ενός βιβλίου. Ένα 8% αναφέρεται σε άλλες δραστηριότητες, όπως επισκέψεις συγγραφέων στο σχολείο, δημιουργία βιβλίων με τα παιδιά, έκθεση βιβλίου, κ.ά. Η δεύτερη διαπίστωση αφορά στην εφαρμογή δραστηριοτήτων εκ μέρους της νηπιαγωγού μετά την ανάγνωση βιβλίων και γενικά με αφορμή ένα βιβλίο. Παρατηρείται ότι όλες οι νηπιαγωγοί εφαρμόζουν δραστηριότητες. Το είδος, δε, της δραστηριότητας που προ-

15 

ΤΕΥΧΟΣ 110 / 2013

16 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

τείνει στα παιδιά η πλειοψηφία των νηπιαγωγών είναι η ζωγραφική, αφού το ποσοστό ανέρχεται στο 56%. Δεύτερη επιλογή τους είναι η δραματοποίηση της ιστορίας, με ποσοστό 26%, και τρίτη η παράσταση κουκλοθέατρου, με ποσοστό 18%. Η δραστηριότητα της ζωγραφικής είναι πολύ προσφιλής, αλλά η σημασία βρίσκεται στο πώς πραγματοποιείται. Η συνήθης προτροπή «ζωγραφίστε κάτι από την ιστορία», θα πρέπει προοδευτικά να διευρύνεται ώστε να γίνεται πιο δημιουργική και να αναπτύσσεται η κριτική των παιδιών, η διαφορετική θέαση των πραγμάτων, της δράσης, των σχέσεων, η κατανόηση των ενεργειών, των συναισθημάτων. Η τέταρτη διαπίστωση αφορά στο είδος των βιβλίων που θεωρούν οι εκπαιδευτικοί ότι ενισχύει περισσότερο τη βιβλιοφιλία των παιδιών. Το 82% των εκπαιδευτικών αναφέρεται στο λογοτεχνικό βιβλίο, ενώ το 16% αναφέρει το Βιβλίο Γνώσεων. Όμως η άποψη αυτή καλλιεργεί μονόπλευρα την εστίαση των αναγνωστικών προτιμήσεων των παιδιών σε ένα είδος βιβλίου. Το σύγχρονο βιβλίο γνώσεων, με όλα τα πολυτροπικά στοιχεία που διαθέτει, μπορεί να κεντρίσει το ενδιαφέρον των παιδιών εξ ίσου και να προκαλέσει την ευχαρίστηση και την απόλαυση. Ως πέμπτη διαπίστωση σημειώνεται ότι όλες οι νηπιαγωγοί δηλώνουν ότι τα Νηπιαγωγεία στα οποία απασχολούνται, κατά τη διάρκεια της έρευνας διαθέτουν βιβλιοθήκη στην τάξη. Το 92% των εκπαιδευτικών ανανεώνει τα βιβλία αυτά. Το 8% δεν απαντά στο ερώτημα για την ανανέωση. Η συχνότητα ανανέωσης παρουσιάζει την εξής εικόνα: το 30% ανανεώνει ανά 15 ημέρες, το 12% μηνιαία, το 50% ανά τρίμηνο και το 8% δεν απαντά. Σημειώνεται ότι δεν διερευνώνται οι λόγοι στους οποίους οφείλονται αυτές οι επιλογές ανανέωσης. Είναι όμως γνωστό ότι νέα βιβλία στα ράφια της βιβλιοθήκης μπορεί να προκαλέσουν περισσότερο το ενδιαφέρον των παιδιών. Σχετικά με τη συχνότητα ανάγνωσης βιβλίων στα παιδιά, σημειώνεται ότι το 36% διαβάζει δύο φορές την εβδομάδα βιβλία, το 38% τέσσερεις φορές και το 26% κάθε μέρα. Η δραστηριότητα της ανάγνωσης είναι αυτονόητο ότι συγκαταλέγεται στις πιο σημαντικές στον τομέα της φιλαναγνωσίας. Όλες οι νηπιαγωγοί δηλώνουν ότι το επίσημο Αναλυτικό Πρόγραμμα του Υπουργείου προβάλλει τη φιλαναγνωσία, και μάλιστα με συγκεκριμένες προτάσεις. Θα είχε ενδιαφέρον να συζητούσαμε τις προτάσεις αυτές, τόσο από τη φιλαναγνωστική τους σκοπιά όσο και σε σύγκριση με τις τακτικές των νηπιαγωγών, όπως αυτές περιγράφονται στην έρευνα αυτή. Κάτι τέτοιο όμως δεν είναι στην πρόθεση της παρούσας έρευνας. Διαπιστώνεται πως σε ό,τι αφορά στην επιμόρφωση των νηπιαγωγών σε θέματα φιλαναγνωσίας, το 56% απαντά θετικά, το 40% αρνητικά, ενώ το 4% δεν απαντά. Η πλειοψηφία σημειώνει ότι η επιμόρφωση προέρχεται από τη Σχολική Σύμβουλο. Οι απαντήσεις στην τελευταία ερώτηση, που διερευνά την άποψη των νηπιαγωγών για τη βαθμίδα εκπαίδευσης που προσφέρει περισσότερες ευκαιρίες για την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας, δίνουν την πρώτη θέση στο Νηπιαγωγείο με πο-

σοστό 50%, 30% στο Δημοτικό4 και 16% στο Γυμνάσιο/Λύκειο. Το 4% δεν απάντησε.

Γενικά συμπεράσματα Με τη μελέτη αυτή επιχειρήσαμε να σκιαγραφήσουμε το περιβάλλον της ανάγνωσης στην προσχολική εκπαίδευση σε ό,τι αφορά απόψεις και τακτικές των εν ενεργεία νηπιαγωγών, οι οποίες συμβάλλουν στην προσέγγιση του βιβλίου από το παιδί. Η σκιαγράφηση αφορούσε τις πρακτικές που θεωρούν οι νηπιαγωγοί πετυχημένες για την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας, καθώς και τις ενέργειές τους σχετικά με την οργάνωση της βιβλιοθήκης και την εφαρμογή δραστηριοτήτων μετά την ανάγνωση. Συμπερασματικά, διαπιστώνεται ότι όλοι οι νηπιαγωγοί δίνουν μεγάλη έμφαση στην οργάνωση δραστηριοτήτων μετά την ανάγνωση, και ως πιο δημοφιλείς σημειώνουν τη ζωγραφική, τη δραματοποίηση της ιστορίας, κ.λπ. Γενικά, θεωρούν ότι αυτές οι δραστηριότητες έχουν φιλαναγνωστικό χαρακτήρα και ότι η βιβλιοθήκη της τάξης, φιλοξενώντας κατά κύριο λόγο λογοτεχνικά βιβλία, συμβάλλει στην αγάπη του παιδιού για το βιβλίο. Μολονότι θεωρούν την ανάγνωση βασική δραστηριότητα βιβλιοφιλίας, μεγαλύτερη βαρύτητα διαφαίνεται ότι προσδίδουν στις δραστηριότητες. Οι νηπιαγωγοί δηλώνουν ότι έχουν επαρκώς ενημερωθεί για την εφαρμογή της φιλαναγνωσίας στο σχολείο, όμως οι τακτικές τους δείχνουν μια αναπαραγωγή κοινότοπων δραστηριοτήτων οι οποίες εφαρμόζονται επί σειρά ετών με τη λογική της εφαρμογής της διαθεματικότητας και της ανάπτυξης του γραμματισμού στα παιδιά. Αναμφίβολα κρίνεται αισιόδοξη η φιλαναγνωστική κινητικότητα στο χώρο του Νηπιαγωγείου, έναντι άλλων βαθμίδων εκπαίδευσης, και προκύπτει η ανάγκη ισχυροποίησης όποιας δράσης σημειώνεται στην επόμενη βαθμίδα. Όμως η επανεξέταση των πρακτικών της φιλαναγνωσίας στο χώρο αυτό δείχνει ότι απαιτείται ένας εκ βαθέων εκσυγχρονισμός που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του σύγχρονου σχολείου. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Η Τσιλιμένη, Τ. (2008) και ο Καρακίτσιος, Α.(2011) προτείνουν τον όρο «βιβλιοφιλία για τα μικρά παιδιά», καθώς το βιβλίο νοείται ως αντικείμενο. 2. �� Ενδιαφέρον παρουσιάζει σχετική έρευνα των Κατσίκη-Γκίβαλου, Α.-Πολίτη, Δ. Χαλκιαδάκη, Α.-Τσιαμπάση, Φ. (2011), «Καλλιεργείται η αγάπη για το διάβασμα; Τόποι ανάγνωσης και εκπαίδευσης», στο: www.latsis-foundation.org/files/meletes2011/04, ημ. ανάκτησης: 18/3/2013. 3. Ευχαριστίες οφείλω στις Σχ. Συμβούλους Π.Α., Βάσω Βασίλα και Αγγελική Θάνου, για τη συμβολή τους στη διανομή του ερωτηματολογίου στις περιφέρειές τους, καθώς και στις ίδιες τις νηπιαγωγούς που ανταποκρίθηκαν με αμεσότητα και υπευθυνότητα στο αίτημά μου. 4. �� Είναι ενδιαφέροντα τα ερευνητικά δεδομένα του Κ. Μαλαφάντη, που αφορούν τις φιλαναγνωστικές πρακτικές στο Δημοτικό σχολείο.

17 

ΤΕΥΧΟΣ 110 / 2013

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 18

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Γκλιάου-Χριστοδούλου, Ν. (2007), «Φιλαναγνωσία, παιδικά έντυπα και δημιουργικότητα των παιδιών», στο: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεμάτων, 12, σσ. 170-181. Καρακίτσιος, Α. (2011), «Φιλαναγνωσία… φανατική συνήθεια», στο: Ε. Αρτζανίδου, Δ. Γουλής, Σ. Γρόσδος & Α. Καρακίτσιος, Παιχνίδια φιλαναγνωσίας και αναγνωστικές εμψυχώσεις, σσ. 19-56, Αθήνα: Gutenberg. Κατσίκη-Γκίβαλου, Α. (1994), «Ο δάσκαλος ανάμεσα στο παιδί και στο βιβλίο, στο: Β. Αγγελοπούλου & Ι. Ν. Βασιλαράκης (επιμ.), Φιλαναγνωσία και Παιδική Λογοτεχνία: Εισηγήσεις στο πέμπτο Σεμινάριο του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, σσ. 31-43, Αθήνα: Δελφίνι. Κατσίκη-Γκίβαλου, Α. (2008), «Λογοτεχνία και εκπαίδευση. Από τα στενά όρια μιας διδασκαλίας στην καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας», στο: Α. Κατσίκη-Γκίβαλου, Τ. Καλογήρου & Α. Χαλκιαδάκη (επιμ.), Φιλαναγνωσία και σχολείο, σσ. 27-34, Αθήνα: Πατάκης. Κατσίκη-Γκίβαλου, Α., Πολίτης, Δ., Χαλκιαδάκη, Α., Τσιαμπάση, Φ. (2011), «Καλλιεργείται η αγάπη για το διάβασμα; Τόποι ανάγνωσης και εκπαίδευσης», στο: www.latsis-foundation. org/files/meletes2011/04, ημ. ανάκτησης: 18/3/2013. Μαλαφάντης, Κ. Μ. (2006), «Παιδαγωγικές πρακτικές για την προαγωγή της φιλαναγνωσίας των παιδιών», στο: 3ο Πανελλήνιο Συνέδριο: Κριτική, Δημιουργική, Διαλεκτική Σκέψη στην Εκπαίδευση: Θεωρία και Πράξη, Αθήνα: Πρακτικά του Ελληνικού Ινστιτούτου Εφαρμοσμένης Παιδαγωγικής και Εκπαίδευσης. O�� ’Sullivan, O., & McGonigle, S. (2010), “Transforming readers: teachers and children in the centre for literacy in primary education power of reading project”, στο: Literacy, 44, σσ. 51-59. Παπαδάτος, Γ. (2009), Παιδικό βιβλίο και φιλαναγνωσία. Θεωρητικές αναφορές και προσεγγίσεις-Δραστηριότητες, Αθήνα: Πατάκης. Πατέρα, Α. & Τσιλιμένη, Τ. (2012), Φιλαναγνωσία και κοινωνικοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού, Επίκεντρο. Poslaniec, C. (1992), Να δώσουμε στα παιδιά την όρεξη για διάβασμα, Αθήνα: Καστανιώτης. Τσιλιμένη, Τ. (2008), «Παρεμβατικές δράσεις στους γονείς για την καλλιέργεια της βιβλιοφιλίας σε παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας», στο: Α. Κατσίκη-Γκίβαλου, Τ. Καλογήρου & Α. Χαλκιαδάκη (επιμ.), Φιλαναγνωσία και σχολείο, σσ. 95-106, Αθήνα: Πατάκης. Verboord, M. (2005), “Long-term effects of literary education on book-reading frequency: An analysis of Dutch student cohorts 1975-1998”, στο: Poetics, 33, σσ. 320-342.

ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΤΟΠΟΙ www.ekebi.gr www.pi-schools.gr

ΚΑΙΝΟΤΟΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ Ελένη Α. Ηλία Δρ Λογοτεχνίας Πανεπιστημίου Αθηνών

πρώτος προβληματισμός που εγείρεται σε σχέση με τα προγράμματα αναφέρεται στο είδος και την ποιότητα των βιβλίων που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε αυτά, ώστε να επιτευχθεί ο στόχος της ανάπτυξης θετικής στάσης για την ανάγνωση από το σύνολο των μαθητών που συμμετέχουν. Στις περισσότερες περιπτώσεις προγραμμάτων που έχουμε πραγματοποιήσει έως τώρα1 χρησιμοποιήθηκαν βιβλία λογοτεχνικά, η αισθητική ποιότητα και η αφηγηματική αρτιότητα των οποίων είχε κριθεί αρχικά από ενήλικους αναγνώστες, συνήθως τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς. Η τακτική αυτή στηριζόταν στην πεποίθηση ότι εξασφαλίζοντας την ποιότητα των έργων είναι δεδομένη η απόλαυση που προκαλείται κατά την ανάγνωσή τους, οπότε μεγιστοποιείται η πιθανότητα να αποκτήσουν τα παιδιά τη συνήθεια της ανάγνωσης. Ανάμεσα στα βιβλία αυτά βρίσκονταν μάλιστα, πέρα από τα σύγχρονα, και κάποια κλασικά. Ενδεικτικά αναφέρομαι στο έργο της Πηνελόπης Δέλτα, Τρελαντώνης (εκδ. Εστία). Το προσεγγίσαμε με δεδομένο ότι αν και ο κόσμος στο πέρασμα των χρόνων αλλάζει, κάποια στοιχεία του ωστόσο παραμένουν αναλλοίωτα, σταθερά, κι ένα από αυτά είναι η παιδική φύση. Τα παιδιά εξακολουθούν να αγαπούν το παιχνίδι, να συμπεριφέρονται παρορμητικά με κίνητρο την περιέργειά τους να γνωρίσουν τον κόσμο και να κάνουν σκανταλιές. Αφού τέτοιος ακριβώς είναι ο ήρωας του ομώνυμου έργου, ο Τρελαντώνης, εύκολα τα σύγχρονα παιδιά-αναγνώστες θα μπορούσαν να ταυτιστούν μαζί του2. Σε αυτό συντελούν άλλωστε και οι αφηγηματικές επιλογές της Δέλτα. Συγκεκριμένα, ο αφηγητής του λογοτεχνικού αυτού έργου εμφανίζεται ως προσεκτικός παρατηρητής που καταγράφει γεγονότα και συμπεριφορές χωρίς να εκφέρει προσωπική κρίση3. Δεν επιχειρεί σε καμία περίπτωση να νουθετήσει απροκάλυπτα τον μικρό αναγνώστη. Η τεράστια παιδαγωγική δύναμη του έργου προκύπτει αφενός από τη συμπάθεια και το θαυμασμό που εκδηλώνουν για τον ήρωα τα τρία αδέρφια του, και αφετέρου από την έμπρακτη αναγνώριση των αρετών του από τα ενήλικα μέλη της οικογένειάς του, παρόλο που συχνά ταλαιπωρούνται από τον ζωηρό χαρακτήρα του. Έτσι, το σύνολο των

20

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

θετικών χαρακτηριστικών του ήρωα, στα οποία περιλαμβάνονται η φιλαλήθεια, η ειλικρίνεια, η ανάληψη της ευθύνης για τις πράξεις του και η αλληλεγγύη που χαρακτηρίζει τη σχέση του με τα αδέρφια του παρά το γεγονός ότι στη ζωή τους κυριαρχεί ο φόβος της τιμωρίας από τους ενηλίκους, μας υποβάλλονται αβίαστα. Στο Νηπιαγωγείο οι μικροί μαθητές απόλαυσαν τις αταξίες του συγκεκριμένου ήρωα και τις προσάρμοσαν στις δικές τους εμπειρίες κι επιθυμίες, όπως διαφαίνεται στα παρακάτω κείμενά τους, είτε ομαδικά είτε ατομικά, τα οποία αποδεικνύουν πως ο Τρελαντώνης παραμένει ελκυστικός και προσιτός, με άλλα λόγια διαχρονικός. Το κεφάλαιο στο οποίο αναφέρεται το ακόλουθο κείμενο έχει τίτλο «Ο ναργιλές» και παρουσιάζει τον ήρωα, μιμούμενο το θείο του, «να κάνει φούσκες στο νερό» με το ναργιλέ του, με αποτέλεσμα να αδιαθετήσει κι έτσι να αποκαλυφθούν όλα στην αυστηρή θεία του: «Ο Τρελαντώνης βρίσκει στην άμμο ένα λάστιχο και με αυτό κάνει μπουρμπουλήθρες στη θάλασσα. Του αρέσει να κάνει μπουρμπουλήθρες. Μια φορά είχε κάνει με το ναργιλέ του θείου. Ο θείος είχε πάει στη λαϊκή να ψωνίσει, για να μαγειρέψει η θεία. Η θεία ήταν στην κουζίνα και τα κορίτσια είχαν πάει στις κούνιες τον μικρό Αλέξανδρο. Έτσι ο Αντώνης που ήταν μόνος, μπήκε στο δωμάτιο του θείου και πήρε το ναργιλέ. Όμως όταν έκανε φούσκες, έτρεξε στο μπάνιο του θείου και έκανε εμετό. Για να καθαρίσει, τα δοκίμασε όλα, τη σφουγγαρίστρα, το σφουγγάρι και τελικά τα κατάφερε. Το μπάνιο έγινε λαμπερό και κανένας δεν κατάλαβε τίποτα». Το επόμενο κείμενο αναφέρεται στο κεφάλαιο «Η βάρκα» και παρουσιάζει τον Τρελαντώνη με ένα γειτονόπουλό του να μπαίνουν κρυφά σε μια βάρκα

και να ξανοίγονται στα βαθιά. Κινδυνεύουν, τρομάζουν, και τελικά διασώζονται με την παρέμβαση των δικών τους. Ας απολαύσουμε το αντίστοιχο κείμενο που δημιούργησαν τα παιδιά: «Ο Τρελαντώνης έχει βάλει τη βάρκα του στην μπανιέρα. Τη σπρώχνει με το χέρι του πέρα δώθε. Η Πουλουδιά τον ρωτάει αν μπορεί να πάρει κι αυτή τη βάρκα της να παίξουν μαζί. Όμως η βάρκα της Πουλουδιάς δεν προλαβαίνει τη βάρκα του Αντώνη, που είναι πιο γρήγορη. Τότε παίρνει τη βάρκα του και μπαίνει στο παιχνίδι κι ο Αλέξανδρος. Η Αλεξάνδρα τούς ψάχνει. Θέλει να τους δείξει ένα μικρό καραβάκι που είχε βρει. Το είχε ο μπαμπάς τους, όταν ήταν παιδάκι. Το δοκίμασαν, κι αυτό ήταν το πιο γρήγορο απ’ όλα». Σε άλλα προγράμματα φιλαναγνωσίας επιλέχθηκαν όχι έργα παλαιότερων εποχών, που απευθύνονται ειδικότερα στο παιδικό αναγνωστικό κοινό, αλλά κάποια που θεωρήθηκαν κατάλληλα για τα παιδιά-αναγνώστες, αν και δεν έχουν αξιοποιηθεί εκδοτικά προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση. Εδώ θα εστιάσουμε ενδεικτικά στην Αιολική Γη του Ηλία Βενέζη (εκδ. Εστία), την οποία επιλέξαμε για τους παρακάτω λόγους. Στο βιβλίο ένα αγόρι αφηγείται τη ζωή του στη μικρασιατική ύπαιθρο την περίοδο έως τους διωγμούς του ’14. Έτσι, όλα περιγράφονται όπως τα βλέπουν τα «έκθαμβα μάτια» ενός παιδιού4, που το χαρακτηρίζουν η καρδιά, ο αθόλωτος νους, η ελάχιστη πείρα και η έλλειψη γνώσης5. Τα παιδικά συναισθήματα αποδίδονται στο έργο με λεπτότητα6. Επίσης, παρά το γεγονός ότι η αφηγηματική υπόθεση αναφέρεται σε μια πολύ δύσκολη ιστορική περίοδο, στο κείμενο κυριαρχεί η αισιοδοξία, εφόσον οι

21 

ΤΕΥΧΟΣ 110 / 2013

Διαζύγιο



Καθημερινή συμπεριφορά

κες Άτομα με ειδικές ανάγ

Φιλοζωία – oικογένεια

Οικογένεια – απώλεια

Σχολικός εκφοβισμός

Στοματική υγιεινή

Κοινωνική συμπεριφορά

SEIRA-KATANOISIS:Layout 1

11/1/2012

10:59 ðì

Page 1

Λίγα την ημέρα… Kαλές τέχνες Καθαριότητα και υγιεινή

ιασκεδαστικά, πολύχρωμα Φρούτα, μια πρώτη γεύση από το πολύχρωμο περιβόλι της λογοτεχνίας, με ελκυστική εικονογράφηση και αισθητική αρτιότητα, που «μεγαλώνουν» παρέα με το παιδί! Μια πρωτότυπη σειρά βιβλίων, εναρμονισμένη με το γλωσσικό πλούτο του παιδιού, που το βοηθάει Διασκεδαστικά, Φρούτα, μια πρώτηΣτοματική γεύση από υγιεινή το πολύχρωνα διαχειρίζεταιπολύχρωμα συναισθήματα και εσωμο περιβόλι της λογοτεχνίας, με ελκυστική εικονογράφηση και αισθητική τερικές συγκρούσεις, μα πάνω απ’ όλα αρτιότητα, που «μεγαλώνουν» παρέα με το παιδί! Θέματα προσαρμοσμένα να αγαπήσει το διάβασμα. στο άμεσο περιβάλλον του παιδιού, που εντάσσονται στα ενδιαφέροντα κάΔιατροφή Φρούτα έχουν σκοπό σε να όλα βοηθήΤαηλικίας θε κι ανταποκρίνονται τα στάδια ψυχικής και πνευματικής σουν το παιδί να κατανοήσει σταδιακά ανάπτυξης. Μια πρωτότυπη σειρά βιβλίων, εναρμονισμένη με το γλωσσιτο γραπτό λόγο μέσω της ανάγνωσης κό πλούτο του παιδιού, που το βοηθάει να διαχειρίζεται συναισθήματα και μαζί με το γονιό του. Τα Φρούτα αποεσωτερικές συγκρούσεις, μα πάνω απ’ όλα να αγαπήσει το διάβασμα. τελούν, επίσης, πολύτιμα εργαλεία Τα Φρούτα έχουν παιδί να κατανοήσει σταδιακάθε δασκάλου σεσκοπό όλες να τιςβοηθήσουν τάξεις του το Καθαρι ότητα – περιβάλλον κά το γραπτό λόγο μέσω της ανάγνωσης μαζί με σχολείου, αφού μπορούν να χρησι- το γονιό του. Το παιδί θα έχει έτσι την ευκαιρίαστις να γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του, καθώς θα ταυτιστεί με μοποιηθούν ώρες της Ευέλικτης κάποιον από τους ήρωες, θα βιώσει τις δυσκολίες και τα προβλήματά του και Ζώνης – Φιλαναγνωσίας. θα χαρεί με το ευτυχισμένο τέλος. Τα Φρούτα αποτελούν, επίσης, πολύτιμα Φρούτα κάθε επιμελημένα εργαλεία δασκάλουμε σε παιδαγωγικό όλες τις τάξεις του σχολείου, αφού μπορούν προσανατολισμό από αγαπημένους Έλνα χρησιμοποιηθούν στις ώρες της Ευέλικτης Ζώνης – Φιλαναγνωσίας. ληνες και ξένους συγγραφείς και εικοΦρούτα επιμελημένα με παιδαγωγικό προσανατολισμό από αγαπημένογράφους, που οξύνουν τη φαντασία Κώδικα νους Έλληνες και ξένους συγγραφείς και εικονογράφους, που οξύνουν τη ς Οδικής Κυκλοφορίας κι αποτελούν μια πρωτότυπη μαθησιακή φαντασία κι αποτελούν μια πρωτότυπη μαθησιακή εμπειρία για το σπίτι ή εμπειρία για το σπίτι ή το σχολείο. το σχολείο.



Μπανάνα (2-4 ετών) – προσχολική ηλικία Φραουλίτσα (5-6 ετών) – Νηπιαγωγείο & Α΄ Δημοτικού Βατόμουρο (7-8 ετών) – Α΄, Β΄ & Γ΄ Δημοτικού Λωτός (9-11 ετών) – Δ΄ & Ε΄ Δημοτικού Ξινόμηλο (11+ ετών) – Ε΄ & Στ΄ Δημοτικού

Κυκλοφορούν και σε e-books. Αναζητήστε περισσότερους από 750 τίτλους στο www.psichogios.gr/ebooks! Γίνετε μέλη δωρεάν στο www.psichogios.gr ή καλώντας χωρίς χρέωση στο 800-11-64 64 64 και κερδίστε προνόμια και δώρα.

24

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

παιδικές εμπειρίες των ηρώων στη μικρασιατική ύπαιθρο θεωρούνται ικανές να τους θωρακίσουν, ώστε να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις μελλοντικές αντιξοότητες της ζωής7. Οι δημιουργικές προσεγγίσεις των νηπίων που παραθέτουμε στη συνέχεια αναφέρονται καταρχάς στην κυρίως αφηγηματική υπόθεση, συγκεκριμένα στο πρώτο κεφάλαιο της Αιολικής Γης, με τίτλο «Κιμιντένια», και στο τρίτο με τον τίτλο «Τα πεινασμένα τσακάλια». Από τα συγκεκριμένα κεφάλαια διαβάστηκαν αποσπάσματα. Για το πρώτο κεφάλαιο, που περιγράφει τα καλοκαίρια του μικρού ήρωα στην εξοχή, στο κτήμα του παππού του, κάτω από τα βουνά που ονομάζονται Κιμιντένια, παραθέτουμε το παρακάτω κείμενο: «Το παιδάκι με τη μαμά του δεν έχουν φύγει για το κτήμα του παππού, γιατί δεν έχουν ακόμη λιώσει τα χιόνια στα Κιμιντένια. Όσο μένει στην πόλη, μαζεύει κοχύλια, για να κάνει κατασκευές όταν θα είναι στο κτήμα. Έτσι περνάει τον καιρό του στην εξοχή και όταν επιστρέφει στην πόλη, πουλά τις κατασκευές του στους φίλους του. Τα χρήματα που κερδίζει, τα δίνει στον παππού, για ν’ αγοράζει εργαλεία για το κτήμα». Το τρίτο κεφάλαιο περιγράφει τον τρόπο που οι άνθρωποι απωθούσαν τα πεινασμένα τσακάλια για να μην καταστρέψουν τις σοδειές τους. Τα παιδιά αφηγήθηκαν σχετικά: α) «Τα παιδιά παίζουν έξω από το σπιτάκι του παππού. Όταν βραδιάζει, ακούν τα τσακάλια να ουρλιάζουν. Τα παιδιά μπαίνουν στο σπίτι για να κοιμηθούν. Τα τσακάλια συνεχίζουν να ουρλιάζουν μέχρι να τα ακούσει ο Μεγάλος Δράκος και να πάει να τα ταΐσει. Ο Δράκος καμιά φορά κοιμάται και δεν τα ακούει. Τα τσακάλια ουρλιάζουν για να τον ξυπνήσουν.

Τότε πηγαίνει δίπλα στο σπίτι των παιδιών και δίνει στα τσακάλια τροφή. Τα παιδιά όποτε βλέπουν το Δράκο τρομάζουν». β) «Τα παιδιά παίζουν με τα καραβάκια που έχουν φτιάξει από πεύκο. Όταν νυστάζουν, πηγαίνουν για ύπνο. Το πρωί βρίσκουν στην αυλή τενεκέδες και τύμπανα και παίζουν μουσική. Ο παππούς με τη γιαγιά, που πίνουν αυτή την ώρα καφέ, ενοχλούνται από το θόρυβο και φωνάζουν τα παιδιά μέσα στο σπίτι. Τα παιδιά ρωτάνε πώς βρέθηκαν όλα αυτά στην αυλή και ο παππούς τούς λέει για τον πόλεμο με τα τσακάλια, που νίκησαν οι άνθρωποι. Τα παιδιά στεναχωριούνται, γιατί θα ήθελαν να είχαν νικήσει τα πεινασμένα τσακάλια». Αυτό που χαρακτηρίζει την Αιολική Γη είναι το πλήθος των εγκιβωτισμένων αφηγήσεων. Πρόκειται δηλαδή για διάφορες αυτοτελείς ιστορίες που παρεμβάλλονται μέσα στην κύρια αφηγηματική υπόθεση. Τα αντίστοιχα αποσπάσματα, καθώς έχουν νοηματική αυτοτέλεια, προσφέρονται ιδιαίτερα για λογοτεχνική διδασκαλία. Σε κάποιο από αυτά περιγράφεται η μορφή της Γοργόνας. Αναλυτικότερα, ένα από τα δευτερεύοντα πρόσωπα της ιστορίας που συνομιλούν με θέμα τα φαντάσματα, αναφέρεται στην εμφάνιση της Γοργόνας. Το πλάσμα αυτό συνδυάστηκε στην αντίληψη του ήρωα με την εμπειρία μιας φοβερής καταιγίδας και τρικυμίας που βίωσε όταν ήταν δεκάχρονο αγόρι, οπότε και έκανε το πρώτο του θαλασσινό ταξίδι μαζί με τον πατέρα του. Όταν ακούστηκε η φωνή του πατέρα του, καπετάνιου του σκάφους, να διαβεβαιώνει ότι ζει ο Μεγαλέξανδρος, η Γοργόνα βυθίστηκε στη θάλασσα που γαλήνεψε, ενώ ταυτόχρονα καθάρισε και ο ουρανός. «Ήταν μια φοβερή ώρα του Αιγαίου […] τραβηχτήκαν κατά τα δυτικά» (σσ. 119-121): α) «Μια ηλιόλουστη χειμωνιάτικη μέρα ταξιδεύουν δυο αδερφάκια και ο μπαμπάς τους με το καράβι τους. Ξαφνικά σηκώνονται κύματα σαν γιγάντια βουνά. Τότε τα δυο παιδάκια βλέπουν στο πλάι του καραβιού μια καφέ ουρά ψαριού. Το κοριτσάκι λέει: «Μήπως είναι κάποιο σπάνιο ψάρι;» Ύστερα το καράβι πέφτει πάνω σ’ αυτή την ουρά. Ο μπαμπάς τούς εξηγεί πως είναι μια γοργόνα. Έχει μακριά μαύρα μαλλιά και στην ουρά της μικρές κίτρινες βουλίτσες. Τα μάτια της είναι μπλε. Η γοργόνα, πριν ξαναβουτήξει στη θάλασσα, προλαβαίνει να δει τον καπετάνιο και να τον ερωτευτεί. Θέλει να γίνει άνθρωπος, για να μείνει κοντά του. Βρίσκει ένα σπάνιο κοράλλι, το τρίβει και φτιάχνει με αυτό ένα μαγικό φίλτρο. Το πίνει και μεταμορφώνεται σε κανονική γυναίκα. Βγαίνει στην παραλία, ψάχνει σ’ όλα τα σπίτια και βρίσκει τον καπετάνιο της στο τελευταίο. Εκείνος την αναγνωρίζει αμέσως από μια λεπτομέρεια: έχει παπούτσια με κίτρινες βουλίτσες. Γίνεται γυναίκα του καπετάνιου, γιατί τη μαμά των παιδιών την είχε αρπάξει ένα γιγάντιο ψάρι κάποτε που είχε πάει να κολυμπήσει».

25

ΤΕΥΧΟΣ 110 / 2013

26 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

β) «Στην ήρεμη θάλασσα ταξιδεύουν τέσσερα καράβια. Σ’ ένα από αυτά βρίσκεται ένας επιβάτης με άσπρα ρούχα, που έχει ταξιδέψει στους πιο μακρινούς ωκεανούς, έχει περάσει όλη τη θάλασσα και τώρα γυρίζει πίσω στην πόλη του, για να ξαναβρεί τους φίλους του. Πηγαίνει στο παλιό του σπίτι και βγαίνει στα μαγαζιά της θάλασσας, για να αγοράσει κανένα ρούχο. Το φοράει και συναντά όλους τους φίλους του, εκτός από έναν που έχει φύγει απ’ την πόλη. Όλοι μαζί πηγαίνουν να φάνε και να πιουν ό,τι θέλουν, για να γιορτάσουν τη συνάντησή τους. Ο άνθρωπος που ήρθε από τους ωκεανούς μπαίνει να κολυμπήσει. Εκεί κάτι νιώθει, νομίζει ότι τον ακουμπά ένα ψάρι. Όταν όμως αυτό υψώνεται, βλέπει πως δεν είναι απλό ψάρι αλλά μια Γοργόνα με ροζ ουρά, που τα μαλλιά της είναι μπλε, όπως το θαλασσινό νερό, και τα μάτια της πράσινα. Το βλέμμα της είναι χαρούμενο, γιατί γνωρίζει αυτόν τον άντρα. Τον είχε συναντήσει στα ταξίδια του στους ωκεανούς κι είχε φτάσει ως εκεί, ακολουθώντας το καράβι του. Ο άντρας την πήρε στα χέρια του, την έβγαλε από το νερό και μόλις την ακούμπησε στη στεριά η Γοργόνα έγινε κανονικός άνθρωπος. Οι φίλοι του τότε τον άφησαν κι έφυγαν. Θύμωσαν μαζί του, γιατί ο κανόνας έλεγε ότι οι Γοργόνες απαγορεύεται να βγαίνουν από το θαλασσινό νερό, γιατί η ουρά τους δεν θα ξαναγίνει ποτέ. Όταν το βράδυ ο άντρας κοιμήθηκε, η Γοργόνα εξαφανίστηκε. Το πρωί όμως ξαναγύρισε, για να ζήσει για πάντα κοντά του». Σε άλλη εγκιβωτισμένη αφήγηση παρατίθεται ο σχετικός θρύλος με τον αδερφό της Γοργόνας, τον Μέγα Αλέξανδρο και το αθάνατο νερό (σσ. 121-122). Εδώ, ένας καπετάνιος, με ερέθισμα την εμφάνιση της Γοργόνας στην τρικυμία, απευθυνόμενος στον μικρό γιο του, αναφέρει ότι η Γοργόνα ανυποψίαστη ήπιε το αθάνατο νερό που έφερε ο αδερφός της από τις εκστρατείες του, στερώντας του άθελά της τη δυνατότητα να παραμείνει αθάνατος. Την ιδιότητα της αθανασίας την απέκτησε εκείνη, που παραμένει από τότε στη θάλασσα όπου την έριξε ο Μέγας Αλέξανδρος εξοργισμένος για το ανεπανόρθωτο λάθος της. Καθώς οι τύψεις δεν την αφήνουν να ησυχάσει, εμφανίζεται στους ναυτικούς προκειμένου να πληροφορηθεί τις συνέπειες της πράξης της. Όταν εκείνοι τη διαβεβαιώνουν πως ο αδερφός της ζει, προκειμένου να κατευνάσουν την ταραχή της, η Γοργόνα ηρεμεί προσωρινά και τότε συνεχίζουν ανενόχλητοι το ταξίδι τους. Αντίθετα, όταν της απαντούν την αλήθεια, υποφέρει τόσο που βουλιάζει το πλοίο και πνίγει το πλήρωμά του. Τα νήπια αφηγήθηκαν σχετικά: α) «Το αθάνατο νερό το πουλάει ένα μανάβικο. Οι άνθρωποι που το αγοράζουν δεν ξέρουν ακόμη αν είναι στ’ αλήθεια αθάνατο, όμως το αγοράζει πολύς κόσμος, γιατί δεν είναι ακριβό. Ο μανάβης

27 

ΤΕΥΧΟΣ 110 / 2013

το παίρνει από τη Γοργόνα. Εκείνη του δίνει, επειδή της λέει ψέματα ότι ο αδερφός της ζει. Έτσι η Γοργόνα αφήνει όλα τα καράβια και περνάνε ελεύθερα. Μια φορά ένας ναυτικός λέει στη Γοργόνα την αλήθεια για το Μεγαλέξανδρο κι εκείνη ρίχνει το μανάβη στη θάλασσα».

β) «Το αθάνατο νερό ήταν κλεισμένο σ’ ένα μπαούλο στο βυθό της θάλασσας. Εκεί το βρήκε τυχαία ο Μεγαλέξανδρος και πήρε ένα μικρό μπουκάλι. Το έχουν βρει όμως και οι Γοργόνες και γι’ αυτό είναι αθάνατες. Όταν περνάνε καράβια, οι Γοργόνες βγαίνουν στην επιφάνεια και δίνουν το αθάνατο νερό στους ανθρώπους, χωρίς να τους λένε τι είναι. Εκείνοι νομίζουν ότι είναι απλό νερό και το πίνουν για να ξεδιψάσουν. Όταν οι άνθρωποι καταλαβαίνουν ότι έχουν γίνει αθάνατοι, φτιάχνουν ένα ποτό με χρυσόσκονη που παίρνουν από την άμμο και το δίνουν με τη σειρά τους στις Γοργόνες που συναντούν, για να τις κάνουν κοπέλες κι έτσι να τους ξεπληρώσουν το καλό που τους έχουν κάνει αυτές. Έτσι οι Γοργόνες μπορούν να ζουν πια μαζί τους. Υπάρχουν όμως πάντα Γοργόνες, γιατί κάποιες δεν θέλουν να γίνουν κοπέλες».

28 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Σε μια τρίτη εγκιβωτισμένη αφήγηση (σσ. 76-77) παρουσιάζεται μια διαφορετική αφηγηματική εκδοχή για την Κοκκινοσκουφίτσα, σύμφωνα με τις εμπειρίες του παππού του έργου, ο οποίος αφηγείται συχνά την παραλλαγμένη ιστορία στα εγγόνια του. Στην εκδοχή αυτή, όπου είναι έκδηλη η αγάπη του παππού για το φυσικό περιβάλλον όπου ζει, η υπόθεση του κλασικού παραμυθιού μεταφέρεται στο δάσος με τις βελανιδιές στα Κιμιντένια. Ακολουθούν και πάλι οι σχετικές δημιουργικές αφηγήσεις των νηπίων: α) «Η φίλη μου η βελανιδιά μού είπε για το λύκο που ζει στα Κιμιντένια ότι είναι κακός και μπορεί να με φάει. Έτσι φοβόμουν ν’ ανέβω στο βουνό. Τώρα όμως που έγινα πέντε χρονών, ανέβηκα στο βουνό για να δω μόνη μου πόσο κακός είναι ο λύκος. Όταν τον είδα, κρύφτηκα πίσω από ένα δέντρο, για να μη με δει κι αυτός. Σκέφτηκα ένα σχέδιο για να τον εμποδίσω να φτάσει στο καλυβάκι της γιαγιάς. Τον φώναξα και του είπα αν θέλει να φάει κάτι από το καλαθάκι μου. Αυτός τα έφαγε όλα. Τότε άρχισα να τρέχω γύρω-γύρω κι εκείνος έτρεχε πίσω μου, για να με φάει κι εμένα. Έτσι ζαλίστηκε κι εγώ βρήκα χρόνο να φτάσω πρώτη στη γιαγιά και να κλειδώσω την πόρτα».

β) «Πηγαίνω στο σπίτι της γιαγιάς κι αντί για τη γιαγιά μου βρίσκω εκεί το λύκο. Αρχίζω να τρέχω για να γλυτώσω. Στο δρόμο μού πέφτει ένα βελανίδι. Χοροπήδησε και το έπιασα. Το βελανίδι είναι μαγικό, κάνει ευχές. Έτσι ευχήθηκε και για μένα, να τρέξω πάρα πολύ γρήγορα, για να μη με φτάσει ο λύκος. Πρόλαβα και μπήκα στο σπίτι μου και σώθηκα».

ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ ΚΑΙ ΦΙΛΟΙ Στο συγκεκριμένο πρόγραμμα, για πρώτη φορά η πρωτοβουλία της επιλογής δίνεται αποκλειστικά στα ίδια τα νήπια. Οι μαθητές ενθαρρύνονται να φέρουν ο καθένας τους στην τάξη το «αγαπημένο του βιβλίο», εκείνο που θεωρούν, μεταξύ όσων έχουν διαβάσει, το πιο αγαπημένο. Ταυτόχρονα ζητείται από τους γονείς να μην παρέμβουν κατά κανένα τρόπο στην επιλογή των βιβλίων.

Στόχοι του προγράμματος Α) Καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας. Β) Ουσιαστική επικοινωνία και δημιουργία ισχυρών δεσμών μεταξύ των μελών της σχολικής τάξης. Γ) Καλλιέργεια της δημιουργικής σκέψης. Δ) Καλλιέργεια της λεκτικής έκφρασης των μαθητών. Ε) Καλλιέργεια της δημιουργικής εικαστικής έκφρασης των μαθητών. ΣΤ) Ανάπτυξη της ικανότητας της ακρόασης και της επικοινωνίας. Ζ) Κατανόηση της σύνδεσης ανάμεσα στον προφορικό και τον γραπτό λόγο, της ιδιότητας του γραπτού λόγου να αναπαριστά τον προφορικό. Η) Άνοιγμα του σχολείου στην κοινωνία.

Μεθόδευση Η διαδικασία που ακολουθήσαμε κατά την υλοποίηση του προγράμματος περιλαμβάνει τρία στάδια: 1. Επιλογή του βιβλίου που θα παρουσιαστεί, 2. Παρουσίαση του βιβλίου, 3. Έκφραση εντυπώσεων για το βιβλίο. 1ο στάδιο: Στον πίνακα με τα ονόματα των μαθητών που βρίσκεται σταθερά αναρτημένος στο σημείο της σχολικής αίθουσας όπου συγκεντρωνόμαστε ως ολομέλεια, κάποιο από τα παιδιά (διαφορετικό κάθε φορά) εντοπίζει δίπλα στο όνομά του ένα μικρό αυτοκόλλητο σε σχήμα καρδιάς ή αστεριού. Αυτό συνιστά ένδειξη ότι το συγκεκριμένο παιδί θα επιλέξει μεταξύ των αγαπημένων βιβλίων των συμμαθητών του αυτό που επι-

29

ΤΕΥΧΟΣ 110 / 2013

30 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

θυμεί να παρουσιαστεί. Στη συνέχεια, όλα τα αγαπημένα βιβλία (εκτός, βέβαια, όσων έχουν ήδη παρουσιαστεί) τοποθετούνται στα τραπεζάκια των εργασιών, συνοδευόμενα από τις καρτέλες τους, όπου αναγράφεται μόνο το όνομα του παιδιού που έχει φέρει στην τάξη το κάθε βιβλίο. Ακούγεται ένα σταθερό ρυθμικό μοτίβο, το οποίο εκτελείται από την ορχήστρα των κρουστών οργάνων του Orff, που αποτελείται από τη δασκάλα και τους μαθητές. Στο διάστημα αυτό, το παιδί που έχει τη δυνατότητα να επιλέξει το βιβλίο που επιθυμεί να παρουσιαστεί, ξεφυλλίζει τα βιβλία και αποφασίζει ποιο θα προτιμήσει. 2ο στάδιο: Το παιδί του οποίου έχει επιλεγεί το αγαπημένο βιβλίο, παρουσιάζει στην ολομέλεια το περιεχόμενό του, καθισμένο σε χώρο που έχουμε διαμορφώσει ειδικά για να χρησιμοποιείται αποκλειστικά από τον εκάστοτε αφηγητή. Η παρουσίαση έχει τη μορφή αφήγησης μιας ιστορίας ακόμη και όταν δεν πρόκειται για βιβλίο αφηγηματικό αλλά γνώσεων, χρηστικό ή οτιδήποτε άλλο. Ο δάσκαλος, που είναι ήδη ενημερωμένος για το περιεχόμενο των βιβλίων, διακόπτει συχνά θέτοντας συγκεκριμένες ερωτήσεις αναφορικά με την ιστορία, για τις οποίες δεν υπάρχει απάντηση στο βιβλίο, ώστε να δώσει έτσι στο μαθητή την ευκαιρία να προσθέσει δικά του στοιχεία και γενικότερα να διαφοροποιηθεί από το πρωτότυπο αφηγηματικό κείμενο. Ο δάσκαλος κάθεται έξω, αλλά δίπλα στη σκηνή, για να τον παρακολουθεί και ο αφηγητής και οι ακροατές, ενώ καταγράφει την αφήγηση. Μετά την ολοκλήρωσή της, τη διαβάζει και ο ίδιος, και οι συμμαθητές έχουν την ευκαιρία να εκδηλώσουν τη θετική τους εντύπωση για την ιστορία που άκουσαν, χειροκροτώντας. 3ο στάδιο: Κάθε παιδί εικονογραφεί την ιστορία μέσα από την οποία ο συμμαθητής του παρουσίασε το αγαπημένο του βιβλίο. Στη συνέχεια οι ζωγρα-

φιές παρουσιάζονται στην ολομέλεια από τους δημιουργούς τους και τοποθετούνται όλες σε έναν κοινό φάκελο. Στην καρτέλα με το όνομα του παιδιού που παρουσιάζεται το αγαπημένο του βιβλίο, αναγράφονται επίσης η αρίθμηση με βάση τη σειρά που παρουσιάστηκε, ο τίτλος του βιβλίου και το όνομα του μαθητή που το επέλεξε να παρουσιαστεί. Η καρτέλα αναρτάται στο χώρο επάνω από τη σκηνή.

Προκαταρκτική φάση Πριν από την έναρξη του προγράμματος έχουν προηγηθεί εκπαιδευτικές δραστηριότητες ώστε όλοι οι μαθητές να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν τα ονόματα του συνόλου των συμμαθητών τους, προκειμένου κατά την επιλογή του βιβλίου να γνωρίζουν σε ποιον ανήκει. Επίσης, μέσα στην πρώτη διδακτική εβδομάδα, επαναλαμβάνεται καθημερινά δραστηριότητα με τίτλο «Η ώρα των βιβλίων», κατά την οποία οι μαθητές έχουν την ευχέρεια να εξοικειωθούν με το περιεχόμενο όλων των βιβλίων, να σχηματίσουν μια πρώτη εντύπωση, ώστε να διευκολυνθούν στην επιλογή τους.

Τελική φάση Τα κείμενα και οι ζωγραφιές που προκύπτουν στο πλαίσιο του προγράμματος αξιοποιούνται και αναδεικνύονται ποικιλότροπα. Συγκεκριμένα, το πρόγραμμα ολοκληρώνεται με την παρουσίαση των παιδικών κειμένων με τη μορφή ανοιχτής χριστουγεννιάτικης θεατρικής παράστασης, όπου οι ίδιοι οι μαθητές υποδύονται τους ήρωες των ιστοριών τους. Στο τέλος της παράστασης κάθε μαθητής παραλαμβάνει ως «πρωτοχρονιάτικο» δώρο το φάκελο με τις ζωγραφιές των συμμαθητών του, που αναφέρονται στη δική του ιστορία για

31 

ΤΕΥΧΟΣ 110 / 2013

το αγαπημένο του βιβλίο, ενώ προσφέρει τη δική του ζωγραφιά στο συμμαθητή του που επέλεξε να παρουσιαστεί το δικό του αγαπημένο βιβλίο. Επίσης, δημοσιεύονται οι εργασίες των νηπίων, κείμενα και ζωγραφιές. Τέλος, το σύνολο των κειμένων των παιδιών διατίθεται σε φωτοτυπημένα αντίγραφα σε φιλανθρωπικό παζάρι που διοργανώνεται από το Δήμο στον οποίο βρίσκεται το σχολείο.

Χρονοδιάγραμμα Το πρόγραμμα ξεκινά με την προκαταρκτική φάση από την πρώτη εβδομάδα του Σεπτεμβρίου, συνεχίζεται με τις παρουσιάσεις των βιβλίων από το τέλος Σεπτεμβρίου έως το τέλος Νοεμβρίου και ολοκληρώνεται με την προετοιμασία και την πραγματοποίηση της χριστουγεννιάτικης παράστασης στη διάρκεια του Δεκεμβρίου. Για το λόγο αυτόν χρησιμοποιείται στο θεατρικό κείμενο μια εισαγωγή, με στόχο να προσδώσει στην παράσταση χριστουγεννιάτικη διάσταση.

32

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Σύνδεση προγράμματος με γνωστικά αντικείμενα Μέσα από τις καρτέλες με την αρίθμηση που αντιστοιχούν στα διάφορα βιβλία και την επικόλληση επάνω στο ίδιο το βιβλίο του αριθμού, πραγματοποιείται η εξοικείωση των μαθητών με τα αριθμητικά σύμβολα και η αντιστοίχηση των συμβόλων με τα σχετικά σύνολα (Μαθηματικά). Επίσης, μέσα από την ανάρτηση των καρτελών στη σχολική αίθουσα με τα ονόματα και τους τίτλους των βιβλίων, την καταγραφή των αφηγούμενων κειμένων από το δάσκαλο και τη δημοσίευσή τους, συνοδευόμενα πάντα από το ονοματεπώνυμο του μαθητή, τα παιδιά μυούνται στον γραπτό λόγο και στη σχέση του με τον προφορικό (Γλώσσα).

Συσχέτιση στόχων με στοιχεία προγράμματος Α) Ο στόχος της φιλαναγνωσίας επιδιώκεται διά της επαφής με τα βιβλία, με τη διαμεσολάβηση των συμμαθητών, τόσο κατά την επιλογή τους όσο και κατά την παρουσίασή τους. Β) Ο στόχος της επικοινωνίας και της δημιουργίας ισχυρών φιλικών δεσμών επιδιώκεται να επιτευχθεί καθώς οι συμμαθητές μοιράζονται τις αναγνωστικές εμπειρίες τους τόσο κατά την παρουσίαση της ιστορίας όσο και κατά την παρουσίαση των ζωγραφιών που αναφέρονται σε αυτήν. Επίσης, ανταλλάσσουν τις ζωγραφιές τους, δηλαδή προσφέρουν σε κάθε συμμαθητή τις ζωγραφιές που έφτιαξαν για την ιστορία του. Γ) Ο στόχος της καλλιέργειας της δημιουργικής σκέψης επιδιώκεται καθώς τα βιβλία παρουσιάζονται μέσα από την αναδιήγηση της πρωτότυπης ιστορίας από τα ίδια τα παιδιά, που έχουν τη δυνατότητα της δημιουργικής μίμησης, της τροποποίησης ή ακόμη και της ανατροπής της8. Δ) Ο στόχος της καλλιέργειας της λεκτικής έκφρασης των μαθητών επιδιώκεται μέσα από την αφήγηση από τα παιδιά της πρωτότυπης ιστορίας και την παρουσίαση στην ολομέλεια των ζωγραφιών που έχουν ετοιμάσει για τις ιστορίες που άκουσαν από τους συμμαθητές τους αναφορικά με τα αγαπημένα τους βιβλία. Ε) Ο στόχος της καλλιέργειας της δημιουργικής εικαστικής έκφρασης επιδιώκεται με την εικονογράφηση από τους μαθητές των ιστοριών για τα αγαπημένα βιβλία των συμμαθητών τους ΣΤ) Ο στόχος της ανάπτυξης της ικανότητας ακρόασης και επικοινωνίας επιδιώκεται μέσα από τη διαδικασία της εικονογράφησης, αφού οι ζωγραφιές στηρίζονται στις ιστορίες από τα αγαπημένα βιβλία των συμμαθητών και αποτελούν αναγνωστικές προσεγγίσεις τους. Ζ) Ο στόχος να κατανοήσουν οι μαθητές την ιδιότητα του γραπτού λόγου να αναπαριστά τον προφορικό επιδιώκεται με την καταγραφή της αφήγησης από το δάσκαλο και την ανάγνωσή της.

33

ΤΕΥΧΟΣ 110 / 2013

Η) Ο στόχος να ανοίξει το σχολείο στην κοινωνία επιδιώκεται με την ανάδειξη και αξιοποίηση των εργασιών των παιδιών μέσα από την ανοιχτή θεατρική παράσταση και τις διάφορες δημοσιεύσεις και με τη διάθεση αυτών των εργασιών για κοινωνικούς σκοπούς.

Συμπεράσματα και επισημάνσεις

34 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Αρκετά από τα βιβλία που έφτασαν στην τάξη ως «αγαπημένα» είναι μεταφρασμένα. Έχουν πρωτοεκδοθεί από ξένους εκδοτικούς. Είτε πρόκειται για φτηνές εκδόσεις είτε για εκδόσεις που δίνουν μεγάλη έμφαση στην εμφάνιση, αντιμετωπίζουν εμφανώς το βιβλίο πρώτιστα ως καταναλωτικό προϊόν. Κάποτε μάλιστα το όνομα του συγγραφέα δεν αναγράφεται καν ή το βρίσκουμε μόνο στις εσωτερικές σελίδες. Σε σχέση με την επιλογή από τους συμμαθητές των προς παρουσίαση βιβλίων, διαπιστώνεται ότι η πλειονότητα των μαθητών τα επέλεξε με κριτήριο τη σχέση τους με τον κάτοχό του, επέλεξαν δηλαδή το αγαπημένο βιβλίο του φίλου τους, για να του προσφέρουν την ικανοποίηση να το παρουσιάσει. Δεύτερο μεταξύ των κριτηρίων επιλογής αναδείχτηκε η προϋπάρχουσα εξοικείωση των μαθητών με έναν συγκεκριμένο ήρωα. Βιβλία για δημοφιλείς ήρωες, όπως η Κοκκινοσκουφίτσα ή ο Ηρακλής, επελέγησαν από τα πρώτα. Τα κορίτσια συνήθως επέλεξαν για παρουσίαση βιβλία με ηρωίδες, π.χ. τη Σταχτοπούτα ή την Κοκκινοσκουφίτσα, ενώ τα αγόρια προτίμησαν αγόριαλογοτεχνικούς ήρωες, όπως π.χ. ο Ηρακλής ή ο Ταρζάν. Μέσα στην πρώτη εβδομάδα συγκεντρώθηκαν πάνω από τα μισά αγαπημένα βιβλία, ενώ σε τρεις εβδομάδες είχαν φτάσει στην τάξη είκοσι τρία αγαπημένα βιβλία σε σύνολο είκοσι πέντε παιδιών. Από το πρώτο βιβλίο που παρουσιάστηκε στο πρόγραμμα, άρχισαν τα παιδιά να εκδηλώνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον όχι μόνο για τα «αγαπημένα» βιβλία, δικά τους και των συμμαθητών τους, αλλά και για τα βιβλία της σχολικής βιβλι-

οθήκης. Περνούσαν πλέον αρκετό χρόνο της «ελεύθερης απασχόλησης» στη γωνιά της βιβλιοθήκης, ενώ και κατά τη διάρκεια άλλων δραστηριοτήτων όσοι κάθονταν κοντά στη βιβλιοθήκη δεν έχαναν ευκαιρία να ξεφυλλίζουν βιβλία. Ακολουθούν μερικά κείμενα των παιδιών. Προτιμήσαμε να παρουσιάσουμε εδώ κάποια από όσα αναφέρονται σε πρωτότυπα έργα Ελλήνων και ξένων συγγραφέων, εκτός από εκείνα των οποίων την έκδοση ανέλαβαν διάφορες εταιρίες και γράφτηκαν με στόχο τη διαφήμιση των προϊόντων τους. Τα στοιχεία των αντίστοιχων με τα κείμενα βιβλίων προηγούνται της παρουσίασης, ενώ στην παρένθεση που τα συνοδεύει αναφέρεται το όνομα του νηπίου που έκανε τη συγκεκριμένη παρουσίαση. Έλενας Χ. Στανιού, Το πρωτοχρονιάτικο δώρο του Άρη, εκδ. Ψυχογιός, 2009: «Μια φορά ήταν ένα παιδάκι, που δεν είχε αδερφάκια. Όμως θα ήθελε πολύ στο σπίτι του ένα μωράκι, ένα μικρότερο αδερφάκι. Έκλαιγε, επειδή δεν το είχε και το ήθελε οπωσδήποτε. Έτσι σκέφτηκε να ζητήσει τη βοήθεια του Αϊ-Βασίλη. Ζωγράφισε σ’ ένα χαρτόνι ένα μωράκι και το άφησε κάτω από το χριστουγεννιάτικο δέντρο τους. »Ο Αϊ-Βασίλης ήρθε κρυφά την Πρωτοχρονιά κι άφησε στο δωμάτιό του το δώρο του, το μωράκι που το παιδί είχε ζητήσει. Εκείνο έτρεξε να το πει στους γονείς του. Του είπαν πως θα βρουν χώρο στο σπίτι, για να το βάλουν. Πήραν ένα κρεβατάκι-κούνια στο δωμάτιό τους κι έβαλαν εκεί το μωρό. Το αγαπούν και το φροντίζουν πολύ όλοι τους. Το παιδάκι το παίρνει αγκαλίτσα, του δίνει γάλα και το κοιμίζει. Οι γονείς του εκτός από την κούνια του μωρού, πήραν και μια κούνια στην αυλή για το παιδί». (Δήμητρα) Ευγένιου Τριβιζά, Η Δόνα Τερηδόνα και το μυστικό της γαμήλιας τούρτας, εκδ. Καλέντης, 2001: «Κάποτε ήταν ένα κοριτσάκι που το έλεγαν Λουκία. Αγόρασε μια μέρα γλυκά από ένα ζαχαροπλαστείο και τα πήγε δώρο στη μαμά και στον μπαμπά του

35

ΤΕΥΧΟΣ 110 / 2013

36 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

που γιορτάζουν. Τα σέρβιραν στους καλεσμένους τους, αυτοί όμως δεν τα δοκίμασαν. Εξήγησαν στη Λουκία και τους γονείς της ότι τα γλυκά αυτά τα φτιάχνει μια κακιά μάγισσα που φοράει μαύρα ρούχα. Έχουν πολύ άσχημη γεύση. Έτσι η Λουκία τα πήγε δώρο στη θεία της, για να κάνει πλάκα. Εκείνη είπε ότι της άρεσαν και τα έτρωγε. Έτσι η Λουκία συνέχισε να της πηγαίνει γλυκά. Η μάγισσα που έφτιαχνε τα γλυκά επίτηδες άσχημα, παραξενεύτηκε όταν άκουσε από τη Λουκία ότι άρεσαν στη θεία της. »Η Λουκία πιστεύει ότι η θεία της κρύβει τα γλυκά στο ντουλάπι της και την κοροϊδεύει όταν λέει ότι τα τρώει. Η Λουκία θα συνεχίσει όμως να πηγαίνει στη θεία τα γλυκά της μάγισσας όσο εκείνη θα λέει ότι της αρέσουν». (Γεωργία) Κέιτ Φάιφερ, Η μαμά μου προσπαθεί να μου καταστρέψει τη ζωή, μτφρ.: Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη, εκδ. Μεταίχμιο, 2009: «Ένα κοριτσάκι το αγαπούσε πολύ η μαμά του και το φιλά μπροστά στους φίλους του. Και το κοριτσάκι την αγαπούσε, δεν του άρεσε όμως να το φιλάει εκείνη, γιατί του έλεγαν οι φίλοι του “είσαι μωρό” και γελούσαν μαζί του. Είπε στη μαμά του να μην το φιλάει μπροστά τους αλλά αυτή συνέχιζε. Έτσι το κοριτσάκι κατέστρωσε ένα σχέδιο, για να φύγει από το σπίτι όταν θα πήγαιναν βόλτα με το αμάξι. Δεν αποφάσισε όμως να φύγει, γιατί θα το ανακάλυπταν. Σκέφτηκε λοιπόν να το σκάσει με το ποδήλατο όταν η μαμά της κοιμόταν στον καναπέ. Τελικά πήρε στο καλαθάκι κάτι για να φάει, το κόλλησε στο ποδήλατό του κι έφτασε όσο μακριά μπορούσε. Όμως η μαμά του το ακολουθούσε χωρίς εκείνο να το έχει καταλάβει. Όταν το ποδήλατό του κόλλησε σε μια λακκούβα, η μαμά του κατέβηκε από το αμάξι της και τότε την είδε. Έτρεξε όσο μπορούσε μακριά της, για να μην του καταστρέφει τη ζωή. Επειδή κόλλησε στη λακκούβα και το αυτοκίνητο της μαμάς, άρχισε να

τρέχει κι αυτή με τα πόδια πίσω του. Δεν μπόρεσε να το φτάσει κι έτσι γύρισε στο σπίτι της και πήρε τηλέφωνο την αστυνομία. Οι αστυνομικοί δεν πίστεψαν όσα τους είπε η μαμά και την έβαλαν φυλακή. Ο μπαμπάς προσπάθησε να τους πείσει ότι είναι αθώα και τον έβαλαν κι αυτόν φυλακή. »Το βράδυ που το κοριτσάκι γύρισε σπίτι, είχε τελειώσει το φαγητό, ήταν κουρασμένο, κι όταν αποκοιμήθηκε είδε κακά όνειρα και ξύπνησε. Κανένας δεν ήταν κοντά του για να του δώσει φιλάκι και να του πει να μην φοβάται. Φοβήθηκε ακόμη πιο πολύ όταν είδε τη σκιά του κρεβατιού του και τη σκιά τη δικιά του. Φώναξε “Μαμά! Μπαμπά!” αλλά κανείς τους δεν ήταν εκεί. Πήρε τηλέφωνο την αστυνομία και ζήτησε να μιλήσει μαζί τους. Τότε τους άφησαν ελεύθερους. Όταν γύρισαν στο σπίτι τούς είπε: “Μαμά και μπαμπά, σας αγαπώ!”» (Μαρία-Πελαγία) Σοφίας Ζαραμπούκα, Το Βρωμοχώρι, εκδ. Κέδρος, 1977: «Κάποτε ήταν ένα βρωμοχώρι, που το έλεγαν Βρωμοχώρι. Το χωριό αυτό μύριζε άσχημα, σκουπίδια και καπνό. Η βρώμα έφτανε στα γειτονικά χωριά και δεν άρεσε καθόλου στους κατοίκους τους. Έμεναν μέσα στα σπίτια τους και δεν μπορούσαν να βγουν καθόλου έξω. »Όμως οι Βρωμοχωρίτες είχαν μάθει από τις γιαγιάδες τους να φτιάχνουν κάτι γυαλιά, που έπαιρναν από αυτά οξυγόνο κι έτσι όταν τα φορούσαν, δεν μύριζαν τις άσχημες μυρωδιές. Επειδή όμως κι αυτά τα γυαλιά βρώμισαν, τα παιδιά στο Βρωμοχώρι είχαν μια ιδέα, για να νιώσουν καλύτερα. Έβαλαν μπαλόνια στις καμινάδες, για να μπαίνει εκεί ο μαύρος καπνός. Έτσι οι κάτοικοι των γειτονικών χωριών δεν μύριζαν πια άσχημες μυρωδιές. Οι πυροσβέστες που είχαν πάει στο Βρωμοχώρι για να δουν τι συμβαίνει, γύρισαν στα χωριά τους και είπαν τι είχαν δει. Έτσι έβαλαν και τ’ άλλα χωριά μπαλόνια στις καμινάδες τους και ζήσανε αυτοί καλά και οι Βρωμοχωρίτες καλύτερα». (Αναστάσης) Μαρίας Βιγγοπούλου-Χύτα, Μελίτσα. Μια μικρή ελίτσα, εκδ. Άθως, 2010: «Σε έναν κήπο ήταν πολλά δέντρα με ελιές. Η οικογένεια που έμενε εκεί είχε τρία παιδιά. Τις ελιές και τα λουλούδια που υπήρχαν στον κήπο τα φρόντιζε ο παππούς. Κάποτε ο παππούς φύτεψε ένα κουκούτσι ελιάς που ήταν μαγικό, χωρίς όμως να το ξέρει. Έτσι γεννήθηκε ένα δέντρο, που δεν ήταν συνηθισμένο. Είχε πρόσωπο κοριτσίστικο, τα κλαριά του ήταν σαν χέρια και τα φύλλα του έμοιαζαν με μαλλιά. Τα παιδιά χαίρονταν που μπορούσαν να παίζουν μαζί του. Τους έκανε σκιά, για να παίζουν από κάτω τη μικρή Ελένη

37 

ΤΕΥΧΟΣ 110 / 2013

και κρέμονταν από τα κλαδιά του. Ο παππούς βάφτισε το δέντρο Μελίτσα, αφού είχε τους πιο γλυκούς καρπούς. Επειδή το δέντρο μπορούσε να μιλά με κοριτσίστικη φωνή, έλεγε στα παιδιά να προσέχουν το καλοκαίρι τον ήλιο και να κάθονται στη δροσιά του. Τους έλεγε και ιστορίες για τους παραολυμπιακούς αγώνες». (Μαριεύη)

38

J. M. Barrie, Πίτερ Παν, μτφρ.: Μάριος Βερέττας, εκδ. Άγκυρα, 1994: «Ένα κοριτσάκι πήγε στη χώρα του Πουθενά, για να δει τον Πίτερ Παν. Έχει πάει κι άλλες φορές με όλη του την οικογένεια. Ταξιδεύουν έως εκεί με αεροπλάνο. Φεύγουν από παντού αεροπλάνα για τη χώρα του Πουθενά, όμως πηγαινοέρχονται αδειανά. Μόνο το κοριτσάκι και τ’ αδέρφια του θέλουν να ταξιδεύουν εκεί. Οι άλλοι άνθρωποι φοβούνται τον κάπταιν Χουκ κι έτσι δεν πηγαίνουν ποτέ. Όμως το κοριτσάκι δεν τον φοβάται, γιατί είναι πολύ γενναίο. Ο Πίτερ Παν το περιμένει πάντα στο αεροδρόμιο. Το πηγαίνει στην παιδική χαρά της χώρας του. Αγαπάει πολύ να κάνει κούνια. »Όταν διψάνε, πηγαίνουν στο σπίτι του Πίτερ Παν για νερό. Στο δωμάτιό του δεν έχει παράθυρα, γιατί δεν του αρέσει ο ήλιος, τον ζεσταίνει. Οι τοίχοι είναι γεμάτοι αυτοκόλλητα σε διάφορα σχήματα. Βγάζουν τα παπούτσια τους κι ανεβαίνουν στο κρεβάτι του και χοροπηδάνε». (Δημητριάννα)

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Όλα τα προγράμματα εφαρμόστηκαν σε δημόσιο Νηπιαγωγείο της Δυτικής Αττικής. 2. Wayne C. Booth, The Rhetoric of Fiction, Penguin Books, Middlesex, 1987, σσ. 71, 79, 131, 396-398. 3. Βλ. W. Iser, The Implied Reader, The Johns Hopkins University Press, Baltimore and London, 1990, σ. 239. 4. Βλ. Α. Σαχίνη, Η πεζογραφία της Κατοχής, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα, 1948, σ. 117, και Romilly Jenkins, «Μνήμη του Ηλία Βενέζη», Αθήνα, 1978, Τετράδια Ευθύνης 6, σ. 115. 5. Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου, Τα πρόσωπα και τα κείμενα, τ. Β΄, Ανήσυχα χρόνια, Οι εκδόσεις των φίλων, Αθήνα, 1980, σ. 71. 6. Βλ. Pierre Amandry, Αιολική Γη, Πρόλογος στη γαλλική έκδοση, εκδ. Εστία, Αθήνα, σ. 19. 7. Βλ. Ελένης Α. Ηλία, Ο Αναγνώστης και η Λογοτεχνική Δημιουργία του Ηλία Βενέζη, εκδ. Αστήρ, 2000, σ. 62. 8. Βλ. Ματσαγγούρα Ηλία Γ., Η Σχολική Τάξη, τ. Β΄, Κειμενοκεντρική προσέγγιση του γραπτού λόγου, Αθήνα, 2001, σσ. 215, 220-222.

TO NEΡΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ* Θέτη Χορτιάτη Συγγραφέας

α προσπαθήσω να παρουσιάσω το θέμα μου μέσα σ’ ένα κλίμα λογοτεχνικό, με ποιητική πνοή και αύρα, για λέξεις σχετικές με το νερό, όπως «θάλασσα», «λίμνη», «ποταμός», «πηγή», «καταρράκτης», «χείμαρρος», «ρέμα», «ρυάκι», «βροχή», «χιόνι», «χαλάζι», «δροσιά», «πάχνη», «ομίχλη», «σύννεφο», κ.λπ., σε ύφος που να προσιδιάζει στο αντικείμενό μου, που δεν είναι άλλο από την Παιδική Ποίηση.

39

ΤΕΥΧΟΣ 110 / 2013

* Το παρόν κείμενο εκφωνήθηκε στο Σεμινάριο με θέμα: «Το νερό νεράκι» (7 Ιουνίου 2004, Θεσσαλονίκη).

Η θάλασσα στην Ελλάδα μας συνιστά την πλέον χαρακτηριστική παρουσία και αίσθηση του νερού. Με την ποιητική μου διάθεση, επιδίωξή μου είναι να παρομοιάσω τη γλώσσα με τη θάλασσα, με τα άπειρα κυματάκια της, την αεικινησία της, το στραφτάλιασμά της – όπως κι εκείνη, έτσι και η γλώσσα έχει άπειρους συνδυασμούς λέξεων, κι όταν υπάρχει έμπνευση, είναι σαν να… στραφταλιάζει. Αναφέρω κάπου σχετικά: «Η γλώσσα μου είναι θάλασσα κι αν έχει ήλιο που λιάζει μ’ αράδες λέξεις κύματα μιλάει και στραφταλιάζει».

40

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Ας ξεκινήσουμε από τη λέξη «νερό»! Ελπίζω να μην τα κάνω μούσκεμα, αλλά να σας τα πω σα… νεράκι. Η λέξη «νερό» προήλθε από το επίθετο «νεαρόν», το οποίο παλαιότερα χαρακτήριζε το ουσιαστικό «ύδωρ»: «νεαρόν ύδωρ» (δηλαδή φρέσκο ύδωρ, φρέσκο νερό). Η γλώσσα όμως είναι ζωντανός οργανισμός, που μεταπλάθεται και μεταλλάσσεται, κι έτσι το επίθετο «νεαρόν» παραμέρισε το ουσιαστικό «ύδωρ» για να μείνει στη θέση του ως ουσιαστικό πλέον. Φεύγει, λοιπόν, το «ύδωρ» και μένει το «νεαρόν», που μετασχηματίζεται σε «νερό». Έτσι έχουμε στην καθομιλουμένη τη λέξη «νερό», ενώ η λέξη «ύδωρ» χρησιμοποιείται σε επιστημονικούς όρους: π.χ. όμβρια ύδατα, χωρικά ύδατα, διεθνή ύδατα, ή σε λόγιες εκφράσεις όπως: «περί ανέμων και υδάτων», «η εξ ύδατος άδουσα ροή», «το λάλον ύδωρ», και, βέβαια, στον συγκλονιστικό ψαλμό «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου ο εν ύδασι την γην κρεμάσας» . Η λέξη «ύδωρ» ενυπάρχει επίσης σε πολλές σύνθετες λέξεις, όπως: υδρόγειος, υδραγωγείο, υδραυλικός, υδροπλάνο, υδροδότηση, υδρόμετρο, υδρορροή, υδατοπτώσεις, λειψυδρία… Ακόμη, συναντούμε πολλές λέξεις με πρώτο συνθετικό τη λέξη «νερό»: νερόμυλος, νεροπρίονο, νεροτριβή, νερομπογιά, νερουλός, νερομάνα, νεροποντή, νεροσταλιά, νεροσυρμή, νερόκρασο, νεράιδα… όπως και πολλές εκφράσεις: «κορίτσι σαν τα κρύα τα νερά», «αν κάνει ο Μάρτης δυο νερά κι Απρίλης άλλο ένα, χαρά σ’ εκείνον τον

ζευγά που έχει φυτεμένα», «αυτό σηκώνει πολύ νερό», «το αίμα νερό δε γίνεται», «τον έφερε στα νερά του», «έριξε νερό στο κρασί του», «αυτή είναι του γλυκού νερού»… Το νερό κάποτε ενέπνεε θρησκευτικό σεβασμό. Υπήρχαν υδάτινες θεότητες, όπως ο Ποσειδώνας, ο Νηρέας, η… Θέτις, οι Νηρηίδες, ενώ ακόμη και σήμερα το μυστήριο της Βάπτισης όπως και ο αγιασμός γίνονται διά της χρήσεως του νερού. Στα παραμύθια επίσης, που είναι τα αρχαιότερα λογοτεχνήματα, υπάρχει το «αθάνατο νερό», το «αμίλητο νερό», αλλά και οι πηγές του νερού που τις φύλαγαν οι δράκοι, ζητώντας ως αντάλλαγμα την πεντάμορφη ή τη βασιλοπούλα, όπως, φυσικά, και οι νεράιδες. Την ίδια στιγμή, όλες οι τέχνες εμπνεύστηκαν από το νερό. Η μουσική τραγούδησε τα «Κύματα του Δουνάβεως» (Στράους) ή τον «Μολδάβα» (Ντβόρζακ). Θα μπορούσαμε να θυμηθούμε ακόμη έργα όπως το «La mer» του Ντεμπισί και το «�� Water�� muzik�� » του Χέντελ. Η ζωγραφική, με τις θαλασσογραφίες σε πρώτο αλλά και σε δεύτερο πλάνο, αποτύπωσε θάλασσες, λίμνες, ποτάμια, ρυάκια… Τα βήματα του χορού μάς έδωσαν τις φιγούρες του Τζιν Κέλι στη βροχή, ή το χορό των νιφάδων! Ακόμη και η γλυπτική μάς χάρισε δείγματα εμπνευσμένα από το νερό, όπως τους τέσσερεις μεγάλους ποταμούς, Δούναβη, Γάγγη, Νείλο και Ρίο ντε λα Πλάτα, στη σύνθεση του Μπερνίνι που βρίσκεται στην πλατεία Ναβόνε της Ρώμης. Τέλος, η λογοτεχνία μάς προσφέρει αμέτρητα δείγματα. Ας αναφέρουμε ενδεικτικά την Οδύσσεια του Ομήρου ή του Καζαντζάκη, το Ο γέρος και η θάλασσα του Χέμινγουεϊ, τις 20.000 λεύγες υπό τη θάλασσα του Βερν, τα βιβλία και τα ντοκιμαντέρ του Ζακ-Ιβ Κουστό. Θα παραθέσω ευθύς αμέσως ποιητικές αναφορές στο νερό, αντλημένες, ως επί το πλείστον, από τη νεοελληνική ποιητική μας παραγωγή. Ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου, που μιμείται τη δροσερή αφέλεια του παιδιού, μας δίνει έναν ποιητικό διάλογο ανάμεσα σ’ ένα παιδί και σ’ ένα ποταμάκι:

41 

ΤΕΥΧΟΣ 110 / 2013

«– Από πού είσαι, ποταμάκι; – Από κείνο το βουνό. – Πώς τον λέγαν τον παππού σου; – Σύννεφο στον ουρανό. – Ποια ’ναι η μάνα σου; – Η μπόρα. – Πώς κατέβηκες στη χώρα; – Τα χωράφια να ποτίσω και τους μύλους να γυρίσω. – Στάσου να σε ιδούμε λίγο, ποταμάκι μου καλό. – Βιάζομαι πολύ να φύγω ν’ ανταμώσω το γιαλό». Ο Γ. Σεφέρης γράφει στοχαστικά: «Λυπούμαι γιατί άφησα να περάσει ένα πλατύ ποτάμι μέσα από τα δάχτυλά μου χωρίς να πιω ούτε μια στάλα». Ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου συνεχίζει το τραγούδι:

42

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

«Το νερό κελαηδεί και τον κόσμο τρελαίνει τη στιγμή που διαβαίνει από φράχτη ανθισμένη σε βραδιά σιγαλή το ρυάκι μιλεί και στην όμορφη μέρα μες στον ήσυχο αγέρα τραγουδεί σαν φλογέρα σαν παιδάκι γελά βλέπει τ’ άστρα ψηλά τα πουλιά, τ’ αγγελούδια και με χίλια τραγούδια περπατεί στα λουλούδια». Ο Οδυσσέας Ελύτης, με τη σειρά του, αναφέρει: «Ένα ρυάκι δεν είναι απλώς λίγο νερό που κατρακυλάει τον κατήφορο· είναι η λαλούσα κι εύχαρις υποδήλωση της παιδικής ηλικίας των πραγμάτων». Αυτή την εύχαριν και λαλούσα υποδήλωση προσπαθεί να μιμηθεί η παιδική ποίηση ώστε να «αγγίξει» την παιδική ηλικία των πραγμάτων, και έτσι να μπορέσει ν’ αγγίξει και τις ψυχές των παιδιών. Με απλές λέξεις, με μια διάχυτη τρυφερότητα, σαν σε μια συγγενική σχέση με όλα και με όλους (ήλιος-θάλασσα-ο ψαράς, οι μικροί γιοι-τα ψάρια-οι γοβιοί), προσπαθώ να τραγουδήσω:

43

ΤΕΥΧΟΣ 110 / 2013

«Με τους τρεις μικρούς του γιους ψάρευε ο ψαράς γοβιούς πιάσαν έναν και μισό και τον ήλιο το χρυσό χόρτασαν μ’ ένα γοβιό και τον ήλιο είχαν βιο». Η ποίηση παίζει με τις άπειρες παραλλαγές της, τις άπειρες παρομοιώσεις και εικόνες της. Κάπου αναφέρω: «Η θάλασσα προκομμένη όλη μέρα είναι σκυμμένη και σε ζαφειρένια σκάφη πλένει του ήλιου το χρυσάφι. Τα ψαράκια στην αράδα κλέβουν άσπρη σαπουνάδα και μες στην τρελή χαρά τους με ρακέτα την ουρά τους παίζουνε, χτυπούνε μπάλες μπουρμπουλήθρες και φουσκάλες».

Ο Κ. Καβάφης λέει με την ιδιαίτερη μαστοριά του λόγου του:

44

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

«Εδώ ας σταθώ. Κι ας δω κ’ εγώ τη φύση λίγο. Θάλασσας του πρωιού κι ανέφελου ουρανού λαμπρά μαβιά και κίτρινη όχθη· όλα ωραία και μεγάλα φωτισμένα». Ίσως, μάλιστα, και να του απαντάει ο Ελύτης: «Γέμισα κάτασπρα πουλιά τον άνεμο που θα πάει στα πρωινά εγκαίνια της θάλασσας». Και κάπου εδώ παιζογελά η παιδική ποίηση, προσκαλώντας τα παιδιά να τραγουδήσουν, όπως τραγουδώ: «Παίζει ο φλοίσβος φλι φλι φλι μια τραγούδι, μια φιλί κύμα, κύμα τραλαλά και στα βότσαλα μιλά κούνια μπέλα στο νερό τραγουδάκι από αφρό και χορεύει φλι φλι φλι το νερένιο το φιλί». Κι ο Ελύτης μάς λέει πάλι: «Το κελάρυσμα του νερού, ο αχός του αγέρα μιλούνε όλες τις γλώσσες». Είναι φανερό, πως η αποδοτικότερη γλωσσική αγωγή στα σχολεία είναι το να ακούγεται η γλώσσα μας όπως την κατέγραψαν και τη μαστόρεψαν οι τεχνί-

τες του λόγου, οι ποιητές μας. Είναι καλό τα παιδιά να δέχονται τη γλωσσική αγωγή μέσα από την αρμονικότερη τέχνη του λόγου. Η παιδική ποίηση προσκαλεί τα παιδιά σ’ ένα πέταγμα με τη φαντασία. Τα παιδιά νιώθουν ελεύθερα, αποκτούν ευχέρεια συνδυαστικής φαντασίας και τόλμη ψυχής. Ας τραγουδήσουμε, λοιπόν: «Άσπροι γλάροι στα φτερά τους πάνε βόλτα τη χαρά τους μια στον ουρανό χορεύουν με τον ήλιο χωρατεύουν μια τη θάλασσα φιλάνε το ψαράκι τους τσιμπάνε. Χάδια γαλανά και νάζια βάφηκε η χαρά γαλάζια μ’ άσπρη και γαλάζια χάρη παίζουν η χαρά κι οι γλάροι». Ας συνεχίσουμε το τραγούδι με μερικές τετράστιχες ποιητικές πινελιές σε φανταστικά πλάνα: «Θάλασσα μες στα μάτια σου παίζουν καθρέφτες χίλιοι και σου γυαλίζονται χρυσοί όσοι καθρέφτες και ήλιοι».

l «Αρνάκια τρέχουν και πηδούν, θάλασσα, στην ποδιά σου, αχ, τσοπανάκος να ’μουνα να φύλαγα τ’ αρνιά σου».

l «Σύννεφά μου, αφήστε με πάνω σας να πατήσω, τ’ αστράκια που θαμπώσατε να πάω να τα γυαλίσω».

45

ΤΕΥΧΟΣ 110 / 2013

l «Χελιδονάκι μου καλό, με το ψαλίδι της ουράς σου κόψε μου αυτό το σύννεφο να στολιστώ τον ήλιο». Κι ο Διονύσος Σολωμός όμως, μας αγγίζει μ’ ένα τραγούδι όλο χάρη και τρυφερότητα: «Την είδα την Ξανθούλα, Την είδα ψες αργά Που μπήκε στη βαρκούλα Να πάει στην ξενιτιά.

46 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Εφούσκωνε τ’ αγέρι Λευκότατα πανιά, Ωσάν το περιστέρι Που απλώνει τα φτερά Εστέκονταν οι φίλοι Με λύπη, με χαρά, Και αυτή με το μαντίλι Τους αποχαιρετά. Και τον χαιρετισμό της Εστάθηκα να ιδώ, Ως που η πολλή μακρότης Μου το ’κρυψε κι αυτό Σ’ ολίγο, σε λιγάκι Δεν ήξερα να πω Αν έβλεπα πανάκι Ή του πελάγου αφρό». Η ποίηση ανοίγει διάπλατα τις πύλες της φαντασίας για μια συναισθηματική συνομιλία με τα πράγματα του κόσμου, ενώ δίνει τα μέσα στο παιδί για μια μεταμορφωτική επέμβαση και ανατοποθέτηση των πραγμάτων του κόσμου. Το ενθαρρύνει συνάμα να συνθέσει τον δικό του μύθο και να πεισθεί ότι από ένα σημείο κι έπειτα όλα μπορεί να είναι εφικτά. Ο Κωστής Παλαμάς τραγουδάει γλυκά και ίσως πονεμένα: «Βρυσούλα, στου σπιτιού μου την αυλή, μην καρτερείς το στόμα μου στο στόμα σου να γείρει. Πώς το νεράκι σου να πιω; Συντρίμματα έγινε το κρυσταλλένιο μου που γνώριζες ποτήρι».

Λίγα

την ημέρα…

KYKΛΟΦΟΡOYN και σε

Oικογένεια

Οικογένεια

Παιδικές φοβίες

Στοματική υγιεινή

KYKΛΟΦΟΡOYN και σε

Κοινωνική συμπεριφορά

Αναζητήστε περισσότερους από 750 τίτλους e-book στο www.psichogios.gr/ebooks!

Γίνετε μέλη δωρεάν στο www.psichogios.gr ή καλώντας χωρίς χρέωση στο 800-11-64 64 64 και κερδίστε προνόμια και δώρα.

48

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Ο Οδυσσέας Ελύτης «πετάει» με τη σειρά του από το παράλογο στο λογικό: «Να πετύχεις μονόλογο σε όλες τις διαλέκτους του τρεχούμενου νερού». Το θαύμα της ομορφιάς στη φύση πάντοτε έδινε έμπνευση στους ποιητές, και τα παιδιά, μέσα από τον ποιητικό λόγο, μπορούν να συλλάβουν τις εικόνες της ομορφιάς στο κείμενο και μετά να τις αναζητήσουν στη φύση. Η ποίηση έχει τον τρόπο να κάνει τα παιδιά να νιώσουν ότι είμαστε μέρος του όλου, μια αδιάσπαστη και αδιαχώριστη ενότητα που ζει μέσα σ’ ένα ενιαίο οικοσύστημα. Ιδού και μια αλλιώτικη γυροβολιά στο χορό της νεωτερικής ποίησης για παιδιά, σαν σκανταλιά ή λεξοσκανταλιά: «Γυαλί το γέλιο του γιαλού γελιέται ο ήλιος πάει γι’ αλλού γυαλίζεται και κολυμπάει θρύμματα φως γυαλοκοπάει ο κόσμος γυάλα λαμπογυάλι της Άνοιξης το ανθογυάλι μοσχοβολιά και μυρογυάλι

γυρίζει ο ήλιος ματογυάλι γιαλό γιαλό και περιγιάλι». Κι ο Οδυσσέας Ελύτης λέει: «η παρουσία σου θα δροσίσει τη δροσιά…» Η Ντίνα Χατζηνικολάου ζωγραφίζει με λέξεις μια ποιητική εικόνα: «Ένα φύλλο σπάει και πέφτει στης λιμνούλας τον καθρέφτη. Φυλλαράκι λεμονιάς βάρκα γίνηκε με μιας. Αταξίδευτο βαρκάκι, Θε μου, ας είχε ένα πανάκι! Πεταλούδα τού γελά τ’ αγκαλιάζει, το φιλά. Τ’ αγεράκι το σαλεύει κι απαλά το ταξιδεύει… Αχ, τι θάμα, να γενεί φύλλο, βάρκα με πανί!» Ο Οδυσσέας Ελύτης λέει: «Με την πρώτη σταγόνα της βροχής σκοτώθηκε το καλοκαίρι». Η Ρένα Καρθαίου, από την πλευρά της, μας χαρίζει τις ποιητικές της μελωδίες: «Άνοιξαν οι ουρανοί κι όλο βρέχει, βρέχει, βρέχει. Το φθινόπωρο, χαράς το, κέφι που έχει. Άνοιξαν οι ουρανοί τρέμει, αστράφτει, μπουμπουνίζει. Το φθινόπωρο σα λύκος φοβερίζει. Άνοιξαν οι ουρανοί το νερό χτυπάει με τρέλα, όποιον βρίσκει να σκεπάζεται με ομπρέλα. Το φθινόπωρο βογκάει πόλεμος το πρωτοβρόχι, μα η ζωή, όπως και να ’ρθει, γλύκα πο ’χει».

49

ΤΕΥΧΟΣ 110 / 2013

Ο Οδυσσέας Ελύτης λέει: «Άλλαζες με τα χέρια σου τις εποχές Βάζοντας χιόνια και βροχές λουλούδια θάλασσες». Η παιδική ποίηση μ’ έμαθε να παίζω στο ίδιο θέμα με διαφορετικές εικόνες: «Σπαρταράει ο ουρανός μ’ ένα τσάκισμα από φως με βροντή και αστραπή λέξεις στάλες θα μας πει κρόσσια κρύσταλλα η βροχή λιώνει τ’ ουρανού η ψυχή για να μπει σταλιά σταλιά μες σε κόρφο κι αγκαλιά

50

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

στο βασίλειο το χλωρό που με χώμα και νερό θαύμα πλάθεται να βγει άνθη και καρποί στη γη».

Ακριβώς σε αυτό έγκειται και η εκπαιδευτική αξία της λογοτεχνίας, καθώς καλεί το παιδί-αναγνώστη ή ακροατή σε μια δυναμική συμμετοχή του στο όραμα για τον αυριανό κόσμο. Εκεί όπου απαιτείται η δυνατή συνεργασία και η συναδέλφωση μεταξύ των ανθρώπων και της φύσης. Αυτό συνεπάγεται με τη σειρά του σεβασμό προς κάθε ανθρώπινη διαφορετικότητα και προς όλα τα αγαθά της φύσης, δηλαδή τη γη, το νερό, τον αέρα, τα ζώα, τα φυτά, σεβασμό προς τα τοπία με αισθητική και ιστορική σημασία. Η παιδική ποίηση, με τις διαλεγμένες λέξεις της, περιγράφει όλα τα θαυμαστά της φύσης: «Φέρνουν του χιονιού οι νιφάδες τ’ ουρανού φιλήματα πουπουλένιες σαπουνάδες κι αστροχαιρετίσματα γούνα απαλή το χιόνι κι η γη κουκουλώνεται λες, μια κάτασπρη σελίδα γέλια, λόγια στρώνεται

51 

ΤΕΥΧΟΣ 110 / 2013

άσπρο παγωτό καϊμάκι κρέμα με ουρανόσκονη θα γεμίσω ένα χωνάκι με παραμυθόσκονη χιονοπόλεμο θα παίξω θα εκραγεί η τρέλα μου στο χιονάνθρωπο θα γνέψω: φίλε, χαμογέλα μου!» Και πάλι η ποίηση παίζει και χορεύει με το χιόνι: «Πέφτουν αγγελοπούπουλα άσπρες νιφάδες χιόνι όπως χορεύουν οι άγγελοι μαδούν απ’ τα φτερά τους».

52

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Μέσα από την ποίηση, τα παιδιά, πέρα από τη μαγεία που μπορούν να νιώσουν διά της αισθητικής του λόγου, μπορούν να διαισθανθούν τα προβλήματα του καιρού τους κι ακόμα να αφουγκραστούν τη «συνομιλία» του σύμπαντος με τον άνθρωπο. «Τα ψαράκια τα καημένα με πτερύγια σταυρωμένα στην ψαρίσια τη σιωπή τους λεν βουβά την προσευχή τους: “Παναγιά μας κι Άι-Νικόλα σας παρακαλούμε όλα πείτε στους τρελούς ανθρώπους που βρομίζουνε τους τόπους να προσέξουνε λιγάκι το γαλάζιο μας νεράκι. Αν σε μας βρομιές πετάνε βρόμικα πώς θα μας φάνε; Κι ούτε ο ήλιος θα βουτάει σε νερό που θα βρομάει και τη μύτη του θα πιάνει βόλτα στο γιαλό σαν κάνει”». Ο Δημήτρης Μανθόπουλος επισημαίνει με πικρό χιούμορ το τεράστιο πρόβλημα:

«Με λένε κυρα-Ρύπανση γνωστή μικρών μεγάλων και φίνα την περνάω πολύ σε κάθε περιβάλλον. Στα σπίτια μέσα, στις αυλές, στους δρόμους, στις πλατείες, κυκλοφορώ μες στα χωριά και μες στις πολιτείες. Παίρνω σε κάθε μια εποχή τα δροσερά μου μπάνια σε ποταμούς κι ακρολιμνιές, σ’ ακτές και σε λιμάνια. Κι αφήνομαι μες στ’ απαλό φτερούγισμα του αγέρα να με πηγαίνει δω κι εκεί ταξίδι, νύχτα μέρα. Της μόδας έγινα πολύ τα τελευταία χρόνια κι όλοι για μένα συζητούν σ’ αίθουσες και σαλόνια. Αυτό πολύ με συγκινεί βεβαίως, μα σωπαίνω. Αυτοί μιλούν… μιλούν… κι εγώ, ρυπαί… ρυπαί… ΡΥΠΑΙΝΩ!» Μαζί με τους ειδικούς επιστήμονες (υδροβιολόγους, ειδικούς πλαγκτονικών θεμάτων, ειδικούς αλιείας, ιχθυοτροφίας και ιχθυοπαραγωγής, ειδικούς υδρολογίας, ειδικούς ωκεανογραφίας, λιμνολογίας…) και η Λογοτεχνία παίζει τον δικό της σημαντικό ρόλο στο να συνειδητοποιήσει ο άνθρωπος, και ιδιαίτερα οι νέοι, την αναγκαιότητα της προστασίας της φύσης και της συνετής αξιοποίησης των θησαυρών της, για να προστατευθεί ο άνθρωπος όχι μόνο από τη μόλυνση του αέρα και του νερού, αλλά και από το θόρυβο, τη ραδιενέργεια, την κακή κυκλοφορία, την κατάχρηση φαρμάκων, κ.λπ. Ώστε να μπορεί να εξασφαλίσει υγιεινή διατροφή, υγιεινές συνθήκες διαβίωσης, τόπους αναψυχής, προστασία της νεότητας, σεβασμό εν τέλει των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. «Στον γαλανό τόπο μας, λες και πάντοτε υπήρχε η επικοινωνία της ομορφιάς με τον ηθικό κόσμο. Άλλωστε από τη φωταύγεια κι από το κάλλος αυτού του τόπου πηγάζει το ελληνικό ήθος, το ήθος μας. Συνειδητά ή ασυνείδητα ανασαίνουμε μέσα σ’ ένα ελληνικό ήθος και ύφος· οι στοχαστές του καιρού μας το ονομάζουν: Ηθική της Αισθητικής, για να καταλήξουν πως η ηθική του μέλλοντος είναι η αισθητική. Δηλαδή η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο».

53

ΤΕΥΧΟΣ 110 / 2013

Ας κλείσω όμως το κείμενο με ένα νοερό ταξιδάκι στο Αιγαίο, που συνιστά την αποθέωση της ομορφιάς του γαλάζιου, με τα αγαπημένα μας ελληνικά νερά:

54

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

«Άνοιξα του Αιγαίου τη θύρα την περνώ φτάνω στη Θήρα

Τήνος, Μύκονος και Μήλος στα φτερά του μ’ έχει ο μύλος

απ’ την Άνδρο και τη Σύρο κύματα χορό θα σύρω

“δεν υπάρχει σκόπελος” μου φωνάζει η Σκόπελος.

για να πάω στην Αίγινα γλαροπούλι έγινα.

Παίζω σε γιαλό και σ’ άμμο απ’ τη Λήμνο πάω στη Σάμο

Πάτμο, Λέρο, Κω και Ρόδο ροδοπέταλα από ρόδο

Μυτιλήνη και στη Χιο τριγυρίζω σαν στοιχειό

άπορος πατάω στον Πόρο δίχως να ’χω κάποιον πόρο

σ’ ένα δέλφινα καβάλα πάω στη Θάσο στην Καβάλα

όλοι παίρνουν απ’ την Πάρο κι εγώ πάω για να πάρω

στη Μακεδονία, στη Θράκη κι από Κρήτη Σαμοθράκη».

και ρωτάω έναν ψαρά: “προς τα πού είναι τα Ψαρά;”

β ιβλιοπαρουσίαση

IOYNIOΣ - ΙΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2013

55/1

για παιδιά νηπιακής και πρώτης σχολικής ηλικίας Εύη Γεροκώστα

Ο ΒΑΤΡΑΧΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΦΙΛΙ Εικ.: Κατερίνα Χαδουλού Μεταίχμιο, Αθήνα 2012, σελ. 25

Το περίφημο φιλί που μεταμορφώνει το βάτραχο σε πρίγκιπα παρουσιάζεται εδώ σε μιαν άλλη, πραγματική εκδοχή, που μας αφηγείται η Εύη Γεροκώστα. Και είναι περισσότερο ευχάριστη η εκδοχή της γιατί βασίζεται στην αγάπη. Τόσο στο παραμύθι όσο και στην ιστορία που διαβάζουμε, αισθάνεσαι το ίδιο ξάφνιασμα. Ιδωμένη από άλλη οπτική γωνία, η ιστορία μοιάζει να έχει ντυθεί ένα καινούργιο ένδυμα και αποκτά νέο ενδιαφέρον. Το φιλί όμως, αλλά και η χαρά και η συγκίνηση που πηγάζουν απ’ αυτό, παραμένουν το ίδιο γοητευτικά. Η Κατερίνα Χαδουλού συνοδεύει με πράσινα χρώματα και κόκκινες πινελιές το κείμενο, κάνοντας τη βατραχίνα και τον βάτραχο σούπερ σταρ! Α.Β.

Μάνια Καπλάνογλου

ΜΙΑ ΖΕΣΤΗ ΜΙΚΡΗ ΑΓΚΑΛΙΑ Εικ.: Εύη Τσακνιά Πατάκης, Αθήνα 2013, σελ. 37

Το φεγγάρι κρυώνει κάθε βράδυ εκεί ψηλά στον ουρανό και θέλει να βρει μια ζεστή αγκαλιά. Ταξιδεύοντας θα βρεθεί στην αγκαλιά ενός σύννεφου, στα νερά της θάλασσας, στα ξερά φύλλα ενός δάσους, μέσα σ’ ένα στάβλο. Δεν είναι όμως ευχαριστημένο. Ως τη στιγμή που συναντάει τη Δανάη. Στην αγκαλιά της θα βρει επιτέλους τη φιλία και την αγάπη. Χαριτωμένο ανάγνωσμα, με ωραία εικονογράφηση της Εύης Τσακνιά. Λ.Ψ.

Γιώργος Λεμπέσης

ΤΟ ΜΙΚΡΟ ΑΛΦΑ ΚΑΙ ΤΑ ΚΑΛΑ ΚΑΘΟΥΜΕΝΑ Εικ.: Γιώργος Σγουρός Ψυχογιός, Αθήνα 2013, σελ. 40

Ο Γιώργος Λεμπέσης δημιούργησε σε αυτό το βιβλίο ένα μικρό «αντάρτικο» άλφα, που θέλοντας να γίνει αρχηγός αιχμαλώτισε όλα τα υπόλοιπα γράμματα ώστε να μη μάθουν να μιλούν οι άνθρωποι που κάθονταν στα «καλά καθούμενα» και περίμεναν. Το ακολούθησαν τελικά μόνο το όμικρον και το ύψιλον, εθελοντικά.

56/2

Το άλφα όμως με το ου, έβγαζαν κάτι άναρθρες κραυγές: «ουά, αού, ου». Όμως αυτό δεν ήταν συνεννόηση, αλλά σκέτη τρέλα, εκεί στα καλά καθούμενα. Το ηρωικό ωμέγα έδωσε τελικά τη λύση στον τραγέλαφο που είχε δημιουργηθεί, απελευθερώνοντας τα υπόλοιπα γράμματα! Έτσι οι άνθρωποι, στα «καλά καθούμενα», άρχισαν να μιλούν λογικά. Ο Γιώργος Σγουρός εικονογράφησε τους προϊστορικούς ανθρώπους και την «επανάσταση» του μικρού άλφα με έμπνευση και υπέροχα χρώματα! Α.Β.

Ιωάννα Μπαμπέτα Η ΝΤΑΝΤΑ ΜΟΥ

Εικ.: Φωτεινή Τίκκου Ψυχογιός, Αθήνα 2013, σελ. 34

Οι γονείς της μικρής αφηγήτριας λείπουν από το σπίτι όλη μέρα. Ο μπαμπάς ταξιδεύει και η μαμά εργάζεται μέχρι αργά. Έτσι, τη μικρή τη φροντίζει μια ξένη νταντά. Την αγαπάει πολύ την νταντά της η μικρή, όμως εκείνη κάποτε θα πρέπει να φύγει, «για να γίνει νταντά στα δικά της παιδιά». Η μικρή στην αρχή είναι απαρηγόρητη, σύντομα όμως προσαρμόζεται στη νέα κατάσταση όταν μια νέα νταντά αναλαμβάνει τη φροντίδα της. Βιβλίο με χαριτωμένη, πρωτοπρόσωπη αφήγηση. Λ.Π.-Α.

Μαρία Παπαγιάννη

ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΜΕΡΑ ΘΑ ΝΙΚΗΣΕΙΣ ΕΣΥ! Εικ.: Εύα Θάρλετ Πατάκης, Αθήνα 2013, σελ. 32

Ο Άρης και ο Πέτρος, δυο μικροί κάστορες, όλη τη μέρα πολεμάνε για το αν θα κερδίσει ο ένας τον άλλο. Ο Άρης έρχεται πάντα πρώτος, οπότε ο Πέτρος αναρωτιέται πότε θα καταφέρει να ξεπεράσει τον αδερφό του. Κι όταν φτάνει εκείνη η μέρα, ο Πέτρος θα καταλάβει πως δεν έχει σημασία το ποιος κερδίζει, αλλά το ποιος μπορεί και ξεπερνά τον εαυτό του. Ωραιότατο εικαστικά βιβλίο, εικονογραφημένο από μια εξαιρετική εικονογράφο.

Λ.Ψ.

57/3

Ελένη Πολυμενοπούλου

ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΟΥ ΦΩΤΗ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΧΡΩΜΑΤΩΝ Εικ.: Ελένη Πολυμενοπούλου Πατάκης, Αθήνα 2013, σελ. 108

Στην πολιτεία ενός μακρινού πλανήτη, τη Ροδαλφίνη που μοιάζει με τη Γη, λείπουν όλα τα χρώματα. Ο Φώτης μαζί με τη Ροδούλα αναλαμβάνουν να λύσουν το μυστήριο. Βιβλίο γεμάτο περιπέτειες, που θα το διαβάσουν με ευχαρίστηση οι μικροί αναγνώστες. Λ.Ψ.

Ελισάβετ Τάρη

Η ΜΑΓΙΣΣΑ ΣΟΥΣΟΥΡΕΛΑ ΚΑΙ Η ΑΛΦΑΒΗΤΑ Εικ.: Κωστής Χατζηβασδέκης Θερμαϊκός, Θεσσαλονίκη 2012, σελ. 48

Έναν ξεχωριστό, χαρούμενο, παραμυθένιο και αποτελεσματικό τρόπο προτείνει η εκπαιδευτικός και συγγραφέας αυτού του βιβλίου για την εκμάθηση της αλφαβήτας από τα μικρά παιδιά. Μια καλή μάγισσα, η Σουσουρέλα, ολότελα διαφορετική από τις γνωστές και τυποποιημένες, όμορφη και χαμογελαστή, ταξιδεύει όχι με σκούπα αλλά με αεροπλάνο στη χώρα των μαγισσών, για να διδάξει στις άλλες τα 24 γράμματα, ώστε να μάθουν να γράφουν και να διαβάζουν. Και τα καταφέρνει, παρά τις αρχικές αντιδράσεις που συναντά. Το έξυπνο, ευχάριστο και καλοτυπωμένο αυτό βιβλίο εμπλουτίζεται στις τελευταίες σελίδες με προτάσεις για δραστηριότητες, συνταγή για κέικ, μαγικό σταυρόλεξο και CD με μουσική του Σούλη Λιάκου και τραγούδι από τη Χαρά Παπαμιχαήλ. Λ.Π.-Α.

Ελένη Τσαλδίρη Σειρά ΜΑΘΑΙΝΩ ΤΑ ΧΡΩΜΑΤΑ: Η ΚΟΚΚΙΝΗ ΣΟΥΠΑ ΤΟ ΜΠΛΕ ΣΥΝΝΕΦΟ ΤΟ ΠΡΑΣΙΝΟ ΠΑΡΤΙ

Εικ.: Ελένη Τσαλδίρη Λιβάνης, Αθήνα 2013, σελ. 24 (έκαστο)

Με ήρωα έναν άτακτο μικρό, εμπνευσμένο από ένα κυκλαδικό ειδώλιο, η συγγραφέας και εικονογράφος των μικρών τετράγωνων βιβλίων με μαλακό εξώφυλλο αυτής της σειράς μιλά στα παιδιά για τα χρώματα με τρόπο διασκεδαστικό. Με αφορμή την έμπνευσή της, στην τελευταία σελίδα δίνει πληροφορίες στους μικρούς αναγνώστες σχετικά με τα Κυκλαδικά Ειδώλια και την ιστορία τους. Λ.Π.-Α.

58/4

Μαριλίτα Χατζημποντόζη Η ΕΥΤΥΧΟΥΠΟΛΗ

Εικ.: Γιώργος Πετρίδης Ψυχογιός, Αθήνα 2013, σελ. 37

Ο Ευτύχιος και η Ευτυχούλα ταξίδεψαν με πυξίδα τη λογική και χάρτη μια τεράστια καρδιά γεμάτη αγάπη, θέλοντας να ανακαλύψουν στοιχεία για έναν κόσμο ειρηνικό και ευτυχισμένο και να γράψουν την τέλεια συνταγή, σίγουρη κι αποτελεσματική, για την ευτυχία. Συνάντησαν πολλούς ανθρώπους και από τις κουβέντες τους μάζεψαν ιδέες, άκουσαν μυστικά, έβγαλαν συμπεράσματα, και προχωρώντας στο ταξίδι τους ξεχώρισαν μερικές λέξεις, όπως: «χαμόγελο», «υγεία», «ειρήνη», «πίστη», «υπομονή», «οικογένεια», «ήθος», «ομορφιά». Αποφάσισαν λοιπόν να τις διαδώσουν ώστε οι λέξεις να κάνουν το γύρο του κόσμου. Ο Γιώργος Πετρίδης ήταν… μαζί στο ταξίδι τους και εικονογράφησε με λεπτό χιούμορ τις ανακαλύψεις των παιδιών. Α.Β.

Μισέλ Πικμάλ

ΔΕΝ ΤΟ ΕΚΑΝΑ ΕΓΩ! ΕΙΝΑΙ ΔΙΚΟ ΜΟΥ! ΘΕΛΩ ΤΗΝ ΚΟΚΚΙΝΗ ΜΟΤΟΣΙΚΛΕΤΑ! ΕΙΝΑΙ ΑΔΙΚΟ! Εικ.: Τομά Μπαάς Μετ.: Αριστέα Κομνηνέλλη Μεταίχμιο, Αθήνα 2012, σελ. 31 (έκαστο)

Τα τέσσερα αυτά βιβλία αναφέρονται σε συνήθεις συμπεριφορές των παιδιών καθώς και στις εμμονές τους. Το πρώτο αγγίζει φιλοσοφικά θέματα, όπως αλήθεια, ψέμα, υπευθυνότητα, αγωγή, συμβίωση με τον άλλο, πραγματικό και φανταστικό, συγχώρεση, επανόρθωση. Το δεύτερο θίγει το ζήτημα της ιδιοκτησίας, το μοίρασμα, την κοινωνικοποίηση, το παιχνίδι, τη φιλία, την κατανόηση των συναισθημάτων του άλλου. Στο τρίτο γίνεται διαπραγμάτευση θεμάτων όπως η επιθυμία, η κτήση, το χρήμα, ο πειρασμός, η απογοήτευση, η ευτυχία. Το τέταρτο, τέλος, ασχολείται με το νόμο, το δίκαιο, τη γονεϊκή εξουσία, την αδικία, την προστασία των παιδιών. Η σελίδα του τέλους, σε κάθε βιβλίο, απευθύνεται σε γονείς και εκπαιδευτικούς. Α.Β.

59/5

για παιδιά 7 ετών και πάνω Μαρία Αγγελίδου

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΠΟΥ ΤΙΣ ΕΙΠΕ Ο ΔΡΟΜΟΣ Εικ.: Ίρις Σαμαρτζή Μεταίχμιο, Αθήνα 2013, σελ. 82

Η Μαρία Αγγελίδου συνεχίζει να μας προσφέρει ιστορίες με βάση την Ιστορία, με το μοναδικό και πρωτότυπο ύφος της. Σε αυτό το βιβλίο, σημείο αναφοράς είναι οι... δρόμοι. Οι δρόμοι που περπατάμε όλοι μας, οι δρόμοι που μας μαθαίνουν τον κόσμο. Ο Λυκούργος, ο Κτησίας, ο Αλκιβιάδης και ο Αρχιμήδης μάς παίρνουν από το χέρι και μας περπατούν στο δρόμο τον σωστό, στο δρόμο τον απίστευτο, στο δρόμο τον «πολύ», στο δρόμο με την άμμο, αντίστοιχα. Οι ιστορίες της Αγγελίδου δεν παραλείπουν ούτε την παραμικρή λεπτομέρεια από τα έργα και τις ημέρες αυτών των ανθρώπων, που με τον τρόπο που έζησαν έγιναν παραδείγματα που μας παραδόθηκαν από την Ιστορία. Η συγγραφέας έχει τιμηθεί για τη σειρά αυτή με το βραβείο του Κ.Ε.Π.Β. Α.Β.

Ηρώ-Χρυσάνθη Αλεξανδράκη ΠΑΡΑΘΥΡΟ ΓΙΑ ΟΝΕΙΡΑ

Εικ.: Ηρώ-Χρυσάνθη Αλεξανδράκη Βεργίνα, Αθήνα 2010, σελ. 63

Τα ποιήματα για παιδιά είναι πάντοτε καλοδεχούμενα, ειδικά μάλιστα όταν γράφονται με έμπνευση και λόγο μεστό. Ιδού ένα δείγμα γραφής από τη δουλειά της Ηρώς-Χρυσάνθης Αλεξανδράκη: Φθινόπωρο Στάλα, στάλα, στάλα, τραγουδάει η ψιχάλα πάνω στη σκεπή. στη γη φύλλ’ απλώνει, ολόχρυσο σεντόνι τ’ αγεριού η ριπή. Γύμνωσαν οι κλώνοι κι ο λυγμός του γκιώνη μέσ’ στη σκοτεινιά, χειμωνιά θυμίζει, τζάκι που καπνίζει, κρύο και χιονιά.

60/6

Λ.Ψ.

Αθηνά Ανδρουτσοπούλου

ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΕΣ ΚΟΥΒΕΝΤΕΣ ΜΕ ΤΗ ΜΑΜΑ Εικ.: Κατερίνα Χρυσοχόου Ψυχογιός, Αθήνα 2013, σελ. 64

Μετά το βιβλίο Κουβέντες με τη μαμά, που απευθυνόταν σε παιδιά προσχολικής ηλικίας, η συγγραφέας-ψυχολόγος μάς δίνει τις Μεγαλύτερες κουβέντες με τη μαμά, που απευθύνεται σε παιδιά πρωτοσχολικής ηλικίας. Εδώ θίγονται, με χιούμορ και τρόπο τρυφερό, θέματα που δεν απασχολούν αποκλειστικά τα παιδιά αλλά και όλους μας, σε κάθε ηλικία. Μέσα από έξι διαλόγους στους οποίους βασικός άξονας είναι η ανάπτυξη μιας ικανοποιητικής σχέσης με τον εαυτό και τους άλλους, δίνεται η δυνατότητα στα παιδιά να εκφράσουν παρόμοια συναισθήματα και απορίες. Επίσης οι γονείς μπορούν, σαν τη μαμά του βιβλίου, να απαντήσουν σε απορίες με τρόπο που σέβεται την προσωπικότητα των παιδιών και δημιουργεί γέφυρες μέσα από κοινές εμπειρίες. Ένα ξεχωριστό μικρό βιβλίο, που αθόρυβα υπερβαίνει την απλή διήγηση μιας ιστορίας, με στόχο να καταστεί πολύτιμος οδηγός για τις σχέσεις μικρών και μεγάλων. Λ.Ψ.

Έλενα Αρτζανίδου

ΤΟ ΚΟΥΤΊ ΤΗΣ ΙΖΌΛΔΗΣ

Εικ.: Ζωή Λούρα Ψυχογιός, Αθήνα 2013, σελ. 58

Η Ιζόλδη, λες κι έχει μαγευτεί, μένει ώρες ακίνητη μπροστά στο κουτί της τηλεόρασης, ζώντας μια κατασκευασμένη πραγματικότητα∙ ούτε με το σκυλάκι της δε θέλει πια να παίξει! Οι γονείς της με αγάπη προσπαθούν να την αποσπάσουν από την παθητικότητα αυτής της συνήθειας, βοηθώντας την να βρει την ενεργητικότητά της και να αντλήσει ενδιαφέροντα από τη ζωντανή, τρέχουσα πραγματικότητα, μαθαίνοντας ταυτόχρονα τη σωστή χρήση της τηλεόρασης. Η πλούσια έγχρωμη εικονογράφηση πλαισιώνει το κείμενο. Για παιδιά 7-8 ετών. Θ.Χ.

61/7

Σταυρούλα Κάτσου-Καντάνη ΣΤΟΥ ΦΕΓΓΑΡΙΟΥ ΤΟ ΠΕΤΟ Εικ.: Χριστίνα Καντάνη Αυτοέκδοση, Αθήνα 2013, σελ. 64

Ιδού και μια ποιητική συλλογή για μικρά παιδιά, που εκδόθηκε από την ίδια τη συγγραφέα, αφού δύσκολα βρίσκονται εκδότες που να εκδίδουν ποίηση, με το επιχείρημα ότι η ποίηση δεν είναι πια… εμπορική. Πρόκειται για 25 έμμετρες συνθέσεις που ταξιδεύουν με το καραβάκι της ποίησης στον ονειρικό της κόσμο. Ας δούμε ένα δείγμα από τη συλλογή, που βραβεύτηκε από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά. «Η μαγκούρα του παππού κρεμασμένη το ζεστό του χεράκι περιμένει κι ως περνώ κι απαλά την αγγίζω την ανάσα του θαρρώ πως μυρίζω. Η μαγκούρα του παππού κρεμασμένη δίχως στράτες πια, ξεχασμένη άτι ανάλαφρο, γοργό θα την κάνω θα την πάω στον ουρανό, επάνω. Τι κι αν πέταξε ψηλά ο παππούς μου; με την έγνοια του γεμίζει ο νους μου μη σκοντάψει, αχ! μην παραπατήσει να ’χει τη μαγκούρα ν’ ακουμπήσει».

Α.Β.

Βασίλης Κουτσιαρής - Γιάννης Διακομανώλης ΕΝΑΣ ΑΠΡΟΣΜΕΝΟΣ ΦΙΛΟΣ

Εικ.: Ζωή Λούρα Κόκκινη Κλωστή Δεμένη, Πάτρα 2012, σελ. 36

Ένα βιβλίο για το… βιβλίο και τη μαγική του ικανότητα να γίνεται γιατρικό στις δύσκολες στιγμές της ζωής. Στην περίπτωση του Φώτη οι συγγραφείς προσωποποιούν το βιβλίο, που αφηγείται από τη μεριά του την ιστορία. Η αγάπη για το βιβλίο από πλευράς Φώτη έχει δύναμη τρομερή! Πρόκειται για μια σχέση άρρηκτη και μαγική, απ’ αυτές που ανακουφίζουν και λυτρώνουν. Σ’ αυτή την αμφίδρομη πορεία, ο καθένας από τους δύο, αναγνώστης και βιβλίο, διαθέτουν αγάπη ο ένας για τον άλλο. Κι όταν ξαναβρίσκονται –αφού πάψουν να βλέπονται για λίγο καιρό– το βιβλίο αποκτά μαγικές ιδιότητες για να κάνει καλό στον μικρό του φίλο. Ιστορία απλή, που προκαλεί μεγάλη συγκίνηση, αναδεικνύοντας την αξία της φιλίας ανάμεσα σ’ ένα αντικείμενο αγαπημένο κι ένα παιδί που έχει την ανάγκη του.

62/8

Α.Β.

Κατερίνα Μουρίκη

ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΣΤΗ ΒΑΚΤΗΡΙΑΝΙΑ Εικ.: Πέγκυ Φούρκα Ψυχογιός, Αθήνα 2013, σελ. 73

Από τον πλανήτη Καθαρών οι Βακτηριανοί, με αρχηγό τον Βρομύλιους Μολύνιους, αρπάζουν τη νεράιδα Κρύσταλ, που είναι το πνεύμα της καθαριότητας. Έξι παιδιά κι ένας σκύλος αναλαμβάνουν την αποστολή να σώσουν την Κρύσταλ. Η ιστορία γίνεται αφορμή ώστε να αφομοιώσουν οι μικροί αναγνώστες λέξεις και έννοιες όπως: βακτήρια, κόκκοι, μύκητες, ακάρεα, ιοί, μικροβιακή χλωρίδα, κ.λπ., και να τονισθεί η τήρηση των κανόνων υγιεινής, δεδομένου ότι η καθαριότητα είναι η ανίκητη ασπίδα μας. Θα καταφέρουν όμως τα παιδιά να βρουν την Κρύσταλ, που το τραγούδι της ξυπνούσε την αγάπη του κόσμου για την καθαριότητα; Η κεφάτη διάθεση συνεχίζεται με παιχνίδια στις τελευταίες σελίδες. Θ.Χ.

Μαρία Παπαγιάννη

Η ΕΛΛΗ ΣΤΟ ΦΕΓΓΑΡΙ Εικ.: Θανάσης Δήμου Πατάκης , Αθήνα 2012, σελ. 32

Το αυγουστιάτικο φεγγάρι, το πιο μεγάλο φεγγάρι του χρόνου που ολόγιομο ταξιδεύει στον ουρανό, κι η μικρή Έλλη, που μαγεύεται από την ομορφιά του, είναι οι πρωταγωνιστές του βιβλίου. Κι είναι η Έλλη που με τον παιδικό της αυθορμητισμό και την αγνότητα της σκέψης της καταφέρνει να μεταδώσει τον ενθουσιασμό της στους ανθρώπους, που απορροφημένοι από τις επίγειες σκοτούρες τους δεν έχουν μάτια να δουν την πραγματική ομορφιά. «Το φεγγάρι!» φώναξε η Έλλη και ξαφνικά οι άνθρωποι της καθημερινής ρουτίνας παράτησαν για λίγο τις δουλειές τους για να το απολαύσουν. Κι όλα τα αυτοκίνητα που βρέθηκαν στο δρόμο του φεγγαριού κι άκουσαν την Έλλη, έμοιαζαν να φωνάζουν όλα μαζί: «Το φεγγάρι! Το φεγγάρι!» Κι ένας μαέστρος. εκστασιασμένος, παράτησε το αυτοκίνητό του και, κοιτάζοντας το φεγγάρι, άρχισε να κουνάει τα χέρια του σα να διηύθυνε κάποια αόρατη ορχήστρα ξεχνώντας εντελώς τον πολύτιμο χρόνο που κυλούσε. Ήταν σα να έλεγε, μαζί με την Έλλη, πως αξίζει τον κόπο, όσο κι αν πρακτικά μας κοστίζει, το να απολαύσουμε έστω και για λίγο το ωραίο. Η.Π.

63/9

Γιώργος Παπασταματίου

Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Ο ΦΑΡΟΦΥΛΑΚΑΣ Εικ.: Μαρία Σινάνογλου Σιδέρης, Αθήνα 2012, σελ. 76

Ο Ρωμανός από μικρός θέλει να γίνει φαροφύλακας, κάτι που εν τέλει πραγματοποιεί αποφοιτώντας με άριστα από τη Σχολή Φαροφυλάκων. Παρότι νέος στο επάγγελμα, εκτελεί με ευσυνειδησία τα καθήκοντά του και βοηθά τους ναυτικούς να αποφεύγουν τις κακοτοπιές και τις κακοκαιρίες. Σώζει από μεγάλο κίνδυνο και τον Καπεταν-Γιώργη, τον πιο δύστροπο ναυτικό της περιοχής, που αρχικά αρνείται να ακολουθήσει τις οδηγίες του πιστεύοντας πως έχει να κάνει με αρχάριο. Όμως ο Ρωμανός, παρά τις αγριοφωνάρες και τη δυσπιστία του καπετάνιου, παραμένει ψύχραιμος, επιμένει στις οδηγίες του και τελικά τον σώζει από πιθανό ναυάγιο. Ο Καπετάνιος τού το αναγνωρίζει και ανταποδίδει βοηθώντας τον Ρωμανό σε μιαν αρρώστια του στέλνοντάς του γιατρό και φάρμακα. Απλή ιστοριούλα με ισχυρά διδάγματα και ενδιαφέρουσα εικονογράφηση.

Η.Π.

Μαρία Ρουσάκη

ΡΕΟΣ, Ο ΚΑΛΥΤΕΡΟΣ ΦΙΛΟΣ Εικ.: Μαρκ Γουαϊνστάιν Μεταίχμιο, Αθήνα 2012, σελ. 50

Ο Ρέος είναι ένας ευγενικός αρουραίος, πρόθυμος πάντα να βοηθά όσους χρειάζονται βοήθεια. Έτσι βοηθάει τον μεγαλόσωμο Ελέφαντα, την ψηλή Αντιλόπη και τον ογκώδη Ουρακοτάγκο όταν αυτοί γυρεύουν τη συμπαράστασή του στις δουλειές τους ή στα παιχνίδια τους. Πάντα μ’ ένα τρανταχτό «Βεβαίως!» Κι ας είναι, συγκριτικά μ’ αυτούς, τόσο αδύνατος και μικροκαμωμένος. Όταν όμως μια μέρα ο Ρέος αρρωσταίνει και γυρεύει τη δική τους βοήθεια, οι τρανοί φίλοι του τον αγνοούν... Μόνο ένα μικρό κι ασήμαντο ποντίκι προσφέρει πρόθυμα τη βοήθειά του κι ο Ρέος γίνεται καλά. Αυτό όμως γίνεται η αιτία ώστε οι άλλοι να καταλάβουν την αχαριστία τους, οπότε μετανιωμένοι προσφέρουν τη φιλία τους μ’ ένα τρικούβερτο πάρτι και μ’ ένα σίγουρο «Βεβαίως, φίλοι για πάντα!» Από τότε ο Ρέος θα είναι ευτυχισμένος και δεν θα αρρωστήσει ξανά! Η.Π.

64/10

Ναννίνα Σακκά-Νικολακοπούλου

ΤΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΑ ΤΩΝ ΤΕΡΑΤΩΝ – ΤΥΦΩΝΑΣ ΕΧΙΔΝΑ Εικ.: Διατσέντα Παρίση Λιβάνης, Αθήνα 2013, σελ. 46

Με το δεύτερο αυτό βιβλίο για τα τέρατα της μυθολογίας, η συγγραφέας συνεχίζει να διηγείται με τον δικό της ξεχωριστό τρόπο το πώς δημιουργήθηκαν από τη φαντασία του προϊστορικού ανθρώπου τα τέρατα της μυθολογίας, ποιες ήταν οι υπερφυσικές και τρομακτικές τους δυνάμεις, πώς τις χρησιμοποιούσαν και σε τι μπελάδες έμπαιναν οι θνητοί όταν έπρεπε να τα αντιμετωπίσουν. Η εξαιρετική εικονογράφηση της Διατσέντας Παρίση συνοδεύει εντυπωσιακά το κείμενο. Λ.Π.-Α.

Σάκης Σερέφας

ΜΙΑ ΤΡΥΠΑ ΣΤΟ ΝΕΡΟ Εικ.: Κατερίνα Βερούτσου Μεταίχμιο, Αθήνα 2012, σελ. 64

Παίζοντας με τη γνωστή φράση «Μια τρύπα στο νερό», που κατά κοινή ομολογία σημαίνει «τίποτα», ο συγγραφέας με τρόπο παιχνιδιάρικο και μέσα από την οπτική ενός παιδιού ανακαλύπτει πάμπολλες τρύπες που είναι χρήσιμες. Μόνο και μόνο γιατί κάτι λείπει, που ενισχύει τη χρησιμότητα. Τέτοιες τρύπες είναι το στόμα μας, η μύτη μας, τα αυτιά μας, τα μάτια μας, η μεγάλη τρύπα για τα θεμέλια ενός σπιτιού, η τρύπα της σκαπάνης του αρχαιολόγου που φέρνει στο φως αρχαία μνημεία, κι άλλες πολλές. Τελικά, μόνον η τρύπα στο νερό είναι αυτή που δεν υπάρχει! Χαριτωμένο βιβλίο κι ευχάριστο, που πατά πάνω στην παραδοχή ενός παράδοξου: πως καμιά φορά το χρήσιμο έρχεται από κάτι που δεν υπάρχει! Η.Π.

Φράνση Σταθάτου ΤΟ ΑΡΙΣΤΕΡΟ ΜΟΥ ΠΟΔΙ Εικ.: Σπύρος Γούσης Ψυχογιός, Αθήνα 2013, σελ. 50

Το βιβλίο αφηγείται δύο «υποθέσεις». Η πρώτη έχει να κάνει με την εγκατάσταση της οικογένειας Καγκουρίδη στο μεγάλο μαγευτικό δάσος όπου καταφεύγει εξαιτίας πυρκαγιών στη μακρινή Αυστραλία. Η δεύτερη σχετίζεται με το πρόβλημα του μικρού καγκουρό της οικογένειας, του Ρίνου, που το μπροστινό ποδαράκι του είναι ελαττωματικό. Η οικογένεια τελικά τυγχάνει της αποδοχής και, ως

65/11

«ευχαριστώ», διοργανώνει επίδειξη αγωνίσματος πυγμαχίας. Έτσι, ακόμη και ο κύριος κάστορας, που μισούσε τους μετανάστες, αλλάζει στάση απέναντί τους. Για το ανάπηρο καγκουρό, ευκαιρία αποδοχής γίνεται ένα ματς ποδοσφαίρου, όπου ο Ρίνος αναδεικνύεται πρωταγωνιστής, αφού με το ανάπηρο πόδι του επιδεικνύει μεγάλη δυνατότητα για επιδέξια σουτ. Εξαιρετικό κείμενο σχετικά με το ζήτημα της αποδοχής της διαφορετικότητας του Άλλου! Α.Β.

Ουρανία Τουτουντζή

ΤΟΤΕ ΠΟΥ ΧΤΙΖΟΤΑΝ Ο ΠΑΡΘΕΝΩΝΑΣ Εικ.: Σοφία Παπαδοπούλου Κέδρος, Αθήνα 2012, σελ. 162

Μέσα από την ιστορία της Ακρόπολης, την ανέγερση του Παρθενώνα, αλλά και την καταστροφή του από τους Πέρσες, περνούν στις σελίδες του βιβλίου κομμάτια της ελληνικής ιστορίας, με παράλληλη αναφορά σε ανθρώπινες αξίες όπως η αρετή, το δίκαιο, το κάλος. Ένας μαραθωνομάχος παππούς και δυο παιδιά, η Μερόπη και ο Άγης, ζωντανεύουν εκείνη την εποχή, όπου αναδημιουργείται το κάλος επάνω στον Ιερό Βράχο, από τον Ικτίνο, τον Καλλικράτη και τον Φειδία! Γίνεται αναφορά σε ιστορικές τοποθεσίες όπως ο Μαραθώνας, οι Θερμοπύλες και η Σαλαμίνα, εκεί όπου δοξασμένοι στρατηγοί σαν τον Μιλτιάδη, τον Λεωνίδα ή τον Θεμιστοκλή νίκησαν τον πλούσιο στρατό των Περσών βασιλέων, Δαρείου και Ξέρξη. Θ.Χ.

66/12

για μεγάλα παιδιά και νέους Αλέξης Κυριτσόπουλος

ΒΕΓΓΑΛΙΚΑ – ΕΝΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙ ΕΜΠΝΕΥΣΜΕΝΟ ΑΠΟ ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΥ Εικ.: Αλέξης Κυριτσόπουλος Ίκαρος-Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα 2012, σελ. 62

Κείμενο ποιητικό, αφαιρετικό, γεμάτο συμβολισμούς, που συμπλέει με τα εκτυφλωτικά χρώματα της εικονογράφησης και προσεγγίζει την ομορφιά και την αγάπη με τρόπο μοναδικό. Με τα πεφταστέρια, τους κομήτες, τις αστραπές, τις καύτρες των σβησμένων ηφαιστείων και με τη λάμψη από τα παραμύθια και τα σπαθιά των ιπποτών. Με όλα αυτά, ο ποιητής-πυροτεχνουργός φτιάχνει τα βεγγαλικά του για να φωτίσει την αγαπημένη του και το σύμπαν και να μας χαρίσει μια πανδαισία από φως και από λάμψεις χειροπιαστές, που παραπέμπουν στην ποίηση του Εγγονόπουλου, καθώς μέσα από τα πυροτεχνήματα ξεχωρίζουν γράμματα που σχηματίζουν ποιήματα λαμπερά. Βιβλίο που απευθύνεται σε κάθε ηλικία: Στα παιδιά, για τη μαγεία των χρωμάτων. Στους μεγάλους, για τη μαγεία της έκφρασης, του βαθύτερου συμβολισμού και την απόλαυση της κάθε εικόνας. Έκδοση εξαιρετική, καμωμένη από ποίηση και φως.

Η.Π.

Ηρώ Παπαμόσχου

ΣΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΙΦΙΓΕΝΕΙΑΣ Πατάκης, Αθήνα 2013, σελ. 212

Μετά το μυθιστόρημα Το χθες του έρωτα, που απέσπασε το βραβείο του περιοδικού Διαβάζω και συμπεριλήφθηκε στον τιμητικό πίνακα της ΙΒΒΥ, η βραβευμένη και με άλλα βραβεία συγγραφέας επιλέγει να μας αφηγηθεί την ιστορία που με τρόπο μαγικό και παραμυθένιο άλλαξε τη ζωή της κόρης της Τατιάνας. Ήταν δώδεκα χρονών η Τατιάνα Παπαμόσχου όταν τη διάλεξε ο γνωστός σκηνοθέτης Μιχάλης Κακογιάννης για να ερμηνεύσει την Ιφιγένεια του Ευριπίδη. Η συγγραφέας επιλέγει τη μέθοδο της διπλής αφήγησης, φτιάχνοντας ένα φανταστικό ημερολόγιο της Τατιάνας όπου βλέπει τα γεγονότα με τα μάτια της κόρης της, ενώ παράλληλα τα αφηγείται όπως τα έζησε η ίδια ως μάνα. Μέσα από τις σελίδες του μυθιστορήματος παρακολουθούμε το πώς η Ιφιγένεια άπλωσε το χέρι της μέσα από τους αιώνες στη μικρή ηθοποιό και της έδειξε το δρόμο που

67/13

θα ακολουθούσε στη ζωή της. Βιβλίο καλογραμμένο, με ανατροπές και γεμάτο χιούμορ, διαβάζεται μονορούφι από τους έφηβους, ενώ συγχρόνως θα το απολαύσουν και οι ενήλικες.

Λ.Ψ.

Γιάννης Τσίρος

ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΥΔΑΤΑ Πατάκης, Αθήνα 2012, σελ. 90

Εξαιρετικό θεατρικό κείμενο, με δυνατό λόγο , που σε συναρπάζει από την αρχή! Με κεντρικό θέμα την εκμετάλλευση της ορμητικής νεότητας από τους εκάστοτε επιτήδειους, έχει ως ήρωες τρεις έφηβους που κηρύσσουν τον πόλεμο κατά της αδικίας. Και η αδικία στην προκειμένη περίπτωση έγκειται στη μη ελεύθερη πρόσβαση στο νερό. Ακολουθώντας οδηγίες, που υποσυνείδητα δεν τις εγκρίνουν, οι τρεις νεαροί θα βιώσουν μια επικίνδυνη διαδικασία εκβιασμών, που θα λάβει στο τέλος μια διαφορετική έκβαση. Έχουμε να κάνουμε με τη βία και την ανατροπή της. Με τη στιγμή που ο εκβιαστής αρχίζει να συμπάσχει με τον εκβιαζόμενο κι αναλογίζεται τις ευθύνες του και τις ενοχές του. Σύγχρονο έργο, που λυτρώνει με την κάθαρση του τέλους, χωρίς να δίνει την απόλυτη λύση, γεγονός που προσμετράται στα υπέρ του.

Η.Π.

Κατερίνα Ι. Φραγκάκη ΚΑΝΤΗ

Φανοστάτης, Ηράκλειο Κρήτης 2012, σελ. 244

Με ύφος στιβαρό η συγγραφέας περιγράφει τη ζωή της οικογένειάς της. Ξεκινώντας από τη δεκαετία του 1930 και διατρέχοντας σχεδόν έναν αιώνα (και τι αιώνα!), φθάνει μέχρι το σήμερα. Με αφομοιωμένα στοιχεία της κρητικής διαλέκτου, αναδεικνύει πολλά γεγονότα αυτής της περιόδου με τρόπο ζωντανό, και μας μεταφέρει στη ζωή και τις συνήθειες μιας άλλης εποχής, στις σκληρές μέρες του πολέμου και της Κατοχής, στο νησί της Κρήτης. Βασικό πλεονέκτημα του βιβλίου είναι το ότι ενώ η συγγραφέας κρατά μιαν απόσταση από τα δρώμενα, την ίδια στιγμή κατορθώνει να μεταδώσει έντονα τη συγκίνηση που κρύβουν τα γεγονότα.

Η.Π.

68/14

διαχρονικά*

ΤΟ ΑΤΑΚΤΟ ΣΧΕΔΙΟ Αλέξης Κυριτσόπουλος Εικονογράφος

έγοντας άτακτο σχέδιο, εννοώ το σκίτσο που κάνει αταξίες. Που κάνει σκασιαρχείο. Είναι οι ζωγραφιές που μεταμορφώνουν τα θρανία σε χαρταετούς ή αερόστατα. Σκασιαρχείο όμως από τι; Από έναν άχαρο και βαρετό κόσμο. Τον κόσμο του συμφέροντος. Όταν είσαι άτακτος, βλέπεις πως ο βασιλιάς είναι γυμνός. Και ότι η ποίηση της μικρής και της μεγάλης μας ζωής βρήκε καταφύγιο στα παραμύθια. Η άτακτη λοιπόν ζωγραφική χορεύει στη μουσική των παραμυθιών. Και παραμύθια θα πει παρηγοριά. Χορεύει και δεν πάει με δημοσιοϋπαλληλικό βήμα. Το άτακτο σκίτσο χαζεύει. Δηλαδή ρεμβάζει. Θαυμάζει. Αγαπάει, δοξάζει τον κόσμο. Τι ωραίος που είναι. Υπέροχος! Και δεν είναι για να επιβεβαιώνει τις γνώσεις μας. Σαν τους ερωτευμένους. Το ερωτευμένο σκίτσο, δηλαδή. Οι ερωτευμένοι διαβάζουν ποιήματα, τρέχουν ξυπόλητοι στην άκρη της θάλασσας. Ξεχνάνε την ώρα. Μαζεύουν λουλούδια. Κοιτούν το φεγγάρι. Ονειρεύονται. Κοκκινί-

* Στις σελίδες αυτές επαναδημοσιεύονται κείμενα με διαχρονική αξία, που είχαν παρουσιαστεί στις Διαδρομές κατά τα πρώτα δεκαπέντε χρόνια της κυκλοφορίας τους. Τo άρθρο αυτό είχε δημοσιευτεί στο τεύχος 53, Άνοιξη 1999.

69

ΤΕΥΧΟΣ 110 / 2013

70

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ζουν από ντροπή και χαμηλώνουν τα μάτια. Σαν παιδιά. Παίζουν. Μ’ ένα τίποτα. Μ’ ένα τζάμπα. Τα έχουν όλα όταν δεν έχουν τίποτα. Κι όταν τα πάρουν, δεν ξέρουν τι έχουν. Κι όλα τα αγοράζουν. Η ποίηση που εξατμίστηκε από την καθημερινή μας ζωή γίνεται δροσιά στο παιδικό βιβλίο. Όταν βλέπω μια ζωγραφιά σε βιβλίο για παιδιά, ακούω τη μαμά μου να με περπατά στον κήπο. Κοίτα τι ωραίος κύκνος, τι ωραία λουλούδια, πάμε στο γερυφάκι! Και σ’ το τραγουδάει. Κι αρχίζουν τα πυροτεχνήματα. Και γεμίζει η νύχτα με χειροπιαστά όνειρα και θαύματα. Και τη χαζεύουμε χέρι με χέρι ή αγκαλίτσα, γιατί φοβάσαι και λίγο, όπως όταν βγαίνει ο μαύρος λύκος. Κι όταν κρύβεται το φεγγάρι από τις λάμψεις των πυροτεχνημάτων. Κι ο πυροτεχνουργός; Το ξέρει καλά πως εκείνη προσεύχεται γι’ αυτόν. Θα μπορούσε να ’χε χάσει χέρι-μάτι μέσα σ’ αυτά τα μπαρούτια και τα χαλκούνια. Σαν μπουρλοτιέρης, φωτιά στα τόπια. Είναι λοιπόν ο παραμυθάς ένας ποιητής; Πλανιέται στο άλογο καβάλα ανάμεσα στους ευγενείς και τους τροβαδούρους. Τους πύργους και τα λιμάνια με πειρατές. Στους ήρωες που φυλάνε κάστρα. Τους ιππότες που σκοτώνουν δράκους κι ελευθερώνουν κόρες. Χορεύει με πριγκίπισσες. Ξεκλειδώνει ο ζωγράφος κρυφά δωμάτια, βρίσκει μυστικούς διαδρόμους που οδηγούν στη λίμνη με το μαγεμένο σε κύκλο βασιλόπουλο. Επισκέπτεται απόκρημνα βράχια και βουτά σε φοβερά ναυάγια. Βρίσκει παλιούς χάρτες, πολύτιμα χειρόγραφα. Σπάνια σπαθιά. Σκαλιστά μαχαίρια. Απίστευτα υφάσματα. Ξεδιψά σε πηγές σε μαγικούς κήπους με πανέμορφα πτηνά και λουλούδια. Μπορεί. Άμα χαθεί. Αν πάρει τον στραβό, τον άτακτο δρόμο. Δηλαδή χοροπηδώντας από δω και από κει από τη γραμμή των συνόρων, σαν τον Σαρλό, ανάμεσα στους χωροφύλακες και τους λαθρέμπορους∙ μέσα από αγρούς και χωράφια. Μ’ ένα λουλούδι στο αφτί. Δεν κοιμάται – και μην ανησυχείτε, αυτή τη φορά θα περάσει την τάξη! Και δε νοσταλγεί, γιατί ελπίζει. Ελπίζει γιατί αγαπά τα χρώματα που σας λένε «καλημέρα». Ελπίζει λοιπόν πως μια μέρα οι άνθρωποι θα κοκκινίσουν από ντροπή, όπως τα παιδάκια και οι παπαρούνες το Πάσχα. Άλλωστε αυτός δεν ονειρεύεται να λοξοδρομήσει από τον αυτοκινητόδρομο και να κάτσει λίγο στη σκιά του δέντρου. Δε θα θέλατε τα παιδάκια σας να δουν ένα ζωντανό κοτόπουλο και όχι μόνο τα κατεψυγμένα, κουρεμένα κοτόπουλα του super market; Η ζωγραφική για παιδιά μπορεί να μας συνδέσει με τη μεγάλη μας παράδοση ή με τη μεγάλη ζωγραφική. Είναι ένα μικρό σχολείο, μια γέφυρα. Από το παιδικό βιβλίο στο Μουσείο. Και στη γέφυρα οι ερωτευμένοι κάνουν βόλτες και κάποιος αρχίζει πάλι να ζωγραφίζει. Είναι μια βιβλική σκηνή. Σαν το θαύμα που γεννιέται ένα παιδί. Για να γεννήσει μια γυναίκα, ο μάγος τής περιέγραφε το σύμπαν κι αυτή, μες στην έκσταση του θαυμασμού, έφερνε στον κόσμο έναν νέο ανθρωπάκο.

ΚΑΛΛΙΕΡΓΩΝΤΑΣ ΤΗ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑ: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Τασούλα Τσιλιμένη Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

ραγματοποιήθηκε με μεγάλη επιτυχία το Πανελλήνιο Συνέδριο που διοργάνωσε το Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών και το Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και της Αγωγής στην Προσχολική ηλικία του Πανεπιστημίου Πατρών, στο διάστημα 7-9 Μαρτίου. Η έναρξη έγινε την Πέμπτη 7 Μαρτίου στην αίθουσα τελετών του ΕΚΠΑ, με τους χαιρετισμούς εκ μέρους του Πρύτανη του Πανεπιστημίου, καθηγητή κ. Θ. Πελεγρίνη, της Προέδρου του Συνεδρίου, καθηγήτριας κ. Α. ΚατσίκηΓκίβαλου, του Προέδρου του ΠΤΔΕ, καθηγητή κ. Δ. Δασκαλάκη, και του αναπληρωτή Πρύτανη και Προέδρου του Τμήματος του ΤΕΕΑ, καθηγητή κ. Π. Κυπριανού. Στη συνέχεια ακολούθησε η εναρκτήρια ομιλία της Προέδρου κ. Γκίβαλου, Κεντρικό κτήριο Πανεπιστηµίου Αθηνών, Πανεπισ Έναρξη εργασι τηµίου 30 ών: Πέµπτη 7 με τίτλο «Η φιλαναγνωσία και η ανάγκη καλλιέργειάς της». Μαρτίου 2013, ώρα 18.00 Στο συνέδριο συμμετείχαν με εισηγήσεις τους πανεπιστημιακοί καθηγητές όλων των Παιδαγωγικών Τμημάτων της χώρας και της Κύπρου, υποψήφιοι διδάκτορες, μεταπτυχιακοί φοιτητές, μελετητές της Παιδικής Λογοτεχνίας, βιβλιοθηκάριοι, βιβλιοθηκονόμοι, εκπαιδευτικοί, κ.ά. Ιδιαίτερη εντύπωση προκάλεσαν οι ανακοινώσεις των εκπροσώπων διεθνών φορέων για την προώθηση του βιβλίου από τη Γερμανία, τη Γαλλία και την Ιταλία.

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ∆ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗM ΠΙΣΤΗMΙΟ ΑΘΗΝ ΙΟ ΠΑΤΡΩΝ Τµήµ ΩΝ Παιδαγωγικ α Επιστηµών της ό Τµήµα ∆ηµοτικής Εκπαίδευσης και Εκπαίδευσης της Αγωγής στην Προσχολική Ηλικί α

{Από δεξιά προς αριστερά} Oι εκπρόσωποι διεθνών φορέων: Jacques Vidal-Naquet, Stefania Manetti, Gerlinde Buck, καθώς και οι Δημήτρης Πολίτης και Κατρίν Βελισσάρη.

H Πρόεδρος κ. Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου και ο Αντιπρόεδρος κ. Δημήτρης Πολίτης.

72

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Το σημείο που έκανε τη μεγάλη διαφορά στο συνέδριο αυτό ήταν το ότι κατόρθωσε να συσπειρώσει όχι μόνο ειδικότητες που ασχολούνται αυστηρά με την Παιδική Λογοτεχνία και το βιβλίο, αλλά και ειδικότητες άλλων κατευθύνσεων, όπως παιδιάτρους, κ.ά. Στο συνέδριο παρευρέθησαν επίσης συγγραφείς, εικονογράφοι και εκδότες. Οι εργασίες του συνεδρίου αναπτύχθηκαν σε 10 συνεδρίες με αντίστοιχες θεματικές. Στην πρώτη συνεδρία συμμετείχαν οι πανεπιστημιακοί Δ. Πολίτης, Αντιπρόεδρος του συνεδρίου και επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών, η κ. Μ. Κανατσούλη, καθηγήτρια του ΑΠΘ, η κ. Δ. Αναγνωστοπούλου, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αιγαίου, και ο Γ. Παπαδάτος, επίκουρος καθηγητής του ως άνω Πανεπιστημίου. Στη συνεδρία αυτή αναπτύχθηκαν θέματα που συνέδεαν και διερευνούσαν τη φιλαναγνωσία υπό το πρίσμα θεωριών της λογοτεχνίας. Σημειώθηκε η αξία της απόλαυσης της ανάγνωσης μέσα από ποικίλους τρόπους που διαθέτει το βιβλίο και η σχέση της με την εκπαίδευση. Η πρώτη μέρα του συνεδρίου έκλεισε με γεύμα στο κτίριο Κ. Παλαμά. Την Παρασκευή αναπτύχθηκαν τέσσερεις συνεδρίες και ένα «στρογγυλό τραπέζι» που ανέδειξαν ζητήματα για τη φιλαναγνωσία στο σχολείο, τα αναγνωστικά περιβάλλοντα και το πέρασμα από την ανάγνωση στη φιλαναγνωσία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε η ανακοίνωση του κ. Jacques Vidal-Naquet, Διευθυντή του Εθνικού Κέντρου Λογοτεχνίας για τη Νεότητα της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας, ο οποίος παρουσίασε τους στόχους του Κέντρου και τους τρόπους υλοποίησής τους. Τονίσθηκε επίσης η διαρκής επιμόρφωση των επαγγελματιών του βιβλίου και της ανάγνωσης. Η κ. �� Gerlinde�� Buck�� , Διευθύντρια του Τμήματος Πληροφόρησης και Βιβλιοθήκης του Ινστιτούτου Goethe Αθηνών, σχολίασε τους στόχους και τα αποτελέσματα της έρευνας PISA σε 15χρονους της Γερμανίας. Η παιδίατρος και μέλος της Εθνικής Συντονιστικής Επιτροπής του Προγράμματος «�� Nati�� per�� Leggere�� », κ. Stefania�� Manetti�� , παρουσίασε το πρόγραμμα που αφορά στη σχέση του παιδιού-βρέφους με το βιβλίο. Οι συμμετέχοντες στο πρόγραμμα παιδίατροι της Ιταλίας ενημερώνουν τους γονείς που επισκέπτονται το ιατρείο, ήδη από τον 5ο μήνα του βρέφους, για τη μεγάλη σημασία του βιβλίου στην ανάπτυξη του παιδιού, ενώ σε κάθε παιδί

χαρίζουν από ένα βιβλίο. Η ανακοίνωση αυτή έκανε ιδιαίτερη αίσθηση, καθώς αποδείχθηκε επιστημονικά η επίδραση της «φωναχτής» ανάγνωσης στα βρέφη. Στην ίδια συνεδρία η κ. Κ. Βελισσάρη, τέως Διευθύντρια του ΕΚΕΒΙ, παρουσίασε τις δράσεις της φιλαναγνωσίας στην Ελλάδα από το 1995 έως και το 2012. Οι εργασίες της Παρασκευής έκλεισαν με τις τοποθετήσεις της κ. Ειρήνης Βοκοτοπούλου, δημιουργού της καλοκαιρινής εκστρατείας «Διαδρομές με πυξίδα τη βιβλιοθήκη», και της κ. Μ. Ζορμπά που αναφέρθηκε στις δημόσιες πολιτικές ανάγνωσης σε σχέση με τον αναγνώστη. Ο υπεύθυνος του Παρατηρητήριου βιβλίου του ΕΚΕΒΙ, κ. Καμπουρόπουλος, παρουσίασε και σχολίασε δεδομένα ερευνών του ΕΚΕΒΙ που αφορούν σε αναγνωστικές συνήθειες του κοινού. Τέλος, η φιλόλογος και ερευνήτρια κ. Άβα Χαλκιαδάκη σχολίασε δεδομένα έρευνας που διενήργησε το ΠΤΔΕ σχετικά με τη φιλαναγνωσία. Το Σάββατο 9 Μαρτίου οι εργασίες του συνεδρίου αναπτύχθηκαν σε τρεις συνεδρίες οι οποίες εστίασαν σε φιλαναγνωστικές πρακτικές στην εκπαίδευση και τις βιβλιοθήκες. Εκπαιδευτικοί, μεταπτυχιακοί και ερευνητές έδωσαν συγκεκριμένα παραδείγματα από εφαρμογές σε σχολεία της πρωτοβάθμιας και προσχολικής εκπαίδευσης, ενώ βιβλιοθηκονόμοι από διάφορες βιβλιοθήκες της χώρας ανέπτυξαν το ρόλο των βιβλιοθηκών στην ενεργητική ανάγνωση καθώς και δράσεις τους για την προώθηση της βιβλιοφιλίας. Στην τρίτη συνεδρία παρουσιάσθηκαν ερευνητικά στοιχεία που αφορούν τη σχέση των φοιτητών με το βιβλίο, τα οποία δεν είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά, αφού οι περισσότεροι φοιτητές δεν φαίνεται να διατηρούν καλή σχέση με το βιβλίο. Στην τελευταία συνεδρίαση, εν είδει στρογγυλής τράπεζας, συζητήθηκαν από τα μέλη ΔΕΠ των Πανεπιστημίων που διδάσκουν Παιδική Λογοτεχνία οι στρατηγικές και δράσεις που εφαρμόζονται, είτε στο πλαίσιο των μαθημάτων είτε ανεξάρτητα από αυτά. Κατατέθηκαν προτάσεις και ιδέες για μια καλύτερη και πιο οργανωμένη δράση που θα φέρει τους/τις φοιτητές/ τριες σε επαφή με το βιβλίο αφενός, και αφετέρου θα τους καταστήσει ικανούς και ικανές επιστημονικά για το θέμα της φιλαναγνωσίας, ως μελλοντικούς εκπαιδευτικούς. Το κλείσιμο των εργασιών του συνεδρίου έκανε η Πρόεδρος κ. ΚατσίκηΓκίβαλου και ο Αντιπρόεδρος κ. Πολίτης, συνοψίζοντας αργά το βράδυ του Σαββάτου όσα παρουσιάσθηκαν και λέχθηκαν κατά τη διάρκεια των εργασιών του συνεδρίου. Η κ. Γκίβαλου υπογράμμισε τη σπουδαιότητα του διαλόγου και της προβληματικής που αναπτύχθηκε για τη φιλαναγνωσία καθ’ όλη τη διάρκεια του τριημέρου. Διαβεβαίωσε δε ότι οι ανακοινώσεις θα εκδοθούν σε Πρακτικά. Το συνέδριο παρακολούθησε πολυπληθές κοινό που γέμιζε ασφυκτικά το αμφιθέατρο «Άλκης Αργυριάδης» καθημερινά, γεγονός που αποδεικνύει τη μεγάλη του επιτυχία, τόσο από πλευράς θεματικής και περιεχομένου όσο και από οργανωτικής άποψης.

ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΕ ΤΡΙΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΤΟΥ ΧΑΝΣ ΚΡΙΣΤΙΑΝ ΑΝΤΕΡΣΕΝ Πόλυ Χατζημανωλάκη Συγγραφέας-κριτικός

Η μακρά επώαση του κύκνου στο «Ασχημόπαπο» Η μαμά-πάπια για το τελευταίο παπί: «Έμεινε πολύ στο αυγό, γι’ αυτό το μέλλον του δεν έχει σχηματιστεί».

 74

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ι Νέες ιστορίες, τα παραμύθια που δημοσίευσε ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν το 1844, όπου περιλαμβάνεται και το «Ασχημόπαπο», δεν περιέχουν στον τίτλο τους τη φράση: «Για παιδιά». Όχι μόνο επειδή ισχύει το αυτονόητο, ότι δηλαδή απευθύνεται στο «παιδί» που βρίσκεται μέσα στον κάθε

αναγνώστη, αλλά και γιατί, όπως έχουν επισημάνει οι μελετητές του, θέλει να συγχωνεύσει ψυχικό υλικό από βαθύτερα στρώματα, ίσως θέλει να αντιμετωπίσει με τον παραμυθητικό-παρηγορητικό του τρόπο δικά του τραύματα (να θυμίσουμε ότι και ο ίδιος ήταν άσχημος, ότι είχε υποστεί λεκτική κακοποίηση από παιδιά, καθώς και το ότι φημολογείται πως ήταν νόθος γιος του πρίγκιπα Κρίστιαν Φρέντερικ, μετέπειτα Χριστιανού του 8ου της Δανίας: έτσι ίσως εξηγείται η επώαση και η ανατροφή ενός μικρού παπιού από διαφορετική γενιά στη φωλιά μιας πάπιας). Το ασχημόπαπο, που εκκολάπτεται με τα υπόλοιπα παπάκια, είναι άχαρο, άσχημο, εμφανώς μεγαλύτερο, και τραβάει μοιραία επάνω του τις επιθέσεις και τις ειρωνείες από το περιβάλλον του. Είναι ένας χαρακτήρας σίγουρα κατάλληλος για να «πάρουν εκδίκηση» τα όνειρα αυτού που νιώθει διαφορετικός, να παρηγορηθεί οπωσδήποτε με την ελπίδα ότι η διαφορετικότητά του δεν είναι μειονεξία αλλά μια άλλη δυνατότητα, που θα τον κάνει λαμπρότερο και καλύτερο από τους διώκτες του. Πρόκειται για την πεποίθηση ότι βρέθηκε εκεί κατά λάθος και ότι ανήκει σε μια καλύτερη γενιά. Έχουμε να κάνουμε, ενδεχομένως, με μια προτροπή για αυτοσυγκράτηση σε επίδοξους διώκτες, μιας και δεν ξέρουν ποιος μπορεί στ’ αλήθεια να κρύβεται πίσω από το θύμα τους, πιθανόν να γελοιοποιηθούν στο τέλος, να καταδικαστούν σε όλες τις συνειδήσεις, όχι για αυτό που κάνουν, αλλά γιατί επέλεξαν να το κάνουν σε λάθος θύμα. Η ευγενική καταγωγή λοιπόν, που είναι καλά κρυμμένη, καθώς και οι δυνατότητές της, βρίσκονται πίσω από τις ερμηνείες των συμβολισμών σε αυτό το παραμύθι, είτε με τους ψυχαναλυτικούς όρους του Μπρούνο Μπέτελχαϊμ στη Γοητεία των παραμυθιών, που διαπιστώνει ότι το ασχημόπαπο δεν προβαίνει σε άθλους και δεν περνά δοκιμασίες όπως ένας τυπικός ήρωας παραμυθιού για να μεταμορφωθεί, αλλά μετασχηματίζεται αυτομάτως με τη βοήθεια του χρόνου, είτε με τους όρους της λογοτεχνικής κριτικής των μελετητών της παιδικής λογοτεχνίας, όπως η Μαρία Τατάρ, που θεωρούν ότι η ανωτερότητα του ασχημόπαπου οφείλεται στην καταγωγή και όχι σε μιαν άλλη, εσωτερική, ηθικής ή αισθητικής τάξεως, αξία. Θα ήθελα ωστόσο να επισημάνω, ύστερα από την ανάγνωση του παραμυθιού στην αγγλική του μετάφραση1 από την πλήρη έκδοση του 1844, τη σημασία της επώασης στη δημιουργία της ταυτότητας του ασχημόπαπου. Όλα τα αυγά της πάπιας του παραμυθιού επωάζονται στον ίδιο χρόνο περίπου, εκτός από ένα. Βαριεστημένα κάθεται επάνω του για να το κλωσσήσει, καθώς έχει ήδη κουραστεί τόσον καιρό. Επιτέλους, μερικές μέρες αργότερα, ξεπροβάλλει από το αυγό ο καθυστερημένος νεοσσός… Η διαφορά του πλήρους κειμένου από τις διασκευές που βρήκα στο διαδίκτυο, είναι χαρακτηριστική της συντόμευσης αυτής της σκηνής της επώασης, που υποδηλώνει μιαν υποτίμηση της σημασίας της από τους διασκευαστές. Στο πρωτότυπο υπάρχει μια εξαιρετική περιγραφή της φύσης, της πρασινάδας, του πελαργού που λιά-

75

ΤΕΥΧΟΣ 110 / 2013

76

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ζεται και μιλά στα αιγυπτιακά μιας και μεταναστεύει εκεί κάθε χειμώνα και έχει μάθει τη γλώσσα – όπως και το χελιδόνι στον «Ευτυχισμένο πρίγκιπα» του Όσκαρ Γουάιλντ. Οι τσουκνίδες και τα τριβόλια, που «κάτω από τα φύλλα τους θα μπορούσε να σταθεί ένα παιδί όρθιο», ήδη υπονοούν το πώς σχηματίζεται και πώς μετριέται ένα παιδί... Η μάνα επιτρέπει να κοιτούν το πράσινο, γιατί αυτό, ύστερα από τόσον καιρό στο αυγό, θα τους κάνει καλό στα μάτια. Εξάλλου, πρέπει να αντιληφθούν το πόσο μεγάλος είναι ο κόσμος… «Τι νομίζετε», τους λέει, «ο κόσμος είναι μόνο η αυλή μας;» Αυτά είναι όλα κι όλα για τα μικρά –προτού ακόμη επωαστεί το τελευταίο αυγό– οι πρώτες νύξεις σχετικά με τα πρότυπα και τα μέτρα για τη θέση τους στον κόσμο, οι πρώτες δοκιμές, η αναγκαία ανατροφή και παιδεία, ώστε σε λίγο όλα να φαίνονται απλά σε αυτά… Το τελευταίο παπάκι όμως δεν έχει ακόμη επωαστεί, και έχει χάσει όλην αυτή τη διαδικασία. Δεν εμετρήθη στον τρίβολο, δεν άκουσε να του λένε για την έκταση του κόσμου, δεν του έδειξαν στοργικά το πράσινο… Και έτσι, όταν βγαίνει στον κόσμο, αμφισβητείται η αίσθησή του του «ανήκειν»… «Θα πάει στη λίμνη έστω και αν χρειαστεί να το σπρώξω», λέει η πάπια-μητέρα… Δεν είναι το ίδιο με το «ελάτε να σας δείξω τον κόσμο» που έχει πει στα υπόλοιπα… Αμέσως μετά αρχίζουν οι περιπέτειες, οι ειρωνείες για την ασχήμια του, από ζώα και ανθρώπους. Δεν του έχει αναγνωριστεί ο δικός του χρόνος της επώασης, το ότι έχασε την ανατροφή και την παιδεία των άλλων. Ύστερα δε από το μυστηριώδες εκείνο: «Έμεινε πολύ στο αυγό, για αυτό το μέλλον του δεν έχει σχηματιστεί» που ειπώθηκε από τη μάνα του, συνειδητοποιούμε ότι όλοι θεωρούν πως το παπάκι έμεινε πίσω, και το σπρώχνουν να ακολουθήσει, ενώ γνωρίζουμε πια με βεβαιότητα, τόσα χρόνια αφότου έχουμε διαβάσει το παραμύθι, ότι δεν του δόθηκε ποτέ ο δικός του χρόνος επώασης… Αυτή η επώαση, το «προνόμιο» που έχουν όλα τα βρέφη ήδη από τη μήτρα και την περίοδο της ονειροπόλησης της εγκύου, των ονείρων που επενδύονται στο αγέννητο, με όλες τις προσδοκίες και τις εκδοχές προτού ακόμη η μάνα βεβαιωθεί για το φύλο του, επίσης τα νανουρίσματα και η στοργή στο νεογέννητο, τα νέα όνειρα και η τρυφεράδα του μεγαλώματος –που στη γλώσσα των παπιών είναι

το να τα μετρήσει στο ύψος της τσουκνίδας η μάνα τους, να τους μιλήσει τη γλώσσα τους, να τα καμαρώσει, να τα πάει στη λίμνη– εδώ λείπουν. Το ασχημόπαπο πρέπει να επωάσει μόνο του τον εαυτό του... Οι κύκνοι που πετούν από μακριά, οι αγριόχηνες που το καλούν στην ομάδα τους αλλά δεν προλαβαίνει να πάει γιατί τις αποδεκατίζουν οι κυνηγοί, το σπίτι με το γατί και τη γριά που γνέθει, εκεί όπου προβληματίζεται και μαθαίνει το τι θα πει εξυπνάδα, το αγρόκτημα με την παράξενη οικογένεια και τα υστερικά παιδιά της όπου περνάει το χειμώνα… Είναι τα μυητικά στάδια μιας πρόσκτησης ταυτότητας μετά τη βίαιη επώαση. Να θυμηθούμε ότι ενώ κολυμπά στη λίμνη, η λίμνη παγώνει και βρίσκεται περικυκλωμένο από πάγο, κινδυνεύοντας να πεθάνει. Έρχεται τότε εκείνος ο αγρότης και σπάει τον πάγο για να το βγάλει. Σπάει δηλαδή το κέλυφος του αυγού και τον αποσπά βίαια, γιατί δεν μπορεί εκείνο να το επιτύχει μόνο του... Τις πιθανότητες και τις εκδοχές του εαυτού του, ώστε να τις δοκιμάσει, για να ταυτιστεί και να τις απορρίψει, τις συναντά με τραυματικό τρόπο έξω από το αυγό. Διαμορφώνει δηλαδή με αυτές τις περιπέτειες το μέλλον του, σχηματίζει τον εαυτό του, τον μετρά, τον δοκιμάζει, τον απορρίπτει –τον απορρίπτουν– σε όλα τα μέρη όπου τον ρίχνει η τύχη. Ανεπαισθήτως, το μέλλον του σχηματίζεται σε αυτή τη μακρά επώαση του πάγου, και στο τέλος οι κύκνοι, η γενιά του, τον αναγνωρίζουν.

Τα βιβλία του αηδονιού στο παραμύθι «Το αηδόνι του Αυτοκράτορα» Την ιστορία λίγο πολύ την ξέρουμε όλοι. Ο αυτοκράτορας της Κίνας που προτίμησε το μηχανικό από το αληθινό αηδόνι, ο παρά λίγο χαμός του, αφού η μοίρα επιφυλάσσει κινδύνους σε όσους διαλέγουν την κακία από την αρετή, το τεχνούργημα δηλαδή από το χαρισματικό αληθινό αηδόνι… Η υποκρισία και η επιφανειακή προσέγγιση από το πλήθος και τους αυλικούς θυμίζει λίγο την ανικανότητα των παλαιών Αθηναίων να εκτιμήσουν τη μουσική του ξεπεσμένου δερβίση στο διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Είναι ακόμη η αχαριστία, οι κίνδυνοι από την αυταπάτη, η σχέση φύσης και τεχνικής, ότι δηλαδή το να προσπαθεί η τεχνική να υπερβεί τη φύση είναι ύβρις… Αυτό που πρόσεξα διαβάζοντας προσεκτικά το κείμενο του Άντερσεν2 είναι ότι εκτός από το τραγούδι του αηδονιού, που ομολογουμένως συγκινεί τον αυτοκράτορα και τον κάνει να κλάψει όταν το ακούει, υπάρχει κι ένα άλλο τραγούδι σιωπηλό, εξ ίσου γοητευτικό, ένα τραγούδι της ψυχής, το τραγούδι της γραφής και των βιβλίων, και ένας παράλληλος σχολιασμός-αναστοχασμός, μαζί με το παραμύθι, για την ανθρώπινη αυτή ιδιότητα της γραφής (και της ανάγνωσης) που βρίσκεται κάπου ανάμεσα στην τεχνική και τη θεία έμπνευση. Ο αναγνώστης του παραμυθιού θαμπώνεται τόσο πολύ από τη συγκινητική ιστορία του αηδονιού και από τις περιπέτειές του, ώστε ενδεχομένως να μην προσέξει πως μέσα στο παραμύθι υπάρχει άλλη μία ιστορία… Και τι εννοώ:

77 

ΤΕΥΧΟΣ 110 / 2013

 78 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

α) Tα βιβλία περιέχουν αφηγήσεις περιηγήσεων. Η ομορφιά του βασιλείου και των κήπων του αυτοκράτορα, πανέμορφοι κήποι, που στις παρυφές τους είναι η θάλασσα και μπορείς να βλέπεις πλοία να αρμενίζουν, καθώς και το όμορφο τραγούδι του αηδονιού που ακούγεται εκεί, συγκινεί τόσο πολύ τους σοφούς, που γράφουν για τον λόγο αυτό βιβλία… β) Τα βιβλία είναι πηγή γνώσης για κάτι που βρίσκεται έξω από το πεδίο της παρατήρησης. Τα βιβλία ταξιδεύουν και φτάνουν στα χέρια του αυτοκράτορα, που χαίρεται, στη μοναξιά του παλατιού του, να μαθαίνει διαβάζοντας για τις ομορφιές της αυτοκρατορίας του… Διαπιστώνει ότι μπορεί να μάθει πράγματα που βρίσκονται έξω από την εμπειρία του. Τα βιβλία γίνονται δηλαδή πηγή γνώσης για κάτι που δεν έχεις παρατηρήσει με τα μάτια σου. Με τον τρόπο αυτό μαθαίνει για την ύπαρξη του αηδονιού: ο αυτοκράτορας διαβάζει για την ύπαρξη του αηδονιού σε κάποιο βιβλίο. γ) Τα βιβλία δεν περιέχουν απαραίτητα την αλήθεια. Η ύπαρξη του αηδονιού μαρτυρείται, βεβαίως, στο βιβλίο. Αυτό όμως μπορεί να είναι μυθοπλασία, μαύρη τέχνη που ασκούν οι συγγραφείς. Πρέπει να βρεθούν κριτήρια για να αντιμετωπιστούν αυτές οι αφηγήσεις, οι γραμμένες... δ) Η αξιοπιστία ενός βιβλίου δεν εξαρτάται από το συγγραφέα τους, αλλά από το ποιος το συστήνει. Στο παραμύθι του Άντερσεν, το βιβλίο που γράφει για την ύπαρξη του αηδονιού είναι δώρο του βασιλιά της Ιαπωνίας. Επομένως, η αλήθεια του είναι αδιαμφισβήτητη. ε) Τα βιβλία είναι κάτι πολύτιμο, και ως τέτοια μπορούν να δωρίζονται. Γι’ αυτό μια μέρα, όταν λαμβάνει ένα μεγάλο δέμα με την ένδειξη «Αηδόνι», ο αυτοκράτορας πιστεύει ότι του έχουν στείλει κάποιο βιβλίο. Αντ’ αυτού όμως το δέμα περιέχει ένα μηχανικό αηδόνι… Το μηχανικό αηδόνι της ιστορίας έρχεται στη θέση ενός βιβλίου που περιμένει κάποιος. Το δέμα αυτό, που δεν περιέχει βιβλίο, καθίσταται κατά κάποιον τρόπο το κουτί της Πανδώρας με τα δεινά. Και τούτο γιατί το μηχανικό αηδόνι είναι η ατελής υλοποίηση του μύθου. Το βιβλίο θα συνιστούσε το τέλειο, γιατί ως αφήγηση, ως μαρτυρία, φέρνει τον αυτοκράτορα κοντά στο χαρισματικό αηδόνι, ενώ το μηχανικό αηδόνι, ως κατασκευή, δεν είναι μύθος, είναι παραπλάνηση, είναι η ελλιπής πραγματικότητα, είναι το ψεύδος.

«Οι Άγριοι Κύκνοι» Yφαίνοντας το βιβλίο των χιτώνων, το βιβλίο της αγάπης.

Οι «Άγριοι Κύκνοι» –τα έντεκα βασιλόπουλα που γίνονται κύκνοι– του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν είναι μια ιστορία σχετική με τη δύναμη της αγάπης, την αυτοθυσία και την αγνότητα που μπορεί όλα να τα μεταμορφώνει, ακόμη και τα μάγια… Η Ελίζα, η μικρότερη κόρη του βασιλιά με τους έντεκα γιους, γίνεται

θύμα, όπως και τα αδέλφια της, της μητριάς τους, της δεύτερης γυναίκας του πατέρα τους. Εκείνη διώχνεται από το παλάτι και τα αδέλφια της μεταμορφώνονται σε κύκνους. Για να λυθούν τα μάγια αποφασίζει, σύμφωνα με τις συμβουλές της σπουδαίας μάγισσας Φάτα Μοργκάνα, να μαζέψει τσουκνίδες από

79

ΤΕΥΧΟΣ 110 / 2013

80 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

το νεκροταφείο, να φτιάξει νήμα πληγώνοντας τα χέρια της, και να υφάνει για το καθένα από τα αδέλφια της ένα πουκάμισο… Και όλα αυτά, τηρώντας όρκο σιωπής, δένοντας τη φωνή της, αφού σύμφωνα με τις οδηγίες της μάγισσας, αν μιλούσε την ώρα που ύφαινε, αν της ξέφευγε ο παραμικρός λόγος, αυτό θα ισοδυναμούσε με μαχαιριά στο στήθος των αγαπημένων της αδελφών. Η θεληματική, αναγκαστική βωβότης της Ελίζας, της στοιχίζει την εμπιστοσύνη του συζύγου της, του βασιλιά, μιας και δεν μπορεί να του εξηγήσει την αλλόκοτη συμπεριφορά της και τις προθέσεις της. Μοιραία πέφτει θύμα συκοφαντιών που υποβάλλονται από τον αρχιεπίσκοπο –η νέα θρησκεία, ίσως, εναντίον των τελετουργιών της παλιάς– καθώς η Ελίζα θεωρείται μάγισσα, χωρίς να μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της. Η σιωπή, η βωβότης αυτή, ίσως θυμίζουν την ιστορία της Μικρής Γοργόνας, αγαπημένη ιστορία και αυτή του Άντερσεν, όπου το παραμυθένιο πλάσμα της θάλασσας επίσης δεν μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του, δεν μπορεί να αναγνωριστεί από τον αγαπημένο της. Η βωβή Ελίζα όμως είναι υφάντρα – αυτό που κάνει, θυμίζει τα έργα μιας άλλης βωβής υφάντρας, της Ελληνικής Μυθολογίας αυτή τη φορά, της Πρόκνης, που με κομμένη τη γλώσσα από το σύζυγο ύφαινε τα αποτρόπαια έργα του στο πανί της, στο μύθο της Πρόκνης και της Αηδόνας… Λέγεται ότι η υφαντική είναι το συμβολικό αντίστοιχο της αφήγησης. Ας θυμίσουμε εδώ την ετυμολογική ομοιότητα μεταξύ text & textus σχετικά με το ύφασμα και το κείμενο, το ύφος (της γραφής) και το υφάδι... Αυτή η παρατήρηση παρακινεί στο να δούμε κατά πόσο το θέμα της ύφανσης και του κειμένου του βιβλίου είναι σημαίνοντα στην ιστορία. Η βωβή Ελίζα υφαίνει γιατί έχει να πει μια ιστορία αγάπης… Για τον κάθε αδελφό χωριστά, μια ιστορία που θα τους ενώσει όλους μαζί, θα τους δικαιώσει. Να θυμίσουμε επίσης μια σκηνή τη νύχτα στο βράχο: κάθε βράδυ οι κύκνοι μεταμορφώνονταν σε ανθρώπους και έπρεπε απεγνωσμένα να ανακαλύψουν μια στεριά, όσο μικρή και να ήταν, για να ακουμπήσουν και να περάσουν τη νύχτα – εκεί, σε μια τόσο δα μικρή επιφάνεια, σαν κουβάρι πλεγμένοι, χέρι χέρι, σφιχτά σφιχτά, κρατιούνταν υπομονετικά περιμένοντας να ξημερώσει. Η βωβή Ελίζα υφαίνει ανταποδίδοντας το δίχτυ που ύφαναν τα

αδέλφια της, από κλαδιά ιτιάς και βούρλα, για να τη μεταφέρουν μαζί τους. Η ύφανση, το πλέξιμο, το δέσιμο και η αγάπη... αλλά και το βιβλίο, η αλήθεια… Αυτό που το ψεύδος και η συκοφαντία έχουν εξαφανίσει, και πρέπει να έλθει η αφήγηση-ύφανση για να αποκαλυφθεί. Το πόσο σημαντικό είναι το βιβλίο για το παραμύθι, το διαβάζουμε από την αρχή της ιστορίας, στην αγγλική μετάφραση της έκδοσης του 18383, όπου περιγράφονται τα βασιλόπουλα, «όμορφα, με ένα αστέρι στο στήθος και ένα σπαθί στο πλευρό τους. Έγραφαν με διαμαντένια μολύβια και χρυσές πλάκες και μάθαιναν τόσο καλά τα μαθήματά τους που όλοι καταλάβαιναν ότι ήταν πρίγκιπες». Ίσως κάπως διδακτικό για τα παιδιά της εποχής αυτό το παράθεμα, που δεν παύει όμως να προβάλλει την αξία της ανάγνωσης και της γραφής, του βιβλίου. Και η ίδια η Ελίζα έχει ένα βιβλίο με ζωγραφιές: «Η αδελφή τους η Ελίζα καθόταν σε ένα σκαμνί από καθαρό γυαλί και είχε ένα βιβλίο με εικόνες που στοίχιζε όσο το μισό βασίλειο». Όπως και στην ιστορία με το αηδόνι του αυτοκράτορα, το βιβλίο έχει μεγάλη αξία, είναι αυτοκρατορικό δώρο. Εδώ, το βιβλίο με εικόνες της Ελίζας έχει τόση αξία όσο το μισό βασίλειο. Και αυτό δεν σταματά εδώ. Να θυμίσουμε το όνειρο με το βιβλίο που βλέπει η Ελίζα στο δάσος, όταν αναζητά τα ίχνη από τα αδέλφια της. Τους βλέπει όπως όταν ήταν μικροί, να στέκονται με το μολύβι τους και την πλάκα τους και να γράφουν. Αυτά που έγραφαν όμως δεν ήταν γράμματα και λέξεις, αλλά τα όμορφα κατορθώματά τους, όπως και όλα τα μέρη στα οποία είχαν περιηγηθεί και είχαν γνωρίσει από κοντά. Το βιβλίο των εικόνων ήταν εκεί και είχε ζωντανέψει, και τα πουλιά κελαηδούσαν, και εικόνες έβγαιναν έξω από το βιβλίο, και άνθρωποι μιλούσαν στην Ελίζα –στο όνειρο–, και μετά έκλεινε το βιβλίο και όλα γίνονταν όπως πριν. Δεν μπορεί λοιπόν κανείς να παραβλέψει αυτή τη σκηνή, την αναφορά δηλαδή στο βιβλίο, στην αφήγηση. Τα αδέλφια έχουν παραγνωριστεί από τη μητριά, τα αδέλφια έχουν αξία, τα αδέλφια έχουν την ιστορία τους να αφηγηθούν και δεν το μπορούν ως κύκνοι. Αυτό θα το κάνει η αδελφή τους, που θα υφάνει το βιβλίο των χιτώνων, το βιβλίο της τσουκνίδας, το βιβλίο της αγάπης. Το ζωντανό βιβλίο που μιλά και που του χαρίζει τη φωνή της ενόσω υφαίνει, επειδή εκείνη κρατά με υπομονή και μαρτυρική αγάπη την υπόσχεση της σιωπής. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. http://hca.gilead.org.il/ugly_duc.html 2. Το παραμύθι του Άντερσεν στο διαδίκτυο: http://hca.gilead.org.il/nighting.html 3. http://hca.gilead.org.il/wild_swa.html

81 

ΤΕΥΧΟΣ 110 / 2013

συνέντευξη Iωάννα Μπουλντούμη ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

82

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Η Ιωάννα Μπουλντούμη μεγάλωσε και ζει στον Πειραιά. Κατάγεται από ναυτική οικογένεια, γι’ αυτό και δεν μπορεί να αποχωριστεί εύκολα τη θάλασσα. Σπούδασε Επικοινωνία, έκανε μεταπτυχιακό στη Διοίκηση Επιχειρήσεων και έχει εργαστεί σε πολυεθνικές εταιρίες και κοινωνικούς φορείς, αλλά και ως ελεύθερη επαγγελματίας. Αυτό που της αρέσει όμως πραγματικά είναι να διαβάζει και να γράφει∙ επίσης, να μιλάει με τα παιδιά ή απλώς να τα ακούει. Γι’ αυτό κι από το 1999 γράφει στην παιδική εφημερίδα Ερευνητές της εφημερίδας Η Καθημερινή. Τώρα πια γράφει και βιβλία. Κι είναι πολύ χαρούμενη γι’ αυτό! Όνειρό της είναι κάποια μέρα να ασχολείται μόνο με τη συγγραφή, τη μετάφραση και την ανάγνωση βιβλίων. Α! και με τα ταξίδια στην Ελλάδα και το εξωτερικό! Και τότε, όπως λέει, θα είναι ο πιο ευτυχισμένος άνθρωπος στον κόσμο! Το Δεκέμβριο του 2009 κέρδισε το Β' Βραβείο Παραμυθιού από την Πανελλήνια Ένωση Λογοτεχνών. Ο Ονειροσυλλέκτης τιμήθηκε, το 2011, με το Β' Βραβείο Παιδικού Μυθιστορήματος του Κυπριακού Συνδέσμου Παιδικού και Νεανικού Βιβλίου, ενώ το υπό έκδοση Βαρεμερεστάν κέρδισε Έπαινο από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά, το Δεκέμβριο του 2012. Από τις εκδόσεις Ψυχογιός κυκλοφορούν τα βιβλία της Ο φαντασμένος Γάλλος παπαγάλος, Οι περιπέτειες του επιθεωρητή Σέλοκ του σέλινου Ι & ΙΙ, Ο Ονειροσυλλέκτης & Έξω απ’ τα δόντια, ενώ ετοιμάζεται το Βαρεμερεστάν.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ • 2010, Ο φαντασμένος Γάλλος παπαγάλος, εκδ. Ψυχογιός. • 2011, Οι περιπέτειες του επιθεωρητή Σέλοκ του σέλινου Ι – Στα πράσα, εκδ. Ψυχογιός. • 2012, Ο Ονειροσυλλέκτης, εκδ. Ψυχογιός. • 2012, Οι περιπέτειες του επιθεωρητή Σέλοκ του σέλινου ΙΙ – Μυστήριο στο Υπουργείο Εθνικής Βιταμίνης, εκδ. Ψυχογιός. • 2013, Έξω απ’ τα δόντια, εκδ. Ψυχογιός. • 2013 (υπό έκδοση), Βαρεμερεστάν, εκδ. Ψυχογιός.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Αγγελική Βαρελλά: Παρόλο που ασχολείσαι με την αστυνομική παιδική λογοτεχνία, θα ήθελα να μας πεις ποιο παραμύθι θυμάσαι από την παιδική σου ηλικία. Ιωάννα Μπουλντούμη: Οι ιστορίες που θυμάμαι πιο έντονα από την παιδική μου ηλικία είναι εκείνες οι αυτοσχέδιες που σκάρωνε ο πατέρας μου για να κοιμηθώ. Επειδή τότε, σε αντίθεση με τώρα, ήταν δύσκολο για κάποιον να με πείσει να πέσω για ύπνο το βράδυ, ξάπλωνε ο πατέρας μου δίπλα μου και ξεκινούσε από ένα γνωστό παραμύθι, π.χ. την «Κοκκινοσκουφίτσα», που στην πορεία είχε μεταμορφωθεί σε κάτι άλλο, μια κανονική παραμυθοσαλάτα εμπλουτισμένη με δικά του, παντελώς αυθαίρετα στοιχεία. Κάθε φορά λοιπόν, η ίδια κατάληξη: ο πατέρας μου αποκοιμιόταν κι εγώ πήγαινα στη μαμά μου και της έλεγα συνωμοτικά: «Εντάξει, μαμά, κοιμήθηκε ο μπαμπάς». Πιστεύω ότι οι ιστορίες που θυμόμαστε από την παιδική μας ηλικία καθώς μεγαλώνουμε, είναι αυτές που λέγονται από καρδιάς – άσχετα με το αν πρόκειται για γνωστές και καθιερωμένες ιστορίες ή δικά μας δημιουργήματα. Πολλές φορές αναρωτιόμουν από πού «κληρονόμησα» το μεράκι να πλάθω ιστορίες, αφού το DNA μου στερείται συγγραφικών καταβολών. Από τη στιγμή που ο πατέρας μου έφυγε από τη ζωή κι έπειτα, ανακαλώντας τις αναμνήσεις μου ξανάζησα τις βραδινές εκείνες αφηγήσεις, την αίσθηση ότι αυτός ο συναρπαστικός παραμυθένιος κόσμος μού ανήκει και του ανήκω, τη λαχτάρα να πω κι εγώ τις δικές μου ιστορίες.

83

ΤΕΥΧΟΣ 110 / 2013

Με λίγα λόγια, οι ιστορίες των παιδικών μας χρόνων και οι ανθρώπινες επαφές που αυτές γεννούν, αφήνουν τελικά το ίχνος τους στη ζωή μας, όποιο μονοπάτι κι αν αυτή ακολουθήσει… Α.Β.: Με ποιο από τα βιβλία σου έχεις ιδιαίτερη συναισθηματική σχέση;

84 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Ι.Μ.: Αν με ρωτούσατε δέκα χρόνια αργότερα, τότε που φαντάζομαι κι εύχομαι ότι θα έχω περισσότερα βιβλία στο ενεργητικό μου, μπορεί και να σας έδινα άλλη απάντηση. Σήμερα όμως θα σας πω ότι με το κάθε βιβλίο μου έχω μια ιδιαίτερη συναισθηματική σχέση, για διαφορετικούς λόγους. Για παράδειγμα, ο Φαντασμένος Γάλλος παπαγάλος «ευθύνεται» για το επίσημο «χρίσμα» του συγγραφέα που μου «δόθηκε», αφού αυτό ήταν το πρώτο μου βιβλίο που διεκδίκησε την προσοχή των μικρών μου φίλων – κι εκείνοι τον αντάμειψαν με την αγάπη τους! Ο Επιθεωρητής Σέλοκ το σέλινο με κάνει να γελώ πολύ – ακόμη και την ώρα που τον γράφω. Δε θα σας πω ψέματα: είμαι πολύ περήφανη γι’ αυτόν! Τον «συνέλαβα» οδηγώντας ένα βράδυ για το σπίτι και με κράτησε άγρυπνη μέχρι να ολοκληρώσω την πρώτη του περιπέτεια! Αυτό ήταν το πρώτο συγγραφικό μου ξενύχτι – άρα δύσκολο να το ξεχάσω. Ο Ονειροσυλλέκτης, πάλι, γράφτηκε κατά τη διάρκεια μιας δύσκολης περιόδου της ζωής μου. Θυμάμαι ότι όταν με πήραν στο τηλέφωνο από τον Κυπριακό Σύνδεσμο Παιδικού Νεανικού Βιβλίου για να με ενημερώσουν ότι είχε βραβευτεί, έκλαψα – όχι από συγκίνηση για τη διάκριση καθεαυτήν, αλλά για το ότι ήταν το «σημάδι» ότι όλα θα πήγαιναν καλύτερα εφεξής. Το Βαρεμαρεστάν, που πρόκειται να εκδοθεί τον Οκτώβριο από τις εκδόσεις Ψυχογιός, είναι ένα παιδικό μυθιστόρημα... πολύπαθο! Γράψε-σβήσε, μί-

κρυνε-μεγάλωσε, άσ’ το στην άκρη-ξαναπιάσε... Πω πω... Το παίδεψα πολύ. Έχει να κάνει όμως με ένα θέμα που υπεραγαπώ: την ίδια τη λογοτεχνία και τη σχέση μας μ’ αυτήν – άρα ήθελα να είμαι όσο πιο συνεπής γίνεται στη γραφή μου και στην εξέλιξη της ιστορίας. Ελπίζω πραγματικά να βρει αναγνώστες που θα αγαπήσουν το Βαρεμαρεστάν, αυτόν τον απίθανο, απρόβλεπτο φανταστικό κόσμο, όσο τον αγαπώ κι εγώ... Α.Β.: Επιζητάς την επαφή με τους μικρούς αναγνώστες; Ι.Μ.: Όπως η έρημος τη βροχή – σας λέω αυτό που αισθάνομαι ακριβώς. Η επικοινωνία με τα παιδιά είναι κάθε φορά μαγική, λυτρωτική, ανεπανάληπτη. Με εκπλήσσει και με προσγειώνει αυτή η άνευ όρων ειλικρίνεια και αθωότητά τους. Στα σχολεία, στα βιβλιοπωλεία και όπου αλλού δίνεται η ευκαιρία να συναντηθούμε, κάθε φορά με «σοκάρει» αυτή η μία και μοναδική αλήθεια: ο άνθρωπος είναι φτιαγμένος για να είναι ικανοποιημένος με τα λίγα, τα απλά, τα αυθόρμητα. Μεγαλώνοντας, το ξεχνάμε... Σε κάθε παρουσίαση, η ευγένεια, η οξύνοια, η φαντασία και το χιούμορ των παιδιών με γεμίζει ενέργεια και ενθουσιασμό! Μακάρι οι επαγγελματικές υποχρεώσεις να μου επέτρεπαν να αφιερώσω περισσότερο χρόνο σ’ αυτές τις ζωογόνες επαφές! Α.Β.: Πώς προέκυψε ο Σέλοκ το σέλινο; Σε επηρέασε κάτι; Θεωρείς ατού το να ασχολείσαι με κάτι που είναι δεδομένο ότι λείπει από την παιδική λογοτεχνία; Ι.Μ.: Έχω αφιερώσει άπειρες ώρες διαβάζοντας και παρακολουθώντας στην οθόνη τις περιπέτειες του Ηρακλή Πουαρό και του Σέρλοκ Χολμς. Ανακάλυψα την Αγκάθα Κρίστι και τον Σερ Άρθουρ Κόναν Ντόιλ σε μικρή ηλικία, και δεν μπορούσα παρά να αναρωτιέμαι πώς ένα μυαλό μπορεί να σκεφτεί ιστορίες με τέτοια ανατρεπτική πλοκή. Ειδικά την Κρίστι τη θαύμαζα δεδομένου ότι «τόλμησε», ως γυναίκα της εποχής της, να ασχοληθεί και τελικά να καθιερωθεί σε ένα χώρο που οι περισσότεροι θεωρούσαν ότι ταίριαζε περισσότερο στην αντρική ιδιοσυγκρασία. Ανέκαθεν λοιπόν μου άρεσαν οι αστυνομικές ιστορίες μυστηρίου – εκείνες που λείπει το αίμα και το πιστολίδι και περισσεύουν τα παιχνίδια του μυαλού. Προφανώς λοιπόν, αυτή η προτίμηση με επηρέασε και δημιούργησα τον Σέλοκ. Όχι για να κατέχω έναν «εκδοτικό άσο» στο μανίκι μου, αλλά γιατί ήθελα να τον γράψω – έτσι απλά. Γιατί, ίσως, αν μπορούσα να ξαναγίνω παιδί σήμερα, θα ήθελα να διαβάσω μια τέτοια ιστορία μυστηρίου που θα ήταν προσαρμοσμένη στα μέτρα της ηλικίας μου. Και χαίρομαι πολύ που αρκετά παιδιά συμφωνούν μαζί μου και με ρωτούν πότε θα διαβάσουν τον επόμενο Σέλοκ, την επόμενη περιπέτειά του… Αλλά και ενήλικες! Κι αυτό κάνει τη χαρά και την ευγνωμοσύνη μου ακόμη μεγαλύτερες…

85

ΤΕΥΧΟΣ 110 / 2013

Α.Β.: Γεννιέται κάποιος ως συγγραφέας ή γίνεται;

86 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Ι.Μ.: Ρωτάω κι εγώ με τη σειρά μου: ένα όμορφο λουλούδι, που από το σπόρο του είναι προορισμένο να είναι όμορφο, αν δεν το ποτίζεις, θα ζήσει για να μοιραστεί το χάρισμά του ή θα μαραθεί; Θέλω να πω, πως ούτε η επιστήμη δεν μπορεί να απαντήσει σε αυτή την ερώτηση – πόσω μάλλον εγώ. Αυτό που πιστεύω ακράδαντα όμως, είναι ότι την όποια κλίση διαθέτεις, αν δεν την καλλιεργήσεις, μπορεί να χαθεί – ακόμη και να μην εκδηλωθεί ποτέ. Τα βιβλία που θα διαβάσεις, οι ιστορίες που θα σκαρφιστείς, οι άγνωστες λέξεις που θα ανακαλύψεις, οι εμπειρίες στις οποίες θα εκτεθείς, τα συναισθήματα που δε θα φοβηθείς να σε κατακλύσουν, όλα τα καλά και τα κακά, είναι η πρώτη ύλη για να «ανδρωθείς» ως συγγραφέας. Θυμάμαι τον εαυτό μου ανέκαθεν να φτιάχνει ιστορίες, να υπερβάλλει τις εικόνες που ερέθιζαν τα οπτικά νεύρα μου, να πιστεύει ότι αυτός ο κόσμος μπορεί να είναι κι αλλιώς. Κι έφτασε η στιγμή που αυτή η ανησυχία έγινε ανάγκη να εκφραστεί. Πραγματικά, δεν ξέρω αν είναι θέμα προδιάθεσης, σίγουρα όμως είναι διάθεσης. Κλείνοντας, θέλω να ευχαριστήσω το εξαιρετικό και μοναδικό στο είδος του περιοδικό, τις Διαδρομές, για την τιμή που μου έκανε. Αλλά και εσάς, κυρία Βαρελλά των παιδικών μου χρόνων, που η γλυκύτητά σας με κάνει να αισθάνομαι ξανά το παιδί που χανόταν στα βιβλία σας και που ποτέ δεν φανταζόταν ότι μια μέρα θα γνώριζε την αγαπημένη δημιουργό τους από κοντά!

νέα

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ IBBY/KYKΛΟΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Εορτασμός Παγκόσμιας Ημέρας Παιδικού Βιβλίου, τα αποτελέσματα των Διαγωνισμών και η απονομή των διακρίσεων Με μεγάλη επιτυχία εορτάστηκε την Τρίτη 2 Απριλίου στο κατάμεστο Θέατρο της Ελληνοαμερικάνικης Ένωσης η Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου. Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης: Α. Ανακοινώθηκαν οι Υποψήφιοι: Βραβείο Άντερσεν: Για τη συγγραφή: Σοφία Μαντουβάλου Για την εικονογράφηση: Ντανιέλα Σταματιάδη Διεθνές Βραβείο Asahi της ΙΒΒΥ: Η Βιβλιοθήκη «Αικατερίνη Λασκαρίδου» Βραβείο Άνστριντ Λίντγκρεν 2014: Η Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. Ανακοινώθηκαν επίσης τα βιβλία που θα αναγράφονται στους τιμητικούς πίνακες της ΙΒΒΥ: • Κείμενο: Τα οικογενειακά των τεράτων, της Ναννίνας Σακά-Νικολακοπούλου

87 

ΤΕΥΧΟΣ 110 / 2013

Το βιβλίο κυκλοφορεί σε εικονογράφηση της Διατσέντας Παρίση από τις εκδόσεις Λιβάνη. • Εικονογράφηση: Οδύσσεια, από την Ίριδα Σαμαρτζή Το βιβλίο με κείμενο της Μαρίας Αγγελίδου κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Βιβλιόφωνο. • Μετάφραση: Ψάρι στον Ουρανό, από την Αργυρώ Πιπίνη Το βιβλίο του Έρλινγκς Φρίντρικ, σε εικονογράφηση Δάφνης Μπέη, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.

88 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Β. Το μεγάλο τιμητικό βραβείο «Πηνελόπη Δέλτα» απονεμήθηκε για το σύνολο του έργου της στη Ζωή Βαλάση. Μεταξύ άλλων, ο Βαγγέλης Ηλιόπουλος, Πρόεδρος του Ελληνικού Τμήματος της ΙΒΒΥ, παρουσιάζοντας το σκεπτικό της βράβευσης τόνισε: «Τα βιβλία της Ζωής Βαλάση ξεχωρίζουν για τη λογοτεχνικότητα και το συνταίριασμα το λαϊκού με τον έντεχνο λόγο. Πολλά από αυτά έχουν βραβευθεί και διακριθεί στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Σεμνή, διακριτική κι αθόρυβη, συνοψίζει το τεράστιο έργο της στη φράση “Ζω μια ολόκληρη ζωή για το βιβλίο”. Σε ευχαριστούμε, Ζωή. Αυτό το βραβείο δεν είναι τίποτε άλλο από ένα μεγάλο “ευχαριστώ” που οφείλουμε όλοι σε ανθρώπους με την προσφορά της Ζωής Βαλάση». Γ. Βραβεία σε φυσικά πρόσωπα και φορείς που προάγουν την Φιλαναγνωσία, το καλό ελληνικό παιδικό βιβλίο και αναδεικνύουν την απόλαυση της ανάγνωσης:

1. Βραβείο «Κωνσταντίνος Π. Δεμερτζής» σε εκπαιδευτικό πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης ο οποίος δείχνει έμπρακτα και αποτελεσματικά το ενδιαφέρον του για την Παιδική-Νεανική Λογοτεχνία. Αθλοθέτης: Εκδόσεις ΑΓΚΥΡΑ Χαλκιαδάκης Μανώλης 2. Βραβείο «Βασίλης Δ. Αναγνωστόπουλος» σε εκπαιδευτικό δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ο οποίος δείχνει έμπρακτα και αποτελεσματικά το ενδιαφέρον του για την Παιδική-Νεανική Λογοτεχνία. Αθλοθέτης: Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ Αντωνόπουλος Ευάγγελος & Πολυμένου Ευαγγελία 3. Βραβείο «Παντελής Αλέφαντος» σε παιδική/νεανική βιβλιοθήκη για τη συνολική της δράση. Αθλοθέτες: Πάνος Αλέφαντος και Εκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Παιδική Βιβλιοθήκη «Μίμης Βασιλόπουλος» του Αετοπούλειου Πολιτιστικού Κέντρου Δήμου Χαλανδρίου 4. Βραβείο σε εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τη Φιλαναγνωσία, το οποίο εκπόνησε και εφάρμοσε σχολείο, βιβλιοθήκη, άλλος φορέας ή φυσικό πρόσωπο. Αθλοθέτης: Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ Ελληνικό Κέντρο Τέχνης και Πολιτισμού «Ο ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ» – Μόναχο Γερμανίας, για το πρόγραμμα «Εβδομάδα Παιδικού Βιβλίου» 5. Βραβείο «Κυριάκος Παπαδόπουλος» για την προώθηση της Φιλαναγνωσίας με τη χρήση των νέων τεχνολογιών και κυρίως του διαδικτύου. Αθλοθέτης: Εκδόσεις ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Ένθετο της ηλεκτρονικής εφημερίδας http://www.kosvoice.gr/μαγικος «Ο Μαγικός Κόσμος του παιδικού βιβλίου» 6. Βραβείο σε Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων μαθητών Δημοτικού Σχολείου, Γυμνασίου ή Λυκείου που με τις δραστηριότητές του προωθεί την Παιδική-Νεανική Λογοτεχνία. Αθλοθέτης: Εκδόσεις ΜΙΝΩΑΣ Σύλλογος Γονέων Μαθητών 6ου Δημοτικού Σχολείου Χολαργού 7. Βραβείο σε επαγγελματία βιβλιοθηκονόμο για τη δράση του σε παιδική και νεανική βιβλιοθήκη ή τμήμα βιβλιοθήκης. Αθλοθέτης: Εκδόσεις ΛΙΒΑΝΗ Νικολού Σωτηρία, για το διάστημα που εργάστηκε στη Βιβλιοθήκη του Δήμου Κρωπίας 8. Βραβείο σε Σχολικό-μαθητικό έντυπο το οποίο καλλιεργεί τη Φιλαναγνωσία και προωθεί την ανάγνωση Παιδικής-Νεανικής Λογοτεχνίας. Αθλοθέτης: Εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ Περιοδική Έκδοση των μαθητών του 4ου Δημοτικού Σχολείου Καλυβίων Αττικής, «Τα Δελφινάκια του Σαρωνικού»

89

ΤΕΥΧΟΣ 110 / 2013

Δ. Βραβεία σε δημιουργούς βιβλίων παραγωγής 2012 1. Βραβείο «Πηνελόπη Μαξίμου» σε συγγραφέα βιβλίου αφήγησης βραχείας φόρμας για παιδιά (στην κατηγορία ανήκουν βιβλία με κείμενο μικρής έκτασης, τα οποία απευθύνονται σε παιδιά των πρώτων τάξεων του Δημοτικού). Σάκης Σερέφας, Μια τρύπα στο νερό, Εκδόσεις Μεταίχμιο 2. Βραβείο σε εικονογράφο και συγγραφέα βιβλίου με πολύχρωμη εικονογράφηση (picture book ή album) για το κείμενο και την εικονογράφηση. Ισοψήφησαν τα βιβλία: • Αλέξης Κυριτσόπουλος, Βεγγαλικά – Ένα παραμύθι εμπνευσμένο από ποιήματα του Ν. Εγγονόπουλου, Εκδόσεις Ίκαρος-Μουσείο Μπενάκη και • Βάσω Ψαράκη-Σοφία Μαντουβάλου, Το αρχοντόπουλο που έγινε πύργος, Εκδόσεις Πατάκη 3. Βραβείο «Φανή Αποστολίδου» σε συγγραφέα μυθιστορήματος ή εκτενούς παραμυθιού για παιδιά έως 12 ετών. Σύρμω Μιχαήλ, Μα πού πήγαν οι νυχτερίδες;, Εκδόσεις Μεταίχμιο

90 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

4. Βραβείο σε συγγραφέα εφηβικού ή νεανικού μυθιστορήματος, για παιδιά από 13 ετών και άνω. Μάγια Δεληβοριά, Η αλφαβήτα της εφηβείας, Εκδόσεις Κέδρος 5. Βραβείο «Βίτω Αγγελοπούλου» σε συγγραφέα βιβλίου γνώσεων για παιδιά. Μαρία Αγγελίδου, Ιστορίες που τις είπε ο πόλεμος, Εκδόσεις Μεταίχμιο 6. Βραβείο σε μεταφραστή ξένου βιβλίου για παιδιά και νέους, το οποίο κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στα ελληνικά το 2012.

Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, για το βιβλίο του Νες Πάτρικ, Το τέρας έρχεται, Εκδόσεις Πατάκη

7. Βραβείο «Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου» σε πρωτοεμφανιζόμενο/η συγγραφέα, του οποίου το βιβλίο έχει κυκλοφορήσει πρώτη φορά το 2012. Ο συγγραφέας δεν πρέπει να έχει άλλοτε εκδώσει οποιοδήποτε λογοτεχνικό κείμενό του, σε καμία μορφή. Ανδρέας Αρματάς, Η Λελέκα σηκώνει κεφάλι, Εκδόσεις Πατάκη 8. Βραβείο «Unicef» σε βιβλίο που προάγει τους σκοπούς της Unicef και έχει εκδοθεί το 2012. Αθλοθέτης: Ελληνική Επιτροπή Unicef. Δεν δόθηκε γιατί κανένα βιβλίο δεν συγκέντρωσε την απαραίτητη πλειοψηφία.

Συμμετοχή στην έκθεση της Μπολόνια Η αντιπρόεδρος του Κύκλου, κ. Βάσω Νίκα, και η υπεύθυνη επικοινωνίας με την ΙΒΒΥ και μέλος της Διεθνούς Επιτροπής Άντερσεν, κ. Εύα Καλισκάμη, εκπροσώπησαν τον Κύκλο στο Children’s Book Fair της Bologna 2012, τελευταία χρονιά που την ευθύνη του Ελληνικού περιπτέρου είχε το ΕΚΕΒΙ. Το 2013, το περίπτερο ανέλαβε η ΠΟΕΒ. Στο ελληνικό περίπτερο που κοσμούνταν με πόστερ και έκθεση βιβλίων προβλήθηκαν οι υποψήφιοι Άντερσεν για το 2014, Σοφία Μαντουβάλου και Ντανιέλα Σταματιάδη. Στην αποστολή δεν κρίθηκε απαραίτητη η παρουσία κάποιου στελέχους του Ελληνικού Τμήματος της ΙΒΒΥ.

91 

ΤΕΥΧΟΣ 110 / 2013

Εργαστήρι για το Θέατρο Ανάγνωσης Η Dr. Elizabeth Poe, η οποία ειδικεύεται στο Readers Theater, οργάνωσε στις 11 Απριλίου, στα γραφεία του Ελληνικού Τμήματος της ΙΒΒΥ, εργαστήρι Θεάτρου Ανάγνωσης, βασισμένο στο βιβλίο της με τίτλο From children literature to Readers Theater που κυκλοφόρησε πρόσφατα. Με την τεχνική του Readers Theater, παιδιά ή ενήλικες παρουσιάζουν μιαν «αλλιώτικη» παράσταση στην οποία κυρίαρχο είναι το κείμενο και όχι η υποκριτική. Χωρίς σκηνικά, κοστούμια, και βέβαια χωρίς να χρειάζεται αποστήθιση του ρόλου, οι αναγνώστες-ηθοποιοί διαβάζουν σε ομάδες. Το σημαντικό είναι ότι οι ίδιοι μετατρέπουν το κείμενο σε θεατρικό σενάριο. Το γεγονός αυτό, όταν οι αναγνώστες είναι παιδιά, αποκτά ιδιαίτερη εκπαιδευτική αξία.

10η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου

92

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Το Ελληνικό Τμήμα ΙΒΒΥ ήταν παρόν στη 10η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη, στο διάστημα 16-19 Μαΐου 2013. Το περίπτερο του Κύκλου επισκέφτηκαν ομάδες μαθητών, όπου έπαιξαν με την αφίσα της IBBY και δημιούργησαν δικές τους αφίσες αλλά και μηνύματα για την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου!

TA TΡΙΑ ΠΡΩΤΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΤΟΥ «ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ» ΑΝΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Ο «Αναγνώστης» δίνει στη δημοσιότητα τη σειρά κατάταξης των τριών πρώτων βιβλίων σε κάθε κατηγορία, με βάση τα αποτελέσματα της μυστικής ψηφοφορίας.

Λογοτεχνικό βιβλίο για εφήβους • Παπαθεοδώρου Β., Οι άρχοντες των σκουπιδιών, Καστανιώτης • Ζορμπά-Ραμμοπούλου Β., Σελίδες ενός έφηβου χειμώνα, Πατάκης • Δαρλάση Αγγ., Με λένε σύννεφο, Πατάκης

Λογοτεχνικό βιβλίο για παιδιά • Χριστοδούλου Π., Η μπάλα της ζωής τους, Κέδρος • Καλοβυρνάς Λ., Γκντουπ, Κέδρος • Παππά Ρ., Το παιδί που στο κεφάλι του φύτρωσε ένα δέντρο, Νεφέλη και • Ρουσάκη Μ., Μια φλόγα στο σκοτάδι. Η συγκλονιστική ιστορία της Έλεν Κέλερ, Κέδρος (ισοψηφία)

Εικονογραφημένο βιβλίο για παιδιά • Κυριτσόπουλος Αλ., Βεγγαλικά, και Λίγο ακόμα, Ίκαρος • Καζάζης Μ. (κείμενο και εικονογράφηση), Ζήκος ο λύκος, Καλειδοσκόπιο • Κρις Κ., Το πρώτο Χμ που είδα, Κέδρος

93

ΤΕΥΧΟΣ 110 / 2013

2012 – ΜΙΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΔΗΜΟΤΙΚΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ ΧΑΝΙΩΝ

94

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Οι Βιβλιοθήκες του Δήμου Χανίων, ζωντανά κύτταρα της πόλης, δυναμικά κέντρα δημιουργικότητας και καινοτομίας της τοπικής κοινωνίας, προσπαθούν να διαδραματίσουν ενεργό ρόλο και να ανταποκριθούν στις ανάγκες των πολιτών για πρόσβαση στη γνώση, διά βίου μάθηση, κοινωνικοποίηση και ανταλλαγή ιδεών. Στο πλαίσιο των στόχων τους για την ενίσχυση της αναγνωσιμότητας και κάθε είδους μορφωτικής και πολιτιστικής δραστηριότητας, διοργάνωσαν εκδηλώσεις για παιδιά και ενήλικες, συνεργάστηκαν με πολιτιστικούς φορείς, Ιδρύματα, Σχολεία και Μουσεία, και στόχευσαν μέσω μιας κοινής και συντονισμένης προσπάθειας στην ανάδειξη και εξέλιξή τους. Συγκεκριμένα, κατά το έτος 2012, τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Χανίων επισκέφτηκαν 18.952 χρήστες, ενώ εγγράφηκαν σε αυτήν 1.010 νέα μέλη. Συνολικά έγιναν αντικείμενο δανεισμού 25.967 τεκμήρια (έντυπο και οπτικοακουστικό υλικό), εκ των οποίων 23.854 βιβλία, 562 περιοδικά και 1.551 τεκμήρια οπτικοακουστικού υλικού. Τη Δημοτική Βιβλιοθήκη επισκέφθηκαν επίσης 13 τμήματα σχολείων. Τις υπηρεσίες Διαδικτύου χρησιμοποίησαν 1.759 αναγνώστες. Στη συλλογή προστέθηκαν 1.459 τόμοι νέων βιβλίων, 110 τόμοι περιοδικών, 40 τόμοι εφημερίδων και 103 τεμάχια οπτικοακουστικού υλικού.

Παιδική-Εφηβική Βιβλιοθήκη Δημοτικού Κήπου Κατά το προηγούμενο έτος, στη συλλογή της Παιδικής-Εφηβικής Βιβλιοθήκης του Δημοτικού Κήπου προστέθηκαν 294 τόμοι βιβλίων, γράφτηκαν 630 παιδιά ως νέα μέλη, αγοράστηκαν 294 τόμοι βιβλίων και 23.367 τεκμήρια έγιναν αντικείμενο δανεισμού. Επισκέφτηκαν την Παιδική-Εφηβική Βιβλιοθήκη 76 τμήματα σχολείων.

Παιδική-Εφηβική Βιβλιοθήκη Δημοτικής Ενότητας Σούδας Το έτος 2012, στη συλλογή της Παιδικής-Εφηβικής Βιβλιοθήκης της Δημοτικής Ενότητας Σούδας προστέθηκαν 357 τόμοι βιβλίων, γράφτηκαν 191 παιδιά ως νέα μέλη, και 1.924 τεκμήρια έγιναν αντικείμενο δανεισμού. Επισκέφθηκαν τη Βιβλιοθήκη 9 τμήματα σχολείων.

Κινητή Βιβλιοθήκη Οι υπεύθυνοι της Κινητής Βιβλιοθήκης, λαμβάνοντας υπόψη:

ŸŸ τη δυσκολία πρόσβασης λόγω της απόστασης από τις Δημοτικές Βιβλιοθήκες της πόλης, και ŸŸ την έλλειψη ή μηδαμινή ύπαρξη Σχολικών Βιβλιοθηκών, καθιέρωσαν πρόγραμμα επισκέψεων μία φορά την εβδομάδα σε 14 Σχολικές Μονάδες του Δήμου Χανίων, με εβδομαδιαίο δανεισμό, ανάλογα με το δυναμικό του σχολείου, 250-300 βιβλία. Στατιστικά στοιχεία για το έτος 2012: ŸŸ Εξυπηρετήθηκαν 14 Σχολικές Μονάδες. ŸŸ Οι μαθητές δανείστηκαν συνολικά 4.350 βιβλία.

Λέσχη Ανάγνωσης Ενηλίκων Δημοτικής Βιβλιοθήκης Οι συναντήσεις της Λέσχης Ανάγνωσης Ενηλίκων πραγματοποιούνται σε σταθερή βάση, μία φορά το μήνα, με τόπο συνάντησης το Αναγνωστήριο της Δημοτικής Βιβλιοθήκης, για να συζητήσουν τα μέλη αυτής για ένα βιβλίο το οποίο συνεννοήθηκαν να διαβάσουν όλοι. Η Λέσχη Ανάγνωσης της Δημοτικής Βιβλιοθήκης, για το έτος 2012, συναντήθηκε 13 φορές διαβάζοντας τους συγγραφείς: Μάρω Δούκα, Philip Roth, Julian Barnes, Ζυράννα Ζατέλη, Βασιλική Πέτσα, Nadine Gordimer, Sebastian Barry, John Banville και Γιάννη Μακριδάκη.

Παιδικές Λέσχες Ανάγνωσης Η Δημοτική Βιβλιοθήκη Χανίων, σε συνεργασία με τη γνωστή συγγραφέα παιδικών βιβλίων κα Ευδοκία Σκορδαλά-Κακατσάκη, την εκπαιδευτικό και πρόεδρο του Συλλόγου Φίλων του Μουσείου Σχολικής Ζωής κα Μαρία Δρακάκη και τη Σχολική Σύμβουλο της Α'/θμιας Εκπαίδευσης κα Αθηνά Ντούλια, ανέλαβαν το συντονισμό των Παιδικών Λεσχών Ανάγνωσης του Δήμου Χανίων. Σε 14 συναντήσεις, κατά το έτος 2012, στο χώρο της Παιδικής-Εφηβικής Βιβλιοθήκης του Δημοτικού Κήπου και στο χώρο της Παιδικής-Εφηβικής Βιβλιοθήκης της Δημοτικής Ενότητας Σούδας, μία φορά το μήνα, στα παιδιά δόθηκε η ευκαιρία να γνωρίσουν βιβλία, αγαπημένους συγγραφείς, να συζητήσουν γι’ αυτά, να παίξουν, να γελάσουν, ώστε η ανάγνωση να γίνει συνήθεια και μέρος της καθημερινότητάς τους. Με αυτόν τον τρόπο θα επιζητούν τη συντροφιά του βιβλίου από δική τους επιλογή και ανάγκη.

Εκδηλώσεις Δημοτικών Βιβλιοθηκών Πληθώρα εκδηλώσεων, καλά οργανωμένων και με εκπαιδευτικό χαρακτήρα για παιδιά και ενήλικες. Άνθρωποι του πνεύματος και των επιστημών επιστρατεύτηκαν για τη διεξαγωγή των εν λόγω εκδηλώσεων. Συγγραφείς, ποιητές, γιατροί, βιολόγοι, μετεωρολόγοι, εκπαιδευτικοί και άλλες ειδικότητες, αναλόγως του θέματος, ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμά μας – τους ευχαριστούμε θερμά!

95

ΤΕΥΧΟΣ 110 / 2013

Η Δημοτική Βιβλιοθήκη πραγματοποίησε, για το έτος 2012, 8 εκδηλώσεις για ενήλικες. Ας θυμηθούμε, στην αρχή της χρονιάς, τη Μάρω Δούκα και Το δίκιο είναι ζόρικο πολύ, αργότερα την παρουσίαση των βιβλίων Κρητική Μαντινάδα και Ριζίτικο τραγούδι, την τιμητική εκδήλωση για τον Σταμάτη Αποστολάκη, το αφιέρωμα στην Ημέρα Ποίησης, τη συμμετοχή στην εκδήλωση-αφιέρωμα για την Ημέρα της Γυναίκας με έκθεση βιβλίου, την έκθεση ζωγραφικής των έργων του ζωγράφου Χαράλαμπου Δερμάτη, την εκδήλωση «Έξυπνες Ιδέες, Ελκυστικές Βιβλιοθήκες» με καλεσμένη την Αμερικανίδα βιβλιοθηκονόμο Ελίζαμπεθ Φάουλερ, κ.ά.

Παιδικές-Εφηβικές Βιβλιοθήκες

96 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Πάνω από 110 εκδηλώσεις και μαθήματα εκμάθησης σκακιού, μαθήματα μουσικοθεάτρου, μαθήματα ζωγραφικής για τα παιδιά, πραγματοποιηθήκαν το 2012 στις Παιδικές-Εφηβικές Βιβλιοθήκες του Δήμου Χανίων. Τι να πρωτοθυμηθούμε! Τη Μάρω Θεοδωράκη και την Όμορφη Πόλη, την Αλκη Ζέη και την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου, το αφιέρωμα στην Παγκόσμια Ημέρα Νερού, την εκδήλωση για τα «Ήθη και Έθιμα του Πάσχα» με τον κ. Αποστολάκη και τις πασχαλινές κατασκευές, την ευαισθητοποίηση μαθητών και εφήβων για θέματα Περιβαλλοντικής Αγωγής με τον κ. Φιλιππάκη, τη θεατρική μας παράσταση «Πριγκίπισσα Δυσκολούλα» με την κα Ξόμαλη, την πληθώρα καλοκαιρινών δραστηριοτήτων με θέμα «Διαδρομές με πυξίδα τη Βιβλιοθήκη», τον εορτασμό της Ευρωπαϊκής Εβδομάδας Μετακίνησης-Ημέρα χωρίς Αυτοκίνητο, την Ημέρα για τα Δικαιώματα του Παιδιού, το πρόγραμμα «Ανακαλύπτω τους μεγάλους ζωγράφους», με καλεσμένους τους ζωγράφους κ. Καψοκαβάδη και κ. Πανηγυράκη, τις όμορφες και δημιουργικές χριστουγεννιάτικες ώρες απασχόλησης των παιδιών, και τόσα άλλα!

Εκπαίδευση-επιμόρφωση προσωπικού Το προσωπικό των Βιβλιοθηκών συμμετείχε ενεργά σε σεμινάρια και συνέδρια που αφορούσαν την ανάπτυξη των δεξιοτήτων και τον εμπλουτισμό των γνώσεων αυτού. Τα σημαντικότερα σεμινάρια/συνέδρια στα οποία συμμετείχε το προσωπικό των Βιβλιοθηκών του Δήμου ήταν: ŸŸ το βιωματικό σεμινάριο του Future Library για την οργάνωση και διαχείριση της καλοκαιρινής εκστρατείας «Διαδρομές με πυξίδα τη Βιβλιοθήκη», που πραγματοποιήθηκε στην πόλη της Βέροιας (Μάρτιος 2012), και ŸŸ το συνέδριο Un-conference, «Future Libraby 2012: Μοιραζόμαστε τις ίδιες σελίδες, ας μοιραστούμε ιδέες», που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη (Νοέμβριος 2012).

ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΑΡΘΡΩΝ ΣΤΙΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ Το περιοδικό Διαδρομές λειτουργεί με κριτές. Την κριτική επιτροπή αποτελούν μέλη της συντακτικής επιτροπής, πανεπιστημιακοί και άλλοι ειδικοί επιστήμονες, ανάλογα με τη θεματική του κειμένου που υποβάλλεται προς δημοσίευση. Τα κείμενα υποβάλλονται σε ηλεκτρονική μορφή είτε μέσω e-mail είτε σε CD (με τη συνοδεία δύο εκτυπώσεων). Στην πρώτη περίπτωση τα κείμενα υποβάλλονται σε: α) Πέγκυ Σκουλίδα (pskoulida@psichogios.gr), β) Τασούλα Τσιλιμένη (tsilimeni@ gmail.com) και γ) Ελένη Ηλία (eilia@hol.gr). Στη δεύτερη περίπτωση αποστέλλονται ταχυδρομικά στη διεύθυνση: Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ, υπ’ όψιν Π. Σκουλίδα, Τατοΐου 121 & Σπ. Μερκούρη 1, 144 52 Μεταμόρφωση Αττικής. ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Κάθε κείμενο δεν θα πρέπει να ξεπερνά στο σύνολό του τις 3.000 λέξεις. Στην πρώτη σελίδα υποβολής της πρότασης θα πρέπει να περιέχεται κατά σειρά: • Τίτλος άρθρου: στο κέντρο, με στοιχεία 14΄ έντονα (bold), και από κάτω κενό 2 στίχων (αράδων). • Ονοματεπώνυμο συγγραφέα ή συγγραφέων (στιλ γραμματοσειράς απλό, μέγεθος 12΄). • Ιδιότητα, ταχυδρομική διεύθυνση, ηλεκτρονική διεύθυνση, τηλέφωνο.

97

ΤΕΥΧΟΣ 110 / 2013

Ακολουθεί μία (1) σελίδα όπου επαναλαμβάνεται ο τίτλος του άρθρου, όπως παραπάνω, και στη συνέχεια το πλήρες κείμενο, το οποίο θα είναι πλήρως στοιχισμένο ως εξής: • Γραμματοσειρά: Times New Roman Greek, σε μέγεθος 12΄ (για το κείμενο). • Διάστιχο: μονό. • Εισαγωγικά τύπου: « » για τις παραθέσεις και: ‘’ για όρους, κ.λπ. • Εφόσον υπάρχουν τίτλοι ενοτήτων εντός του κειμένου, αυτοί θα πρέπει να έχουν στοίχιση αριστερά, με στοιχεία 12΄ bold.

Οδηγίες για τις βιβλιογραφικές αναφορές Σε ό,τι αφορά τις παραπομπές, σας παραθέτουμε στη συνέχεια παραδείγματα σύμφωνα με την American Psychological Association (4η έκδοση). Αναφορά σε άρθρα περιοδικών: Turner�� , �� J�� . �� C�� . (1975). �� Social comparison and social identity: Some prospects for intergroup behaviour. European Journal of Social Psychology, 5, 5-34. Αναφορά σε βιβλίο:

98

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Maccoby, E. E., & Jacklin, C. N. (1974). The psychology of sex differences. Stanford, CA: Stanford University Press. Αναφορά σε άρθρα που αποτελούν κεφάλαιο βιβλίου ή συλλογικού τόμου: Pratto, F., Sidanius, J., & Stallworth, L. M. (1993). Sexual selection and Sexual and ethnic basis of social hierarchy. In L. Ellis (Ed.), Social stratificatio αnd socioeconomic inequality (pp. 111-137). Westport, CT: Praeger. Αναφορές σε ηλεκτρονικές πηγές: Άρθρο σε περιοδικό: Kaplan, A., & Krueger, J. (1999). Compliance after threat: Self-affirmation or self-presentation? Current Research in Social Psychology, 4, 178-197. Retrieved November 2, 1999 from the World Wide Web: http://www.uiowa.edu/~grpproc/crisp/crisp.4.7.htm

 ΤΟ ΔΩΜΑΤΙΟ ΠΟΥ ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ

Η ΜΟΝΑΞΙΑ ΤΩΝ ΣΥΝΟΡΩΝ

Μάρω Βαμβουνάκη

Γλυκερία Γκρέκου

Η μικρή Δανάη τριγυρίζει μέσα στο μεγάλο σπίτι της, μελαγχολεί και πλήττει. Ώσπου μια μέρα ανακαλύπτει την ξύλινη σκάλα που οδηγεί στο υπόγειο. Εκεί ζουν δυο άγνωστοι, παράξενοι ηλικιωμένοι, ο Ροδολίνος και η Τζιτζιφλώρα. Σοφοί, καλοί, ονειροπόλοι και δραπέτες από το βαρετό κόσμο των μεγάλων, θα τη δεχθούν με αγάπη, θα τη φροντίσουν και θα την πάρουν σε μια απίστευτη, θαυμαστή άλλη γη· τόπο ολοζώντανο παλιών παραμυθιών και μύθων. Η ζωή της πια γίνεται μια μαγευτική, ευτυχισμένη περιπέτεια, που κρύβεται καλά μέσα στο ίδιο τους το σπίτι. Εξάλλου, μόνο όσοι πιστεύουν στα θαύματα μπορεί κάποτε να τα ζήσουν.

Αθήνα, 2012. Μια ηλικιωμένη Eλληνίδα δασκάλα, με καταγωγή από τον Πόντο, ζει μόνη και αισθάνεται ξένη στον τόπο της. Φοβάται να βγει από το σπίτι της, εξαιτίας των ξένων που έχουν καταλάβει τη γειτονιά της. Στον απέναντι δρόμο ζει ένα κορίτσι, προσφυγόπουλο από το Αφγανιστάν, που ζει επίσης στο φόβο και βιώνει αντίστοιχα τη μοναξιά που νιώθει κάθε πρόσφυγας. Όταν η μοναξιά γίνεται αφόρητη, η ηλικιωμένη γυναίκα αισθάνεται πως η ζωή δεν έχει αξία αν δε μοιράζεσαι την καθημερινότητα με άλλους ανθρώπους. Σκαρφίζεται ένα κόλπο, γνωρίζεται με τη μικρή και έτσι αναπτύσσεται μια ανθρώπινη σχέση ανάμεσά τους… Ένα εξαιρετικό βιβλίοκαθρέφτης της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας.

Κυκλοφορούν και σε e-books. Αναζητήστε περισσότερους από 750 τίτλους στο www.psichogios.gr/ebooks!

Γίνετε μέλη δωρεάν στο www.psichogios.gr ή καλώντας χωρίς χρέωση στο 800-11-64 64 64 και κερδίστε προνόμια και δώρα.

Οι ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ είναι το περιοδικό που ασχολείται με τη θεωρητική θεμελίωση της Παιδικής Λογοτεχνίας, την παρουσίαση παιδικών βιβλίων, την πληροφόρηση γύρω από την κίνηση των παιδικών βιβλίων καθώς και με τη διδακτική της λογοτεχνίας και τις εφαρμογές στο σχολείο.



Ενδιαφέρει: εκπαιδευτικούς γονείς εικονογράφους βιβλιοθηκάριους εκδότες παιδοψυχολόγους ερευνητές σπουδαστές και γενικά όσους ενδιαφέρονται για τα παιδικά βιβλία.