Διαδρομές - Τεύχος Νο 118 by Εκδόσεις Ψυχογιός - Psichogios Publications

118 KAΛΟΚΑΙΡΙ 2015 Δωρεάν ηλεκτρονική έκδοση

ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ Διδακτικη λογοτεχνιας και εφαρμογες στο σχολειο

Εικονογραφημένα βιβλία Το λαϊκό παραμύθι και το παιδί

Ας δούμε τη ζωη μΑς ςΑν μιΑ ςύνΑρπΑςτικη περιπετειΑ ! Ο

Πέτρος, 11 χρόνων, και η Ράνια, 12 χρόνων, είναι «ηλεκτρονικοί» φίλοι – γνωρίστηκαν και επικοινωνούν μέσα από τον ηλεκτρονικό υπολογιστή. Η φιλία τους βοηθάει τον Πέτρο να αντιμετωπίσει δύο συμμαθητές του που του φέρονται άσχημα. Και καθώς αρχίζει να νιώθει πιο δυνατός και δεν τους φοβάται πια, διαπιστώνει πως οι «κακοί» αυτοί συμμαθητές περιβάλλονται από ένα μυστήριο. Γιατί δείχνουν και οι ίδιοι τόσο φοβισμένοι; Γιατί έρχονται με μελανιές στο σχολείο; Ποιον συναντάνε κρυφά μετά το σχόλασμα;

ΕΚ Δ

79 -2 014

ΕΙ

Σ ΨΥΧ

ΟΣ

Σ ΨΥΧ Ο ΕΚ Δ

ΕΙ

ΓΙ

Για παιδιά από 10 ετών

Όταν ο ένας τους εξαφανίζεται, ο Πέτρος και η Ράνια παίρνουν τα πράγματα στα χέρια τους. Οπλισμένοι με θάρρος κι εξυπνάδα, αγωνίζονται να λύσουν το μυστήριο και να τον σώσουν. Μέσα από τις περιπέτειές τους, ανακαλύπτουν τη δύναμη που κρύβουν μέσα τους όλα τα παιδιά. Και μαθαίνουν πως, αν συνεργάζονται, μπορούν να αλλάξουν πολλά σ’ αυτό τον παράξενο κόσμο των μεγάλων.

79 -2 0 14

Κυκλοφορεί και σε e-book. Αναζητήστε περισσότερους από 1.000 τίτλους στο www.psichogios.gr/ebooks! IO

S PUBL

Σ ΤΟ Χ Ω Ρ Ο Τ Η Σ ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Γ Ι Α Π Α Ι Δ Ι Α Κ Α Ι Ν Ε ΟΥ Σ Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Κ Α Ι Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Ε Σ Σ ΤΟ Σ ΧΟ Λ Ε Ι Ο

«Χώρα» με δροσιές και χρώματα Οι διακοπές, ολοένα και συχνότερα, είναι το αγαπημένο σημείο αναφοράς όλων των παιδιών –αλλά και των μεγάλων, βέβαια– όσο πλησιάζει το καλοκαίρι. Κάνουν όνειρα και συζητήσεις πολλές, σχεδιάζουν προγράμματα και καλλιεργούν αγαθές προσδοκίες. Εύλογο είναι να αναζητούν όλοι στο καλοκαίρι λίγη ξεκούραση και μια πιο χαλαρή καθημερινότητα. Εντούτοις, μέσα στη νωχελική ραστώνη, καθένας μπορεί να συναντήσει μια ξεχωριστή «χώρα» με δροσιές και χρώματα, που θα την ανακαλύψει μέσα σε κάθε βιβλίο. Δεν προσεγγίζουμε εδώ το βιβλίο μόνον ως αισθητικό και πολιτιστικό προϊόν, αλλά –περισσότερο, ίσως– ως προσωπική ενασχόληση και άσκηση ιδιαίτερης βαρύτητας. Ο αναγνώστης, μικρός ή μεγάλος, λειτουργεί κατά κανόνα αυτόνομα. Μέσα στη σιωπή της ανάγνωσης συνθέτει κόσμους και όνειρα, συναντά παραδείγματα, αντιμετωπίζει το Καλό και το Κακό στην εφαρμογή τους. Έτσι, το βιβλίο παίζει το ρόλο ενός αθόρυβου αλλά και σπουδαίου παιδαγωγού. Παλιότερα, το ρόλο του παιδαγωγού έπαιζαν, τηρουμένων των αναλογιών, η γιαγιά και ο παππούς, μέσα από το προφορικό τους αφήγημα, παραμύθι ή ιστορία. Πράγματι, τα λαϊκά παραμύθια λειτουργούν ως η πρακτική φιλοσοφία του λαού, σε απλά μαθήματα μάλιστα, γι’ αυτό και καθίσταται κατανοητή. Ιδιαίτερα για τα παιδιά, η «χώρα» με τις δροσιές και τα χρώματα μπορεί να είναι ένα λογοτεχνικό κείμενο, όπως και μια παραμυθιακή ιστορία. Αναμφίβολα, το καλοκαίρι προσφέρεται για διάβασμα, χωρίς άγχος και με την άνεση του χρόνου. Για ένα ακόμη τεύχος, οι Διαδρομές προσφέρουν πλούσια ύλη πάνω σε ενδιαφέροντα θέματα, όπως είναι τα εικονογραφημένα βιβλία και η σημασία τους στην εκπαίδευση, το λαϊκό παραμύθι, κ.ά. Όπως πάντα, ο αναγνώστης θα βρει ένα πλούσιο δεκαεξασέλιδο με Βιβλιοπαρουσιάσεις, τα Νέα για τα βραβεία της χρονιάς, και πολλά άλλα. Καλό Καλοκαίρι! Ο Διευθυντής

Περίοδος Γ’: Καλοκαίρι 2015 Τεύχος 118 Ιούνιος - Ιούλιος - Αύγουστος 2015 Τριμηνιαία Έκδοση (Περίοδος Β΄: 2001-2005, τεύχη 61-80 Περίοδος Α΄: 1986-2000, τεύχη 1-60)

ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ Κ ΑΙ ΝΕΟΥΣ Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Κ Α Ι Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Ε Σ Σ ΤΟ Σ ΧΟ Λ Ε Ι Ο

3rd Period: Summer 2015 No 118 June - Jyly - August 2015 Quarterly Publication (2nd Period: 2001-2005, No 61-80 1st Period: 1986-2000, No 1-60)

Ιδιοκτησία: Ελληνικό Τμήμα της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα / Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου Σωματείο μη-κερδοσκοπικό Μπουμπουλίνας 28, 10682 Αθήνα kyklos@greekibby.gr

Owner: Greek Section of I.B.B.Y. / Circle of the Greek Children's Book, a Greek non-profit union 28, Bouboulinas str., 10682 Αthens kyklos@greekibby.gr

Εκδότης & Διευθυντής: Βασίλης Αναγνωστόπουλος, e-mail: vanagno@ece.uth.gr

Publisher & Director: V. D. Anagnostopoulos, e-mail: vanagno@ece.uth.gr

Yπεύθυνοι Ύλης: Aγγελική Βαρελλά Ελένη Ηλία Τασούλα Τσιλιμένη Συντακτική Επιτροπή: Αγγελική Βαρελλά (Α.Β.), 210.808.06.05, e-mail: angeliki.varella@gmail.com Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη (Γ.Γ.-Σ.), 210.808.45.15 Ελένη Ηλία (Ε.Η.), 210.557.42.50, e-mail: eilia@hol.gr Βαγγέλης Ηλιόπουλος (Β.Η.), 210.6640151, e-mail: iliopoulos.sea@gmail.com Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης (Κ.Δ.Μ.), 210.3688082, 6944125860, e-mail: kmalafant@primedu.uoa.gr Ηρώ Παπαμόσχου (Η.Π.), email: iro_papam@yahoo.gr Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου (Λ.Π.-Α.), 210.822.30.08, e-mail: loty@loty.gr Τασούλα Τσιλιμένη (Τ.Τσ.), 2310.342.856, e-mail: tsilimeni@gmail.com Θέτη Χορτιάτη (Θ.Χ.), 2310.273.514 Λίτσα Ψαραύτη (Λ.Ψ.), 210.681.22.81, e-mail: info@psarafti.gr Ιστοσελίδες σχετικές με το βιβλίο: ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ www.biblionet.gr ΕΚΕΒΙ http://www.ekebi.gr Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ http://www.greekibby.gr Ο ΜΙΚΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ http://www.mikrosanagnostis.gr

Editors: Angeliki Varella Helen Ilia Tasoula Tsilimeni Editorial Committee: Αngeliki Varella (Α.V.), 210.808.06.05, e-mail: angeliki.varella@gmail.com Galatia Soureli (G.S.), 210.808.45.15 Eleni Ilia (Ε.I.), 210.557.42.50, e-mail: eilia@hol.gr Vangelis Iliopoulos (V.I.), 210.6640151, e-mail: iliopoulos.sea@gmail.com Konstantinos D. Malafantis (K.D.Μ.), 210.3688082, 6944125860, e-mail: kmalafant@primedu.uoa.gr Iro Papamoschou (Ι.P.), email: iro_papam@yahoo.gr Loty Petrovits (L.P.), 210.822.30.08, e-mail: loty@loty.gr Τassoula Τsilimeni (Τ.Τs.), 2310.342.856, e-mail: tsilimeni@gmail.com Theti Hortiati (Th.H.), 2310.273.514 Litsa Psarafti (L.Ps.), 210.681.22.81, e-mail: info@psarafti.gr Book web sites:

ΚΕΙΜΕΝΑ – ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ http://keimena.ece.uth.gr

GREEK BOOKS IN PRINT DATABASE www.biblionet.gr NATIONAL BOOK CENTRE OF GREECE http://www.ekebi.gr THE CIRCLE OF THE GREEK CHILDREN’S BOOK http://www.greekibby.gr YOUNG READER http://www.mikrosanagnostis.gr “KIMENA” (TEXTS) – JOURNAL FOR THE STUDY AND RESEARCH OF CHILDREN’S AND YA LITERATURE http://keimena.ece.uth.gr

Εικόνα Εξωφύλλου: Ανέκδοτο έργο του εικονογράφου Νίκου Γιαννόπουλου

Cover Illustration: Unpublished artwork by illustrator Nikos Giannopoulos

Marketing, Δημόσιες Σχέσεις και Διαφημίσεις: Ελένη Βαζούρα, 210.2804.847 e-mail: evazoura@psichogios.gr Επικοινωνία: Εκδ. Ψυχογιός A.E. Tατοΐου 121, 14452 Μεταμόρφωση Τηλ.: 210.2804.800 Eπιμελητής περιοδικού: Πέτρος Γιαρμενίτης DTP: Σπυριδούλα Βονίτση Το περιοδικό ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ εκδίδεται 4 φορές το χρόνο, τους μήνες Μάρτιο, Ιούνιο, Σεπτέμβριο και Δεκέμβριο Απαγορεύεται η μερική ή ολική αντιγραφή ή αναπαραγωγή του περιεχομένου ή της δομής του περιοδικού αυτού χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη ο οποίος διατηρεί όλα τα δικαιώματά του

Marketing, Public Relations and Advertisments: Εleni Vazoura, 210.2804.847 e-mail: evazoura@psichogios.gr Communication: Psichogios Publications S.A. 121, Tatoiou str. 14452 Metamorfossi Τel.: 210.2804.800 Copy editor: Petros Yarmenitis DTP: Spyridoula Vonitsi DIADROMES is published four times a year in March, June, September and December The reproduction or copy of the contents or structure of this magazine, in whole or in part, is prohibited without the written authority of the publisher, who retains all rights

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

CONTENTS

Επισημάνσεις

Points

O εικονογράφος του τεύχους: Νίκος Γιαννόπουλος

This Issue’s Illustrator: Nikos Giannopoulos

Η ζωή και το παραμύθι: Αναφορά στο Μικρασιατικό παραμύθι του Β. Δ. Αναγνωστόπουλου

Life and fairy-tale: About the fairy-tale in Asia Minor by V. D. Anagnostopoulos

Διδακτική αξιοποίηση ενός παραμυθιού για τον σχολικό εκφοβισμό και τη σχολική απομόνωση της Σουλτάνας Μάνεση

The educational utilization of a children’s story regarding bullying and isolation in school by Sultana Manesis

Wordless books… Βιβλία με εικόνες, βιβλία χωρίς λέξεις! της Μαρίας Κυβωτίδου και της Κλεονίκης Σιρανίδου

Wordless books… Books will illustrations, books without words! by Maria Kivotidou and Kleoniki Siranidou

Βιβλιοπαρουσιάσεις (27 τίτλοι)

Book Presentations (27 titles)

Ποιήματα για το καλοκαίρι

Poems about the summer

Η λογοτεχνία στο Νηπιαγωγείο της Ειρήνης Γενειατάκη

Literature in the nursery school by Irene Geniataki

Νίκος Κανάκης – «Αναμνήσεις από έναν καλό φίλο και ποιητή» της Αγγελικής Βαρελλά

Nikos Kanakis – “Memories of a good friend and poet” by Angeliki Varella

Νέα

News

Προδιαγραφές υποβολής άρθρων στις Διαδρομές

Submission Guidelines

Τα ενυπόγραφα κείμενα εκφράζουν τις προσωπικές απόψεις των συγγραφέων τους. The undersigned articles express the personal opinions of their authors.

ε πισημάνσ ε ι ς

επισημάνσεις

Αναμονή... Δύσκολοι οι καιροί, πολλά τα προβλήματα, επόμενο να απαιτείται υπομονή για την επίλυση πολλών αδικιών και άστοχων –αν όχι εγκληματικών– ενεργειών που έπληξαν σοβαρά, μεταξύ άλλων, και το βιβλίο. Οι «επανορθώσεις» άρχισαν με την ΕΡΤ. Μήπως ήρθε πια ο καιρός να εξεταστεί και η επανασύσταση του ΕΚΕΒΙ; Είναι γνωστό ότι «καταργήθηκε» με βάρβαρο τρόπο και με εξοργιστικά ασύστατες κατηγορίες. Η επιτροπή που είχε συσταθεί για να ελέγξει τα –υποτιθέμενα– κακώς έχοντα, διαλύθηκε άπρακτη. Ουδέν το μεμπτόν ανευρέθη. Άρα; Περιμένουμε επίσης την επαναφορά της ενιαίας τιμής του βιβλίου. Την είχε υποσχεθεί ο πρωθυπουργός, ως αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης, την περασμένη άνοιξη – την ανακοίνωσε ως επικείμενη και ο νυν αρμόδιος υπουργός. Περιμένουμε, λοιπόν. Και ελπίζουμε, η αναμονή να μην αποβεί καταστροφικά μακρόχρονη. Λ.Π.-Α.



ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Επισήμανση με σατιρική διάθεση Αποσπάσματα από το ανέκδοτο βιβλίο Όταν φυσάει σάτιρα (2010) της Θέτης Χορτιάτη Η μιλιά μου το πιο ακριβό μου χάρισμα ν’ ακούγεται κακάρισμα;! Στην αποκοτιά που ρέει βούτηξαν οι αρουραίοι ώσπου είδα κι ώσπου είδες τα ’καναν ηλεκτροβίδες ποντικός στου νου τ’ αμπάρι δεν την πήραμε χαμπάρι μια ηλεκτρονικοπαγίδα που διατάζει: χοροπήδα!

Σαν τα πουλάκια τρόμαξαν και πέταξαν οι λέξεις σαν τα πουλάκια σκόρπισαν μαζί τους και οι σκέψεις η γλώσσα έγινε κραυγή γιατί δεν είχε σκέψη κι η σκέψη έμεινε βουβή αφού δεν είχε λέξη. Όσο ζαρώνει μου η μιλιά κι ο νους μου μαραζώνει αντρειεύεται η γλώσσα μου κι ο νους μου ξεφαντώνει. Ήλιε του νου μου, γλώσσα μου μες απ’ τα μύρια όσα μου πέρασε αχτίδες λέξεις τους δρόμους μου να φέξεις Στο λόγο και στο λόγο μου θα σέβομαι το λόγο μου ανώτερή μου φύση και ελπίδα «γιατί κι η γλώσσα είναι πατρίδα».



ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

Ξαστέρωσε η σκέψη μου η αδειανή και λέω, θα τη δαμάσω εγώ τη μηχανή θα βγω στου κόσμου το λεξοπαζάρι βιβλία σκαλοπάτια ως το φεγγάρι σε λεξοκήπους και λεξοπαρτέρια με λέξεις-σκέψεις, φως κι αστέρια θα δρέψω ουρανοκαλούδια γάργαρα λόγια και τραγούδια. Λεξοπεριστεράκια μου για τα λεξομεράκια μου νοήματα, ποιήματα λεξοφτεροκοπήματα κι η μηχανή εργαλείο μου μα η γλώσσα μεγαλείο μου!

o εικονογράφος του τεύχους

NIKΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ

6

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Με λένε Νίκο, και από παιδί έχω μια ιδιαίτερη αγάπη: τη ζωγραφική. Αυτή η αγάπη με ακολουθεί απ’ όταν θυμάμαι τον εαυτό μου έως και σήμερα. Ένα χαρτί κι ένα μολύβι είναι πάντα για μένα η καλύτερη συντροφιά. Τώρα που έγινα πατέρας, ξετυλίχτηκε μπροστά μου ο μαγικός κόσμος των παραμυθιών, και μέσα από τα μάτια των παιδιών μου γεννήθηκαν εντός μου νέες εικόνες και νέες πραγματικότητες. Η αλήθεια έγινε παιχνίδι και τα μολύβια μου γλίστρησαν σε περιπέτειες απρόβλεπτες και φανταστικές. Παραμύθι στο παραμύθι, ανακαλύπτω έναν κόσμο που δεν ήξερα πως υπάρχει, έναν κόσμο μοναδικό, γεμάτο χρώματα και εικόνες. Έχω εικονογραφήσει τα βιβλία: 9 Θάλειας Βαγιάκη, Ο Χάρης θα πετάξει, εκδόσεις Φυλάτος, Νοέμβριος 2014. 9 Γιώργου Μπουμπούση, Κερδιστανοί, Χανιστανοί και μια… χαδιάρα φάλαινα!, Ελληνοεκδοτική, Δεκέμβριος 2014. 9 Χρήστου Σίνη, Ο Καρκινόδρακος, Ελληνοεκδοτική, Νοέμβριος 2014. 9 Δήμητρας Μπουσίου, Το παραμύθι της Ανάσας, Ελληνοεκδοτική, Μάρτιος 2015. 9 Όλγας Σεχίδου, Ο Αχινός και η Σαρδέλα, εκδόσεις Βάρφη, Μάιος 2015.

www.kedros.gr βιβλία για παιδιά και εφήβους

Χρίστος Καλουντζόγλου ΤΟ ΣΤΑΧΤΙ ΠΕΠΛΟ Σειρά: Φρι-στορίες ΕΙΚΟΓΡΑΦΗΣΗ: Λίζα Ηλιού Στη δεύτερη από τις ιστορίες του Φρι, στη δεύτερη φρι-στορία δηλαδή, έχει ξεσπάσει πυρκαγιά στο γειτονικό βουνό. Ο Φρι, το πουλάκι πρωταγωνιστής, η Έρη και η κούκλα της, η Νεγκρίτα, πρέπει να βοηθήσουν τα πλάσματα της ρεματιάς να προστατέψουν το χώρο τους, μα και να συμπαρασταθούν στα ζώα και στα πουλιά του βουνού που έχασαν το σπίτι τους. Ένα πρωτότυπο βιβλίο για το περιβάλλον, τα οικοσυστήματα, την οικολογική συνείδηση. Ένα βιβλίο για το σπίτι και το σχολείο, για το νηπιαγωγείο και τις πρώτες τάξεις του δημοτικού

Ουρανία Τουτουντζή ΙΚΑΡΟΣ, Ο ΜΙΚΡΟΣ ΟΛΥΜΠΙΟΝΙΚΗΣ Μία ιστορική περιπέτεια που μας ταξιδεύει πίσω στον χρόνο για να ζήσουμε από κοντά τους αρχαίους ολυμπιακούς αγώνες αλλά και για να μας δώσει ένα διαχρονικό μήνυμα: πόσο σημαντικό είναι να έχουμε στόχους στη ζωή μας και να μην τους εγκαταλείπουμε μόλις εμφανίζονται οι πρώτες δυσκολίες.

Για παιδιά από 5 ετών

Άννα Κουππάνου Η ΑΠΙΣΤΕΥΤΗ ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΣΕΜΠΑΣΤΙΑΝ ΜΟΝΤΕΦΙΟΡΕ Εικονογράφηση: Δέσποινα Μανώλαρου Ένα μυθιστόρημα με καταιγιστική δράση, που θίγει με μεγάλη ευαισθησία σημαντικά κοινωνικά ζητήματα. Η συγγραφέας τιμήθηκε για το έργο αυτό με το Α Βραβείο Κυπριακού Συνδέσμου Παιδικού Νεανικού Βιβλίου (IBBY Κύπρου) 2013. Η εικονογράφος διακρίθηκε στο διαγωνισμό που προκήρυξε το Πολιτιστικό Ίδρυμα Τραπέζης Κύπρου για την εικονογράφηση του βιβλίου.

Μαρία Αντωνίου 3. Η ΑΡΠΑΓΗ ΤΗΣ ΠΕΡΣΕΦΟΝΗΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΑΤΩ ΚΟΣΜΟ Σειρά: O Δίας, το σόι του και η τρελοπαρέα

Για παιδιά από 11 ετών

Στο τρίτο βιβλίο της σειράς, τα παιδιά θα πρέπει να σώσουν τη Γη από τον παγετό που ήρθε ως αποτέλεσμα της δεύτερης αρπαγής της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα, αυτή τη φορά και για τους δώδεκα μήνες του χρόνου. Με τη δικαιολογία ότι η Μυρτούλα έχει χάσει την ηρεμία της ψυχής της και ότι πρέπει να τη γιατρέψει ο πατέρας της ιατρικής, ο Ιπποκράτης, τα παιδιά βάζουν πλώρη για του Κάτω Κόσμου τα μπουντρούμια. Εκεί μεταμορφώνουν τον Κέρβερο σε Κερβερούλη και κάνουν χάζι τους κατοίκους του Κάτω Κόσμου – ήρωες, γίγαντες, τέρατα της ελληνικής μυθολογίας και ιστορίας, αλλά και άλλα πλάσματα, που η φαντασία της συγγραφέως επιστρατεύει για να σας κάνει να γελάσετε με την ψυχή σας και ταυτόχρονα να γνωρίσετε πράματα και θάματα. Σας περιμένει πολύ γέλιο, μα το Δία.

Έφη Κούτση Ο ΜΙΚΡΟΣ ΘΕΟΣ

Για παιδιά από 10 ως 110 ετών

Για παιδιά από 13 ετών

σε όλα τα βιβλιοπωλεία

Μεσόγειος, 6ος αιώνας π.Χ. Τόπος συνάντησης δύο μεγάλων αρχαίων πολιτισμών. Ελλάδα και Αίγυπτος αποτελούν φάρους επιστημών και τεχνών. Πολιτισμοί τόσο μεγάλοι και συνάμα τόσο μυστικιστικοί, δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για να λάμψουν προσωπικότητες όπως ο Πυθαγόρας. Σάμος, την ίδια περίοδο. Ο μικρός Ιάσονας ξυπνά σε πανικό. Πειρατές έχουν εισβάλει στο σπίτι του και απαγάγουν τη μητέρα του. Όταν ο Ιάσονας συναντηθεί με τον Πυθαγόρα και με τη βοήθειά του προσπαθήσει να βρει τη μητέρα του θα ξεκινήσει μια συναρπαστική περιπέτεια. Ένα μυθιστόρημα που ταξιδεύει τον αναγνώστη στο μεγαλείο και στο μυστήριο δύο μεγάλων πολιτισμών.

Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ: ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ* Β. Δ. Αναγνωστόπουλος

Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας



ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ισθάνομαι ιδιαίτερη χαρά και τιμή που μπορώ και ανταποκρίνομαι σε μια πρόσκληση για να μιλήσω μπροστά σε κοινό του οποίου οι βιολογικές και ιστορικές ρίζες βρίσκονται στην πολύπαθη Μικρά Ασία. Ευχαριστώ, λοιπόν, τη φίλη κ. Ουρανία Σταματιάδου, Πρόεδρο του Συλλόγου «Το Εγγλεζονήσι», που μου δίνει και σήμερα την ευκαιρία να επικοινωνήσω μαζί σας, και μάλιστα στο πλαίσιο του εορτασμού για τα 90χρονα της Νέας Ιωνίας. Το θέμα που θα μας απασχολήσει, διαθέτει τεράστιο εύρος και εκτείνεται σε βάθος χρόνου – είναι θέμα διαχρονικό και πανταχού παρόν. Το παραμύθι γεννήθηκε μαζί με τον πρωτόγονο άνθρωπο και συμπορεύτηκε μαζί του, παράλληλα με τις κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές και πολιτιστικές κατακτήσεις του. Και σήμερα ζει κουβαλώντας το πολύτιμο φορτίο του παρελθόντος, έχοντας ενσωματώσει τις νέες πραγματικότητες. Σήμερα ζει ερμηνεύοντας την ανθρώπινη μοίρα με τον τρόπο του, ζει αχνοχαράζοντας δρόμους αισιοδοξίας για μικρούς και μεγάλους. Το παραμύθι είναι μια φανταστική διήγηση που εξελίσσεται εκτός χρόνου και χώρου, δίχως να υπακούει στους κανόνες της λογικής, κάνοντας τα αδύνατα δυνατά και τα ανύπαρκτα υπαρκτά. Μιλάει για έναν «ανάποδο κόσμο», όπως προσφυώς έχει ειπωθεί. Η έναρξή του, το «Μια φορά κι έναν καιρό…», μας απογειώνει, ελευθερώνει τη φαντασία μας και της επιτρέπει να περιπλανηθεί σε τόπους θελκτικούς, όπου συμβαίνουν θαυμαστά γεγονότα με ήρωες εντυπωσιακούς. Ενώ η κατακλείδα του, το «Έζησαν αυτοί καλά και μεις καλύτερα…», μας προσγειώνει ξανά στην πραγματικότητα. Αυτό που κερδίζουμε είναι η περιπλάνηση, το ωραίο ταξίδι το γεμάτο περιπέτειες, απρόοπτα, εκπλήξεις και ανατροπές. Κερδίζουμε σε εμπειρίες και διδαχή. Μπορούμε να διακρίνουμε τρεις κατηγορίες παραμυθιών: Τα καθαυτό παραμύθια, που περιλαμβάνουν τα μαγικά, τα διηγηματικά, τα διδακτικά και τα θρησκευτικά ή συναξαρικά. Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει μύθους με

* Το κείμενο αυτό εκφωνήθηκε ως ομιλία στο Πολιτιστικό Κέντρο Νέας Ιωνίας Μαγνησίας, 11/11/2014.

ζώα, που τα περισσότερα σχετίζονται με τους αισώπειους μύθους, και η τρίτη κατηγορία τις ευτράπελες, αστείες λαϊκές ιστορίες. Το λαϊκό παραμύθι, δημιούργημα της φαντασίας του λαϊκού ανθρώπου, εντάσσεται στη λαϊκή προφορική λογοτεχνία, η οποία συμπεριλαμβάνει και τις ευτράπελες ιστορίες, τους μύθους, τις παραδόσεις, το Δημοτικό τραγούδι. Παράλληλα καλλιεργήθηκε από τους συγγραφείς το λεγόμενο έντεχνο παραμύθι, όπως επίσης το λαϊκότροπο παραμύθι, οι παραμυθιακές ιστορίες, οι μικρές ιστορίες για ζώα, πουλιά, δέντρα, κ.λπ. Έχει πλημμυρίσει η αγορά από σχετικές ιστοριούλες και παραμυθάκια για μικρά παιδιά. Διαπιστώνουμε εδώ έναν απηνή ανταγωνισμό των εκδοτικών οίκων, γιατί, όπως έλεγε η αείμνηστη Τατιάνα Σταύρου: «Το παιδικό βιβλίο αφήνει πολλά κέρδη». Το παραμύθι ως ανθρωπολογικό είδος αφήγησης ανιχνεύεται σε όλους τους λαούς, γιατί είναι ίδιες παντού οι ανάγκες που το δημιουργούν, όπως ο



ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

 10

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

αγώνας για επιβίωση, τα όνειρα για μια καλύτερη ζωή, οι καλλιτεχνικές ανησυχίες, η τάση για διδαχή, παρηγοριά και διασκέδαση. Το λαϊκό παραμύθι γεννήθηκε μέσα σε ειδικές συνθήκες, από τον απλό και εν πολλοίς αγράμματο λαό, μέσα σε μιαν αγροτική, συνήθως, κοινότητα, όπου υπήρχε ζωντανός ο παραδοσιακός τρόπος ζωής, με τις γιορτές, τα τραγούδια, τα ήθη και τα έθιμα. Από τη στιγμή που άλλαξαν οι συνθήκες ζωής και ερήμωσαν τα χωριά, εξαφανίστηκαν και οι λαϊκοί παραμυθάδες. Αντιλαμβάνεται λοιπόν κανείς ότι απωλέσαμε, κατά κάποιον τρόπο, τους αυθεντικούς εθνικούς μας παιδαγωγούς, αν σκεφτούμε ότι η μάνα, η γιαγιά και ο παππούς, φορείς της εθνικής μνήμης, κράτησαν όρθια την ψυχή των Ελληνόπουλων σε δύσκολες εποχές – στην Τουρκοκρατία, στους νεότερους πολέμους, στις εθνικές περιπέτειες, στην Κατοχή, κ.λπ. Τη θέση των λαϊκών αυτών δημιουργών πήραν τώρα οι συγγραφείς και οι νεότεροι αφηγητές, ως επαγγελματίες πλέον. Γι’ αυτό και υπάρχουν οι σχολές που εκπαιδεύουν αφηγητές παραμυθιών και ιστοριών γενικότερα, ενώ διοργανώνονται συνέδρια, ημερίδες και φεστιβάλ αφήγησης. Θυμίζω για παράδειγμα το διετήσιο Φεστιβάλ Αφήγησης στην Καλλιπεύκη Ολύμπου, αλλά και τις ετήσιες καλοκαιρινές γιορτές παραμυθιού που γίνονται «στου Κένταυρου τη ράχη», στο Πήλιο. Θέλω να πω, πως μπορεί το παραμύθι να άφησε το ζεστό παραγώνι του σπιτιού, λόγω της αλλαγής των συνθηκών ζωής που ήδη επισημάναμε, βρήκε όμως τον τρόπο και στεγάστηκε σε σχολεία, σχολές, φεστιβάλ, γιορτές, συνέδρια, προπαντός όμως στις ανοιχτές καρδιές μικρών και μεγάλων. Στο σημείο αυτό, επιτρέψτε μου να κάνω μια μικρή αναδρομή. Το παραμύθι αρχικά και παλαιότερα ήταν αφήγημα και διασκέδαση των μεγάλων, σε κοινούς τόπους συνάθροισης ή εργασίας, όπως στη στάνη, στο κυνήγι, στα ταξίδια, στα πλοία, στο καφενείο, οπωσδήποτε στα νυχτέρια, τα σπεροκαθίσματα, κοντά στο τζάκι του σπιτιού. Όταν όμως παρακολουθούσαν την αφήγηση και παιδιά, ο παραμυθάς «κράταγε τη γλώσσα του» για να μην τα τρομάξει ή τα πονηρέψει. Εν συνεχεία, με την αλλαγή των συνθηκών ζωής, η αφήγηση των

Ο Βόρακας, ο Κόρακας και η Σονάτα της Φανής ΓΕΩΡΓΊΑ ΓΑΛΑΝΟΠΟΎΛΟΎ ΕΊΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ: ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΠΑΎΛΊΔΗΣ

Ένας θρύλος για τη χαμένη Φανή, ο άπληστος μέχρι τέλους Βόρακας και ο βοηθός του ο Κόρακας, αλλά κι ένα παιδί που αναζητά την αλήθεια.

Mια εμπνευσμένη ιστορία για την απληστία και την αλόγιστη εκμετάλλευση της φύσης. ΗΛΙΚΙΑ: 8-108

 12

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

παραμυθιών πέρασε κυρίως στη δικαιοδοσία της γιαγιάς, που είχε και την επίβλεψη των μικρών παιδιών. Η γιαγιά προσάρμοσε το παραμύθι στο νεαρό ακροατήριό της, το απάλλαξε δηλαδή από τις βάρβαρες και τρομακτικές σκηνές. Η διαδικασία αυτή ονομάστηκε, κατά το λαογράφο Κυριακίδη, «αποπαίδωση», δημιουργώντας ξεχωριστή παράδοσηπου συντηρείται και τροφοδοτείται από τους παιδικούς σταθμούς, τα Νηπιαγωγεία, τα Δημοτικά, τους εκδοτικούς οίκους, τους σύγχρονους αφηγητές, αλλά και την πανεπιστημιακή έρευνα, καταγραφή και μελέτη. Κατά την πολυετή εκπαιδευτική μου σταδιοδρομία αφιέρωσα πολύ χρόνο για το παραμύθι διδάσκοντάς το, γράφοντας βιβλία, δημοσιεύοντας άρθρα, ερευνώντας και καταγράφοντας λαϊκά παραμύθια από αυθεντικούς παραμυθάδες, διοργανώνοντας συνέδρια ή συμμετέχοντας σε αυτά με εισηγήσεις. Μόλις πριν μία εβδομάδα ολοκληρώθηκε εκδοτικά το δίτομο έργο με τίτλο Λαϊκά παραμύθια της Θεσσαλίας από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας. Περιέχει περίπου 300 παραμύθια, επιλογή από έναν πολύ μεγαλύτερο αριθμό λαϊκών παραμυθιών που προέρχονται και από τους τέσσερις νομούς της Θεσσαλίας. Μεταξύ άλλων, θα παρατηρήσει κανείς την εντυπωσιακή ποσοστιαία υπεροχή των γυναικών έναντι των ανδρών στο πεδίο της αφήγησης. Έτσι, ο αριθμός των παραμυθάδων κατανέμεται ως εξής: 44 άνδρες έναντι 111 γυναικών. Σχεδόν τριπλάσιες οι γυναίκες που ασχολούνται με την αφήγηση του παραμυθιού, γεγονός που συνηγορεί στην παραπάνω άποψη, ότι το παραμύθι έχει περιέλθει κατά παράδοση στη δικαιοδοσία της γυναίκας. Η ζωή είναι δεμένη με το παραμύθι, τις φανταστικές διηγήσεις με περιπετειακό, διδακτικό ή ευτράπελο περιεχόμενο, απ’ όπου προσδιορίζεται και η λειτουργία του: ψυχαγωγεί, διδάσκει, διασκεδάζει, με τρόπο που αρέσει σε μικρούς και μεγάλους. Κινούμενο σαν εκκρεμές ανάμεσα στο «ήταν και δεν ήταν…» προετοιμάζει τον ακροατή για ν’ αντιμετωπίσει τη γύρω του σκληρή πραγματικότητα, ανοίγει δρόμους διαφυγής και γίνεται ασπίδα προστασίας. Η σημερινή Παιδαγωγική και Ψυχολογία συνηγορούν στη θετική επίδραση που ασκεί το παραμύθι σχετικά με τη διαμόρφωση του χαρακτήρα. Ο Adler τονί-

ζει: «Παιδιά τα οποία δεν συναντήθηκαν με το παραμύθι θα αντιμετωπίσουν δυσκολίες προσαρμογής στη ζωή τους». Και ο Graf Wittgestein συμπληρώνει: «θα τα βρει απροετοίμαστα η αγριότητα στη ζωή». Ο Μπέτελχαϊμ επισημαίνει ιδιαίτερα τη συμβολή των παραμυθιών και των ιστοριών στη διαμόρφωση νοήματος στη ζωή. Από την άλλη, ο Rodari τονίζει ότι τα παραμύθια «χρησιμεύουν ακριβώς επειδή φαινομενικά δε χρησιμεύουν σε τίποτα, όπως η μουσική και η ποίηση, όπως το θέατρο και τα σπορ. Χρησιμεύουν στον ολοκληρωμένο άνθρωπο». Ο Καθηγητής και Πρόεδρος της Λαογραφικής Εταιρίας Μιχάλης Μερακλής σημειώνει στο πρόσφατο βιβλίο του Για το λαϊκό παραμύθι – Διδακτικές προτάσεις για νηπιαγωγούς και δασκάλους» (εκδόσεις Γρηγόρη, Αθήνα 2013, σελ. 168): «Υπάρχει κάτι απέραντα ανοιχτό στο παραμύθι, καθώς τα σχεδόν αμέτρητα σύμβολά του προσφέρονται σε σχεδόν αμέτρητες ερμηνείες, ώστε όλοι να δρέπουν καρπούς από αυτό το παραδείσιο περιβόλι: από τον ποιητή και τον φιλόσοφο έως το νήπιο και το παιδί». Ας εστιάσουμε τώρα ιδιαίτερα την προσοχή μας στο ερώτημα: «Τι προσφέρει το παραμύθι στο παιδί και γι’ αυτό θεωρείται αναγκαίο για την ψυχική και διανοητική του θωράκιση;» α. Το παραμύθι διευρύνει τους γλωσσικούς κώδικες του παιδιού, το βοηθά να κατανοεί και να εμπλουτίζει αναγνωστικά και νοηματικά τη γλώσσα του. β. Η αφήγηση του χαρίζει το ωραίο ταξίδι της περιπλάνησης σε φανταστικά μέρη, γεμάτα περιπέτειες και απροσδόκητη εξέλιξη – το διασκεδάζει. γ. Φέρνει το παιδί σε επαφή με όντα παράξενα, με έναν κόσμο που ήδη ονομάσαμε «ανάποδο», τον οποίο θαυμάζει και παρατηρεί γοητευμένο. δ. Ο συμβολισμός και η αλληγορία παρακινούν το παιδί να δει μιαν άλλη πραγματικότητα, να ασκήσει τη ματιά του σε νέες εικόνες – καλλιεργείται η φαντασία του. ε. Η ταύτιση με τους ήρωες λειτουργεί εξαγνιστικά στην ψυχή του παιδιού, το απενοχοποιεί από φοβίες και του δείχνει το δρόμο της δράσης. στ. Διδάσκει αθόρυβα, μέσα από τα παθήματα των ηρώων, επιβραβεύει το Καλό και τιμωρεί το Κακό. Καλλιεργεί την πίστη και την αισιοδοξία στη ζωή. ζ. Το παραμύθι δημιουργεί προληπτικά μιαν ασπίδα προστασίας της ζωής, προσφέροντας παραδείγματα μίμησης ή αποφυγής. η. Γίνεται η γέφυρα μεταφοράς των πολιτιστικών αρχών, αξιών και παραδόσεων στον διανοητικό και ψυχικό κόσμο των παιδιών. θ. Ανοίγει ορίζοντες δράσης και ονείρου για τη δημιουργία νοήματος στη ζωή. ι. Πάνω απ’ όλα, το παιδί μέσα από το παραμύθι ψυχαγωγείται, διασκεδάζει, συγκινείται, γελάει, συνομιλεί και παίζει μαζί του. Το κάνει κτήμα του.

13 

ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

 14

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Τα παραμύθια και γενικότερα οι λαϊκές αφηγήσεις λειτουργούν ως ουσιαστική απάντηση και αποτελεσματικό αντίδοτο στην περιφρόνηση για τον προφορικό λόγο. Πιστεύω πως τα παιδιά μας θα μάθουν να μιλάνε σωστά και θα λύσουν αβίαστα πολλά γλωσσικά τους προβλήματα ακούγοντας ή διαβάζοντας παραμύθια. Γενικότερα, θα λέγαμε ότι το παραμύθι είναι η άυλη, ζεστή αγκαλιά που αναζητεί κάθε παιδί, μια φωλιά με θαλπωρή, μια διαφορετική μητρική αγκαλιά. Και θα μπορούσε να χαρακτηριστεί έγκλημα το να μην εξασφαλίσουμε στα παιδιά μας αυτή την αγκαλιά! Πολλοί γονείς και εκπαιδευτικοί διερωτώνται και μας ρωτούν ποια παραμύθια είναι κατάλληλα για τα παιδιά. Το ίδιο ερώτημα τίθεται και για το παιδικό βιβλίο. Η απάντηση περιλαμβάνει πολλά κριτήρια επιλογής, όπως η ηλικία του παιδιού, η αναγνωστική και αφηγηματική εμπειρία του παιδιού, η οικογενειακή αναγνωστική και αφηγηματική ατμόσφαιρα, το αφηγηματικό πρόσωπο (μαμά, γιαγιά, παππούς, κ.ά.), η αισθητική του βιβλίου, τα τυπογραφικά στοιχεία, η εικονογράφηση, ο χρόνος ανάγνωσης ή αφήγησης, κ.λπ. Ασφαλώς, τα κριτήρια αυτά οφείλουν να τα γνωρίζουν ο γονιός και ο δάσκαλος. Για τα πολύ μικρά παιδιά, μεγαλύτερη αξία έχει όχι το τι λέμε, αλλά πώς το λέμε, πώς το αφηγούμαστε, πώς το ζωντανεύουμε. Κι εδώ εισερχόμαστε σ’ ένα άλλο κεφάλαιο, εκείνο της Αφήγησης των παραμυθιών, που υπακούει σε ορισμένους κανόνες απαγγελίας και εκφοράς του λόγου. Αλλιώς αφηγούμαστε ένα παραμύθι που περιέχει περιπέτεια, όπως οι «Σαράντα δράκοι» ή «Ο Αρκουδογιάννης», κι αλλιώς μιαν αστεία ιστορία όπως «Η αλεπού και ο παπάς» ή «Ο κουτσοκοκοτάκος». Τα παραμύθια, ιδίως δε τα λαϊκά, διαδίδονται και διατηρούνται από στόμα σε στόμα, με τις ανάλογες κάθε φορά προσαρμογές στο γλωσσικό ιδίωμα και τη νοοτροπία του εκάστοτε τόπου. Έτσι δημιουργούνται και οι πολλές παραλλαγές ενός παραμυθιού. Παραμένουν δηλαδή σταθερά τα βασικά μοτίβα της ιστορίας και προσθαφαιρούνται τα δευτερεύοντα υπόλοιπα στοιχεία. Κάθε παραμυθάς βάζει το δικό του στοιχείο στην αφήγηση: με το ύφος, τη γλώσσα και τη φαντασία του. Τα παραμύθια είναι ταξιδιάρικα. Ταξιδεύουν από τόπο σε τόπο, από χώρα σε χώρα, γίνονται γέφυρες που ενώνουν τους λαούς. Κάθε χώρα και κάθε τόπος όμως διαθέτει τα παραμύθια του. Μιλάμε για Κρητικά παραμύθια, Ακαρνανικά παραμύθια, Αθηναίικα παραμύθια, Θεσσαλικά παραμύθια, κ.λπ. Συλλογές αυτοτελείς με παραμύθια της Μικράς Ασίας κυκλοφορούν εδώ και χρόνια, όπως: Τα Μικρασιάτικα παραμύθια του Κωνσταντίνου Δεμερτζή (εκδ. Πατάκη), Παραμύθια της Μικρασίας, συλλογή από τον Γιώργη Κρόκο (εκδ. Ακρίτας), Λαϊκά παραμύθια της Μικράς Ασίας, με εικονογράφηση Καρδαμάκη (εκδ. Ακρίτας), Τα λαϊκά παραμύθια της Μικράς Ασίας, από τη Νίτσα Παράσχου-Ευτυχίδου (εκδ. Εν πλω, 2008), Γιατί η αγάπη ήταν φταίχτρα, από την Ελένη Χατζούδη-Τούντα (εκδ. Άγκυρα), Λαϊκά παραμύθια και παραμυθάδες από τη Μικρά Ασία (έκδ. Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού, 2002), κ.ά. Τέλος, ας αναφέρουμε και τη συλλογή με Παραμύθια της Καππαδοκίας, από την αγαπητή φίλη Πόπη Αλιβάνογλου (1995), τα οποία είχα την ευκαιρία να παρουσιάσω στην Καρδίτσα πριν από είκοσι σχεδόν χρόνια.

Στις παραπάνω συλλογές με παραμύθια φωλιάζουν οι ιστορικές μνήμες και οι αφηγήσεις των ξεριζωμένων Μικρασιατών, φορείς ενός πολιτισμού αιώνων, που έσβησε με την πυρπόληση της Σμύρνης, της πόλης του πόνου, όπως έχει ονομαστεί. Όπως σημειώνει στο βιβλίο της Παραμύθια και αφήγηση στην Ελλάδα: Μια παλιά τέχνη σε μια νέα εποχή, η φίλη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών Μάνια Καπλάνογλου: «Στις περισσότερες περιπτώσεις οι Μικρασιάτες πρόσφυγες δεν πήραν τίποτε από τα υπάρχοντά τους εκτός από τη μνήμη τους…» Δεν μπορεί, λοιπόν, παρά να λάβουμε υπόψη μας, μιλώντας για τα Μικρασιάτικα παραμύθια, την περιρρέουσα ιστορική πραγματικότητα, αλλά και την πολλαπλή συνάφειά τους με τα τούρκικα παραμύθια, δηλαδή την αλληλεπίδραση που αναπτύχθηκε, αφού γεννιούνταν συχνά σε κοινούς, ενιαίους κοινωνικούς χώρους. Ας προσθέσουμε ακόμη ότι σε ορισμένες περιπτώσεις αναπτύχθηκε η «καραμανλίδικη» γραφή, η τουρκόφωνη ελληνική λογοτεχνία. Κείμενα δηλαδή γραμμένα με ελληνικούς χαρακτήρες, που διαβάζονται από όσους γνωρίζουν ελληνικά, αλλά ωστόσο κατανοούνται μόνο απ’ όσους γνωρίζουν την τουρκική γλώσσα. Αν θέλαμε όμως να επισημάνουμε ορισμένα γνωρίσματα των παραμυθιών αυτών που παραπέμπουν στην ιστορία, στον πολιτισμό, στους αγώνες και τα όνειρα των ανθρώπων της Μικράς Ασίας, θα μπορούσαμε να σταθούμε σε κάποια ορατά ή υποδηλούμενα. Τέτοια είναι τα ονόματα των αφηγηματικών

16 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

προσώπων, όπως: Κουταλιανός, Κώστας, Νίκος, Γιώργος, Βασιλάκης, Ισκεντέρ (= Αλέξανδρος), κ.ά. Επίσης τα ονόματα τόπων, όπως: Καισάρεια, Σμύρνη, Κωνσταντινούπολις, κ.λπ. Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ακόμη την αγωνιστικότητα των ηρώων, την αλληλοβοήθεια, τη συλλογική προσπάθεια, και όσα επιβιώνουν από την ελληνική ιστορία και μυθολογία. Γενικά, μπορεί να πει κανείς ότι τα παραμύθια αυτά διαθέτουν κλασική δομή και κλασικές αφηγηματικές φόρμες, με έντονη προβολή του μαγικού στοιχείου. Συναντούμε κλασικά μοτίβα, με βασιλιάδες και βασίλισσες, με «συμπαθητικά» δέντρα, με ζώα και πουλιά, με μαρμαρένια βουνά, με πεντάμορφες, με γυάλινους πύργους, κ.λπ. Κι όλα καταλήγουν σε θρίαμβο και δικαίωση του Καλού με την τιμωρία και την ταπείνωση του Κακού. Είναι τόσο πολλά τα γεγονότα, οι ιδέες, οι αντιλήψεις, οι απόψεις, οι θεωρίες και οι κριτικές που συνδέονται με το παραμύθι, την πορεία του, την προσφορά του, την επιβίωσή του και τη μετάλλαξή του, που για την ανάλυσή τους θα χρειαζόταν πάρα πολύς χρόνος. Ας τρέξουμε, όμως, λίγο προς τα μπρος, κι ας φέρουμε την ατμόσφαιρα των Χριστουγέννων για λίγο κοντά μας… Τα παιδικά μας χρόνια είναι η πατρίδα μας, λένε. Και τις μέρες αυτές, ζούμε ξανά την πατρίδα μας! Θα συναντήσουμε ξανά, στη φαντασία μας ίσως, τους καλικάντζαρους, τους καλαντιστές, τον παππού και τη γιαγιά να λένε παραμύθια για δράκους, για λάμιες, για βασιλόπουλα και πριγκίπισσες, για φτωχούς και πλούσιους, για έξυπνους και κουτούς, για τον απάνω και τον κάτω κόσμο. Το παραμύθι είναι μια αντανάκλαση της πραγματικής κοινωνίας, «ένας αντικαθρεφτισμός της πραγματικότητας», που όμως κινείται στη σφαίρα του φανταστικού και του απίθανου. Με τις πολλαπλές αφηγήσεις και ερμηνείες του προσφέρει χαρά και ικανοποίηση τόσο στους μεγάλους όσο και στα παιδιά. Κι όπως θα το έλεγε ο Μιχάλης Μερακλής, πλουτίζει τη ζωή μας με «την αίσθηση του θαύματος».

Η ζωή και το παραμύθι Φιλολογική & Ανθρωπολογική προσέγγιση

ο παραμύθι έχει να προσφέρει πολλά μέσα από τις διαχρονικές και ανθρωπολογικές επισημάνσεις, μέσα από τα κρυμμένα νοήματα και την απλή, αλλά αυθεντική αντίληψη για τη ζωή και τις αξίες της.

ο παραμύθι έχει να προσφέρει πολλά μέσα από τις διαχρο και ανθρωπολογι νικές κές επισημάνσεις , μέσα από τα κρυμμέ ήματα και την απλή, να νοαλλά αυθεντική αντίληψη για τη αξίες της. ζωή και τις

ε τη φιλολογικοϊστ ορική και ανθρω πολογική προσέγγιση χνεύονται τα πραγμ ανιατολογικά και παραμ βα κ.λπ.) σε σχέση υθιακά στοιχεία (μοτίμε τον «βιότοπό» τους , τις παραλλαγές πάντων την σύγχρο και προνη κοινωνική ανταπό κριση σε ιδεολο και άλλες μεταβλ γία, αξίες ητές.

τσι, στα μελετήματα του Α΄ μέρους γίνετα ι λόγος για σύγχρο θέματα, που περιέχ να ονται στα παραμ ύθια όπως η ανύπα μητέρα, η ανδροκ ρατούμενη κοινων ντρη ία, η ομοφυλοφιλί στικότητα, το πεπρω α, η αγωνιμένο, η αξία της φιλίας, η δύναμη κ.ά. Επιπλέον γίνετα της αγάπης ι αναφορά ειδικά στην εικόνα των όπως διαπιστώνετα δέντρω ν έτσι ι σε θεσσαλικά παραμ ύθια αλλά και σε παραμύθια της Θεσσα ανέκδοτα λίας κατατεθειμέν α στο Εργαστήριο Πολιτισμού του Πανεπ Λόγου και ιστημίου Θεσσαλίας. ο Β΄ μέρος αναφέ ρεται στη δυνατό τητα που παρέχουν πολιτισμός και ιδιαίτε ο λαϊκός ρα η λαϊκή παράδ οση, με αφορμή ραμύθι ή μια παροιμ ένα παία, για την εφαρμ ογή της διαθεματικότ όπως ορίζεται από ητας, το ΔΕΠΠΣ (Διαθε ματικό Ενιαίο Πλαίσι μάτων Σπουδών) ο Προγραμκαι το ΑΠΣ (Αναλυ τικό Πρόγραμμα Σπουδών). το Γ΄ μέρος παρατί θενται εισαγωγές και πρόλογοι σχετικ ελληνικά λαϊκά παραμ ά με ύθια καθώς και ένα μύθια από την Αρμενί επίμετρο για τα παραα.

τουΤ Α΄

Η ζωή και το

Έργα του (Επιλογή) 1982 Τάσεις και εξελίξεις της παιδικής λογοτεχνίας στη δεκαετία 1970-19 (Βραβείο Γυναικείας Λογοτεχν 80 Συντροφιάς), Οι Εκδόσεις ικής των Φίλων, 14η΄ έκδ.2006, Αθήνα, σ. 238 (συμπληρωμένη) 1991 Η ελληνική παιδική λογοτεχνία κατά τη μεταπολεμική περίοδο (19451958), Καστανιώτης, Αθήνα, σ. 326 1994 Γλωσσικό υλικό για το νηπιαγωγείο – Από τη θεωρία στην πράξη, Καστανιώτης, Αθήνα, 6η΄ έκδ. 2006, σ. 317 1995 Λαϊκό παραμύθ ι και παραμυθάδες στην Ελλάδα (επιμέλει α), Καστανιώτης, Αθήνα, σ. 214 1997 Τέχνη και τεχνική του παραμυθιού, Καστανιώτης, Αθήνα, 2001 Ιδεολογία και Παιδικήσ. 264 Λογοτεχνία (Έρευνα και θεωρητικ ές προσεγγίσεις), Πρώτος τόμος, Καστανιώτης, σελ. 334, Δεύτερος τόμος Πρόλογοι παιδικών βιβλίων: 19ος και 20ος αιώνας. Ένας διαχρονικ ός προβληματισμός για τα παιδιά και τα βιβλία τους, σελ. 397, 2008 2003 Θέατρο Σκιών και Εκπαίδευση (επιμέλεια), Καστανιώτης 2007 Kαπέλα στο Πέλαγος ,σ. (μυθιστόρημα), εκδόσεις Καστανιώ τη, Αθήνα,σ.345 2009 Η Θεσσαλία στον έντεχνο και λόγο,(Λογοτεχνία-Δημοτικό λαϊκό τραγούδι-Λαϊκή παράδοση), εκδ. Πανεπιστημιακές εκδόσεις Θεσσαλίας, Βόλος, σ. 540 2013 Για την Αφήγηση και τους Αφηγητές, μελέτη, Βόλος 2013 2014 Λαϊκά παραμύθ ια Θεσσαλία λογος Μ.Γ.Μερακλή,τ.Α΄ ς, Πρό(σελ.510) και τ.Β΄(210), Πανεπιστ ημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας, Βόλος 2014. 2014 ΜΙΚΡΑ (Εκπαιδε υτικά, Γλωσσικά, Πολιτιστικά), β΄ έκδοση επαυξημένη, Εργαστήριο Λόγου Π.Π.Θ., Βόλος 2014, σελ.462

παραμύθι

ε τη φιλολογικοϊστορική και ανθρωπολογική προσέγγιση ανιχνεύονται Tτα πραγματολογικά και παραμυθιακά στοιχεία (μοτίβαΜκ.λπ.) σε σχέση με τον «βιότοπό» τους , τις παραλλαγές και προπάντων την Έ σύγχρονη κοινωνική ανταπόκριση σε ιδεολογία, αξίες και άλλες μεταβλητές.

Βασίλης Δ. Αναγ

νωστόπουλος

Η ζωή και το παραμύθι

Φιλολογική & Ανθρ

ωπολογική προσέγγιση

ISBN: 978-960-333-88

5-7

Βασίλης Δ. Αναγ

Έχει επίσης δημοσιεύ σει πάρα άρθρα σε περιοδικά, εφημερίδ πολλά ες και έχει συμμετάσχει σε συλλογικ ούς τόμους.

έλος, στο Παράρ τημα δίνονται οδηγίε ς για την καταγρ γραφικού υλικού αφή λαοκαι γενικότερα υλικού από την τοπική ιστορία τον τοπικό πολιτισ μό και τη λαϊκή παράδ , οση.

νωστόπουλος

τσι, στα μελετήματα μέρους γίνεται λόγος για σύγχρονα θέματα, που περιέχονται στα Σ παραμύθια όπως η ανύπαντρη μητέρα, η ανδροκραΤ τούμενη κοινωνία, η ομοφυλοφιλία, η αγωνιστικότητα, το πεπρωμένο, η αξία της φιλίας, η δύναμη της αγάπης κ.ά. Επιπλέον γίνεται αναφορά ειδικά στην εικόνα των δέντρων έτσι όπως διαπιστώνεται σε θεσσαλικά παραμύθια αλλά και σε ανέκδοτα παραμύθια της Θεσσαλίας κατατεθειμένα στο Εργαστήριο Λόγου και Πολιτισμού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. 9 789603 338857

ο Β΄ μέρος αναφέρεται στη δυνατότητα που παρέχουν ο λαϊκός πολιτισμός και ιδιαίτερα η λαϊκή παράδοση, με αφορμή ένα παραμύθι ή μια παροιμία, για την εφαρμογή της διαθεματικότητας, όπως ορίζεται από το ΔΕΠΠΣ (Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών) και το ΑΠΣ (Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών).

το Γ΄ μέρος παρατίθενται εισαγωγές και πρόλογοι σχετικά με ελληνικά λαϊκά παραμύθια καθώς και ένα επίμετρο για τα παραμύθια από την Αρμενία.

έλος, στο Παράρτημα δίνονται οδηγίες για την καταγραφή λαογραφικού υλικού και γενικότερα υλικού από την τοπική ιστορία, τον τοπικό πολιτισμό και τη λαϊκή παράδοση. Ιπποκράτους 43, 106 80, Αθήνα Τηλ.: 210 3637016, Fax: 210 3626646 e-mail: info@grigorisbooks.gr

www.grigorisbooks.gr

Ο Β. Δ. Αναγνω καθηγητής Πανε γεννήθηκε στον ΄ κού, σπούδασε μ Φιλολογία στη Φ Πανεπιστημίου Α ρωσε τις σπουδές Υπηρέτησε επί 42 στη δημόσια και ι στο Ιεροδιδασκαλ νων (1966-1971) παίδευση (1971-1 Νηπιαγωγών Καρδ και Καθηγητής τη γοτεχνίας (με έμφα στο Πανεπιστήμιο το 1989 έως το 20 νταξιοδοτήθηκε. Έχ δράση του σε εκπαιδ και πολιτιστικά ζητή με την κριτική του με την έρευνα και τη κής λογοτεχνίας, καθώ παράδοση και γλώσσ Μέλος και Πρόεδρο τείων. Έχει βραβευτεί Λογοτεχνική Συντροφ ι Ελληνικού Παιδικού Β πιστήμιο της Padova κ άλλους φορείς και συλλ του περιλαμβάνει βιβλί τάς του (πάνω από 60) την ποίηση, την παιδική τεχνία, την εκπαίδευσ η, την κριτική του βιβλίου, δοση, το παραμύθι, βιβ ανθολόγια κ.ά.

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΕΝΟΣ ΠΑΡΑΜΥΘΙΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ Σουλτάνα Μάνεση Νηπιαγωγός, Med, Υποψήφια Δρ ΠΤΔΕ/ΕΚΠΑ

Εισαγωγή

 18

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

παρούσα εστιασμένη, ανατροφοδοτική διδακτική παρέμβαση υλοποιήθηκε με στόχο τη διερεύνηση των απόψεων και στάσεων μαθητών της Β΄ Δημοτικού για το φαινόμενο του λεκτικού εκφοβισμού, με την άμεση μορφή που πολύ συχνά λαμβάνει χώρα στο Νηπιαγωγείο και στις μικρές τάξεις του Δημοτικού, και περιλαμβάνει συνήθως προσβλητικές λέξεις, παρατσούκλια, πειράγματα και κοροϊδίες. Με δεδομένο ότι ο λεκτικός εκφοβισμός είναι η συνηθέστερη μορφή εκφοβισμού που συναντάται στη σύγχρονη εκπαιδευτική και σχολική πραγματικότητα (Ahmed κ.ά., 2012), με πολύπλευρες και σημαντικές επιπτώσεις στην ψυχοσύνθεση και αυτοεκτίμηση των μικρών παιδιών-θυμάτων (Blood & Blood, 2004), η διερεύνηση των στάσεων των μαθητών πρώτης σχολικής ηλικίας επί του θέματος αυτού αναδεικνύεται ως ζήτημα μείζονος σημασίας. Η διδακτική παρέμβαση υλοποιήθηκε κατά το σχολικό έτος 2013-2014 σε ομάδα 14 μαθητών, ενώ για τη διεξαγωγή της δράσης έγινε διδακτική αξιοποίηση του βιβλίου Ο Μυτόγκας της Ειρήνης Καμαράτου-Γιαλλούση. Η βιβλιογραφική ανασκόπηση που ακολουθεί στις αμέσως επόμενες παραγράφους θα επιδιώξει να οργανώσει και να διασαφηνίσει το θεωρητικό πλαίσιο της παρούσας εργασίας, δίνοντας έμφαση σε κεντρικές έννοιες, ορισμούς και παραμέτρους του φαινομένου του σχολικού εκφοβισμού, ενώ ξεχωριστή αναφορά θα γίνει στο ρόλο που καλείται να διαδραματίσει η παιδική λογοτεχνία στην ευαισθητοποίηση των παιδιών πρώτης σχολικής ηλικίας σχετικά με το εν λόγω φαινόμενο.

Βιβλιογραφική επισκόπηση Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού δεν είναι καινούργιο. Αντικείμενο, ωστόσο, συστηματικής έρευνας έγινε από τη δεκαετία του 1970, κυρίως μέσα από τις ερευνητικές προσπάθειες του Σκανδιναβού επιστήμονα Dan Olweus (Olweus, 1996). Στη χώρα μας, το φαινόμενο αυτό άρχισε από τις αρχές του

19 

ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

2000 να προσελκύει το ενδιαφέρον των μελετητών, και έκτοτε γίνεται αντιληπτό ως κοινωνικό πρόβλημα. Για τον σχολικό εκφοβισμό έχει δοθεί από την επιστημονική κοινότητα ένα πλήθος ορισμών, που φαίνεται να συγκλίνουν στην άποψη ότι ως σχολικός εκφοβισμός ορίζεται η επαναλαμβανόμενη παραβατική συμπεριφορά σε βάρος ενός μαθητή από έναν ή περισσότερους μαθητές με σκοπό την πρόκληση σωματικού, συναισθηματικού ή ψυχικού πόνου (Ismail κ.ά., 2014). Ποικίλες είναι οι μορφές που μπορεί να λάβουν ο εκφοβισμός και η θυματοποίηση: λεκτικός, σεξουαλικός, φυλετικός, ηλεκτρονικός, αρπαγή ή καταστροφή πραγμάτων, απειλή, κοινωνικός αποκλεισμός, ενώ μπορεί να είναι και έμμεσος, όπως για παράδειγμα η διάδοση αρνητικής φήμης ή το «κάρφωμα» με το βλέμμα (Rigby, 2008). Οι ρόλοι που συχνά εντοπίζονται κατά τη διάρκεια ενός περιστατικού εκφοβισμού, εκτός από το άτομο που εκφοβίζεται, είναι: α. ο δράστης ή «νταής», β. οι βοηθοί του δράστη, γ. οι ενισχυτές του δράστη, που διατηρούν μια πιο παθητική στάση, δ. οι υπερασπιστές του θύματος, στους οποίους συμπεριλαμβάνονται και εκείνα τα άτομα που με ενεργό τρόπο επιχειρούν να σταματήσουν το περιστατικό του εκφοβισμού, και ε. οι αμέτοχοι (Salmivalli κ.ά., 1996, στο: Yildirim κ.ά., 2014). Ένας σημαντικός αριθμός μελετών έχει διερευνήσει τους βασικούς παράγοντες που φαίνεται να αποτελούν τις κύριες αιτίες της επιθετικής-εκφοβιστικής συμπεριφοράς των δραστών. Σε πολλές από αυτές τονίζεται η ανάγκη που συνήθως αισθάνεται ο δράστης να αποκτήσει δύναμη

20

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

και κυριαρχία, να φανεί δηλαδή ανώτερος και ισχυρότερος από τα άλλα άτομα (Northwest Regional Educational Laboratory, 2001, στο: Srisiva κ.ά., 2013). Ο Olweus (1993/2009) διακρίνει δύο βασικές κατηγορίες θυμάτων σχολικού εκφοβισμού, ανάλογα με τα ιδιαίτερα γνωρίσματα και τις αντιδράσεις τους: α. τα ενδοτικά (παθητικά), που είναι η συνηθέστερη περίπτωση θυμάτων ενδοσχολικής βίας, και β. τα προκλητικά θύματα, που τείνουν να προκαλούν την προσοχή των δραστών μέσω της ενοχλητικής τους συμπεριφοράς. Τα παθητικά θύματα είναι τις περισσότερες φορές άτομα μη δημοφιλή στο σχολικό περιβάλλον, έχουν λιγότερους φίλους από τους θύτες (Perren & Alsaker, 1998, στο: Houndoumadi & Pateraki, 2001), ενώ συνήθως προέρχονται από μονογονεϊκές ή διαλυμένες οικογένειες (Green κ.ά., 2010). Μπροστά στις εξόχως ανησυχητικές διαστάσεις που έχει αρχίσει να λαμβάνει τις τελευταίες δεκαετίες το φαινόμενο της ενδοσχολικής βίας, έχει παρατηρηθεί μια διεθνής κινητοποίηση για τον περιορισμό του σχολικού εκφοβισμού (Γαλανάκη, 2010). Ένα σύνολο από αξιόλογες ερευνητικές προσπάθειες επισημαίνουν την ανάγκη διαμόρφωσης, σχεδιασμού και υλοποίησης προγραμμάτων πρόληψης και παρέμβασης, με στόχο την αντιμετώπιση του φαινομένου της ενδοσχολικής βίας (Olweus, 1993/2009). Στη διεθνή αλλά και ελληνική εκπαιδευτική κοινότητα, το «Πρόγραμμα Πρόληψης Εκφοβισμού του Olweus» έχει αναγνωριστεί ως Μοντέλο Προγράμματος από το Τμήμα Υγείας και Υπηρεσιών για τον Άνθρωπο των Ηνωμένων Πολιτειών και έχει εφαρμοστεί με επιτυχία σε πολλές σχολικές μονάδες (Olweus, 2005).

Στο κεφάλαιο που ακολουθεί, θα γίνει προσπάθεια να περιγραφούν οι δραστηριότητες και το οπτικοακουστικό εκπαιδευτικό υλικό που σχεδιάστηκε και εφαρμόστηκε, και να σκιαγραφηθεί ο τρόπος διεξαγωγής της διδακτικής παρέμβασης.

Διαμόρφωση οπτικοακουστικού εκπαιδευτικού υλικού Τα τελευταία χρόνια, οι συγγραφείς παιδικών βιβλίων και παραμυθιών για την προσχολική και πρώτη σχολική ηλικία ασχολούνται ολοένα και περισσότερο με θέματα που αφορούν περιστατικά ενδοσχολικής βίας και σχολικού εκφοβισμού, χρησιμοποιώντας ως κεντρικούς ήρωες «παιδιά-θύματα» εκφοβισμού ή «παιδιά-δράστες». Ενδεικτικά, αναφέρουμε τίτλους που απευθύνονται σε μικρούς αναγνώστες (των πρώτων τάξεων του Δημοτικού): Ο νταής του σχολικού, Η φωνή σου, η δύναμή σου, Ο Ορφέας και οι νταήδες με τα κίτρινα ποδήλατα, Σιγά τα αυγά!, Οι νταήδες του βυθού και ο Ρομπέν των θαλασσών, Μην κάνεις αγριάδες, γιατί θα βρεις μπελάδες, Τα χέρια δεν είναι για να δέρνουμε. Διεθνείς ερευνητικές προσπάθειες έχουν δείξει ότι η παιδική λογοτεχνία δύναται να αξιοποιηθεί πολύπλευρα στην προσπάθεια άμβλυνσης του φαινομένου, ενώ ιδιαίτερα σημαντικός είναι ο ρόλος που μπορεί να διαδραματίσει στην καλλιέργεια της ενσυναίσθησης των μικρών παιδιών (Flanagan κ.ά., 2013). Όπως επισημαίνουν οι Pytash κ.ά. (2013), τα παιδικά βιβλία που έχουν ως θέμα τους την ενδοσχολική βία και την αντιμετώπιση συγκρούσεων εντός του σχολείου παρέχουν στα παιδιά-αναγνώστες τη δυνατότητα να γνωρίσουν (μέσω της δράσης των ηρώων τους) και να υιοθετήσουν επιτυχημένες στρατηγικές επίλυσης προβληματικών καταστάσεων. Επιπλέον, ο μικρός αναγνώστης μαθαίνει «από πρώτο χέρι πώς ένα ειρωνικό σχόλιο μπορεί να πληγώσει, μια ενέργεια μπορεί να τραυματίσει και μια αρνητική φήμη μπορεί να καταστρέψει» (Pytash κ.ά., 2013:15), παρακολουθεί ένα είδος πρόβας από σκηνές της πραγματικής ζωής, γεγονός που μακροπρόθεσμα έχει γι’ αυτόν πολλαπλάσιο όφελος. Στα πλαίσια υλοποίησης της διδακτικής παρέμβασης που περιγράφεται στην παρούσα εργασία, επιλέχθηκε το παραμύθι της Ειρήνης ΚαμαράτουΓιαλλούση Ο Μυτόγκας, σε εικονογράφηση του Απόστολου Καραστεργίου, από τις εκδόσεις Ψυχογιός. Κεντρικός ήρωας του παραμυθιού είναι ο Μυτόγκας, ένα παιδί του Νηπιαγωγείου, που έχει μύτη μεγάλη και στραβή, με αποτέλεσμα να υπόκειται συχνά στις κοροϊδίες των συμμαθητών του. Το κείμενο αναδεικνύει τη σημασία της εσωτερικής εμφάνισης έναντι της εξωτερικής, και ο ήρωας της ιστορίας φαίνεται να καταλαβαίνει πόσο σημαντικό είναι να έχει όμορφα αισθήματα. Θα προσπαθήσει λοιπόν με διάφορους τρόπους να δείξει στους συμμαθητές του «την καλή του την καρδιά», αλλά δυστυχώς με τρόπους αναποτελεσματικούς. Το γεγονός αυτό, όπως είναι φυσικό, θα τον στενοχωρήσει και θα νιώσει έντονη μοναξιά και ματαίωση. Η εμφάνιση ενός νέου προσώπου στο Νηπιαγωγείο θα παίξει καθοριστικό

21 

ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

Καθηµερινή συµπεριφορά

Φιλαναγνωσία

Κοινωνικά θέµατα

Κοινωνική συµπεριφορά και οικογένεια

Υπερκινητικά παιδιά

Ν ΑΝ ΠΑ

-4

ΕΤΩΝ

Στερεότυπα

ΟΥΛΙΤ ΡΑ

ΣΑ



6 ΕΤΩΝ

Μ ΤΟ ΟΥ

ΡΟ

Φιλαναγνωσία

8 ΕΤΩΝ

Διαβά Z ουµε µαζί!

Οικογένεια

«Φρέσκα» Φρούτα για µικρούς βιβλιοφάγους!

Κοινωνία

– Φιλία

∆

ιασκεδαστικά, ποικίλα Φρούτα , µια πρώτη γεύση από το πολύχρωµο περιβόλι της λογοτεχνίας, µε ελκυστική εικονογράφηση και αισθητική αρτιότητα, που «µεγαλώνουν» παρέα µε το παιδί! Μια πρωτότυπη σειρά βιβλίων, εναρµονισµένη µε τον γλωσσικό πλούτο του παιδιού, που το βοηθάει να διαχειρίζεται συναισθήµατα και εσωτερικές συγκρούσεις, µα πάνω απ’ όλα να αγαπήσει το διάβασµα.



Φιλία Ξ 1

Ο ΙΝ

ΜΗΛ Ο

Τα Φρούτα έχουν σκοπό να βοηθήσουν το παιδί να κατανοήσει σταδιακά τον γραπτό λόγο µέσω της ανάγνωσης µαζί µε τον γονιό του. Τα Φρούτα αποτελούν, επίσης, πολύτιµα εργαλεία κάθε δασκάλου σε όλες τις τάξεις του σχολείου, αφού µπορούν να χρησιµοποιηθούν στις ώρες της Ευέλικτης Ζώνης – Φιλαναγνωσίας.

ΕΤΩΝ

Κοινωνικά θέµ

ατα

ΑΚΟΥΩ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΟΩ ΜΙΚΡΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ Μέχρι 600 λέξεις

ΑΚΟΥΩ ΚΑΙ ΔΙΑΒΑΖΩ ΜΙΚΡΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ Μέχρι 1.500 λέξεις

Προσχολική ηλικία

Νηπιαγωγείο & Α΄ Δηµοτικού

ΤΟΣ Ξ

ΛΩ

8 ΕΤΩΝ

-1

6 ΕΤΩΝ

Μ ΤΟ ΟΥ

1 ΕΤΩ

Ο ΙΝ

ΜΗΛ Ο

ΕΤΩΝ

ΡΟ

-4

ΟΥΛΙΤ ΡΑ

ΣΑ

Ν ΑΝ ΠΑ

Φρούτα επιµεληµένα µε παιδαγωγικό προσανατολισµό από αγαπηµένους Έλληνες και ξένους συγγραφείς και εικονογράφους, που οξύνουν τη φαντασία κι αποτελούν µια πρωτότυπη µαθησιακή εµπειρία για το σπίτι ή το σχολείο.

ΕΤΩΝ

Από 2.000 λέξεις

ΔΙΑΒΑΖΩ ΜΙΚΡΑ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ Από 3.000 λέξεις

ΔΙΑΒΑΖΩ ΝΕΑΝΙΚΑ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ Από 10.000 λέξεις

Β΄ & Γ΄ Δηµοτικού

Δ΄ & Ε΄ Δηµοτικού

Ε΄ & ΣΤ΄ Δηµοτικού

ΔΙΑΒΑΖΩ ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Κυκλοφορούν και σε e-books. Αναζητήστε περισσότερους από 1.000 τίτλους στο www.psichogios.gr/ebooks! Γίνετε µέλη δωρεάν στο www.psichogios.gr ή καλώντας χωρίς χρέωση στο 800-11-64 64 64 και κερδίστε προνόµια και δώρα.

24

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ρόλο στην εξέλιξη της ιστορίας. Η νέα συμμαθήτρια είναι άτομο με αναπηρία, και ο Μυτόγκας θα αισθανθεί έντονη αγωνία καθώς γνωρίζει ότι η ιδιαιτερότητα του κοριτσιού θα αποτελέσει αιτία κοροϊδίας από τα άλλα νήπια της τάξης. Θα αναλάβει λοιπόν ρόλο προστατευτικό, θα γίνει ο καλύτερός της φίλος, ο «φύλακας-άγγελός» της, με αποτέλεσμα την εδραίωση μιας νέας φιλίας αλλά και την αντιμετώπιση του αρχικού του προβλήματος. Με αυτόν τον τρόπο κερδίζει όχι μόνο τη συμπάθεια του κοριτσιού αλλά και την εύνοια των συμμαθητών του, που βλέπουν πια καθαρά τα σπουδαία αισθήματα του συμμαθητή τους, αδιαφορώντας για τη μεγάλη και στραβή του μύτη. Στο πρώτο στάδιο της προετοιμασίας της δράσης αποδόθηκε το αρχικό κείμενο της ιστορίας σε ψηφιοποιημένη μορφή εικονογραφημένου ποιήματος με ομοιοκαταληξία. Ακολούθως, έγινε χρήση της εφαρμογής Windows Live Movie Maker, όπου με ενσωμάτωση των επεξεργασμένων εικόνων του παραμυθιού και συνοδεία μουσικής δημιουργήθηκε ένα βίντεο, που αξιοποιήθηκε ως συμπληρωματικό εκπαιδευτικό υλικό της διδακτικής παρέμβασης. Στη συνέχεια σχεδιάστηκαν και διαμορφώθηκαν ατομικά και ομαδικά φύλλα εργασίας, τα οποία είχαν ως κεντρικό στόχο την καλλιέργεια και ενίσχυση της κριτικής σκέψης των παιδιών, την ανάδειξη των σκέψεων και προβληματισμών τους σχετικά με το υπό διαπραγμάτευση θέμα και την ενίσχυση της συνεργασίας των παιδιών στο πλαίσιο της ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας.

Διεξαγωγή διδακτικής παρέμβασης Η διδακτική παρέμβαση που παρουσιάζεται στην εργασία αυτή υλοποιήθηκε σε 14 μαθητές της Β΄ τάξης του Δημοτικού, η συνολική διάρκειά της ήταν δύο διδακτικές ώρες και χωρίστηκε σε τέσσερα μέρη: α. στην πρώτη φάση έγινε μία σύντομη γνωριμία με την ομάδα των μαθητών και μαθητριών, β. στη δεύτερη φάση έγινε προβολή της διασκευής του παραμυθιού στον διαδραστικό πίνακα, γ. στην τρίτη φάση υλοποιήθηκε το ομαδικό φύλλο εργασίας, και δ. στην τέταρτη φάση τα παιδιά είχαν την ευκαιρία να παρουσιάσουν το αποτέλεσμα της ομαδικής τους εργασίας και ακολούθως να συμπληρώσουν τα ατομικά φύλλα εργασίας. Εικ. 1

Το ομαδικό φύλλο εργασίας, που μοιράστηκε στο τρίτο στάδιο της παρέμβασης, συνέπιπτε χρονικά με ένα κομβικό σημείο της ιστορίας, κατά το οποίο ο ήρωας βρίσκεται σε ψυχολογικό και συναισθηματικό αδιέξοδο: δεν ξέρει τι να κάνει για να δείξει στους συμμαθητές του ότι έχει όμορφα αισθήματα, να κερδίσει την εύνοια και συμπάθειά τους και να σταματήσουν να τον κοροϊδεύουν για τη μεγάλη του μύτη. Το σημείο αυτό (Εικ. 1) αξιοποιήθηκε στη διαμόρφωση της διδακτικής παρέμβασης για το σχεδιασμό του ομαδικού φύλλου εργασίας (Εικ. 2), στο οποίο οι μαθητές και οι μαθήτριες της τάξης καλούνται να συνεργαστούν σε ομάδες για να βοηθήσουν τον Μιχάλη και να του προτείνουν λύσεις. Σχηματίστηκαν συνολικά πέντε (5) ομάδες, τέσσερις ομάδες των 3 παιδιών και μία ομάδα των 2 παιδιών. Οι μαθητές μπορούσαν να γράψουν μέχρι τέσσερις προτάσεις και σκέψεις τους στον κενό χώρο που δινόταν, και να εικονογραφήσουν τη λύση που σκέφτηκαν. Ακολούθως, τα ομαδικά φύλλα εργασίας συγκεντρώθηκαν και η συνέχεια προβολής της ιστορίας έδωσε στα παιδιά την ευκαιρία να δουν και να ακούσουν ποιες από τις λύσεις που προτείνει η συγγραφέας του βιβλίου ήταν παρόμοιες με τις λύσεις που είχαν σκεφτεί τα ίδια, και γενικά να εκφράσουν τις εντυπώσεις και σκέψεις τους σχετικά με την εξέλιξη της ιστορίας. Κατόπιν, οι μαθητές κλήθηκαν να παρουσιάσουν σε ομάδες τα ομαδικά φύλλα εργασίας. Η διεξαγωγή της διδακτικής παρέμβασης ολοκληρώθηκε με τα ατομικά φύλλα εργασίας που δόθηκαν στους μαθητές. Όπως φαίνεται στις Εικ. 3 και 4, τα ατομικά φύλλα ήταν ανοικτού τύπου και ελαφρώς διαφορετικά για τα αγόρια και τα κορίτσια. Οι μαθητές και οι μαθήτριες καλούνταν να συμπληρώσουν το κείμενο στα μπαλόνια διαλόγου που δίνονταν: στο πρώτο θα έπρεπε να σκεφτούν και να γράψουν μία συμβουλή για τον Μιχάλη, και στο δεύτερο μια συμβουλή για εκείνους από τους συμμαθητές του που τον κορόιδευαν.

Συζήτηση-Συμπεράσματα Η διεξαγωγή της διδακτικής παρέμβασης ανέδειξε ένα σύνολο από ενδιαφέρουσες σκέψεις και προτάσεις λύσεων για τον ήρωα, από τις οποίες αναφέ-

Εικ. 2

Εικ. 4

Εικ. 3

26 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ρουμε τις εξής αντιπροσωπευτικές: «να βοηθήσει τους άλλους μαθητές», «να καλέσει τους φίλους του σε πάρτι», «να δώσει δώρα στα παιδιά», «να βοηθήσει τους φτωχούς», «να δώσει λουλούδια στους συμμαθητές του», «να τους μιλήσει», «να μην τον κοροϊδεύουν», «να μικρύνει τη μύτη του με τη βοήθεια των άλλων παιδιών», «να είναι ευτυχισμένος έτσι όπως είναι», «να κάνει τις χάρες των άλλων παιδιών», «να είναι ευγενικός», «να δώσει σοκολατάκια στους φίλους του». Από τις απαντήσεις των μαθητών γίνεται σαφές ότι στη σκέψη των παιδιών ως ιδεατή λύση στο πρόβλημα του ήρωα της ιστορίας είναι να καταφέρει να κερδίσει με κάθε τρόπο τη συμπάθεια των συμμαθητών του με ενέργειες προσφοράς βοήθειας, συμπαράστασης και ευγένειας. Μία ομάδα προτείνει την αντιμετώπιση του προβλήματος με την ως διά μαγείας εξαφάνιση της «εστίας του κακού» και της κοροϊδίας, δηλαδή της μεγάλης μύτης του ήρωα, γεγονός που υποδηλώνει την τάση που έχουν τα παιδιά μικρότερης ηλικίας να πιστεύουν ότι με μαγικό τρόπο ξεπερνιούνται οι δυσκολίες, όπως εξάλλου συμβαίνει πολύ συχνά και στα κλασικά παραμύθια και τους μύθους. Είναι επίσης σημαντικό ότι δεν αναφέρθηκε ως λύση η παρέμβαση της νηπιαγωγού, ότι δηλαδή ο ήρωας θα μπορούσε να ζητήσει τη βοήθεια και συμπαράσταση της δασκάλας του ή ακόμη και των γονέων του. Φαίνεται ότι στη σκέψη των παιδιών η καλύτερη λύση είναι αυτή που εκπορεύεται από τις ενέργειες του ίδιου του προσώπου που αντιμετωπίζει το πρόβλημα. Όσον αφορά τα ατομικά φύλλα εργασίας, οι απαντήσεις-συμβουλές των παιδιών, όπως αποτυπώθηκαν στις προτάσεις που απηύθυναν στον ήρωα-θύτη και καταγράφηκαν στα μπαλόνια διαλόγου, φανερώνουν τρεις διαφορετικές τάσεις: α. μια διάθεση υποστήριξης και συμπαράστασης στον αδικημένο ήρωα («[…] μη στενοχωριέσαι και έλα να παίξουμε»), ενίσχυσης της αυτοεκτίμησής του με όμορφα λόγια («[…] είσαι όμορφος και πολύ καλός»), απόλυτης ανοχής

(«πρέπει πάντα να είσαι ευγενικός και να τους αγαπάς όλους»), β. μια τάση διόρθωσης και βελτίωσης της συμπεριφοράς του ήρωα μέσω συγκεκριμένων υποδείξεων («πρέπει να είσαι πιο ευγενικός και καλός», «πρέπει και εσύ να τους πεις να μη σε λένε Μυτόγκα»), και γ. μια τάση αντεκδίκησης προς το θύτη και την άδικη συμπεριφορά («[…] όταν σε κοροϊδέψουν, κορόιδεψέ τους και εσύ!», «όποιος κοροϊδεύει τους άλλους, κοροϊδεύει τον εαυτό του») ή απόλυτης αγνόησης της λεκτικής βίας («να τους αγνοήσεις», «Μιχάλη, μην τους ακούς!»). Χαρακτηριστικές είναι οι απαντήσεις δύο μαθητών που φαίνεται να ταυτίζονται με τους δράστες-θύτες και ζητούν συγγνώμη από τον ήρωα: «συγγνώμη που σε είπα Μυτόγκα, θα επανορθώσω για αυτό που σου είπα», «συγγνώμη που σε είπα Μυτόγκα». Όσον αφορά τις συμβουλές που δίνουν οι μαθητές στους δράστες, διακρίνουμε έντονα την τάση των παιδιών να απευθύνονται στο δράστη με απαγορευτικές λέξεις, δίνοντάς του επί της ουσίας εντολή να σταματήσει την άδικη συμπεριφορά ή προτάσσοντας με τη λέξη «πρέπει» τη θεμιτή και επιθυμητή συμπεριφορά: «μην κοροϊδεύεις τον Μιχάλη και μην του λες λέξεις που δεν επιτρέπονται», «πρέπει να μην κοροϊδεύεις τον Μιχάλη», «δεν πρέπει να κοροϊδεύεις τον Μιχάλη, γιατί κοροϊδεύεις τον εαυτό σου», «μην κοροϊδεύεις κανένα, γιατί θα σε κοροϊδεύουν», «δε θα πρέπει να γελάς με τον Μιχάλη, θα πρέπει να γίνεις φίλος του και να του ζητήσεις συγγνώμη», «σταμάτα να κοροϊδεύεις, μπορείς να γίνεις καλός και ευγενικός». Ένας μαθητής αποδίδει τον χαρακτηρισμό «κακός» στο δράστη, ενώ σε μια άλλη απάντηση φαίνεται να προτείνεται στο δράστη «να μπει στη θέση του θύματος»: «θα σου άρεσε να είχε ο Μιχάλης λεπτή μύτη [και εσύ μεγάλη] και να γέλαγε αυτός μαζί σου;» Από τις συμβουλές που απευθύνονται στο δράστη, μόνο δύο χρησιμοποιούν «άκομψες» λέξεις (πιθανόν σε μια προσπάθεια μείωσης ή ταπείνωσης του θύτη και ανταπόδοσης της ανάρμοστης συμπεριφοράς του): «Πάψε, εσύ, χαζο-Γιώργο», «Σκάσε, Βασίλη, μην τον κοροϊδεύεις». Από τη συζήτηση και ανάλυση των απαντήσεων και απόψεων των μαθητών γίνεται σαφές ότι τα παιδιά τείνουν να παίρνουν αμέσως το μέρος του «αδύνατου κρίκου» μιας σχέσης. Ο ήρωας της ιστορίας που υφίσταται τον λεκτικό εκφοβισμό είναι στα μάτια των παιδιών το πρόσωπο που έχει ανάγκη τη βοήθεια και τη συναισθηματική τους στήριξη. Για το λόγο αυτόν σπεύδουν να του αναπτερώσουν το ηθικό και να σταθούν πλάι του. Ένα αισιόδοξο μήνυμα που συνολικά προκύπτει από τη διεξαγωγή της παρούσας διδακτικής παρέμβασης είναι ότι τα παιδιά δεν

28 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

συνασπίζονται με τους δράστες, αντιθέτως κατακεραυνώνουν αυτόν που αδικεί και προσφέρουν τη φιλία και έγνοια τους σε αυτόν που αδικείται. Στο πλαίσιο προέκτασης της συγκεκριμένης διδακτικής παρέμβασης, οι μαθητές μπορούν να εργαστούν σε ομάδες και να προσθέσουν μουσική στη διασκευή του κειμένου, φτιάχνοντας ένα τραγούδι. Ενδιαφέρουσες δυνατότητες προέκτασης της δράσης προσφέρει και η αξιοποίηση των Νέων Τεχνολογιών: τα παιδιά μπορούν, ως εκ τούτου, να φτιάξουν ένα διαδραστικό ψηφιακό παιχνίδι με την υποστήριξη και τον καθοδηγητικό ρόλο του εκπαιδευτικού, ή ψηφιακούς εννοιολογικούς χάρτες με προτάσεις και προβληματισμούς σχετικά με το υπό διαπραγμάτευση θέμα. Τέλος, ο παγκόσμιος ιστός προσφέρει ένα πλήθος από αξιόλογα εργαλεία Web 2.0, με τη χρήση των οποίων οι μαθητές θα μπορούσαν να κοινοποιήσουν τις απόψεις και τους προβληματισμούς τους σε κοινότητες μαθητών, οργανώνοντας ένα wiki της τάξης, ή να εικονογραφήσουν μηνύματα σχετικά με το υπό διαπραγμάτευση θέμα, να τα ψηφιοποιήσουν και να τα αναρτήσουν σε ένα κανάλι Youtube της τάξης ή της σχολικής μονάδας. Στον επίλογο της παρούσας εργασίας είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι, όπως φάνηκε από την εφαρμογή της συγκεκριμένης δράσης, η διδακτική αξιοποίηση της παιδικής λογοτεχνίας δύναται να διαδραματίσει προεξάρχοντα ρόλο στον αγώνα κατά του σχολικού εκφοβισμού. Οι ήρωες των παραμυθιών, τα προβλήματα και οι ανησυχίες που κάθε φορά βιώνουν, ελκύουν το ενδιαφέρον των μικρών παιδιών, εγείρουν την περιέργεια και κρατούν αμείωτο τον ενθουσιασμό τους, ενώ δεν είναι λίγες οι φορές που ταυτίζονται με τους ήρωες των ιστοριών και αναζητούν λύσεις σε δικά τους συναισθηματικά αδιέξοδα. Επίσης, η ανταλλαγή σκέψεων και απόψεων για θέματα που αφορούν το σύνολο της σχολικής κοινότητας είναι δυνατόν να ενδυναμώσει τις σχέσεις μεταξύ των μαθητών αλλά και μεταξύ εκπαιδευτικών και μαθητών, και πρωτίστως να οδηγήσει σε σταδιακή διόρθωση εσφαλμένων συμπεριφορών και προκαταλήψεων. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ Ahmed, M., Hussain, I., Ahmed, S. & Tabassum, R. (2012), “Impact of Bullying on the Performance of the Students at Primary Level in Sindh”, Journal of Education and Practice 3(3), 17-24. Blood, G. & Blood, I. (2004), “Bullying in Adolescents who Stutter: Communicative Competence and Self-Esteem”, Contemporary Issues in Communication Science and Disorders 31, 69-79. Γαλανάκη, Ε. (2010), «Βέλτιστες πρακτικές για την αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού: Τι δείχνει η σύγχρονη έρευνα», στον συλλογικό τόμο: Η Ειδική Αγωγή αφετηρία εξελίξεων στην επιστήμη και στην πράξη (σσ. 43-57), Αθήνα: Γρηγόρης-Εταιρεία Ειδικής Παιδαγωγικής Ελλάδος. Flanagan, K., Vanden Hoek, K., Shelton, A., Kelly, S., Morrison, Ch. & Young, A. (2013), “Coping with bullying: what answers does children’s literature provide?”, School Psychology International 34(6), 691-706. Green, R., Collingwood, A. & Ross, A. (2010), “Characteristics of Bullying Victims in Schools”, National Centre for Social Research, Department of Education. Houndoumadi, A. & Pateraki, L. (2001), “Bullying and Bullies in Greek Elementary Schools: Pupil’s attitudes and teachers’/parents’ awareness”, Educational Review 53(1), 19-26.

29

ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

Ismail, W., Jaafar, N., Sidi, H., Midin, M. & Shah, S.A. (2014), “Why do young adolescents bully? Experience in Malaysian schools”, Comprehensive Psychiatry 55, 114-120. Northwest Regional Educational Laboratory (2001), Schoolwide Prevention of Bullying. Olweus, D. (1996), “Bully/Victim Problems at School: Facts and Effective Intervention”, National Educational Service, 15-22. Olweus, D. (2005), “A useful evaluation design, and effects of the Olweus Bullying Prevention Program”, Psychology, Crime and Law 11(4), 389-402. Olweus, D. (2009), Εκφοβισμός και βία στο σχολείο: Τι γνωρίζουμε και τι μπορούμε να κάνουμε, Αθήνα: Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου (έτος έκδοσης πρωτοτύπου: 1993). Perren, S. & Alsaker, F. (1998), “Friendship and popularity status of children involved in bully/ victim problems in kindergarten”, Poster/workshop presented at the 15th Biennial ISSBD Meeting, Italy. Pytash, K., Morgan, D. & Batchelor, K. (2013), “Recognize the signs: reading young adult literature to address bullying”, Voices from the Middle 20(3), 15-20. Rigby, K. (2008), Σχολικός εκφοβισμός: Σύγχρονες απόψεις, Αθήνα: Τόπος (έτος έκδοσης πρωτοτύπου: 2002). Salmivalli, C., Lagerspetz, K., Bjorkqvist, K., Österman, K. & Kaukiainen, A. (1996), “Bullying as a group process: participant roles and their relations to social status within the group”, Aggressive Behavior 22, 1-15. Srisiva, R., Thirumoorth, R. & Sujatha, P. (2013), “Prevalence and Prevention of School Bullying: a case study of Coimbatore City, Tamilnadu India”, International Journal of Humanities and Social Science Invention 2(5), 36-45. Yildirim, R., Selçuk, G., Ocak, M.M., & Sarıbaş S. (2014), “Peer bullying according to the perception of teacher candidates”, Procedia-Social and Behavioral Sciences 116, 1568-1576.

WORDLESS BOOKS... ΒΙΒΛΙΑ ΜΕ ΕΙΚΟΝΕΣ, ΒΙΒΛΙΑ ΧΩΡΙΣ ΛΕΞΕΙΣ!* Μαρία Κυβωτίδου – Κλεονίκη Σιρανίδου

Απόφοιτες Τμήματος Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης

ν αναλογιστούμε την παιδική μας ηλικία θα διαπιστώσουμε με έκπληξη ότι οι εικόνες είναι εκείνες που κυρίως ενώνουν το παζλ του κόσμου μας. Αυτές οι οπτικές αναπαραστάσεις των παιδικών μας χρόνων αναδύονται είτε μέσα από ένα παιδικό πρόγραμμα στην τηλεόραση είτε μέσα από τις σελίδες ενός κλασικού παραμυθιού. Από τον 17ο κιόλας αιώνα, η εικόνα στα βιβλία για παιδιά υπήρξε σημείο προβληματισμού, παρότι η συστηματική ενασχόληση με την εικονογράφηση του παιδικού εντύπου εμφανίζεται μόλις στα

30 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

* Το παραπάνω κείμενο βασίζεται στη διπλωματική μας εργασία, η οποία εκπονήθηκε υπό την

επίβλεψη της επίκουρης καθηγήτριας του Τμήματος Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Σοφίας Γαβριηλίδου.

«Ψάρια ψάρια ψάρια ψάρια! ΨΑΡΙΑ ΨΑΡΙΑ ΨΑΡΙΑ ΨΑΡΙΑ! Ψάρια σε κουβάδες και ψάρια σε κασόνια!» ΒραΒείο ΜεταφρασΜενου Παίδίκου ΒίΒλίου 2014

Κυκλοφορεί και σε e-book. Αναζητήστε περισσότερους από 1.000 τίτλους στο www.psichogios.gr/ebooks!

32

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

τέλη του 19ου αιώνα. Πιο συγκεκριμένα, το πρώτο εικονογραφημένο βιβλίο για παιδιά εκδόθηκε στη Νυρεμβέργη από τον Κομένιο το 1658, με τίτλο Orbis Sensualium Pictus (Ο ορατός κόσμος με εικόνες).1 Στην Ελλάδα, τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα οι εκδότες επενδύουν στην εικονογράφηση, με όσα μέσα παρείχε η τεχνολογία τότε,2 ενώ τη δεκαετία του 1950, η Αντιγόνη Μεταξά, σε συνεργασία με τον εκδοτικό οίκο Αλικιώτη, παρουσιάζει με επιτυχία βιβλία για παιδιά γραμμένα ή μεταφρασμένα από την ίδια, αλλά με πρωτότυπη εικονογράφηση από ζωγράφους που διάλεξε η ίδια. Όσο προχωρούμε στις δεκαετίες, η κατάσταση αρχίζει να καλυτερεύει. Οι Έλληνες εικονογράφοι αρχίζουν να κάνουν αισθητή την παρουσία τους και οι χρωματιστές εικόνες κερδίζουν συνεχώς έδαφος.3 Ο συγγραφέας κατείχε ανέκαθεν κυρίαρχο ρόλο συγκριτικά με τον εικονογράφο, ο οποίος έμπαινε σε δεύτερη μοίρα. Και ενώ ένα βιβλίο για παιδιά, σ’ όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα, δεν γινόταν νοητό χωρίς εικονογράφηση, το όνομα του εικονογράφου δεν αναφερόταν στο εξώφυλλο του βιβλίου. Βέβαια, για χρόνια, οι εικόνες στα βιβλία είχαν διακοσμητικό κυρίως ρόλο, καθιστώντας περισσότερο ελκυστικές τις εξιστορήσεις και δηλώνοντας την ηλικία ταύτισης των αποδεκτών. Ωστόσο, στο σύγχρονο παιδικό αφήγημα, η εικονογράφηση κατέχει διακριτό ρόλο και ο εικονογράφος εξελίσσει το κείμενο με τη δική του πινελιά. Οι λέξεις αντιστοιχούν σε οπτικούς κώδικες και σύμβολα, δημιουργώντας και εξελίσσοντας μία άλλη εκδοχή της ιστορίας, με περισσότερες λεπτομέρειες από όσες μας φανερώνει το ίδιο το κείμενο. Ο εικονογράφος μπορεί να διαπλάθει έναν άλλο κόσμο για τα μάτια του μικρού αναγνώστη. Όπως σωστά επισημαίνει η Τασούλα Τσιλιμένη, «ο εικονογράφος αποδίδει, σε κάποιο βαθμό, χαρακτηριστικά στο κείμενο, που χωρίς αυτά δεν υφίσταται η ιστορία, η αφήγηση».4 Σχετικά, διαβάζουμε στον Perry Nodelman ότι «ένα καλό κείμενο ενός εικονογραφημένου βιβλίου δεν μας λέει ότι το κορίτσι είχε καφέ μάτια και ότι το δωμάτιο ήταν χάλια, αλλά οι λογοτέχνες και οι κειμενογράφοι χρησιμοποιούν ακριβώς τέτοιες οπτικές λεπτομέρειες για να περιγράψουν χαρακτήρα, διάθεση και ατμόσφαιρα. Οι συγγραφείς των εικονογραφημένων βιβλίων πρέπει να υπονοούν χαρακτήρα και διάθεση χωρίς να επιλέγουν τις λεπτομέρειες αυτές και να ευελπιστούν ότι οι εικονογράφοι, πιο ευαίσθητοι σε σχέση με τις ιστορίες τους, θα φανταστούν τις κατάλληλες οπτικές λεπτομέρειες για να εκφράσουν την κατάλληλη πληροφορία».5 Ο εικονογράφος, λοιπόν, βάζει και αυτός με τη σειρά του το δικό του στίγμα στην ιστορία και, σε συνδυασμό με το κείμενο του συγγραφέα, προκύπτει μια ιστορία με δύο οπτικές προσεγγίσεις. Άλλωστε, λένε πως μία εικόνα ισούται με χίλιες λέξεις, διατύπωση η οποία υπονοεί ότι το εικονογραφημένο βιβλίο εξιστορεί με τις εικόνες περισσότερα από όσα αφηγείται το ίδιο το κείμενο. Οι εικόνες βοηθούν στην καλύτερη κατανόηση του νοήματος του κειμένου ή δημιουργούν προβληματισμούς, και έτσι γίνεται πιο ευχάριστο το ταξίδι της ανάγνωσης. Στη σύγχρονη εκδοτική παραγωγή για παιδιά υπάρχουν βιβλία χωρίς λέξεις, που αφηγούνται μια ιστορία μόνο με εικόνες. Πρόκειται για τα βιβλία

33

ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

χωρίς λέξεις (wordless books), τα οποία περιέχουν μόνο εικόνες και λίγο ή καθόλου κείμενο, ενώ στηρίζονται στο μεγαλύτερο μέρος τους –αν όχι και ολοκληρωτικά– στην αλλεπάλληλη παράθεση εικόνων για την εξιστόρηση γεγονότων.6 Σ’ αυτό το πλαίσιο των προβληματισμών εκπονήσαμε την πτυχιακή μας εργασία, το ακαδημαϊκό έτος 2013-14. Για την εκπόνηση της διπλωματικής μας εργασίας συλλέξαμε δεδομένα από ξενόγλωσσες κυρίως πηγές, που φανέρωσαν αντιφατικές απόψεις για τη φύση και το ρόλο της εικόνας. Θα μπορούσε κάποιος να θεωρήσει ότι λόγω της απουσίας λεκτικού κειμένου ενός βιβλίου χωρίς λέξεις δεν ενθαρρύνεται η γλωσσική δεξιότητα των παιδιών. Ωστόσο, άλλες μελέτες αναδεικνύουν με έρευνες ότι τα βιβλία αυτά δεν υποβαθμίζουν το λόγο, αλλά αντίθετα τον ενισχύουν7.

34 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Κατά την άποψή μας, τα βιβλία χωρίς λέξεις εμπλουτίζουν αξιοπρόσεκτα το πεδίο της παιδικής λογοτεχνίας και προσφέρουν νέες προοπτικές στην αφήγηση. Ένα βιβλίο χωρίς λέξεις συγκροτείται εξάλλου από όλα εκείνα τα στοιχεία που συνθέτουν μια εξιστόρηση, όπως πλοκή, απόψεις, θέματα, χαρακτήρες, σκηνικό και ύφος.8 Η σημασία του αναδεικνύεται επιπλέον αν αναλογιστούμε ότι προσφέρει στα παιδιά-αναγνώστες τη δυνατότητα να οξύνουν την παρατηρητικότητά τους, αλλά και να δοκιμάσουν την αφαιρετική τους ικανότητα, δηλαδή αυτήν που τους επιτρέπει να ξεχωρίζουν αν μια πληροφορία είναι σημαντική ή όχι. Επιπλέον, τα βιβλία αυτά αποτελούν ένα ενδιαφέρον μέσο ανάπτυξης διαλόγου που μπορεί να διεξαχθεί μεταξύ ενήλικου και παιδιού, καθώς παιδί και ενήλικος μπορούν να ανταλλάξουν τις σκέψεις τους, τις υποθέσεις τους, τους προβληματισμούς τους σχετικά με τη θεματολογία του βιβλίου. Θετικό, επομένως, στοιχείο αποτελεί και το γεγονός ότι η απουσία κειμένου βοηθά το παιδί στην ανάπτυξη νέου λεξιλογίου. Ιδιαίτερα αν η ανάγνωση συνοδεύεται από την παρουσία ενός ενηλίκου, ο ίδιος μπορεί να του ζητήσει να περιγράψει την ιστορία που βλέπει με δικά του λόγια, προσθέτοντας ενδεχομένως και πολύπλοκες λέξεις ή προτάσεις, ώστε να ενισχυθεί η ευρηματικότητα του παιδιού αλλά και να εμπλουτισθεί το λεξιλόγιό του. Όπως υποστηρίζει και η Karen D’Angelo, τα βιβλία χωρίς λέξεις και μόνο με εικόνες ποικίλλουν σε καλλιτεχνικό ύφος και χρησιμοποιούνται για την τόνωση της αναγνωστικής ετοιμότητας και της γλωσσικής ανάπτυξης των μικρών παιδιών που δεν μπορούν ακόμη να διαβάσουν και να γράψουν. Όπως αναφέρει ακόμη η μελετήτρια, κύριοι χρήστες τέτοιων βιβλίων είναι οι εκπαιδευτικοί τόσο στο Δημοτικό όσο και στο Νηπιαγωγείο.9 Η σημασία τους όμως δε σταματά εδώ, καθώς ο μικρός αναγνώστης μπορεί να διευρύνει την φαντασία του, ενώ μπορεί να επεκτείνει την ιστορία που αφηγούνται οι εικόνες προσθέτοντας τις δικές του λεπτομέρειες ή ίσως και να δώσει ένα δικό του τέλος. Επιπλέον, έχει σημασία να επισημάνουμε ότι στο διαδίκτυο σε διάφορα blogs εντοπίσαμε αναφορές και απόψεις εκπαιδευτικών και γονέων που υποστηρίζουν ότι ένα βιβλίο χωρίς λέξεις διδάσκει στα παιδιά την αλληλουχία και τη συνέχεια των γεγονότων που δίνονται μέσω των εικόνων. Έτσι, τα βοηθά να κάνουν συσχετίσεις μεταξύ της ιστορίας και της δικής τους καθημερινής ζωής, καθώς και να συζητήσουν τους χαρακτήρες-ήρωες, τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους.10 Η έρευνά μας, που πραγματοποιήθηκε σε ελληνικές βιβλιοθήκες και βιβλιοπωλεία, ήταν ιδιαίτερα δύσκολη λόγω του περιορισμένου αριθμού των βιβλίων χωρίς λέξεις στη χώρα μας. Παρ’ όλα αυτά, αν κάποιος επιλέξει να χρησιμοποιήσει το διαδίκτυο για την αναζήτηση πληροφοριών, θα διαπιστώσει ότι υπάρχουν πολλοί τίτλοι ξενόγλωσσων βιβλίων χωρίς λέξεις, καθώς και ενδιαφέρον –σχετικό με αυτά– θεωρητικό υλικό. Στα βιβλιοπωλεία της χώρας μας σήμερα, ο υποψήφιος αναγνώστης μπορεί να εντοπίσει τα εξής: Η αρπαγή της κότας, της Beatrice Rodriguez (2008), Το κόκκινο βιβλίο, της Barbara Lehman (2007), και το Ζουμ, του Istvan Banyai (2000). Καθένα από αυτά τα βιβλία θα μπορούσε να συνιστά διαφορετική κα-

τηγορία βιβλίων χωρίς λέξεις, επειδή διαφέρουν ο τρόπος οργάνωσής τους και η οπτική τεχνική που υιοθετεί το καθένα. Μιλώντας για βιβλία χωρίς λέξεις, μια άλλη ιδιαίτερη κατηγορία που αξίζει να αναφερθεί είναι η σειρά βιβλίων της Τασούλας Τσιλιμένη με τους τίτλους: Η ομπρέλα, Το αυγό, Το καπέλο, και Το ψαράκι, με έτος έκδοσης και των τεσσάρων το 1994. Όπως η ίδια αναφέρει, είναι «παραμύθια με εικόνες», όπου το παιδί μπορεί να δημιουργήσει την ιστορία από μόνο του. Ειδικότερα, τα βιβλία συνίστανται σε ένα φάκελο που περιέχει 8 καρτέλες, οι οποίες αναπαριστούν εικόνες από την καθημερινή ζωή και έχουν κάθε φορά διαφορετική θεματολογία. Εστιάζοντας ενδεικτικά στο βιβλίο Το καπέλο, διαπιστώνουμε ότι το παιδί έχει τη δυνατότητα να τοποθετήσει σε λογική-χρονική σειρά τις καρτέλες αυτές δημιουργώντας μια ιστορία, όπως αυτό επιθυμεί. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την καλλιέργεια του ελεύθερου λόγου και την κατανόηση λογικών-χρονικών εννοιών μέσω μιας παιγνιώδους άσκησης. Επιπλέον, τα βιβλία αυτά ενδείκνυνται για παιδιά με εκφραστικές αδυναμίες και προφορικές ιδιαιτερότητες, καθώς προσφέρουν ανάπτυξη του λόγου στα επίπεδα που εκείνο επιθυμεί. Τέτοιου είδους είναι και τα βιβλία της λογοπαθολόγου Μαρίας Ρουσοχατζάκη, όπως: Η Κοκκινοσκουφίτσα με λίγα λόγια σε εξελίξεις (2005), και Ο Κόκορας και η Αλεπού με λίγα λόγια (2006). Στο πλαίσιο της πτυχιακής μας, εκτός από τους θεωρητικούς προβληματισμούς που περιβάλλουν τα βιβλία χωρίς λέξεις, καθώς και την ανάλυση και το σχολιασμό αρκετών βιβλίων από την ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία, μας απασχόλησε και η υποδοχή και η πρόσληψή τους από αναγνώστες διαφορετικών ηλικιακά ομάδων και ενδιαφερόντων. Ένα από τα βιβλία που αξιοποιήσαμε για ν’ αναδείξουμε ζητήματα πρόσληψης μεταξύ διαφορετικών αναγνωστών ήταν το Flotsam, του David Wiesner (2006). To Flotsam αφηγείται την

35

ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

36 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ιστορία ενός αγοριού το οποίο, καθώς εξερευνά την παραλία, μια καλοκαιρινή μέρα, ανακαλύπτει μιαν αδιάβροχη φωτογραφική μηχανή που έχει «ξεβράσει» το κύμα. Μετά την εμφάνιση του φιλμ, το παιδί μένει έκπληκτο με όλα όσα βλέπει στις φωτογραφίες, οι οποίες απεικονίζουν τη θαλάσσια ζωή και τα πλάσματά της. Το αγόρι βρίσκει επίσης φωτογραφίες, σε θαλάσσιο φόντο και πάλι, από αγόρια και κορίτσια που είχαν προηγουμένως στα χέρια τους τη φωτογραφική μηχανή, η οποία φαίνεται να χρονολογείται πολλά χρόνια πριν. Έτσι, ο ήρωας αποφασίζει να βγάλει μια φωτογραφία του εαυτού του και να την προσθέσει στη συλλογή, πετώντας την στη συνέχεια και πάλι στη θάλασσα, ώστε να ξεκινήσει ένα καινούργιο ταξίδι. Παρουσιάζοντας το Flotsam σε 21 παιδιά του Νηπιαγωγείου, ήρθαμε αντιμέτωπες με μια περίεργη πραγματικότητα. Τα παιδιά, αν και δεν είχαν καμία επαφή με ένα τέτοιου είδους βιβλίο, κατάφεραν να αποκωδικοποιήσουν πολλά σημεία των εικόνων και να κατανοήσουν το νόημα της οπτικής εξιστόρησης. Όταν αρχικά τους δείξαμε το βιβλίο και τους είπαμε ότι προέρχεται από την Αγγλία, μια χώρα μακριά από τη δική μας, ένα κορίτσι μάς ρώτησε αν έχει ξένα γράμματα. Η απάντησή μας λοιπόν, πως το βιβλίο δεν έχει καθόλου γράμματα, ξάφνιασε όλα τα παιδιά, καθώς για μερικά δευτερόλεπτα επικράτησε σιγή, και μάλιστα ένα από αυτά αναφώνησε: «Δεν το πιστεύω!» Με το γύρισμα κάθε σελίδας, τα επιφωνήματα γίνονταν όλο και πιο έντονα και τα παιδιά έδειχναν ιδιαίτερο ζήλο ώστε να εκφράσουν τη γνώμη τους. Αρκετές, βέβαια, ήταν οι φορές που μας ζητήθηκε να γυρίσουμε τις σελίδες προς τα πίσω προκειμένου να γίνουν κατανοητές κάποιες εικόνες. Για παράδειγμα, η εικόνα με τα κόκκινα ψάρια που κολυμπούν στο βυθό, αλλά και το περίεργο

ΛΑΪΚΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ επιμ. Β. Δ. Αναγνωστόπουλος Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας

Α΄τ. (506 σελ.)

Β΄τ. (186 σελ.)

αιδιά δαστές π υ ο ι π α σ κ ι ς α υ λο ιτητές κ ο φ για μεγά , ς ύ ο ιδευτικ για εκπα • Μια συλλογή ανέκδοτων λαϊκών παραμυθιών από όλη τη Θεσσαλία • Σε ξεχωριστό τόμο οι Παραλλαγές των λαϊκών παραμυθιών • Μια κιβωτός του λαϊκού πολιτισμού Διατίθεται από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας (τηλ. 24210-74592)

38 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ρομπότ-ψάρι, στάθηκαν η αφορμή να μείνουμε για αρκετά λεπτά στις δύο αυτές σελίδες. Τα παιδιά δεν κατάλαβαν αρχικά για ποιο λόγο υπήρχε η εικόνα αυτή. Η απορία τους λύθηκε στις επόμενες σελίδες, όπου το παιδί κρατά στο χέρι του τις φωτογραφίες από το βυθό. Σε αυτό το σημείο, με έκπληξη διαπιστώσαμε πως όταν τα παιδιά ρωτήθηκαν τι είναι αυτές οι φωτογραφίες και από πού προήλθαν, απάντησαν πως είναι από τη φωτογραφική μηχανή που βρήκε το παιδί και τις εκτύπωσε στο φωτογραφείο! Γυρνώντας και πάλι λοιπόν στην εικόνα με το ψάρι-ρομπότ, επαληθεύτηκε η αρχική μας εκτίμηση ότι σ’ ένα βιβλίο με εικόνες τα κριτήρια για την απόδοση νοήματος είναι τις περισσότερες φορές υποκειμενικά. Το ψάρι αυτό ερμηνεύτηκε από την πλειονότητα των παιδιών ως ένα «κουρδισμένο ψάρι» ή ένα «ψάρι-παιχνίδι», το οποίο είτε είναι αδιάβροχο είτε λειτουργεί στο νερό και απλά ζει με τ’ άλλα ψάρια. Αξιοσημείωτο είναι και το σχόλιο ενός παιδιού, το οποίο παρατηρώντας ότι το μάτι του συγκεκριμένου ψαριού είναι πιο λαμπερό, δήλωσε πως μπορεί να είναι ένας φακός και ότι ίσως είναι κι αυτό μια φωτογραφική μηχανή σαν κι αυτή που βρήκε το παιδί! Σε αντίθεση με τα παιδιά, διαπιστώσαμε πως διαφορετική ήταν η γνώμη των ενηλίκων. Δύο χαρακτηριστικές απόψεις για το περίεργο αυτό ψάριρομπότ ήταν ότι ίσως ο εικονογράφος θέλει να συνδυάσει το φυσικό με το τεχνητό περιβάλλον, παρομοιάζοντας το δεύτερο με την ίδια τη φωτογραφική μηχανή, ή ότι το ψάρι αυτό έχει τοποθετηθεί εκεί από ειδικούς επιστήμονες, οι οποίοι θέλουν να παρατηρήσουν τη ζωή των πλασμάτων του βυθού. Κατανοούμε λοιπόν πόσο διαφορετικές είναι οι απόψεις των δύο ηλικιακών ομάδων, παιδιών και ενηλίκων. Οι ενήλικες σκέφτονται πέρα από αυτό που φαίνεται, ενώ τα παιδιά εμμένουν σε αυτό, και σαφώς το γεγονός αυτό σχετίζεται με την εμπειρία και τον τρόπο που το κάθε άτομο αντιλαμβάνεται τον κόσμο γύρω του. Για παράδειγμα, για τα παιδιά ήταν μάλλον αναμενόμενη η διατύπωση «κουρδιστό ψάρι», μιας και σίγουρα είναι εξοικειωμένα με ανάλογα παιχνίδια. Όσον αφορά το σημείο όπου υπήρχαν οι αλλεπάλληλες φωτογραφίες των παιδιών να κρατούν ο ένας τη φωτογραφία του άλλου, η αλήθεια είναι ότι η δυσκολία των παιδιών ήταν αρκετά μεγάλη. Δεν κατάλαβαν για ποιο λόγο υπήρχαν εκεί αυτές οι εικόνες ή ποια είναι αυτά τα παιδιά. Με το γύρισμα των σελίδων όμως και με τις ερωτήσεις μας, κατάφεραν ν’ αποδώσουν κάποιο νόημα, και μάλιστα σχολίασαν πως οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες είναι από παλιά και ότι το αγόρι στην τελευταία φωτογραφία ήταν αυτό που ξεκίνησε το παιχνίδι! Φτάνοντας στην τελευταία σελίδα, όπου ένα διαφορετικό κορίτσι βρίσκει αυτή τη φορά τη φωτογραφική μηχανή, θελήσαμε να δώσουμε το έναυσμα στα παιδιά να σκεφτούν λίγο παραπάνω. Έτσι, τα παροτρύναμε να συνεχίσουν την ιστορία και να μας πουν τι θα γίνει στη συνέχεια. Τα περισσότερα λοιπόν είπαν πως και το κοριτσάκι θα δει τις φωτογραφίες και θα «βγάλει» μετά και τον εαυτό του. Όταν όμως τα ρωτήσαμε πώς θα βρει φωτογραφείο δεδομένου ότι η παραλία αυτή φαίνεται ερημική και ίσως να μην κατοικούν πολλοί άν-

39

ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

θρωποι εκεί, τα παιδιά φάνηκαν μπερδεμένα. Τότε όμως ήταν που ένα κορίτσι είπε: «Κοίτα! Στο βάθος φαίνεται ένα σπίτι, άρα μπορεί να είναι εκεί το φωτογραφείο!» Σε γενικές γραμμές, από την εμπειρία μας αυτή αποκομίσαμε θετικά στοιχεία. Διαπιστώσαμε πως τα παιδιά έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το Flotsam. Βέβαια, θα ήταν ουτοπικό να υποστηρίξουμε πως όλα τα παιδιά κατανόησαν πλήρως το νόημα του βιβλίου, καθώς κάποια δεν συμμετείχαν και τόσο ενεργά. Παρ’ όλα αυτά, στην πλειονότητά τους απάντησαν θετικά για το αν τους άρεσε, και μόνο ένα από αυτά δήλωσε πως δεν του άρεσε γιατί, όπως είπε, «δεν είχε γράμματα και μια ώρα το εξηγούσαμε!» Η μικρή αυτή έρευνα μας έδειξε λοιπόν πως αν δώσουμε την ευκαιρία στα παιδιά να ξεφυλλίσουν ένα βιβλίο με εικόνες, ειλικρινά θα εκπλαγούμε με τις προσεγγίσεις τους. Σε κάθε περίπτωση πάντως, τα βιβλία χωρίς λέξεις έχουν τη δυνατότητα να διδάξουν στα παιδιά έννοιες και νοήματα τα οποία μπορούν ν’ αποτελέσουν ισχυρά εφόδια για τη μετέπειτα προσωπική και εκπαιδευτική τους πορεία, καθώς, όπως διαπιστώσαμε από την έρευνά μας, τα παιδιά διευρύνουν το λεξιλόγιό τους και ενεργοποιούν μηχανισμούς σκέψης, καθώς ανα-

καλούν εμπειρίες του παρελθόντος τους, ώστε να αντεπεξέλθουν στις οπτικές εικόνες που αντικρίζουν.11 Εφόσον απουσιάζει το λεκτικό κείμενο, ο μικρός αναγνώστης γίνεται «συγγραφέας» της ιστορίας. Έτσι, δεν χάνει κάποια «λόγια» των –πολύ αινιγματικών, ενίοτε– εικόνων, καθώς δεν του αποσπούν την προσοχή οι λέξεις.12 Από την άλλη, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι μία από τις καινοτομίες τους είναι ότι προσδιορίζονται από οικουμενικότητα, ενώ η «γλώσσα» τους είναι σίγουρα διεθνής, εφόσον μπορούν να είναι αντικείμενο ανάγνωσης από διαφορετικές –κοινωνικά, γλωσσικά, πολιτισμικά και ηλικιακά– ομάδες αναγνωστών. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

40

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

1. Σιβροπούλου, Ρ. (2004), Ταξίδι στον κόσμο των εικονογραφημένων μικρών ιστοριών, Αθήνα: Μεταίχμιο, σ. 2. 2. Γαβριηλίδου, Σ. (2013), «Εκδόσεις βιβλίων για παιδιά: ιστορικές διαδρομές και αποτιμήσεις», στο: Ακριτόπουλος, Αλ. (επιμ.), Ελληνική Παιδική-Νεανική Λογοτεχνία. Ιστορία, Κριτική, Διδασκαλία (σσ. 135-154), Αθήνα: Ηρόδοτος, σ. 146. 3. Σιβροπούλου, Ρ. (2004), ό.π., σσ. 8-9. 4. Τσιλιμένη, Τ. (2007), Εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο, Βόλος: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας, σ. 47. 5. Nodelman, P. (2009), Λέξεις για εικόνες, Αθήνα: Πατάκης, σ. 301. 6. Chi-Fen, Ε., Children’s Literature: wordless picture books, Retrieved September 15, 2013 from: http://www2.nkfust.edu.tw/~emchen/CLit/picturebook_type_wordless.htm#wordless 7. Stewig, J., Wordless books: promise and possibilities, a genre come of age (σσ. 8-11), Retrieved January 15, 2014 from: http://www.americanreadingforum.org/yearbook/yearbooks/97_ yearbook/pdf/06_Dowhower.pdf 8. Jung, S., Using wordless picture books to support biliteracy development: The case study of a six-year-old Korean ESL boy, Retrieved September 17, 2013 from: http://www.kapee.or.kr/ data/board/b21_110.pdf 9. Chi-Fen, Ε., Children’s Literature: wordless picture books, Retrieved January 17, 2014 from: http://www2.nkfust.edu.tw/~emchen/CLit/picturebook_type_wordless.htm#wordless 10. D’Angelo, K., (1980), “Wordless picture books and the learning disabled”, στο: Stanford, G., (επιμ.), Dealing with differences. Classroom Practices in Teaching English, 1980-1981, σσ. 4650, National Council of Teachers of English, Urbana, Illinois, Retrieved February 2, 2014 from: http://files.eric.ed.gov/fulltext/ED193639.pdf 11. Ενδεικτικά, αναφέρουμε το blog: Stephanie, Children’s book and reading, “Wordless picture books”, Retrieved January 17, 2014 from: http://www.childrens-books-and-reading.com/ wordless-picture-books.html 12. Arif, M., & Hashim, F., Reading from the wordless: a case of study on the use of wordless picture books, σσ. 121-126, Retrieved January 15, 2014 from: http://www.ccsenet.org/journal/index. php/elt/article/view/10/49 13. Γαβριηλίδου, Σ. (2013), Φλυαρία και Λακωνικότητα στους τίτλους των βιβλίων για παιδιά, Θεσσαλονίκη: Ζυγός, σ. 223.

β ιβλιοπαρουσιάσεις

ΙΟΥΝΙΟΣ – ΙΟΥΛΙΟΣ – ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2015

41/1

για παιδιά νηπιακής και πρώτης σχολικής ηλικίας Ελένη Γεωργοστάθη ΤΟ ΧΑΡΤΙΝΟ ΚΑΡΑΒΑΚΙ ΤΗΣ ΜΑΜΑΣ Εικ.: Ελίζα Βαβούρη Ψυχογιός, Αθήνα 2014, σελ. 48

Μια μικρούλα θαυμάζει τα χάρτινα καραβάκια που έφτιαξαν στο σχολείο δυο συμμαθήτριές της. Όταν ρωτά ποιος τις έμαθε να τα φτιάχνουν, της απαντούν «οι γονείς μας». Έτσι κι εκείνη ζητά από τους γονείς της να της δείξουν πώς διπλώνεται το χαρτί για να γίνουν τα καραβάκια. Ούτε ο μπαμπάς ούτε η μαμά της όμως ξέρουν! Πρέπει να βρεθεί άλλη λύση… Η τρισχαριτωμένη αυτή μικρή ιστορία, με την απόλυτα πειστική πρωτοπρόσωπη αφήγηση, δείχνει άνθρωπο που ξέρει να διηγείται στα παιδιά, γνωρίζει την καθημερινότητά τους και βρίσκει τον τρόπο να τα οδηγεί με χαμόγελο και ρεαλισμό στην κατανόηση των δυνατοτήτων των γονιών, ενισχύοντας ταυτόχρονα τη μεταξύ τους αγάπη. Έξοχο! Λ.Π.-Α.

Μάρω Κατσίκα

ΤΟ ΚΑΡΑΒΑΚΙ ΠΟΥ ΗΘΕΛΕ ΝΑ ΤΑΞΙΔΕΨΕΙ ΩΣ ΤΗΝ ΑΚΡΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Εικ.: Μάρω Κατσίκα Καλειδοσκόπιο, Αθήνα 2014, σελ. 44

Η πρωτότυπη, «γεωμετρική», πολύχρωμη εικονογράφηση από την ίδια τη συγγραφέα και αρχιτέκτονα Μάρω Κατσίκα ξεχωρίζει σε αυτό το μικρό τετράγωνο βιβλίο. Οι θαυμάσιες εικόνες «ντύνουν» ένα καλογραμμένο ποιητικό κείμενο με εύστοχα ενσωματωμένα διακείμενα. Η ιστορία είναι εμπνευσμένη από το ποίημα «Το πανί» (1832) του μεγάλου Ρώσου λυρικού ποιητή Μιχαήλ Λέρμοντοβ. Το αποτέλεσμα εξαιρετικά ελκυστικό για μικρούς και μεγάλους. Λ.Π.-Α.

Βούλα Μάστορη

Η ΞΑΔΕΛΦΗ ΜΟΥ ΠΡΙΓΚΙΠΙΣΣΑ ΑΪΡΙΝΗ Εικ.: Ελίζα Βαβούρη Ψυχογιός, Αθήνα 2015, σελ. 50

Γιαπωνέζικο το σκηνικό και ελληνοϊαπωνικό το βιογραφικό της Αϊρίνης. Ο μπαμπάς Έλληνας, η μαμά Γιαπωνέζα. Στο... βιογραφικό

42/2

συμπεριλαμβάνεται και η Ελληνίδα γιαγιά, που πάει κι έρχεται στην Ιαπωνία και τους μαρτυρά τα «μυστικά» της μακρινής αυτής χώρας. Παρόλο λοιπόν που «συγγραφέας» της ιστορίας είναι ο Περικλής, ο εγγονός, κυρίαρχο ρόλο διαδραματίζει η γιαγιά. Μέσα από τα λεγόμενά της αναδύεται η προσωπικότητά της, το χιούμορ και οι συμβουλές της, που δίνουν χρώμα στη ζωή και την καθημερινότητα των εγγονών της, αλλά και στο κείμενο. Εξαιρετική, όπως πάντα, η εικονογράφηση της Ελίζας Βαβούρη. Α.B.

Γιούλη Μιγγείρου

ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Εικ.: Ανδριάνα Ρούσσου Ψυχογιός, Αθήνα 2015, σελ. 52

Το βιβλίο αναφέρεται μέσω πρωτοπρόσωπης γραφής σε καταστάσεις που σχετίζονται με τη μετάβαση από το Νηπιαγωγείο στο Δημοτικό. Μια μαμά, μια γιαγιά, μια σωστή δασκάλα, βοηθούν με τον ήπιο τρόπο τους να μειωθεί η αγωνία και το άγχος του μικρού παιδιού, που αποκαλεί το Δημοτικό «Μεγάλο Σχολείο». Μέσα στην ψυχή του το Δημοτικό λειτουργεί σαν ανήφορος δύσκολος που πρέπει να ανεβεί. Σταδιακά όμως δημιουργείται στο παιδί ένα αίσθημα ασφάλειας, εμπιστοσύνης, αυτοπεποίθησης και ικανότητας προσαρμογής, χωρίς υπολείμματα ψυχοσυναισθηματικού κόστους. Η Ανδριάνα Ρούσσου συντροφεύει το κείμενο με την επιτυχημένη εικονογράφησή της. Α.Β.

Λίνα Μουσιώνη

Η ΜΕΓΑΛΗ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΟΥ ΦΙ ΚΑΙ ΤΟΥ ΛΙ Εικ.: Βανέσσα Ιωάννου Ελληνοεκδοτική, Αθήνα 2014, σελ. 46

Ο Φι και ο Λι είναι δυο μικρά βότσαλα, το ένα κάτασπρο και στρογγυλό, το άλλο μαύρο και πλακουτσωτό. Το τι σκέφτονται, πώς συναντιούνται σ’ ένα ακρογιάλι, τι κουβεντιάζουν, τι συμβαίνει και χωρίζουν και τι περιπέτειες θα ζήσουν ώσπου να ξαναβρεθούν και να μείνουν για πάντα μαζί, στολίδια σ’ ένα δάπεδο από βότσαλα, το διηγείται η συγγραφέας με ποιητική διάθεση και πλούσια φαντασία, που τη συνοδεύει αρμονικά η όμορφη εικονογράφηση. Λ.Π.-Α.

43/3

Ράνια Μπουμπουρή

Ο ΦΙΛΟΣ ΜΟΥ Ο ΥΠΝΟΣ ΟΙ ΓΟΝΕΙΣ ΜΟΥ Εικ.: Χρύσα Σπυρίδωνος Ψυχογιός, Αθήνα 2015, σελ. 40 (έκαστο)

Μεγάλο πρόβλημα ο ύπνος, όποτε δεν κάνει την... εμφάνισή του. Νευριάζει τα μωρά, που κλαίνε και γκρινιάζουν στην κούνια τους. Με τέτοιο ποίημα όμως που έγραψε γι’ αυτόν η Ράνια Μπουμπουρή, αποκλείεται να μην έρθει! Στο ποίημα αναφέρονται όλα τα θετικά του χαρακτηριστικά, κι ο ανάλαφρος τρόπος με τον οποίο αγκαλιάζει τα παιδιά για να τα πάρει μαζί του. Το ποίημα συμπληρώνεται από ένα πρωτότυπο νανούρισμα, όμορφα εικονογραφημένο από τη Χρύσα Σπυρίδωνος, η οποία εικονογραφεί και το δεύτερο βιβλίο, με τίτλο Οι γονείς μου. Η συγγραφέας διοχετεύει όλη της την τρυφερότητα για να τους παρουσιάσει χρησιμοποιώντας έξυπνα ευρήματα, και καταλήγει ποιητικά λέγοντας: «Οι γονείς μου… δεν είναι σούπερ ήρωες γενναίοι, φοβεροί και τρομεροί, αλλά είμαι ο δικός τους θησαυρός και είναι οι δικοί μου θησαυροί». Α.Β.

Μαρία Παπαγιάννη

Η ΜΥΣΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΣ Εικ.: Θανάσης Δήμου Πατάκης, Αθήνα 2015, σελ. 34

Πολύ καλή η ιδέα της συγγραφέως να γνωρίσουν τα παιδιά τους χώρους όπου περνούν οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας το υπόλοιπο της ζωής τους. Η γιαγιά μαζί με την εγγονή της, την Έλλη, φτιάχνουν γλυκά ψωμάκια και πηγαίνουν επίσκεψη σ’ ένα μεγάλο σπίτι όπου ζουν οι φίλες της γιαγιάς. Τους μοιράζουν τα ψωμάκια, κουβεντιάζουν μαζί τους, και οι γιαγιάδες μαθαίνουν στην Έλλη τραγούδια και παραμύθια. Κι ένας παππούς, ο κύριος Σπύρος, που στα νιάτα του ήταν ταχυδακτυλουργός, της μαθαίνει μαγικά κόλπα που θα την ενθουσιάσουν. Αξιοδιάβαστο βιβλίο, που μυεί τα παιδιά σε έναν κόσμο άγνωστο ως τώρα. Λ.Ψ.

44/4

Μαρία Ρουσάκη

Η ΤΣΙΜΠΗΜΑΤΟΥ Εικ.: Λέλα Στρούτση Ψυχογιός, Αθήνα 2015, σελ. 36

Την ιστορία της γιαγιάς Τσιμπηματούς μάς αφηγείται η μικρή εγγονή της, η Κατερίνα. Η γιαγιά είχε από μικρή το χούι –δηλαδή τη συνήθεια– να τσιμπάει δυνατά όλους εκείνους που δεν της έκαναν τα χατίρια. Όταν μεγάλωσε, φυσικά, σταμάτησε αυτή τη συνήθεια, αλλά της έμεινε το παρατσούλι και ο... φόβος που δημιουργούσε στη θέα της και μόνο. Τώρα όμως τα τσιμπήματα γίνονταν για εντελώς διαφορετικό λόγο. Όχι από γινάτι, όπως παλιά, αλλά από πραγματική αγάπη. Ποια είναι όμως η κατάληξη αυτής της ιστορίας; Θα τη μάθετε φθάνοντας στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου. Η Λέλα Στρούτση «τσιμπά» κι εκείνη, με την εικονογράφησή της, το κέφι μας. Α.Β.

Ναννίνα Σακκά-Νικολακοπούλου ΑΓΑΠΗ ΩΣ ΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ Εικ.: Ίρις Σαμαρτζή Πατάκης Αθήνα 2015, σελ. 32

Το να υιοθετήσεις ένα παιδί είναι από μόνο του μια θεάρεστη πράξη. Όταν όμως το κοριτσάκι, η «Διαλεχτή», έχει πρόβλημα στην καρδιά και το ζευγάρι αποφασίζει να το διαλέξει, αυτό δείχνει τη μεγαλοψυχία και τον αλτρουισμό των ανθρώπων. Η συγγραφέας με τρυφερότητα περιγράφει την ιστορία της Διαλεχτής και τη χαρά που έδωσε στους γονείς της. Έξοχη η εικονογράφηση. Λ.Ψ.

Αλεξάνδρα Τσόλκα

ΚΑΛΗΝΥΧΤΑ, ΝΕΡΑΪΔΑ ΝΟΝΑ Εικ.: Κατερίνα Βερούτσου Μεταίχμιο, Αθήνα 2015, σελ. 32

Είναι άδικο να έχεις μια τόσο καλή νονά, αλλά να της αρέσουν τόσο πολύ τα γλυκά, που να μην αφήνει ούτε ψίχουλο για σένα... Τι θα γίνει λοιπόν, υπ’ αυτές τις συνθήκες, στο πάρτι γενεθλίων της Ομορφούλας στο ορφανοτροφείο; Πώς θα κεράσει τις φίλες της που περιμένουν να της ευχηθούν; Η καλή νονά έχει φάει σχεδόν όλη την τούρτα προτού φτάσει στο πάρτι. Μπορεί να ντρεπόταν, αλλά στο κουτί είχαν μείνει μόνο τα κεράκια... Η Ομορφούλα όμως έχει άλλη άποψη, κι ας έφαγε την τούρτα η νονά. Δεν πειράζει! Ποιος άλλος

45/5

όμως την αγαπά τόσο πολύ; Ποιος άλλος ενδιαφέρεται για κείνη; Ευαίσθητο και τρυφερό βιβλίο, που γίνεται ακόμη τρυφερότερο με την εικονογράφηση της Κατερίνας Βερούτσου.

Α.Β.

Χριστίνα Ρασιδάκη

ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ – BULLYING Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2015, σελ. 196

Η συγγραφέας είναι ψυχολόγος που γνωρίζει πολύ καλά το θέμα που διαπραγματεύεται. Το φαινόμενο του εκφοβισμού κυριαρχεί εδώ και αρκετές δεκαετίες, τα τελευταία όμως χρόνια έχει πάρει σοβαρές διαστάσεις, κυρίως στα σχολεία, ενίοτε με τραγικά αποτελέσματα. Παιδιά και έφηβοι, όλο και πιο συχνά, δέχονται πειράγματα, κοροϊδίες και νταηλίκια από συνομηλίκους ή και από μεγαλύτερα άτομα. Για να αντιμετωπίσουμε με υπευθυνότητα την ενδοσχολική βία, πρέπει να μάθουμε τις δυνάμεις που αναπτύσσονται ανάμεσα στα παιδιά, αλλά και να αναγνωρίσουμε τον σοβαρό ρόλο που παίζει η συμπεριφορά των γονιών. Ένας άριστος οδηγός, απαραίτητος για τους εκπαιδευτικούς που πρέπει να γνωρίζουν πώς θα διαχειριστούν το φαινόμενο, αλλά και για τους γονείς που θα χρειαστεί να προσεγγίσουν και να επικοινωνήσουν με τα παιδιά που βάλλουν και βάλλονται. Λ.Ψ.

46/6

για παιδιά 7 ετών και πάνω Σοφία Μαντουβάλου

Ο ΔΑΣΚΑΛΟΣ ΜΕ ΤΑ ΟΝΕΙΡΑ ΣΤΑ ΜΑΤΙΑ Πατάκης, Αθήνα 2015, σελ. 320

Η έμπειρη συγγραφέας με την άρτια παιδαγωγική κατάρτιση, μετά τη Δασκάλα που το κεφάλι της έγινε καζάνι, μας παρουσιάζει έναν δάσκαλο με όνειρα στα μάτια. Είναι ένας νέος δάσκαλος που «πετάει», που θέλει να γίνουν οι μαθητές του οι πιο ονειροπόλοι, δημιουργικοί και χαρούμενοι, οι πιο υπεύθυνοι μαθητές του σχολείου. Πιστεύει ότι δεν υπάρχουν καλά και κακά παιδιά, αλλά παιδιά «κακλά». Θέλει μάθημα χωρίς σύνορα και χωρίς μαυροπίνακα, μια τάξη-βασίλειο χωρίς βασιλιά, και πολλά πολλά ακόμα. Υπογράφει ένα μυστικό συμβόλαιο με τους μαθητές του, για να γίνουν τα όνειρα πράξη. Θα συναντήσει βέβαια και αντιδράσεις από συναδέλφους και γονείς, αλλά τελικά θα τα καταφέρει. Και η χρονιά θα λήξει με τρόπο αλησμόνητο. Στην παιδική λογοτεχνία κατατάσσεται το βιβλίο, αλλά θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και «βιβλίο γνώσεων για εκπαιδευτικούς», αφού πολλά έχει να τους προσφέρει, να τους μάθει ή απλά να τους θυμίσει. Λ.Π.-Α.

Κατερίνα Μουρίκη

ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΤΕΜΠΕΛΧΑΝΙΑ Εικ.: Πέγκυ Φούρκα Ψυχογιός, Αθήνα 2015, σελ. 60

Με ανάλαφρο τρόπο, το βιβλίο επιδιώκει να κατανοήσουν οι αναγνώστες την αξία της γυμναστικής, της κίνησης και γενικά της άσκησης. Τα πρόσωπα της παρέας γνωστά, εκτός από την πονηρή Τεμπελχανούμ Ξαπλαρίδα με τους κακούς σκοπούς της. Αυτή θέλει να γίνουν τα παιδιά υπέρβαρα, βαριεστημένα και αδρανή, κάτι που παρολίγο να πάθει η Μιράντα, που ράθυμα ξαπλωμένη στον καναπέ έβλεπε από το πρωί ως το βράδυ τηλεόραση. Το γράψιμο γοργό, αβίαστο, πείθει για τις προθέσεις του, όπως και η εικονογράφος με τις διασκεδαστικές της εικόνες. Α.Β.

47/7

Ιωάννα Μπαμπέτα

ΔΙΑΚΟΠΕΣ ΣΤΗ ΒΕΡΑΝΤΑ Εικ.: Φωτεινή Τίκκου Μεταίχμιο, Αθήνα 2015, σελ. 70

Ο εννιάχρονος Δημήτρης δεν θα πάει διακοπές. Θα περάσει το καλοκαίρι στο σπίτι του με τη γιαγιά, αφού οι γονείς του δεν θα πάρουν άδεια. Θα παίζει στη βεράντα ως αργά το απόγευμα που θα γυρίσει η μητέρα του. Και δεν του αρέσει καθόλου αυτό. Ώσπου ένα πρωί βλέπει στο μπαλκόνι της απέναντι πολυκατοικίας ένα συνομήλικό του κορίτσι, αλλά κι ένα σκύλο. Η διάθεσή του αλλάζει. Μέρα με τη μέρα, όλο και κάτι σοφίζεται για να τραβήξει την προσοχή της μικρής. Τελικά, οι διακοπές θα περάσουν με απρόσμενο τρόπο. Ιστορία γραμμένη με φρεσκάδα και χιούμορ, σε πειστική πρωτοπρόσωπη αφήγηση, που θ’ αγγίξει τα παιδιά προεφηβικής ηλικίας, ιδίως όσα βιώνουν παρόμοιες καταστάσεις, υποχρεωμένα να περάσουν τις καλοκαιρινές διακοπές στην πόλη. Λ.Π.-Α.

Αθηνά Μπίνιου Η ΚΥΡΑ ΤΗΣ ΑΙΞΩΝΗΣ

Εικ.: Μαρία Οικονόμου Πατάκης, Αθήνα 2015, σελ. 230

Η έμπνευση για τη δημιουργία αυτού του βιβλίου, όπως εξηγεί η συγγραφέας στον πρόλογο, ήρθε με την αποκάλυψη τμήματος ενός αρχαίου δρόμου κατά την εκσκαφή για την ανέγερση κτιρίου στην περιοχή της Αιξωνής, στη σημερινή άνω Γλυφάδα. Από κει και ύστερα, καταλαβαίνει κανείς πόση έρευνα και μελέτη των πηγών χρειάστηκε, ώστε η Αθηνά Μπίνιου να συνθέσει αυτό το πρωτότυπο αφήγημα. Έστησε προσεκτικά μια τοιχογραφία με πρόσωπα, κατοίκους της περιοχής το 500 π.Χ., και τα ζωντάνεψε με τέτοιον τρόπο ώστε να μας παρουσιάζουν γλαφυρά και αυθεντικά την καθημερινή τους ζωή, τις χαρές και τις λύπες τους, τις συνήθειες και τις δοξασίες τους. Βάθος στην τοιχογραφία δίνει ένα πρόσωπο από τα κεντρικά, μια «παραμυθού» της εποχής εκείνης, συνώνυμη με την περιοχή, η κυρά Αιξωνή, που με κάθε ευκαιρία αφηγείται κομμάτια από την ελληνική μυθολογία ή την παλιότερη ιστορία. Προέκταση στο μέλλον θα δώσουν οι αφηγήσεις από διαδόχους της, στις επόμενες γενεές. Έτσι, στις τελευταίες σελίδες, πληροφορείται ο αναγνώστης πώς κύλησε και τι έφερε ο χρόνος, ώσπου να φτάσει στη σημερινή της μορφή η περιοχή. Βιβλίο γραμμένο με λογοτεχνικότητα, ευσυνειδησία και αγάπη, πολύτιμο όχι μόνο για όσους

48/8

ενδιαφέρονται για την περιοχή Γλυφάδας-Βούλας-Βουλιαγμένης, αλλά και για κάθε αναγνώστη, μικρό ή μεγάλο, που αγαπάει την αρχαιολογία, τη μυθολογία και την ελληνική ιστορία. Λ.Π.-Α.

Ιωάννα Μπουλντούμη ΣΚΥΛΙΣΙΑ ΖΩΗ

Εικ.: Κατερίνα Χαδουλού Μεταίχμιο, Αθήνα 2015, σελ. 90

Το γραφείο αστυνομικών ερευνών της Ιωάννας Μπουλντούμη διαθέτει ένα ισχυρό χαρτί – άντε, ένα και μισό: τον Ηρακλή Πουαντιγιέ και τη βαρύκοη γάτα φίλη του, την Αγαθή. Ο Πουαντιγιέ πάντοτε ανακαλύπτει τους κλέφτες, γενικά τους ενόχους, σημασία όμως έχει η μεθοδικότητά του που τον οδηγεί στη λύση. Το γεγονός ότι μια δύσκολη υπόθεση, όπως είναι η εξαφάνιση ενός πίνακα μεγάλης αξίας, λύθηκε απρόσμενα και απροσδόκητα, ασφαλώς και οφείλεται στον Πουαντιγιέ. Ακόμη μεγαλύτερη αξία όμως έχουν το χιούμορ της συγγραφέως και η ευχαρίστηση που χαρίζει η ανάγνωση του κειμένου. Για την εικονογράφηση της Κατερίνας Χαδουλού έχουμε μιλήσει πολλές φορές, αλλά μία ακόμη έκφραση θαυμασμού δεν θα έβλαπτε. Α.Β.

Αντώνης Παπαθεοδούλου

ΑΠΟ ΤΗ ΓΗ ΣΤΗ ΣΕΛΗΝΗ Ή ΤΟ ΚΑΝΟΝΙ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ! Εικ.: Ίρις Σαμαρτζή Παπαδόπουλος, Αθήνα 2015, σελ. 40

Ο συγγραφέας επιχειρεί να αναπαραγάγει το μυθιστόρημα του Ιουλίου Βερν, Από τη Γη στη Σελήνη, συντομευμένο για τα σημερινά παιδιά. Όπως αναφέρεται στο Δελτίο Τύπου, το πείραμα θα συνεχιστεί υπό τον τίτλο «Μικρά ταξίδια με τη φαντασία του Ιουλίου Βερν». Όπως είναι γνωστό, το πρωτότυπο κείμενο βασίζεται σε μια ιδέα του Ίμπυ Μπαρμπικέιν, οπλοποιού, και στην τρέλα του Μισέλ Αρντάν, ονειροπόλου, που πραγμάτωσαν ένα τολμηρότατο ταξίδι σε μια εποχή που ήταν εντελώς αδύνατο να πραγματοποιηθεί. Κι όμως, πέτυχε να φτάσει ο άνθρωπος –μέσα από ένα μυθιστόρημα– στο φεγγάρι και να γίνει αληθινό το όνειρο του Μπαρμπικέιν, που σε «καιρό αργίας» των όπλων, δηλαδή όταν δεν υπήρχαν πόλεμοι,

49/9

θέλησε να φτιάξει το κανόνι της ειρήνης, που οι βολές του θα έφταναν ως το δορυφόρο της γης, όχι με εχθρική διάθεση αλλά ως μια ειρηνική αποστολή. Η Ίρις Σαμαρτζή έχει εικονογραφήσει, για ακόμη μία φορά, εξαιρετικά το πλούσιο σε έξυπνα ευρήματα κείμενο. Α.Β.

Κωνσταντίνος Πατσαρός ΤΟ ΚΟΥΤΙ

Εικ.: Βασίλης Γρίβας Μεταίχμιο, Αθήνα 2014, σελ. 108

Ο εντεκάχρονος Αρίφ είναι μαθητής της ΣΤ΄ Δημοτικού και νιώθει σαν εξωγήινος επειδή κατάγεται από άλλη χώρα. Δεν έχει φίλους, και δυσκολεύεται στο παιχνίδι με τους συμμαθητές του. Ώσπου μια μέρα που χάνει το μολύβι του, βάζει για πρώτη φορά το χέρι του στο κουτί με τα χαμένα αντικείμενα και όλα αρχίζουν ν’ αλλάζουν. Το καλογραμμένο και ενδιαφέρον αυτό βιβλίο προσεγγίζει με πρωτοτυπία και φρεσκάδα το θέμα της διαφορετικότητας από τη σκοπιά του «διαφορετικού» παιδιού. Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση του Αρίφ είναι απόλυτα πειστική. Πρόκειται για το πρώτο βιβλίο του συγγραφέα, που δείχνει ότι έχει το δώρημα της γραφής, ξέρει να απευθύνεται στα παιδιά, και υπόσχεται κι άλλα αξιόλογα έργα για νεαρούς αναγνώστες κάθε ηλικίας, με ενδιαφέροντα θέματα. Λ.Π.-Α.

50/10

για μεγάλα παιδιά και νέους Αντωνία Βιταλιώτου-Σέττα

ΣΤΟ ΝΗΣΙ ΜΕ ΤΗ ΣΙΔΕΡΕΝΙΑ ΚΑΡΔΙΑ Μίνωας, Αθήνα 2015, σελ. 130

Η μητέρα του Σταμάτη μετατίθεται στη Σέριφο καθότι εκπαιδευτικός. Το γεγονός αποδιοργανώνει τον Σταμάτη, που βλέπει να χάνει τους φίλους και την ησυχία του. Όμως η συνέχεια ανατρέπει την αρχική δυσθυμία. Στο διάβα του χρόνου θα βρει φίλους, αλλά κυρίως πάρα πολλά ενδιαφέροντα στο νησί. Μαθαίνει για τα μεταλλεία που έσφυζαν κάποτε από ζωή και έδιναν κίνηση και χρώμα στον τόπο. Ένας βάτραχος-αρχαίο νόμισμα, ο Σερίφιος βάτραχος, ο Νώε, τον συνοδεύει στις ανακαλύψεις του και όλα πάνε καλά. Το μυθιστόρημα της κ. Βιταλιώτου, βραβευμένο από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά, είναι από τα καλύτερα στο είδος του, με ελεγμένα ιστορικά αλλά και μυθοπλαστικά στοιχεία. Α.Β.

Άννα Κοντολέων

ΜΕΧΡΙ ΤΟ ΑΠΕΙΡΟ ΚΙ ΑΚΟΜΑ ΠΑΡΑΠΕΡΑ Πατάκης, Αθήνα 2015, σελ. 352

Η Άννα Κοντολέων, με το πρώτο αυτό εφηβικό μυθιστόρημά της, φανερώνει συγγραφικές αρετές που έχουν ήδη φανεί στα προηγούμενα βιβλία της Οι εφτά ψυχές του Κόμπο (για μεγάλα παιδιά) και Πού πηγαίνει η αγάπη όταν χάνεται (για μικρά). Εδώ καταπιάνεται μ’ ένα θέμα που ταλανίζει στις μέρες μας πλήθος παιδιά: την οικονομική δυσπραγία και την ανεργία των γονιών λόγω της οικονομικής κρίσης. Ο νεαρός Μάνθος, μοναχογιός, αναγκάζεται ν’ αφήσει τους φίλους και το σχολείο του για ν’ ακολουθήσει τους γονείς του σε νέο τόπο διαμονής, όπου η μητέρα του έχει βρει δουλειά. Ο θυμός για την απρόοπτη αλλαγή της ζωής του και τα προβλήματα προσαρμογής θα φέρουν στο φως και μια βαθύτερη αναστάτωση του συναισθηματικού του κόσμου από παλιότερες αιτίες, που όταν τις συνειδητοποιήσει θα καταφέρει να βρει τον πραγματικό του εαυτό και να αντιμετωπίσει σωστά το μέλλον του και τους άλλους. Η συγγραφέας, με τη μάσκα του 13χρονου ήρωά της, καταγράφει εύστοχα σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση τα όσα του συμβαίνουν, σκιαγραφώντας ταυτόχρονα μ’ επιτυχία και τους χαρακτήρες που τον περιβάλ-

51/11

λουν. Το αποτέλεσμα είναι ένα καλογραμμένο βιβλίο που θ’ αγγίξει τις ψυχές πολλών παιδιών, αλλά και πολλών γονιών.

Λ.Π.-Α.

Βέρα Πρατικάκη

ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΒΕΝΤΑΛΙΑΣ Εικ.: Ρένια Μεταλληνού Ψυχογιός, Αθήνα 2015, σελ. 94

Ιδιαιτέρως πρωτότυπο το θέμα του βιβλίου. Μια ιστορία με ηρωίδες τις... βεντάλιες, που όπως αποδεικνύει η συγγραφέας έχουν τα ιδιαίτερα μυστικά τους. Γιατί όπως έλεγε κι η θεία Σαρλότ που τις λάτρευε, «οι βεντάλιες δεν είναι απλώς ένα αξεσουάρ μόδας, έχουν γλώσσα και μιλούν και πρέπει να μάθεις να τις ακούς, γιατί αποκαλύπτουν πολλά συναρπαστικά μυστικά». Πράγματι, όταν κάποτε η θεία Σαρλότ πέρασε μιαν απίστευτη περιπέτεια που έμοιαζε με αστυνομική ταινία, η Μυρτώ, μέσα απ’ αυτές και την αποκωδικοποίηση της καθεμιάς, κατάφερε να ανακαλύψει το μέρος όπου την είχε απομονώσει ο ένοχος. Η Ρένια Μεταλληνού είναι πολύ πειστική με την ασπρόμαυρη εικονογράφηση του βιβλίου. Α.Β.

Χριστίνα Φραγκεσκάκη ΑΜΠΕΡ ΦΑΜΠΕΡ ΒΓΕ!

Εικ.: Μάρια Μπαχά Πατάκης, Αθήνα 2015, σελ. 76

Αυτή την ιστορία δεν την είχε ακούσει κανείς. Εμείς όμως τη διαβάσαμε μέσα από το ταξίδι ενός αγοριού που φορούσε σιδερένια παπούτσια και κουβαλούσε μια καρδιά γεμάτη θάρρος και τόλμη. Μέσα από το βιβλίο γνωρίσαμε πολιτείες όμορφες και δύσκολες, μας τάραξαν τα μποφόρ των λέξεων, μάθαμε για το πρώτο πολύχρωμο λεξικό και ξανακούσαμε το «άμπερ φάμπερ βγε» στην αναζήτηση της Άνοιξης που κάπου ήταν κλειδωμένη. Και μέσα σ’ όλα αυτά, ξανακούσαμε το τραγουδάκι των παιδικών μας χρόνων που είχαμε ξεχάσει: «Άκατα μάκατα σούκουτου μπε, άμπερ, φάμπερ, ντομινέ, άκατα μάκατα σούκουτου μπε, άμπερ φάμπερ βγε». Ο προσεγμένος λόγος της συγγραφέως μάς συγκίνησε! Το πνεύμα του βιβλίου ακολουθεί και η εικονογράφηση της Μάριας Μπαχά. Α.Β.

52/12

Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου ΤΟ ΓΕΛΙΟ ΚΑΝΕΙ ΚΑΛΟ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Χορηγός έκδοσης: FABER-CASTELL Αθήνα 2015, σελ. 192

Πρόκειται για συλλογική έκδοση. Μια κοινή δράση ογδόντα οκτώ συγγραφέων και ισάριθμων εικονογράφων, οι οποίοι δούλεψαν εθελοντικά για να προσφέρουν με τις ιστορίες και τις εικόνες τους γέλιο στα παιδιά. Ένα βιβλίο που διαθέτουν αποκλειστικά οι Σύλλογοι Γονέων και οι Σύλλογοι Διδασκόντων, βοηθώντας να στηριχθεί το ελληνικό σχολείο. Το βιβλίο διατίθεται με την προσφορά 5 ευρώ. Α.Β.

Με ιδιαίτερη χαρά καλωσορίζουμε το δέκατο και το ενδέκατο βιβλίο των εκδόσεων της Νομικής Βιβλιοθήκης στη σειρά «Παιδική Νομική Βιβλιοθήκη», που απευθύνονται όχι μόνο σε παιδιά, αλλά και σε γονείς και εκπαιδευτικούς, με άκρως ενδιαφέροντα θέματα, που τους δίνουν τη δυνατότητα να μάθουν για τα ζώα και τους νόμους που τα αφορούν. Εκτός από την ποιότητα της γραφής, τα βιβλία διακρίνονται και για την καλαίσθητη εμφάνισή τους: το σκληρό εξώφυλλο, το καλό χαρτί και την ελκυστική εικονογράφηση. Την επιμέλεια της σειράς έχει αναλάβει η γνωστή συγγραφέας και κριτικός βιβλίων Μαρίζα Ντεκάστρο.

Ελένη Σβορώνου

ΖΗΤΕΙΤΑΙ ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ ΜΕ ΜΟΥΣΤΑΚΙΑ ΚΑΙ ΟΥΡΑ! Εικ.: Mark Weinstein Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2015, σελ. 112

Όλα τα παραμελημένα και κακοποιημένα ζώα αποφασίζουν να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους για μια καλύτερη και αξιοπρεπή ζωή, και βρίσκουν τον καλύτερο τρόπο για να το καταφέρουν. Ο σκύλος Μπαρμπαρόσα, το ψάρι ο Μπαρμπούνης, η Λεό η λεοπάρδαλη, ένα δελφίνι κι ένας παπαγάλος, αποφασίζουν να μάθουν τη γλώσσα των ανθρώπων. Παρακολουθούν μαθήματα, μαθαίνουν τους νόμους, και με δικηγόρο τον Μπαρμπαρόσα αποκτούν όσα εμείς οι άνθρωποι τους οφείλουμε. Ευχάριστο και καλογραμμένο κείμενο, με τη γνωστή ποιότητα γραφής της συγγραφέως. Στα «συν» του βιβλίου, οι γνώσεις που αποκτούν οι αναγνώστες σχετικά με τους νόμους και τους κανόνες που κατοχυρώνονται από το Σύνταγμα της χώρας μας. Λ.Ψ.

53/13

Βασίλης Παπαθεοδώρου

ΗΤΑΝ ΤΟ ΙΝΔΑΛΜΑ ΜΟΥ Εικ.: Θ. Πέτρου Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2015, σελ. 112

Έχει περάσει πολύς καιρός στη χώρα μας, από τότε που ο γονιός μαζί με το παιδί του πήγαιναν στο γήπεδο για να παρακολουθήσουν έναν ποδοσφαιρικό αγώνα, να χειροκροτήσουν την ομάδα τους και να περάσουν καλά. Σήμερα, το ποδόσφαιρο έπαψε να είναι χαρά και γιορτή του αθλητισμού. Κυριαρχεί η βία, τα στημένα παιχνίδια, οι σκοτεινές συναλλαγές, τα πολλά εκατομμύρια που μαγνητίζουν τα νέα παιδιά. Ο έμπειρος συγγραφέας, έχοντας καλή γνώση του αντικειμένου, περιγράφει παραστατικά τη ζωή και τα όνειρα δύο νεαρών αδελφών σε έναν άγριο κόσμο που δεν γνώριζαν. Ταυτόχρονα, ο αναγνώστης μαθαίνει τους νόμους του αθλήματος και τις αρχές του φίλαθλου πνεύματος. Λ.Ψ.

Ντέιβιντ Ουάλιαμς

Η ΓΙΑΓΙΑ ΜΟΥ Η ΚΛΕΦΤΡΑ Εικ.: Τόνι Ρος Ψυχογιός, Αθήνα 2015, σελ. 222

Από τα βιβλία που δεν ξεχνιούνται! Με ένα χαμόγελο, αλλά και μ’ ένα δάκρυ στα μάτια, αστείο και συγκινητικό, ρεαλιστικά δοσμένο αλλά και με τη φαντασία να πρωτοστατεί, το βιβλίο αυτό δίκαια κατατάσσει το συγγραφέα στους δημοφιλέστερους συγγραφείς παιδικών βιβλίων στη Βρετανία, αλλά και παγκοσμίως, αφού οι στατιστικές αναφέρουν ότι κατά μέσο όρο πωλούνται 20.000 αντίτυπα των βιβλίων του κάθε βδομάδα. Δεν θα λέγαμε ότι πρόκειται για το διάδοχο του Ρόαλντ Νταλ, ούτε μας κάνουν εντύπωση οι «εκθαμβωτικές» πωλήσεις του. Μας αφήνει, μετά την ανάγνωση, με μια γεύση ικανοποίησης και γεμάτους ετερόκλητα συναισθήματα, που προκαλεί η υπόθεση της «κλέφτρας» γιαγιάς. «Όποιος νομίζει ότι οι γιαγιάδες φοράνε μαύρα και παίζουν κουνκάν όλη μέρα, θα εκπλαγεί ευχάριστα με αυτή την ιστορία», γράφει η εφ. Telegraph. «Ένα βιβλίο-κόσμημα, όπου ο Ουάλιαμς συνδυάζει δεξιοτεχνικά το χιούμορ με ένα πολύ τρυφερό μήνυμα», γράφει επίσης η Daily Mail. Ιδού και η δική μου ταπεινή γνώμη: «Ένα βιβλίο που με μάγεψε, που το ρούφηξα, που με διασκέδασε, που με λύπησε, που το ζήλεψα, που το έβαλα σε μια κόγχη της καρδιάς μου για να με συντροφεύει με την τρυφερότητά του». Ο ταλαντούχος εικονογράφος Τόνι Ρος ακολουθεί το πνεύμα του βιβλίου, και δίνει το στίγμα του με την ιδιοφυή εικονογράφησή του. Α.Β.

54/14

ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤO KAΛΟΚΑΙΡΙ Καλοκαίρι Με το τέλεμα του Μάη χρυσομάλλης νιος ορμάει με ψαθί φανταχτερό με το γέλιο του αργυρό κι όπου βρει χαρά τολμάει. Το ’να χέρι του θερίζει τα χωράφια κι αλωνίζει στάχυα και λαμποκοπά και με τ’ άλλο του νωπά φρούτα ολόδροσα χαρίζει. Είναι ξένοιαστος, γλεντάει, στα νερά τσαλαβουτάει, σκαρφαλώνει στα βουνά, χίλια αρώματα κερνά και τον ήλιο χαιρετάει. Μα στον καύσωνα φουντώνει, με τον άνεμο μαλώνει, βάζουν στις βουνοπλαγιές εμπρηστές τις πυρκαγιές κι η καρδούλα μας ματώνει. Ω, ξανθό καλοκαιράκι, φτάνει, δρόσισε λιγάκι, να χαρούν οι φαμελιές δασωμένες αγκαλιές στης ζωής το γαϊτανάκι.

Καλλιόπη Σπιτά

55

ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

Καλοκαίρι μ' άλογο Τροκοτρόκ τροκοτρόκ θερισμένο χωράφι, τροκοτρόκ τροκοτρόκ θημωνιά σα χρυσάφι. Τροκοτρόκ τροκοτρόκ ένα σκιάχτρο ανεμίζει, τροκοτρόκ τροκοτρόκ τ’ αγριμάνι φοβίζει. Τροκοτρόκ τροκοτρόκ χορτασμένα σπουργίτια, τροκοτρόκ τροκοτρόκ του χωριού νά τα σπίτια.

56

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Τροκοτρόκ τροκοτρόκ σαν πουλιά τραγουδάμε, τροκοτρόκ τροκοτρόκ στο ακρογιάλι που πάμε. Τροκοτρόκ τροκοτρόκ καλοκαίρι λυράρη! Τροκοτρόκ τροκοτρόκ ήλιε μου, ήλιε βαρκάρη! Κώστας Καλαπανίδας

Καλοκαίρι Τζι, τζι, τζιρ το τζιτζίκι, μεθυσμένο από ήλιο, στο χλωρό το κλαδάκι. Τον ιδρώτα στεγνώνει το γαλάζιο αεράκι. Τρι, τρι, τριλ το τριζόνι νανουρίζει τη νύχτα. Τ’ αστεράκι σπιθίζει. Στο πλατάνι τ’ αηδόνι τ’ όνειρό του σφυρίζει. Τρα, λα, λα τα παιδάκια στα βουνά, στ’ ακρογιάλια, με ψαράκια στ’ αγγίστρι, με σταφύλια στο χέρι˙ τρα, λα, λα, καλοκαίρι. Νίκος Κανάκης

διαχρονικά*

H ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΤΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ Ειρήνη Γενειατάκη

Σχολική Σύμβουλος Προσχολικής Αγωγής

λογοτεχνία επιδρά πολύπλευρα στον κόσμο του παιδιού, γιατί πέρα από τη γνώση για τα πράγματα, τα γεγονότα και τα φαινόμενα, του παρουσιάζει τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τα βιώματα άλλων ανθρώπων (και παιδιών). Τα λογοτεχνικά κείμενα κεντρίζουν την περιέργεια του παιδιού, του δίνουν την ευκαιρία να ταυτισθεί με τους ήρωες, να συμπάσχει αλλά και να αντιπαρατίθεται ή και να τους αμφισβητεί. Ακόμη, η λογοτεχνία αφυπνίζει τη δημιουργικότητα, τη διάθεση για ανακοίνωση, ικανοποιεί τη δίψα για περιπέτειες και εμπειρίες και οξύνει τη σκέψη του παιδιού (που ακολουθεί τη σειρά των γεγονότων). Από την άποψη αυτή, αποτελεί το ισχυρότερο κίνητρο για μάθηση σε όλα τα επίπεδα, δηλαδή νοητικό-γνωστικό, συναισθηματικόκοινωνικό και αισθητικό-δημιουργικό. Σήμερα όμως, εξαιτίας της υπερπροσφοράς στον τομέα της παιδικής λογοτεχνίας, τόσο στο χώρο του βιβλίου όσο και της τηλεόρασης και του ραδιοφώνου, υπάρχει ο κίνδυνος της επιφανειακής πρόσληψης και επεξεργασίας των εντυπώσεων. Γι’ αυτό, το Νηπιαγωγείο οφείλει να δώσει στα παιδιά την ευκαιρία να επεξεργαστούν τις εντυπώσεις με συζητήσεις, παίξιμο (δραματικό-μιμητικό, κ.λπ.) και με άνεση χρόνου μέσα σε ήρεμη ατμόσφαιρα που εμπνέει εμπιστοσύνη, ώστε να υποστούν την ανάλογη επίδραση. * Στις σελίδες αυτές επαναδημοσιεύονται κείμενα με διαχρονική αξία, που είχαν παρουσιαστεί στις Διαδρομές κατά τα πρώτα δεκαπέντε χρόνια της κυκλοφορίας τους. Τo άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε στο τεύχος 27 (Φθινόπωρο 1992).

57

ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

Η σωστή επιλογή επίσης είναι ένα μέλημα του Νηπιαγωγείου, και θα επιτευχθεί με το να τεθούν ορισμένα κριτήρια που αφορούν: α) τις παιδαγωγικές, β) τις ψυχολογικές θέσεις και απόψεις. α. παιδαγωγικές θέσεις Ανταποκρίνεται και συνεισφέρει το περιεχόμενο του προσφερόμενου λογοτεχνικού είδους, ώστε να υπηρετηθούν και να πραγματοποιηθούν οι σκοποί που τίθενται στο νόμο (σχετικά με την προσχολική αγωγή) και που αφορούν την εξέλιξη των ατομικών ικανοτήτων και κοινωνικών αναγκών του ατόμου σε σχέση με το μέλλον. β. ψυχολογικές θέσεις Ανταποκρίνεται το περιεχόμενο του βιβλίου στις ανάγκες, τα ενδιαφέροντα (επιθυμίες, φόβοι) και τις ικανότητες του παιδιού σε σχέση με το παρόν. Ας δούμε την προσφορά της λογοτεχνίας σε σχέση με τον κάθε τομέα που το Νηπιαγωγείο με την εργασία του υπηρετεί.

Νοητικός τομέας Όταν το παιδί έρχεται σε επαφή με ένα λογοτεχνικό κείμενο, μπορεί να παρακολουθεί τη λογική ακολουθία των σκηνών. Συνδυάζει, κριτικάρει, ακούει προσεκτικά, ρωτά, μετρά, περιγράφει, διηγείται, σκέφτεται, καλλιεργείται γλωσσικά με το να εμπλουτίζει το λεξιλόγιό του, αλλά και ασκεί την παρατηρητικότητά του, την αντίληψη και τη σπουδαιότερη προϋπόθεση για την εκμάθηση της ανάγνωσης στο Δημοτικό σχολείο. Οι πολλαπλές έρευνες Μ. Beitel (Lebensraum kindergarten) έχουν αποδείξει ότι οι εικόνες με την ιδιαιτερότητά τους (χρώμα, φιγούρες, κ.λπ.) προκαλούν τα παιδιά να εκφράζονται και να ξεπερνούν γλωσσικές δυσκολίες. Επίσης, απέδειξαν ότι η εικόνα με την αφαιρετική της ιδιότητα (παρουσιάζει τον κόσμο σε 2 αντί για 3 διαστάσεις) ανταποκρίνεται περισσότερο στις πνευματικές ικανότητες του παιδιού και προωθεί έτσι τη μάθηση από εσωτερικά κίνητρα. Βοηθητικά προς την κατεύθυνση αυτή (μάθηση από εσωτερικά κίνητρα) κρίνονται και τα ευχάριστα βιβλία που περιέχουν το στοιχείο του κωμικού, γιατί η χαρά και η ευχαρίστηση ωθούν τα παιδιά να ξανακούσουν τέτοιες ιστορίες και να εφευρίσκουν τα ίδια τέτοιες κωμικές καταστάσεις, με αποτέλεσμα να σκέφτονται, να εκφράζονται και να δημιουργούν. Τα εικονογραφημένα βιβλία, με τις φωτογραφίες και την καλλιτεχνική εικονογράφηση, προσφέρουν στα παιδιά τις πρώτες πληροφορίες για τα ζώα, τα φυτά, τα αυτοκίνητα, τα πλοία, τη συγκοινωνία, τα επαγγέλματα, τη ζωή στις πόλεις, στα χωριά, κ.λπ. Τέτοια βιβλία, βέβαια, δεν αντικαθιστούν σε καμία περίπτωση την άμεση επα-

φή με το περιβάλλον. Διεγείρουν όμως τη διάθεση του παιδιού να επανακαλύψει το περιβάλλον, να το δει και από άλλη οπτική γωνία, και να προσέξει και να εμβαθύνει σε πράγματα που δεν είχε προσέξει έως τότε ικανοποιητικά. Έτσι, ξυπνά η ερευνητική διάθεση του παιδιού, ιδιαίτερα δε για πράγματα που αποκλίνουν από αυτά που μέχρι τότε γνώριζε ή για ιδιαιτερότητες του περιβάλλοντος. Τέλος, το παιδί σε αυτή την ηλικία συγχέει το πραγματικό με το φανταστικό. Τα φανταστικά παραμύθια τού προσφέρουν τη δυνατότητα να κάνει αυτόν το διαχωρισμό, καθώς οδηγείται στο συμπέρασμα ότι μόνο στα παραμύθια συμβαίνει αυτό (Lebensraum kindergarten).

Κοινωνικός τομέας Η συγκέντρωση στον κύκλο κατά την επεξεργασία ενός λογοτεχνικού κειμένου είναι ένα άριστο μέσο για την ικανοποίηση του συναισθήματος της συντροφικότητας και της αίσθησης του «ανήκουμε μαζί». Έτσι εδώ (στον κύκλο), τα παιδιά απολαμβάνουν τη σιγουριά της ομάδας, ακούν τις απόψεις των άλλων, βλέπουν τις αντιδράσεις τους για τα γεγονότα και βοηθούνται γενικά από το πνεύμα και τις αλληλεπιδράσεις των μελών της ομάδας. Επίσης, όταν τα παιδιά συζητούν το περιεχόμενο των εικονογραφημένων βιβλίων με τους νηπιαγωγούς, αποκτούν τη σπουδαιότατη εμπειρία τού να κατανοούνται και να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη ως σύντροφοι. Η εικόνα και το κείμενο πληροφορούν τα παιδιά για τους ανθρώπους άλλων χωρών, τα συναισθήματα και τα προβλήματά τους (χαρά, λύπη, έπαρση, επιθετικότητα, φόβο, ανάγκες, ζήλεια, κ.λπ.), για άγνωστα επαγγέλματα, για ειδικές ανάγκες και την αντιμετώπισή τους. Έχουν έτσι την ευκαιρία να ταυτίζονται με άλλους ανθρώπους όσον αφορά την επικοινωνία και την αλληλοβοήθεια, και να αυξάνουν τις εμπειρίες τους. Η ιδιαιτερότητα και οι ανάγκες του

59

ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

60 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

άλλου, οι συγκρούσεις, οι χειρισμοί των προβλημάτων, οι λύσεις, όταν παρουσιάζονται όπως στην καθημερινή ζωή, βοηθούν τα παιδιά στην κατανόηση και την αποδοχή τους, στην αφομοίωση των θετικών σημείων. Τα παραδοσιακά παραμύθια, με το περιεχόμενο και τη μορφή τους, οδηγούν τα παιδιά σε μια καθαρτική λύτρωση από τις εντάσεις (άγχη-αγωνίες). Μέσα από την ταύτισή τους με τους ήρωες, τα παιδιά διαπιστώνουν ότι συμβαίνουν και σε άλλους όλα όσα συμβαίνουν και σ’ αυτά. Βοηθούνται επίσης στο να προσανατολιστούν προς ορισμένες ενέργειες μέσα από σκέψεις όπως: «Αυτός πέτυχε, ίσως και εγώ τα καταφέρω, ας μη φοβούμαι» (Lebensraum kindergarten). Η υπερίσχυση του δικαίου, στοιχείο που επικρατεί σε αυτά τα παραμύθια, τα κάνει να νιώσουν άνεση, σιγουριά, ασφάλεια και προστασία, κάτι που αποτελεί δικλείδα ασφαλείας για τη συναισθηματική τους ισορροπία. Τέλος, τα παραδοσιακά παραμύθια βοηθούν τα παιδιά στο να βρουν την ταυτότητά τους, ερχόμενα σε επαφή με την παράδοση και την πολιτιστική μας κληρονομιά. Τα φανταστικά παραμύθια, από την πλευρά τους, προσφέρουν θαυμαστές δυνατότητες για εξισορρόπηση και αντιστάθμισμα της πραγματικότητας, καθώς δίνουν στα παιδιά την ευκαιρία να ικανοποιήσουν επιθυμίες και ανάγκες που η πραγματικότητα με τη σημερινή σκληρή, πιεστική και ανελέητη πολλές φορές μορφή της, τους αποστερεί. Τα ρεαλιστικά παραμύθια, τέλος, που αναφέρονται σε πραγματικές ανθρώπινες ανάγκες και ιδιαιτερότητες ή αδυναμίες, από τη μια βοηθούν τα παιδιά να κατανοήσουν και να γίνουν ανεκτικά μπροστά σε τέτοιες καταστάσεις, από την άλλη όμως εμπεριέχουν τον κίνδυνο να πληγώσουν τα παιδιά που υπάρχουν στην τάξη και πιθανόν πλήττονται από τέτοιες ιδιαιτερότητες (αρρώστια, χωρισμένοι γονείς, μετανάστες, κ.λπ.).

Αισθητικός τομέας Η τεχνοτροπία και η όλη δομή των εικόνων στα εικονογραφημένα βιβλία έχουν μια αισθητική αξία που το παιδί ασυνείδητα βιώνει και απολαμβάνει, με αποτέλεσμα σταδιακά να δένεται με το πεδίο της ζωγραφικής. Σιγά-σιγά αρχίζει να αντιλαμβάνεται τα διάφορα στιλ και τις τεχνικές, και να εμβαθύνει στην αίσθηση του ωραίου, του λεπτού και του αισθητικού. Τα παραμύθια, οι ιστορίες, μα προπαντός η ποίηση, όταν είναι δοσμένα με ευαισθησία και λογοτεχνικό ύφος και το περιεχόμενό τους ανταποκρίνεται στις πνευματικές ικανότητες αλλά και στις ψυχολογικές-συναισθηματικές ανάγκες (για σιγουριά, προστασία, αναγνώριση, περιπέτεια, χαρά, επιθυμία), συναρπάζουν το παιδί μέσα από την αισθητικότητα του κειμένου (δομή της φράσης, ρυθμός, ρίμα, κ.λπ.). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το παιδί να αναπτύσσει μια λεπτή αισθαντικότητα που θα το οδηγήσει να απολαμβάνει το αισθητικά ωραίο και θα του αναπτύξει την αγάπη για τη λογοτεχνία, στην οποία αργότερα, σε στιγμές έντασης, θα καταφύγει ώστε να εξισορροπεί την καθημερινότητά του και να

61 

ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

αναζωογονείται. Η επιμονή των παιδιών στο να τους ξαναδιαβάζουμε ή να τους διηγούμαστε όμορφα και συναρπαστικά λογοτεχνικά αποσπάσματα, η υπενθύμισή τους προς εμάς για φράσεις που ξεχάσαμε ή λέξεις που αλλάξαμε, είναι αδιάψευστη απόδειξη του ότι τα παιδιά απολαμβάνουν πραγματικά τη λογοτεχνία και σταδιακά εκλεπτύνουν το αισθητικό τους κριτήριο. Τέλος, όταν τα λογοτεχνικά κείμενα και οι εικόνες αναπαριστάνονται με διάφορους τρόπους (δραματοποίηση-παντομίμα-μίμηση-κουκλοθέατρο), όταν μάλιστα αυτή η αναπαράσταση περιλαμβάνει και την κατασκευή των μέσων (κοστούμια, μάσκες, κούκλες, εξαρτήματα), τίθενται σε κίνηση όλες οι πνευματικές δυνάμεις των παιδιών (σκέψη-γλώσσα-φαντασία), υπηρετείται η ανάγκη τους για κίνηση, μα προπαντός προάγεται η εφευρετικότητα και η δημιουργικότητά τους.

NIKOΣ ΚΑΝΑΚΗΣ: «ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΕΝΑΝ ΚΑΛΟ ΦΙΛΟ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΗ» της Αγγελικής Βαρελλά

το συνοπτικό βιογραφικό που συνόδευε τη συνέντευξη που έδωσε στις Διαδρομές το καλοκαίρι του 2001, ανέφερε:

62 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

«Ο Νίκος Κανάκης γεννήθηκε στα Τσιτάλια Αρκαδίας. Σπούδασε στη Μαράσλειο Παιδαγωγική Ακαδημία και τελείωσε τη διετή μετεκπαίδευση στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Εργάστηκε στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση ως δάσκαλος, επιθεωρητής και σχολικός σύμβουλος. Υπήρξε μέλος της συντακτικής ομάδας των Αναγνωστικών “Η γλώσσα μου”, στα πλαίσια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, την περίοδο 1981-1987». Για μας όμως που τον γνωρίζαμε πιο καλά, υπήρχαν και άλλα πολλά, εκτός απ’ αυτά τα ψυχρά τυπικά. Ήταν ένας αναντικατάστατος φίλος, που μας παρέστεκε βοηθώντας τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά. Πάντοτε παρών (μαζί του και ο Κώστας Καλαπανίδας), με την εμπειρία του προσφερόταν να κρίνει τις υποψήφιες συλλογές που έφθαναν στους διαγωνισμούς ποίησης που διοργανώναμε. «Ήταν ο άνθρωπος της καλής παρέας, που ήθελε να ζει ποιητικά, ανάλαφρα, ανέμελα, χαρούμενα, έχοντας φιλικά αισθήματα για όλους, ευχαριστημένος πάντοτε με τα λίγα κι όχι με τα πολλά» (Τασούλα Τσιλιμένη). Στο παιδικό ημερολόγιο που εκδόθηκε το 1997 από τις εκδόσεις Πατάκη και συνοδευόταν από σύντομες διασκεδαστικές βιογραφίες των συγγραφέων που εκδίδονταν στον ομώνυμο εκδοτικό οίκο, είχα γράψει συνοψίζοντας αυτά που ήξερα για τον πρόσχαρο φίλο μου:

«Γεννήθηκε: 4.5.1927 Ζώδιο: Ταύρος Τα έπαιρνε όλα σβάρνα, Σβάρνας ήταν και το παρατσούκλι του, όταν, άφοβος, παράσερνε τα παιδιά του χωριού του σε παράτολμα παιχνίδια. Μ’ έναν παππού παραμυθά και ανεκδοτολόγο, μια αδερφή μοιρολογίστρα, τακτικός θαμώνας στα πανηγύρια να συνοδεύει τους οργανοπαίχτες, έμαθε να τραγουδά δημοτικά τραγούδια και να παίζει μαντολίνο. Εκδότης εφημερίδας τοίχου από τα μικράτα του, θιασάρχης στα δεκαέξι του, σατιρικός ποιητής στις παρέες, μέτοικος για λίγο στην Αφρική, μια ζωή μποέμ, αξέχαστη, κι αργότερα γραμματοδιδάσκαλος σε όρη και σε βουνά. Ποιο άρωμα προτιμά; Σίγουρα θα σας πει το άρωμα της βανίλιας». Ιδού όμως και η αντίθεση: Το παρακάτω ποίημα έγραψε στη μνήμη του ο Κώστας Καλαπανίδας, συγγραφέας-ποιητής και επιστήθιος φίλος του.

ΑΦΑΝΕΙΑ Τη μέρα ακούω, βλέπω, πράττω Και παραπλανώ τις κοινές αναμνήσεις μας. Όμως τις νύχτες, ανεμπόδιστος Ξεκλειδώνεις τα όνειρά μου και μπαίνεις Λυρικός, δοτικός, πειρακτικός. Ταξιδεύουμε πάλι με το ίδιο VW Τραγουδάμε με το ίδιο κρασί Ασκούμε ο ένας τη σκέψη του άλλου Διαβάζουμε και γράφουμε κοινά βιβλία Ως και φίλους και όνειρα κάνουμε μαζί. Και ξάφνου μπήκες στο απουσιολόγιο. Νιώθω ενοχή σαν σε ξεχνώ. Θλίβομαι όταν σε θυμάμαι και δεν είσαι.

63

ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

Οι μαρτυρίες της γυναίκας του, της δασκάλας Σταυρούλας Μιχαλοπούλου, εστιάζονται στην αγάπη του Νίκου Κανάκη για το χωριό του, τα Τσιτάλια. Τα Τσιτάλια είναι ένα μικρό χωριό χτισμένο πάνω σ’ ένα πανέμορφο οροπέδιο του Πάρνωνα, ενενήντα πέντε χιλιόμετρα νότια της Τρίπολης. Πικρές, παιδικές αναμνήσεις είχαν γεννήσει στην ψυχή του την ανάγκη να ξαναδώσει ζωή στο σπιτικό του. Δίπλα στο ποίημα που παραθέτουμε, είχε γράψει ο ίδιος: «Ο καημός μου από μικρό παιδί, κι όταν μεγάλωσα το ’φτιαξα στο χωριό μου». Θέλω να φύγω γρήγορα να μη με βρει ο χειμώνας και κατεβάσει ο ποταμός και σπάσουν τα γεφύρια. Θα γίνω πρωτομάστορας και θα ’ρθω μιαν ημέρα και τούτο το καλύβι μας παλάτι θα το κάμω.

64

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Θέλω να φύγω γρήγορα να μη με βρει ο χειμώνας και κατεβάσει ο ποταμός κι αποκοπούν οι στράτες. Αλλά κι ένα δεύτερο ποίημά του, «Το ’ρημοκλήσι», έπαιξε σημαντικό ρόλο στην «αποχώρησή του». Από την κορυφή του «λόφου με τους κορυδαλλούς» σκορπίστηκε προς το Μυρτώο πέλαγος η τέφρα του, κατά πώς το ’θελε! Το ποίημα αυτό έχει μελοποιήσει η Αρλέτα: Στο καταράχι, πέρα στη δύση, μες στον ορίζοντα το ’ρημοκλήσι. Όταν ομίχλη το περιζώνει, πότε αλαργεύει, πότε σιμώνει. Λευκό πανάκι που αργοσαλεύει μέσα στα σύννεφα και ταξιδεύει.

Τον ποιητή Νίκο Κανάκη τον πρωτογνώρισα από το «Μαρουσάκι», ένα του ποίημα από τα Αναγνωστικά του Δημοτικού: Στο πρώτο πρώτο πέταγμα μικρό χελιδονάκι. Δυο δυο πηδάει τα σκαλιά το Μαρουσάκι. Λουλούδι στο παράθυρο, φεγγάρι φεγγαράκι, που παίζει με τη φυλλωσιά, το Μαρουσάκι. Στο ’να του χέρι το σταμνί, στ’ άλλο το κανατάκι. Δυο δυο πηδάει τα σκαλιά το Μαρουσάκι. Δημοσίευσε τις βραβευμένες από τη Γ.Λ.Σ. ποιητικές συλλογές για παιδιά Το διψασμένο λαφάκι και τα Ηλιοτρόπια, που εμπλούτισαν τα βιβλία του Δημοτικού σχολείου με ποιήματά του. Τα Ηλιοτρόπια είχαν την τύχη να μελοποιηθούν από τον Ορφέα Περίδη, και περιέχονται στο δίσκο «Το πρώτο πρώτο πέταγμα». Δημοσίευσε επίσης τα παιδικά μυθιστορήματα Ο λόφος με τους κορυδαλλούς και Τα άσπρα παπούτσια, που αξιώθηκαν με επανειλημμένες εκδόσεις, καθώς και το έξοχο μυθιστόρημα για ενηλίκους Το καλογεράκι. Ας παραθέσουμε εδώ μικρά αποσπάσματα από τη συνέντευξή του στις Διαδρομές («Ο Νίκος Κανάκης κουβεντιάζει με την Αγγελική Βαρελλά»), όπου παρατίθενται στοιχεία πολύ ενδιαφέροντα για την προσωπικότητά του: «Στη ζωή μου, από νωρίς μου έτυχαν τέσσερα σημαδιακά συναπαντήματα, που μου χάραξαν τη γραμμή που έμελλε αργότερα ν’ ακολουθήσω. »Το πρώτο: Είχα, μέχρι τα οκτώ μου χρόνια, έναν παππού παραμυθά και χαρισματικό στιχοπλόκο, που κάθε φορά που μ’ έβλεπε με πείραζε σκαρώνοντας σατιρικά στιχάκια, πειράζοντάς με, αλλά και περιγράφοντας πειρακτικά τον άλλοτε καλοσυνάτο κι άλλοτε δύστροπο χαρακτήρα μου. Πήρα, χωρίς να το πολυκαταλάβω, γραμμή γι’ αυτό, και οι πρώτες μου απόπειρες ήταν σατιρικά ποιήματα που σχολίαζαν περιστατικά, γεγονότα κι ανθρώπους του χωριού μου. »Το δεύτερο: Είχα ακόμη την τύχη να έχω μια αδερφή οκτώ χρόνια μεγαλύτερή μου, άριστη τραγουδίστρια και μοιρολογίστρα. Έγραφε τους στίχους σ’ ένα τετράδιο και με παρακαλούσε να τους διορθώσω, όντας εγώ μαθητής Γυμνασίου κι αυτή να μην έχει τελειώσει ούτε το Δημοτικό. Ποτέ

65

ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

δεν ξέχασα εκείνο το ξάφνιασμα. Μου φάνηκε πως μπήκα σ’ έναν πολύχρωμο, παραδεισένιο κόσμο. Ήταν σαν να μου φόρεσε μαγικά γυαλιά κι είδα τα ίδια πράγματα γύρω μου από άλλη οπτική γωνία. »Το τρίτο: Αυτό κι αν ήταν το μοιραίο συναπάντημα. Στην Τρίτη και Τετάρτη τάξη του πρωτοθέσιου Δημοτικού σχολείου του χωριού μου με ογδόντα μαθητές, έτυχε να έχω έναν φωτισμένο δάσκαλο, που μ’ έβαλε να πω στις σχολικές γιορτές τρία σημαδιακά για την αρτιότητά τους ποιήματα: τον “Παπαγάλο” του Ζαχαρία Παπαντωνίου, την “Ξανθούλα” του Σολωμού και το δημοτικό “Εγώ για το χατίρι σου τρεις βίγλες είχα βάλει...” Αυτά τα τρία ποιήματα λειτουργούσαν μέσα μου ως μέτρο σύγκρισης σε όποιο άλλο ποίημα έπεφτε στα μάτια μου ή, αργότερα, σε όποιο επιχειρούσα εγώ να γράψω, χωρίς να έχω εξυπαρχής συνείδηση αυτού του πράγματος». Α.Β.: Νά λοιπόν που οι σχολικές γιορτές μπορεί να βοηθήσουν τους μέλλοντες ποιητές.

66 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

«Μπορεί να τους βοηθήσουν, αλλά και να τους χαντακώσουν, κι αυτούς και την ποίηση, όταν αυτές οι γιορτές γίνονται, ως συνήθως, εντελώς πρόχειρα, βάζοντας τα παιδιά ν’ αντιγράψουν από εκείνες τις απαράδεκτες θε-

ματικές ανθολογίες, όπου ακούγονται στις σχολικές αίθουσες με στόμφο ένα σωρό στιχοπλοκήματα με αβαθείς ρητορείες. Εκεί έχει τη ρίζα της η παραποίηση και η παραλογοτεχνία». Α.Β.: Χαίρομαι που τόνισες αυτό το πράγμα, μόνο που σε διέκοψα και δε σ’ άφησα να μιλήσεις το τέταρτο «συναπάντημά» σου. «Ήταν τότε που συναντήθηκα, στις αρχές της δεκαετίας του ’70, με τον Ζαχαρία Παπαντωνίου, το βιβλίο του Αντώνη Μπενέκου, που μόλις είχε κυκλοφόρησε. Εκεί, ήρθα σ’ επαφή με όλα τα προοδευτικά μυαλά, που σπάσαν την παράδοση του ψευτορομαντισμού και της προγονοπληξίας, συμφιλιώνοντας την τέχνη με τη ζωή. Από ’κεί και πέρα ήξερα από πού να πιάσω το μίτο και τι πρέπει να κάνω». Α.Β.: Πρέπει να γίνεται ανάλυση των ποιημάτων; «Αυτός ο προβληματισμός ήταν πάντα επίκαιρος παλιότερα, όπως ο άλλος, αν έπρεπε τα παιδιά ν’ ακούνε το ποίημα μ’ ανοιχτά ή κλειστά τα βιβλία. Και για να λυθεί αυτό το “ανατολικό” ζήτημα, είχαν γίνει παιδαγωγικά συνέδρια κι είχαν ακουστεί πολλές αστειότητες όπως αυτή: “Το ποίημα είναι σαν το λουλούδι που, αν το αγγίξουμε, μαραίνεται...” »Το ποίημα, αν είναι καλό, πάντα κερδίζει και δε χάνει απ’ την ανάλυση, φτάνει η εργασία αυτή να γίνεται με ευαισθησία και απλότητα. Τα ποιήματα της νεοτερικής γραφής είναι υπαινικτικά, εμπεριέχουν κρυπτογραφικά σύμβολα, που η προσεκτική ανάλυση τ’ αποκωδικοποιεί και τα φωτίζει. Αλλά και τα ποιήματα της παλιάς γραφής είχαν κι αυτά τα δικά τους σύμβολα. Τι θα ’μενε, λόγου χάρη, από το “Γεφύρι της Άρτας”, που “ολημερίς το χτίζανε, τη νύχτα γκρεμιζόταν”, αν δεν ανοίγαμε το σκηνικό να ιδούμε τα δρώμενα πίσω από την αυλαία; Το πολύ πολύ η γεύση ενός γοητευτικού μύθου και μιας αδικαιολόγητης ανθρωποθυσίας». [...] «Όπως πολύ καλά ξέρεις, για να γίνει ο λόγος τέχνη, και μάλιστα τέχνη ποιητική, χρειάζεται πολλά να προϋπάρξουν, και –το πιο σημαντικό– να κατέχει κανείς πλήρως τη γλώσσα σ’ όλες τις αποχρώσεις της. Όμως το παιδί, και μάλιστα του Δημοτικού, δεν έχει προλάβει να ολοκληρώσει τη γλωσσική του κατάρτιση, και θα είναι αστείο να νομίσει κανείς ότι αυτό είναι κατορθωτό. »Για μερικούς, βέβαια, ευφάνταστους και πολυπράγμονες, όλα είναι κατορθωτά! Κι αναφέρομαι σ’ εκείνη την παλιά εκδοτική κομπίνα που κυκλοφόρησε σε βιβλίο, με τις φωτογραφίες μικρών παιδιών και τον κωμικό τίτλο 1.000 μικροί συγγραφείς γράφουν. Τέτοια φαινόμενα, όπως και οι ποιητικοί διαγωνισμοί παιδιών, που κάθε τόσο γίνονται χωρίς τις απαραίτητες εγγυήσεις γνησιότητας, δεν αξίζει τον κόπο να τις σχολιάσει κανείς. Το λιγότερο που μπορεί να καταλογίσει σ’ αυτούς που καταπιάνονται με τέτοιες πρωτοβουλίες, είναι μια ασυγχώρητη ανευθυνότητα».

67

ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

68

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Το πρωινό της 24ης Μαρτίου του 2015, ο Νίκος Κανάκης μαζί με το «Διψασμένο λαφάκι» του έφυγαν από κοντά μας, ψάχνοντας να βρουν ένα ποταμάκι... Μες στο λιοπύρι / ένα λαφάκι / το ποταμάκι Ψάχνει να βρει Δίψα και δρόμος / το ’χουν παιδέψει Κι έχει λιγνέψει. Μικρό λαφάκι, / το ποταμάκι / έχει στερέψει. Κι είναι ακόμα / μεσοκαλόκαιρο· / τάχα θα βρέξει;

νέα

ΚΡΑΤΙΚΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΓΙΑ ΤΟ 2014 Από το Τμήμα Γραμμάτων, Βιβλίου & Ψηφιακού Περιεχομένου της Διεύθυνσης Εφαρμογής Πολιτιστικής Πολιτικής της Γενικής Διεύθυνσης Σύγχρονου Πολιτισμού του Υπουργείου Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων, ανακοινώθηκαν τον Απρίλιο τα Κρατικά Βραβεία Παιδικού Βιβλίου για το 2014, που αφορούν στις εκδόσεις του έτους 2013, στα οποία κατέληξε η Επιτροπή Κρατικών Βραβείων Παιδικού Βιβλίου μέσα από τις βραχείες λίστες των υποψήφιων προς βράβευση έργων, μετά από επανειλημμένες συνεδρίες και μακρές συζητήσεις. Παράλληλα, όπως επιτάσσει η νέα νομοθεσία που διέπει το θεσμό των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας (Ν. 3905/2010), δόθηκε στη δημοσιότητα το σκεπτικό βράβευσης της αρμόδιας Επιτροπής για κάθε κατηγορία. • Το Βραβείο Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου απονέμεται κατά πλειοψηφία στο συγγραφέα Σάκη Σερέφα για το έργο του Δρόμο παίρνω, δρόμο αφήνω (εικονογράφηση: Βασίλης Παπατσαρούχας, εκδόσεις Μεταίχμιο). • Το Βραβείο Εφηβικού-Νεανικού Λογοτεχνικού Βιβλίου απονέμεται κατά πλειοψηφία στη συγγραφέα Αλεξάνδρα Μητσιάλη για το έργο της Θα σε σώσω ό,τι κι αν γίνει (εκδόσεις Παπαδόπουλος). • Το Βραβείο Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου απονέμεται κατά πλειοψηφία στον εικονογράφο Κώστα Μαρκόπουλο και στο συγγραφέα Δημήτρη Μπασλάμ για το έργο Η θυμωμένη μπετονιέρα (εκδόσεις Επόμενος Σταθμός). • Το Βραβείο Βιβλίου Γνώσεων για Παιδιά απονέμεται κατά πλειοψηφία στη συγγραφέα Νάνση Τουμπακάρη για το έργο της Ένα βιολί διηγείται – Εκπαιδευτικός οδηγός για τα λαϊκά μουσικά όργανα (εκδόσεις Καλειδοσκόπιο). • Οι βραχείες λίστες υποψηφίων προς βράβευση (για έργα εκδοθέντα το έτος 2013), από τις οποίες επελέγησαν οι ανωτέρω βραβευθέντες, είναι οι εξής (αλφαβητικά): Α. Υποψήφιοι για το Βραβείο Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου: 1. Ιεροπούλου, Εύα, Το παγκάκι που ήθελε να γίνει βάρκα, εκδ. Μεταίχμιο. 2. Κοντολέων, Μάνος, Μανόλο και Μανολίτο, εκδ. Πατάκη.

69

ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

3. Μαντουβάλου, Σοφία, Το φουστάνι με τις πεταλούδες, εκδ. Μεταίχμιο. 4. Παναγιωτάκης, Γιώργος, Αταξίες στην τάξη – Η κατάρα της Φράου Λίτσας, εκδ. Κέδρος. 5. Παπαθεοδούλου, Αντώνης, Έχω για συμμαθητή έναν πειρατή, εκδ. Παπαδόπουλος. 6. Παπαθεοδώρου, Βασίλης, Ναι, Βιρτζίνια, υπάρχει Άγιος Βασίλης!, εκδ. Καστανιώτη. 7. Σερέφας, Σάκης, Δρόμο παίρνω, δρόμο αφήνω, εκδ. Μεταίχμιο. 8. Χαλιακόπουλος, Γρηγόρης, Το ταξίδι του Φερεϋντούν, εκδ. Καλειδοσκόπιο.

70

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Β. Υποψήφιοι για το Βραβείο Εφηβικού-Νεανικού Βιβλίου: 1. Γκρέκου, Γλυκερία, Η μοναξιά των συνόρων, εκδ. Ψυχογιός. 2. Κάσδαγλη, Στέλλα, Ήθελα μόνο να χωρέσω, εκδ. Πατάκη. 3. Λυχναρά, Λίνα, Το μυστικό του παλιού αρχοντικού, εκδ. Πατάκη. 4. Μητσιάλη, Αλεξάνδρα, Θα σε σώσω ό,τι κι αν γίνει, εκδ. Παπαδόπουλος. 5. Παπαμόσχου, Ηρώ, Στα βήματα της Ιφιγένειας, εκδ. Πατάκη. 6. Πριοβόλου, Ελένη, Μαζί, εκδ. Καλέντης. 7. Σαραντίτη, Ελένη, Η Χαρούλα στους επτά ουρανούς, εκδ. Πατάκη. 8. Σταματελόπουλος, Παντελής και Μαρία Ηλιοπούλου, Το κάστρο της Ωριάς – Έλληνες και Φράγκοι στην ίδια κομητεία, εκδ. Κέδρος. 9. Τωμαδάκη, Κωστούλα, Αντίο, κορίτσι, εκδ. Κέδρος. Γ. Υποψήφιοι για το Βραβείο Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου: 1. Κατερίνα, Κρίς (εικονογράφος και συγγραφέας), Σχεδόν τα πάντα για τα χμ!, εκδ. Κέδρος. 2. Μαρκόπουλος, Κώστας (εικονογράφος), Μπασλάμ, Δημήτρης (συγγραφέας), Η θυμωμένη μπετονιέρα, εκδ. Επόμενος Σταθμός. 3. Σαμαρτζή, Ίρις (εικονογράφος), Τσίτας, Μάκης (συγγραφέας), Αχ, αυτοί οι γονείς, εκδ. Ψυχογιός. 4. Σαμαρτζή, Ίρις (εικονογράφος), Παπαθεοδούλου, Αντώνης (συγγραφέας), Οι καλές και οι κακές μάγισσες, εκδ. Παπαδόπουλος. 5. Σαμαρτζή, Ίρις (εικονογράφος), Γραμματικάκη, Μαριβίτα (συγγραφέας), Το μαγικό βιολί, εκδ. Καλέντης. 6. Στεφανίδη, Φωτεινή (εικονογράφος), Μπουλώτης, Χρήστος (συγγραφέας), Η επανάσταση των παλιών παιχνιδιών, εκδ. Καλέντης. 7. Τουλιάτου, Σοφία (εικονογράφος), Μπαμπέτα, Ιωάννα (συγγραφέας), Η ζωή που περισσεύει, εκδ. Πατάκη. Δ. Υποψήφιοι για το Βραβείο Βιβλίου Γνώσεων για παιδιά: 1. Αγγελίδου, Μαρία, Ιστορίες που τις είπε ο δρόμος, εκδ. Μεταίχμιο.

2. Ανδρουτσοπούλου, Αθηνά, Μεγαλύτερες κουβέντες με τη μαμά, εκδ. Ψυχογιός. 3. Ηλιόπουλος, Βαγγέλης, Με το ποδήλατό μου αρχηγό τα αυτοκίνητα νικώ, εκδ. Πατάκη. 4. Παπαθεοδούλου, Αντώνης, Το σκοτάδι φοβάται τον Νικόλα, εκδ. Μίνωας. 5. Παππά, Ροδούλα, Αλφαβητάρι: Αστείος παππούλης, κάπως χοντρούλης, εκδ. Νεφέλη. 6. Πλατή, Μαρίνα και Ελένη Μάρκου, Άνθρωπος ή βιολί; – Μια άλλη ματιά στα Κυκλαδικά Ειδώλια, εκδ. Καλειδοσκόπιο. 7. Σέρβη, Κατερίνα, Αρχαιολόγος από κούνια, εκδ. Πατάκη. 8. Τουμπακάρη, Νάνση, Ένα βιολί διηγείται – Εκπαιδευτικός οδηγός για τα λαϊκά μουσικά όργανα, εκδ. Καλειδοσκόπιο. Η σύνθεση της Επιτροπής Κρατικών Βραβείων Παιδικού Βιβλίου είχε ως εξής: Πρόεδρος: Αναστασία Κατσίκη-Γκίβαλου, Καθηγήτρια Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών / Αντιπρόεδρος: Αναστασία Οικονομίδου, Επίκουρος Καθηγήτρια Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης / Μέλη: Δέσποινα Δαμιανού, Επίκουρος Καθηγήτρια Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, Ευαγγελία Καλισκάμη, Κριτικός Παιδικής Λογοτεχνίας, Ιωάννης Παπαδάτος, Λέκτορας Τμήματος Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού του Πανεπιστημίου Αιγαίου-Κριτικός Παιδικής Λογοτεχνίας, Γιολάντα Πατεράκη, Συγγραφέας, Αναστασία Ροδοπούλου, Συγγραφέας, Ευσταθία Λαδά, Εικονογράφος, Πέτρος Μπουλούμπασης, Εικονογράφος.

71 

ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

ΕΟΡΤΑΣΜΟΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΗΜΕΡΑΣ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ (2 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2015) – ΒΡΑΒΕΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ IBBYΚΥΚΛΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Το Ελληνικό Τμήμα ΙΒΒΥ-Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου ανακοίνωσε στις 2 Απριλίου του 2015, Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου, στο Ινστιτούτο Θερβάντες, τα ετήσια βραβεία του σε φυσικά πρόσωπα και φορείς, που με τη δράση τους προωθούν τη φιλαναγνωσία, καθώς και τα βραβεία για τη συγγραφή και εικονογράφηση λογοτεχνικών βιβλίων για παιδιά και νέους, έκδοσης 2014.

72

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Τα αποτελέσματα ανά κατηγορία: Bραβείο «Πηνελόπη Δέλτα» σε συγγραφέα για την προσφορά του στην Παιδική Λογοτεχνία: Απονέμεται στον Κυριάκο Ντελόπουλο. Βραβεία σε φυσικά πρόσωπα και φορείς: 1. Από φέτος το βραβείο σε εκπαιδευτικό πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης χωρίζεται σε βραβείο δασκάλων και βραβείο νηπιαγωγών.

Βραβείο «Κ.Π. Δεμερτζή – στον Έλληνα Δάσκαλο» σε εν ενεργεία εκπαιδευτικό πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης που δείχνει έμπρακτα και αποτελεσματικά το ενδιαφέρον του για τη Φιλαναγνωσία και την Παιδική Λογοτεχνία: Απονέμεται στη Σόνια Ευθυμιάδου-Παπασταύρου, δασκάλα στο Δημοτικό σχολείο Μαυροχωρίου Καστοριάς. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ από τις εκδόσεις Άγκυρα. Βραβείο «Κούλα Κουλουμπή» σε Νηπιαγωγό που εισάγει με τους πιο ευφάνταστους τρόπους τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας στον κόσμο του παιδικού βιβλίου: Απονέμεται στην Ελένη Μπετεινάκη, νηπιαγωγό στο 10ο Νηπιαγωγείο Ηρακλείου Κρήτης. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ από τις εκδόσεις Διάπλους.

2. Βραβείο «Βασίλης Αναγνωστόπουλος» σε εν ενεργεία εκπαιδευτικό δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που δείχνει έμπρακτα και αποτελεσματικά το ενδιαφέρον του για τη Φιλαναγνωσία και τη Νεανική Λογοτεχνία:

Απονέμεται στον Διονύση Λεϊμονή, φιλόλογο στο 3ο Γυμνάσιο Νέας Ιωνίας Βόλου. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

3. Βραβείο «Παντελής και Χρήστος Αλέφαντος» σε παιδική/νεανική βιβλιοθήκη για τη συνολική της δράση: Απονέμεται στη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Χαλκίδας. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 500 ευρώ από τις εκδόσεις Καστανιώτη. 4. Βραβείο σε πρόγραμμα για την προώθηση της φιλαναγνωσίας στα παιδιά και τους νέους, το οποίο εκπόνησε και εφάρμοσε σχολείο, βιβλιοθήκη, άλλος φορέας ή φυσικό πρόσωπο: Απονέμεται στο πρόγραμμα «Βιβλία σε ρόδες», που εκπονεί η Πολιτιστική Εταιρεία ΠΥΡΝΑ. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ από τις εκδόσεις Πατάκη. 5. Βραβείο «Κυριάκος Παπαδόπουλος» σε σχολείο, βιβλιοθήκη ή άλλο φορέα που καλλιεργεί την αγάπη για το παιδικό/νεανικό βιβλίο με τη χρήση των νέων τεχνολογιών και κυρίως μέσω του διαδικτύου: Απονέμεται στο blog της Λέσχης Ανάγνωσης και Φιλαναγνωσίας (http:// lesxhanagnosis.blogspot.gr), το οποίο λειτουργεί η Υπεύθυνη Πολιτιστικών Θεμάτων Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής Αττικής, κα Χρύσα Κουράκη. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος. 6. Βραβείο σε Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων μαθητών Δημοτικού σχολείου, Γυμνασίου ή Λυκείου, που με τις δραστηριότητές του προωθεί την Παιδική/Νεανική Λογοτεχνία: Απονέμεται στο Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων 21ου Δημοτικού Σχολείου Βόλου. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ από τις εκδόσεις Μίνωας. 7. Βραβείο σε βιβλιοθηκονόμο που προωθεί συστηματικά και αποτελεσματικά την Παιδική/Νεανική Λογοτεχνία και την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας: Απονέμεται στη Φωτεινή Αβδελλή, βιβλιοθηκονόμο στο Εργαστήρι Πολιτισμού του Δικτύου για τα Δικαιώματα του παιδιού. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 500 ευρώ από τις εκδόσεις Λιβάνη. 8. Βραβείο σε σχολικό-μαθητικό έντυπο το οποίο καλλιεργεί τη φιλαναγνωσία και προωθεί την ανάγνωση Παιδικής Λογοτεχνίας: Απονέμεται στη σχολική εφημερίδα «8κτώ», του 8ου Νηπιαγωγείου Νάουσας. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Βραβεία σε λογοτεχνικά βιβλία για παιδιά και νέους, έκδοσης 2014: 1. Βραβείο «Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου» σε πρωτοεμφανιζόμενο συγγραφέα βιβλίου για παιδιά ή νέους:

73 

ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

Απονέμεται στη συγγραφέα Εύα Βακιρτζή για το βιβλίο Το αυγό (εκδόσεις Πατάκη).

2. Βραβείο «Πηνελόπη Μαξίμου» σε συγγραφέα βιβλίου αφήγησης βραχείας φόρμας για παιδιά: Απονέμεται στους: • Θοδωρή Παπαϊωάννου για το βιβλίο Ανάποδα (εκδόσεις Ίκαρος), και • Χριστίνα Φραγκεσκάκη για το βιβλίο Να το πάρει το ποτάμι (εκδόσεις Κέδρος).

 74

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

3. Βραβείο σε εικονογράφο και συγγραφέα βιβλίου με πολύχρωμη εικονογράφηση (picture book ή album) για την εικονογράφηση και για το κείμενο: Απονέμεται στους: • Αγγελική Δαρλάση (συγγραφή) & Ίριδα Σαμαρτζή (εικονογράφηση) για το βιβλίο Το Παλιόπαιδο (εκδόσεις Πατάκη), και • Στέλλα Μιχαηλίδου (συγγραφή) & Πέρσα Ζαχαριά (εικονογράφηση), για το βιβλίο Πολυξένη (εκδόσεις Παπαδόπουλος). 4. Βραβείο «Φανή Αποστολίδου» σε συγγραφέα μυθιστορήματος ή εκτενούς παραμυθιού για παιδιά έως 12 ετών: Απονέμεται στο συγγραφέα Φίλιππο Φιλίππου για το βιβλίο Οι περιπέτειες της Ελεάννας στη θάλασσα (εκδόσεις Πατάκη). 5. Βραβείο σε συγγραφέα εφηβικού ή νεανικού μυθιστορήματος: Απονέμεται στη συγγραφέα Μαρία Λαμπαδαρίδου-Πόθου για το βιβλίο Συνέντευξη με το φάντασμα του βάλτου (εκδόσεις Πατάκη). 6. Βραβείο «Βίτω Αγγελοπούλου» σε συγγραφέα βιβλίου γνώσεων για παιδιά: Απονέμεται στους Μαρία Αγγελίδου & Αντώνη Παπαθεοδούλου για το βιβλίο Καράβια που δεν φοβήθηκαν (εκδόσεις Ίκαρος). 7. Βραβείο σε μεταφρασμένο στα ελληνικά βιβλίο για παιδιά ή νέους: Απονέμεται στο βιβλίο του Almond David, Το Αγόρι που κολύμπησε με τα πιράνχας, για τη μετάφραση της Κώστιας Κοντολέων (εκδόσεις Ψυχογιός). Ευχαριστούμε θερμά τους αθλοθέτες και χορηγούς των βραβείων και το Ινστιτούτο Θερβάντες για τη φιλοξενία. Στην ίδια εκδήλωση ανακοινώθηκαν οι ελληνικές υποψηφιότητες για τα διε-

θνή Βραβεία Andersen 2015-2016, οι υποψηφιότητες για τo Βραβείo Astrid Lindgren, και οι προτάσεις βιβλίων για τους τιμητικούς πίνακες της ΙΒΒΥ. Υποψήφιοι για τα διεθνή Βραβεία Andersen Υποψήφια για τη συγγραφή και Πρέσβειρα Παιδικού και Νεανικού Βιβλίου 2015-2016, η συγγραφέας Ελένη Δικαίου. Υποψήφια για την εικονογράφηση και Πρέσβειρα Παιδικού και Νεανικού Βιβλίου 2015-2016, η εικονογράφος Λήδα Βαρβαρούση. Αναγραφή στους τιμητικούς πίνακες της ΙΒΒΥ • Το Παλιόπαιδο, της Αγγελικής Δαρλάση, για τη συγγραφή (εκδόσεις Πατάκη). • Το νησί της Ροδιάς, του Μάνου Κοντολέων, για την εικονογράφηση της Μυρτώς Δεληβοριά (εκδόσεις Ψυχογιός). • Θαύμα, του R. J. Palacio, για τη μετάφραση της Μαρίζας Ντεκάστρο (εκδόσεις Παπαδόπουλος). Υποψήφιοι για το Βραβείο Astrid Lindgren Από την Ελλάδα: Το Future Library και η αφηγήτρια-συγγραφέας Λιλή Λαμπρέλλη. Από το εξωτερικό: Το πρόγραμμα «The Examined Life – Greek Studies in the Schools».

75

ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

2015, χρονια δρασησ! Δράσεις Ελληνικού Τμήματος ΙΒΒΥ – Κύκλος Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου Το τρίμηνο Μαρτίου-Απριλίου-Μαΐου 2015, το Ελληνικό Τμήμα ΙΒΒΥ – Κύκλος Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου πραγματοποίησε πλήθος δράσεων με τη συμμετοχή των μελών του. Αναλυτικά:

76

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

1. Read & Share – Διαβάζω και Μοιράζομαι: Η δράση «Διαβάζω και Μοιράζομαι» (Read and Share), μια ιδέα της αντιπροέδρου του Ελληνικού Τμήματος ΙΒΒΥ κ. Βασιλικής Νίκα, βασίζεται σε ένα ελεύθερο σύστημα δανεισμού για άμεση πρόσβαση των παιδιών στα βιβλία, με μοναδικό στόχο τη δημιουργία αναγνωστών από μικρή ηλικία. Η ιδέα! Τα σχολεία δημιούργησαν στο προαύλιο ή στην είσοδο ένα «σπιτάκι» για τη φιλοξενία βιβλίων. Εθελοντές του Ελληνικού Τμήματος της ΙΒΒΥ γέμισαν το «σπιτάκι» με βιβλία τα οποία προέρχονταν από όλους σχεδόν τους εκδοτικούς οίκους και κατατέθηκαν τα τελευταία χρόνια προς βράβευση από τις επιτροπές των Βραβείων του Κύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου. Τα παιδιά δανείζονται βιβλία, τα διαβάζουν, και στο τέλος τα επιστρέφουν στη θέση τους, ώστε εκείνα να «συναντήσουν» τον επόμενο αναγνώστη. Μπορούν επίσης να αφήσουν τα δικά τους βιβλία και να τα μοιραστούν με άλλους αναγνώστες. Διαβάζοντας βιβλία λοιπόν, μοιράζεται η χαρά της ανάγνωσης. Πιλοτικά, η δράση υλοποιήθηκε με τη συνεργασία επιλεγμένων σχολείων της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της Αττικής. Ιδιαίτερη αναφορά αξίζει να γίνει στην Παιδοψυχιατρική Κλινική της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου το Ελληνικό Τμήμα ΙΒΒΥ – ΚΕΠΒ, σε συνεργασία με το διευθυντή κ. Γ. Κολαΐτη, δημιούργησε μια ζεστή γωνιά με βιβλία για τα παιδιά που επισκέπτονται τη κλινική ή νοσηλεύονται σε αυτήν. Ήδη ετοιμάζονται οι επόμενες συνεργασίες με σχολεία και άλλους φορείς για την επόμενη χρόνια. 2. 6 Μαρτίου – Πανελλήνια ημέρα κατά της σχολικής βίας και του εκφοβισμού: Tο Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ – ΚΕΠΒ ετοίμασε αφίσα (εικαστικόδημιουργικό: Διατσέντα Παρίση, σύνθημα: Βαγγέλης Ηλιόπουλος) με όλα τα βιβλία που δήλωσαν τα μέλη του (δημιουργοί και εκδότες) ότι βοηθούν στην πρόληψη και στην αντιμετώπιση της σχολικής βίας και του εκφοβισμού. Η αφίσα διανεμήθηκε ηλεκτρονικά σε σχολεία, συλλόγους, λέσχες ανάγνωσης, βιβλιοθήκες και άλλους φορείς.

3. Ακτιβιστές αναγνώστες – Διαβάζω για την πόλη, στην πόλη: Ομάδα συγγραφέων, εικονογράφων, εκπαιδευτικών, βιβλιοθηκονόμων και φίλων του παιδικού βιβλίου, μέλη του Κύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, πραγματοποίησαν περισσότερες από 25 εκδηλώσεις σε όλη την Ελλάδα, όπου διάβασαν σε σχολεία, βιβλιοθήκες, ομάδες, αθλητικά κέντρα, μουσεία και όπου αλλού υπάρχουν παιδιά, κείμενα αγαπημένων συγγραφέων με θέμα την «πόλη». Η δράση υλοποιήθηκε από τις 2 Απριλίου (Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου) έως τις 23 Απριλίου (Παγκόσμια Ημέρα Βιβλίου) και εντάχθηκε στο πλαίσιο της καμπάνιας «Ημέρες Βιβλίου 2015», που συντονίζει το Δίκτυο για τα Δικαιώματα του παιδιού με τη συνεργασία πολιτιστικών φορέων. 4. 12η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης: Από τις 7 έως τις 10 Μαΐου, το Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ – Κύκλος Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου συμμετείχε στη 12η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης, με ποικίλες εκδηλώσεις στο περίπτερό του και στους χώρους εκδηλώσεων της παιδικής γωνιάς. Την Πέμπτη 7/5 και την Παρασκευή 8/5 πραγματοποιήθηκαν παιχνίδια και δράσεις βασισμένες στην αφίσα της ΙΒΒΥ για την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου, τα οποία παρακολούθησαν πάνω από 200 παιδιά Νηπιαγωγείου και πρώτων τάξεων Δημοτικού. Την Πέμπτη 7/5 και την Παρασκευή 8/5, συγγραφείς που συμμετείχαν στον συλλογικό τόμο Το γέλιο κάνει καλό στο σχολείο παρουσίασαν τις αστείες ιστορίες τους στο κοινό μέσα από σκυταλοδρομία ανάγνωσης, ενώ το Σάββατο 9/5 η εικονογράφος Κωνσταντίνα Καπανίδου παρουσίασε ήρωες και εικόνες από τις αστείες ιστορίες και δημιούργησε εικαστικά έργα μαζί με τα παιδιά. Την Κυριακή 10/5 πραγματοποιήθηκε βιωματικό εργαστήριο φιλαναγνωσίας για εκπαιδευτικούς με θέμα «Η καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας με μικρές αστείες ιστορίες», με αφορμή την έκδοση του συλλογικού τόμου. Στην ίδια εκδήλωση έγινε η απονομή του βραβείου σε σχολικό μαθητικό έντυπο, στη σχολική εφημερίδα 8κτώ του 8ου Νηπιαγωγείου Νάουσας. Παράλληλα, για την προβολή και προώθηση του Γέλιου, ο συλλογικός τόμος εκτέθηκε στο περίπτερο του Ελληνικού Τμήματος, όπου μέλη μας ενημέρωναν εκπαιδευτικούς και γονείς για τη δράση. Για τις δράσεις του ΚΕΠΒ μπορείτε να ενημερώνεστε από την ιστοσελίδα <www.greekibby.gr>, από το λογαριασμό Greek IBBY- KYKLOS PAIDIKOY VIVLIOY στο Facebook, και τον αντίστοιχο στο Τwitter. Το Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ – Κύκλος Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου ευχαριστεί από καρδιάς όλα τα μέλη του, τους συνεργαζόμενους φορείς και τους χορηγούς για τη συμμετοχή στις δράσεις του. Όλοι μαζί μπορούμε περισσότερα!

77 

ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗΣ ΣΥΝΤΡΟΦΙΑΣ Η ΦΑΝΤΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΚΑΣΤΟΡΙΑ

 78 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Η «φαντασία πάει σχολείο» αποφάσισαν στην Καστοριά, και κάλεσαν 35 συγγραφείς και εικονογράφους από διάφορα μέρη της Ελλάδας να επισκεφτούν τα σχολεία τους και να πλαισιώσουν παράλληλες εκδηλώσεις το τριήμερο 11, 12 και 13 Μαΐου. Και ενώ στην Αθήνα –όπου ζουν οι περισσότεροι από αυτούς τους λογοτέχνες και εικονογράφους και η πρόσκλησή τους δεν θα είχε το παραμικρό οικονομικό κόστος που απαιτεί μια ανάλογη πρόσκληση– φαίνεται ότι συχνά λείπει το δημιουργικό κέφι που απαιτεί η πρόσκληση, η Περιφερειακή Ενότητα Καστοριάς και οι Δήμοι Καστοριάς, Άργους Ορεστικού και Νεστορίου όχι μόνο κάλυψαν για τρίτη χρονιά τα έξοδα μετάβασης και φιλοξενίας, αλλά εκπρόσωποί τους επιστράτευσαν και τη δική τους φαντασία για την επιτυχία του προγράμματος. Ιδιαίτερα συγκινητική ήταν η υποδοχή από το διδακτικό προσωπικό των Νηπιαγωγείων και Δημοτικών σχολείων που συμμετείχαν, ενώ ο βασικός συντονισμός έγινε από τους Σχολικούς Συμβούλους και τη Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Καστοριάς. Ο Διευθυντής Π.Ε. Καστοριάς, Γιώργος Μασλάρης, αλλά και ιδιαίτερα οι

σχολικοί σύμβουλοι Αλίκη Καζταρίδου, Έλενα Ζυγούρη και Σάββας Παντζαρίδης, βρίσκονταν παντού, συντονίζοντας, λύνοντας προβλήματα και προλαβαίνοντας επιθυμίες. Οι δάσκαλοι «αγκάλιασαν» τους επισκέπτες, αφού είχαν ήδη διαβάσει μαζί με τους μαθητές τους τα έργα τους, και περίμεναν ανυπόμονα να γνωρίσουν τους δημιουργούς, κρατώντας συχνά κάποιο συγκινητικό δώρο, φτιαγμένο από τα παιδιά, που σχετιζόταν με το έργο τους. Η δράση υλοποιήθηκε σε συνεργασία με τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά, υπό την προεδρία της συγγραφέως Ελένης Τσιάλτα. Κατά συνέπεια, οι καλεσμένες ήταν γυναίκες, με εξαίρεση το συγγραφέα Μέρκο Αυτζή. Η Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά αποτελεί το παλαιότερο λογοτεχνικό σωματείο για το παιδικό βιβλίο, με τον πρώτο σπόρο της να πέφτει το 1955. Για πολλά χρόνια πρόεδρος σε αυτήν διετέλεσε η Κηφισιώτισσα συγγραφέας Αγγελική Βαρελά, ενώ αντιπρόεδρος υπήρξε η αείμνηστη Κίρα Σίνου, επίσης κάτοικος Κηφισιάς. Πολλές είναι οι Κηφισιώτισσες συγγραφείς-μέλη της Συντροφιάς. Υπάρχει μάλιστα στα σκαριά και η ιδέα της συνεργασίας με την εφημερίδα Κηφισιά, μέσω της μόνιμης επικοινωνίας με τους αναγνώστες της. «Ψυχή» της λογοτεχνικής παρέας, μεταξύ άλλων, η συγγραφέας και εικονογράφος Λήδα Βαρβαρούση, φετινή υποψήφια για το Βραβείο Άντερσεν, η οποία ήταν και από τους πρώτους που βοήθησαν στο να στηθούν τα «Κηφισοπαιχνιδίσματα», που έγιναν πλέον θεσμός στην πόλη μας. Τα απογεύματα στην Καστοριά προσφέρονταν για μια βόλτα γύρω από τη λίμνη ή για χαλάρωση σε κάποιο από τα καφέ, κοντά σε κύκνους ή πάπιες. Οι πολλές και ποικίλες εκδηλώσεις όμως συνεχίζονταν και τα απογεύματα, οπότε μπορούσαν να συμμετέχουν και οι γονείς, οι οποίοι γρήγορα εγκατέλειπαν τις αναστολές τους, ζωγραφίζοντας και παίζοντας μαζί με τα παιδιά, σε δράσεις που οργανώνονταν σε συνεργασία κυρίως με τις Δημοτικές Βιβλιοθήκες. Μεγάλη συμμετοχή είχε και η ημερίδα που πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη 13 Μαΐου στο εντυπωσιακό πολιτιστικό Κέντρο του Άργους Ορεστικού. Το κέρδος ήταν για όλους πολλαπλό, περισσότερο ίσως για τους επισκέπτες. Μαζί με τις εικόνες της γραφικής αρχόντισσας του Βυζαντίου Καστοριάς, εισέπραξαν και την αγάπη των παιδιών, διαπίστωσαν την ανταπόκριση που βρίσκει το έργο τους, ενώ ιδιαίτερα δημιουργικές ήταν οι συζητήσεις με γονείς και εκπαιδευτικούς. Όχι λιγότερο σημαντική ήταν η επικοινωνία και η γνωριμία των δημιουργών μεταξύ τους, σε συνθήκες εκδρομής, απ’ όπου είναι πιθανόν να προκύψουν νέες ενδιαφέρουσες συνεργασίες. Μάλιστα, η πρώτη γνωριμία των συγγραφέων έγινε στο πούλμαν κατά τη διάρκεια της διαδρομής προς την Καστοριά, όπου αντάλλαξαν τα βιβλία τους και συστήθηκαν ουσιαστικά μέσα από το έργο τους. Η πρωτοβουλία αυτή όχι μόνο προώθησε τη φιλαναγνωσία, αλλά μακροπρόθεσμα θα βοηθήσει και στην προβολή της ίδιας της πόλης, αφού το σκηνικό της όμορφης Καστοριάς εύκολα μπορεί να «χωθεί» σε μελλοντικό βιβλίο κάποιου από τους φιλοξενούμενους συγγραφείς. Πιθανότατα μάλιστα, να παρεισφρήσουν στην εικονογράφηση κάποιου βιβλίου και οι οικογένειες από

79

ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

πάπιες, κύκνους και πελεκάνους, που φωτογραφήθηκαν από τους επισκέπτες εικαστικούς στην περιβόητη λίμνη. Τελικά, παρακάμπτοντας τη μιζέρια των καιρών, φαίνεται πως υπάρχουν άνθρωποι που μπορούν να δώσουν χώρο στη φαντασία. Οι συγγραφείς και εικονογράφοι που συμμετείχαν: Μαρία Αγγελίδου, Έρικα Αθανασίου, Γιώτα Αλεξάνδρου, Ελένη Αναστασοπούλου, Μερκούρης Αυτζής, Λήδα Βαρβαρούση, Αγγελική Βαρελλά, Σοφία Γαλή, Σοφία Γραμμόζη, Άννα Δαρδάλη-Βασιλειάδη, Κική Δημητριάδου, Βεατρίκη Κάντζολα-Σαμπατάκου, Ειρήνη Κατσίπη, Σταυρούλα Κάτσου-Καντάνη, Μαίρη Κρητικού, Νίκη Λεωνίδου, Λίνα Μουσιώνη, Ιωάννα Μπαμπέτα, Ηρώ Παπαμόσχου, Πωλίνα Παπανικολάου, Σοφία Παράσχου-Χατζηδημητρίου, Ελένη Πατελοδήμου, Αργυρώ Πιπίνη, Μαρία Ρουσάκη, Ευτυχία Σαμαρτζοπάνου, Τέτη Σώλου, Ελένη Τσιάλτα, Γιολάντα Τσορώνη-Γεωργιάδου, Χριστίνα Φραγκεσκάκη, Γιώτα Φώτου, Λεία Χατζοπούλου-Καραβία, και οι Καστοριανοί συγγραφείς: Σόνια Παπασταύρου-Ευθυμιάδου, Μερόπη Σωτηροπούλου-Μάγκελ και Νάνση Χατζή.

80 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Έρικα Αθανασίου

ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΑΡΘΡΩΝ ΣΤΙΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ Το περιοδικό Διαδρομές λειτουργεί με κριτές. Την κριτική επιτροπή αποτελούν μέλη της συντακτικής επιτροπής, πανεπιστημιακοί και άλλοι ειδικοί επιστήμονες, ανάλογα με τη θεματική του κειμένου που υποβάλλεται προς δημοσίευση. Τα κείμενα υποβάλλονται σε ηλεκτρονική μορφή είτε μέσω e-mail είτε σε CD (με τη συνοδεία δύο εκτυπώσεων). Στην πρώτη περίπτωση τα κείμενα υποβάλλονται σε: α) Eλένη Βαζούρα (evazoura@psichogios.gr), β) Τασούλα Τσιλιμένη (tsilimeni@gmail. com) και γ) Ελένη Ηλία (eilia@hol.gr). Στη δεύτερη περίπτωση αποστέλλονται ταχυδρομικά στη διεύθυνση: Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ, υπ’ όψιν Eλένης Βαζούρα, Τατοΐου 121 & Σπ. Μερκούρη 1, 144 52 Μεταμόρφωση Αττικής. ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Κάθε κείμενο δεν θα πρέπει να ξεπερνά στο σύνολό του τις 3.000 λέξεις. Στην πρώτη σελίδα υποβολής της πρότασης θα πρέπει να περιέχεται κατά σειρά: • Τίτλος άρθρου: στο κέντρο, με στοιχεία 14΄ έντονα (bold), και από κάτω κενό 2 στίχων (αράδων). • Ονοματεπώνυμο συγγραφέα ή συγγραφέων (στιλ γραμματοσειράς απλό, μέγεθος 12΄). • Ιδιότητα, ταχυδρομική διεύθυνση, ηλεκτρονική διεύθυνση, τηλέφωνο. Ακολουθεί μία (1) σελίδα όπου επαναλαμβάνεται ο τίτλος του άρθρου, όπως παραπάνω, και στη συνέχεια το πλήρες κείμενο, το οποίο θα είναι πλήρως στοιχισμένο ως εξής: • Γραμματοσειρά: Times New Roman Greek, σε μέγεθος 12΄ (για το κείμενο). • Διάστιχο: μονό. • Εισαγωγικά τύπου: « » για τις παραθέσεις και: ‘’ για όρους, κ.λπ. • Εφόσον υπάρχουν τίτλοι ενοτήτων εντός του κειμένου, αυτοί θα πρέπει να έχουν στοίχιση αριστερά, με στοιχεία 12΄ bold.

81 

ΤΕΥΧΟΣ 118 / 2015

Οδηγίες για τις βιβλιογραφικές αναφορές Σε ό,τι αφορά τις παραπομπές, σας παραθέτουμε στη συνέχεια παραδείγματα σύμφωνα με την American Psychological Association (4η έκδοση). Αναφορά σε άρθρα περιοδικών: Turner, J. C. (1975). Social comparison and social identity: Some prospects for intergroup behaviour. European Journal of Social Psychology, 5, 5-34. Αναφορά σε βιβλίο: Maccoby, E. E., & Jacklin, C. N. (1974). The psychology of sex differences. Stanford, CA: Stanford University Press. Αναφορά σε άρθρα που αποτελούν κεφάλαιο βιβλίου ή συλλογικού τόμου: Pratto, F., Sidanius, J., & Stallworth, L. M. (1993). Sexual selection and Sexual and ethnic basis of social hierarchy. In L. Ellis (Ed.), Social stratificatio αnd socioeconomic inequality (pp. 111-137). Westport, CT: Praeger.

82

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Αναφορές σε ηλεκτρονικές πηγές: Άρθρο σε περιοδικό: Kaplan, A., & Krueger, J. (1999). Compliance after threat: Self-affirmation or self-presentation? Current Research in Social Psychology, 4, 178-197. Retrieved November 2, 1999 from the World Wide Web: http://www.uiowa.edu/~grpproc/crisp/crisp.4.7.htm

Η ΓΙΑΓΙΑ ΜΟΥ Η ΚΛΕΦΤΡΑ

Ο ΚΥΡΙΟΣ ΒΡΟΜΥΛΟΣ

ΔΙΣΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΟΥΧΟΣ ΕΤΩΝ 12



Ο Μπεν βαριέται απίστευτα καθώς κάθε Παρασκευή είναι αναγκασμένος να μένει στο σπίτι της γιαγιάς του· η τηλεόρασή της δε λειτουργεί και το μόνο που της αρέσει να κάνει είναι να παίζει Σκραμπλ και να τρώει λαχανόσουπα. Σύντομα, όμως, ο Μπεν ανακαλύπτει πράγματα που αλλάζουν την εικόνα του γι’ αυτή.

Η Χλόη είναι ίσως το πιο μοναχικό κορίτσι στον κόσμο. Αλλά μια μέρα γνωρίζει τον κύριο Βρομύλο, τον άστεγο της γειτονιάς της. Εντάξει, μυρίζει λιγάκι, αλλά είναι ο μοναδικός άνθρωπος που της έχει φερθεί ποτέ τόσο καλά. Έτσι, όταν ο κύριος Βρομύλος χρειάζεται ένα μέρος για να μείνει, η Χλόη αποφασίζει να τον κρύψει στην αποθήκη του κήπου τους!

Ο Τζο Πατάτας είναι το πιο πλούσιο δωδεκάχρονο αγόρι του κόσμου. Ο Τζο έχει τα πάντα: ένα καταδικό του αγωνιστικό αυτοκίνητο Φόρμουλα 1, χιλιάδες αθλητικά παπούτσια, μέχρι και έναν ουρακοτάγκο για μπάτλερ! Ναι, ο Τζο έχει τα πάντα, αλλά του λείπει κάτι που το αποζητά πραγματικά: ένας φίλος...

Για παιδια απΟ 9 ετΩν

Κυκλοφορούν και σε e-books. Αναζητήστε περισσότερους από 1.000 τίτλους στο www.psichogios.gr/ebooks!

Οι ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ είναι το περιοδικό που ασχολείται με τη θεωρητική θεμελίωση της Παιδικής Λογοτεχνίας, την παρουσίαση παιδικών βιβλίων, την πληροφόρηση γύρω από την κίνηση των παιδικών βιβλίων καθώς και με τη διδακτική της λογοτεχνίας και τις εφαρμογές στο σχολείο.



Ενδιαφέρει: εκπαιδευτικούς γονείς εικονογράφους βιβλιοθηκάριους εκδότες παιδοψυχολόγους ερευνητές σπουδαστές και γενικά όσους ενδιαφέρονται για τα παιδικά βιβλία.