Diadromes teuxos no 114

114 KΑΛΟΚΑΙΡΙ 2014 Δωρεάν ηλεκτρονική έκδοση

ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

Λογοτεχνία και Βιώματα

Περιέχει CD με αφήγηση από τον συγγραφέα!

ΕΚ Δ

79 -2 014

ΕΙ

Σ ΨΥΧ Ο

ΟΣ

Σ ΨΥΧ

ΕΚ Δ

ΕΙ

ΓΙ

Ιστορίες για γοργόνες όλοι μας έχουμε ακούσει... Υπήρχε όμως μια γοργόνα αλλιώτικη από τις άλλες, , μοναδική, που γι αυτή δεν έχει γραφτεί ως τα σήμερα κανένα βιβλίο. Ήταν η γοργόνα Ελισσώ και αυτή είναι η ιστορία της.

79 -2 0 14

Κυκλοφορεί και σε e-book. Αναζητήστε περισσότερους από 850 τίτλους στο www.psichogios.gr/ebooks! PUB

PUB

Σ ΤΟ Χ Ω Ρ Ο Τ Η Σ ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Γ Ι Α Π Α Ι Δ Ι Α Κ Α Ι Ν Ε ΟΥ Σ Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Κ Α Ι Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Ε Σ Σ ΤΟ Σ ΧΟ Λ Ε Ι Ο

Λογοτεχνία και Βιώματα Τα βιώματα, οι συσσωρευμένες εμπειρίες της ζωής, όχι μόνο επηρεάζουν γενικά, αλλά και καθορίζουν ενίοτε τη συμπεριφορά του ατόμου. Σε αυτά ανατρέχουμε πολλές φορές για να ερμηνεύσουμε κινήσεις, κλίσεις και δημιουργικές κατευθύνσεις. Λειτουργούν ως στήριγμα και πηγή καλλιτεχνικής έκφρασης. Όσο περισσότερα γνωρίσει κανείς στη ζωή του τόσο περισσότερο πλουτίζει την ψυχή του. Περιπέτειες, ταξίδια, καταστροφές, περίοδοι ευτυχίας και δυστυχίας, πόλεμοι, κατατρεγμοί, κ.λπ., όλα αυτά αφήνουν το στίγμα τους και κάνουν πιο σοφό τον άνθρωπο. «Πολλών δ’ ανθρώπων ίδεν άστεα και νόον έγνω», λέει ο Όμηρος για τον Οδυσσέα. Ας θυμίσουμε ότι τα πιο ισχυρά βιώματα δημιουργούνται στην παιδική ηλικία και τα παιδικά τραύματα συνοδεύουν τον άνθρωπο σε όλη του τη ζωή. Η λογοτεχνία σε μεγάλο βαθμό είναι βιωματική, υπό την έννοια ότι ο συγγραφέας (ποιητής, διηγηματογράφος, κ.λπ.) αφηγείται προσωπικές βιωματικές καταστάσεις. Ο αναγνώστης, συμμετέχοντας με τον δικό του τρόπο σε αυτόν τον κόσμο της περιπέτειας ή του δράματος, επηρεάζεται ανάλογα. Και περισσότερο επηρεάζονται οι μικρές ηλικίες, που έχουν ακόμη αδιαμόρφωτο το χαρακτήρα τους. Από εδώ, ασφαλώς, απορρέει και η αυξημένη ευθύνη του συγγραφέα που γράφει για παιδιά, καθόσον οι ήρωες με τη δράση τους δημιουργούν πρότυπα μίμησης και ενίοτε χαράσσουν, ανεπαίσθητα, δρόμους ζωής. Στο τεύχος αυτό των Διαδρομών ο αναγνώστης θα βρει άρθρα σχετικά με το βίωμα στη λογοτεχνία, και ιδιαίτερα πώς αυτό συναντάται στα παιδικά βιβλία, μία μελέτη για τα λογοτεχνικά Αλφαβητάρια, τις καθιερωμένες Επισημάνσεις, συνέντευξη, βιβλιοπαρουσιάσεις, επίκαιρη ύλη, κ.ά. Ευχόμαστε Καλό Καλοκαίρι! Ο Διευθυντής

Περίοδος Γ’: Καλοκαίρι 2014 Τεύχος 114 Ιούνιος - Ιούλιος - Αύγουστος 2014 Τριμηνιαία Έκδοση (Περίοδος Β΄: 2001-2005, τεύχη 61-80 Περίοδος Α΄: 1986-2000, τεύχη 1-60)

ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ Κ ΑΙ ΝΕΟΥΣ Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Κ Α Ι Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Ε Σ Σ ΤΟ Σ ΧΟ Λ Ε Ι Ο

3rd Period: Summer 2014 No 114 June - July - August 2014 Quarterly Publication (2nd Period: 2001-2005, No 61-80 1st Period: 1986-2000, No 1-60)

Ιδιοκτησία: Ελληνικό Τμήμα της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα / Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου Σωματείο μη-κερδοσκοπικό Μπουμπουλίνας 28, 10682 Αθήνα kyklos@greekibby.gr

Owner: Greek Section of I.B.B.Y. / Circle of the Greek Children's Book, a Greek non-profit union 28, Bouboulinas str., 10682 Αthens kyklos@greekibby.gr

Εκδότης & Διευθυντής: Βασίλης Αναγνωστόπουλος, e-mail: vanagno@ece.uth.gr

Publisher & Director: V. D. Anagnostopoulos, e-mail: vanagno@ece.uth.gr

Yπεύθυνοι Ύλης: Aγγελική Βαρελλά Ελένη Ηλία Τασούλα Τσιλιμένη Συντακτική Επιτροπή: Αγγελική Βαρελλά (Α.Β.), 210.808.06.05, e-mail: angeliki.varella@gmail.com Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη (Γ.Γ.-Σ.), 210.808.45.15 Ελένη Ηλία (Ε.Η.), 210.557.42.50, e-mail: eilia@hol.gr Μαρία Μιράσγεζη (Μ.Μ.), 210.522.68.66 Ηρώ Παπαμόσχου (Η.Π.), email: iro_papam@yahoo.gr Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου (Λ.Π.-Α.), 210.822.30.08, e-mail: loty@loty.gr Τασούλα Τσιλιμένη (Τ.Τσ.), 2310.342.856, e-mail: tsilimeni@gmail.com Θέτη Χορτιάτη (Θ.Χ.), 2310.273.514 Λίτσα Ψαραύτη (Λ.Ψ.), 210.681.22.81, e-mail: info@psarafti.gr Ιστοσελίδες σχετικές με το βιβλίο: ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ www.biblionet.gr ΕΚΕΒΙ http://www.ekebi.gr Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ http://www.greekibby.gr Ο ΜΙΚΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ http://www.mikrosanagnostis.gr ΚΕΙΜΕΝΑ – ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ http://keimena.ece.uth.gr

Εικόνα Εξωφύλλου: Ακροφοβία (αδημοσίευτο) του εικονογράφου Mark Weinstein Marketing, Δημόσιες Σχέσεις και Διαφημίσεις: Ελένη Βαζούρα, 210.2804.847 e-mail: evazoura@psichogios.gr Επικοινωνία: Εκδ. Ψυχογιός A.E. Tατοΐου 121, 14452 Μεταμόρφωση Τηλ.: 210.2804.800 Eπιμελητής περιοδικού: Πέτρος Γιαρμενίτης DTP: Σπυριδούλα Βονίτση Το περιοδικό ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ εκδίδεται 4 φορές το χρόνο, τους μήνες Μάρτιο, Ιούνιο, Σεπτέμβριο και Δεκέμβριο Απαγορεύεται η μερική ή ολική αντιγραφή ή αναπαραγωγή του περιεχομένου ή της δομής του περιοδικού αυτού χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη ο οποίος διατηρεί όλα τα δικαιώματά του

Editors: Angeliki Varella Helen Ilia Tasoula Tsilimeni Editorial Committee: Αngeliki Varella (Α.V.), 210.808.06.05, e-mail: angeliki.varella@gmail.com Galatia Soureli (G.S.), 210.808.45.15 Eleni Ilia (Ε.I.), 210.557.42.50, e-mail: eilia@hol.gr Μaria Μirasgezi (Μ.Μ.), 210.522.68.66 Iro Papamoschou (Ι.P.), email: iro_papam@yahoo.gr Loty Petrovits (L.P.), 210.822.30.08, e-mail: loty@loty.gr Τassoula Τsilimeni (Τ.Τs.), 2310.342.856, e-mail: tsilimeni@gmail.com Theti Hortiati (Th.H.), 2310.273.514 Litsa Psarafti (L.Ps.), 210.681.22.81, e-mail: info@psarafti.gr Book web sites: GREEK BOOKS IN PRINT DATABASE www.biblionet.gr NATIONAL BOOK CENTRE OF GREECE http://www.ekebi.gr THE CIRCLE OF THE GREEK CHILDREN’S BOOK http://www.greekibby.gr YOUNG READER http://www.mikrosanagnostis.gr “KIMENA” (TEXTS) – JOURNAL FOR THE STUDY AND RESEARCH OF CHILDREN’S AND YA LITERATURE http://keimena.ece.uth.gr

Cover Illustration: Acrophobia (unpublished) illustrated by Mark Weinstein Marketing, Public Relations and Advertisments: Εleni Vazoura, 210.2804.847 e-mail: evazoura@psichogios.gr Communication: Psichogios Publications S.A. 121, Tatoiou str. 14452 Metamorfossi Τel.: 210.2804.800 Copy editor: Petros Yarmenitis DTP: Spyridoula Vonitsi DIADROMES is published four times a year in March, June, September and December The reproduction or copy of the contents or structure of this magazine, in whole or in part, is prohibited without the written authority of the publisher, who retains all rights

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

CONTENTS

Επισημάνσεις

Points

Ο εικονογράφος του τεύχους: Mark Weinstein

This Issue’s Illustrator: Mark Weinstein

Λογοτεχνικά αλφαβητάρια: Κριτική προσέγγιση και διδακτική εφαρμογή του Αλέξανδρου Ν. Ακριτόπουλου

Literary alphabet books: A critical approach and their educational application by Alexandros N. Akritopoulos

Το βίωμα ως πηγή έμπνευσης και δημιουργίας του Βασίλη Δ. Αναγνωστόπουλου

Real-life experience, a source of inspiration and creation by Vassilis D. Anagnostopoulos

Λογοτεχνία και βιώματα – Mια σύντομη προσωπική ματιά της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου

Literature and Experience – A brief personal overview by Loty Petrovits-Androutsopoulou

Βιβλιοπαρουσιάσεις (28 τίτλοι)

Book Presentations (28 titles)

Βιώματα από τον Eλληνοϊταλικό Πόλεμο και την Κατοχή, στο πεζογραφικό έργο για παιδιά και νέους της Αγγελικής Βαρελλά της Διονυσίας Μαργαρίτη

Real-life experiences from the Greco-Italian war and the Occupation, in literary works for children and teens of Angeliki Varella by Dionysia Margariti

Μια ξεχωριστή διεθνής διάκριση για μια σπουδαία Ελληνίδα συγγραφέα, τη Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου του Βασίλη Δ. Αναγνωστόπουλου

A special international distinction for a singular Greek writer, Loty Petrovits-Andrοutsopοulou by Vassilis D. Anagnostopoulos

Η έννοια της παιδικότητας του Γιώργη Κρόκου

The meaning of childhood by George Krokos

Συνέντευξη της Αγγέλας Μάλμου από την Αγγελική Βαρελλά

An interview with Angela Malmou by Angeliki Varella

Νέα

News

Προδιαγραφές υποβολής άρθρων στις Διαδρομές

Submission Guidelines

Τα ενυπόγραφα κείμενα εκφράζουν τις προσωπικές απόψεις των συγγραφέων τους. The undersigned articles express the personal opinions of their authors.

ε πισημάνσ ε ι ς

επισημάνσεις

Aλλάζουν όλων το μυαλό; Στην εφημερίδα Το Βήμα δημοσιεύτηκε προ καιρού ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον άρθρο με τίτλο «Τα βιβλία αλλάζουν το μυαλό». Στο άρθρο αυτό δίνονταν πληροφορίες σχετικά με τις διαπιστώσεις ερευνητών του Πανεπιστημίου Έμορι των ΗΠΑ, οι οποίοι απέδειξαν ότι τα βιβλία που διαβάζουμε μας επηρεάζουν βαθύτερα απ’ ό,τι νομίζαμε και ενδεχομένως ενισχύουν τις γνωσιακές μας ικανότητες. Χαρακτηριστικά, το άρθρο άρχιζε ως εξής: «Λέμε συχνά ότι ένα καλό βιβλίο ανοίγει το μυαλό, τώρα οι επιστήμονες διαπιστώνουν ότι μπορεί και να το αλλάξει». Διαβάζοντας τη φράση αυτή, σίγουρα πολλοί θ’ αναρωτήθηκαν: Αν το μυαλό των αναγνωστών μπορεί ένα βιβλίο να το «ανοίξει» και να το «αλλάξει», ποιος ή τι θ’ ανοίξει και θ’ αλλάξει το μυαλό των ασχέτων πολιτικών του τόπου μας που διαχειρίζονται με τον χειρότερο τρόπο, για να μην πούμε με τρόπο εγκληματικό, τα θέματα που αφορούν την παραγωγή, τη διάθεση και τη διάδοση του βιβλίου, ιδιαίτερα του ελληνικού και μάλιστα του παιδικού/νεανικού;



ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Λ.Π.-Α.

ε πισημάνσ ε ι ς

επισημάνσεις

Το χρονικό της εξόντωσης Οι άνθρωποι του βιβλίου αγωνίζονται για την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας με όλες τους τις δυνάμεις, η Πολιτεία όμως κάνει ό,τι μπορεί για να ματαιώσει τέτοιες προσπάθειες. Ιδού το χρονικό που ανάρτησε με θλίψη του, τον περασμένο Μάρτη, ο Πρόεδρος του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα/Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου Β. Ηλιόπουλος στην ιστοσελίδα του Κύκλου, σχετικά με όσα διεπράχθησαν τα τελευταία δύο χρόνια:

Το χρονικό της εξόντωσης του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου ▶ ▶ ▶ ▶

Καταργείται η Διεθνής Έκθεση Παιδικού Βιβλίου στην Helexpo στην Αθήνα. Κατασυκοφαντείται το Πρόγραμμα Φιλαναγνωσίας του ΕΚΕΒΙ. Ανακοινώνεται το κλείσιμο του ΕΚΕΒΙ. Σταματά η ετήσια κάλυψη της συνδρομής του Κύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου στην ΙΒΒΥ, με κίνδυνο να μην εκπροσωπείται η Ελλάδα στη Διεθνή Οργάνωση, καθώς και η κάλυψη των εξόδων των Ελλήνων υποψηφίων για το Διεθνές Βραβείο Άντερσεν της ΙΒΒΥ. ▶ Κλείνει το Κέντρο Παιδικών και Νεανικών Βιβλιοθηκών. ▶ Για πρώτη φορά μετά από δύο και πλέον δεκαετίες ΔΕΝ υπάρχει ελληνικό περίπτερο στη Διεθνή Έκθεση Παιδικού Βιβλίου στην Μπολόνια. ▶ Προωθείται η ψήφιση της κατάργησης της ενιαίας τιμής του Βιβλίου. Τα οικονομικά μεγέθη στο χώρο του βιβλίου δεν είναι τέτοια που να δικαιολογούν αυτή την επίθεση. Αναρωτιέται λοιπόν κανείς ΓΙΑΤΙ; Ίσως δε χρειαζόμαστε μια μελλοντική γενιά αναγνωστών, άρα σκεπτόμενων Ελλήνων; Ίσως ενοχλεί η Ελληνική Γλώσσα; Ίσως η κρίση πρέπει οπωσδήποτε να πλήξει και τον Πολιτισμό; Τα συμπεράσματα ανήκουν στον καθένα. Εμάς, τους ανθρώπους της Παιδικής Λογοτεχνίας όμως, που δουλεύουμε εθελοντικά εδώ και χρόνια, δεν μας σταματά τίποτα. Θα είμαστε πάντα εκεί, κοντά στα παιδιά, για να τα μυήσουμε στην απόλαυση της λογοτεχνίας. Είμαστε βέβαιοι ότι όσοι ενδιαφέρονται πραγματικά για το ελληνικό παιδικό βιβλίο ενστερνίζονται πλήρως τα αισθήματα που προκάλεσαν οι παραπάνω ενέργειες. Λ.Π.-Α.



ΤΕΥΧΟΣ 114 / 2014

Ραπ τραγούδι με σατιρική διάθεση από τη Θέτη Χορτιάτη

ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΜΙΚΡΟΥ ΡΑΠΕΡ

6

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Είμαι ο Ράπερ ο μικρός χιπ-χοπ είν’ ο χορός μου ρυθμό μού δίνει ο τζίτζικας το κέφι ο ουρανός μου

Να ’χουμε ζώα και πουλιά να παίζουμε στην τάξη να μάθει ο νους φτερούγισμα ψηλά για να πετάξει

Μια κότα λέξεις μου ’δωσε ο πετεινός τους ήχους ο αγέρας λόγια ταίριασε γαργάρα κάνω στίχους

Κι όπως παντού τη βρίσκουμε και στο σχολειό η χαρά μας που προσπαθεί σαν του αετού να κάνει τα φτερά μας

Γιο γιο γιο γιο! Γιο γιο γιο!

Και θα σας πω τι αγαπώ στο σπίτι, στο σχολείο: πως μ’ ένα λάπτοπ φίλο μου θέλω κι ένα βιβλίο

Το ραπ τρελή διασκέδαση για το μαθηταριό! Με ραπ τραγούδι στο σχολειό βρίσκω την ευκαιρία να κάνω τα παράπονα και διαμαρτυρία:

Γιο γιο γιο γιο! Γιο γιο γιο!

Θέλουμε μάθημα μικρό διάλειμμα μεγάλο να ’ναι παιχνίδι κι η δουλειά για να ζητούμε κι άλλο

Γιο γιο γιο γιο! Γιο γιο γιο!

Κάθε βδομάδα εκδρομή χαρά και γεια να διώ!

Κι αν γίνω διαστημόπλοιο πλανήτες πάω να διώ!

Πάντοτε να ’χω αγκαλιά τους φίλους και τους δυο!

Κι έτσι πετάω πιο ψηλά κι απ’ το καμπαναριό!

ο εικονογράφος του τεύχους

φωτό: Έλλη Κωνσταντάρα

MARK WEINSTEIN Ο Mark Weinstein γεννήθηκε στις ΗΠΑ και ήρθε στην Ελλάδα το 1997. Είναι εικονογράφος με πτυχίο στις Καλές Τέχνες από το Parsons School of Design της Νέας Υόρκης. Έχει εργαστεί στην εταιρεία Hallmark Cards για την παραγωγή ευχετήριων καρτών με παραδοσιακά και ηλεκτρονικά μέσα, καθώς και ως κουκλοπαίκτης και εικονογράφος έργων και υλικών για κουκλοθέατρο. ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΑ ε Εικονογράφηση του κόμικ Prometheus <http://prometheuscomic.wordpress. com/> που δημοσιεύεται και στην εβδομαδιαία εφημερίδα Athens Plus. BIBΛΙΑ ε Maria Rousakis, Anna Propkos, Baboula Baby, A-to-Z Publishing, 2013. ε Αθηνά Ρεϊζάκη, Από Δευτέρα ως Κυριακή, Ψυχογιός, 2013. ε Χρήστος Δημόπουλος, Μαθαίνω τους αριθμούς σαν ποίημα, Ψυχογιός, 2013. ε Χρήστος Δημόπουλος, Μαθαίνω την αλφαβήτα σαν ποίημα, Ψυχογιός, 2013. ε Χρήστος Δημόπουλος, Μαθαίνω τα σχήματα και τα χρώματα σαν ποίημα, Ψυχογιός, 2013. ε Αθηνά Ρεϊζάκη, Μετράω από τη Ζούγκλα ως την Κουζίνα, Ψυχογιός, 2012. ε Μαρία Ρουσάκη, Ρέος ο Ωραίος, Μεταίχμιο, 2011. ε Νίτσα Αργυρού, Καλοκαιρινή Διασκέδαση – Νηπιαγωγείο, Μίνωας, 2010. ε Νίτσα Αργυρού, Καλοκαιρινή Διασκέδαση – Α΄ Δημοτικού, Μίνωας, 2010. ε Νίτσα Αργυρού, Καλοκαιρινή Διασκέδαση – Β΄ Δημοτικού, Μίνωας, 2010. ε Μαρίζα Ντεκάστρο, Πάμε στην Αθήνα;, Παπαδόπουλος, 2010. ε Μαρίζα Ντεκάστρο, Πάμε στη Θεσσαλονίκη;, Παπαδόπουλος, 2010. ε Mark Weinstein, Χριστουγεννιάτικες Κατασκευές, Κέδρος, 2009. ε Λένα Τοξίδου, Σκουπίδια εν δράσει!, Μίνωας, 2009. ε Μαρίζα Ντεκάστρο, Πάμε στην Κρήτη;, Παπαδόπουλος, 2009. ε Μαρίζα Ντεκάστρο, Πάμε στους Δελφούς;, Παπαδόπουλος, 2009. ε Μαρίζα Ντεκάστρο, Πάμε στο Ναύπλιο;, Παπαδόπουλος, 2009. ε Mark Weinstein, 20 Κανόνες για να Σέβεσαι το Περιβάλλον και να μην Τρελάνεις τη Φύση, Ελληνικά Γράμματα, 2008.



ΤΕΥΧΟΣ 114 / 2014

ε Mark Weinstein, 20 Κανόνες για να Είσαι Υγιής και να μην Τρελάνεις το Γιατρό, Ελληνικά Γράμματα, 2008.

ε Νίτσα Αργυρού, Με Χαρτί, Μολύβι & Κόλλα... τα Νηπιαγωγάκια Είναι Έτοιμα για Όλα!, Μίνωας, 2008.

ε Μάκης Τσίτας, Βρες Ποιος Είμαι!, Ελληνικά Γράμματα, 2007. ε Mark Weinstein, Η Κρυμμένη Αλφαβήτα, Πατάκης, 2007. ε Mark Weinstein, Το Μεγάλο Βιβλίο με τις Λέξεις, Πατάκης, 2007. ε Mark Weinstein, Μαμά, Μανούλα, Μανουλίτσα, σ’ αγαπώ γιατί…, Πατάκης, 2006.

ε Mark Weinstein, Μπαμπά, Μπαμπούλη, Μπαμπακούλη, σ’ αγαπώ γιατί…, Πατάκης, 2006.



ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ε Mark Weinstein, Παιδί, Παιδάκι, Πιτσιρικάκι, σ’ αγαπώ γιατί…, Πατάκης, 2006. ε Mark Weinstein, Ένα Κατσίκι που το Πονάει η Κοιλιά του, Πατάκης, 2005. ε Mark Weinstein, Αυγό-Βόλτα, μια Αλλιώτικη Αλφαβήτα, Πατάκης, 2005. ε Ζακλίν Μπέθια-Καμπανάρη, Καυγάς στο Μαγειριό, Αιγέας, 2005. ε Εύη Μαυροματίδου, Πόσο μ’ αρέσουν οι Καραμελίτσες!, Κέδρος, 2005. ε Νίκος Τσιώτσος, Ιστορίες με Τέσσερεις Πράξεις, Κέδρος, 2005. ε Χαρά Ρεντζέλου, Διαβάζω στο Νηπιαγωγείο, Κέδρος, 2005. ε Κώστας Γιουβαντσιούδης-Ειρήνη Μουσιάδου, Σκάκι και Φαντασία, Κέ-

δρος, 2004. ε Mark Weinstein, Παίζω με Παραμύθια: Η Κοκκινοσκουφίτσα, Παπαδόπουλος, 2004. ε Mark Weinstein, Παίζω με Παραμύθια: Ο Πινόκιο, Παπαδόπουλος, 2004. ε Mark Weinstein, Παίζω με Παραμύθια: Η Χιονάτη και οι εφτά νάνοι, Παπαδόπουλος, 2004. ε Mark Weinstein, Παίζω με Παραμύθια: Ο λύκος και τα εφτά κατσικάκια, Παπαδόπουλος, 2004. ε Mark Weinstein, 20 Κανόνες για να τα Πας Καλά στο Σχολείο Χωρίς να Τρελάνεις τη Δασκάλα Σου, Ελληνικά Γράμματα, 2003. ε Mark Weinstein, 20 Κανόνες για Ευχάριστες Διακοπές Χωρίς να Τρελάνεις τους Γονείς Σου, Ελληνικά Γράμματα, 2003. ε Χρωματίζω (4 τόμοι), Παπαδόπουλος, 2003. ε Χαρά Ρεντζέλου-Δημηρούλη, 110 Φύλλα Εργασίας για τα Προνήπια, Πατάκης, 2003. ε Mark Weinstein, Εσύ και το Ζωάκι Σου (Γατάκι), Κέδρος, 2002. ε Mark Weinstein, Εσύ και το Ζωάκι Σου (Σκυλάκι), Κέδρος, 2002. ε Ζακλίν Μπέθια-Καμπανάρη, Τα Ρολόγια Πάνε Βόλτα, Κέδρος, 2002. ε Ζακλίν Μπέθια-Καμπανάρη, Η Μπιχλιμπίδα, Κέδρος, 2002. ε Η Πρώτη Μου Ζωγραφική (4 τόμοι), Παπαδόπουλος, 2002. ε Χρωματίζω τα Ζώα (4 τόμοι), Παπαδόπουλος, 2002. ε Αγνή Παύλου-Αναστασία Μελίστα, Παιχνίδια με το Ευρώ, Πατάκης, 2001. ε Μικροσκόπια (8 τόμοι), Άμμος, 2000. ε Χαρά Ρεντζέλου-Δημηρούλη, 110 Φύλλα Εργασίας για το Νηπιαγωγείο, Πατάκης, 2000.

Σε όλα τα βιβλιοπωλεία EΥΓΕΝΙΑ ΦΑΚΙΝΟΥ ΦΡΟΥΤΑ, ΛΑΧΑΝΙΚΑ, ΛΟΥΛΟΥΔΙΑ, ΑΓΡΙΟΛΟΥΛΟΥΔΑ ΚΑΙ ΒΟΤΑΝΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ: Ευγενία Φακίνου Σελ. 176, τιμή:12 ,50 €

www.kedros.gr

Παροιμίες, αινίγματα, ποιήματα, τραγούδια, λογοπαίγνια, γλωσσοδέτες, στοιχεία μυθολογίας και χρήσιμες πληροφορίες για τα γνωστότερα φρούτα, λαχανικά, λουλούδια, αγριολούλουδα και βότανα. Με κείμενα ενδιαφέροντα και διασκεδαστικά, άλλα επιλεγμένα και άλλα γραμμένα από την Ευγενία Φακίνου, και με τις όμορφες, γεμάτες ζωντάνια εικόνες της το βιβλίο φέρνει τα παιδιά σε επαφή με τη φύση και τους καρπούς της. Στο τέλος της κάθε ενότητας υπάρχουν παιχνίδια-ασκήσεις συνόλων, και στο τέλος του βιβλίου αυτοκόλλητα. Για παιδιά προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας

Κατερίνα Κρις ΤΑ ΧΜ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ! Σειρά: Οι ανακαλύψεις του ‘Εγκμοντ Κλαβιέ ΚΕΙΜΕΝΑ & ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ: Κατερίνα Κρις Σελ. 90, τιμή 9,90 € Αυτή η ιστορία δεν έγινε μία φορά κι έναν καιρό. Το αντίθετο μάλιστα. Γίνεται κάθε φορά κι όλο τον καιρό. Εσύ βέβαια που την ακούς για πρώτη φορά θα νομίζεις πως έγινε μία φορά. Αλλά όχι. Αυτή η ιστορία γίνεται κάθε φορά που διαβάζουμε ένα μεγάλο βιβλίο… ΝΑ ΔΙΑΒΑΖΕΙΣ! κάθε φορά που γυρνάς μια σελίδα, ένα Χμ ξαναβρίσκει το χρώμα του! Αυτό το βιβλίο είναι το πιο πυκνογραμμένο βιβλίο για τα Χμ που έγινε ποτέ. Πυκνογραμμένο σημαίνει πως έχει πολλές πολλές λέξεις στριμωγμένες σε κάθε σελίδα. Είναι σαν να βλέπεις έναν τοίχο από λέξεις αντί για τούβλα. Αυτό δεν είναι κάτι κακό. Απλώς, όταν κοιτάς μια τέτοια σελίδα, μπορεί μερικές φορές να νιώθεις πως ανάμεσα σ’ εσένα και στην ιστορία υπάρχει ένας τοίχος. Αν βρεις το θάρρος να ξεκινήσεις αυτό το πυκνογραμμένο βιβλίο, ε, θα μάθεις πώς να τον γκρεμίζεις. Και δεν θα φοβηθείς ποτέ ξανά μπροστά σε ένα βιβλίο που είναι χοντρό σαν τούβλο! Για παιδιά από 7 χρονών

EYH ΤΣΙΤΙΡΙΔΟΥ-ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΙΔΟΥ ΜΙΑ ΒΟΛΤΑ ΣΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ Σειρά: Με ξεναγό την Ιστορία ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ: Λέλα Στρούτση Σελ. 64, τιμή:11 ,00 € Πώς ήταν ένα βυζαντινό σπίτι; Τι έτρωγαν οι Βυζαντινοί; Πώς περνούσαν τον ελεύθερο χρόνο τους; Πήγαιναν όλα τα παιδιά σχολείο; Τι συνέβαινε στα βυζαντινά κάστρα; Πώς κυλούσε ο χρόνος στα μοναστήρια; Τι φορούσαν οι αυτοκράτορες; Τι μαστόρευαν οι τεχνίτες στα εργαστήριά τους και τι ψώνιζαν οι νοικοκυρές στις πολύβουες αγορές; Τρεις… ιπτάμενοι φίλοι, η Βάγια, ο Αστέρης και ο Γκάρι, σας προσκαλούν σε Μια βόλτα στα βυζαντινά χρόνια, για να λύσετε μαζί τους αυτές και άλλες πολλές απορίες σας! Το κυρίως κείμενο συνοδεύεται από εκπαιδευτικές δραστηριότητες, δομημένες σε ατομικά φύλλα εργασίας, που συνδυάζουν την εμπέδωση της γνώσης με την

ψυχαγωγία και τη δημιουργική έκφραση κάθε παιδιού. Για παιδιά από 5 χρονών

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙΑ: ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΚΑΙ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ Αλέξανδρος Ν. Ακριτόπουλος Αναπληρωτής Καθηγητής Παιδαγωγικής Σχολής Φλώρινας

A  10

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ν ανατρέξει κανείς στην ιστορία του νεοελληνικού έντυπου βιβλίου θα συναντήσει βιβλία που απευθύνονται σε παιδιά σχολικής ηλικίας και φέρουν τον κυριολεκτικά διατυπωμένο τίτλο «Αλφαβητάριο». Η Ευγενία Κεφαλληναίου στη μελέτη της για τα νεοελληνικά Αλφαβητάρια έδειξε ιστορικά την απαρχή τους και καθόρισε το περιεχόμενό τους: «Το Αλφαβητάριο είναι το πρώτο βιβλίο για τη διδασκαλία της ανάγνωσης στα παιδιά. Είναι το πρώτο βασικό βοήθημα για τη μόρφωση, την αισθητική καλλιέργεια και γενικά τη διαμόρφωση της πνευματικής τους προσωπικότητας. Με τα βιβλία αυτά διδάσκεται ο μαθητής τα πρώτα γράμματα, δηλαδή τα ψηφία του αλφαβήτου, τους συνδυασμούς αυτών, τη στοιχειώδη ανάγνωση και την αντίληψη του γραπτού λόγου» (Κεφαλληναίου, 1995:13)1. Αναμφισβήτητα, ο παραπάνω ορισμός καταδεικνύει τη φυσιογνωμία του βιβλίου ως δομή και περιεχόμενο καθώς και τη λειτουργικότητα και την αναγκαιότητά του, τονίζοντας και τη χρονική προτεραιότητα που έχει η μαθητεία και η μάθηση αυτή για τους μικρούς αναγνώστες. Δεν συμβαίνει το ίδιο ακριβώς και με τα βιβλία εκείνα που το υλικό τους είναι αμιγώς λογοτεχνικό και τιτλοφορούνται σήμερα, ας πούμε χάριν συντομίας, «αλφαβητάρια», και θα τα ονομάζαμε, όπως και στο θέμα της μελέτης αυτής, «λογοτεχνικά αλφαβητάρια». Είναι φανερό ότι η χρήση του όρου «αλφαβητάριο» για τα παρόμοια βιβλία σήμερα γίνεται κυρίως μεταφορικά. Τούτο προκύπτει, εκτός από την άμεσα ορατή ομοιότητα στη δομή τους, και από την ιστορική διερεύνηση παρόμοιων βιβλίων. Οι όροι «μαθηματάριο», (Σκαρβέλη-Νικολοπούλου, 1993)2, «αναγνωσματάριο»3, «αναγνώσματα», «εκλογάριον», «εκλογαί», «αλφαβητάρι», «ανθολογία», «ανθολόγιο», στενά συνδεδεμένοι με την ιστορία της νεοελληνικής εκπαίδευσης, μας οδηγούν στη δομή και το περιεχόμενο, τη λειτουργία και τη χρήση βιβλίων που έχουν λογοτεχνικό υλικό και απευθύνονται σε μαθητές της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Με τους όρους αυτούς είμαστε σε θέση να διαμορφώσουμε τα παρακάτω γενικά κριτήρια αξιολόγησης για

τη μορφή, το περιεχόμενο και τους στόχους συγγραφής των βιβλίων αυτών, έχοντας πάντοτε υπόψη την ιστορική και εξελικτική πορεία τους: φιλοξενούν ποικίλο λογοτεχνικό υλικό σε ένα σύνολο ευσύνοπτων κειμένων. Αποτελούν ψυχαγωγικά και ψυχωφελή αναγνώσματα για σχολική ή εξωσχολική ανάγνωση. Εξειδικεύονται στην ποιητική ή την πεζογραφική παραγωγή δόκιμων λογοτεχνών. Απευθύνονται σε διάφορες ηλικίες παιδιών-αναγνωστών. Στόχοι τους είναι η γλωσσική και αισθητική καλλιέργεια, η ψυχαγωγία, η καλλιέργεια του συναισθήματος καθώς και, σε συνδυασμό με τον προβληματισμό και τη διαλογική σκέψη, η δημιουργία ευαισθητοποιημένης συνείδησης του παιδιούαναγνώστη σε διάφορα σύγχρονα θέματα. Έτσι φθάνουμε στη δεκαετία του 1980, οπότε η χρήση του όρου «αλφαβητάριο», μονολεκτικά ή περιφραστικά ή ακόμη και με την αριθμητική του δήλωση, δηλαδή τα 24 γράμματα του ελληνικού αλφάβητου, πυκνώνει και γενικεύεται στην ελληνική λογοτεχνική παραγωγή και ιδιαίτερα στην Παιδική Λογοτεχνία. Το κύριο μορφολογικό χαρακτηριστικό των βιβλίων αυτών είναι ότι η δομή τους ακολουθεί την κυριολεκτική εννοιολόγηση της λέξηςόρου «αλφαβητάριο», τα 24 κατά σειρά γράμματα της ελληνικής αλφαβήτου. Αποτελούνται δηλαδή από ισάριθμα κείμενα, ποιητικά ή πεζά, και είναι εικονογραφημένα, όπως λόγου χάριν: Αλφαβητάρι με γλωσσοδέτες. Όμως το περιεχόμενο ποικίλλει και συχνά κατά βιβλίο εξειδικεύεται, όπως λόγου χάριν: Συναισθηματικό αλφαβητάρι, Οικολογικό αλφαβητάρι. Από την κυριολεκτική σημασία ενός «αλφαβητάριου» κλασικού τύπου, ένα «λογοτεχνικό αλφαβητάριο» διατηρεί πολύ συχνά (α) τον αριθμό των κειμένων (24) που φιλοξενεί, και (β) το στοιχειώδες περιεχόμενο, αυτό που πρέπει να υπάρξει ως προϋπόθεση, ως κάτι βασικό της γνώσης πάνω στην οποία ο αναγνώστης-μαθητής, κατά την άποψη του συγγραφέα, θα στηρίξει τη μελλοντική του εξέλιξη, συναισθηματική και λογική, σε μια ορισμένη γνώση, όπως λόγου χάριν Το αλφαβητάρι της φύσης, για τη δημιουργία οικολογικής συνείδησης στον μικρό αναγνώστη. Όπως προέκυψε από την ιστορική θεώρηση, ένα «λογοτεχνικό αλφαβητάριο» δεν μπορεί παρά να είναι ένα σύνολο ευσύνοπτων λογοτεχνικών κειμένων. Τα επιλεγμένα κείμενα, γραμμένα με το νόημα της τέχνης, είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν για ποικίλες αναγνώσεις με ψυχαγωγικούς, εκπαιδευτικούς και ειδικότερους διδακτικούς σκοπούς και στόχους. *** Αν τώρα από την ιστορική και γραμματολογική οπτική περνούσαμε στη λογοτεχνική και ποιητική θεώρηση του φαινομένου της συγγραφής αλφαβηταρίων, μια γενική κατηγοριοποίηση των λογοτεχνικών Αλφαβηταρίων με βασι-

11 

ΤΕΥΧΟΣ 114 / 2014

 12

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

κό κριτήριο τους στόχους συγγραφής τους και την ποιητική τους ταυτότητα θα ήταν η εξής: 1. Αλφαβητάρια για τη γλωσσική και αισθητική καλλιέργεια του λόγου∙ στοχεύουν στον γλωσσικό και λογοτεχνικό γραμματισμό, π.χ. το Αλφαβητάρι με γλωσσοδέτες του Ευγένιου Τριβιζά. Σε κάποια από τα πολύ απλά αυτά κείμενα, τα όρια ανάμεσα στον αλφαβητισμό ή αλφαβητικό εγγραμματισμό (Ματσαγγούρας, 2007)4, δηλαδή στην εκμάθηση του στοιχειώδους συστήματος γραφής (τα 24 γράμματα) και στον λογοτεχνικό εγγραμματισμό (Κατσίκη-Γκίβαλου, 2007)5, συχνά είναι δυσδιάκριτα. Θεωρητικά όμως, οι δύο αυτές ενσυνείδητες κατευθύνσεις σύνθεσης των κειμένων είναι σαφώς διακριτές. 2. Αλφαβητάρια για αισθητικά κατακτημένη ειδική γνώση∙ στοχεύουν στον κριτικό εγγραμματισμό, π.χ. το Αλφαβητάρι της φύσης της Μαρίας Φραγκιά, το Συναισθηματικό αλφαβητάρι της Δέσποινας Καϊτατζή-Χουλιούμη. Με την κατηγορία αυτήν περνάμε στους διά της λογοτεχνικής ανάγνωσης γραμματισμούς ειδικών γνώσεων ή ειδικών θεματικών περιοχών, όπως ο «οικολογικός γραμματισμός», η «συναισθηματική νοημοσύνη» (Goleman, 1998:428)6, κ.ά. Στην κατηγορία αυτήν υπάγονται και αλφαβητάρια που δεν είναι λογοτεχνικά, όπως το Αλφαβητάριο αισθητικής για μεγάλους του Πάνου Πετρίτη, αλλά που βρίσκονται εκτός του αντικειμένου της μελέτης μας. Οι παραπάνω κατηγορίες σε γενικές γραμμές αντιστοιχούν και σε δύο βαθμίδες λογοτεχνικού εγγραμματισμού των μαθητών-αναγνωστών: 1. Λογοτεχνικό υλικό για μια στοιχειώδη βαθμίδα λογοτεχνικού εγγραμματισμού στην προσχολική και πρωτοσχολική ηλικία (λεκτικά παιχνίδια, επαναλήψεις φθόγγων, λέξεων, φράσεων – παρηχήσεις, συνηχήσεις, ομοιοκαταληξίες, με σύντομες ποιητικές εικόνες, με γλωσσοδέτες, με αινίγματα, με παροιμίες, κ.λπ., όπου ο λογοτεχνικός γραμματισμός αποσκοπεί στην κατάκτηση και εμπέδωση της αίσθησης του ρυθμού, στη γρήγορη και ορθή άρθρωση, στην έκφραση λογικών στάσεων/ενεργημάτων, όπως είναι η άρνηση, η κατάφαση, η ερώτηση, η απάντηση, στην έκφραση συναισθημάτων, όπως είναι η απορία, ο θαυμασμός, κ.ά.). Το βιβλίο του Ευγένιου Τριβιζά, Αλφαβητάρι με γλωσσοδέτες, αποτελεί ένα καλό παράδειγμα πρωτοβάθμιου λογοτεχνικού εγγραμματισμού αυτής της κατηγορίας για παιδιά προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας. Όλο το βιβλίο είναι γραμμένο με την ίδια λεκτική δομή, και η ποιητική ρητορική αναπτύσσεται σε τέσσερις φράσεις που αντιστοιχούν σε ισάριθμες σειρές-στίχους. Για το γράμμα άλφα (Α, α) είναι το παρακάτω κείμενο: «Ένα αρκουδάκι, / μα ποιο αρκουδάκι; / Ένα αρκουδάκι / που άγγιξε ένα αστεράκι!» Οι επιλεγμένες λέξεις παραδειγματίζουν το πρώτο γράμμα της αλφαβήτου (α). Η ρητορική των κειμένων στηρίζεται στην επανάληψη. Μέσα από την επανάληψη της ίδιας λέξης (αρκουδάκι) επαναλαμβάνονται οι φθόγγοι (α, ου, ι, δ, κ), τα συμπλέγματα (ρκ, γγ, στ), η ομοιοκαταληξία (-άκι). Έτσι,

13 

ΤΕΥΧΟΣ 114 / 2014

επιτελείται η βασική λειτουργία του γλωσσοδέτη ως λεκτικού παιχνιδιού, δηλαδή η γρήγορη και ορθή άρθρωση δυσκολοπρόφερτων φθόγγων. Οι σειρές-στίχοι καθορίζονται πάντοτε από σύντομες και απλές φράσεις που υποβάλλουν το ρυθμό, είτε με την ομοιοκαταληξία, όπως εδώ, είτε απλώς με την αλλαγή σειράς. Οι σειρές-στίχοι επαναλαμβάνουν και άλλες λειτουργίες της γλώσσας: την κατάφαση, την αντιθετικής μορφής ερώτηση, τη θαυμαστική επεξηγηματική πρόταση – όλα αυτά κατακτώνται με την ανάγνωση (Καλογήρου, 2004) ή την ακρόαση (Αναγνωστόπουλος, 2002)7. Η ποιητική εικόνα που αναπαριστάνεται από το κείμενο εικονογραφείται στην αμέσως επόμενη εικόνα (ζωγραφική αναπαράσταση). Το τρίτο μέρος του βιβλίου, που αποτελείται από παιχνίδια με τέσσερις ερωτήσεις, ουσιαστικά οδηγεί τον αναγνώστη με τον παιγνιώδη αυτόν τρόπο στη διά της μαθητείας μάθηση όσων το λογοτεχνικό κείμενο εμπεριέχει και εικονίζει, αποσκοπώντας στην αγωγή του λόγου. 2. Λογοτεχνία, με λογοτεχνικό υλικό για τη δημιουργία ανώτερης από τη στοιχειώδη βαθμίδας λογοτεχνικού εγγραμματισμού σε μεγαλύτερες σχολικές ηλικίες (διάφορα λογοτεχνικά είδη, όπως το παραμύθι, το θεατρικό παραμύθι, η μικρή ιστορία, το ποίημα, η παροιμία, κ.λπ., όπου ο λογοτεχνικός γραμματισμός αποσκοπεί στην κατάκτηση μιας ειδικής γνώσης και στην εμπέδωση της αφήγησης, της περιγραφής, των χαρακτήρων και ρό-

λων, στην έκφραση συναισθημάτων, στοχασμού, κ.ά.). Το βιβλίο της Παυλίνας Παμπούδη, 24 παραμύθια (για γέλια και για γράμματα), μας δίνει ένα πιο σύνθετο και αισθητικά ανώτερο παράδειγμα λογοτεχνικού εγγραμματισμού αυτής της κατηγορίας για παιδιά μεγαλύτερης σχολικής ηλικίας. Είκοσι τέσσερα επιτυχημένα σύγχρονα παιδικά παραμύθια, γραμμένα με φαντασία και τέχνη, με επιλογή λέξεων που αρχίζουν από τα 24 κατά σειρά γράμματα της ελληνικής αλφαβήτου. Στο πρώτο κείμενο, «Ο Αποστόλης και η Αναμπέλα», ένα παραμύθι με ζώα, ένα άλογο («…ήταν ένα άσπρο, αδύνατο, άλογο που το λέγαν Αποστόλη,…») και μια αλεπού («…το πλησίασε μια άσχημη αλεπού που τη λέγαν Αναμπέλα,…») κυριαρχούν οι λέξεις που αρχίζουν από Α∙ στο δεύτερο, «Ο βασιλιάς Βρασίδας ο Β΄ και το βατράχι», κυριαρχούν οι λέξεις που αρχίζουν από το Β, κ.ο.κ.

 14

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Ποιος όμως θεωρείται «λογοτεχνικά εγγράμματος» και τι είναι ο «λογοτεχνικός εγγραμματισμός»; Το όλο θέμα, όπως προηγουμένως αναφέραμε, το τοποθετούμε και το εξετάζουμε στο πλαίσιο του σχολικού εγγραμματισμού. Η Λογοτεχνία ως ξεχωριστό γνωστικό πεδίο, όπως καταχωρίζεται στο Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης (ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ), με τις διάφορες μορφές έργων που τη συναπαρτίζουν, είναι δυνατόν να βοηθήσει το μαθητή και να τον καταστήσει καλό αναγνώστη, προσφέροντάς του γλωσσική και αισθητική καλλιέργεια∙ και όταν, όπως προβλέπεται, γίνεται η σύνδεσή της με το παιχνίδι, προσφέρει ψυχαγωγία, καλλιέργεια του συναισθήματος, καθώς και προβληματισμό και διαλογική σκέψη πάνω σε διάφορα θέματα με τον δικό της ξεχωριστό, δημιουργικό και ανοιχτό στη φαντασία τρόπο. Σύμφωνα με την Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου, «λογοτεχνικά εγγράμματος είναι αυτός που όχι μόνο μπορεί να προσεγγίσει το λογοτεχνικό κείμενο, αλλά και που μπορεί να παραγάγει ένα δεύτερο, προεκτείνοντας, διευρύνοντας ή ανατρέποντας το αρχικό» (Κατσίκη-Γκίβαλου, 2007:381)8. Αν εκκινήσουμε από την παραδοχή αυτού του ορισμού, ο οποίος θεωρεί την έννοια του «λογοτεχνικού γραμματισμού» με τρόπο ανάλογο προς τον «γλωσσικό εγγραμματισμό», η ακρόαση ή ανάγνωση των Αλφαβηταρίων από μαθητές της προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας είναι μόνον το πρώτο βήμα του λογοτεχνικού εγγραμματισμού τους. Τα επόμενα στάδια περιλαμβάνουν συζήτηση/διάλογο και διάφορες δραστηριότητες, όπως εικονογράφηση της ποιητικής εικόνας, δραματοποίηση αφηγηματικών κειμένων, κ.ά., οι οποίες καθορίζουν τη διδακτική της λογοτεχνίας μέσα ή και έξω από τη σχολική τάξη. *** Θεωρώντας ότι από την ποιητική του λογοτεχνικού κειμένου καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό η παιδαγωγική του αξία και η διδακτική του αξιοποίηση, όπως έδειξα με το παράδειγμα του βιβλίου του

BKM 9476 • ΣΕΛ. 112

BKM 9491 • ΣΕΛ. 208

Νέα βιβλία από αγαπημένους Έλληνες συγγραφείς

Τα φαντασματάκια της γυάλινης αυλής πάνε κρουαζιέρα!

Καλοκαίρι στα Κύθηρα και μια παρέα παιδιών ψάχνει να βρει το χαμένο κιβώτιο του θησαυρού του Έλγιν.

Τρεις αχώριστοι φίλοι αντιμετωπίζουν με επιτυχία τη βία που συναντούν στο σχολείο τους. Τι θα γίνει όμως με τα δικά τους συναισθήματα, για τα οποία δε μιλούν;

ΠΑΤΑΚΗ BKM 9506 • ΣΕΛ. 152

BKM 9503 • ΣΕΛ. 160

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

Οικονομική κρίση. Η Ηλέκτρα ζει τη μεγάλη ανατροπή: δημόσιο γυμνάσιο, ένα μικρό ισόγειο σπίτι, έλλειψη φίλων... Η μόνη χαρά της είναι το αγόρι που γνώρισε στο facebook. Ή μήπως όχι;

16 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Ευγένιου Τριβιζά, θα σταθώ διεξοδικότερα στη δεύτερη βαθμίδα, στον διά της λογοτεχνικής ανάγνωσης λογοτεχνικό εγγραμματισμό με δύο διαφορετικά παραδείγματα βιβλίων που έχω ήδη αναφέρει. Θα ξεκινήσω αλφαβητικά την ανάγνωση του βιβλίου Συναισθηματικό αλφαβητάρι, ενός λογοτεχνικού Αλφαβηταρίου με ενιαία θεματική (θέματα του βιβλίου είναι τα ανθρώπινα συναισθήματα, όπως η αγάπη, ο φόβος, η λύπη, ο θυμός, κ.λπ.) και που η συγγραφέας του το αφιερώνει σε παιδιά με ειδικές ανάγκες. Θα ξεκινήσω από το ποίημα «Άλφα της αγάπης». Ιδού πώς περιγράφεται το συναίσθημα αυτό στο παιδικό ποίημα (Καϊτατζή-Χουλιούμη, 2009:32)9: Στα απλά αλλά όχι απλοϊκά ερωτήματα αναζήτησης, «Άραγε τι υπάρχει τι, που τα δένει στη ζωή; / Ποιο είναι τόσο βαθύ, που τα χωράει όλα μαζί;», από τα τόσα πράγματα που υπάρχουν στη ζωή μας, η απάντηση είναι: «Η ΑΓΑΠΗ! σαν ζεσταίνει τις καρδιές μας τις γλυκαίνει». Επομένως, η ενωτική δύναμη που συνέχει τους ανθρώπους στην οικογένεια και στην κοινωνία είναι η αγάπη. Πρόκειται για μια ζεστή αίσθηση που εντοπίζεται στην καρδιά κάθε ανθρώπου, την αισθάνεται ως ψυχική δύναμη ο άνθρωπος, το παιδί, έχει όμως κοσμικές προεκτάσεις, και ως δύναμη συνοχής και χώρος κοινωνικός συνέχει και συγκρατεί τους ανθρώπους. Πώς όμως η αίσθηση αυτή που παράγει το συγκεκριμένο συναίσθημα εμβιώνεται και μεταμορφώνεται σε ενσυναίσθημα από τον άνθρωπο, από το παιδί; Αυτό το εκφράζουν απλά τα ρήματα στον επόμενο στίχο του ποιήματος: «ΑΓΑΠΩ και Μ’ ΑΓΑΠΟΥΝ κι όλα είναι σ’ αρμονία / Γίνομαι ένα με τους γύρω, με τη φύση, με τα θεία». Μέσα στην κοσμική τάξη υπάρχει μια διαλεκτική αμφίδρομη κίνηση της κοσμικής δύναμης, μια δυναμική που ενώνει το «εγώ» με το «εμείς», την ψυχή του παιδιού με την ψυχή των άλλων παιδιών, και η ψυχική αυτή ένωση με τους άλλους, με το σύμπαν, είναι που επιφέρει αρμονία. Η εμβίωση του ενσυναισθήματος ενεργοποιεί την ενσυναίσθηση (Πολυζώη, 2008)10 , την ικανότητα να κατανοούν τα παιδιά τόσο τα δικά τους συναισθήματα όσο και τα συναισθήματα των άλλων. Να αποκτούν δηλαδή συναισθηματική νοημοσύνη. Το δεύτερο παράδειγμα βιβλίου αφορά στον οικολογικό ή περιβαλλοντικό εγγραμματισμό. Πρόκειται για το βιβλίο της Μαρίας Φραγκιά, Το αλφαβητάρι της φύσης. Το βιβλίο απαρτίζεται από 24 αφηγήματα που τιτλοφορούνται ως εξής: «Α… όπως αβγό», «Β… όπως βελανιδιά», «Ξ… όπως ξιφίας», κ.λπ. Οι ιστορίες λοιπόν έχουν θέματα σχετικά με τη Φύση κατά αλφαβητική σειρά: αβγό, βελανιδιά, γη, κ.ο.κ. Όμως τα θέματα επεκτείνονται και σε κοινωνικά ζητήματα. Οι επιλογές αυτές της συγγραφέως φανερώνουν την αναντιστοιχία εξαγγελθέντος τίτλου και θεμάτων που πραγματεύεται, γεγονός που αντιτίθεται λογικά στην πρόθεσή της να γράψει ένα λογοτεχνικό αλφαβητάριο με ενιαία θεματική, ώστε να εκπληρώνει το βασικό κριτήριο σύνθεσής του ως βιβλί-

ου: τη δημιουργία οικολογικής συνείδησης μέσα από τη διαλεκτική 24 αφηγημάτων που αφορμώνται από λέξεις-έννοιες σε αλφαβητική σειρά κατά κείμενο. Ο στόχος αυτός βέβαια επιτυγχάνεται με τα αφηγήματα που έχουν θέμα οικολογικό. Λόγου χάριν, στο πρώτο κείμενο, το θλιμμένο και αναστατωμένο αβγό στην ακροποταμιά, τελικά, ύστερα από δυσκολίες, γίνεται ένα αγριοχηνάκι και έτσι συνεχίζει τη βιολογική αλυσίδα στη γη. Ένα άλλο κριτήριο που εφαρμόζεται πιστά στο βιβλίο είναι το ευσύνοπτο των κειμένων. Και το βασικότερο όλων, η λογοτεχνικότητα των κειμένων: τα σύγχρονα αυτά παραμύθια, όπως αυτά που βλέπουμε και στην τηλεόραση, στηρίζουν τη μυθοπλασία τους στην ανθρωπομορφική εμψύχωση στοιχείων του φυτικού και ζωικού βασιλείου με στόχο να μεταδώσουν «ηθικοδιδακτικές» αξίες, γνώσεις και αλήθειες της ζωής. Με βάση την αφήγηση των κειμένων, ο αναγνώστης εισέρχεται στο παιχνίδι της ανάγνωσης με διάφορους τρόπους. Ένας από αυτούς είναι η δραματοποίηση του κειμένου. Οι ρόλοι στηρίζονται στους χαρακτήρες της ιστορίας, και ο βιωματικός αυτός τρόπος έχει τα καλύτερα αποτελέσματα για τη μάθηση, η οποία χρειάζεται μαθητεία για να αποκτηθεί. Τούτο προγραμματίζεται από το δάσκαλο και τους μαθητές στο πλαίσιο της Ευέλικτης Ζώνης στο Σχολείο. Ένα καλύτερο ή έτοιμο παράδειγμα, όσον αφορά στους ρόλους, αποτελεί το αλφαβητάριο της Σοφίας Χατζηνικολάου, Στη χώρα των Γραμμάτων, γραμμένο με τη μορφή θεατρικού παραμυθιού, αλλά αυτό στοχεύει στην αποκατάσταση των «γραμμάτων» κυριολεκτικά και μεταφορικά, δηλαδή στην αποκατάσταση του ίδιου του πολιτισμού των «γραμμάτων» (βλέπε: των ιδεών και του πνεύματος) που βάλλεται από τον σύγχρονο πολιτισμό των εικόνων, όπως παλιότερα ο προφορικός από τον εγγράμματο πολιτισμό. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Ευγενία Κεφαλληναίου, Νεοελληνικά αλφαβητάρια 1771-1981, Παρασκήνιο, Αθήνα, 1995, σελ. 13. 2. Στο τέλος των σημειώσεων αυτής της εργασίας παρατίθεται ενδεικτικός κατάλογος παρόμοιων βιβλίων που δημοσιεύτηκαν από το 1771 και εντεύθεν. Για τα «νεοελληνικά αλφαβητάρια» υπάρχει βιβλιογράφηση στη μελέτη της Ευγενίας Κεφαλληναίου. Εκτός αυτού, πρέπει να αναφέρουμε και τα «μαθηματάρια», βιβλία σχολικά με διδασκόμενα κείμενα, που έκανε γνωστά η μελέτη της Αγγελικής Σκαρβέλη-Νικολοπούλου, Τα μαθηματάρια των ελληνικών σχολείων της Τουρκοκρατίας – Διδασκόμενα κείμενα, σχολικά προγράμματα, διδακτικές μέθοδοι, διδακτορική διατριβή, Αθήνα, 1993. 3. Μια σχετικά πρόσφατη αναφορά στα «αναγνωσματάρια» μπορεί να βρει ο αναγνώστης στη μελέτη του Χρήστου Γεωργίου, «Εκπαιδευτικός Δημοτικισμός και Παιδικό Βιβλίο», στο 2ο Διεθνές Συνέδριο «Η παιδεία στην αυγή του 21ου αιώνα», Θέματα ιστορίας της Εκπαίδευσης. Β3 Σχολικά Εγχειρίδια, Συνεδριακό Κέντρο Πανεπιστημίου Πατρών, 4-6 Οκτ. 2002, και στο <http//www.elemedu.upatras.gr/eriade/synedria/synedrio2/practica/Georgiou.htm>. 4. Για την έννοια του εγγραμματισμού στο πλαίσιο του σχολείου, βλέπε το βιβλίο του Ηλία Ματσαγγούρα, Σχολικός Εγγραμματισμός: Λειτουργικός, Κριτικός και Επιστημονικός, Αθήνα: Γρηγόρης, 2007.

17 

ΤΕΥΧΟΣ 114 / 2014

 18

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

5. Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου, «Λογοτεχνία και Εγγραμματισμός», στο: Σχολικός Εγγραμματισμός, επιμ.: Ηλίας Ματσαγγούρας, Αθήνα: Γρηγόρης, 2007. 6. Την καθοριστική έννοια της συναισθηματικής νοημοσύνης περιγράφει από εκπαιδευτική οπτική γωνία και χρησιμοποιεί η Γεωργία Πολυζώη σε αντιδιαστολή του «συναισθηματικά αναλφάβητος» των Μ. Β. Freedman και B. S. Sweet, στο: Goleman, D., Η συναισθηματική νοημοσύνη, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 1998, σ. 428. Ο συναισθηματικός εγγραμματισμός είναι αποτέλεσμα καλλιέργειας της συναισθηματικής νοημοσύνης και άλλων ικανοτήτων του παιδιού, όπως η αυτορρύθμιση, κ.ά. Για τον συναισθηματικό εγγραμματισμό στο σχολείο, βλέπε στα βιβλία: St. Killick, Emotional Literacy at the Heart of School Ethos, Paul Chapman Educational Publishing, 2006, και Ar. Roslyn, Empathic Intelligence: Teaching, learning, relating, Sydney: UNSW Press, 2005. 7. Για την απαγγελία και την ακρόαση, την ανάγνωση, βλέπε σχετικά στα: Β. Δ. Αναγνωστόπουλου, «Η απαγγελία της ποίησης: μια ξεχασμένη τέχνη», στον τόμο: Η Λογοτεχνία σήμερα: Όψεις, Αναθεωρήσεις, Προοπτικές, Πρακτικά Γ΄ Πανελληνίου Συνεδρίου (Αθήνα, 29 Νοεμβρίου-1 Δεκεμβρίου 2002), Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Πανεπιστημίου Αθηνών – Κ.Ε.ΕΠ.ΕΚ., επιμ.: Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2004, σσ. 303-307. Για την ανάγνωση ως παιχνίδι, βλέπε Τζίνα Καλογήρου, «Lector Ludens: Η ανάγνωση ως παιχνίδι. Παιχνίδια της ανάγνωσης», ό.π., σσ. 128-133, και Γιώργου Μπαμπινιώτη, Γλωσσολογία και Λογοτεχνία, Αθήνα, 1991, σσ. 305-310∙ Αντώνη Κάλφα, Ο μαθητής ως αναγνώστης – Λογοτεχνική θεωρία και πράξη, Θεσσαλονίκη: Τα τραμάκια, 1993∙ Τζον Σπινκ, Τι είναι ανάγνωση; Τα παιδιά ως αναγνώστες, μτφρ.: Κυρ. Ντελόπουλος, Αθήνα: Καστανιώτης, 1990. Για την ανάγνωση, ακρόαση και συγγραφή ποιημάτων στο σχολείο, βλ. Ambrosini, M.-Morretta, T., Poetry Workshop for Middle School – Activities That Inspire Meaningful Learning, Newark DE: International Reading Association, 2003, και Hanauer, D.-Rivers, D., Poetry And The Meaning Of Life: Reading and Writing, Ontario Canada: Pippin Publishing Corporation, 2004. 8. Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου, «Λογοτεχνία και Εγγραμματισμός», ό.π., σ. 381. 9. Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη, Συναισθηματικό ΑλφαΒητάρι, Θεσσαλονίκη: University Studio Press, 2009, σ. 32. 10. H Γεωργία Πολυζώη συμπυκνώνει τη δύναμη της ποιητικής γραφής σε σχέση με την ενσυναίσθηση στoν στίχο του Παλαμά «Ό,τι δεν Αγαπούμε, δεν Υπάρχει» (Σατιρικά γυμνάσματα, Δεύτερη σειρά, 10.13.1912, Άπαντα, τόμ. Ε΄, Αθήνα: Μπίρης-Γκοβόστης, 1964, σ. 260) στη μελέτη της «“ Ό,τι δεν Αγαπούμε, δεν Υπάρχει”: Ποιητική Γραφή και Ενσυναίσθηση στο Δημοτικό Σχολείο», στο <http:www.cc.uoa.gr/ptde/Forum%20neon%20episimonon/ Georgia%20Polyzoi%20doc>. Είναι πράγματι έτσι; Ναι, αν εννοήσουμε μ’ αυτό ότι γνωρίζουμε πραγματικά μόνον αυτά που πραγματικά αγαπούμε. Πρόσωπα και πράγματα που δεν τα αγγίζουμε με την ψυχή μας, δεν τα γνωρίζουμε καλά και υπάρχουν ξέχωρα από μας, χωρίς να μας αγγίζουν.

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (κατά χρονολογική σειρά)

Γλώσσα*

• παπά-Γεωργίου, Μ. (1771), ΤΟ ΜΕΓΑ ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙΟΝ, τυπωμένο στη Βιέννη στα 1771, περιέχει τα 24 γράμματα, τις συλλαβές, διάφορα προσωδιακά φαινόμενα και άλλα εκκλησιαστικά κείμενα και αφορά στην εκμάθηση της γλώσσας. Το αρχαιότερο χρονολογημένο έντυπο ελληνικό αλφαβητάριο. • Αλφαβητάριον (1911), Εν Μοναστηρίω (Φλώρινα: Δ. Β. Πιτόσκα, 1992). • Γεραντώνη, Ε. (1950), Aλφαβητάριο. Τα καλά παιδιά, Αθήνα: Ο.Ε.Δ.Β. • Δημαρά, Α. (επιμ.) (1972), Το αλφαβητάρι με τον ήλιο, Αθήνα: Ερμής. • Γιαννέλλη, Ι. Κ.-Σακκά, Γ. (1983), Αλφαβητάριο, Αθήνα: Ν. Σύνορα-Α. Α. Λιβάνη. * Τα παραπάνω βιβλία αναφέρονται ενδεικτικά ως κλασικού τύπου αλφαβητάρια για την εκμάθηση της γλώσσας.

19 

ΤΕΥΧΟΣ 114 / 2014

Λογοτεχνία

• [Νικολάου του Δαρβάρεως, Δ. (1827), Εκλογάριον Γραικικόν, Εν τω νεωσυστάτω Τυπογραφείω του Βουκουρεστίου. • Κοφινιώτου, Ε. Κ. (1884), Αναγνώσματα νεωτέρων Ελλήνων, Εν Αθήναις. • Κωνσταντινίδου, Χ. Ι. (1900), Ανθολογία των παίδων, ήτοι συλλογή ποιημάτων και ασμάτων προς χρήσιν των τεσσάρων τάξεων του Δημοτικού Σχολείου, Εν Αθήναις.]* * Τα παραπάνω βιβλία δεν είναι «λογοτεχνικά αλφαβητάρια». Εδώ αναφέρονται απλώς γιατί απηχούν το πνεύμα του λογοτεχνικού εγγραμματισμού των αναγνωστών στους οποίους απευθύνονται και ο οποίος αποτέλεσε βασικό στόχο της συγγραφής τους. • Καζαντζάκη, Γ., Ελληνικό Αλφαβητάριο, Αθήνα: Ζησάκης, χ.χ. • Μητροπούλου, Κ. (1981), Αλφαβητάριο, για λέξεις σπασμένες που αχρηστεύτηκαν (Μυθιστόρημα), Αθήνα: Δωρικός. • Ζαραμπούκα, Σ. (1983), Αλφαβητάριο, Αθήνα: Κέδρος. • Παρίζε, Γκ. (1984), Αλφαβητάριο, Αρ. 1, μτφρ.: Βαγγέλης Ηλιόπουλος, Αθήνα: Κέδρος (Goffredo Parise, “Sillabario N. 1”, Arnoldo Mondadori Editore, Milano, 1982). • Δάσιου, Ο. (1992), Το αλφαβητάρι της Ιλιάδας, Κατερίνη: Μάτι. • Δημάση, M.-Κέκια, Aι. (1997), Το παραμυθόσπιτο της αλφαβήτας, Εικ.: Σωτήρης Αγγέλου, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Μαθητής. • Χατζηνικολάου, Σ. (1998), Στη χώρα των Γραμμάτων (Θεατρικό παραμύθι), Θεσσαλονίκη: Μαλλιάρης Παιδεία.

20

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

• Μποτής, Γ. Ι. (1998), Το αλφαβητάρι της αγάπης (Ποιήματα), Αθήνα: Εκδόσεις Πλάτανος. • Φραγκιά, Μ. (31999), Το αλφαβητάρι της φύσης, Ζωγραφιές: Μάρω Αλεξάνδρου, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. • Τριβιζάς, Ευ. (2000), Αλφαβητάρι με γλωσσοδέτες, Εικ.: Κέλλυ Ματαθία Κόβο, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. • Τριβιζάς, Ευ. (2000), Οι Παρεούλες της αλφαβήτας (Σειρά): Η Παρεούλα της Γαλάζιας Γάτας, Η Παρεούλα του Ζαφειρένιου Ζαρκαδιού, Η Παρεούλα του Κόκκινου Κροκόδειλου, Η Παρεούλα του Πράσινου Παπαγάλου, Η Παρεούλα του Ροζ Ρινόκερου, Η Παρεούλα της Χρυσής Χελώνας, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. • Στεφανίδη, Φ. (2000), Αλφαβήτα, Εικ.: Φ. Στεφανίδη, Αθήνα: Εκδ. Στεφανίδη. • Τζωρίδου, K. (2001), 24 γράμματα και μια αρκούδα, Εικ.: Ανθή Σαμαρτζίδου, Αθήνα: Σύγχρονοι Ορίζοντες. • Κανάβα, Z. (2002), Το αλφαβητάρι της Κυριακής, Εικ.: Χρήστος Δήμος, Αθήνα: Αποστολική Διακονία. • Ασλανίδης, Α.-Ζαφειράκης, Γ. (2003), Το οικολογικό αλφαβητάρι, Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη. • Γρηγοριάδου-Σουρέλη, Γ. (2003), Τα 24 παιδιά της Καλομάνας, Εικ.: Έλλη Γρίβα, Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη. • Παμπούδη, Π. (2004), 24 παραμύθια (για γέλια και για γράμματα), Αθήνα: Ροές/Παραμυθολογοτεχνία. • Σπυροπούλου, Ζ. Θ. (2005), Τα παιδιά της αλφαβήτας. Αλφαβητάρι, Εικ.: Λιάνα Μερτζάνη, Αθήνα: Κέδρος. • Έξαρχου, Γ. (2005), Το αλφαβητάρι των αινιγμάτων – Μια συλλογή από 505 αινίγματα που κρύβουν πονηρές απαντήσεις, Αθήνα: Δίαυλος. • Αλφαβητάρι για μικρά και μεγάλα παιδιά, εκδόσεις με 48 πίνακες του Νίκου Εγγονόπουλου (1907-1985) «υποτιτλισμένους» με χαϊκού του Χάρη Βλαβιανού, Αθήνα: Μεταίχμιο. • Ανδριτσοπούλου-Μανώλη, Κ.-Κέσκου, Σ., Χαρούμενα πουλιά, Αθήνα: Εκδ. Ηράκλειτος. • Δεσύπρη, Ευ. (2008), Το αλφαβητάρι με τα αινίγματα, Εικ.: Αλεξάνδρα Μάρω, Αθήνα: Εκδ. Παπαδόπουλος. • Καϊτατζή-Χουλιούμη, Δ. (2009), Συναισθηματικό ΑλφαΒητάρι, Θεσσαλονίκη: University Studio Press. • Σακκέτος, Άγγ., Το αλφαβητάρι της Ελληνικής Σοφίας!, στην ηλεκτρονική σελίδα <http:// www.sakketosaggelos.gr/Article/1071>.

ΓΕΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αποστολίδου, Β.-Χοντολίδου, Ε. (επιμ.) (1999), Λογοτεχνία και Εκπαίδευση, Αθήνα: Τυπωθήτω/Γιώργος Δαρδανός. Καλογήρου, Τ.-Λαλαγιάνη, Κ. (επιμ.), Κατσίκη-Γκίβαλου, Α. (Εισαγωγή) (2005), Η Λογοτεχνία στο Σχολείο – Θεωρητικές προσεγγίσεις και διδακτικές εφαρμογές στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Κεφαλληναίου, Ευ. (1995), Νεοελληνικά αλφαβητάρια 1771-1981, Αθήνα: Παρασκήνιο. Ματσαγγούρας, Η. (επιμ.) (2007), Σχολικός Εγγραμματισμός, Αθήνα: Γρηγόρης.

TO ΒΙΩΜΑ ΩΣ ΠΗΓΗ ΕΜΠΝΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ Β. Δ. Αναγνωστόπουλος Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Στο φίλο μου ποιητή Μιχάλη Μπ.

πιχειρώντας μια γενική και σχηματική διαίρεση μπορούμε να χαρακτηρίσουμε τους ποιητές «βιωματικούς» ή «εγκεφαλικούς» και την ποίηση «βιωματική» ή «εγκεφαλική», προσδιορίζοντας έτσι την πηγή έμπνευσης και δημιουργίας. Αποδεχόμαστε, επίσης, πως η βιωματική λειτουργία αντιστοιχεί στα συναισθήματα της καρδιάς, ενώ η εγκεφαλική στη νόηση, στη λογική. Ας μη βιαστούμε όμως να χωρίσουμε την καλλιτεχνική δημιουργία (ποίηση, ζωγραφική, γλυπτική, κ.λπ.) σε κατηγορίες, εφόσον γνωρίζουμε ότι ο άνθρωπος αποτελεί ένα ενιαίο όλον, μια ψυχοπνευματική και σωματική ολότητα. Τι είναι το βίωμα; Ανατρέχοντας στα λεξικά, σημειώνουμε ότι είναι το αποτέλεσμα της βίωσης, ό,τι έχει ζήσει κανείς, άρα η εμπειρία που αποκτάται από κάποια κατάσταση, σχέση, κ.λπ., και που επιδρά έντονα στη διαμόρφωση της νοοτροπίας του και της συμπεριφοράς του (Μπαμπινιώτης). Είναι το

22

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

καταστάλαγμα στην ψυχή μας, το ίζημα της ζωής που παραμένει μέσα μας σε υπνώττουσα κατάσταση και ενεργοποιείται συνήθως κάτω από ορισμένες και απροσδιόριστες συνθήκες. Συνδέεται με τη μνήμη, τη φαντασία, τις αναμνήσεις και τις άλλες λειτουργίες της ψυχής, που φέρνουν στην επιφάνεια τα βιώματα ως ενθυμήσεις, με λόγο πεζό ή ποιητικό, ζωγραφική ή άλλη καλλιτεχνική μορφή. Η ψυχολογία και η παιδαγωγική μιλούν για τα ισχυρά βιώματα της παιδικής ηλικίας που μας συνοδεύουν σε όλη τη ζωή. Απωθούνται στο υποσυνείδητο ως υλικό εύφλεκτο και φορτίο για τη νεανική και ώριμη ηλικία. Συναντούν δε και άλλα βιώματα καθ’ οδόν, σκληρά, οδυνηρά, τραυματικά, ευχάριστα ή δυσάρεστα, η διαχείριση των οποίων εξαρτάται από την εκπαίδευση και τη γενικότερη παιδεία του ατόμου. Πώς και πού δημιουργούνται τα βιώματα; Η οικογενειακή κατάσταση ευθύνεται κατά κύριο λόγο για την ομαλή ή προβληματική εξέλιξη του νέου ατόμου. Εδώ γεννιέται η ευτυχία αλλά και η δυστυχία, τα ευχάριστα αλλά και τα επώδυνα βιώματα που στιγματίζουν τα παιδικά και νεανικά μας χρόνια. Η αγάπη απεργάζεται καλά βιώματα, συναισθήματα ασφάλειας και ειρήνης. Τραυματικά βιώματα δημιουργούν οι ορφάνιες, οι κακουχίες, η προσφυγιά, τα οικογενειακά δράματα, τα διαζύγια, οι θάνατοι, κ.ά. Ιδιαίτερα οι σχέσεις των παιδιών με τη μητέρα και τον πατέρα χαράσσουν ανεξίτηλα δρόμους ζωής. Το σχολείο είναι ένα ακόμη εργαστήριο βιωμάτων. Εδώ το παιδί ζει το μύθο της γνώσης μπαίνοντας σε καινούργια σφαίρα κοινωνίας, με κανόνες και απαιτήσεις. Λίγο ως πολύ, όλοι κουβαλούν μέσα τους αναμνήσεις ευχάριστες ή δυσάρεστες από τους δασκάλους και τις δασκάλες, από συμμαθητές και συμμαθήτριες, και θυμούνται περιστατικά και περιπέτειες που έζησαν σε εκδρομές, σε περιπάτους, μέσα στην αίθουσα, έξω στο προαύλιο, στο παιχνίδι, κ.λπ. Από τα πλέον ισχυρά βιώματα είναι αυτά του έρωτα και του θανάτου, που συνοδεύουν τον άνθρωπο σε όλη του τη ζωή. «Άνθρωπος ανέραστος, στη ζωή απέραστος», λέει ο λαός. Είναι δηλαδή σαν να μην «πέρασε» από τη ζωή. Όλοι θυμούνται τα πρώτα παιδικά και νεανικά σκιρτήματα, τους κεραυνοβόλους έρωτες, τον ψυχικό πόνο, το βουβό κλάμα τις νύχτες... Και δεν είναι τυχαίο ότι ο έρωτας κατέχει την κεντρική θέση μέσα στο πάνθεον των πρωταγωνιστών της τέχνης και ιδιαίτερα της ποίησης. Ο θάνατος, εξάλλου, πολύμορφος και –συνήθως– αιφνίδιος, ορίζει αμετάκλητα το τέλος της ζωής δημιουργώντας ψυχικά τραύματα και οδυνηρές μνήμες στα οικεία πρόσωπα. Η αίσθηση της φθοράς και της φθαρτότητας που οδηγεί στο θάνατο παράγει εσωτερικές εμπειρίες ανείπωτες και βιώματα καταλυτικά. Όπου κι αν εμφανίζεται σε συγγενικά και φιλικά πρόσωπα, σε πολέμους και σε δυστυχήματα, γεννά έντονα συναισθήματα φόβου και

ανατριχίλας. Ο θάνατος και ο έρωτας αποτελούν το φόντο κάθε καλλιτεχνικής έκφρασης. Τα βιώματα της κοινωνικής ζωής είναι πολλαπλά και βαθιά, ανάλογα με την ένταση που τα απέκτησε κανείς. Οι οικογενειακές γιορτές, τα Χριστούγεννα, το Πάσχα, το Δεκαπενταύγουστο, οι θεατρικές παραστάσεις, οι συναυλίες, κ.ά., δημιουργούν τον κόσμο των αναμνήσεων και το βαθύ ψυχικό υπόστρωμα στην παιδική ηλικία. Τα ήθη και τα έθιμα με τη στερεότυπη επανάληψή τους ορίζουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο γεννιούνται και εμπεδώνονται αξίες και ιδανικά ζωής, ιδεολογίες και βιώματα ακατάλυτα. Παλιότερα, τα πολυήμερα γλέντια στην ύπαιθρο με αφορμή γάμους, βαφτίσεις, εορτασμό αγίων και πανηγύρια, γαλβάνιζαν την ψυχή μικρών και μεγάλων μέσα στην κιβωτό της παράδοσης, της δημοτικής ποίησης, του χορού και της μουσικής. Η συμμετοχή ήταν πάνδημη σε όλες τις εκφάνσεις του γλεντιού, έτσι ώστε τα παιδιά και οι νεότεροι να ακολουθούν τα βήματα των ηλικιωμένων, θυμίζοντας των Σπαρτιατών τον τριπλό, σε τρεις κύκλους, χορό: των γεροντότερων, των πολεμιστών και των παιδιών, που διαβεβαίωναν τους μεγαλυτέρους: «άμμες δε γ’ εσσόμεθα πολλώ κάρονες» («και μεις θα γίνουμε καλύτεροί σας»)! Η καλλιτεχνική δημιουργία ξεκινάει από τη σύλληψη μιας ιδέας, μιας ψυχοπνευματικής λειτουργίας που δεν την ελέγχει απόλυτα ο δημιουργός. Η έμπνευση δεν υπακούει σε κανόνες και προστάγματα, όπως και ο έρωτας και το όνειρο. Ο αληθινός δημιουργός είναι πάντα έτοιμος να την καλωσορίσει και να της γίνει υπηρέτης, όσο αυτή διαρκεί. Είναι σαν τους τυφώνες που κορυφώνουν τη δύναμή τους υποχωρώντας βαθμιαία, αλλά και ορίζοντας τη διαδρομή. Άλλοι την παρομοιάζουν με την αντρική στύση. Ο Κύπριος ποιητής Κώστας Μόντης (1914-2004) γράφει: «Είναι κάποιοι στίχοι σαν κάτι άταχτα παιδιά που σου χτυπούν τη νύχτα το κουδούνι και πριν προφτάξεις ν’ ανοίξεις φεύγουν τρέχοντας». Κάθε καλλιτεχνική δημιουργία (ποίηση, ζωγραφική, μουσική, κ.ά.) μπορεί να μην προκύπτει κατά παραγγελία και να ξεκινά από την υπερθέρμανση μιας ιδέας, αλλά συνεχίζει βασιζόμενη στο συναίσθημα. Ο Σολωμός σημειώνει στους Στοχασμούς του: «Πρέπει πρώτα με δύναμη να συλλάβει ο νους, κι έπειτα η καρδιά θερμά να αισθανθεί ό,τι ο νους εσυνέλαβε». Η έμπνευση κυρίως τροφοδοτείται, ποτίζεται από τα βιώματα του δημι-

23

ΤΕΥΧΟΣ 114 / 2014

Οικογένεια

Οι ημέρες της εβδομάδας

Υγεία

Ασφάλεια του παιδιού

Νέο

Παιδικές ανασφάλειες

 Νέο Νέο

Νέο

Αυτισμός

Άτομα με ειδικές ανάγκες

Νέο

79 -2 014

ΕΚ Δ

ΕΙ

Σ ΨΥΧ

ΟΣ

Σ ΨΥΧ

ΕΚ Δ

ΕΙ

ΓΙ

Νέο

79 -2 0 14

Καθαριότητα και υγιεινή

Νέο

«Φρέσκα» Φρούτα για μικρούς βιβλιοφάγους!

Νέο

ιασκεδαστικά, ποικίλα Φρούτα , μια πρώτη γεύση από το πολύχρωμο περιβόλι της λογοτεχνίας, με ελκυστική εικονογράφηση και αισθητική αρτιότητα, που «μεγαλώνουν» παρέα με το παιδί! Μια πρωτότυπη σειρά βιβλίων, εναρμονισμένη με τον γλωσσικό πλούτο του παιδιού, που το βοηθάει να διαχειρίζεται συναισθήματα και εσωτερικές συγκρούσεις, μα πάνω απ’ όλα να αγαπήσει το διάβασμα. Τα Φρούτα έχουν σκοπό να βοηθήσουν το παιδί να κατανοήσει σταδιακά τον γραπτό λόγο μέσω της ανάγνωσης μαζί με τον γονιό του. Τα Φρούτα αποτελούν, επίσης, πολύτιμα εργαλεία κάθε δασκάλου σε όλες τις τάξεις του σχολείου, αφού μπορούν να χρησιμοποιηθούν στις ώρες της Ευέλικτης Ζώνης – Φιλαναγνωσίας.

Κοινωνία – Φ

ιλία

 Φιλία

Φρούτα επιμελημένα με παιδαγωγικό προσανατολισμό από αγαπημένους Έλληνες και ξένους συγγραφείς και εικονογράφους, που οξύνουν τη φαντασία κι αποτελούν μια πρωτότυπη μαθησιακή εμπειρία για το σπίτι ή το σχολείο.

Κυκλοφορούν και σε e-books. Αναζητήστε περισσότερους από 850 τίτλους στο www.psichogios.gr/ebooks!

26 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ουργού, γι’ αυτό και έχουν αυτά ιδιαίτερη αξία για τη δημιουργία. Παλιότερα πίστευαν ότι η λογοτεχνική δημιουργία είναι συνυφασμένη με τον πόνο, την περιπέτεια, την έλλειψη, την «απορία», την κοινωνική απομόνωση, τη δυστυχία και τις άλλες οδυνηρές πλευρές της ζωής. Ο ποιητής ή ο μυθιστοριογράφος δημιουργεί μεγάλα έργα, μεγαλόπνοα, όταν έχει βιώσει τις καταστάσεις που περιγράφει. Ο ίδιος ενσαρκώνει τον ήρωά του σε πρώτο ή σε τρίτο αφηγηματικό πρόσωπο. Ακόμα, όταν βασίζεται σε βιώματα τρίτων, σε αφηγήσεις που άκουσε, κατέγραψε και τις οικειοποιήθηκε. Τέτοια εμβληματικά έργα είναι ο Παίχτης του Ντοστογιέφσκι, η Φόνισσα του Παπαδιαμάντη, η Νανά του Ζολά, ο Αλέξης Ζορμπάς του Καζαντζάκη, οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι του Σολωμού, το Άξιον Εστί του Ελύτη, η Μακρόνησος του Ρίτσου, το Κιβώτιο του Άρη Αλεξάνδρου, κ.ά. Η Τέχνη έχει τους δικούς της κανόνες, όπως και η ζωή. Τέχνη και ζωή συναντώνται στη δημιουργία και στην αλήθεια. Για να συγκινεί, η Τέχνη οφείλει να είναι αληθινή, δηλαδή να εκφράζει βιώματα, ανακαμινευμένο υλικό ζωής μέσα από το εργαστήρι της ψυχής και του νου. Επομένως, δεν έχει ιδιαίτερη αξία το ερώτημα ποια προτεραιότητα δίνει ο δημιουργός, στην τέχνη ή τη ζωή. Η Τέχνη τελικά είναι ένα εποικοδόμημα, ένας εξώστης απ’ όπου θεάται κανείς καλύτερα τη ζωή. Ασφαλώς, η συγκίνηση, η συναισθηματική ταύτιση με ήρωες και καταστάσεις οδυνηρές ή ευχάριστες, δίνει πνοή στο δημιουργικό ένστικτο του ανθρώπου και διεγείρει ανάλογα συναισθήματα. Το ταλέντο παρωθεί κάθε καλλιτέχνη, ποιητή, ζωγράφο, γλύπτη, μουσικό, χορευτή, κ.ά. στη δημιουργία μιας νέας πραγματικότητας με υλικά της ψυχής του. Και αυτή η πραγματικότητα είναι μια διαφορετική πραγματικότητα, μπορεί να αντιγράφει τη ζωή, να την προεκτείνει, να την ανυψώνει, να την ομορφαίνει, να διαμορφώνει συνειδήσεις. Έτσι, λ.χ., παρότι ένας πίνακας ή μια φωτογραφία παριστάνει το δράμα του Τρίτου Κόσμου, μας αρέσει ως αισθητικό γεγονός, ως αποτέλεσμα μιας καλλιτεχνικής έκφρασης. Τα πολεμικά μυθιστορήματα, παρότι περιγράφουν τη φρίκη του πολέμου, παρότι με μελανά χρώματα αναφέρονται σε καταραμένα χρόνια (όπως το Πόλεμος και Ειρήνη του Τολστόι, το Ουδέν νεότερον από το Δυτικόν μέτωπον του Ε. Ριμάρκ, το Για ποιον χτυπάει η καμπάνα του Χέμινγουεϊ, το Εκατό χρόνια μοναξιά του Μάρκες, κ.ά.), αρέσουν στον αναγνώστη. Και, φυσικά, δε συνιστά αντίφαση το γεγονός ότι ο λαϊκός τραγουδιστής τραγουδά με πάθος τραγούδια για το θάνατο, την πείνα, τη δυστυχία, την ξενιτειά, παράλληλα με τραγούδια για τη χαρά της ζωής. Και χορεύει: «Τούτη τη γης που την πατούμε / όλοι μέσα θε να μπούμε». Τελικά, δεν υφίσταται το δίλημμα καρδιά ή νους, γιατί πράγματι η καλλιτεχνική έκφραση αποδεικνύει τη συνύπαρξη καρδιάς και νου με αυξομειωτική συμμετοχή, ανάλογα με τις φάσεις δημιουργίας. Εξάλλου, τεχνοτροπίες όπως ο ρεαλισμός, ο παρνασσισμός, ο ρομαντισμός, ο εξπρεσιονισμός, κ.λπ., επα-

ληθεύουν την παραπάνω διατυπωμένη κρίση, ότι δηλαδή το όποιο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα είναι καρπός αυτού του δυϊσμού. Φαίνεται πως ο μονισμός στην τέχνη δεν οδηγεί σε ισχυρές δημιουργίες, αλλά μάλλον σε αβέβαιες και καταναλωτικές. Επιπλέον, ο νους συλλαμβάνει, συνεπικουρούντος του σώματος, των σωματικών αισθήσεων, κάτι που συνήθως αποσιωπάται. Και δεν απέχει πολύ από την αλήθεια το λεγόμενο ότι ο πλέον σκληρά εργαζόμενος είναι ο συγγραφέας και κάθε καλλιτέχνης. Πώς ενισχύονται τα βιώματα; α. Τα ταξίδια προσφέρουν χαρά και γνώση. Γνωρίζει κανείς πολιτισμούς, συνήθειες, ήθη και έθιμα, ιστορία και ιστορίες ανθρώπων. Ο Οδυσσέας «πολλών δ’ ανθρώπων ίδεν άστεα και νόον έγνω» («γνώρισε πολιτείες και απέκτησε πείρα ζωής»). Ο Καβάφης στη Ιθάκη του θα πει: «Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δεν σε γέλασε. Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα, Ήδη θα το κατάλαβες η Ιθάκες τι σημαίνουν». β. Οι σπουδές, η φοιτητική ζωή, τα νεανικά όνειρα, οι στόχοι και οι επιδιώξεις, κάθε μορφή επικοινωνίας, οι φιλίες, οι «τρέλες», οι δοκιμασίες, οι επιτυχίες, οι αποτυχίες, όλα διδάσκουν κι αφήνουν το αποτύπωμά τους ως μνήμες και αναμνήσεις. Ο Μάρκος Αυρήλιος τόνιζε το «ένδον σκάπτε» και οι λατίνοι το «carpe diem» («άδραξε τη μέρα»). γ. Η ανάγνωση των βιβλίων κάνει τους αναγνώστες πλούσιους σε εμπειρίες μέσα από τις περιπέτειες των ηρώων, καθώς συμμετέχουν διανοητικά και συναισθηματικά στην αφήγηση, όχι τόσο ως παρατηρητές όσο ως «συνοδοιπόροι» των ηρώων. Κατά τον Eco πολλαπλασιάζουν τη ζωή τους ζώντας τις

27 

ΤΕΥΧΟΣ 114 / 2014

ζωές των άλλων. Εδώ πρέπει να τονίσουμε το πόσο επηρεάζονται τα παιδιά (λόγω της ψυχολογικής ταύτισης με τους ήρωες) από τα αναγνώσματά τους και γενικά από τα παιδικά βιβλία που έχουν έντονο το βιωματικό στοιχείο γραφής. δ. Οι προσωπικές περιπέτειες και ο αγώνας για επιβίωση, επαγγελματική και κοινωνική καταξίωση, η τριβή με την ίδια τη ζωή και τα προβλήματά της όπως η αποτυχία, το διαζύγιο, η απόρριψη, η φτώχεια, η ξενιτειά, η μετανάστευση, κ.ά., επίσης οι κοινωνικές αναστατώσεις, λ.χ. πόλεμοι, συγκρούσεις, συλλαλητήρια, ακτιβισμοί, πολιτικές διώξεις, εξορίες, κ.ά., δε γεμίζουν την ψυχή μόνο με πίκρα αλλά και με πείρα, με ισχυρά προσωπικά βιώματα. Και «κανένα τέλος δεν έρχεται με αδειανά χέρια», όπως μας λέει η ποιήτρια Κική Δημουλά. ε. Η ιδιαίτερη ευαισθησία του ατόμου, που καλλιεργείται κατά κανόνα μέσα στην οικογένεια, μέσα σε ανάλογο κλίμα ενσυναίσθησης στον πόνο και στη χαρά του άλλου, οι ιδέες για το φυσικό και ζωικό βασίλειο, η αγάπη και προστασία στα ζώα, κ.λπ., είναι ίσως τα πλέον διαρκή βιώματα και στηρίγματα στη ζωή του.

28 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Καταλήγοντας, πιστεύω ότι τα βιώματα είναι πολύτιμο δώρο της ζωής, με όλα τα συν και τα πλην που μπορεί να έχουν. Αποτελούν το έρμα της ψυχής. Όπως τα καράβια έχουν το έρμα στα κάτω αμπάρια, για να ισορροπούν σε δύσκολες ώρες, σε κυματισμούς μεγάλους και καταιγίδες, για να μην αναποδογυρίζουν και πνίγονται, έτσι και τα βιώματα μας κρατούν σταθερούς στην πορεία της ζωής. Επιπλέον, όταν υπάρχει στο άτομο κάποιο ταλέντο (καλλιτεχνικό, λογοτεχνικό, κ.λπ.), τότε προκαλούν την έμπνευση και την αισθητική δημιουργία. Είναι, λοιπόν, ευλογημένος όποιος έχει πλούσια βιώματα, όποιος είδε και γνώρισε, έπαθε και έμαθε πολλά στη ζωή του!

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΒΙΩΜΑΤΑ – ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΜΑΤΙΑ Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου Συγγραφέας

υχνά, μικροί και μεγάλοι α�� ναγνώστες, όταν συναντήσουν το συγγραφέα κάποιου ή κάποιων λογοτεχνικών βιβλίων που διάβασαν, ρωτούν αν έχουν συμβεί πραγματικά τα όσα εξιστορεί στα μυθιστορήματα ή στα διηγήματά του, αν είναι περιστατικά της δικής του ζωής, αν είναι βιώματά του – εφόσον, βέβαια, πρόκειται για πεζογραφήματα με αναφορές στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα ή σε πρόσφατα ιστορικά γεγονότα. Έχοντας επισκεφθεί τα τελευταία 30 και πλέον χρόνια γύρω στα 1.000 σχολεία συνολικά (που σημαίνει τουλάχιστον 2.000 τάξεις με μέσον όρο 25 μαθητές η κάθε μία), αλλά και δεκάδες βιβλιοθήκες, όπου συνομίλησα με μεγάλο αριθμό αναγνωστών, δε θυμάμαι ούτε μία τέτοια συνάντηση που να μη μου υπέβαλε την παραπάνω ερώτηση κάποιο από τα παιδιά, ή κάποιος από τους μεγάλους, εκπαιδευτικούς ή γονείς, αν έτυχε να παρακολουθεί τη συζήτηση, σε σχέση με βιβλία μου του είδους που αναφέραμε. Ιδού λοιπόν τα όσα εξηγώ, με τα οποία ίσως να συμφωνήσουν πολλοί συνάδελφοί μου: Κατ’ αρχάς, ευχαριστώ για την ερώτηση, την οποία θεωρώ κολακευτική για κάθε δημιουργό. Τις περισσότερες φορές σημαίνει ότι ο αναγνώστης βρήκε τόσο πειστική, τόσο αληθοφανή την πλοκή του μυθιστορήματος ή του διηγήματος, ώστε υποθέτει πως δεν μπορεί να πρόκειται για επινόηση, θα πρέπει όντως να έχουν συμβεί στην πραγματικότητα τα όσα διάβασε, και μάλιστα να είναι βιώματα του συγγραφέα.

29

ΤΕΥΧΟΣ 114 / 2014

30 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Ακολουθούν οι απαραίτητες εξηγήσεις. Τα βιώματα, δηλώνω, είναι πολύτιμα για κάθε συγγραφέα, όμως αυτά και μόνο δεν αρκούν. Προσωπικές εμπειρίες μπορεί να υπάρχουν, πρέπει ωστόσο να μεταπλαστούν, να υποστούν την απαραίτητη μετουσίωση. Για να εξηγήσω, στα παιδιά κυρίως, την ανάγκη της μυθοπλασίας (που είναι απαραίτητη ακόμα και στις αυτοβιογραφίες ως ένα βαθμό1) φέρνω το παράδειγμα της παρασκευής του ψωμιού. Το αλεύρι, το προζύμι, το νερό, το αλάτι, είναι υλικά «πραγματικά», όμως δε μεταβάλλονται σε ψωμί αν απλώς τα τοποθετήσουμε σε μια πήλινη λεκάνη. Χρειάζεται ζύμωμα γερό, πλάσιμο ώστε να πάρει το σχήμα που θέλουμε και ψήσιμο προσεκτικό για να μεταβληθούν τα υλικά σε ψωμί, προϊόν εξίσου πραγματικό. Ζύμωμα είναι για το λογοτέχνη η επίπονη ανάμειξη της πραγματικότητας με τη φαντασία. Πλάσιμο είναι η απόφασή του για το είδος του λογοτεχνήματος που θα προσπαθήσει να δημιουργήσει. Και ψήσιμο –που συχνά και δικό του μαρτύριο αποβαίνει– είναι η αγωνία του εργαστηρίου. Υπάρχουν βέβαια και περιπτώσεις όπου μπαίνουν αυτούσια στα μυθιστορήματα κάποια περιστατικά, αν ταιριάζουν κι αν βρουν τη σωστή τους θέση στην πλοκή. Όπως βάζουμε σταφίδες καμιά φορά στο ψωμί και γίνεται σταφιδόψωμο. Οταν μιλώ με παιδιά του Γυμνασίου για το ίδιο θέμα, τους διαβάζω καμιά φορά τα όσα είχε γράψει σε άρθρο του ο Τέλλος Άγρας: «Ο πεζογράφος ξεκινά απ’ το περιβάλλον. Το επεξεργάζεται στον εαυτό του και πάλι γυρίζει σ’ αυτό. Είναι τότε ο καλός σπορεύς, που σπέρνει μέσα στην πραγματικότητα τους σπόρους της φαντασίας. Όμως οι σπόροι πρέπει να πιάσουν, “να σύρουν ρίζες”, όπως λέγει ο λαός. Και θα σύρουν ρίζες οι σπόροι, μόνον αν είναι από κείνα τα κοινά στοιχεία, τόσο της τέχνης όσο και της ζωής. Από κείνα που δεν ξεύρεις ακριβώς αν είναι της ζωής στοιχεία ή της τέχνης. Γιατί σ’ αυτά τελειώνει η μια κι απ’ αυτά αρχίζει η άλλη. Και πότε νομίζεις πως η τέχνη τα παίρνει έτοιμα από τη ζωή γι’ απαρχές της, πότε πάλι πιστεύεις πως από την τέχνη τα μιμείται η ζωή. Μυστική διαπίδυση ανάμεσα τέχνης και ζωής. “Σημεία υφής” θα μπορούσε να τα ονομάσει κανείς αυτά τα στοιχεία, γιατί γύρω τους πιάνεται κι υφαίνεται ο πλαστικός ιστός της πεζογραφίας κι αυτόν τον πλαστικόν ιστόν θα μπορούσε να τον ονομάσει, στο σύνολό του, μίμηση. »Γιατί μη νομίσει κανείς ότι αρκεί να πάρει στα χέρια του μολύβι και χαρτί κι ότι αρκεί ν’ αρχίσει να γράφει ό,τι βλέπει κι ό,τι ακούει, κι έτσι τα βρήκεν όλα! Αυτή είναι πραγματικότης, δεν είν’ όμως τέχνη. Η τέχνη, ναι, την χρειάζεται την πραγματικότητα, αλλ’ η πραγματικότης δεν είναι τέχνη, παρά σπανίως».2 Άλλοτε πάλι τους μιλώ για τα όσα γράφει ο Παλαμάς στην Ποιητική του, ως αντίδραση στις κατηγορίες που είχε διατυπώσει εναντίον του ο Χατζόπουλος, ότι είναι εγκεφαλικός και ανειλικρινής ποιητής, επειδή η έμπνευσή του δεν προέρχεται πάντα από δικά του ψυχικά παθήματα. Λέει: «Η ειλικρίνεια δεν έχει νόημα στην τέχνη. Γιατί ο καλλιτέχνης –

μην τρομάζετε – είναι και υποκριτής. Δώστε στη λέξη υποκριτής όλη τη δυνατή καλολογική βαρύτητα... Αντιπροσωπεύω ανθρώπους. Τα δικά μου τα βλέπω σαν ξένα και γι’ αυτό τα τραγουδώ και τα ξένα τραγουδώντας δικά μου τα κάνω». Υπάρχουν ωστόσο συγγραφείς που, σύμφωνα με τις ομολογίες τους, μπορούν να γράφουν μόνο για όσα έχουν ζήσει προσωπικά. Βέβαια, η «ανάπλαση» του προσωπικού μύθου μπορεί να είναι ευεργετική για το συγγραφέα, αφού, σύμφωνα με την αφηγηματική ψυχολογία, «ανακατατάσσει» έτσι το βίο του και δίνει νέο νόημα στη ζωή του. Ως προς το αποτέλεσμα και την ποιότητα του έργου, ωστόσο, με βάζει σε σκέψεις, γιατί ενέχει κάποιους κινδύνους. Ο Νίκος Καζαντζάκης, γνωρίζοντας καλά τους κινδύνους αυτούς, έγραψε κάποτε στη Ρίτα Μπούμη-Παππά: «Θα ’θελα να μετουσιώνατε ακόμα περισσότερο τη ζωή και να μη γράφετε πριχού νιώσετε πως η ζωή μέσα Σας έχει γίνει παραμύθι. Εκεί που τελειώνει η ζωή κι αρχίζει να βυθίζεται στην περιοχή του ονείρου, από κει αρχίζει η Τέχνη. Τα πριν απ’ το σημείο αυτό είναι σίγουρα ιδιωτική εξομολόγηση».3 Μια πολύ αυστηρότερη θέση ως προς τους αυτοβιογραφούμενους συγγραφείς έχει διατυπωθεί σε φιλολογική σελίδα αθηναϊκής εφημερίδας ως εξής: «Σίγουρα δεν είναι πραγματικοί συγγραφείς όσοι απλώς αναπαράγουν προσωπικές ιστορίες. Οι πραγματικοί συγγραφείς εφευρίσκουν πραγματικότητες»4. Για όλους τους λόγους που ανέφερα, με πείθουν περισσότερο οι συγγραφείς που, πέρα από τα προσωπικά τους βιώματα, με τις ειδικές «κεραίες» που εξυπακούεται ότι διαθέτουν οι προικισμένοι λογοτέχνες, έχουν την ικανότητα να συλλαμβάνουν και να νιώθουν ως δικά τους και τα βιώματα των άλλων. Διότι έτσι μπορούν να «ζουν» και σε διαφορετικές καταστάσεις ή εποχές. Και ευτυχώς που υπάρχουν τέτοιοι δημιουργοί. Διαφορετικά δεν θα είχαμε, λόγου χάρη, ιστορικά μυθιστορήματα – για να μην αναφέρουμε τις αρχαίες τραγωδίες, τα σαιξπηρικά έργα ή πλήθος άλλα γνωστά έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας που δεν αναφέρονται στην εποχή ή στα προσωπικά βιώματα των δημιουργών τους. Προσωπικά, θέλω να πιστεύω ότι όπου και όταν μετέφερα προσωπικά βιώματα στα διηγήματα ή μυθιστορήματα που έχω γράψει «η ζωή μέσα μου είχε γίνει παραμύθι», ότι είχε πια «βυθιστεί στην περιοχή του ονείρου», όπως συμβούλευε ο Καζαντζάκης. Ας αναφέρω μερικά παραδείγματα: Το βιβλίο μου Ο μικρός αδελφός βασίζεται σε προσωπικές εμπειρίες και πραγματικά περιστατικά που έζησε ο πατέρας μου ως έφηβος στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όντας ένας από τους 70.000 Έλληνες που σύρθηκαν όμηροι στη γη των τότε εχθρών μας. Τα πάθη του σε κείνη τη φρικτή δίχρονη ομηρεία, οι οδυνηρές περιπέτειες των Μακεδόνων, οι κακουχίες που στοίχισαν τη ζωή σε 58.000 από αυτούς και ο τρόπος που κατόρθωσαν να γυρίσουν τελικά

31 

ΤΕΥΧΟΣ 114 / 2014

32

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

στην Ελλάδα μόνον οι 12.000 που επέζησαν, ήταν η αληθινή, συγκλονιστική ιστορία που διηγόταν στον αδελφό μου κι εμένα, αντί για παραμύθι, τα κρύα βράδια της Κατοχής, όπως αργότερα και στη μικρή αδελφή μου. Iστορία σκληρή, σε χρόνια σκληρά ενός ακόμα Παγκοσμίου Πολέμου, που τυράννησε και σημάδεψε τη δική μας παιδική ηλικία. Το καλό τέλος της ιστορίας του –ο γυρισμός, το αντάμωμα με τους δικούς του, η αρχή μιας νέας ζωής στην Αθήνα– μας έδινε κουράγιο κι ελπίδα ότι και τα δικά μας βάσανα, ο δικός μας πόλεμος που κατέτρωγε τα παιδικά μας χρόνια, θα τέλειωνε μια μέρα και η ειρήνη θα επέστρεφε στον τόπο μας. Πολλά χρόνια αργότερα, όταν ο πατέρας μου έφυγε για πάντα, κατάλαβα πως η ιστορία του εκείνη, τα βιώματά του ανταμωμένα με τα δικά μου κι η αγάπη του για τη Μακεδονία έμεναν μέσα μου απέθαντα, ολοζώντανα. Και ήθελα να τα γράψω για τα παιδιά μου, για τα παιδιά της Ελλάδας, να μη χαθούν, να μη σβήσουν κάποτε μαζί μου κι αυτά. Έτσι έγινε κι έπλασα τον Μικρό Αδελφό, «παιδί» μου πνευματικό αλλά και «αδέρφι», αφού στο αφήγημα του πατέρα μου «Σερραίων Ομηρεία»5 στηρίχτηκε και σ’ εκείνα που άκουγα παιδί από το στόμα του. Ως τότε, μία και μόνη φορά είχα πάει στις Σέρρες, στα εφηβικά μου χρόνια. Όταν βρέθηκα για δεύτερη φορά εκεί, το βιβλίο είχε μόλις εκδοθεί. Και τότε ο τόπος μού φάνηκε εφιαλτικά γνωστός. Ήξερα, θαρρείς, από πάντα πού ακριβώς είχαν πέσει οβίδες το 1916. Ήξερα πού βρισκόταν το παλιό Νοσοκομείο των Σερρών, πώς ήταν η πόλη τότε, προτού καταστραφεί για δεύτερη φορά μέσα σε λίγα χρόνια, πού βρισκόταν του παππού μου το κτήμα, πού απλωνόταν η λίμνη του Αχινού προτού την αποξηράνουν το 1928. Ήξερα από ποιο χωματόδρομο είχαν ξεκινήσει οι Σερραίοι όμηροι τον Iούνιο του 1917 – ήμουν τότε κι εγώ εκεί σίγουρα, είχα πάει κι εγώ μαζί με τον πατέρα μου σ’ εκείνη την ομηρεία, μόριο μέσα στα σπλάχνα του, στο μυαλό του, στα κόκαλά του. Τα είχα ζήσει, τα είχα δει με τα δικά του τα μάτια όλα εκείνα που έγραφα στο βιβλίο μου. Ωστόσο, με τα δικά μου τα μάτια είχα δει και κάτι ακόμα: την αγάπη για τον συνάνθρωπο και τη λαχτάρα για την ειρήνη. Έτσι, η δική μου ιστορία είχε μέσα της έντονα και τούτα τα δύο στοιχεία. Στο βιβλίο μου πρωταγωνιστούν δύο αδέλφια, ο 17χρονος Άγγελος και ο 12χρονος Αλέξανδρος, που ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος τα χωρίζει από τους γονείς τους. Υπόσχεση δίνει ο Άγγελος να πάει πίσω στη μάνα του τον μικρό του αδελφό, μα σέρνεται όμηρος στη γη του εχθρού, τον χάνει και οδυνηρότατες περιπέτειες αρχίζουν. Αγωνιώντας για την τύχη του μικρού, θα τον αναγνωρίζει κάθε τόσο στο πρόσωπο των παιδιών που τον έχουν ανάγκη – στον εξάδελφο πρώτα, έπειτα στο συμπολίτη, αργότερα στο συμπατριώτη, στο σύμμαχο και τελικά στο παιδί του εχθρού. Με άλλα λόγια, στο δικό μου μυθιστόρημα η ζωή του πατέρα μου εκείνα τα χρόνια «μετουσιώθηκε σε παραμύθι», με την έννοια που έδινε ο Καζαντζάκης στη φράση. Αργότερα, σκηνές και μνήμες αχνές από τα μαύρα χρόνια της Κατοχής, που τα έζησα στην προσχολική και πρώτη σχολική μου ηλικία, βρήκαν τρόπο να «τρυπώσουν» στο μυθιστόρημά μου Τρα-

ΕΚ Δ

79 -2 014

ΕΙ

Σ ΨΥΧ

ΟΣ

Σ ΨΥΧ

ΕΚ Δ

ΕΙ

ΓΙ

«Θέλω, καλή μου, να μη στενοχωρηθείς, να μη λυπηθείς, να μην κλάψεις ποτέ! Γι’ αυτό… Παίρνω την καρδιά σου, τη βάζω σ’ ένα χρυσό κουτάκι και το κουτάκι αυτό το παίρνω μαζί μου…» Αυτά είπε η νεράιδα στο νεογέννητο μωρό και χάθηκε μέσα στη νύχτα.

79 -2 0 14

Κυκλοφορεί και σε e-book. Αναζητήστε περισσότερους από 850 τίτλους στο www.psichogios.gr/ebooks! OS

PUBL

34 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

γούδι για τρεις. Κι έγιναν διηγήματα στο βιβλίο μου Ο καιρός της σοκολάτας. Η παιδική και η εφηβική μου ηλικία, ανταμωμένη με τη νηπιακή και την παιδική ηλικία της πρόωρα χαμένης αδερφής μου, μετουσιώθηκε στο Ένα αγγελάκι στα Εξάρχεια, βιβλίο που μπορεί να χαρακτηριστεί «μυθιστορηματική βιογραφία» – «μετουσιωμένη σε παραμύθι» όμως, θα πρόσθετα. Κι ακόμα, πλήθος πραγματικά περιστατικά, που έχω ζήσει η ίδια, ή που έζησαν φίλοι ή γνωστοί μου και ήταν σαν να τα έζησα προσωπικά, βρήκαν τη θέση τους στο Σπίτι για πέντε, στο Γιούσουρι στην τσέπη ή στο Για την άλλη πατρίδα. Αλλά και πραγματικά ιστορικά γεγονότα, καθώς και συμβάντα παρμένα και από τη σύγχρονη πραγματικότητα υπάρχουν στα βιβλία μου Στο τσιμεντένιο δάσος, Λάθος, Κύριε Νόιγκερ!, Καναρίνι και μένα, Τα τέρατα του λόφου, Ο κόκκινος θυμός. Κι ακόμα, σε κομμάτια από τη ζωή των προγόνων μου, μνήμες και περιστατικά που έφτασαν ως εμένα από στόμα σε στόμα «μετουσιωμένα σε παραμύθι» κι αυτά, αποτέλεσαν βασικά στοιχεία για τα κοινωνικο-ιστορικά μυθιστορήματά μου Η προφητεία του κόκκινου κρασιού και Στη σκιά της πράσινης βασίλισσας, που γράφτηκαν «βυθισμένα στην περιοχή του ονείρου». Τελειώνοντας, παραθέτω μια φράση της διακεκριμένης συγγραφέως παιδικών/νεανικών βιβλίων και κριτικού Mοllie Hunter: «Δεν υπάρχει βιβλίο που να λέει κάτι αξιόλογο, αν πρώτα αυτό το κάτι δεν το είπε η ζωή στο συγγραφέα του∙ που πρέπει μέσα του να έχει σχηματίσει τη δική του φιλοσοφία, τις δικές του ιδέες, το δικό του πνεύμα. Τούτη η βασική διαδικασία πρέπει να έχει συντελεστεί από πριν, για να είναι δυνατή η λογοτεχνική δημιουργία […] και λόγω ειδικών ευθυνών, η αλήθεια τούτη αφορά πολύ περισσότερο το συγγραφέα που θέλει να γράψει για παιδιά»6. Ας μου επιτραπεί να διευκρινίσω και να συμπληρώσω (αυτό άλλωστε προσπάθησα να πω με όλα όσα ανέφερα παραπάνω): Αυτό το «κάτι» μπορεί να το πει στο συγγραφέα η ζωή απευθείας ή μέσω των άλλων – συγγενών, φίλων, γνωστών ή ακόμη και αγνώστων, ακόμη και εχθρών. Ή μέσω των όσων διάβασε και αφομοίωσε κι έκανε δικά του με τις ιδιαίτερες ικανότητες που είναι προικισμένος, μέσω των όσων κατάφερε να «βιώσει» από άλλες εποχές, από άλλους κόσμους. Της φαντασίας ή της πραγματικότητας. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Ο Βασίλης Αλεξάκης, σε πρόσφατη συνέντευξη που έδωσε στην Ελένη Γκίκα, στο ηλεκτρονικό περιοδικό www.diavasame.gr λέει: «…εγώ δεν πιστεύω ότι υπάρχουν βιβλία αυτοβιογραφικά. Δεν λένε ψέματα οι άνθρωποι, αλλά απ’ τη στιγμή που γράφεις, είσαι σε έναν άλλον κόσμο! Άρα και η αυτοβιογραφία αν είναι καλή, αναπόφευκτα θα μοιάζει με ένα μυθιστόρημα! Τα κακά μυθιστορήματα μοιάζουν με αυτοβιογραφίες!» 2. Στον τόμο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, πρόλογος-επιμέλεια: Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Οι Εκδόσεις των Φίλων, Αθήνα 1979, σ. 145. 3. Βλ. Τρικαλινά, τ. 4oς, Τρίκαλα 1984, σ. 11. 4. Από το άρθρο της Λώρης Κέζα, «Στην εποχή της γραφομανίας», εφ. Το Βήμα, «Νέες Εποχές», Κυριακή 7 Ιουλίου 1996, σ. 46/14. 5. Σερραϊκά Χρονικά, τ. 6ος, 1973. 6. Mollie Hunter, Talent is not enough, New York: Harper & Row, 1976, σ. 30.

β ιβλιοπαρουσιάσεις

IOYNIOΣ – ΙΟΥΛΙΟΣ – ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2014

35/1

για παιδιά νηπιακής και πρώτης σχολικής ηλικίας Εύα Βακιρτζή ΤΟ ΑΥΓΟ

Εικ.: Νικόλας Ανδρικόπουλος Πατάκης, Αθήνα 2014, σελ. 32

Ο Βίκτωρας είναι ένα περίεργο παιδί. Δε μιλάει σχεδόν καθόλου, δεν κάνει εύκολα φίλους και του αρέσει να στριφογυρνάει ένα κομμάτι σπάγκου στον αέρα για ώρες. Κι όλα αυτά γιατί ο Βίκτωρας ζει μέσα σε ένα μεγάλο άσπρο Αυγό, με σκληρό τσόφλι. Μόνο η δασκάλα του, η Ελβίρα, καταφέρνει να ανοίγει χαραμάδες στο σκληρό τσόφλι, χωρίς τρυπάνι. Για τους μεγάλους που θα διαβάσουν το βιβλίο, η ψυχολόγος Μαρία Ηλιοπούλου γράφει: «Στο Αυγό το λόγο έχει ένα παιδί ιδιαίτερο, αρκετά ξεχωριστό, που περιγράφει τη ζωή του, τη δική του απόλυτη υποκειμενική πραγματικότητα, τα συναισθήματά του, τη δυσκολία του να ζήσει με τους άλλους, τους τόσο διαφορετικούς από το ίδιο... Με λόγια απλά, από καρδιάς, περιγράφει όλα όσα τον ενοχλούν, τον αποσυντονίζουν, μερικές φορές τον βασανίζουν, τον κάνουν να κλείνεται στον εαυτό του. Ήχοι κοινοί, μερικές φορές ανεπαίσθητοι, χρώματα, αγγίγματα των άλλων, ακόμα και αυτών που αγαπά. Κυρίως όμως περιγράφει τη μεγάλη επιθυμία του να συνυπάρχει με τους άλλους, να έχει φίλους, να τον αγαπούν...» Ένα εξαιρετικό βιβλίο για το φαινόμενο του αυτισμού, γραμμένο με ευαισθησία, γνώση, λόγο κατανοητό, που απυθύνεται σε μικρούς και μεγάλους. Δίνει τη δυνατότητα σε γονείς και δασκάλους να συζητήσουν για τη διαφορετικότητα και για τα παιδιά που είναι σαν τον Βίκτωρα. Εύγε στη συγγραφέα! Λ.Ψ.

Βαγγέλης Ηλιόπουλος Ο ΦΗΤΑ

Εικ.: Πέτρος Χριστούλιας Πατάκης, Αθήνα 2013, σελ. 24

Ο Φώτης είναι πρωτάκι και δυσκολεύεται να γράψει το Φ. Θα ξεπεράσει όμως το πρόβλημά του, θα εφεύρει άλλο ένα γράμμα, το Φήτα, και θα νιώσει πανευτυχής, γιατί τα γράμματα βοηθούν τους συγγραφείς και τους ποιητές να γράφουν τις ιστορίες τους. Χαριτωμένο βιβλίο από τον πολυγραφότατο συγγραφέα.

Λ.Ψ.

36/2

Άννη Θεοχάρη

ΜΕΛΣΗ, Η ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΤΟΥ ΚΕΡΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΕΛΙΟΥ Εικ.: Αιμιλία Κονταίου Λιβάνης, Αθήνα 2014, σελ. 40

Η Μέλση, μια μελισσούλα που εργάζεται στο τμήμα παραγωγής κεριού σ’ ένα μελίσσι, θέλει να γίνει βασίλισσα, όμως αυτό δεν μπορεί να γίνει, αφού βασίλισσα σε κάθε μελίσσι είναι μόνο μία. Ή μήπως μπορεί; Μια περιπέτεια που θα ζήσει η φιλόδοξη μελισσούλα, όταν θα πιαστεί κατά λάθος στη στολή του μελισσοκόμου, θα γίνει αφορμή να γνωρίσει μια πανέμορφη λαμπάδα. Και τα όσα θα μάθει από αυτή τη συνάντηση, θα την κάνουν τελικά να νιώσει πραγματική βασίλισσα. Πανέμορφες εικόνες στολίζουν αυτό το παραμύθι, έργα από τα καλύτερα της Αιμιλίας Κονταίου.

Λ.Π.-Α.

Μάνος Κοντολέων ΣΤΟ ΝΗΣΙ ΤΗΣ ΡΟΔΙΑΣ

Εικ.: Μυρτώ Δεληβοριά Ψυχογιός, Αθήνα 2014, σελ. 56

Ο μικρός Μάνος, μαζί με τον παππού του, τον μεγάλο Μάνο, περνούν το καλοκαίρι σ’ ένα νησί που δεν έχει όνομα – όλοι το λένε απλά νησί της Ροδιάς. Εκεί ο μικρός θα γνωρίσει μια παρέα παιδιών, τα δεκατέσσερα «σποράκια», που ζουν με τη Ρήγισσα, τη «μανούλα» τους, σ’ ένα δίπατο λευκό σπίτι. Όχι, δεν είναι ορφανοτροφείο σαν τ’ άλλα, είναι ένα μεγάλο σπιτικό γεμάτο αγάπη. Το είχε στήσει σε χρόνια πολέμου και συμφοράς η Ροδιά, η μάνα της Ρήγισσας. Και τώρα εκείνη συνέχιζε τ’ όνειρό της: Να έχουν μια φωλιά και μια αγκαλιά ζεστή να κουρνιάσουν τα παιδιά που χάνουν τους γονείς τους. Η έμπειρη πένα του συγγραφέα μάς χαρίζει ένα έξοχο, τρυφερότατο κείμενο, που μας ξεναγεί ποιητικά στο φανταστικό νησί της ιστορίας αυτής, μας μεταφέρει στα δύσκολα χρόνια που προηγήθηκαν, στον πόνο τον βαθύ της ιδρύτριας που τον μετέβαλε σε αγάπη, και στο έργο της κόρης της, ορφανεμένης κι εκείνης, που το συνεχίζει με τη βοήθεια όλου του νησιού. Ως επίλογος, παρατίθεται ένα σημείωμα σχετικά με τα χωριά SOS, στα οποία και διατίθεται μέρος των εσόδων από την πολυτελή και εξαιρετικά καλαίσθητη αυτή έκδοση – ένας ακόμη λόγος για να φτάσει στα χέρια όσο πιο πολλών παιδιών γίνεται. Λ.Π.-Α.

37/3

Βασίλης Κουτσιαρής

ΕΙΝΑΙ ΚΑΤΙ ΠΟΥ ΜΕΝΕΙ Εικ.: Κατερίνα Βερούτσου Παρρησία, Αθήνα 2013, σελ. 40

Ο παιδικός θυμός και στον αντίποδά της η αγάπη είναι το βασικό θέμα στο οποίο εστιάζει το συγκεκριμένο εικονογραφημένο βιβλίο. Μια μικρή ιστορία που ξεδιπλώνει την παιδική ψυχοσύνθεση και τη διαχείρισή της. Το κεντρικό πρόσωπο είναι μια κούκλα, που είναι δημιούργημα της φύσης. Η άμμος, ο αέρας, η βροχή κι ένα κομμάτι ύφασμα σε χρώμα τιρκουάζ… Χωρίς ερμηνευτική πρόθεση σημειώνω το σημείο αυτό, καθώς αναφέρεται με ιδιαίτερο τρόπο από το συγγραφέα. Το παιδικό ξέσπασμα σε ένα παιχνίδι-κούκλα, το αποτέλεσμα, η μοναξιά, η απογοήτευση, η χαρά, η θλίψη, η δύναμη της αγάπης, οι αναπόφευκτες αλλαγές, σκιαγραφούνται με εύστοχο τρόπο στις σελίδες του βιβλίου μέσα από την ομοδιηγητική αφήγηση της πάνινης κούκλας. Τρυφερή ιστορία που θα απολαύσουν τα παιδιά, τόσο μέσα από το κείμενο όσο και από την εικονογράφηση της Κ. Βερούτσου. Το βιβλίο τιμήθηκε το 2012 με έπαινο από την ΠΕΛ. T.Τσ.

Κάτια Πινό

ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΜΠΑΛΟΝΙ ΤΗΣ ΜΑΣΚΑΡΟΥΣ ΧΑΡΑΣ Εικ.: Νίκη Λεωνίδου Παρρησία, Αθήνα 2013, σελ. 36

Σαν ένα παιχνίδισμα με τη χαρά και την αγάπη αναπτύσσεται η ιστορία του βιβλίου. Η πανέμορφη Χαρά –κόρη της Αγάπης και του Ανέμου–, που έχει για σπίτι της ένα κόκκινο μπαλόνι, δεν θέλει να βλέπει τα παιδιά στενοχωρημένα. Κι έτσι, αποφασίζει να τα βοηθήσει. Παίρνει διάφορες μορφές, πότε αστείες και πότε αιθέριες, τρυπώνει μέσα στα παραμύθια, ανακατεύεται στα παιχνίδια τους, ώσπου να δει το χαμόγελο ν’ ανθίζει στα πρόσωπά τους. Και τότε ευχαριστημένη ξεκουράζεται για λίγο, έτοιμη όμως πάντα να προσφέρει τη χαρά και την αγάπη. Χαριτωμένο κι αισιόδοξο βιβλιαράκι με ενδιαφέρουσα εικονογράφηση. Η.Π.

Κατερίνα Σέρβη

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΣ ΑΠΟ ΚΟΥΝΙΑ Εικ.: Θανάσης Πέτρου - Λίλα Καλογερή Πατάκης, Αθήνα 2013, σελ. 80

Η μικρή Στέλλα ακολουθεί την αρχαιολόγο μαμά της σε μια ανασκαφή στην Κρήτη. Εντυπωσιάζεται από τις εργασίες σε μια μι-

38/4

νωική έπαυλη που χτίστηκε 3.500 χρόνια πριν, τα ευρήματα και τη συντήρησή τους από την ομάδα των φοιτητών. Όταν μάλιστα θα ανακαλύψει και η ίδια έναν αρχαίο σφραγιδόλιθο, θα αρχίσει να σκέφτεται τι θέλει να γίνει όταν μεγαλώσει. Γιατί όχι μια σπουδαία αρχαιολόγος, σαν τη μαμά της; Ενδιαφέρον βιβλίο που μαθαίνει στα παιδιά τα μυστικά της αρχαιολογίας, τους θησαυρούς που κρύβει η ελληνική γη και τη χαρά που νιώθουν οι αρχαιολόγοι κάθε φορά που ανακαλύπτουν ένα σπουδαίο εύρημα. Λ.Ψ.

Φίλιππος Φιλίππου

ΟΙ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΛΕΑΝΝΑΣ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Εικ.: Μυρτώ Δεληβοριά Πατάκης, Αθήνα 2014, σελ. 96

Οι περιπέτειες μιας οικογένειας που τα μέλη της ταξιδεύουν με τον καπετάνιο πατέρα της. Η μικρή κόρη, η Ελεάννα, ζει ευχάριστες μέρες πάνω στο καράβι παρέα με τα ζώα, έναν παπαγάλο, μια γάτα, ένα σκύλο, έναν πίθηκο και μια γαλοπούλα. Φίλοι της είναι και το πλήρωμα του καραβιού, άνθρωποι από διαφορετικές χώρες, που της διηγούνται διάφορες θαλασσινές περιπέτειες. Μια τέτοια περιπέτεια θα ζήσει και η Ελεάννα, όταν θ’ ανεβούν πάνω στο καράβι πειρατές και θ’ αρπάξουν όλα τα χρήματα και τα κοσμήματα των ναυτικών. Κι όταν το καράβι τους βουλιάξει, θα καταφέρουν να σωθούν και θα συνεχίσουν τα ταξίδια τους με άλλο πλοίο. Το βιβλίο, το πρώτο παιδικό του συγγραφέα, δίνει την ευκαιρία να γνωρίσουν τα παιδιά πώς ζουν οι ναυτικοί, τις περιπέτειές τους, τις φιλίες που αναπτύσσονται ανάμεσά τους, αλλά και τις σχέσεις τους με τα ζώα που ζουν πάνω στα καράβια. Λ.Ψ.

Αντιόπη Φραντζή

ΠΙΣΩ ΣΤΟ ΔΑΣΟΣ Εικ.: Γιώργος Καραχρήστος Πατάκης, Αθήνα 2013, σελ. 56

Ο Ιωνάς αγαπά και θαυμάζει τα ζώα, γι’ αυτό είναι φανατικός επισκέπτης του Πάρκου των Ζώων. Όταν τα ζώα τού εμπιστεύονται το μεγάλο τους μυστικό, θα βρει τρόπο να τα βοηθήσει συμμετέχοντας

39/5

στην επιτροπή αγώνα για την απελευθέρωσή τους. Μια όμορφη ιστορία για το δικαίωμα στην ελευθερία, για το δικαίωμα των ζώων να ζουν και να απολαμβάνουν το φυσικό τους περιβάλλον, αλλά και για την αξία της αλληλεγγύης και της ομαδικότητας. Η εικονογράφηση συνοδεύει αρμονικά το κείμενο.

Λ.Ψ.

Ντάγκμαρ Γκάισλερ ΔΕ ΘΑ ΧΑΘΩ ΠΟΤΕ!

Εικ.: Ντάγκμαρ Γκάισλερ Ψυχογιός, Αθήνα 2014, σελ. 40

Ο συγγραφέας και εικονογράφος αυτού του μικρού βιβλίου περιγράφει την περιπέτεια που ζουν ένα κοριτσάκι κι ένα αγοράκι, όταν χάνονται μέσα στην πολυκοσμία της αγοράς. Η περιπέτεια θα έχει αίσιο τέλος, διότι η μητέρα της μικρής έχει φροντίσει να την προετοιμάσει για ένα τέτοιο ενδεχόμενο, συχνό πια στον κόσμο που ζούμε. Έτσι, το κοριτσάκι, έχοντας απομνημονεύσει τους 6 κανόνες που είχε μάθει για το πώς πρέπει να δράσει σ’ αυτή την περίπτωση, θα κάνει τα σωστά βήματα ώστε σύντομα να εντοπίσουν τα δυο παιδιά οι γονείς τους. Χρησιμότατο μικρό βιβλίο χαριτωμένα γραμμένο, με διασκεδαστική εικονογράφηση. Λ.Π.-Α.

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΖΩΑΚΙΑ

Εικ.: Rosie Wilman Ψυχογιός, Αθήνα 2013, σελ. 48

Το εικονογραφημένο αυτό βιβλίο, με τα ζωηρά χρώματα και το τετράγωνο σχήμα, περιέχει επτά ιστοριούλες με ζωάκια για μικρά παιδιά. Χωρίς να τις διακρίνει ιδιαίτερη πρωτοτυπία, οι ιστοριούλες αυτές είναι ευκολοδιάβαστες και μιλούν έμμεσα και με απλότητα στα μικρά παιδιά για τη φιλία, την κατανόηση, την ανεκτικότητα, την αυτάρκεια, τη διαφορετικότητα, την αγάπη, την αυτοεκτίμηση και την αλληλεγγύη. Λ.Π.-Α.

40/6

για παιδιά 7 ετών και πάνω Έλενα Αρτζανίδου

ΣΤΟ ΜΙΣΟ ΤΟΥ ΟΥΡΑΝΟΥ Εικ.: Βαγγέλης Ελευθερίου Βιβλιόφωνο, Αθήνα 2012, σελ. 92

Ιστορία σχεδόν θαλασσινή, τοποθετημένη στο ακριτικό νησί της Σύμης. Κεντρική ηρωίδα η Ωραιοζήλη, κορίτσι προικισμένο, που μεγαλώνει ευτυχισμένο και ήρεμα μέσα σε μια παραδοσιακή οικογένεια με δυνατούς δεσμούς. Η συγγραφέας, με χαριτωμένη γραφή, περιγράφει την ξένοιαστη ζωή της Ωραιοζήλης και της παρέας της, τις σκανταλιές και τις εξάρσεις μιας τρυφερής νεότητας, καθώς και τις θαλασσινές δραστηριότητες. Μέσα σ’ αυτό το σχεδόν ειδυλλιακό περιβάλλον, η ξεγνοιασιά, ανατρέπεται απότομα από ένα θλιβερό γεγονός και η ζωή αλλάζει ριζικά. Η λύπη διώχνει την ευτυχία και τη χαρά της δημιουργίας. Όμως σιγά-σιγά η Ωραιοζήλη, χωρίς να ξεχνά την απώλεια, θα ξαναβρεί τα ενδιαφέροντά της και την αισιοδοξία της. Βιβλίο που περιγράφει με απλότητα τόσο την ευτυχία όσο και τον πόνο, και που τελικά αρνείται την παραίτηση από τη δημιουργία κι από την ίδια τη ζωή. Πάντα κάποιος μισός ουρανός μένει ανοιχτός! Η.Π.

Μερκούριος Αυτζής

ΤΡΕΛΟ ΜΟΥ ΑΜΑΞΙΔΙΟ Εικ.: Ελίζα Βαβούρη Ψυχογιός, Αθήνα 2014, σελ. 48

Βιβλία για τα άτομα με ειδικές ανάγκες έχουν γραφεί αρκετά τα τελευταία χρόνια. Ο στόχος τους είναι εμφανής. Να ευαισθητοποιήσουν τον αναγνώστη γύρω από αυτό το θέμα και να τον βοηθήσουν να αποδεχθεί με φυσιολογικό τρόπο το διαφορετικό. Το βιβλίο Τρελό μου αμαξίδιο είναι ευρηματικό στον τρόπο με τον οποίο αναδεικνύει το θέμα της σωματικής αναπηρίας. Βασικός πρωταγωνιστής και αφηγητής είναι ένα αναπηρικό καροτσάκι. Χρησιμοποιώντας τον ανθρωπομορφισμό, το καροτσάκι μιλάει και εξιστορεί το πώς συναντήθηκε με τη Νανά, καθώς και όλες τις περιπέτειές τους στην καθημερινότητα του κοριτσιού. Με έξυπνο τρόπο σχολιάζει το «τρελό αμαξίδιο», όπως το βάφτισε η Νανά, τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένας ανάπηρος όταν κινείται με αυτό, έχοντας να αντιμετωπίσει την ανυπαρξία υποδομών ή και απλές δυσκολίες, την απουσία ράμπας, κ.λπ., και ονειρεύεται τρόπους με τους οποίους θα μπορούσε να ταξιδέψει χωρίς δυσκολίες με τη Νανά σε Βόρειο και Νότιο Πόλο, στο Παρίσι και αλλού. Ώσπου μια

41/7

μέρα, σε μια πορεία ατόμων με αμαξίδια, γίνεται μια σύγκρουση και εκτροχιασμός! Η Νανά βρίσκεται στο νοσοκομείο και το αμαξίδιο οδεύει για τη… χωματερή. Όμως ο αδελφός της Νανάς με τους φίλους του θα το ανακαλύψουν και έτσι, οι δυο αχώριστοι φίλοι, Νανά και καροτσάκι, θα συναντηθούν ξανά. Ξεχωριστό βιβλίο, που αναπτύσσει με ευφάνταστο τρόπο το ιδιαίτερο αυτό θέμα. Προβάλλει τη ζωή ατόμων με ειδικές ανάγκες, αλλά και τους τρόπους διεκδίκησης των δικαιωμάτων, ενημερώνοντας και ενεργοποιώντας τον αναγνώστη. Η εικονογράφηση της Ε. Βαβούρη έρχεται να ενισχύσει το κείμενο. Το βιβλίο συνοδεύει μια σειρά με δραστηριότητες φιλαναγνωσίας. Τ.Τσ.

Μαρία Κοντού – Γιώργος Σγουρός

ΣΤΕΛΙΟΣ ΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ – Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΟΥ ΕΤΡΕΞΕ ΓΙΑ ΕΝΑΝ ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΛΑΟ Εικ.: Γιώργος Σγουρός Πατάκης, Αθήνα 2014, σελ. 40

Είχα την τύχη να γνωρίσω προσωπικά τον μεγάλο αθλητή, που έτρεχε κάθε μέρα στους δρόμους της Φιλοθέης και πάντα σταματούσε για να ανταλλάξει μερικές κουβέντες με τους γείτονές του. Εκτός από μεγάλος αθλητής ήταν και άνθρωπος σεμνός, μεγαλόψυχος, δοτικός, απλός, καταδεκτικός. Ο μεγάλος μαραθωνοδρόμος, λίγο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, πουλά τα υπάρχοντά του για να μπορέσει να αγωνιστεί στον διεθνή Μαραθώνιο της Βοστόνης, το 1946. Εκεί, αδύναμος και υποσιτισμένος, και παρά τις έντονες αντιρρήσεις των γιατρών, αγωνίζεται απέναντι στους σπουδαιότερους αθλητές της εποχής πετυχαίνοντας να χαρίσει στη βασανισμένη πατρίδα του τη χαρά της νίκης, αλλά και να τραβήξει την προσοχή ολόκληρου του κόσμου πάνω στο μεγάλο δράμα της. Η ανθρωπιστική βοήθεια και τα χρήματα που συγκεντρώνει από τους ομογενείς της Αμερικής μετά τη νίκη του, το περίφημο «πακέτο Κυριακίδη», χαρίζουν ανακούφιση στην Ελλάδα της μετακατοχικής περιόδου, ενώ ο ίδιος τιμάται ως εθνικός ήρωας για την ανεκτίμητη προσφορά του στην πατρίδα. Λ.Ψ.

Κατερίνα Μουρίκη ΕΝΑΣ ΣΠΕΣΙΑΛ ΗΡΩΑΣ

Εικ.: Πέγκυ Φούρκα Ψυχογιός, Αθήνα 2014, σελ. 56

Με το ευαίσθητο θέμα του αυτισμού καταπιάνεται σ’ αυτό το βιβλίο η συγγραφέας. Για να υποδείξει τον τρόπο με τον οποίο πρέπει οι

42/8

άλλοι να συμπεριφέρονται και ν’ αντιμετωπίζουν σωστά ένα παιδί με αυτισμό, που συχνά είναι προικισμένο με απίστευτα χαρίσματα, παρουσιάζει δύο παιδιά, δίδυμα, από τα οποία το ένα έχει αυτό το σύνδρομο. Τα όσα συμβαίνουν στο σχολείο που πηγαίνουν τα δίδυμα, τα τόσο διαφορετικά, καθώς και τα απροσδόκητα περιστατικά που θα συμβούν στην οικογένειά τους, δίνουν την αφορμή για να φανερωθούν οι ιδιαίτερες ικανότητες του Άρη, η αποτελεσματικότητα της σωστής συμπεριφοράς, αλλά και η δύναμη της αγάπης που «πάντα στέγει, πάντα υπομένει». Στις πίσω σελίδες του βιβλίου υπάρχουν λεκτικά παιχνίδια, ερωτήσεις, ακροστιχίδες και πληροφορίες για την πληρέστερη κατανόηση του θέματος. Λ.Π.-Α.

Ιωάννα Μπαμπέτα

ΜΙΑ ΚΙΘΑΡΑ ΚΑΙ ΠΟΛΛΕΣ ΣΥΓΓΝΩΜΕΣ Εικ.: Σάντρα Ελευθερίου Ψυχογιός, Αθήνα 2014, σελ. 80

Ο 11χρονος Κωνσταντίνος έχει ένα όνειρο: να γίνει κιθαρίστας. Ο Πέτρος, μεγαλύτερός του, που έχει έρθει μετανάστης από τη Ρωσία, είναι ήδη μουσικός. Παίζει με τον πατέρα του κάθε βράδυ – κιθάρα εκείνος, βιολί ο πατέρας του. Τα δυο αγόρια γνωρίζονται μέσα σ’ ένα λεωφορείο και γίνονται φίλοι. Ο Κωνσταντίνος είναι πανευτυχής, ωστόσο η φιλία που τόσο τον ενθουσίαζε χαλάει από μιαν απρόσμενη προσβολή. Αιτία η Μαρίνα, που ο ίδιος είχε καταφέρει με κόπο να την κάνει να τον προσέξει. Όταν αντιλαμβάνεται πως ο Πέτρος τραβά το ενδιαφέρον της, θυμώνει και τον προσβάλλει βαριά. Θα το μετανιώσει, θα ζητήσει συγγνώμη, αλλά «μια συγγνώμη δεν αρκεί». Με πρωτοπρόσωπη αφήγηση αρκετά πειστική, η ιστορία αυτή φανερώνει γλαφυρά τα αισθήματα και τις αντικρουόμενες αντιδράσεις των παιδιών στην προεφηβεία, έτσι καθώς προσπαθούν να γνωρίσουν τον εαυτό τους. Φανερώνει και κάτι ακόμα: τη συγγραφική ικανότητα της Ιωάννας Μπαμπέτα. Λ.Π.-Α.

Νίκος Πιλάβιος Ο ΠΑΡΑΜΥΘΑΣ: ΠΑΡΑΞΕΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ Εικ.: Στεφανία Ταπτά Ψυχογιός, Αθήνα 2014, σελ. 56

Το βιβλίο αυτό το αφιερώνει ο Νίκος Πιλάβιος «σε όλους τους μεγάλους που έχουν μείνει μέσα τους παιδιά και διαβάζουν ακόμα παιδικά παραμύθια». Και αυτοί οι μεγάλοι πρέπει να είναι πολλοί, αν λογαριάσουμε πόσοι και πόσοι μεγάλωσαν με τις φανταστικές

43/9

ιστορίες του, είτε διαβάζοντάς τις είτε βλέποντας και ακούγοντάς τις από την τηλεόραση, παρακολουθώντας τις επιτυχημένες παιδικές εκπομπές του. Έτσι, είναι βέβαιο ότι θα διαβάσουν –σίγουρα μαζί με τα παιδιά τους– και τις νέες ιστορίες του, όπου ο ίδιος μπλέκεται σε μια μάχη χαρταετών, μια μαγική σφυρίχτρα χάνεται σ’ έναν μαγεμένο κήπο, οι δείκτες του ρολογιού του εξαφανίζονται, ο λαιμός μιας φίλης του καμηλοπάρδαλης δένεται κόμπος και πολλά ακόμα διασκεδαστικά συμβαίνουν. Εμείς, μικροί και μεγάλοι, του ευχόμαστε να είναι πάντα γερός και δημιουργικός, για να μας χαρίζει όλο και νέες ιστορίες.

Λ.Π.-Α.

Κάρμεν Ρουγγέρη ΤΟ ΜΑΓΙΚΟ ΚΛΕΙΔΙ

Εικ.: Γιάννης Σπανόπουλος Ψυχογιός, Αθήνα 2014, σελ. 72

Στο πολυτελές αυτό βιβλίο με τις έγχρωμες εικόνες και το μεγάλο σχήμα, η συγγραφέας αλλά και δημιουργός θεατρικών έργων και επιτυχημένων παραστάσεων για παιδιά αναδιηγείται, με τον δικό της τρόπο, ένα παραμύθι της Πηνελόπης Δέλτα, το «Η καρδιά της Βασιλοπούλας» που περιέχεται στο βιβλίο της Παραμύθια και άλλα. Η επιτυχία της παράστασης αλλά και η απόφαση της Κάρμεν Ρουγγέρη να μας δώσει αυτή τη διασκευή αποδεικνύει πόσο επίκαιρη είναι πάντα η Πηνελόπη Δέλτα, η μεγάλη αυτή προσωπικότητα της παιδικής μας λογοτεχνίας. Το βιβλίο συνοδεύεται από ένα CD με τη μουσική της παράστασης και αφήγηση του διασκευασμένου παραμυθιού από τη συγγραφέα. Λ.Π.-Α.

Σπύρος Σιδέρης Η ΚΟΣΜΟΣΩΤΕΙΡΑ

Εικ.: Ελένη Συρίδου Λαογραφικό και Ιστορικό Μουσείο Φερών, 2014, σελ. 32

Με γλαφυρή αφήγηση και εύρημα το ταξίδι ενός παππού με τον εγγονό του, που έφιπποι ξεκινούν να επισκεφθούν την Παναγιά τη Θρακιώτισσα, το μοναστήρι της Κοσμοσώτειρας, ο Σπύρος Σιδέρης μάς μεταφέρει στα χρόνια του τριτότοκου γιου του Αλέξιου Α΄ Κομνηνού, του Ισαάκιου Κομνηνού. Ήταν αυτός που έκτισε το μοναστήρι το 1152 κοντά στη Βήρα (βυζαντινή ονομασία των Φερών), όταν πλησίαζε πια το τέλος του, για να πραγματοποιήσει μια επιθυμία που του είχε παρουσιαστεί ως επίμονο όνειρο-εφιάλτης και χρειάστηκε τη συμβουλή του πιο σοφού από τους δασκάλους

44/10

του, του Φώτιου, για να κατανοήσει τον συμβολισμό του. «Μικρή μυθιστορία» χαρακτηρίζει το βιβλίο του ο συγγραφέας, ένα κείμενο που διαβάζεται σαν παραμύθι και φέρνει γοητευτικά τα παιδιά σ’ επαφή μ’ ένα κομμάτι της βυζαντινής ιστορίας. Στις τελευταίες σελίδες ο μικρός αναγνώστης βρίσκει ένα γλωσσάρι για τις λέξεις εκείνης της εποχής που στολίζουν την αφήγηση, μα σίγουρα δεν τις έχει ξανακούσει – κέρδος κι αυτό, για να διαπιστώσει ακόμα μία φορά τον πλούτο της ελληνικής γλώσσας.

Λ.Π.-Α.

Νικολέτα Σκάλκου-Διαμαντίδη ΣΟΚΟΛΑΤΕΝΙΟ ΓΙΑΣΕΜΙ

Εικ.: Πέγκυ Φούρκα Παρρησία, Αθήνα 2013, σελ. 114

Με τρόπο σχεδόν ρομαντικό ξετυλίγεται η ιστορία της μικρής Μαρίνας, όπως τη διηγείται η ίδια, διαβάζοντας σε στιλ έκθεσης τη βιογραφία της που κυριολεκτικά καθηλώνει τους δασκάλους και τους συμμαθητές της. Γιατί η Μαρίνα είναι ένα παιδάκι μαύρο, που όντας μωρό χάνει τους γονείς του και μεγαλώνει κάτω από δραματικές συνθήκες, πότε σε ιδρύματα και πότε σε αφιλόξενα ξένα χέρια, ψάχνοντας συνεχώς για λίγη αγάπη. Που τελικά θα τη βρει, έχοντας όμως προηγουμένως γευτεί τη σκληρότητα, την απόρριψη και την απελπισία. Βιβλίο που διαβάζεται ευχάριστα, ενώ η αφήγηση, τρυφερή, απαλύνει την τραγικότητα της ιστορίας. Η.Π.

Άλις Παντερμίλερ ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΛΟΤΑ Εικ.: Ντανιέλα Κολ Ψυχογιός, Αθήνα 2014, σελ. 192

Η 10χρονη Λότα θεωρεί πως είναι ένα συνηθισμένο κορίτσι. Της συμβαίνουν ωστόσο περίεργα πράγματα που δεν μπορεί να τα εξηγήσει. Και υποψιάζεται ότι κάποιο ρόλο παίζει η μαγική ινδική φλογέρα που της χάρισε η μητέρα της. Ζωηρή γραφή, απίθανες περιπέτειες, διασκεδαστικό βιβλίο με πλήθος χαριτωμένα σκίτσα σε κάθε σελίδα να συνοδεύουν την αφήγηση και ποικιλία στις γραμματοσειρές, στοιχεία που το κατατάσσουν στην κατηγορία των βιβλίων που θυμίζουν κόμικς.

Λ.Π.-Α.

45/11

για μεγάλα παιδιά και νέους Αθηνά Κακούρη

1821 – Η ΑΡΧΗ ΠΟΥ ΔΕΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΘΗΚΕ Πατάκης, Αθήνα 2013, σελ. 376

Το βιβλίο αυτό δεν απευθύνεται ειδικά στους εφήβους, αλλά σε κάθε αναγνώστη που πλησιάζει για πρώτη φορά ή θέλει να δει με κριτική ματιά την Ελληνική Επανάσταση. Σε μια εποχή όπου ειδήμονες και μη προσεγγίζουν την πρόσφατη ιστορία του τόπου άλλοτε με υπερβολές, άλλοτε με διάθεση μηδενιστική και άλλοτε με προσπάθειες αμφίβολης προέλευσης, το βιβλίο αυτό αποτελεί μιαν εξαιρετικά ευχάριστη –και πολύτιμη– έκπληξη. Η μικρή αυτή ιστορία της Επανάστασης θα μπορούσε να είναι το καταλληλότερο σχολικό εγχειρίδιο για τις τάξεις του Γυμνασίου ή του Λυκείου όπου διδάσκεται η συγκεκριμένη χρονική περίοδος, ή ένα θαυμαστό συνοδευτικό βιβλίο γνώσεων. Η συγγραφέας, με την πείρα και τη σοφία που τη χαρακτηρίζει, μας δίνει ένα ευκολοδιάβαστο κείμενο, γραμμένο σαν καλό μυθιστόρημα, που –όπως σημειώνεται στο οπισθόφυλλο– «σε καλεί να ονειροπολήσεις, να οργιστείς, να θαυμάσεις, κυρίως όμως να σκεφτείς, να κρίνεις, να αμφισβητήσεις, να αντιπαραθέσεις, με την καυτή συνείδηση ότι ζει και δρα ακόμη σήμερα…» Είναι τα καταλληλότερα λόγια που μπορούν να ειπωθούν για το έργο αυτό, για το οποίο συγχαίρουμε τη συγγραφέα και ευχόμαστε το βιβλίο της να φτάσει στα χέρια όλων των Ελλήνων, μικρών και μεγάλων. Λ.Π.-Α.

Λιλή Λαμπρέλη ΤΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ Εικ.: Ίρις Σαμαρτζή Πατάκης, Αθήνα 2014, σελ. 48

Σ’ ένα μικρού μεγέθους, ολιγοσέλιδο, καλαίσθητο βιβλίο με ασπρόμαυρη εικονογράφηση κρύβονται τρία παραμύθια που απευθύνονται σε μεγάλα παιδιά και μεγάλους. Γραμμένα από τη γνωστή ταλαντούχα αφηγήτρια, γεμάτα ποίηση και φαντασία, μαγεύουν τον αναγνώστη με τη δική τους εκδοχή για το πώς δημιουργήθηκαν τα μουσικά όργανα –το πρώτο πνευστό, το πρώτο κρουστό, το πρώτο έγχορδο– ξεκινώντας από το πώς έφτασε η μουσική «σ’ έναν πλανήτη με νερά στο χρώμα τ’ ουρανού».

Λ.Π.-Α.

46/12

Αγγέλα Μάλμου

ΙΓΜΑ, Η ΑΝΑΤΟΛΗ – ΕΝΑ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗΝ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ Κέδρος, Αθήνα 2013, σελ. 248

Τοποθεσία: ο ελλαδικός χώρος, κάπου στη σημερινή περιοχή των Μετεώρων. Χρονολογία: 65.000 χρόνια προ Χριστού. Με αχαλίνωτη φαντασία, η συγγραφέας μάς μεταφέρει στην εποχή του ανθρώπου του Νεάντερταλ. Με κεντρική ηρωίδα την Ιγμ (όνομα που σύμφωνα με την εξήγηση της συγγραφέως σημαίνει Ανατολή), κορίτσι ξεχωριστό με έμφυτη εξυπνάδα και δυνατή θέληση, ο αναγνώστης παρακολουθεί τη ζωή των πρωτόγονων ανθρώπων. Πώς συνεννοούνται μεταξύ τους με φθόγγους και με νοήματα, πώς οργανώνουν τη ζωή τους μέσα στα σπήλαια, πώς ανακαλύπτουν τη φωτιά και πώς –περίπου ανυπεράσπιστοι– αντιμετωπίζουν τους ποικίλους κινδύνους που τους απειλούν. Τα άγρια θηρία, τα φυσικά φαινόμενα και τις άλλες φυλές. Το μυθιστόρημα, διανθισμένο με διάφορες περιπέτειες, αναπλάθει γλαφυρά μιαν εποχή χαμένη στα βάθη της προϊστορίας. Το βιβλίο βραβεύτηκε από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά το 2012.

Η.Π.

Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου ΑΜΊΛΗΤΗ ΑΓΆΠΗ

Πατάκης, Αθήνα 2014, σελ. 160

Η λογοτεχνική δεξιοτεχνία και η συγγραφική οξυδέρκεια της Λ. Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου είναι στοιχεία γνωστά στους αναγνώστες της, έφηβους και ενήλικες. Στο νέο της βιβλίο απολαμβάνει κανείς και τα δύο, καθώς παρακολουθεί την πορεία τριών εφήβων που τους δένει μια δυνατή φιλία. Η συγγραφέας και σε αυτό το βιβλίο χρησιμοποιεί το παιχνίδι της διακειμενικότητας με την αναφορά σε ήρωες και τόπους γνωστούς από άλλα βιβλία της, αλλά και αναφορές σε έργα ομοτέχνων της. Ο θεματικός άξονας κινείται γύρω από την αξία της φιλίας, και μάλιστα εκείνης μεταξύ δύο κοριτσιών κι ενός αγοριού, τη σωματική αναπηρία, τη βία και τον εκφοβισμό στο σχολείο. Η συναισθηματική κατάσταση των ηρώων, της Όλγας, του Θέμη και της Ειρήνης, περιγράφεται με ιδιαίτερη αληθοφάνεια, και ο έφηβος αναγνώστης μέσα από την πλοκή μπορεί να ερμηνεύσει και να κατανοήσει συμπεριφορές, να πάρει απαντήσεις σε ερωτήματα που πιθανόν να έχουν απασχολήσει τον ίδιο, αλλά και να βρει διεξόδους και λύσεις σε προσωπικά του αδιέξοδα. Το πλαίσιο της γνωριμίας τους, το σχολικό περιβάλλον με το απειλητικό κλίμα, ο έρωτας, οι ανυπόστατες αλλά καθ’

47/13

όλα φυσιολογικές εφηβικές εικασίες, η τόλμη των νέων, η αγωνιστικότητα, το πνεύμα αλληλεγγύης, η επιμονή και το αίσιο τέλος είναι στοιχεία που σκιαγραφούνται στα 14 κεφάλαια του εφηβικού αυτού μυθιστορήματος. Οι λέξεις της Πέτροβιτς που συνθέτουν το μυθιστόρημα αυτό, αναμφίβολα είναι «…η γύρη στ’ άνθη των πραγμάτων», φράση του Μπόρις Νόβακ, Σλοβένου συγγραφέα, την οποία έχει σημειωμένη η Ειρήνη στο κόκκινο τετραδιάκι της και στην οποία ανατρέχει γιατί εκφράζει τα συναισθήματά της. Τ.Τσ.

Λίτσα Ψαραύτη ΠΟΤΕ, ΜΑ ΠΟΤΕ ΞΑΝΑ...

Πατάκης, Αθήνα 2014, σελ. 152

Τα δύσκολα χρόνια που ζει ο τόπος, οι αντιξοότητες και τα τεράστια προβλήματα που έχουν δημιουργηθεί από την οικονομική κρίση και ταλανίζουν πλήθος οικογένειες, με πρώτα θύματα τα παιδιά, είναι το υπόβαθρο αυτής της ιστορίας, το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο τοποθετεί την πλοκή του μυθιστορήματός της η συγγραφέας, γνωστή για τον ρεαλιστικό τρόπο της γραφής της και τη διεισδυτική της ματιά. Κεντρικά πρόσωπα η 14χρονη Ηλέκτρα, ο μεγαλύτερος αδελφός της, οι γονείς και οι παππούδες τους. Η νεαρή πρωταγωνίστρια προσπαθεί να προσαρμοστεί στις νέες οδυνηρές συνθήκες που υποχρεώνεται να ζήσει μετά την οικονομική καταστροφή του πατέρα της. Η προσπάθεια είναι δύσκολη, καθώς οι γονείς, βυθισμένοι στη δική τους απελπισία, είναι ανίκανοι να τη στηρίξουν και ο αδελφός της, αντιδρώντας με τον δικό του βίαιο τρόπο, έχει παρασυρθεί από ύποπτες παρέες. Ο παππούς και η γιαγιά είναι τα μόνα της στηρίγματα, όμως η δική τους συμπαράσταση δεν αρκεί για ν’ αποτρέψει το κακό. Που θα έρθει από μια απάτη, στημένη στο διαδίκτυο, από έναν δήθεν φίλο. Έναν φίλο που συγκινεί την Ηλέκτρα και την κάνει να τον εμπιστευτεί παριστάνοντας τον ερωτευμένο, σκοπός του όμως είναι να την εκμεταλλευτεί. Η συνέχεια θα είναι οδυνηρή: Θα σπρώξει την Ηλέκτρα ως την απόπειρα αυτοκτονίας. Βιβλίο πολύ δυνατό, με σύγχρονη πλοκή και καλοσχεδιασμένους χαρακτήρες, που θ’ αγγίξει όποιον έφηβο έχει βιώσει άμεσα ή έμμεσα παρόμοιες στιγμές, ενώ παράλληλα θα προβληματίσει τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς. Λ.Π.-Α.

48/14

Ρικ Γιάνσεϋ

ΤΟ 5ο ΚΥΜΑ Μετ.: Αλέξανδρος Καλοφωλιάς Πατάκης, Αθήνα 2014, σελ. 616

Η Κάσσι τρέχει να ξεφύγει. Μόνη, σε έναν έρημο αυτοκινητόδρομο. Τα πλάσματα έχουν ανθρώπινο παρουσιαστικό και τριγυρίζουν στην ύπαιθρο σκοτώνοντας και σκορπίζοντας τον τρόμο. Η Κάσσι ξέρει πως ο μόνος τρόπος για να επιβιώσει είναι να μείνει μόνη, ώσπου να συναντήσει τον Ίβαν Γουόκερ. Γοητευτικός και μυστηριώδης, ο Ίβαν ίσως είναι η μοναδική ελπίδα της για να σώσει τον αδελφό της, αλλά και να σωθεί και η ίδια. Όμως η Κάσσι πρέπει να διαλέξει ανάμεσα στην εμπιστοσύνη και στην απελπισία, ανάμεσα στη ζωή και στο θάνατο. Μυθιστόρημα φαντασίας με γοργούς ρυθμούς, που διαβάζεται μονορούφι. Θα το λατρέψουν όχι μόνον οι νέοι, αλλά και οι μεγάλοι, γιατί θα βρουν όλα τα στοιχεία που κάνουν ένα μυθιστόρημα συναρπαστικό. Λ.Ψ.

Κόλιν Μέλοϋ

ΑΓΡΙΟΔΑΣΟΣ Εικ.: Κάρσον Έλλις Μετ.: Αργυρώ Πιπίνη Πατάκης, Αθήνα 2013, σελ. 600

Από τις πρώτες σελίδες το μυθιστόρημα κεντρίζει το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Ένα σμήνος κοράκια αρπάζουν τον μικρό αδερφό της Πρου και τον μεταφέρουν στον Αδιάβατο Αγριότοπο, κοντά στην πόλη Πόρτλαντ των ΗΠΑ. Έτσι ξεκινάει η περιπέτεια της Πρου και του φίλου της Κέρτις, που θα τους οδηγήσει στον αγριότοπο απ’ όπου κανείς δεν έχει επιστρέψει. Εκεί θα ανακαλύψουν έναν μυστικό κόσμο γεμάτο πλάσματα που πολεμούν μεταξύ τους, ειρηνικούς μύστες, αλλά και ισχυρές προσωπικότητες που καταστρώνουν σκοτεινά σχέδια. Οι αναγνώστες θα απολαύσουν ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματα φαντασίας, με πολεμικές συγκρούσεις, μάχες, προδοσίες, θανάτους. Πέρα όμως από αυτά, το μυθιστόρημα διαθέτει γοργή πλοκή, σασπένς, δυνατούς χαρακτήρες και μιαν αψεγάδιαστη μετάφραση της γνωστής συγγραφέως και μεταφράστριας Αργυρώς Πιπίνη. Λ.Ψ.

49/15

«ΚΑΙ ΖΗΣΑΜΕ ΤΗΝ ΜΠΟΡΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ...»

ΒΙΩΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΟΪΤΑΛΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ, ΣΤΟ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΚΟ ΕΡΓΟ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ ΤΗΣ ΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΒΑΡΕΛΛΑ Διονυσία Μαργαρίτη Εκπαιδευτικός, Υπ. Δρ Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

50

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

έξεις, αγγίγματα, πρόσωπα, ιστορίες» από τα παιδικά μας χρόνια παραμένουν βαθιά ριζωμένα μέσα μας (Δικαίου, 2000:24) και επανέρχονται στη σκέψη μας σε στιγμές που είτε ασύνειδα νοσταλγούμε, αναπολούμε πρόσωπα και αντικείμενα που δε βρίσκονται πια κοντά μας, είτε εσκεμμένα ανακαλούμε βιώματα της παιδικής μας ηλικίας. «Βίωμα» όμως δεν συνιστούν μόνο οι παιδικές εμπειρίες, αλλά «ό,τι ζούμε με όλες τις ψυχικές μας δυνάμεις, μία ψυχική κατάσταση που κυριαρχεί

στο υποσυνείδητό μας και κατευθύνει τη ζωή μας, ένα έντονο συναίσθημα διαρκείας, προϊόν νοητικής και βουλητικής διεργασίας» (Κούγιαλη, 2004:111). Για τον λογοτέχνη, μια προσωπική εμπειρία ή ακόμη και οι εμπειρίες άλλων ανθρώπων (Ηοdgson Anderson, 2009), ένα οποιασδήποτε προέλευσης ερέθισμα, θα λέγαμε πως αφού λειτουργήσει ως βίωμά του, μπορεί να αποτελέσει την αφετηρία συγγραφικής δημιουργίας (Κουκουλομάτης, 1994:175). Το μετουσιωμένο βίωμα του συγγραφέα ή ποιητή προκαλεί συγκινήσεις στους αναγνώστες, ενώ συγχρόνως τους μεταδίδει «το σπινθηροβόλημα της ψυχολογικής αφύπνισης» (Ιωαννίδης, 1988:273).

ΒΙΩΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1940-1944 Στο συγκεκριμένο άρθρο θα αναφερθούμε στα βιωματικά κείμενα της Αγγελικής Βαρελλά στα οποία αξιοποιούνται οι εμπειρίες της από τη χρονική περίοδο του Ελληνοϊταλικού Πολέμου και της Κατοχής. Στόχος μας είναι να δούμε με ποιους τρόπους αυτές οι βιωμένες εμπειρίες της συγγραφέως επιλέγονται, μορφοποιούνται, μετασχηματίζονται (Πασχαλίδης, 2000:270) και αποδίδονται σε λογοτεχνικά κείμενα που απευθύνονται σε παιδιά και νέους (Lee, 2008). Ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος του 1940 και η Κατοχή αποτελούν πηγή έμπνευσης για αρκετούς πεζογράφους της μεταπολεμικής παιδικής λογοτεχνίας, οι οποίοι βασίζονται σε ιστορικές πηγές αλλά και σε προσωπικές εμπειρίες (Κούγιαλη, 2004:114)2. Η Αγγελική Βαρελλά, η καταξιωμένη και προσφιλής συγγραφέας βιβλίων για παιδιά και νέους, βιώνει την έναρξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου και την Κατοχή της χώρας από τους Γερμανούς στην παιδική της ηλικία. Αυτές οι εμπειρίες της παιδικής ηλικίας μετουσιώνονται στην πορεία του χρόνου σε βίωμα (Ιωαννίδης, 1988). Οι έντονες εικόνες του πολέμου, οι οποίες αποτυπώθηκαν ανεξίτηλες μέσα της, μετατρέπονται από τη μνήμη «σε αφηγηματική ύλη», πυροδοτώντας «τη συγγραφική πένα» της (Χατζηδημητρίου-Παράσχου, 2008:162). Αντλώντας υλικό από τη βιωματική περίοδο 1940-1944, η συγγραφέας γράφει αρχικά το Με το χαμόγελο στα χείλη – Χρονικό του πολέμου 194019443· ένα βιβλίο έντονα βιωματικό, το οποίο έχει την αξία του χρονικού. Στόχος της δεν είναι μόνο η μυθοπλασία, εφόσον η συγγραφέας «δεσμεύεται ρητά να παρουσιάσει με ειλικρίνεια τις προσωπικές εμπειρίες» της και να αποδώσει με ακρίβεια τα γεγονότα (Πασχαλίδης, 2000:269). Μέσα από την ιστορία της οικογένειας του Παύλου –κύριου χαρακτήρα και πρωτοπρόσωπου αφηγητή– παρουσιάζονται τα βασικότερα γεγονότα του Ελληνοϊταλικού Πολέμου, όπως η έναρξή του, η αναχώρηση του πατέρα του για το Μέτωπο, η ζωή της οικογένειάς του χωρίς τον πατέρα, η πορεία των εξελίξεων στο Μέτωπο, η εισβολή των Γερμανών και το βαρύ κλίμα που επικρατεί ύστερα από αυτήν, η κατοχική δοκιμασία και τέλος η απελευθέρωση. Το χρονικό Με το χαμόγελο στα χείλη αποκτά χαρακτήρα «ντοκουμέντου».

51 

ΤΕΥΧΟΣ 114 / 2014

52

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Η συγγραφέας εκτός από μάρτυρας γίνεται και «χρονικογράφος», αναπαριστώντας τόσο την προσωπική όσο και την ιστορική μνήμη της (Πασχαλίδης, 1993:98). Ποικίλες πηγές πληροφορίας, όπως άρθρα εφημερίδων, αποσπάσματα λογοτεχνικών κειμένων, τραγούδια, ποιήματα, φωτογραφίες και γελοιογραφίες της εποχής εκείνης αποτελούν αυθεντικές μαρτυρίες οι οποίες «διατηρώντας το ύφος του λόγου της εποχής δίνουν στο βιβλίο το στοιχείο της εγκυρότητας», της αντικειμενικότητας και της αξιοπιστίας (Κούγιαλη, 2004:115). Η συγγραφέας, αξιοποιώντας τις βιωματικές της μνήμες, διαποτίζει με αυτές ολόκληρο το χρονικό, ενώ ο απόηχός τους μεταδίδει, θα λέγαμε, το κύριο μήνυμα του έργου: «ποτέ πριν οι Έλληνες δεν έσπευσαν στο μέτωπο με τον ενθουσιασμό που έσπευσε η γενιά του ’40» (Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, 1978:417). Η Αγγελική Βαρελλά έχοντας βιώσει από κοντά τις στιγμές του ενθουσιασμού, το κλίμα της «ευφορίας» (Βαρελλά, 22009:30) που επικράτησε μετά την κήρυξη του πολέμου, έχοντας δει τους στρατιώτες να αναχωρούν για το μέτωπο χαμογελαστοί, κάνει λόγο για την αισιοδοξία τους, αλλά και παρέχει εικονιστικό υλικό για επιβεβαίωση των όσων λέει. Μέσα από το κείμενο και τις εικόνες του βιβλίου διαφαίνεται ο ενθουσιασμός που διακατέχει όλον τον ελληνικό λαό και όχι μόνο τους νέους πολεμιστές4. Η αισιοδοξία των Ελλήνων στρατιωτών, αλλά και προφανώς και του λαού, για την έκβαση του πολέμου διαφαίνεται ήδη στον τίτλο του έργου Με το χαμόγελο στα χείλη – Χρονικό του πολέμου 1940-44, ο οποίος αποτελεί διακειμενικό στοιχείο παρμένο από το τραγούδι της Βέμπο (Βαρελλά, 22009:173). Αυτές οι εικόνες του πανηγυρικού ενθουσιασμού μετά την κήρυξη του πολέμου, που αντίκρισε η συγγραφέας στην παιδική της ηλικία σε μια λαϊκή γειτονιά της Αθήνας, παρέμεναν ανεξίτηλες στη μνήμη της, για να ενεργοποιηθούν χρόνια αργότερα. Ενήλικη πια, θα αναλογιστεί την αντιφατικότητα αυτής της κατάστασης. Πώς είναι δυνατόν να συνδυάζεται η χαρά και η ευθυμία με τον πόλεμο; Αυτό το ερώτημα, το οποίο τίθεται έμμεσα από τα παιδιά της συγγραφέως όταν αντικρίζουν μια φωτογραφία στρατιωτών του 1940, αποτελεί το έναυσμα για να επιδοθεί στη συγγραφή του πρώτου της κειμένου με θέμα αυτόν τον πόλεμο. Η συγγραφέας στον «Πρόλογο» του έργου της Με το χαμόγελο στα χείλη δηλώνει πως το περιεχόμενο βασίζεται σε βιώματά της, αλλά και εξηγεί τους λόγους που την ώθησαν να προβεί στη συγγραφή του: «Ήταν μια ευκαιρία να εξηγήσω σ’ όλα τα παιδιά, κι όχι μόνο στα δικά μου, το ξεκίνημα και το νόημα του πολέμου του 1940 και ταυτόχρονα να λυτρωθώ από κάτι ζωντανές, ανεξίτηλες εικό-

νες, εικόνες που είχαν αυλακώσει τα πρώτα χρόνια της παιδικής μου ηλικίας» (Βαρελλά, 22009:9). Η χρονική περίοδος 1940-44, την οποία βίωσε η συγγραφέας, έχει αποκτήσει ηρωικό χαρακτήρα γιατί οι Έλληνες με γενναιότητα αμύνονταν «του πατρίου εδάφους» (Βαρελλά, 22009:34-35). Αν και η ίδια, εκείνη την περίοδο, ως παιδί, αδυνατούσε να κατανοήσει πλήρως όσα συνέβαιναν γύρω της, έτσι όπως άλλωστε διαφαίνεται στο χρονικό, εκεί όπου κυριαρχεί η φωνή του ενήλικα πρωτοπρόσωπου αφηγητή (Schwenke Wyile, 1999): «Φυσικά εκείνη την ώρα δεν καταλάβαινα τις κρίσιμες στιγμές που περνούσαμε [...] Ως παιδί, ζούσα με θέρμη το ρεύμα εκείνο των γεγονότων που κανένας δεν ήξερε πού θα μας βγάλει» (Βαρελλά, 22009:36). Η συγγραφέας σε άλλα μεταγενέστερα κείμενά της επανέρχεται σε περιστατικά και γεγονότα αυτής της περιόδου, τα οποία είτε έχει παρουσιάσει αναλυτικά είτε απλώς έχει θίξει στο έργο Με το χαμόγελο στα χείλη. Η σταθερή αναφορά σε ορισμένα πρόσωπα και συμβάντα «πιστοποιούν την αυθεντικότητα της ύπαρξής τους» (Πάτσιου, 2006:295). Για παράδειγμα, το κεφάλαιο του χρονικού Γράμματα από το μέτωπο δημοσιεύεται σε παιδικό περιοδικό (Βαρελλά, 1989) με λιγοστές αλλαγές, διατηρώντας την πρωτοπρόσωπη αφήγηση, ενώ προηγείται μια εισαγωγή στην οποία η συγγραφέας μιλά για τη βιωματική σχέση της με την 28η Οκτωβρίου. Ακόμη, το τέλος του πολέμου η συγγραφέας το παρουσιάζει, εκτός από το χρονικό, και στο αφήγημα Ανάστασι στα μέσα Οκτωβρίου (Βαρελλά, 1976) επιλέγοντας τούτη τη φορά διαφορετικό τρόπο αφήγησης, εκείνων της τριτοπρόσωπης αφήγησης5. Και εδώ, όπως στο τελευταίο κεφάλαιο του χρονικού, η πανηγυρική, εορταστική ατμόσφαιρα απεικονίζεται με παρόμοιο τρόπο, ενώ η μέρα της απελευθέρωσης παραλληλίζεται για μία ακόμη φορά με τη βραδιά της Ανάστασης. Ο λαός, γιορτάζοντας το τέλος της Κατοχής, βιώνει την ανάστασή του: «Τότε ήταν που λέγαμε “Χριστός Ανέστη”. Τότε ήταν που ένας ολόκληρος λαός φιλιόταν ευτυχισμένος» (Βαρελλά, 1976). Τα βιώματα του λαού, η λεπτομερής αποτύπωση της χαράς του, συμβαδίζουν με την προσωπική χαρά, με τη χαρά κάθε Έλληνα που βίωσε το δράμα αυτής της περιόδου. Αλλά ακόμη και ένα άψυχο αντικείμενο, ένα καρυδένιο παλιό τραπέζι, παρουσιάζεται σαν αυτήκοος μάρτυρας συμβάντων της περιόδου του 1940 στο αφήγημα Το τραπέζι (Βαρελλά, 1977). Το τραπέζι γίνεται φορέας μνήμης, αφού έχει και αυτό βιώματα, κάποια από τα οποία συνδέονται με τη χρονική περίοδο 1940-1944. Το τραπέζι, ένα παλιό αντικείμενο, μέσα από την τρυφερή ματιά της συγγραφέως δεν παρουσιάζεται να συνεγείρει τη μνήμη των άλλων, αλλά προβάλλεται το ίδιο ως ένα έμψυχο αντικείμενο με δικά του βιώματα. «Μπορεί να μην είχε καρδιά, μπορεί να μην είχε μυαλό» (Βαρελλά, 1977), συμμεριζόταν όμως τα αισθήματα των μελών της οικογένειας όταν έγραφαν γράμματα για το Μέτωπο ακουμπώντας επάνω του, όταν άκουγαν κρυφά τις ειδήσεις τον καιρό της Κατοχής και όταν πάλι έκλαιγαν από την πείνα. Το τραπέζι γίνεται

53

ΤΕΥΧΟΣ 114 / 2014

54

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

μάρτυρας όλων όσων έχουν συμβεί στην οικογένεια στην πορεία του χρόνου. Οι μνήμες του συνεπώς, όπως και η παρουσία του στο χώρο της οικογένειας, του προσδίδουν μιαν ιδιαίτερη αξία, την οποία η συγγραφέας μάς καλεί να προσέξουμε (Χατζηδημητρίου-Παράσχου, 2008:141). Αυτό όμως που παρουσιάζεται ως βασικός μάρτυρας και κύριος φορέας της μνήμης για την περίοδο του Ελληνοϊταλικού Πολέμου και την Κατοχής είναι ένα φοινικόδεντρο, το «σήμα κατατεθέν» της γειτονιάς της συγγραφέως, στο αφήγημα Το Φοινικόδεντρο (Βαρελλά, 2002)6. Η παρουσία του, «μια παρουσία ανεπανάληπτη και ζωντανή» (Βαρελλά, 2002), συνδέεται άμεσα και βιωματικά με την «ηρωική εκείνη εποχή» του ’40. Οι άνθρωποι μοιράζονται μαζί του τη χαρά για τις ελληνικές νίκες στο Μέτωπο, αλλά και τη θλίψη τους για το δράμα της Κατοχής. Σε αυτό σκαρφαλώνει το μικρότερο παιδί της παρέας για να διαλαλήσει από τη φούντα των κλαδιών του το ευχάριστο νέο της πρώτης νίκης των Ελλήνων στρατιωτών, αλλά και τις επόμενες νίκες, έτσι που «το φοινικόδεντρο έγινε το σύμβολο της νίκης!» (Βαρελλά, 2002:58). Στον κορμό του το παιδί σκαρφαλώνει ακόμη και το κατοχικό Πάσχα του ’41 για να κόψει κλαδιά για την Κυριακή των Βαΐων. Το ξερίζωμα του δέντρου, χρόνια αργότερα, πληγώνει την αφηγήτρια η οποία παρομοιάζει τον άδειο χώρο όπου άλλοτε φύτρωνε το δέντρο με τάφο, «μια πληγή σαν τάφος» (Βαρελλά, 2002:60). Σε αυτόν τον τάφο η αφηγήτρια νιώθει να αναγκάζεται να θάψει τις αναμνήσεις εκείνης της εποχής, οι οποίες όμως δεν είναι αποκλειστικά δικές της, αλλά αποτελούν την «ψυχή της γενιάς» της (Βαρελλά, 2002:60), αποτελούν δηλαδή τμήμα ιστορικής, προσωπικής και

συλλογικής μνήμης. Η απώλεια του φοίνικα συνδέεται άμεσα και βιωματικά με τις αναμνήσεις και τον καθοριστικό ρόλο που αυτές διαδραματίζουν στη ζωή της αφηγήτριας, άλλωστε όλοι μας «είμαστε αυτό που τελικά θυμόμαστε» (Hall, 1998:440). Συνυφασμένο με τη συλλογική και προσωπική βιωματική διάσταση, όπως ανασύρεται από τη μνήμη της συγγραφέως (Πάτσιου, 2006:301), παρουσιάζεται ακόμη το θέμα της πείνας στο αυτοβιογραφικό αφήγημα Κόμπε κόρε (Βαρελλά, 1999). Η συγγραφέας θίγει το θέμα αυτό μέσα από την τραγική ιστορία ενός άγνωστου ρακένδυτου άνδρα που εμφανίζεται κάθε σούρουπο στη γειτονιά της, το χειμώνα του 1942. Σύμφωνα με τον Ανδρέα Καρακίτσιο, στα αυτοβιογραφικά κείμενα «ο προσδιορισμός του χώρου και του χρόνου προσδίδει αληθοφάνεια και ειδικό ενδιαφέρον στην εξιστορούμενη ιστορία». Όπως ο ίδιος προσθέτει, τα αυτοβιογραφικά κείμενα «προκαλούν τον αναγνώστη να συνδέσει τους ήρωες και τις πράξεις τους με τα βιογραφικά στοιχεία του εκάστοτε συγγραφέα» (Καρακίτσιος, 2012:76). Ο χειμώνας του 1942 αποτελεί μια δύσκολη περίοδο για όλους τους γείτονες της αφηγήτριας. Συνεπώς, κανένας δεν ενδιαφέρεται για την πείνα και την αθλιότητα του άγνωστου άντρα τον οποίο αποκαλούν «Κόμπε κόρε» σύμφωνα με την ακατανόητη φράση την οποία επαναλαμβάνει ο ίδιος. Η πείνα μπορεί να μην απειλεί άμεσα την αφηγήτρια και τους δικούς της, όμως η απουσία βασικών διατροφικών στοιχείων αποτυπώνεται στα δάχτυλά της που υπέφεραν από χιονίστρες. Η συγγραφέας επιλέγει τον εξομολογητικό τόνο της πρωτοπρόσωπης αφήγησης. Στο πρώτο μέρος της ιστορίας, μάλιστα, επικρατεί το α΄ πρόσωπο πληθυντικού, καθώς τονίζεται το συλλογικό «εμείς», ενώ στο δεύτερο μέρος το α΄ πρόσωπο ενικού. Στο δεύτερο μέρος η αφηγήτρια «ξεθάβει από την άμμο της λήθης» (Βλαβιανού, 2011:375) τη διαδρομή που έκανε ως παιδί το χειμώνα του 1942 από το συσσίτιο στο σπίτι της και παρουσιάζει τη συνάντησή της με τον πεινασμένο άντρα. Στο σημείο αυτό η κοπέλα συνειδητοποιεί το πρόβλημα της βασανιστικής πείνας του ρακένδυτου άντρα, όταν αυτός στέκεται μπροστά της σε απόσταση αναπνοής και ικετευτικά ζητά να πιεί το χυλό που περιέχει το μπακίρι της7. «Μέσα από τη συνάντηση με τον άλλο, προπαντός όταν αυτός πάσχει και οδυνάται» (Μαστροδημήτρης, 2002:195), η ηρωίδα μπορεί να κατανοήσει το δράμα αυτού του άλλου, ενός από τα πολλά θύματα της πείνας και της δυστυχίας εκείνης της περιόδου. Η συνάντηση της κοπέλας με τον Κόμπε κόρε, ένα ασήμαντο φαινομενικά περιστατικό, συντελεί εντούτοις όχι μόνο στο να συνειδητοποιήσει η μικρή κοπέλα την αξιοθρήνητη κατάσταση του άγνωστου άνδρα, αλλά και να προβληθεί η τραγική διάσταση του φαινομένου της πείνας το χειμώνα του 1942. Στον οικείο χώρο των αναμνήσεων που σχετίζονται με τη χρονική περίοδο του 1940, η συγγραφέας επιστρέφει με τα θεατρικά της έργα, γραμμένα για να παιχτούν σε σχολεία κατά τον εορτασμό της επετείου της 28ης Οκτωβρίου. Επιπλέον, η συγγραφέας αδράττει την ευκαιρία και μιλά για τη βιωματική εκείνη περίοδο στα παιδιά κατά τις επισκέψεις της σε σχολεία.

55

ΤΕΥΧΟΣ 114 / 2014

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

56

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Σύμφωνα με την Χατζηδημητρίου-Παράσχου (2008:141), «ο άνθρωπος με δύο τρόπους τιθασεύει την αδιάκοπη ροή του χρόνου, με τη μνήμη του παρελθόντος και τον οραματισμό του μέλλοντος». Η Αγγελική Βαρελλά, ξεδιπλώνοντας τη μνήμη του παρελθόντος της, παρουσιάζει σύντομα επεισόδια, πρόσωπα, σκηνές της περιόδου 1940-1944, και ανασυνθέτει την ατμόσφαιρα αυτής της εποχής. Συνδυάζοντας την αλήθεια του βιώματος με τη μυθοπλασία, σημασιοδοτεί τις εμπειρίες της και φωτίζει νέες πλευρές (Βrockmeier, 2009). Η συγγραφέας φαίνεται να έχει συνειδητοποιήσει την «ανάγκη να αποκτήσει μνήμη η ελληνική σύγχρονη λογοτεχνία για παιδιά και νέους (Κοντολέων, 2000:19) καθώς αρθρώνει την προσωπική της κατάθεση για όσα είδε και άκουσε, για όσα άγγιξαν την ψυχή της (Ιωαννίδης, 1988:273) σε μια κρίσιμη περίοδο της ελληνικής ιστορίας, παρέχοντας στα παιδιά και στους νέους τη δυνατότητα να γνωρίσουν και να κατανοήσουν καλύτερα μια χρονική περίοδο την οποία αγνοούν (Αiken, 1985:70). Στη σαρωτική ροή του χρόνου εκείνη αντιστέκεται με την καταγραφή των βιωμάτων της. «Γράφω», λέει ο παππούς στον εγγονό του Παύλο στο χρονικό Με το χαμόγελο στα χείλη, «γιατί τα γραπτά μένουν. Αντιστέκονται στο χρόνο και προσπαθούν να τον νικήσουν. Οι αναμνήσεις, αγόρι μου, είναι ο πλούτος της ψυχής» (Βαρελλά, 22009:10). Όσον αφορά στον οραματισμό για το μέλλον, η Αγγελική Βαρελλά δεν παραλείπει στα βιωματικά κείμενά της, τα οποία σχετίζονται με τον πόλεμο του ’40 και την Κατοχή, να εκφράσει την επιθυμία της για έναν κόσμο χωρίς

πόλεμο. «Πότε ο άνθρωπος θ’ αποφασίσει, κόρη μου, να βάλει τέρμα στους πολέμους; Πότε;» ρωτά εναγωνίως η μάνα η οποία έχει βιώσει τον πόλεμο του 1940, στο θεατρικό με τίτλο Φανταστική συνέντευξη μέσα στο χρόνο8. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Η φράση είναι παρμένη από το κείμενο «28η Οκτωβρίου», Βαρελλά (1989). 2. Βλ. επίσης Αναγνωστόπουλος (1991), σ. 192. 3. Το έργο αυτό πρωτοεκδόθηκε το 1969 από τον εκδοτικό οίκο Χρυσή Πένα και επανεκδόθηκε το 2006 από τον εκδοτικό οίκο Πατάκη με μικρές αναθεωρήσεις. 4. Το κλίμα του ενθουσιασμού ύστερα από την κήρυξη της γενικής επιστράτευσης επιβεβαιώνεται και από ποικίλα ιστορικά κείμενα, εκτός από την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Ενδεικτικά αναφέρουμε φράσεις από Το έπος του 40 – Λαϊκή εικονογραφία: «σα σε παραλήρημα ενθουσιασμού σύσσωμοι έτρεχαν να καταταγούν στο στρατό και να φύγουν στο μέτωπο [...] ολόκληρος ο πληθυσμός, νέοι και γέροι, γυναίκες και παιδιά, βρίσκονταν ομόψυχα στο πλευρό των μαχομένων» (Μαζαράκης-Αινιάν, 1987:7). 5. Όπως σημειώνει ο Paul Eakin (2005), το παρελθόν δεν επαναλαμβάνεται μέσα από τη μνήμη – ακόμη και όταν πιστεύουμε πως ανακαλούμε τις ίδιες αναμνήσεις, η διαδικασία της μνήμης λειτουργεί διαφορετικά κάθε φορά. 6. Το αφήγημα αυτό πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό της Εθνικής Τράπεζας, Συνεργασία, κατά τη δεκαετία του 1970. 7. Περισσότερα για αυτό το συναπάντημα, η γράφουσα αναφέρει στην παρουσίασή της με τίτλο Recalling the past: “The voice of objects” in three short stories for young readers written by Angeliki Varella, στο: The Child and the Book Conference in Athens, April, 10-12, 2014. 8. Ανέκδοτο θεατρικό έργο της Αγγελικής Βαρελλά που παίχτηκε σε εορταστικές επετείους της 28ης Οκτωβρίου σε σχολεία της Αθήνας.

BIBΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Α. ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΙΣ ΠΗΓΕΣ Βαρελλά, Α. (1976), «Ανάστασι στα μέσα Οκτωβρίου», περ. Ερυθρός Σταυρός (Οκτώβριος 1976), τχ. 1, σ. 13. Βαρελλά, Α. (1977), «Το τραπέζι», περ. Ερυθρός Σταυρός (Μάρτιος 1977), τχ. 6, σ. 10. Βαρελλά, Α. (1989), «28 Οκτωβρίου», περ. Αερόστατο (φθινόπωρο 1989), τχ. 41, σσ. 4-7. Βαρελλά, Α. (1999), «Κόμπε κόρε», στο: Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά, Στην παλιά μου γειτονιά – Ανθολογία, Αθήνα: Καστανιώτης, σσ. 9-15. Βαρελλά, Α. (2002), «Το φοινικόδεντρο», Δέκα σάντουιτς με Ιστορίες, Αθήνα: Ψυχογιός, σσ. 56-61. Βαρελλά, Α. (22009), Με το χαμόγελο στα χείλη – Χρονικό του πολέμου 1940-44, Αθήνα: Πατάκης.

Β. ΜΕΛΕΤΕΣ Aiken, J. (1985), “Interpreting the past”, στο: Children’s Literature in Education, 16 (2), σσ. 67-83. Αναγνωστόπουλος, Β. Δ. (1991), Η ελληνική παιδική λογοτεχνία κατά τη μεταπολεμική περίοδο (1945-1958), Αθήνα: Καστανιώτης. Βλαβιανού, Α. (2011), «Η Μνήμη των πραγμάτων στο έργο των George Perec και Γιώργου Ιωάννου με τα μάτια του Ρasolini», στο: Σιαφλέκης, Ζ. Ι. (εισαγ.-επιμ.), Γραφές της μνήμης, Αθήνα: Gutenberg, σσ. 363-378. Brockmeier, J. (2009), “Stories to Remember: Narrative and the Time of Memory”, στο: Storyworlds: Α Journal of Narrative Studies 1 (July 2009), σσ. 115-132. Dowd Hall, J. (1998), “You Must Remember This: Autobiography as Social Critique”, στο: Journal of American History 85.2 (September 1998), σσ. 439-465.

57

ΤΕΥΧΟΣ 114 / 2014

58

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Eakin, P. J., “Living Autobiographically”, στο: Biography 28.1 (Winter 2005), σσ. 1-14. Hodgson Anderson, E. (2009), “Autobiographical Interpolations in Maria Edgeworth’s Harrington”, στο: ELH 76.1 (Spring 2009), σσ. 1-18. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (1978), τ. ΙΕ΄, Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών. Ιωαννίδης, Ι. Ν. (1988), «Βίωμα και παιδικό βιβλίο», περ. Διαδρομές 12 (Χειμώνας 1988), σσ. 273-278. Καρακίτσιος, Α. (2012), Περί παιδικής λογοτεχνίας, Θεσσαλονίκη: Ζυγός. Κοντολέων, Μ. (2000), «Μνήμη ατομική, μνήμη κυτταρική», περ. Διαδρομές 57 (Άνοιξη 2000), σσ. 17-19. Κούγιαλη, Γ. (2004), «Το βίωμα και η μαρτυρία στο σύγχρονο μυθιστόρημα», στο: Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού βιβλίου, Τσιλιμένη, Τ. (επιμ.), Το Σύγχρονο Ελληνικό Παιδικό-Νεανικό Μυθιστόρημα, Θεσσαλονίκη: Σύγχρονοι Ορίζοντες, σσ. 111-119. Κουκουλομάτης, Δ. (1994), «Βίωμα και δημιουργία στην παραδοσιακή και την παιδική λογοτεχνία», στο: Κατσίκη-Γκίβαλου, Α. (επιμ.), Παιδική Λογοτεχνία. Θεωρία και πράξη, τ. Β΄, Αθήνα: Καστανιώτης, σσ. 175-182. Lee, Sung-Ae. (2008), “Remembering or Misremembering? Historicity and the Case of So Far from the Bamboo Grove”, στο: Children’s Literature in Education 39.2 (2008), σσ. 85-93. Μαζαράκης-Αινιάν, Ι. Κ. (1987), «Πρόλογος: Χρονικό του πολέμου του ’40», στο: Παπασπύρου-Καραδημητρίου, Ευ. (εισαγ.-κείμ.), Το έπος του ’40. Λαϊκή εικονογραφία, Αθήνα: Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος. Μαστροδημήτρης, Δ. Π. (2002), Η παρουσία των κειμένων. Ερμηνευτικές και ιστορικές αναγνώσεις έργων της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Αθήνα: Καστανιώτης. Mitchelle, K. (2010), History and Cultural Memory in Neo-Victorian Fiction: Victorian afterimages, Basingstoke, Hampshire: Palgrave Macmillan. Πασχαλίδης, Γ. (1993), Η ποιητική της αυτοβιογραφίας, Αθήνα: Σμίλη. Πασχαλίδης, Γ. (2000), «Προσωπική λογοτεχνία», στο: Αποστολίδου, Β.-Καπλάνη, Β.-Χοντολίδου Ε., (επιμ.), Διαβάζοντας λογοτεχνία στο σχολείο – Μια νέα πρόταση διδασκαλίας, Αθήνα 2000: Τυπωθήτω/Γ. Δαρδανός, σσ. 269-273. Πάτσιου, Β. (2006), «Η αυτοβιογραφία ως εξιστόρηση. Παραδείγματα από το πεζογραφικό έργο της Ζωρζ Σαρή», στο: Παπαντωνάκης, Γ. (επιμ.), Πρόσωπα και προσωπεία του αφηγητή στην ελληνική παιδική και νεανική λογοτεχνία της τελευταίας τριακονταετίας, Αθήνα: Πατάκης, σσ. 293-304. Schwenke Wyile, A. (1999), “Expanding the View of First-Person Narration”, στο: Children’s Literature in Education: An International Quarterly 30.3 (September 1999), σσ. 185-202. Χατζηδημητρίου-Παράσχου, Σ. (2008), Παιδική και νεανική λογοτεχνία. Πρόσωπα-ΚείμεναΖητήματα, Αθήνα: Ελληνοεκδοτική.

MIA ΞΕΧΩΡΙΣΤΗ ΔΙΕΘΝΗΣ ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΓΙΑ ΜΙΑ ΣΠΟΥΔΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΔΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ, ΤΗ ΛΟΤΗ ΠΕΤΡΟΒΙΤΣ-ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ Β. Δ. Αναγνωστόπουλος Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

ον περασμένο Μάρτη, η Εκτελεστική Επιτροπή της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα (ΙΒΒΥ/www.ibby.org), στην εαρινή συνεδρίασή της που έγινε στην Μπολόνια της Ιταλίας ανακήρυξε τη Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου επίτιμο μέλος της, για τη σημαντική συμβολή της στο έργο της ΙΒΒΥ, τόσο στη χώρα της όσο και διεθνώς. Η τιμή αυτή απoδίδεται για πρώτη φορά σε Έλληνα/Ελληνίδα, και φυσικά αντανακλά εξαιρετική τιμή και στη χώρα μας. Είναι απαραίτητο, λοιπόν, να δώσουμε στον αναγνώστη λίγα στοιχεία γύρω από την τριακονταετή και πλέον αθόρυβη προσφορά της συγγραφέως στο πολύπτυχο έργο της ΙBBY, προσφορά που της χάρισε αυτή τη διεθνή διάκριση. Κατά τη διάρκεια των 62 χρόνων λειτουργίας της ΙΒΒΥ, που διοικείται από 10μελή Εκτελεστική Επιτροπή, εκλεγόμενη από τη Γενική Συνέλευση των χωρών-μελών για τετραετή θητεία, έχουν συμμετάσχει συνολικά στην κεντρική διοίκηση της Οργάνωσης 150 περίπου πρόσωπα από διάφορες χώρες. Από αυτά, μόνο τα 35 είχαν την τιμή να ανακηρυχθούν επίτιμα μέλη της ΙΒΒΥ για τις εξαιρετικές υπηρεσίες τους, εκ των οποίων βρίσκονται σήμερα εν ζωή τα 16. Η γνωριμία της Λ.Π.-Α. το 1975 με το έργο της ΙΒΒΥ και το στόχο που έθεσε η ιδρύτριά της Jella Lepman για δημιουργία «βιβλιογέφυρας» που θα προήγε τη διεθνή κατανόηση μέσα από τα παιδικά βιβλία, βοηθώντας έτσι την υπόθεση της παγκόσμιας ειρήνης, την επηρέασε βαθύτατα. Το 1976 έγινε μέλος του Ελληνικού Τμήματος της ΙΒΒΥ/Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου (www.greekibby.gr), παρακολούθησε το 15ο Διεθνές Συνέδριο της ΙΒΒΥ, που πραγματοποιήθηκε την ίδια χρονιά στην Αθήνα, και έκτοτε αφοσιώθηκε στην προσπάθεια για επίτευξη των στόχων του Ελληνικού Τμήματος (ανάπτυξη και προαγωγή της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας) μαθητεύοντας κοντά σε προσωπικότητες που είχαν ιδρύσει τον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου το 1969, όπως οι Κωνσταντίνος Π. Δεμερτζής, Ρένα Καρθαίου, Ξένη Κερασιώτη, Αλεξάνδρα Πλακωτάρη, Βίτω Αγγελοπούλου, κ.ά.

59

ΤΕΥΧΟΣ 114 / 2014

60 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Το 1978 εξελέγη μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ελληνικού Τμήματος της IΒΒΥ, του «Κύκλου», και έκτοτε προσέφερε πολύωρη εθελοντική δουλειά για τους σκοπούς του και τη στενή συνεργασία του με την κεντρική διοίκηση της Οργάνωσης, επί 30 συνεχή έτη. Διετέλεσε Ταμίας (1978-1980, 1982-1984), Σύμβουλος (1980-1982), Γενική Γραμματέας (1984-1990, 19962000) και Πρόεδρος (2000-2008). Κατά την περίοδο 1990-1996 προσέφερε τις υπηρεσίες της εκτός Δ.Σ., το οποίο της είχε αναθέσει τα καθήκοντα Συνδέσμου με την ΙΒΒΥ (ΙΒΒΥ Liaison Officer). Ως εκπρόσωπος του Ελληνικού Τμήματος έλαβε μέρος, με δικά της έξοδα τις περισσότερες φορές, στα διεθνή συνέδρια της ΙΒΒΥ στη Γερμανία (1978, 1992), στην Τσεχοσλοβακία (1980), στη Βρετανία (1982), στην Κύπρο (1984), στην Ιαπωνία (1986), στη Νορβηγία (1988), στις ΗΠΑ (1990), στην Iσπανία (1994), στην Ινδία (1998), στην Κολομβία (2000) και στην Ελβετία (2002). Επιστρέφοντας από τα συνέδρια αυτά, έδινε διαλέξεις ή δημοσίευε άρθρα ενημερώνοντας το ελληνικό κοινό για σημαντικά θέματα και τάσεις της παιδικής λογοτεχνίας διεθνώς. Εντυπώσεις, περιλήψεις από τις εισηγήσεις στα συνέδρια και σχόλια περιλαμβάνονται σε βιβλία της όπως το Μιλώντας για τα παιδικά βιβλία (http:// www.loty.gr/meletimata_analyt_1.htm), τα πνευματικά δικαιώματα του οποίου εκχωρήθηκαν στο Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ, το Η παιδική λογοτεχνία στην εποχή μας (http://www.loty.gr/meletimata_analyt_2.htm) και το «Όπως και στ’ αηδόνια» – Για την παιδική λογοτεχνία χωρίς ψευδαισθήσεις (http://www.loty.gr/ meletimata_analyt_3.htm). Το 1998, η Γενική Συνέλευση των εκπροσώπων των χωρών-μελών της ΙΒΒΥ που πραγματοποιήθηκε στην Ινδία την εξέλεξε μέλος της 10μελούς Εκτελεστικής Επιτροπής της Οργάνωσης, για τη διετία 1998-2000. Υπό την ιδιότητά της αυτή μετέσχε στις ανά εξάμηνο συνεδριάσεις της Εκτελεστικής Επιτροπής, που έγιναν την άνοιξη του 1999 στην Μπολόνια της Ιταλίας, το φθινόπωρο του 1999 στο Τόκιο, υπό την αιγίδα της Αυτοκράτειρας της Ιαπωνίας, και την άνοιξη του 2000 στην Μπολόνια. Με τη λήξη της πρώτης αυτής θητείας της στην Εκτελεστική Επιτροπή υπέβαλε εκτενές υπόμνημα για την αποτελεσματικότερη λειτουργία της ΙΒΒΥ. Τον Σεπτέμβριο του 2000, η Γενική Συνέλευση των εκπροσώπων των χωρώνμελών της ΙΒΒΥ που έγινε στην Κολομβία την επανεξέλεξε μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής για τη διετία 2000-2002. Έτσι, μετέσχε στις συνεδριάσεις που έγιναν στη Βασιλεία της Ελβετίας, στην Μπολόνια και στην Μπρατισλάβα. Ορίστηκε μέλος της Οργανωτικής Επιτροπής του επετειακού συνεδρίου της ΙΒΒΥ του 2002 στη Βασιλεία, για τη συμπλήρωση 50 ετών λειτουργίας της Οργάνωσης, και συνυπεύθυνη για τον προγραμματισμό των σεμιναρίων που εντάχθηκαν σ’ αυτό. Επίσης, επιμελήθηκε και προλόγισε την έκδοση της ΙΒΒΥ, International Children’s Book Day, με όλα τα μηνύματα και τις αφίσες της Παγκόσμιας Ημέρας Παιδικού Βιβλίου από το 1968 ως το 2002, που κυκλοφόρησε με την ευκαιρία του εορτασμού αυτού. Επιπροσθέτως, εξελέγη και διετέλεσε πρόεδρος της κριτικής επιτροπής για την απονομή του διεθνούς βραβείου φιλαναγνωσίας ΙΒΒΥ-Asahi (βραβείο χρη-

ματοδοτούμενο από την ιαπωνική εφημερίδα Asahi Simbun) για τα έτη 2002 και 2003. Τα δύο αυτά βραβεία τα επέδωσε σε ειδική τελετή που έγινε στη Βασιλεία της Ελβετίας (2002) και στην Μπολόνια (2003). Έχοντας γνωρίσει από κοντά το έργο του Κέντρου Τεκμηρίωσης Βιβλίων για παιδιά με ειδικές ανάγκες της ΙΒΒΥ, κατέβαλε ιδιαίτερες προσπάθειες για να καθιερωθεί στενότερη επαφή και συνεργασία του Ελληνικού Τμήματος με το Κέντρο αυτό, με διορισμό ειδικού συνδέσμου-μέλους του Κύκλου από το εκάστοτε Δ.Σ. Παράλληλα με τις υπηρεσίες που προσέφερε στο Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ, διετέλεσε ανταποκρίτρια για την Ελλάδα του περιοδικού της ΙΒΒΥ, Bookbird, συνεχώς από το 1982 ως το 2005. Κατά τη χρονική αυτή περίοδο, με διαρκείς ανταποκρίσεις και δημοσιεύσεις, άρχισε να προβάλλεται συστηματικά η ελληνική παιδική λογοτεχνία στο διεθνές κοινό. Με τον ίδιο στόχο, άλλωστε, σε συνεργασία με όλα τα μέλη του εκάστοτε Δ.Σ., κατέβαλε επίμονες προσπάθειες ώστε να υποβάλλονται ανελλιπώς ανά διετία δύο υποψήφιοι Έλληνες δημιουργοί παιδικών βιβλίων για τα διεθνή βραβεία Άντερσεν (συγγραφής και εικονογράφησης), καθώς και τρία ελληνικά βιβλία για τους Τιμητικούς Πίνακες της ΙΒΒΥ (για τη συγγραφή, την εικονογράφηση και τη μετάφραση), παρά τις οικονομικές δυσκολίες που αντιμετώπιζε το Ελληνικό Τμήμα για την προετοιμασία των υποψηφίων και την κάλυψη των εξόδων συμμετοχής. Έχοντας κατανοήσει την τεράστια σημασία της συμμετοχής της Ελλάδας στις δραστηριότητες της ΙΒΒΥ, συμμετείχε με ζήλο στις προσπάθειες του Δ.Σ. ώστε να γιορτάζεται και στην Ελλάδα επίσημα και ευρύτατα η Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου. ΄Ετσι, από το 1986, με ετήσια εγκύκλιο του Υπουργείου Παιδείας, καθιερώθηκαν σε όλα τα σχολεία της Ελλάδας εκδηλώσεις για το παιδικό βιβλίο, με αφορμή την παγκόσμια αυτή ημέρα, καθώς και προσκλήσεις συγγραφέων, ομιλίες και άλλες δραστηριότητες. Από το 1996, τον εορτασμό αυτόν ενίσχυσε ακόμα περισσότερο η πρωτοβουλία της για στενή συνεργασία του Ελληνικού Τμήματος με το νεοσύστατο τότε ΕΚΕΒΙ και η υποστήριξη που εξασφάλισε. Επίσης, με ενέργειές της, η Ελλάδα ανέλαβε την ευθύνη της ετοιμασίας του υλικού για τον εορτασμό της Παγκόσμιας αυτής Ημέρας, το 1991 και το 2004. Για την προσφορά της στο Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ, η Γενική Συνέλευσή του την ανακήρυξε το 2009 Επίτιμη Πρόεδρό του και, επίσης, από το 2011, καθιέρωσε ετήσιο βραβείο που φέρει το όνομά της, σε παιδικό ή νεανικό βιβλίο πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα. Η επίσημη απονομή του Τιμητικού Διπλώματος για την ανακήρυξη της Λ.Π.-Α. ως Επίτιμου Μέλους της ΙΒΒΥ θα γίνει κατά την εναρκτήρια τελετή του 34ου Διεθνούς Συνεδρίου της, που θα πραγματοποιηθεί στο Μεξικό το φθινόπωρο του 2014. Συγχαίρουμε θερμά τη συγγραφέα Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου για την τιμητική διάκριση που έλαβε από την ΙBBY, διάκριση που μας κάνει υπερήφανους και μάλιστα σε μια εποχή που η χώρα μας έχει ανάγκη από αναγνώριση και αισιοδοξία.

61 

ΤΕΥΧΟΣ 114 / 2014

διαχρονικά*

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΟΤΗΤΑΣ Γιώργης Κρόκος (1916-1997) Συγγραφέας-Εκπαιδευτικός

Θ 62 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

α πρέπει από την αρχή να τονίσω ότι χωρίς τη γνώση της «παιδικότητας» οι υπόλοιπες γνώσεις και προσφορές γύρω από την Παιδική Λογοτεχνία αχρηστεύονται. Θέλω να πω μ’ αυτό, πως ο συγγραφέας που θέλει να γράψει έργα για παιδιά, αν δεν ξέρει τα κύρια χαρακτηριστικά της παιδικότητας και –πιο σωστά– αν δεν διαθέτει αυτά τα χαρακτηριστικά μέσα του την ώρα που δημιουργεί, δεν μπορεί ν’ αγγίξει την ψυχή του παιδιού, να την κερδίσει, να γίνει φίλος της. Τούτο το αναφέρω γιατί η Παιδική Λογοτεχνία προσφέρει έργα γραμμένα όχι στα μέτρα του «ανθρώπου»-συγγραφέα, μα στα μέτρα του «ανθρώπου»-παιδιού, στα μέτρα της παιδικής ζωής, της παιδικής ψυχής, του παιδικού βιωματικού κόσμου. Προτού απλωθώ αναλυτικά στο θέμα μου, αναφέρω προκαταβολικά πως τα χαρακτηριστικά της παιδικότητας συγγενεύουν το ένα με το άλλο και, όπως θα δούμε παρακάτω, προϋποθέτει το ένα το άλλο. Ο χωρισμός, λοιπόν, αυτών των χαρακτηριστικών σε πρωτεύοντα και δευτερεύοντα θα ήταν αυθαίρετος. Γι’ αυτό και η απαρίθμησή τους θα μπορούσε να γίνει με κάποιαν άλλη σειρά, βασισμένη σε διαφορετική αξιολόγηση. Πρώτο χαρακτηριστικό είναι κάθε τι το σχετικό με το παιχνίδι. Γιατί το παιδί δε θα ήταν παιδί και δε θα το λέγαμε έτσι, αν δεν έπαιζε. Η παιδαγωγική επιστήμη, ξεκινώντας από την Ψυχολογία του Παιδιού, έχει ως αξίωμα ειδικής διδακτικής το να δίνεται στο παιδί η μάθηση σαν παιχνίδι. Το παιχνίδι, λοιπόν, και κάθε τι που παιχνιδίζει, θα πρέπει να είναι ο σφυγμός της Παιδικής Λογοτεχνίας. Δεύτερο χαρακτηριστικό της παιδικότητας είναι η αφέλεια του παιδιού. Από την παιδική αφέλεια ξεπετιέται ο παιδικός αυθορμητισμός, η παιδική απλότητα, η παιδική ειλικρίνεια, η αγνότητα, όλες αυτές οι αξιαγάπητες παιδικές χάρες, που τολμώ να πω ότι κοινό τους στοιχείο έχουν τη λεγόμενη παιδική δροσιά. Χωρίς την αφέλεια το παιδί δεν είναι παιδί, είναι ένας μικρομέγαλος ή –αν θέλετε– μια κακόγουστη γελοιογραφία του μεγάλου. Αν αφαιρέσουμε την αφέλεια από την παιδικότητα, αφαιρούμε και την παιδική απλότητα και τον παιδικό αυθορμητισμό. Από τον παιδικό αυθορμητισμό απορρέει η ζωηρότητα του παιδιού, αυτό που λέμε «παιδική ζωντάνια». Και αυτή η ζωηρότητα μπορούμε να πούμε πως είναι το τρίτο χαρακτηριστικό της παιδικότητας. * Στις σελίδες αυτές επαναδημοσιεύονται κείμενα με διαχρονική αξία, που είχαν παρουσιαστεί στις Διαδρομές κατά τα πρώτα δεκαπέντε χρόνια της κυκλοφορίας τους. To�� άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε στο τεύχος 24 (Χειμώνας 1991).

Παράλληλα με τη ζωηρότητα του παιδιού, μπορούμε να παραδεχτούμε και τον πρωτογονισμό της παιδικής ύπαρξης. Το παιδί, αυτό το λαστιχένιο, το πληθωρικό, το αεικίνητο πλάσμα, προτιμά να ζει στη φύση και για τη φύση, αγαπά τα λουλούδια, τα ζωάκια και κάθε τι που του θυμίζει παιδί. Όλα θέλει να τ’ αδράξει, να τα ξεμοντάρει, να τα γνωρίσει. Δώστε του το χαρακτηρισμό του μαθητευόμενου μάγου, όχι όμως και του μικρού βάρβαρου. Τέταρτο χαρακτηριστικό της παιδικότητας είναι η ηρωικότητα του παιδικού δυναμισμού. Το παιδί δεν παραδέχεται ήττα. Δεν κάνει πίσω. Κι αν κάποτε αναγκαστεί να πισωδρομήσει, πιστεύει πως αυτό είναι προσωρινό. Το επικό μεγαλείο είναι πηγή ενθουσιασμού για το παιδί. Το παιδί πιστεύει στη νίκη. Δεν παραδέχεται τη φθορά. Κι αν την ανταμώνει στο ξεψύχισμα της μέρας, την ανέχεται. Γι’ αυτό είναι εχτρός του η νύχτα, που το αναγκάζει να μην παίζει. Με τον ίδιο τρόπο το παιδί, και μάλιστα ο μαθητής των μικρών τάξεων του Δημοτικού, δεν παραδέχεται το θάνατο. Ρωτήσανε κάποτε τα παιδιά της Πρώτης του Δημοτικού, τα Πρωτάκια: «Ποιος από σας κάποτε θα πεθάνει;» Κανένα δε σήκωσε χέρι. Ξαναρωτήσανε: «Ποιος από σας ποτέ δε θα πεθάνει;» Και σήκωσαν όλα το χέρι τους. Όλοι τους νόμιζαν ότι ήταν αθάνατοι. Και στη Δευτέρα και στην Τρίτη τάξη το ίδιο αθάνατοι ήταν. Ο θάνατος λοιπόν για το παιδί είναι μισητός. Και φυσικά όχι μόνο γιατί δεν ξαναζεί κανείς, μα γιατί δεν μπορεί να παίξει. Πέμπτο χαρακτηριστικό της παιδικότητας είναι ο «δυνατός συναισθηματισμός». Το παιδί εύκολα συγκινείται, εύκολα κλαίει, εύκολα γελά, εύκολα ενθουσιάζεται, εύκολα απελπίζεται. Είναι κυκλοθυμικό. Τέτοιο είναι το κάθε παιδί και

64

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ακόμα πιο πολύ το μεσογειακό. Αυτός ο δυνατός παιδικός συναισθηματισμός είναι ένα δίκοπο μαχαίρι για τον λογοτέχνη της Παιδικής Λογοτεχνίας. Του δίνει ευκαιρίες να συγκινήσει εύκολα το παιδί, μα και εύκολα να το αποκαρδιώσει και να το μεταβάλει σε αρνητικό παράγοντα ζωής. Έκτο χαρακτηριστικό της παιδικότητας είναι η δυνατή, απεριόριστη θα ’λεγα, φαντασία. Αυτή κάνει την παιδική ψυχή σημαντικό δέκτη λογοτεχνικών έργων. Δυστυχώς, και η πολύ δυνατή φαντασία είναι δίκοπο μαχαίρι για τον λογοτέχνη. Μπορεί δηλαδή ο ποιητής και μάλιστα ο πεζογράφος και ακόμα πιο πολύ ο παραμυθογράφος να κάνει μεγάλο κακό στο παιδί προσφέροντάς του έργα τρομαχτικά με δράκους, με τέρατα, με φαντάσματα. Κάνω μια παρένθεση εδώ: Αν είναι ανάγκη να μπει στο παραμύθι κάποια κακιά μάγισσα για να χτυπηθεί στο τέλος και να εξαφανιστεί, δε θα πρέπει να της γίνεται εξονυχιστική περιγραφή, γιατί τότε «τρώει η φακή το διάφορο». Υπάρχει, θαρρώ, και καλοπροαίρετη φαντασία. Έβδομο χαρακτηριστικό της παιδικότητας είναι η ευγένεια. Τους ήρωές του το παιδί δεν τους θέλει μόνο σωματικά δυνατούς, τους ζητά και ψυχικά γενναίους. Όπως αυτός δε δέχεται εξευτελισμούς και υποφέρει όταν μειώνεται, έτσι θέλει να είναι και οι ήρωές του. Κάνω κι εδώ μια παρένθεση. Η εποχή μας είναι σκληρή και για τους μεγάλους και για το

παιδί. Ζητά πολλά απ’ αυτό. Του απαγορεύει πολλά. Μη τούτο, μη τ’ άλλο. Το κάνει αντίγραφό της. Ωστόσο αυτό, επειδή είναι ακόμα ψυχικά αδιαμόρφωτο, εύκολα αλλάζει, εύκολα καλοσυνεύει, και τελικά μας δείχνει πως κατά βάθος δεν είναι σκληρό. Γιατί; Γιατί δε θέλει να είναι κακό παιδί. ΄Εχει τη φιλοδοξία να το θεωρούμε καλόκαρδο, πονόψυχο, ευγενικό. Ακόμα και όταν σφίγγει ένα γατάκι, ένα σκυλάκι, και θαρρούμε πως θα το πεθάνει, κάνουμε λάθος. Αυτό γίνεται από πληθωρική τρυφερότητα. Κι έτσι φτάνουμε στο όγδοο χαρακτηριστικό της παιδικότητας. Γενικά, τρυφερό είναι το παιδί, τρυφερότητα χαρίζει και τρυφερότητα θέλει. Νά λοιπόν που τα έργα της Παιδικής Λογοτεχνίας, και μάλιστα αυτά που έχουν στόχο τους τις πολύ μικρές παιδικές ηλικίες, πρέπει να είναι τρυφερά σαν την ψυχούλα του παιδιού. Προσέξετε! Δεν εννοώ γλυκερά ή γλυκανάλατα. Γιατί τέτοια έργα δεν τα θέλει το παιδί, τα θεωρεί… μπεμπεκίστικα και τα καταφρονεί. Ένατο χαρακτηριστικό της παιδικότητας είναι η κοινωνικότητα του παιδιού. Ο άγουρος αυτός άνθρωπος αισθάνεται ένα μεγάλο κενό όταν του λείπει ο συμπαίχτης, ο φίλος, ο συνομιλητής. Το σπίτι του το προτιμά γιομάτο με φίλους και συγγενείς. Το θέλει γιορταστικό, πανηγυρικό, πασίχαρο. Μόνο του το παιδί δε θέλει να είναι. Του λείπει τότε η σιγουριά. Η μόνωση είναι εχθρός του. Γι’ αυτό, η φοβερότερη τιμωρία είναι να μείνει κλεισμένο στο σπίτι του ή στην τάξη του και να μην ανταμώσει τ’ άλλα παιδιά, και την αρρώστια του την αντιπαθεί, όχι μόνο γιατί σιχαίνεται τα φάρμακα, μα και γιατί χάνει το παιχνίδι του και φυσικά και τους συμπαίχτες του. Θα τολμήσω να σας πω ότι το παιδί τα καταφέρνει να μη μένει ποτέ μόνο του. Γιατί όταν το απομονώνουν, αυτό δημιουργεί φανταστικούς συμπαίχτες, κουβεντιάζει μαζί τους και απαντά για λογαριασμό τους. Από την κοινωνικότητα του παιδιού απορρέουν οι πιο ευγενικές του αρετές: Η αγάπη του, η συμπόνια του και οι θυσίες του για τον συνάνθρωπο και μάλιστα όταν αυτός είναι παιδί. Δέκατο χαρακτηριστικό της παιδικότητας είναι η γλωσσική υφή της παιδικής λαλιάς. Το παιδί δε μιλά και δε γράφει σαν κι εμάς τους μεγάλους. Η γλώσσα του είναι σαν κι αυτό, απλή, παρατακτική, παραστατική. Το παιδί αντιπαθεί τους μακαρονισμούς και κάθε μεγαλίστικο τρόπο έκφρασης. Είναι ο ίδιος ο λαός. Μες στο κάθε παιδί μιλά κι ένας μικρός Μακρυγιάννης. Κάνει λάθη, θα μου πείτε. Τα περισσότερα είναι αντίγραφα δικών μας λαθών. Να προσέχουμε εμείς πώς μιλάμε και πώς γράφουμε, για να μην κακομαθαίνει αυτό. Αυτά τα χαρακτηριστικά σε γενικές γραμμές έχει η «παιδικότητα» του παιδιού και αυτά πρέπει να έχουν υπόψη τους εκείνοι που ασχολούνται με την Παιδική Λογοτεχνία. Για να γίνει αυτό που λέμε «μέθεξη», πρέπει να αγκαλιάσουμε τα βιώματα του παιδιού, βιώματα που είναι ένα με την παιδικότητά του. Η σημερινή ζωή δε σέβεται την παιδικότητα του παιδιού. Η Παιδική Λογοτεχνία ξέρει πώς να τη σεβαστεί. Ξέρει πώς να του δώσει έργα πάνω από τις μικρότητες του κόσμου, έργα γιομάτα φως για την τελική νίκη του ανθρώπινου απάνω στο απάνθρωπο. Η νίκη αυτή μέσ’ από το λογοτεχνικό ανάγνωσμα θα είναι για την ψυχή του παιδιού και νίκη έξω στη ζωή. Και θα του ανοίγει την πλατιά λεωφόρο που οδηγεί σ’ ένα καλύτερο και ανθρωπινότερο μέλλον.

65

ΤΕΥΧΟΣ 114 / 2014

συνέντευξη AΓΓΕΛΑ ΜΑΛΜΟΥ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

66 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Η Αγγέλα Μάλμου γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Βόλο. Στα δεκαπέντε της χρόνια μετοίκησε στον τόπο καταγωγής της, τα Χανιά, όπου και διαμένει. Σπούδασε Προσχολική Αγωγή και ειδικεύτηκε στην εκπαίδευση των παιδιών με ειδικές ανάγκες. Είναι πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής στο τμήμα Μεσαιωνικών και Νεοτέρων Σπουδών, με κατεύθυνση τη Θεατρολογία. Είναι κάτοχος master στην Παιδική Λογοτεχνία. Υπηρέτησε στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση ως νηπιαγωγός, και για εννέα χρόνια ήταν Σχολική Σύμβουλος Π.Α. Δυτικής Κρήτης. Έχει βραβευτεί τρεις φορές από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά για κείμενά της, και επαινέθηκε από τον Κύκλο Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου για προγράμματα φιλαναγνωσίας. Κείμενά της, πεζά και έμμετρα, έχουν δημοσιευτεί σε ανθολογίες, εφημερίδες, ημερολόγια και περιοδικά. Θεατρικά της έργα έχουν παρασταθεί από θεατρικές ομάδες του τόπου της. Παράλληλα με τις ασχολίες της αυτές, ζωγραφίζει και αγιογραφεί. Με την ιδιότητα της εικονογράφου έχει κάνει τις ζωγραφιές σε τρία παιδικά βιβλία.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ • Ίγμα, η Ανατολή – Ένα ταξίδι στην Προϊστορία, εκδόσεις Λιβάνη, 2014.

EIKONOΓΡΑΦΗΣΗ • Γιάννη Στρατιδάκη, Τι μπελάς αυτός ο δρόμος, να το λέει κι ο τροχονόμος, έκδοση της Νομαρχίας Χανίων. • Γιάννη Στρατιδάκη, Οικογένεια Σαραβαλάκη, Χανιά 2008. • Λεωνίδα Μυλωνάκη, Ζαέρης, Χανιά 2013.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Αγγελική Βαρελλά: Από πότε γράφετε, κυρία Μάλμου; Αγγέλα Μάλμου: Από τότε που έμαθα να γράφω… Θυμάμαι ότι ήμουν ένα

μοναχικό παιδί στο σχολείο, πολύ ντροπαλή και ήσυχη, που ήθελε να περνά απαρατήρητη. Έτσι, όταν έφτανε η ώρα των καλλιτεχνικών και της έκθεσης, ζούσα μιαν αντίφαση και μιαν εσωτερική αναστάτωση, έναν ψυχικό αναβρασμό, για δύο λόγους. Ο πρώτος ήταν ότι εκείνες οι στιγμές ήταν οι ωραιότερες της σχολικής μου ζωής. Ένιωθα μια δύναμη να με καθοδηγεί και να με παρασύρει στη δημιουργία. Κοινώς, έβρισκα τα «νερά» μου. Από την άλλη όμως, όλο αυτό με έφερνε στο προσκήνιο, γινόταν λόγος για μένα μέσα στην τάξη, ξεχώριζα από τον μέσο όρο κι αυτό μου δημιουργούσε άγχος και με ξενέρωνε. Ένα κατάλοιπο έχει μείνει και τώρα που μιλάμε. Δυσκολεύομαι με τη δημοσιότητα. Μακάρι να είχα σκεφτεί να αποκτήσω ψευδώνυμο! Σαν τον Αρκά, για παράδειγμα. Αλλά τώρα είναι αργά... Α.Β.: Τι θυμάστε περισσότερο από τα παιδικά σας χρόνια; A.M.: Ήμουν τυχερό παιδί. Έζησα πολύ όμορφα παιδικά χρόνια. Με πολλά παιγνίδια και πολλά βιβλία. Γεννήθηκα στο Βόλο, σε μια παραθαλάσσια γειτονιά. Το σπίτι μας βρεχόταν σχεδόν από τα ήρεμα νερά του Παγασητικού, στα «Αστέρια». Ήταν ένα μπουζουξίδικο εκείνα τα χρόνια μ’ αυτό το όνομα εκεί δίπλα. Γεννήθηκα λοιπόν στα «Αστέρια», και ένιωθα να είμαι στ’ αστέρια με τη βοήθεια του παππού και της γιαγιάς που ζούσαν μαζί μας και διατηρούσαν μία από τις πιο γνωστές ψαροταβέρνες της περιοχής. Θυμάμαι παραμύθια, αμέτρητα παραμύθια, θρύλους για στοιχειωμένους τόπους εκεί στο βουνό των Κενταύρων, αλλά και την αγάπη των δικών μου για το θέατρο. Η πρώτη θεατρική παράσταση που παρακολούθησα σε ηλικία τεσσάρων χρόνων, και που τη θυμάμαι κατά έναν περίεργο τρόπο ακόμη, ήταν από το θίασο ΦέρτηΚαλογεροπούλου, το γνωστό έργο της Άγκαθα Κρίστι, με ίντριγκες και μυστηριώδεις θανάτους, οι «Δέκα μικροί νέγροι». Έγινε φασαρία, δεν ήθελαν να με περάσουν μέσα στην αίθουσα, με το δίκιο τους οι άνθρωποι, όμως εγώ κάθησα τόσο ήσυχα που στο τέλος έδωσαν συγχαρητήρια στους δικούς μου. Πιστεύω ότι τίποτα δεν είναι τυχαίο. Γεννιόμαστε με τις τάσεις μας, τις ροπές μας, τις κλίσεις μας. Στη δική μου περίπτωση ήταν και γόνιμο το περιβάλλον όπου μεγάλωσα, με ποικιλία αντιφατικών εντυπώσεων και καταγραφών. Από τη μια Καζαντζίδης, Καίτη Γκρέυ, Γαβαλάς και Ρία Κούρτη στα διπλανά «Αστέρια», και από την άλλη ο Βολιώτης παππούς να μου τραγουδά Τώνη Μαρούδα και να μου διαβάζει Ιούλιο Βερν. Όσο για τον άλλο, τον Χανιώτη παππού, άλλη περίπτωση εκείνος! Ήταν ο ιδρυτής της πρώτης ιδιωτικής βιβλιοθήκης στην Κρήτη, με χιλιάδες βιβλία, χειρόγραφα και αντικείμενα-αντίκες. Ήταν εκείνος που στα δώδεκά μου χρόνια, μου δώρισε το τρίτομο έργο του

67

ΤΕΥΧΟΣ 114 / 2014

Περάνθη, την ποιητική ανθολογία από τον ένατο αιώνα μέχρι τη δεκαετία του ’70. Ήταν το αγαπημένο μου ανάγνωσμα μέχρι το τέλος της εφηβείας! A.B.: Προδιαγεγραμμένη η πορεία σας, λοιπόν!

68

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

A.M.: Μπάαα! Με τέτοια προίκα; Θεωρώ ότι στάθηκα... μικρότερη των καταβολών μου. Σπούδασα νηπιαγωγός από... σπόντα γιατί πρωτίστως ήθελα να είμαι στην Αθήνα για να μπορώ να παρακολουθώ κρυφά τη σχολή των ονείρων μου, τη Σχολή Καλών Τεχνών, που δεν ήθελαν οι δικοί μου. Για μένα τότε η Σχολή Νηπιαγωγών ήταν το πρόσχημα. Όμως την... πάτησα! Έπρεπε να είμαι συνέχεια εκεί. Ο κανονισμός της σχολής απαιτούσε καθημερινή φοίτηση. Οι απουσίες καταγράφονταν και κινδύνευα να χάσω τη χρονιά μου. Πείσμωσα και δεν ήθελα να βλέπω νήπια. Τότε, ο σπουδαίος παιδαγωγός, ο αείμνηστος Ηλίας Βιγγόπουλος, με παίρνει παράμερα, μου υπογραμμίζει πολύ σοβαρά ότι οι κλίσεις μου στο γράψιμο και στη ζωγραφική συνθέτουν το πορτραίτο μιας καλής νηπιαγωγού, και τότε έγινε ένα κλικ κι έπεσα με τα μούτρα σ’ αυτό το λειτούργημα. Για τριάντα χρόνια δεν υπήρξε τίποτε άλλο στη ζωή μου! Κι ό,τι σπούδασα στη συνέχεια, το έκανα για να γίνω καλύτερη νηπιαγωγός. Η χαρά, η αγάπη που παίρνεις, σε κάνει «ημίθεο» όση ώρα είσαι με την ομάδα των μικρών παιδιών. Γεμίζεις μάλιστα τις μπαταρίες σου και για την υπόλοιπη ζωή σου. Το γράψιμο περιορίστηκε σε θεατρικά έργα κυρίως για την εξυπηρέτηση σχολικών αναγκών συναδέλφων κάθε βαθμίδας. Για έκδοση κειμένου, ούτε λόγος. Ποτέ δεν μου είχε περάσει από το μυαλό. A.B.: Και τότε; Πώς φτάσαμε στην Ίγμα; A.M.: Εσείς... φταίτε, κυρία Βαρελλά! Το 2005 δήλωσα συμμετοχή στο συνέδριο του Κύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου που γινόταν εκείνη τη χρονιά στην Ακράτα. Λίγους μήνες πιο μπροστά είχα επαινεθεί από τον Κύκλο για τα προγράμματα φιλαναγνωσίας που είχα εφαρμόσει κατά καιρούς σε σχολεία του τόπου μου. Η πρώτη επαφή με τον μαγικό κόσμο των συγγραφέων είχε γίνει. Στο συνέδριο σας γνώρισα όλους πιο καλά. Αισθάνθηκα όμως ξένη στον όμορφο κόσμο σας. Τότε μου μπήκε η ιδέα τού πώς να καταφέρω να γίνω μέλος της «οικογένειάς» σας. Έτσι –πολύ δειλά– διαλέγω ένα θεατρικό μου από το συρτάρι και το στέλνω στο διαγωνισμό της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς. Βραβεύτηκα! Την είδηση την άκουσα από τα χείλη σας! Πήρα φόρα! Τη δεύτερη χρονιά ξαναστέλνω δεύτερο θεατρικό. Ξαναβραβεύομαι! Και πάλι η είδηση από τα χείλη σας, δεδομένου ότι ήσασταν πρόεδρος και της Συντροφιάς αλλά και της κριτικής επιτροπής! Και μετά σιωπή… Το θεατρικό δεν ήταν και δεν είναι εμπορεύσιμο είδος, κανείς εκδοτικός οίκος δεν ενδιαφέρθηκε. Μετά από έξι χρόνια μεγάλων αλλαγών στην προσωπική μου ζωή, φαίνεται πως μέστωσε η ιδέα κι έγραψα το πρώτο μου μυθιστόρημα για μεγάλα παιδιά και εφήβους. Την Ίγμα την Ανατολή. Αυτή τη φορά σκόπευσα κέντρο, χωρίς να το μελετήσω ιδιαίτερα. Ήρθε ξανά το βραβείο (το τρίτο και τελευταίο, έχω

εξαντλήσει τα περιθώρια της Συντροφιάς) και –επιτέλους– η έκδοση του κειμένου από τον εκδοτικό οίκο Κέδρος, που ήταν και ο αθλοθέτης οίκος. A.B.: Τι εννοείτε με το «χωρίς να το μελετήσω ιδιαίτερα»; Ένα μυθιστόρημα για να γραφτεί, απαιτεί και μελέτη και χρόνο και αφοσίωση… A.M.: Βεβαίως... Στην περίπτωσή μου φαίνεται ότι πάνω απ’ όλα με συνεπήρε ένα τσουνάμι έμπνευσης. Πάντα αγαπούσα να διαβάζω πληροφορίες σχετικές με την Προϊστορία. Όταν είδα στις 23 Αυγούστου του 2012 (θυμάμαι ακριβώς την ημέρα!) τη νέα κατηγορία του «προϊστορικού κειμένου» που είχε προστεθεί στον ετήσιο διαγωνισμό της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς (που έληγε στις 30 του Σεπτέμβρη), κάτι με κέντρισε. Άρχισα να γράφω χωρίς διακοπή. Οι ιδέες και η συνέχεια της πλοκής μού έρχονταν κατά τη διάρκεια

69

ΤΕΥΧΟΣ 114 / 2014

της συγγραφής. Έζησα μια μαγεία. Ήμουν εκεί μαζί τους. Έβλεπα τους Νεαντερτάλειους να κινούνται στους πρόποδες του Ολύμπου, να παλεύουν με τις αντιξοότητες της ζωής τους, και ανάμεσά τους διέκρινα με συγκίνηση εκείνη την «ήρεμη δύναμη», τη μικρούλα Ιγμ, να νοιάζεται για τους ανθρώπους της, προσφέροντας για το καλό τους κάθε τι που κατακτούσε μέσω της παρατηρητικότητας και της εξυπνάδας της. A.B.: Τι είναι για σας η έμπνευση; A.M.: Αν δούμε τη λέξη ετυμολογικά, πρόκειται για μια πνοή ανάσας μέσα μας. Μια πνοή ανάσας όμως θεϊκής, που δίνει νόημα και χαρά στη ζωή μας. Για μένα η έμπνευση είναι η πιστοποίηση της θεϊκής μας καταγωγής με την έννοια του «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν». Και δεν αφορά μόνο τους καλλιτέχνες, αλλά όλους εκείνους που διψούν για ζωή και δημιουργία σε όλα τα επίπεδα και τις πτυχές της καθημερινότητας. Χωρίς έμπνευση, η κάθε μέρα είναι επίπεδη, βαριέσαι που ζεις.

70

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

A.B.: Πείτε λοιπόν ότι υπάρχει η έμπνευση... Πώς τιθασεύεται όταν πρόκειται για τη συγγραφή κειμένου για παιδιά; A.M.: Εκεί απαιτείται η γνώση, το ταλέντο, και το «παιδί» που πρέπει να έχει ο συγγραφέας ζωντανό μέσα του για να μπορέσει να «συνομιλήσει» με τους «συνομηλίκους» του αναγνώστες. Χρειάζεται να προσέξει επίσης ώστε η πλοκή του να είναι ξεκάθαρη και σύντομη. Ακόμη κι αν πρόκειται για μυθιστόρημα, να μην πάρει την έκταση εκείνων που απευθύνονται σε ενήλικες. Οι χαρακτήρες να είναι «ευανάγνωστοι» για να μπορούν τα παιδιά να ταυτιστούν και να παρακολουθήσουν με ενδιαφέρον τη δράση τους. Ο λόγος να ’ναι σύντομος και να υπάρχει η προ-οικονομία για να κρατά τον αναγνώστη «ζωντανό». Να περιέχονται απρόσμενα γεγονότα και ανατροπές. Κι ακόμη, να διέπεται από αξίες διαχρονικές για να διαθέτει και μιαν «αποστολή» αυτό το κείμενο. Να υπενθυμίζει στα παιδιά κάτι από όσα πρέπει να μας στηρίζουν για να μπορέσουμε να πάμε λίγο πιο πέρα, λίγο πιο ψηλά. Με μέτρο και με χιούμορ όμως, γιατί αλλιώς κινδυνεύουμε να πέσουμε στην παγίδα τού να φτιάξουμε ένα κείμενο διδακτικό και «παλιομοδίτικο»… A.B.: Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας, κυρία Μάλμου; A.M.: Ξεκίνησα αργά τη συγγραφική μου... καριέρα! Θα δούμε! Υπάρχουν σκέψεις, αλλά και κείμενα που περιμένουν... Πάντως, όσοι διαβάσουν την Ιγμ, μου ζητούν και τη συνέχεια. Θα ’χει πράγματι ενδιαφέρον! Αλλά πώς διαχειρίζεται κανείς τη συμβίωση των εξελιγμένων homo sapiens με τους πολιτισμικά κατώτερους Νεάντερταλ; Υπάρχουν τόσα μέτωπα που μπορούν να ανοιχτούν, και άντε να τα μαζέψεις... Θα περιμένω τη νέα ανάσα να φυσήξει εντός μου...

•

νέα

ΕΟΡΤΑΣΜΟΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΗΜΕΡΑΣ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΤΙΜΗΤΙΚΕΣ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ – ΒΡΑΒΕΙΑ

Πραγματοποιήθηκε και φέτος ο εορτασμός για την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου. Την ημέρα καθιέρωσε η ΙΒΒΥ –ελληνικό τμήμα της οποίας είναι ο Κύκλος Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου– και γιορτάζεται παγκοσμίως στις 2 Απριλίου, ημέρα που γεννήθηκε ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν. Κατά τη διάρκεια της γιορτής ανακοινώθηκε ότι η ΙΒΒΥ τιμά, με την ανακήρυξή της σε επίτιμο μέλος της, τη συγγραφέα Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου. Είναι η πρώτη φορά που τιμάται Έλληνας με τον τίτλο αυτόν. Ανακοινώθηκε επίσης ότι το ελληνικό τμήμα της ΙΒΒΥ προτείνει για το Βραβείο Λίντγκρεν 2015 τη συγγραφέα Άλκη Ζέη και το πρόγραμμα Examined Life – Greek Studies in Schools, που συντονίζει στη Βοστόνη η Barbara Harrison. Τo Μεγάλο Βραβείο «Πηνελόπη Δέλτα», για το σύνολο του επιστημονικού του έργου και την προσφορά του στην Παιδική Λογοτεχνία απονεμήθηκε στον καθηγητή Ιωάννη Βασιλαράκη. Επίσης, για την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας και την προώθηση της αγάπης στο βιβλίο βραβεύτηκαν οι: • Βραβείο «Κ. Π. Δεμερτζή – Στον Έλληνα Δάσκαλο» Θεόφιλος Τζώρτζης Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ από τις Εκδόσεις Άγκυρα. • Βραβείο «Βασίλης Αναγνωστόπουλος» σε εκπαιδευτικό Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ασημίνα Πουλίδου Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ από τις Εκδόσεις Ψυχογιός. • Βραβείο «Παντελής Αλέφαντος» σε παιδική/νεανική βιβλιοθήκη Βιβλιοθήκη Πολιτιστικού Συλλόγου Κηρίνθου Εύβοιας Έπαθλο: Βιβλία αξίας 500 ευρώ από τις Εκδόσεις Καστανιώτη. • Βραβείο σε Πρόγραμμα για την προώθηση της φιλαναγνωσίας «Γιορτή Παιδικού Βιβλίου» – Δημοτική Βιβλιοθήκη Κορίνθου Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ από τις Εκδόσεις Πατάκη.

71 

ΤΕΥΧΟΣ 114 / 2014

• Βραβείο «Κυριάκος Παπαδόπουλος» για τη χρήση των νέων τεχνολογιών και κυρίως του διαδικτύου www.elniplex.com Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ από τις Εκδόσεις Παπαδόπουλος. • Βραβείο σε Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων Σύλλογος Γονέων 4ου Δημοτικού Σχολείου Άνω Λιοσίων Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ από τις Εκδόσεις Μίνωας. • Βραβείο σε βιβλιοθηκονόμο Άννα Αλεξοπούλου Έπαθλο: Βιβλία αξίας 500 ευρώ από τις Εκδόσεις Λιβάνη.

72

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

• Βραβείο σε μαθητικό έντυπο «Μικροί Τυπογράφοι», των μαθητών του Δημοτικού Σχολείου Σοφικού Κορινθίας Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο. Επίσης, απονεμήθηκαν τα κάτωθι Βραβεία σε βιβλία του 2013: • Βραβείο «Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου» σε πρωτοεμφανιζόμενο συγγραφέα βιβλίου για παιδιά ή νέους Η συντροφιά του λόφου Μαριάννα Κουμαριανού Εκδόσεις Παρρησία • Βραβείο «Πηνελόπη Μαξίμου» σε συγγραφέα βιβλίου αφήγησης βραχείας φόρμας Το φουστάνι με τις πεταλούδες Σοφία Μαντουβάλου Εκδόσεις Μεταίχμιο

• Βραβείο σε εικονογράφο και συγγραφέα βιβλίου με πολύχρωμη εικονογράφηση (picture book ή album) Είναι κάτι που μένει Εικονογράφηση: Κατερίνα Βερούτσου / Κείμενο: Βασίλης Κουτσιάρης Εκδόσεις Παρρησία • Βραβείο «Φανή Αποστολίδου» σε συγγραφέα μυθιστορήματος ή εκτενούς παραμυθιού Ναι, Βιρτζίνια, υπάρχει Άγιος Βασίλης! Βασίλης Παπαθεοδώρου Εκδόσεις Καστανιώτη • Βραβείο σε συγγραφέα εφηβικού ή νεανικού μυθιστορήματος Η Χαρούλα στους εφτά ουρανούς Ελένη Σαραντίτη Εκδόσεις Πατάκη • Βραβείο «Βίτω Αγγελοπούλου» σε συγγραφέα βιβλίου γνώσεων για παιδιά Ιστορίες που τις λέει ο δρόμος Μαρία Αγγελίδου Εκδόσεις Μεταίχμιο • Βραβείο σε μεταφραστή για τη μετάφραση ξένου βιβλίου για παιδιά ή νέους Φίλιπ Πούλμαν, Τα παραμύθια των αδελφών Γκριμ Μετάφραση: Κώστια Κοντολέων Εκδόσεις Ψυχογιός

73 

ΤΕΥΧΟΣ 114 / 2014

11η ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΚΘΕΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (8-11 ΜΑΪΟΥ 2014)

 74

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Θεσσαλονίκης μάς περίμενε μια ενθαρρυντική έκπληξη αναφορικά με την ποίηση για παιδιά. Στην ταχύτατα μεταβαλλόμενη εποχή μας, όπου κακοποιείται η γλώσσα και απουσιάζει η ποίηση, είδαμε μια χαραμάδα φωτός μέσα από τους στίχους για παιδιά που ήταν γραμμένοι στο δάπεδο μπροστά στο περίπτερο 13 (χνάρια ποίησης, που οδηγούσαν από την είσοδο του περιπτέρου 13 στην Παιδική Γωνιά). Μέσα σε χρωματιστά εικονογραφημένα τμήματα του δαπέδου, σαν σε περιβολάκι ποιητικό, οι επισκέπτες μπορούσαν βήμα βήμα να διαβάσουν στίχους για παιδιά από παραδοσιακά μας τραγούδια και στίχους από τους ποιητές μας με αναφορά στα ονόματά τους (Διονύσιος Σολωμός, Κωστής Παλαμάς, Γεώργιος Βιζυηνός, Τέλλος Άγρας, Ναπολέων Λαπαθιώτης, Οδυσσέας Ελύτης, Γιάννης Ρίτσος, Γιώργος Σεφέρης, Ζαχαρίας Παπαντωνίου, Ρένα Καρθαίου, Νίκος Κανάκης, Γιώργης Κρόκος, Βασίλης Ρώτας, Μαριανίνα Κριεζή, Θέτη Χορτιάτη, Ντίνα Χατζηνικολάου, Δημήτρης Μανθόπουλος, Βασίλης Δ. Αναγνωστόπουλος, Σοφία Φίλντιση, Παυλίνα Παμπούδη, Μαρία Μαμαλίγκα, Γιώργος Μαρίνος, Αργύρης Χιόνης, Τατιάνα Ζωγράφου, Κωστής Γκιμοσούλης). Όλος αυτός ο εμπνευσμένος διάκοσμος, η ποιητική ατμόσφαιρα και διάθεση, σχετίζονταν με το Διεθνές Φεστιβάλ Ποίησης (οργάνωση ΕΙΠ/ΕΚΕΒΙ), ιδιαίτερα δε με τον Ποιητικό Διαγωνισμό Ποίησης για Παιδιά, από 7 ως 12 ετών. Ο τίτλος του διαγωνισμού ήταν: «Γράψ’ το… και θα γίνει!» Διαβάζουμε από το πρόγραμμα του διαγωνισμού: «Ένα μικρό ποίημα μπορεί να κρύβει μέσα του έναν μεγάλο κόσμο. Κι ένα μικρό παιδί μπορεί να κρύβει μέσα του ένα μεγάλο ποίημα. »Τα παιδιά καλούνται να γράψουν ένα ποίημα με αφορμή ένα πορτοκάλι, ένα σύννεφο, ένα μαξιλάρι, έναν μάγο, ένα κουμπί, ένα ερωτηματικό, ένα θαυμαστικό… Από τις 5 λέξεις μπορεί να χρησιμοποιηθούν 3, το ποίημα να έχει 2 ως 4 στίχους και να έχει ή όχι ομοιοκαταληξία. Τα παιδιά που συμμετέχουν στο διαγωνισμό ποίησης στην Παιδική Γωνιά, θα μπορούν να διαβάσουν τα ποιήματά τους μπροστά στο κοινό».

Συγχαρητήρια στους εμπνευστές του προγράμματος ΕΙΠ/ΕΚΕΒΙ για την ανάσα αισιοδοξίας όσον αφορά το μέλλον της Γλώσσας, της Ελλάδας μας… Σήμερα που «…η Ελλάδα μάς πληγώνει…», «…γιατί και η γλώσσα είναι πατρίδα…» Θ.Χ.

ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΑΡΘΡΩΝ ΣΤΙΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ Το περιοδικό Διαδρομές λειτουργεί με κριτές. Την κριτική επιτροπή αποτελούν μέλη της συντακτικής επιτροπής, πανεπιστημιακοί και άλλοι ειδικοί επιστήμονες, ανάλογα με τη θεματική του κειμένου που υποβάλλεται προς δημοσίευση. Τα κείμενα υποβάλλονται σε ηλεκτρονική μορφή είτε μέσω e-mail είτε σε CD (με τη συνοδεία δύο εκτυπώσεων). Στην πρώτη περίπτωση τα κείμενα υποβάλλονται σε: α) Eλένη Βαζούρα (evazoura@psichogios.gr), β) Τασούλα Τσιλιμένη (tsilimeni@gmail. com) και γ) Ελένη Ηλία (eilia@hol.gr). Στη δεύτερη περίπτωση αποστέλλονται ταχυδρομικά στη διεύθυνση: Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ, υπ’ όψιν Eλένης Βαζούρα, Τατοΐου 121 & Σπ. Μερκούρη 1, 144 52 Μεταμόρφωση Αττικής. ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Κάθε κείμενο δεν θα πρέπει να ξεπερνά στο σύνολό του τις 3.000 λέξεις. Στην πρώτη σελίδα υποβολής της πρότασης θα πρέπει να περιέχεται κατά σειρά: • Τίτλος άρθρου: στο κέντρο, με στοιχεία 14΄ έντονα (bold), και από κάτω κενό 2 στίχων (αράδων). • Ονοματεπώνυμο συγγραφέα ή συγγραφέων (στιλ γραμματοσειράς απλό, μέγεθος 12΄). • Ιδιότητα, ταχυδρομική διεύθυνση, ηλεκτρονική διεύθυνση, τηλέφωνο.

75

ΤΕΥΧΟΣ 114 / 2014

Ακολουθεί μία (1) σελίδα όπου επαναλαμβάνεται ο τίτλος του άρθρου, όπως παραπάνω, και στη συνέχεια το πλήρες κείμενο, το οποίο θα είναι πλήρως στοιχισμένο ως εξής: • Γραμματοσειρά: Times New Roman Greek, σε μέγεθος 12΄ (για το κείμενο). • Διάστιχο: μονό. • Εισαγωγικά τύπου: « » για τις παραθέσεις και: ‘’ για όρους, κ.λπ. • Εφόσον υπάρχουν τίτλοι ενοτήτων εντός του κειμένου, αυτοί θα πρέπει να έχουν στοίχιση αριστερά, με στοιχεία 12΄ bold.

Οδηγίες για τις βιβλιογραφικές αναφορές Σε ό,τι αφορά τις παραπομπές, σας παραθέτουμε στη συνέχεια παραδείγματα σύμφωνα με την American Psychological Association (4η έκδοση).

76

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Αναφορά σε άρθρα περιοδικών: Turner, J. C. (1975). Social comparison and social identity: Some prospects for intergroup behaviour. European Journal of Social Psychology, 5, 5-34. Αναφορά σε βιβλίο: Maccoby, E. E., & Jacklin, C. N. (1974). The psychology of sex differences. Stanford, CA: Stanford University Press. Αναφορά σε άρθρα που αποτελούν κεφάλαιο βιβλίου ή συλλογικού τόμου: Pratto, F., Sidanius, J., & Stallworth, L. M. (1993). Sexual selection and Sexual and ethnic basis of social hierarchy. In L. Ellis (Ed.), Social stratificatio αnd socioeconomic inequality (pp. 111-137). Westport, CT: Praeger. Αναφορές σε ηλεκτρονικές πηγές: Άρθρο σε περιοδικό: Kaplan, A., & Krueger, J. (1999). Compliance after threat: Self-affirmation or self-presentation? Current Research in Social Psychology, 4, 178-197. Retrieved November 2, 1999 from the World Wide Web: http://www.uiowa.edu/~grpproc/crisp/crisp.4.7.htm

Ντέιβιντ Ουάλιαμς

Ο κωμικός ηθοποιός και συγγραφέας που ξεπέρασε την Τζ. Κ. Ρόουλινγκ σε αναγνωσιμότητα στα σχολεία του Ηνωμένου Βασιλείου!

Ο ΚΥΡΙΟΣ ΒΡΟΜΥΛΟΣ

ΔΙΣΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΟΥΧΟΣ ΕΤΩΝ 12

Για παιδιά από 9 ετών



ΕΚ Δ

79 -2 014

ΕΙ

Σ ΨΥΧ

ΟΣ

Σ ΨΥΧ Ο ΕΚ Δ

ΕΙ

Ο Τζο Πατάτας είναι το πιο πλούσιο δωδεκάχρονο αγόρι του κόσμου. Ο Τζο έχει τα πάντα: ένα καταδικό του αγωνιστικό αυτοκίνητο Φόρμουλα 1, χιλιάδες αθλητικά παπούτσια, μέχρι και έναν ουρακοτάγκο για μπάτλερ! Ναι, ο Τζο έχει τα πάντα, αλλά του λείπει κάτι που το αποζητά πραγματικά: ένας φίλος...

ΓΙ

Η Χλόη είναι ίσως το πιο μοναχικό κορίτσι στον κόσμο. Αλλά μια μέρα γνωρίζει τον κύριο Βρομύλο, τον άστεγο της γειτονιάς της. Εντάξει, μυρίζει λιγάκι, αλλά είναι ο μοναδικός άνθρωπος που της έχει φερθεί ποτέ τόσο καλά. Έτσι, όταν ο κύριος Βρομύλος χρειάζεται ένα μέρος για να μείνει, η Χλόη αποφασίζει να τον κρύψει στην αποθήκη του κήπου τους!

79 -2 0 14

Κυκλοφορούν και σε e-books. Αναζητήστε περισσότερους από 850 τίτλους στο www.psichogios.gr/ebooks! IO

S PUBL

Οι ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ είναι το περιοδικό που ασχολείται με τη θεωρητική θεμελίωση της Παιδικής Λογοτεχνίας, την παρουσίαση παιδικών βιβλίων, την πληροφόρηση γύρω από την κίνηση των παιδικών βιβλίων καθώς και με τη διδακτική της λογοτεχνίας και τις εφαρμογές στο σχολείο.



Ενδιαφέρει: εκπαιδευτικούς γονείς εικονογράφους βιβλιοθηκάριους εκδότες παιδοψυχολόγους ερευνητές σπουδαστές και γενικά όσους ενδιαφέρονται για τα παιδικά βιβλία.