Diadromes teuxos no 112

112 XΕΙΜΩΝΑΣ 2013 Δωρεάν ηλεκτρονική έκδοση

ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ Διδακτικη λογοτεχνιας και εφαρμογες στο σχολειο

Κίρα Σίνου

Το παιδικό και εφηβικό αστυνομικό μυθιστόρημα 112-diadromes.indd 1

12/12/2013 2:02 ΜΜ

α ί λ β ι Β γιαΧρόνια Πολλά

ΣΑΠΙΟ ΦΕΓΓΑΡΙ

ΟΛΕΣ ΟΙ ΛΑΘΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1

ΣΑΛΙ ΓΚΑΡΝΤΝΕΡ

ÇΠΟΙΟΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΤΕΤΟΙΑ ΩΡΑ;È ΛΕΜΟΝΙ ΣΝΙΚΕΤ

Αναρωτιέμαι τι θα είχε γίνει αν... Αν η μπάλα δεν είχε πέσει πίσω από τον τοίχο. Αν ο Έκτορας δεν είχε πάει να τη βρει. Αν δεν είχε κρατήσει κρυφό το τρομερό μυστικό. Αν... Τότε μάλλον θα έλεγα στον εαυτό μου μια άλλη ιστορία. Βλέπετε, τα ÇανÈ είναι αμέτρητα, όπως και τα άστρα. O Έκτορας και ο Στάντις είναι φίλοι. Ζουν στη Ζώνη Επτά, σε μια περιοχή όπου όλοι οι κάτοικοι βρίσκονται υπό στενή παρακολούθηση. Όταν ανακαλύπτουν τα σχέδια της Μητρόπολης για τη δημιουργία ενός ψεύτικου Φεγγαριού, η ζωή τους παίρνει μια τρομακτική τροπή. Και ο Στάντις συνειδητοποιεί ότι πρέπει να αντισταθεί. Μια εξαιρετικά πρωτότυπη και συγκινητική ιστορία για τη δύναμη της φιλίας και της εμπιστοσύνης.

Προτού σκεφτείς να διαβάσεις το βιβλίο που κρατάς στα χέρια σου, κάνε στον εαυτό σου τις παρακάτω ερωτήσεις: 1. Είσαι περίεργος να μάθεις τι συμβαίνει σε μια παραθαλάσσια πόλη που δε βρίσκεται πια δίπλα στη θάλασσα; 2. Θέλεις να μάθεις περισσότερα για ένα κλεμμένο αντικείμενο που δεν κλάπηκε; 3. Πιστεύεις στÕ αλήθεια ότι σε αφορούν όλα αυτά; Γιατί; Τι άτομο είσαι; Είσαι σίγουρος; 4. Ποιος είναι αυτός που στέκεται πίσω σου; Τι συνέβη στους γονείς του; Από πού έρχονται αυτές οι κραυγές; Μήπως είναι αργά; Το βιβλίο αυτό περιλαμβάνει τις παραπάνω και ακόμα πολλές λάθος ερωτήσεις.

Αν α ζ η τ ή σ τ ε π ε ρ ισ σ ότ ε ρ ο υ ς α π ό 8 0 0 τ ίτλ ο υ ς e - b o o k σ τ ο w w w. p s i c h o g i o s . g r ! Όταν κλείνει ένα βιβλίο, ανοίγει ένας κύκλος επικοινωνίας! Βρείτε μας στο: Γίνετε μέλη δωρεάν στο www.psichogios.gr ή καλώντας χωρίς χρέωση στο 800 11 64 64 64 και κερδίστε προνόμια και δώρα.

112-diadromes.indd 2

12/12/2013 2:02 ΜΜ

Σ ΤΟ Χ Ω Ρ Ο Τ Η Σ ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Γ Ι Α Π Α Ι Δ Ι Α Κ Α Ι Ν Ε ΟΥ Σ Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Κ Α Ι Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Ε Σ Σ ΤΟ Σ ΧΟ Λ Ε Ι Ο

Kαι πάλι το παραμύθι Οι γιορτές δίνουν κάθε χρόνο την ευκαιρία σε όλους τους ανθρώπους, μικρούς και μεγάλους, να εισέλθουν στον κύκλο των λαϊκών ιστοριών και παραμυθιών, κι έτσι να θυμηθούν τα παιδικά τους Χριστούγεννα, την εορταστική ατμόσφαιρα, τα φαγητά, τις πίτες, τις μυρωδιές... Τα παιδικά μας χρόνια είναι η πατρίδα μας, λένε. Και τις μέρες αυτές ζούμε ξανά την πατρίδα μας! Θα ξανασυναντήσουμε τους καλικάντζαρους, τους καλαντιστές, τον παππού και τη γιαγιά να λένε παραμύθια για δράκους, για λάμιες, για βασιλόπουλα και πριγκίπισσες, για φτωχούς και πλούσιους, για έξυπνους και κουτούς, για τον απάνω και τον κάτω κόσμο. Το παραμύθι είναι ένα είδος αντανάκλασης της πραγματικής κοινωνίας, κινείται όμως στη σφαίρα του φανταστικού και του απίθανου. Με τις πολλαπλές αφηγήσεις και ερμηνείες του προσφέρει χαρά και ικανοποίηση τόσο στους μεγάλους όσο και στα παιδιά. Ο καθηγητής Μ. Γ. Μερακλής στο πρόσφατο βιβλίο του με τίτλο Για το λαϊκό παραμύθι – Διδακτικές προτάσεις για νηπιαγωγούς και δασκάλους (εκδ. Διάδραση, Αθήνα, σελ. 168) σημειώνει: «Υπάρχει κάτι απέραντα ανοιχτό στο παραμύθι, καθώς τα σχεδόν αμέτρητα σύμβολά του προσφέρονται σε σχεδόν αμέτρητες ερμηνείες, ώστε όλοι να δρέπουν καρπούς από αυτό το παραδείσιο περιβόλι: από τον ποιητή και τον φιλόσοφο έως το νήπιο και το παιδί». Στο παρόν τεύχος ο αναγνώστης θα βρει ενδιαφέροντα κείμενα για το παραμύθι, την εικονογράφηση, τη μελοποίηση, το σύγχρονο παιδικό και εφηβικό αστυνομικό μυθιστόρημα. Επίσης θα βρει αφιερωματικά κείμενα για τη συγγραφέα και μεταφράστρια Κίρα Σίνου, το ένθετο με τις βιβλιοκρισίες, τη συνέντευξη, τα Νέα, και άλλα πολλά.

Καλά Χριστούγεννα και Καλή Χρονιά!

112-diadromes.indd 1

Ο Διευθυντής

12/12/2013 2:02 ΜΜ

Περίοδος Γ’ : Xειμώνας 2013 Τεύχος 112 Δεκέμβριος 2013 - Ιανουάριος - Φεβρουάριος 2014 Τριμηνιαία Έκδοση (Περίοδος Β΄: 2001-2005, τεύχη 61-80 Περίοδος Α΄: 1986-2000, τεύχη 1-60)

ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ Κ ΑΙ ΝΕΟΥΣ Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Κ Α Ι Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Ε Σ Σ ΤΟ Σ ΧΟ Λ Ε Ι Ο

Ιδιοκτησία: Ελληνικό Τμήμα της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα / Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου Σωματείο μη-κερδοσκοπικό Μπουμπουλίνας 28, 10682 Αθήνα kyklos@greekibby.gr

Owner: Greek Section of I.B.B.Y. / Circle of the Greek Children's Book, a Greek non-profit union 28, Bouboulinas str., 10682 Αthens kyklos@greekibby.gr

Εκδότης & Διευθυντής: Βασίλης Αναγνωστόπουλος, e-mail: vanagno@ece.uth.gr

Publisher & Director: V. D. Anagnostopoulos, e-mail: vanagno@ece.uth.gr

Yπεύθυνοι Ύλης: Aγγελική Βαρελλά Ελένη Ηλία Τασούλα Τσιλιμένη Συντακτική Επιτροπή: Αγγελική Βαρελλά (Α.Β.), 210.808.06.05, e-mail: angeliki.varella@gmail.com Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη (Γ.Γ.-Σ.), 210.808.45.15 Ελένη Ηλία (Ε.Η.), 210.557.42.50, e-mail: eilia@hol.gr Μαρία Μιράσγεζη (Μ.Μ.), 210.522.68.66 Ηρώ Παπαμόσχου (Η.Π.), email: iro_papam@yahoo.gr Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου (Λ.Π.-Α.), 210.822.30.08, e-mail: loty@loty.gr Τασούλα Τσιλιμένη (Τ.Τσ.), 2310.342.856, e-mail: tsilimeni@gmail.com Θέτη Χορτιάτη (Θ.Χ.), 2310.273.514 Λίτσα Ψαραύτη (Λ.Ψ.), 210.681.22.81, e-mail: info@psarafti.gr Ιστοσελίδες σχετικές με το βιβλίο: ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ www.biblionet.gr ΕΚΕΒΙ http://www.ekebi.gr Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ http://www.greekibby.gr Ο ΜΙΚΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ http://www.mikrosanagnostis.gr ΚΕΙΜΕΝΑ – ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ http://keimena.ece.uth.gr

Εικόνα Εξωφύλλου: Ένα ελατάκι για τον Τάκη, Εκδόσεις Μεταίχμιο της εικονογράφου Μελίνας Δεσφινιώτου Marketing, Δημόσιες Σχέσεις και Διαφημίσεις: Ελένη Βαζούρα, 210.2804.847 e-mail: evazoura@psichogios.gr Επικοινωνία: Εκδ. Ψυχογιός A.E. Tατοΐου 121, 14452 Μεταμόρφωση Τηλ.: 210.2804.800 Eπιμελητής περιοδικού: Πέτρος Γιαρμενίτης DTP: Σπυριδούλα Βονίτση Το περιοδικό ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ εκδίδεται 4 φορές το χρόνο, τους μήνες Μάρτιο, Ιούνιο, Σεπτέμβριο και Δεκέμβριο Απαγορεύεται η μερική ή ολική αντιγραφή ή αναπαραγωγή του περιεχομένου ή της δομής του περιοδικού αυτού χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη ο οποίος διατηρεί όλα τα δικαιώματά του

112-diadromes.indd 2

3rd Period: Winter 2013 No 112 December 2013 - January - February 2014 Quarterly Publication (2nd Period: 2001-2005, No 61-80 1st Period: 1986-2000, No 1-60)

Editors: Angeliki Varella Helen Ilia Tasoula Tsilimeni Editorial Committee: Αngeliki Varella (Α.V.), 210.808.06.05, e-mail: angeliki.varella@gmail.com Galatia Soureli (G.S.), 210.808.45.15 Eleni Ilia (Ε.I.), 210.557.42.50, e-mail: eilia@hol.gr Μaria Μirasgezi (Μ.Μ.), 210.522.68.66 Iro Papamoschou (Ι.P.), email: iro_papam@yahoo.gr Loty Petrovits (L.P.), 210.822.30.08, e-mail: loty@loty.gr Τassoula Τsilimeni (Τ.Τs.), 2310.342.856, e-mail: tsilimeni@gmail.com Theti Hortiati (Th.H.), 2310.273.514 Litsa Psarafti (L.Ps.), 210.681.22.81, e-mail: info@psarafti.gr Book web sites: GREEK BOOKS IN PRINT DATABASE www.biblionet.gr NATIONAL BOOK CENTRE OF GREECE http://www.ekebi.gr THE CIRCLE OF THE GREEK CHILDREN’S BOOK http://www.greekibby.gr YOUNG READER http://www.mikrosanagnostis.gr “KIMENA” (TEXTS) – JOURNAL FOR THE STUDY AND RESEARCH OF CHILDREN’S AND YA LITERATURE http://keimena.ece.uth.gr

Cover Illustration: A fir-tree for Takis, Metaichmio Publications, illustrated by Melina Desfiniotou Marketing, Public Relations and Advertisments: Εleni Vazoura, 210.2804.847 e-mail: evazoura@psichogios.gr Communication: Psichogios Publications S.A. 121, Tatoiou str. 14452 Metamorfossi Τel.: 210.2804.800 Copy editor: Petros Yarmenitis DTP: Spyridoula Vonitsi DIADROMES is published four times a year in March, June, September and December The reproduction or copy of the contents or structure of this magazine, in whole or in part, is prohibited without the written authority of the publisher, who retains all rights

12/12/2013 2:02 ΜΜ

m

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

CONTENTS

m

Επισημάνσεις

4

Points

H εικονογράφος του τεύχους: Μελίνα Δεσφινιώτου

6

This Issue’s Illustrator: Melina Desfiniotou

Ο βασικός ήρωας του μαγικού λαϊκού παραμυθιού και η πορεία προς την αυτοπραγμάτωση του ανθρώπου της Γιάννας Σέργη

8

The standard hero of the magical folktale and the path towards man’s self-realisation

by Yianna Sergi

Τύποι οικογενειακής ποικιλομορφίας στα εικονογραφημένα παιδικά βιβλία των Ευαγγελίας Κούτρα & Τασούλας Τσιλιμένη

20

Varieties of family structure in children’s picture books by Εvangelia Koutra & Tassoula Tsilimeni

Το σύγχρονο παιδικό και εφηβικό αστυνομικό μυθιστόρημα της Παρασκευής Αντωνά

30

The contemporary children’s and teen’s crime novel

by Paraskevi Antona

Βιβλιοπαρουσιάσεις (30 τίτλοι)

43

Book Presentations (30 titles)

Επιλογή Χριστουγεννιάτικων βιβλίων (22 τίτλοι)

57

Review of a selection of Christmas books (22 titles)

Παιδικά Ημερολόγια για το έτος 2014 (7 τίτλοι)

63

Children’s Annual Calendars and Diaries for 2014 (7 titles)

Ποιήματα για τα Χριστούγεννα

65

Poems for Christmas

Aφιέρωμα στην Κίρα Σίνου

66

Special dedication to Kira Sinou

Η πληθωρική συγγραφέας και μεταφράστρια 66 A plethoric author and translator του Β. Δ. Αναγνωστόπουλου

by V. D. Anagnostopoulos Δυο λόγια για την αλησμόνητη Κίρα Σίνου 68 A few words about unforgettable Kira Sinou της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου

by Loty Petrovits-Andrutsopulou Η μεγάλη κυρία της ελληνικής 70 The great lady of Greek children’s παιδικής λογοτεχνίας literature της Έρικας Αθανασίου

by Erica Athanasiou Όταν οι ποιητές παίζουν με τις νότες… της Αγγελικής Βαρελλά

74

When the poets play with notes…

by Angeliki Varella

Συνέντευξη της Αγγελικής Μαστρομιχαλάκη από την Αγγελική Βαρελλά

80

An interview with Angeliki Mastromichalaki

by Angeliki Varella

Νέα

87 90

News

Προδιαγραφές υποβολής άρθρων στις Διαδρομές

Submission Guidelines

Τα ενυπόγραφα κείμενα εκφράζουν τις προσωπικές απόψεις των συγγραφέων τους.

The undersigned articles express the personal opinions of their authors.

112-diadromes.indd 3

12/12/2013 2:02 ΜΜ

επισημάν σ ε ι ς

επισημάνσεις

επισημάνσεις

Γνωστά που επιβεβαιώνονται

R

4

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Σταχυολογούμε μερικές διαπιστώσεις που περιλαμβάνονται σε άρθρο πρόσφατα δημοσιευμένο στο διαδίκτυο από τον Ευρωπαϊκό Κλάδο της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα (ΙΒΒΥ), με τίτλο «Γιατί οι δάσκαλοι πρέπει να διαβάζουν περισσότερα παιδικά βιβλία». Στο άρθρο αναφέρεται ότι έρευνες που έγιναν πριν από λίγο καιρό κατέδειξαν, μεταξύ άλλων, τα εξής: a Οι δάσκαλοι που θεωρούν απόλαυση το διάβασμα και διαβάζουν παιδικά βιβλία για ευχαρίστηση διαθέτουν καλύτερη γνώση της παιδικής λογοτεχνίας, αισθάνονται περισσότερη αυτοπεποίθηση, είναι ήρεμοι και απαλλαγμένοι από το άγχος μέσα στην τάξη. a Η ανάγνωση ως απόλαυση πρέπει να είναι μέρος της εκπαίδευσης των δασκάλων. a Οι εκπαιδευόμενοι δάσκαλοι πρέπει να ενθαρρύνονται στο να θεωρούν το διάβασμα μέρος της επαγγελματικής τους εξέλιξης. a Είναι πολύ σημαντικό να παρέχεται βοήθεια στους δασκάλους, ώστε να γίνονται πρότυπα αναγνωστών για τους μαθητές τους. a Οι δάσκαλοι που διαβάζουν οι ίδιοι και δείχνουν στην τάξη την αγάπη τους για το διάβασμα είναι σε θέση να παροτρύνουν αποτελεσματικά τους μαθητές τους να διαβάζουν περισσότερο. a Σε ερωτήσεις προς τους δασκάλους σχετικά με τους λόγους για τους οποίους έγιναν αναγνώστες, η χαρά του διαβάσματος φάνηκε να είναι η κυριότερη αιτία. Οι δάσκαλοι εξήγησαν ότι τους άρεσε το «να τους απορροφά η διήγηση» ή «να χάνονται μέσα σ’ ένα βιβλίο». Έγινε φανερό επίσης ότι διατηρούσαν στενούς προσωπικούς δεσμούς με κάποια κείμενα από την παιδική τους ηλικία, και το γεγονός ότι μπορούσαν να επανέρχονται στις σελίδες τους και να γνωρίζουν το περιεχόμενο, τους παρείχε περισσότερη άνεση και αυτοπεποίθηση όταν διάβαζαν αυτά τα βιβλία στην τάξη. Τα παραπάνω δε μας λένε, βέβαια, κάτι καινούριο. Γνωστά σε μεγάλο βαθμό τα όσα διαπιστώθηκαν – καλό είναι ωστόσο ν’ ακούμε ότι επιβεβαιώνονται διεθνώς όλο και περισσότερο. Λ.Π.-Α.

112-diadromes.indd 4

12/12/2013 2:03 ΜΜ

ις

Για τις «ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ» με σατιρική διάθεση από τη Θέτη Χορτιάτη

Πολύχρονο 2013

Καθηλωμένοι στο γυαλί R

Καθηλωμένοι στο γυαλί

5

σε μια βουβή ακινησία

ΤΕΥΧΟΣ 112 / 2013

μαράζωσε κι η φαντασία πέταξε άλαλο πουλί αλλού το γλέντι κι ο χορός λαλούν χρηματοπανηγύρια κλειστά βιβλία και παραθύρια μετράει τον τόκο ο καιρός. Ποιοι αφελείς, ποιοι πονηροί φαύλα ονόματα απ’ τη «Λίστα» σπασμένα πιάτα μες στην πίστα κι η ζεμπεκιά σκυφτή, πικρή. Ξεγελασμένη υποταγή στα δώρα-μάγια του αιώνα φόρεσε ο κόσμος άλλη εικόνα που πήρε σβάρνα όλη τη γη.

112-diadromes.indd 5

12/12/2013 2:03 ΜΜ

η εικονογράφος του τεύχους

Τ

Π

ΜΕΛΙΝΑ ΔΕΣΦΙΝΙΩΤΟΥ

R

6

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

H Μελίνα Δεσφινιώτου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1962. Σπούδασε ζωγραφική, σκηνογραφία και φωτογραφία στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών Αθήνας. Εχει κάνει μία ατομική έκθεση ζωγραφικής (Γκαλερί Ζουμπουλάκη, 2001) και μία ατομική έκθεση φωτογραφίας (Αthens Photo Festival, 2010). Συμμετείχε σε ομαδικές εκθέσεις ζωγραφικής της cheapart gallery στην Αθήνα και στη Βιέννη (2007-2012). Ασχολείται επίσης με την εικονογράφηση παιδικών βιβλίων. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα. ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΑ r 2012, Ευγένιος Τριβιζάς, Ένα ελατάκι για τον Τάκη, Ελληνικά Γράμματα/ Μεταίχμιο. r 2012, Ευγένιος Τριβιζάς, Το νανούρισμα του μικρού φακίρη, Ελληνικά Γράμματα/Μεταίχμιο. r 2003, Η κόκκινη Λένα και ο παπαγάλος απ’ τον Άρη: Ολυμπιονίκης, Μελάνι. r 2003, Κυρ. Χ. Αθανασιάδης, Ο Άγριος Βασίλης, Εστία. r 2002, Μαρία Μαμαλίγκα, Ζηλιάρικα, λαίμαργα και άλλα αινιγματικά ποιήματα, Εστία. r 2002, Μαρία Μαμαλίγκα, Ονειρικά, ανυπάκουα και ανήσυχα ποιήματα, Εστία. r 2002, Λένα Διβάνη, Η κόκκινη Λένα και ο παπαγάλος απ’ τον Άρη: Η ντομάτα των Χριστουγέννων, Μελάνι. r 2002, Λένα Διβάνη, Η κόκκινη Λένα και ο παπαγάλος απ’ τον Άρη, Μελάνι. r 2000, Λευκάδιος Χερν, Το αγόρι που ζωγράφιζε γάτες, και άλλες ιστορίες, Εστία. r 1997, Ισμήνη Καπάνταη, Στο κρυφό σχολειό, Ποταμός. r 1996, Στέλλα Βλαχοπούλου, Το συνέδριο των ζώων, 2ος τόμος, Εστία. r 1995, Στέλλα Βλαχοπούλου, Το συνέδριο των ζώων, 1ος τόμος, Εστία. r 1995, Στέλλα Βλαχοπούλου, Ο χορός των βιταμινών, Εστία. r 1994, Θ. Καλαμπαλίκη-Μπάου/Α.Μ. Πεζόνε-Πρίντσιου, Δεκαπέντε κλωστές δεμένες, Δελφίνι.

112-diadromes.indd 6

12/12/2013 2:03 ΜΜ

Α Ε Γι

Π ισ γι πο γρ

Τα απ κά να ει

Σ

μ

w w w. k e d r o s . g r σε όλα τα βιβλιοπωλεία

Τζάνι Ροντάρι

ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΣΠΑΤΕ ΚΕΦΙ Απόδοση: Δήμητρα Δότση Εικονογράφηση: Άννα Λάουρα Καντόνε Για παιδιά από 7 ετών Παραμύθια για να σπάτε κέφι, ένα βιβλίο με είκοσι πρωτότυπες ιστορίες. Ο συγγραφέας προτείνει τρεις διαφορετικούς επιλόγους για κάθε ιστορία και προτρέπει τα παιδιά να επιλέξουν αυτόν που προτιμούν και να αιτιολογήσουν το «γιατί», ή ακόμη και να γράψουν ένα δικό τους τέλος! Τα Παραμύθια για να σπάτε κέφι διασκεδάζουν, εδώ και πάνω από σαράντα χρόνια, μικρούς και μεγάλους, και, ταυτόχρονα, τους κάνουν να προβληματιστούν, να συζητήσουν, να δημιουργήσουν, να παίξουν. Η Άννα Λάουρα Καντόνε με την ευρηματική εικονογράφησή της ενισχύει την εκπαιδευτική αξία κάθε ιστορίας.

Σας προτείνουμε ένα διαδικτυακό παιχνίδι εμπνευσμένο από το βιβλίο Ο ΝΑΒΙΝΤ ΔΕΝ ΗΡΘΕ ΓΙΑ ΔΙΑΚΟΠΕΣ του Πάνου Χριστοδούλου (ΚΕΔΡΟΣ, 2007). Πρόκειται για ένα online παιχνίδι που απευθύνεται σε μαθητές, γονείς και εκπαιδευτικούς. Σε μια εποχή που το ρατσιστικό μίσος (είτε εκφράζεται με λόγια είτε με πράξεις) έχει γίνει ανεκτό και μέρος της καθημερινότητάς μας, αυτό το παιχνίδι έχει σκοπό να μας κινητοποιήσει. Σχεδιάστηκε για να παίζεται στις σχολικές τάξεις ή στο σπίτι με τους γονείς, σε συνδυασμό ή και ανεξάρτητα από την ανάγνωση του βιβλίου. Στην ιστοσελίδα του παιχνιδιού οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς μπορούν να βρουν πολλά υλικά (σχετική βιβλιογραφία, χρήσιμες διευθύνσεις, ιδέες για σχέδια εργασίας κ.ά.) που θα βοηθήσουν στις συζητήσεις με τα παιδιά. Μπείτε στο www.navid.gr και παίξτε το παιχνίδι «Ο Ναβίντ δεν ήρθε για διακοπές».

112-diadromes.indd 7

12/12/2013 2:03 ΜΜ

O BAΣΙΚΟΣ ΗΡΩΑΣ ΤΟΥ ΜΑΓΙΚΟΥ ΛΑΪΚΟΥ ΠΑΡΑΜΥΘΙΟΥ ΚΑΙ Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΑΥΤΟΠΡΑΓΜΑΤΩΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Γιάννα Σέργη Νηπιαγωγός-συγγραφέας-υποψήφια διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αιγαίου

Α

R

8

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

112-diadromes.indd 8

πό το σύνολο των «προσώπων» τα οποία συμμετέχουν και δρουν σε κάθε υπόθεση των μαγικών λαϊκών παραμυθιών, θα επιχειρήσουμε να περιγράψουμε την προσωπικότητα του βασικού ήρωα μέσα από την πορεία και τη δράση του, να αναδείξουμε το συμβολισμό τον οποίο περικλείει ο ρόλος του και, συνακόλουθα, την ψυχοπαιδαγωγική του διάσταση. Στόχος μας, μέσα από την καλύτερη γνωριμία με το κεντρικό παραμυθιακό πρόσωπο, είναι η κατανόηση σημαντικών στοιχείων του βαθύτερου νοήματος του λαϊκού παραμυθιού, τα οποία το καθιστούν ένα ισχυρό και πολυλειτουργικό παιδαγωγικό εργαλείο σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και ειδικότερα στο νηπιαγωγείο. Είναι γνωστό ότι στο μαγικό λαϊκό παραμύθι, με βάση την ολιστική και μυθική σκέψη των πρωτόγονων και των παραδοσιακών κοινωνιών, η οποία προϋποθέτει τη «συγγένεια αίματος» όλων των πραγμάτων (Cassiner, 1960.

Bell, 1976), αλληλεπιδρούν και συνεργάζονται όντα τα οποία προέρχονται από δύο κόσμους: τον γήινο-φυσικό και τον υπερφυσικό ή υπερβατικό. Ο παραμυθιακός βασικός ήρωας προέρχεται πάντα από τον φυσικό και, μάλιστα, από τον ανθρώπινο κόσμο, αν και μπορεί να επικοινωνεί, να συνεργάζεται και να συμβιώνει άνετα με υπερφυσικά όντα. Η επιλογή αυτή δεν είναι τυχαία. Όπως γράφει ο Μερακλής (1993:297), «ο λαϊκός αφηγητής ήθελε τον κεντρι-

12/12/2013 2:03 ΜΜ

κό ήρωα του παραμυθιού ανθρώπινο, για να μπορέσει να τον αγαπήσει και να ταυτιστεί μαζί του». Τον ήθελε όμως και ανώνυμο. Τα ονόματα των βασικών ηρώων που εντοπίζουμε στα παραμύθια είναι περιγραφικά, όπως Χιονάτη, Σταχτοπούτα, Μοσκάμπαρης, Σιμιγδαλένιος, και δηλωτικά ενός βασικού χαρακτηριστικού τους. Σύμφωνα με τον Lüthi (2004:28), κάποια συγκεκριμένα ονόματα των ηρώων του ευρωπαϊκού λαϊκού παραμυθιού, συνήθως τα Hans, Jean, Ivan, είναι τα πιο κοινά ονόματα ανθρώπων στην Ευρώπη από το τέλος του Μεσαίωνα. Δηλαδή, με το όνομα Ivan προσδιορίζεται γενικά ο Ρώσος, με το Hans ο Γερμανός, με το Γιάννης, Γιαννάκης, Γιάγκος ο Έλληνας, κ.λπ. Έτσι, ο βασικός ήρωας του μαγικού λαϊκού παραμυθιού δεν είναι κάποιος συγκεκριμένος τύπος επώνυμου ανθρώπου, αλλά μια συμβολική προσωπικότητα, εθνική αλλά και παγκόσμια, η οποία διευκολύνει ακόμη περισσότερο την ενεργοποίηση του μηχανισμού της ταύτισης στους ακροατές. Ο ήρωας είναι μοναχοπαίδι ή το τελευταίο παιδί της οικογένειας. Μπορεί να είναι γόνος μιας βασιλικής ή μιας πάμφτωχης οικογένειας, ένα περιθωριοποιημένο άτομο, όπως η χηναρού και η Σταχτοπούτα ή, ακόμη, ένα παιδί με κάποιο σωματικό ή νοητικό μειονέκτημα (Μερακλής, 2007:20). Η βασιλική καταγωγή εξαλείφεται σε συμβολικό επίπεδο εφόσον, σύμφωνα με τον Freud, η αναφορά του παραμυθιού στους βασιλείς γονείς σημαίνει γενικά ότι οι γονείς κυριαρχούν και εξουσιάζουν ακόμη τα παιδιά τους. «Μετωνυμικά, η αναφορά αυτή σημαίνει: ήταν μια φορά κι έναν καιρό ένας πατέρας και μια μητέρα». Με την ίδια ερμηνευτική προσέγγιση, επισημαίνει ο Bettelheim (1995), το παραμυθιακό βασιλόπουλο και η βασιλοπούλα είναι οι μεταμφιέσεις του αγοριού και του κοριτσιού. Η πλούσια ή η φτωχή καταγωγή εξαλείφεται επίσης στο επίπεδο που ο ήρωας, ούτως ή άλλως, θα βρεθεί μόνος να αντιμετωπίσει τους κινδύνους της ζωής και να βρει την ταυτότητά του, και το προαπαιτούμενο για να επιτύχει είναι το ψυχικό σθένος και όχι τα υλικά στοιχεία που κουβαλάει. Το παραμύθι λοιπόν ξεκινάει πάντα μέσα στο οικογενειακό πλαίσιο παρουσιάζοντας συνοπτικά την «αρχική κατάσταση» (Propp, 1991) και ένα πρόβλημα που είναι η αφορμή για την αναχώρηση του βασικού ήρωα και την αυτονόμησή του (Campbell, 2001). Το πρόβλημα αυτό προκαλείται είτε από εξωγενείς παράγοντες, όπως οι προσπάθειες της κακιάς μητριάς να τον εξοντώσει, η εγκατάλειψή του στο δάσος από τους φτωχούς γονείς, η ανάληψη μιας αποστολής που του επιβάλλεται, είτε από ενδογενείς όπως η διάθεση για περιπέτεια, η επιθυμία εύρεσης συντρόφου και η ανάληψη μιας εσωτερικά υποκινούμενης αποστολής από την ευθύνη που αισθάνεται ο ίδιος ο ήρωας λόγω των αξιών του που απειλούνται (Lüthi, αναφ. Μερακλής, 2007), π.χ. αναχωρεί για να βρει το αθάνατο νερό για ένα άρρωστο μέλος της οικογένειάς του ή για να σκοτώσει το δράκο που πήρε το νερό από τους ανθρώπους. Οποιοδήποτε από αυτά τα προβλήματα οδηγήσει τον ήρωα στην αναχώρηση υποδηλώνει ότι «ο ορίζοντας της οικογενειακής ζωής έχει παρακμάσει. οι παλιές θεωρίες, τα ιδεώδη και τα συναισθηματικά σχήματα δεν ταιριάζουν πλέον. έφτασε ο καιρός για το πέρασμα ενός κατωφλιού» (Campbell, ό.π.:71). Αυτή η πραγματικότητα αποκλείει παντελώς τη μεταστροφή του ήρωα. Είτε

112-diadromes.indd 9

9

R

ΤΕΥΧΟΣ 112 / 2013

12/12/2013 2:03 ΜΜ

R 10

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

112-diadromes.indd 10

η γριά μάνα παρακαλεί το μονάκριβο ή το μειονεκτικό γιο της να μη φύγει, είτε ο βασιλιάς και η βασίλισσα κρύβουν το παιδί τους, από τη γέννησή του ακόμη σε πύργο χωρίς παράθυρα, αυτό θα αναχωρήσει. Και πρέπει να αναχωρήσει, παραβαίνοντας την απαγόρευση, κατά τον Propp, αφού η μεγάλη αλήθεια που υποκρύπτεται στο παραμύθι και το βαθύτερο νόημά του, είναι η σκιαγράφηση της πορείας του ανθρώπου από τη γέννηση ως την ενηλικίωση και την ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του. Με άλλα λόγια, το μαγικό λαϊκό παραμύθι περιγράφει το γίγνεσθαι, τη διαδικασία αυτοπραγμάτωσης του ανθρώπου (Rogers, 1995). Με την απομάκρυνση από το σπίτι σηματοδοτείται η αναγκαιότητα ανακάλυψης του Εγώ, η αναγκαιότητα οικοδόμησης της προσωπικής ζωής (Zitzlsperger, 1999) και η πορεία αυτή, μακρά και επώδυνη, ξεκινά πάντα μοναχικά. Τώρα το οικογενειακό κέλυφος που υποστήριζε, προστάτευε και καθοδηγούσε, πρέπει να σπάσει και να δοθεί η ευκαιρία στο νεαρό άτομο να συνεχίσει μόνο. Εδώ το παραμύθι δημιουργεί ένα νέο κέλυφοςπεριβάλλον, ευρύτερο χωρικά, αλλά για ένα διάστημα κενό από ανθρώπινες παρουσίες, σκοτεινό και φαινομενικά αδιέξοδο. Συνήθως το αγαπημένο αυτό φυσικό περιβάλλον του παραμυθιού είναι το δάσος. Εκεί, ο νεαρός άνθρωπος «μέσα στην αναστάτωση που του έχει προκαλέσει το βάπτισμα στην καινούρια κατάσταση», «βρίσκει τη δυνατότητα να ενεργοποιήσει την προσωπικότητά του» (Καΐλα & Ξανθάκου, 1993:35). Στη συμβολική γλώσσα, το δάσος «όπως εκφράζεται μέσα στη λογοτεχνία από τη μνήμη των λαών, συμβολίζει τη χαμένη ασφάλεια και τις ξεχασμένες αξίες» (ό.π.) της παιδικής ηλικίας του ήρωα, όπως συμβαίνει στην ιστορία του Χάνσελ και της Γκρέτελ. Συμβολίζει ακόμα το άγνωστο και μυστηριακό και αντιστοιχεί στο ασυνείδητο μέρος του ψυχικού οργάνου. «Είναι ο τόπος όπου ανιχνεύει κανείς να βρει το σκοτεινό κομμάτι του εαυτού του και να το αναγνωρίσει» (Zitzlsperger, ό.π.:34) ή η συμβολική αναπαράσταση του χάους του ατόμου που δεν έχει βρει ακόμα το δρόμο του» (Cooper, όπ.:161). Στο σκοτεινό και γεμάτο από σιωπή δάσος ή στο βυθό της θάλασσας, στον κάτω κόσμο1, στην έρημο κ.λπ., εικόνες της σκοτεινής πλευράς της φύσης (Cooper, ό.π.:162) ή της εσωτερικής φύσης που απεικονίζεται με δάνεια από σκοτεινές, ανοίκειες και άγριες πλευρές του φυσικού περιβάλλοντος, εκεί όπου κατοικούν μάγισσες, άγρια ζώα, δράκοι και διάφορα υπερβατικά όντα, ο ήρωας έρχεται αντιμέτωπος με αρνητικές δυνάμεις με τις οποίες πρέπει να αναμετρηθεί και να τις νικήσει. Μόνο περνώντας και βιώνοντας την προσωπική περιπέτεια σ’ αυτές τις «περιοχές του αγνώστου» (Campbell, ό.π.) θα αποκτήσει αυτογνωσία, αίσθηση αυτοαποτελεσματικότητας και αυτοσεβασμό, δηλαδή αυτοεκτίμηση (Branden, 1983, 2000), απαραίτητη προϋπόθεση για την αυτοπραγμάτωση. Όπως λέει ο Jackson (1987, αναφ. Παναγιωτοπούλου-Αχείμαστου, 2008) η μοναξιά γίνεται τόπος και ευκαιρία της αναζήτησης μιας ισορροπίας, μιας διεργασίας ή επαναπροσδιορισμού διαφόρων προκλήσεων. Η μοναχική πορεία του ήρωα είναι δύσκολη. Γρήγορα το παραμύθι εμφανίζει τις κακόβουλες ενέργειες του αντιήρωα, τα ανυπέρβλητα εμπόδια τα οποία βάζει στο δρόμο του ήρωα, ανατρέποντας, προς το παρόν, κάθε περίπτωση

12/12/2013 2:03 ΜΜ

ADV

εικονογράφηση εξωφύλλου: Ίρις Σαμαρτζή ΒΚΜ: 8902 • Σελ. 128 • 7,50 e 112-diadromes.indd 11 ADV DIADROMES DEKEMVRIOS 13.indd 1

12/12/2013 2:03 ΜΜ 11/12/13 11:02 AM

R 12

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

112-diadromes.indd 12

ομαλής-ευνοϊκής εξέλιξης της δράσης. Ο ήρωας τώρα πρέπει να εξοικειωθεί με την ανατροπή και τη ματαίωση, να ανακαλύψει την ψυχική του δύναμη, να μάθει να ανασυντάσσει τις δυνάμεις του και να ξεπερνά τις αντιξοότητες με υπομονή και επιμονή, χωρίς να χάνει τον προσανατολισμό του στόχου του. Εξάλλου, όπως υποστηρίζει ο Freud, «το παραμύθι δεν είναι παρά η Οδύσσεια του Εγώ του κάθε ανθρώπου, το οποίο εκπροσωπείται με διαφορετικούς κάθε φορά ήρωες (Botella, 1997, αναφ. Σαρρής & Σταύρου, 2007:224). Οι δυνάμεις του κακού, που αντιπροσωπεύουν τα εμπόδια και τις δοκιμασίες στο παραμύθι μπορεί, σε ένα πρώτο επίπεδο, να απηχούν τους εξωτερικούς, κοινωνικούς κινδύνους και τις ανατροπές που καλείται να ξεπεράσει εποικοδομητικά ο ήρωας ή το κάθε άτομο στην πραγματικότητα της ζωής, αλλά, από τη σκοπιά της ψυχανάλυσης σημαίνουν τις εσωτερικές, υποσυνείδητες δομές που αντιτίθενται στις καλές, εφόσον το κακό αποτελεί μέρος της ανθρώπινης προσωπικότητας, σύμφωνα με τον Jung (αναφ. Μερακλής, 1996:23). Γιατί τα παραμύθια «δεν είναι ρεαλιστικά, δεν αντικαθρεφτίζουν μόνο εξωτερικά καθορισμένη πραγματικότητα, αλλά πραγματικότητα εσωτερική» (Lüthi, αναφ. Μερακλής, 2007:14). Η κάθε δοκιμασία είναι μια εμβάθυνση στο πρόβλημα ή στα πολλά προβλήματα που αντιμετωπίζει το άτομο, μια και «η Ύδρα που περιβάλλει το Εγώ έχει πολλά κεφάλια και όταν κόβεται το ένα, εμφανίζονται δύο εκτός και αν καυτηριαστεί το ακρωτηριασμένο μέλος» (Campbell, ό.π.:135). Γι’ αυτό και το παραμύθι δε μένει στο ένα εμπόδιο, στη μία δοκιμασία. Ο ήρωας βρίσκεται αντιμέτωπος με τρεις συνήθως κλιμακούμενες ως προς τη δυσκολία τους δοκιμασίες. Αποδίδονται έτσι οι δυσκολίες της ζωής και οι δυσκολίες που εμπεριέχονται στην έννοια του στόχου, η ανοχή στη ματαίωση και η συνακόλουθη ικανότητα επίλυσης προβλημάτων που πρέπει να αναπτύξει ο ήρωας ως ένα επίσης προαπαιτούμενο στοιχείο για την αυτοπραγμάτωση (Ξανθάκου & Καΐλα, 2002). Ωστόσο, αν ο ανταγωνιστής θεωρηθεί ως αυτόνομο πρόσωπο με το ρόλο του κακού, είναι σαφές από τη δράση του ότι πρόκειται για μια ασυγκρότητη προσωπικότητα

12/12/2013 2:03 ΜΜ

που υποφέρει από άλυτες συγκρούσεις. Η αδρή περιγραφή των ενεργειών του συμβάλλει, μέσα από το σχήμα των αντιθέσεων που υπηρετεί πιστά το παραμύθι, στην κατανόηση των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας όχι μόνο του ίδιου, αλλά και του βασικού ήρωα και, συνακόλουθα, στη δημιουργία ισχυρών προτύπων προς μίμηση και αποφυγή. Στην κρίσιμη καμπή της πορείας, στο χρονικό σημείο δηλαδή που ο ήρωας πρέπει να αγωνιστεί κατά των δυνάμεων του κακού, εσωτερικών ή εξωτερικών, και να τις νικήσει, η θέληση και η αποφασιστικότητά του γιγαντώνονται. Είναι σχεδόν έτοιμος να υπερβεί τον εαυτό του, ενώ ταυτόχρονα εμφανίζονται οι μαγικοί βοηθοί ή «ενδιάμεσα πρόσωπα» (Μερακλής, 2007:117), υπερβατικά ή δυνάμει υπερβατικά όντα, σαν την ψυχική ετοιμότητα του ήρωα ή ακριβώς αυτή, οι οποίοι του συμπαραστέκονται, του προσφέρουν το πολύτιμο δώρο τους και τον οδηγούν σε συνεχείς επιτυχίες ως την επίτευξη του στόχου του (ό.π.) και την ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του. Σε πολλές περιπτώσεις οι βοηθοί βρίσκονται σε κατάσταση ανάγκης και ο ήρωας τους βοηθά πρώτος. Ρίχνει το ψάρι που αργοπεθαίνει στη θάλασσα, δίνει από το ξεροκόμματό του στον πεινασμένο γέρο. Με ευγνωμοσύνη τα ευεργετημένα ζώα, όπως και οι ανθρώπινοι ήρωες, ανταποδίδουν το καλό και γίνονται οι βοηθοί του, παρέχοντας λύσεις στα δυσεπίλυτα προβλήματά του. Το ρόλο του μαγικού βοηθού μπορούν να πάρουν ακόμη οι νεκροί (όπως η μητέρα που «δίνει» το φόρεμα και τα γοβάκια στη Σταχτοπούτα που τηρεί τα νεκρικά έθιμα), τα φυτά και τα πράγματα (όπως η συκιά που διευκολύνει την απομάκρυνση της κόρης που επαίνεσε τα σκουληκιασμένα σύκα από τη μάγισσα που την καταδιώκει) (Σέργη, 2005), τα ουράνια σώματα (όπως ο ήλιος, το φεγγάρι και τα άστρα όταν προσφέρουν στον φτωχό γέρο το μαγικό τραπεζομάντιλο που γεμίζει φαγητά και τον χορταίνει, ως αντάλλαγμα για τη δίκαιη κρίση του στο πρόβλημά τους) (Σέργη, 2004), ακόμα και οι διάβολοι μπορούν να αναγνωρίσουν την «καλοσύνη […] ενός αγαθού ανθρώπου και να τον ευεργετήσουν με τα δώρα τους» (όπως τον μαγικό μύλο που βγάζει ό,τι

112-diadromes.indd 13

13

R

ΤΕΥΧΟΣ 112 / 2013

12/12/2013 2:03 ΜΜ

R 14

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

112-diadromes.indd 14

επιθυμήσει κανείς) «χωρίς την οπισθοβουλία να τον χρησιμοποιήσουν όπως ενεργούν κατά κανόνα για όργανό τους» (Μερακλής, 1998:257). Για να πάρει λοιπόν κάποιο παραμυθιακό «πρόσωπο» το ρόλο του μαγικού βοηθού, εκτός από λίγα που τίθενται από μόνα τους στην υπηρεσία του ήρωα, είναι απαραίτητες συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Ο ήρωας πρέπει να αποδείξει πρώτος ότι είναι δυνατός, έξυπνος, φιλεύσπλαχνος, ευγενικός, φιλικός, δίκαιος, ηθικός, ότι σέβεται τους άγραφους νόμους της κοινωνίας, τη φύση και τα πλάσματά της, ότι έχει αναπτύξει ανοχή στην ετερότητα, ότι έχει ψυχική ανθεκτικότητα, υπομονή και επιμονή, ότι μπορεί να σκέπτεται ορθά, ότι δε φοβάται τη διακύβευση και τον πειραματισμό (Ellis, 2006), ότι δεν είναι άπληστος και αχάριστος. Η αχαριστία, μάλιστα, θεωρείται έγκλημα στον υπερφυσικό κόσμο (Cooper, ο.π.: 146). Με άλλα λόγια, στον κόσμο των υπερβατικών όντων και της υπέρβασης του εαυτού «τα γεγονότα και οι δυνατότητες πρέπει να αξιολογηθούν με ηθικούς και πνευματικούς κανόνες» (ό.π.:20). Τα δώρα των μαγικών βοηθών, είτε είναι μια σοφή συμβουλή είτε ένα μαγικό αντικείμενο, αποδεικνύονται καθοριστικά για την επιτυχή αντιμετώπιση κρίσιμων καταστάσεων από τον ήρωα (Μωραΐτη, 2003). Ο ίδιος δέχεται το δώρο και το κρύβει για να το χρησιμοποιήσει την κατάλληλη στιγμή ή το ξεχνάει, ενώ έχει ήδη καταγραφεί στο ασυνείδητό του ως θετική κατάσταση. Έτσι, με την πάροδο του χρόνου και τον αναγκαίο αυτόν «εξοπλισμό», ενδυναμώνεται ως προσωπικότητα, ενεργοποιείται, αγωνίζεται, δημιουργεί, επιτυγχάνει το στόχο του και εξελίσσεται σε ολοκληρωμένο και ευτυχισμένο άνθρωπο με σαφή γνώση του ηθικώς ορθού. Όπως παρατηρεί ο Μερακλής, στο παραμύθι δρα ο νόμος των «συμπληρωματικών προσωπικοτήτων» και μάλιστα όχι τόσο από αφηγηματική άποψη, αλλά από ιδεολογική. «Το ιδεολογικό μήνυμα του παραμυθιού, στη συγκεκριμένη περίπτωση, είναι η αποδοχή, εκ μέρους του, της αλήθειας, ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να ζει και να δρα μόνος του, όσο μυθικά δυνατός και αν είναι». Πάντα, δηλαδή, υπάρχει κάποιος και κάτι ανάμεσα στον ήρωα και στο έργο του «έτσι ώστε να μπορούμε να πούμε ότι τα παραμυθιακά έργα δεν τα επιτελεί ένας, αλλά δύο» και αυτό, έχει εξαιρετική σημασία από τη στιγμή που συμβαίνει στο μαγικό παραμύθι όπου ο ένας μπορεί να κάνει τα πάντα (ό.π.:120-121). Αφού παρέλθει το διάστημα μοναχικότητας, η στροφή προς τον εαυτό, η επιτυχής αντιμετώπιση των δοκιμασιών και η υπέρβαση, ο ήρωας αφήνει πίσω του τα υπερβατικά όντα και επιστρέφει στην ανθρώπινη κοινωνία. Γυρίζει στην πατρική εστία, όχι όμως από την αγωνία και το φόβο της χαμένης ασφάλειας, αλλά ως άτομο με ταυτότητα, το οποίο θα συμπαρασταθεί στους γέρους γονείς, στα αδύναμα αδέλφια του, και θα προσφέρει στην κοινωνία. Είναι πλέον ικανός να συναλλάσσεται αποτελεσματικά με τους άλλους, δηλαδή να δημιουργεί ζεστές και όχι εγωιστικές σχέσεις (Σέργη, 2007), να μπορεί να συμβιώσει αρμονικά με το ταίρι του, χωρίς το άγχος του αποχωρισμού (Bettelheim, 1995:22. Καΐλα & Ξανθάκου, 1988:60). Ο γάμος, ο οποίος συνιστά την τελευταία πράξη-

12/12/2013 2:03 ΜΜ

λειτουργία του παραμυθιού και αποτελεί το στόχο για το 70% των ιστοριών (Cooper, ό.π.: 92), αποτελεί κορυφαίο γεγονός. Είναι η τελική επιτυχία, επισφραγίζει την κατάσταση ωριμότητας και οδηγεί τον ήρωα σε μια άλλη φάση ζωής, πιο ήρεμη και ευτυχισμένη. Μιλάμε πια για ένα αυτοπραγματωμένο άτομο, ένα πρόσωπο ενάρετο που βρίσκεται σε πλήρη λειτουργία (Rogers, 1995), μια ηθική αυθεντία, όπως όρισαν το σοφό οι Στωικοί1 (Long, 2003:332), ικανό και πανέτοιμο για προσφορά ανεκτίμητων υπηρεσιών. Είναι ένας «βασιλιάς» (Καρακατσάνης, 2003:148) με δυνατότητα δημιουργικής ανατροπής των κακώς κειμένων. «Το αγαθό που φέρνει αναμορφώνει τον κόσμο» (Cooper (ό.π.:306). Έτσι μπορεί και δικαιούται να αναλάβει ηγετική θέση στην κοινωνία. Η έννοια της αυτοπραγμάτωσης, εξάλλου, υποδηλώνει την κατάσταση της ωριμότητας, της πλήρους ανάπτυξης και εξέλιξης, την κατάσταση της ολοκλήρωσης της προσωπικότητας, που όμως δεν παύει να εξελίσσεται και γι’ αυτό προσδιορίζεται από το μέγεθος και την ποιότητα της παρουσίας της σε όλη την υπόλοιπη, μελλοντική μας ζωή. Αυτή η δυνατότητα συνεχούς εξέλιξης και αύξησης συνιστά τη βάση της θεώρησης της έννοιας ως γίγνεσθαι, σύμφωνα με τις μελέτες του Maslow, του Rogers και των ανθρωπιστικών ψυχολόγων γενικότερα (Σέργη, 2007), και «μπορεί να συγκριθεί με τις έννοιες της αγάπης και της γνώσης, από την άποψη ότι και σε αυτές δεν μπορεί να υπάρξει τέλος στην απόκτησή τους, αλλά μόνο μια έντονη έμπνευση για τη βίωσή τους (Buscaglia, 1990:62-63). Το κλείσιμο αυτό της περιπετειώδους ιστορίας του παραμυθιού δημιουργεί αισιοδοξία και δίνει τη δυνατότητα στον καθένα να φανταστεί τη συνέχεια μιας ευτυχισμένης ζωής. Το παραμύθι χρησιμοποιεί στο σημείο αυτό έναν ιδιαίτερα σημαντικό συμβολισμό. Στις περισσότερες περιπτώσεις ο ήρωας κερδίζει ένα βασίλειο και κυβερνά σαν καλός και δίκαιος βασιλιάς. Το κέρδος αυτό, συνέπεια της εμπειρίας του και της ενσωμάτωσης της αρετής, συνεπάγεται το πέρασμά του από το Εγώ στο Εμείς και εγγυάται την αποτελεσματικότητα τόσο για τον εαυτό του όσο και για τους άλλους (Maslow, 1995). Συμβολίζει την ίδια την κατάσταση αυτοπραγμάτωσης στην οποία έχει φθάσει και, κατά συνέπεια, τη δυνατότητά του να κυβερνά αντί να κυβερνάται (Bettelheim, ό.π.:184). Το γεγονός, μάλιστα, ότι ο ήρωας βρισκόταν στην αρχή σε κατάσταση πενίας και κατάφερε να ξεπεράσει «τους προσωπικούς καταπιεστές του» (Campbell, ό.π.:47), προσδίδει μεγαλύτερη αξία στη δράση και την επιτυχία του, ειδικά για το παιδί το οποίο αισθάνεται έντονα την αδυναμία του απέναντι στους παντοδύναμους ενήλικες, που μπορεί, στη γλώσσα του παραμυθιού, να είναι κάθε αρνητικός ήρωας που κατατροπώθηκε, και επήλθε έτσι η κάθαρση και η ευτυχία. Μια ευτυχία, η οποία δεν περιγράφεται εφόσον «τα παραμύθια «δείχνουν σταθερά το δρόμο για ένα καλύτερο μέλλον και καταγίνονται κυρίως με τη διαδικασία της αλλαγής παρά με την περιγραφή των λεπτομερειών της ευδαιμονίας, που τελικά θα κερδηθεί» (Bettelheim, ό.π.:107), αλλά εννοείται και θεωρείται βέβαιη. Η αρετή του, εξάλλου, αποτελεί το εχέγγυο για τη διάρκεια της ευδαιμονίας (Καρακατσάνης, ό.π.:96). Οι κατακλείδες «και έζησαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα» ή «…κι απέκτησαν παιδιά κι εγγόνια» ή «έζησε καλά και κυβέρνησε

112-diadromes.indd 15

15

R

ΤΕΥΧΟΣ 112 / 2013

12/12/2013 2:03 ΜΜ

τον τόπο για πολλά χρόνια σαν καλός και δίκαιος βασιλιάς», λειτουργούν ως το στοιχείο-κλειδί που ενεργοποιεί τη φαντασία των ακροατών, ώστε να πλάσουν, όπως θέλει ο καθένας, τη συνέχεια μιας ευτυχισμένης ζωής για τον ίδιο τον ήρωα, την οικογένειά του, τους ανθρώπους που θα αλληλεπιδρά στη ζωή του αλλά, τελικά, και για το δικό τους μέλλον, εφόσον ταυτίζονται με το παραμυθιακό αυτό πρόσωπο (Σέργη, 2010). Αυτή ακριβώς η ταύτιση εμπεριέχει και την αξία του μαγικού-λαϊκού παραμυθιού ως παιδαγωγικού εργαλείου ιδιαιτέρως χρήσιμου στο Νηπιαγωγείο, όπου μέσω της μάθησης και της αγωγής θεμελιώνεται ουσιαστικά η διαδικασία δημιουργίας των μελλοντικών ηγετών, τόσο του εαυτού τους όσο και της κοινωνίας. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

R 16 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

1. Ο κάτω κόσμος για τα ελληνικά παραμύθια είναι διαφορετικός από τον κόσμο των νεκρών που αναφέρεται στα δημοτικά τραγούδια. Πρόκειται για έναν μυθώδη κόσμο ζωντανών όντων, αντίγραφο του επάνω κόσμου, ένα περιβάλλον στο οποίο το παραμύθι θέλει να συμβαίνουν εξωπραγματικές καταστάσεις (Χατζητάκη-Καψωμένου, 2002:116). Όπως και το σκοτεινό δάσος συμβολίζει τον βαθύτερο εαυτό, τον οποίο πρέπει να γνωρίσει ο ήρωας, προτού βγει ξανά στο φως του επάνω κόσμου, στην αυτογνωσία του Εγώ.

2. Αναζητώντας τις ρίζες της έννοιας της αυτοπραγμάτωσης στην αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία, εντοπίσαμε στις θέσεις των Στωικών στοιχεία στα οποία έχουν την καταγωγή τους, κατά την άποψή μας, βασικές θέσεις της ανθρωπιστικής ψυχολογίας για την έννοια της αυτοπραγμάτωσης, με βασικό σημείο την εν πολλοίς ταύτιση των ιδανικών του Στωικού Σοφού και του αυτοπραγματωμένου ατόμου αντίστοιχα (Σέργη, 2007).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Bell, M. (1976), Το πρωτόγονο (μτφρ.: Ι. Ράλλη & Κ. Χατζηδήμου), Αθήνα: Ερμής.

Bettelheim, B. (1995), Η γοητεία των παραμυθιών. Μια ψυχαναλυτική προσέγγιση (μτφρ.: Ε. Αστερίου), Αθήνα: Γλάρος.

Branden, N. (1983), Honoring the Self: The Psychology of Confidence and Respect, New York: Bantam.

Branden, N. (2000), H δύναμη της αυτοεκτίμησης (μτφρ.: Α. Ντούργα), Αθήνα: Δίοδος.

Buscaglia, L. (1990), Προσωπικότητα και Ολοκλήρωση (μτφρ.: Γ. Δίπλας), Αθήνα: Γλάρος.

Campbell, J. (2001), O Ήρωας με τα χίλια πρόσωπα (μτφρ.: Θ. Σιαφαρίκας), Αθήνα: Ιάμβλιχος.

Cassirer, Ε. (1985), Δοκίμιο για τον άνθρωπο (μτφρ.: Τ. Κονδύλης), Αθήνα: Κάλβος.

Cooper, J. C. (1998), Ο θαυμαστός κόσμος των παραμυθιών (μτφρ.: Θ. Μαλαμόπουλος), Αθήνα: Θυμάρι.

Ellis, A. (2006), Achieving Self-Actualization. Critique of Self-Actualization Theories, ανάκτηση στις 10-2-2006 από τον δικτυακό τόπο: http://www.geocities.com/rebtus/ellisactualization.htm Καΐλα, Μ. & Ξανθάκου, Γ. (1988), «Η ψυχαναλυτική προσέγγιση του παραμυθιού», Επιθεώρηση Παιδικής Λογοτεχνίας, τχ. 3, Αθήνα: Καστανιώτης, 55-67. Καΐλα, Μ. & Ξανθάκου, Γ. (1993), Μάνα, η πρώτη ερωμένη, Αθήνα: Ντουντούμης. Καρακατσάνης, Π. (2002), Η περί παιδείας φιλοσοφία των Στωικών, Αθήνα: Ατραπός.

Long, A. A. (2003), Η Ελληνιστική Φιλοσοφία. Στωικοί, Επικούρειοι, Σκεπτικοί, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.

Lüthi, M. (2004), Märchen. Zehnte Auflage, Stuttgart-Weimar: Verlag J. B. Metzler. Μερακλής, Μ. Γ. (1993), Έντεχνος λαϊκός λόγος, Αθήνα: Καρδαμίτσα. Μερακλής, Μ. Γ. (1996), «Ο Max Lüthi και το ευρωπαϊκό παραμύθι», στο: Ε. Αυδίκος (επιμ.), Από το παραμύθι στα κόμικς, Αθήνα: Οδυσσέας, 15-24.

112-diadromes.indd 16

12/12/2013 2:03 ΜΜ

17

R

ΤΕΥΧΟΣ 112 / 2013

Μερακλής, Μ. Γ. (1998), «Το φαντασιακό και η παιδαγωγία του», Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, τχ.

5, σ. 257, Αθήνα: Δίπτυχο. Μερακλής, Μ. Γ. (2007), «Έξοχη αφήγηση ή σκάνδαλο;», στο: Κ. Μαλαφάντης & Σ. Κούτρας (επιμ.), Η παιδαγωγική και διδακτική αξιοποίηση του παραμυθιού. Αθήνα: Γρηγόρη, 9-23.

Maslow, A. H. (1995), Ψυχολογία της Ύπαρξης (μτφρ.: Σ. Ανδρεοπούλου), Αθήνα: Δίοδος. Μωραΐτη, Τ. (2003), Ο μαγικός βοηθός, Αθήνα: Ταξιδευτής. Ξανθάκου, Γ. & Καΐλα, Μ. (2002), Το δημιουργικής επίλυσης πρόβλημα, Αθήνα: Ατραπός. Παναγιωτοπούλου-Αχείμαστου (2008), «Από το ιδιωτικό στο δημόσιο: όχημα προς ένα ενδιάμεσο ψυχικό χώρο», Εκ των Υστέρων, τχ. 16, 107-121.

Propp, V. (1991), Μορφολογία του παραμυθιού. Η διαμάχη με τον Κλωντ Λέβι Στρως και άλλα κείμενα (μτφρ.: Α. Παρίση), Αθήνα: Καρδαμίτσα.

Rogers, C. (1995), On Becoming a Person: a therapist’s view of psychotherapy, New York: Constable & Robinson. Σαρρής, Δ.-Σταύρου, Λ.-Σταύρου, Π. Δ. (2007), «Παραμύθι, μύθος, θρύλος και μαριονέτα: Ο ρόλος τους στην εκπαίδευση παιδιών με προβλήματα μάθησης και συμβολοποίησης», στο: Κ. Μαλαφάντης & Σ. Κούτρας (επιμ.), Η παιδαγωγική και διδακτική αξιοποίηση του παραμυθιού, Αθήνα: Γρηγόρη. Σέργη, Γ. (2004), Λαϊκά παραμύθια των Δωδεκανήσων, Αθήνα: Εν Πλω. Σέργη, Γ. (2005), Λαϊκά παραμύθια από τις Κυκλάδες, Αθήνα: Φιλιππότης. Σέργη, Γ. (2007), Η έννοια της αυτοπραγμάτωσης στο λαϊκό και στο «έντεχνο» παραμύθι. Μελέτη σε νήπια, Ρόδος: Πανεπιστήμιο Αιγαίου (Διπλωματική εργασία). Σέργη, Γ. (2011), Λαϊκό παραμύθι – Έργο τέχνης και μέσο αγωγής, Αθήνα: Πολύφεγγος.

Tucker, N. (1988), «Ο Φρόυντ και τα παραμύθια» (μτφρ.: Α. Ανδρουτσοπούλου), Διαδρομές, τχ. 9, 21-25. Χατζητάκη-Καψωμένου, Χ. (2002), Το νεοελληνικό παραμύθι, Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο (Ίδρυμα Μανώλη Τριανταφυλλίδη).

Zitzlsperger, H. (1999), Τα παιδιά παίζουν παραμύθια (μτφρ.: Δ. Παπαδοπούλου), Αθήνα: Πατάκης.

112-diadromes.indd 17

12/12/2013 2:04 ΜΜ

SEIR

Βιβλία για Χρόνια Πολλά! Παιδική φαντασία

Ημέρες της εβδομάδας

Διαφορετικότητα

Παιδικές φοβίες

Κοινωνική συμπεριφορά

Διατροφή

Οικογένεια και απώλεια

Οικογένεια

R

112-diadromes.indd 18

12/12/2013 2:04 ΜΜ

SEIRA-KATANOISIS:Layout 1

11/1/2012

10:59 ðì

Page 1

Λίγα την ημέρα… Δ

ιασκεδαστικά, πολύχρωμα Φρούτα, μια πρώτη γεύση από το πολύχρωμο περιβόλι της λογοτεχνίας, με ελκυστική εικονογράφηση και αισθητική αρτιότητα, που «μεγαΟικογένεια λώνουν» παρέα με το παιδί! Μια πρωτότυπη σειρά βιβλίων, εναρμονισμένη με τον γλωσσικό πλούτο του παιδιού, πουμιατοπρώτη βοηθάει Διασκεδαστικά, πολύχρωμα Φρούτα, γεύση από το πολύχρωνα διαχειρίζεται συναισθήματα και εικονογράφηση εσωτεριμο περιβόλι της λογοτεχνίας, με ελκυστική και αισθητική κές συγκρούσεις, μα πάνω απ’ όλα να αγαπήαρτιότητα, που «μεγαλώνουν» παρέα με το παιδί! Θέματα προσαρμοσμένα σει το διάβασμα.

στο άμεσο περιβάλλον του παιδιού, που εντάσσονται στα ενδιαφέροντα κάθε ηλικίας κι ανταποκρίνονται σεβοηθήσουν όλα τα στάδια και πνευματικής έχουν σκοπό να το ψυχικής παιΤα Φρούτα ανάπτυξης. Μια πρωτότυπη σειρά τον βιβλίων, εναρμονισμένη με το γλωσσιδί να κατανοήσει σταδιακά γραπτό λόγο μέσω της ανάγνωσης μαζί με τον του. συναισθήματα και κό πλούτο του παιδιού, που το βοηθάει ναγονιό διαχειρίζεται Τα Φρούτα αποτελούν, ερεσωτερικές συγκρούσεις, μα επίσης, πάνω απ’πολύτιμα όλα να αγαπήσει το διάβασμα. γαλεία κάθε δασκάλου σε όλες τις τάξεις του Τα Φρούτα έχουν σκοπό να βοηθήσουν το παιδί να κατανοήσει σταδιααφού να χρησιμοποιηκά τοσχολείου, γραπτό λόγο μέσωμπορούν της ανάγνωσης μαζί με το γονιό του. Το παιδί θα έχει θούν στις ώρες της Ευέλικτης Ζώνης – Φιλαέτσι την ευκαιρία να γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του, καθώς θα ταυτιστεί με Φιλία ναγνωσίας. κάποιον από τους ήρωες, θα βιώσει τις δυσκολίες και τα προβλήματά του και θα χαρεί με τοεπιμελημένα ευτυχισμένο τέλος. Τα Φρούτα αποτελούν, επίσης, πολύτιμα Φρούτα με παιδαγωγικό προτου σχολείου, αφού μπορούν εργαλεία κάθε δασκάλου σε όλες τις τάξεις σανατολισμό από αγαπημένους Έλληνες και να χρησιμοποιηθούν στις και ώρεςεικονογράφους, της Ευέλικτης Ζώνης ξένους συγγραφείς που – Φιλαναγνωσίας. οξύνουνεπιμελημένα τη φαντασία αποτελούνπροσανατολισμό μια πρωΦρούτα μεκι παιδαγωγικό από αγαπημέεμπειρία για σπίτι ή νουςτότυπη Έλληνεςμαθησιακή και ξένους συγγραφείς και το εικονογράφους, που οξύνουν τη το σχολείο. φαντασία κι αποτελούν μια πρωτότυπη μαθησιακή εμπειρία για το σπίτι ή το σχολείο.

Κοινωνία - φιλία

R

Αθλητισμός

Μπανάνα (2-4 ετών) – προσχολική ηλικία Φραουλίτσα (5-6 ετών) – Νηπιαγωγείο & Α΄ Δημοτικού Βατόμουρο (7-8 ετών) – Α΄, Β΄ & Γ΄ Δημοτικού Λωτός (9-11 ετών) – Δ΄ & Ε΄ Δημοτικού Ξινόμηλο (11+ ετών) – Ε΄ & Στ΄ Δημοτικού

Κυκλοφορούν και σε e-books. Αναζητήστε περισσότερους από 800 τίτλους στο www.psichogios.gr/ebooks! Γίνετε μέλη δωρεάν στο www.psichogios.gr ή καλώντας χωρίς χρέωση στο 800-11-64 64 64 και κερδίστε προνόμια και δώρα.

112-diadromes.indd 19

12/12/2013 2:04 ΜΜ

ΤΥΠΟΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗΣ ΠΟΙΚΙΛΟΜΟΡΦΙΑΣ ΣΤΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΑ ΠΑΙΔΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ Ευαγγελία Κούτρα & Τασούλα Τσιλιμένη

Η Ε. Κούτρα είναι Νηπιαγωγός με μεταπτυχιακό δίπλωμα από το Π.Τ.Π.Ε. του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Η Τ. Τσιλιμένη είναι Αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.

R 20

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

112-diadromes.indd 20

H

οικογένεια και οι οικογενειακές σχέσεις αποτέλεσαν, ήδη από τα πρώτα στάδια της παιδικής λογοτεχνίας, μια θεματική με σημαντική θέση στο παιδικό βιβλίο, παρουσιάζοντας ποικίλα οικογενειακά σχήματα, δηλαδή τόσο αυτά που ακολουθούν το πρότυπο της πυρηνικής οικογένειας όσο και αυτά που απεικονίζουν εναλλακτικές μορφές οικογένειας. Η Κανατσούλη (2011), που κάνει λόγο για υπό λογοτεχνική διαπραγμάτευση πρότυπο, αναφέρει πως η περίπτωση του Little House In the Big Woods της Laura Inglass Wilder, ως μια περίπτωση αρμονικής και ειδυλλιακής οικογενειακής ζωής, αποτελεί εξαίρεση αφού από τις απαρχές της βορειοαμερικανικής παιδικής λογοτεχνίας εμφανίζονται λογοτεχνικά οικογενειακά σχήματα

12/12/2013 2:04 ΜΜ

που δεν ακολουθούν το πρότυπο της πυρηνικής οικογένειας οργανωμένης με παραδοσιακό τρόπο. Όπως επισημαίνει ο Avery (1996), στο τέλος του 20ού αιώνα διαπιστώνουμε ότι προωθούνται ως λογοτεχνικοί ήρωες παιδιά που απομακρύνονται από τους γονείς τους εξασφαλίζοντας ίσως έτσι την εντύπωση περισσότερης αυτονομίας των παιδιών και λιγότερου ελέγχου από πλευράς ενηλίκων. Επίσης οι ιστορίες με ορφανά παιδιά είναι αρκετά δημοφιλείς ήδη από τον 18ο αιώνα στους Αμερικανούς συγγραφείς (Avery, 1996). Στο πλαίσιο αυτό, καθώς η ορφάνια και οι κακουχίες ήταν συνηθισμένες για την εποχή, εντάσσεται και ο Όλιβερ Τουίστ του Κάρολου Ντίκενς, καθώς και το Χωρίς Οικογένεια του Έκτορος Μαλό (Γαβριηλίδου, 2008). Μάλιστα και στα κλασικά παραμύθια καταγράφεται ποικιλομορφία ως προς τη μορφή της οικογένειας, όπως η πυρηνική οικογένεια (Η Ωραία Κοιμωμένη), η ανασυγκροτημένη οικογένεια (Σταχτοπούτα), αλλά και γονεϊκά πρότυπα που δεν είναι οι βιολογικοί γονείς (Πινόκιο) (Γαβριηλίδου, 2008). Ένα παρόμοιο φαινόμενο παρατηρούμε και σε ελληνικό επίπεδο, αντιπαραβάλλοντας οικογενειακές σχέσεις άλλου τύπου τόσο στον πρώιμο 20ό αιώνα, προβάλλοντας παιδιά ορφανά ακόμη και από τους δύο γονείς, που είναι αναγκασμένα να «κερδίσουν» την ανεξαρτησία τους (όπως Ο πιτσιρίκος και η παρέα του, του Πέτρου Πικρού), όσο και στο τέλος του 20ού αιώνα, με έντονο το στοιχείο των διαφορετικών μορφών οικογένειας (Κανατσούλη, 2011). Στην ελληνική παιδική λογοτεχνία μπορούμε να δούμε την επικράτηση οικογενειακών προτύπων όπως αυτά στον Τρελαντώνη της Πηνελόπης Δέλτα, πολυπληθείς και δεμένες οικογένειες με τα αντίστοιχα οικογενειακά μοντέλα, που επιδοκιμάζονται από την κρατούσα εκπαιδευτική πολιτική και την παιδαγωγική αντίληψη (Κανατσούλη, 2011). Ταυτόχρονα, στα αναγνωστικά του Δημοτικού σχολείου του 20ού αιώνα προτείνεται ένα ενιαίο οικογενειακό πρότυπο αποκλείοντας οποιοδήποτε θα παρέκκλινε από το πρότυπο της ενωμένης οικογενειακής οργάνωσης, με έντονες τις στενές διαπροσωπικές σχέσεις (Γεωργίου-Νίλσεν, 1980).

21

R

ΤΕΥΧΟΣ 112 / 2013

Η παρούσα εργασία ερευνά τις μορφές της οικογενειακής οργάνωσης που απεικονίζονται στα εικονογραφημένα βιβλία. Πιο αναλυτικά, μας ενδιαφέρει να καταγράψουμε ποιες μορφές είναι κυρίαρχες αλλά και ο τρόπος που προβάλλονται, ως προς τα οικογενειακά και γονεϊκά πρότυπα. Το εικονογραφημένο βιβλίο αποτελεί την εισαγωγή του παιδιού στο χώρο της λογοτεχνίας σε αυτή την ηλικία, συνεχίζοντας βέβαια και μετά, ενώ σχετίζεται και με την εγγραμματοσύνη των παιδιών (Stephens, 1992). Παράλληλα, σύμφωνα με την Τσιλιμένη (2003), οι εικονογραφημένες μικρές ιστορίες εμπεριέχουν έντονα το στοιχείο του ρεαλισμού, καθώς απεικονίζουν ρεαλιστικές σκηνές της καθημερινής ζωής του παιδιού και των ενηλίκων. Έτσι λειτουργούν ως «καθρέφτης» για το παιδί, που μπορεί να ξαναβρεί την αντανάκλασή του, αυτό που ζει ή βιώνει, ενώ του επιτρέπεται η σύγκριση της πραγματικότητας του βιβλίου με τη δική του (Αναγνωστοπούλου, 2004). Η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε 30 βιβλία, εκ των οποίων τα 22 μεταφρα-

112-diadromes.indd 21

12/12/2013 2:04 ΜΜ

σμένα και τα 8 Ελλήνων συγγραφέων. Καλύπτουν, δε, δύο εκδοτικές δεκαετίες: 1990-2010. Η μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε για την κατάδειξη των μορφών οικογένειας είναι η ανάλυση περιεχομένου. Στη συγκεκριμένη έρευνα επιλέχθηκε η ποιοτική ανάλυση περιεχομένου (Mayring, 2000), καθώς στόχος ήταν να εντοπιστεί το πώς παρουσιάζεται η οικογένεια στα εικονογραφημένα βιβλία, ενώ στη συνέχεια επικεντρώθηκε σε επιμέρους ποιοτικές διαφοροποιήσεις της κάθε μορφής. Την οργάνωση της οικογένειας μπορούμε να τη διακρίνουμε σε ποικίλες μορφές. Η πυρηνική οικογένεια ορίζει την οικογένεια ως μια μικρή μονάδα που προκύπτει από τη σχέση ενός άνδρα και μιας γυναίκας που μέσω του γάμου συνδέονται νόμιμα μεταξύ τους ως σύζυγοι. Δημιουργείται όταν το ζευγάρι γεννάει ένα παιδί. Η μονάδα αυτή μοιράζεται από κοινού μια κατοικία και τα μέλη της συνδέονται με συναισθηματικούς δεσμούς, με αίσθημα κοινής ταυτότητας και σχέσεις υποστήριξης (Muncie & Sapsford, 2008). Όπως τονίζουν οι Muncie και Sapsford, η πυρηνική οικογένεια διατηρεί αναμφισβήτητα τη δύναμή της, με αποτέλεσμα όλες οι άλλες μορφές οικογένειας να τείνουν να ορίζονται σε σχέση με αυτήν. Η συγκεκριμένη μορφή αποτελεί την πλέον διαδεδομένη μορφή οικογενειακής οργάνωσης στη σύγχρονη κοινωνία (Muncie & Sapsford, 2008). Παρόλα αυτά, είναι φανερή η ύπαρξη εναλλακτικών μορφών οικογένειας. Η εκτεταμένη οικογένεια αποτελεί μια μορφή εναλλακτικής οικογενειακής οργάνωσης. Σε αυτή την περίπτωση συμβιώνουν περισσότερες από μία γενιές γονέων μαζί με τα παιδιά τους (Muncie & Sapsford, 2008. Hughes & Kroehler, 2007). Μια άλλη μορφή οικογένειας, συνηθισμένη στη σύγχρονη κοινωνία, είναι η μονογονεϊκή οικογένεια, η οποία περιλαμβάνει έναν ενήλικα και τα ανήλικα τέκνα του. Τη συναντούμε είτε ως μητροκεντρική είτε ως πατροκεντρική, ανάλογα με το ποιος από τους δύο γονείς αποτελεί τον αρχηγό της οικογένειας

112-diadromes.indd 22

12/12/2013 2:04 ΜΜ

(Τσαούσης, 2006). Η ανασυγκροτημένη οικογένεια αποτελεί μιαν ακόμη μορφή οικογενειακής οργάνωσης. Η συγκεκριμένη μορφή οικογένειας προκύπτει από το διαζύγιο και έναν νέο γάμο. Μια ανασυγκροτημένη οικογένεια μπορεί να αποτελείται από τα παιδιά προηγούμενων γάμων των συζύγων, όπως επίσης και από αυτά του νέου (Μισέλ, 1993). Η οικογένεια ομοφυλοφίλων είναι η μορφή οικογένειας που δημιουργείται από ομοφυλόφιλα ζευγάρια. Αν και ως τάση διαφέρει κατά πολύ από χώρα σε χώρα, οι ομοφυλόφιλες οικογένειες συναντώνται σε διαφορετικές κοινωνίες, μερικές φορές επίσημα αναγνωρισμένες ως τύπος οικογένειας από το κράτος, αλλά πιο συχνά ανεπίσημα, όπως στις οικογενειακές διευθετήσεις που δημιουργήθηκαν από ομοφυλόφιλα ζευγάρια που επιθυμούσαν να απαρτίζουν μια οικογένεια με παιδιά. Τα παιδιά σε αυτές τις οικογένειες μπορεί να είναι αποτέλεσμα πρώην ετεροφυλοφιλικών σχέσεων των εμπλεκομένων ή αποτέλεσμα υιοθεσίας, παρένθετης μητέρας ή δωρεάς σπέρματος (Dechaux, 2008. Μουσούρου, 1989). Όπως προαναφέραμε, η οικογένεια όπως αναπαρίσταται στο υπό έρευνα υλικό ελέγχθηκε µε αναφορά ως προς τις μορφές απεικόνισής της. Ύστερα από τη μελέτη 30 εικονογραφημένων βιβλίων για τη διαπίστωση των μορφών της οικογένειας ως προς τον τρόπο που προβάλλονται και απεικονίζονται, διαμορφώθηκαν οι εξής κατηγορίες:

23

R

ΤΕΥΧΟΣ 112 / 2013

1. Πυρηνική μορφή οικογένειας (Muncie & Sapsford, 2008).

2. Μονογονεϊκή μορφή οικογένειας (Τσαούσης, 2006).

3. Εκτεταμένη μορφή οικογένειας (Muncie & Sapsford, 2008. Hughes & Kroehler, 2007).

4. Μη ξεκάθαρη μορφή οικογένειας – παρουσία μητέρας.

5. Μη ξεκάθαρη μορφή οικογένειας – παρουσία πατέρα.

6. Ανασυγκροτημένη μορφή οικογένειας (Μισέλ, 1993). Μέσα από την καταγραφή και ανάλυση των βιβλίων παρατηρούμε τα εξής: Στα 30 βιβλία που μελετήθηκαν, καταγράψαμε συνολικά 34 αναφορές για την οικογένεια. Επίσης, στα 19 από αυτά γίνεται χρήση του ανθρωπομορφισμού. Σε πολλές παιδικές ιστορίες πρωταγωνιστούν ζώα τα οποία έχουν ανθρώπινα χαρακτηριστικά, συμπεριφορά και συναισθήματα, και στα οποία είναι αναγνωρίσιμοι οι ρόλοι των προσώπων της οικογένειας. Σύμφωνα με την Τσιλιμένη (2003), αυτό οφείλεται τόσο στο έμφυτο ενδιαφέρον των παιδιών για τα ζώα όσο και στο γεγονός πως μέσα από τη διήγηση τους προσφέρεται η ευκαιρία να τα γνωρίσουν. Όπως υποστηρίζει η Norton (2007), αν διαβάσουμε τις ιστορίες στα παιδιά χωρίς να κάνουμε αναφορά στις εικόνες ή στα ζώα, τα παιδιά θα νομίσουν ότι οι ιστορίες αφορούν σε ανθρώπους. Για τους Seitz και Beilin (1987), η προσωποποίηση και ο ανιμισμός είναι η ευκολότερη μορφή μεταφοράς με σκοπό την κατανόηση εκ μέρους των παιδιών. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι πολλές φορές ο εικονογράφος δεν περιορίζεται μόνο στα ίδια τα ζώα – η προσοχή του εντοπίζεται και στις μικρότερες λεπτομέρειες

112-diadromes.indd 23

12/12/2013 2:04 ΜΜ

R 24

εικόνα 2

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

112-diadromes.indd 24

εικόνα 1

προσαρμογής ενός ανθρωποκεντρικού περιβάλλοντος στις δικές τους λεπτομέρειες (Γιαννικοπούλου, 2004). Στην πυρηνική μορφή οικογένειας, που είναι και η επικρατέστερη μορφή που έχουμε καταγράψει, εντοπίζουμε επιμέρους διαφορές ως προς τα γονεϊκά και οικογενειακά προβαλλόμενα πρότυπα. Στην πλειοψηφία της η συγκεκριμένη κατηγορία οικογενειακής οργάνωσης παρουσιάζει το στερεοτυπικό μοντέλο οικογένειας «πατέραςμητέρα-παιδί/ά», που ζουν ευτυχισμένοι μέσα στην «αγκαλιά» της οικογενειακής θαλπωρής, όπως για παράδειγμα στο Επιτέλους ησυχία! (εικόνα 1), όπου βλέπουμε τον μπαμπά αρκούδο και τη μαμά αρκούδα να κοιμούνται με ζωγραφισμένη στα πρόσωπά τους την ηρεμία της οικογενειακής θαλπωρής. Ταυτόχρονα, ο πίνακας που διακοσμεί τον τοίχο του υπνοδωματίου γράφοντας «Sweet Home», με χρώματα ανάλογα της ευτυχίας, της χαράς και της ζεστασιάς, συμβάλλει στη μετάδοση ανάλογων συναισθημάτων στο παιδί-αναγνώστη (εικόνα 2). Εντοπίζουμε εδώ πρότυπα που θυμίζουν τα συντηρητικά οικογενειακά μοντέλα που συναντάμε στην ελληνική παιδική λογοτεχνία. Πιο αναλυτικά, εξακολουθεί να καταγράφεται η απουσία του πατέρα. Το φαινόμενο του «απόντα» πατέρα, ίσως και λόγω της παράδοσης που μας κληροδότησαν τα παραμύθια, εξακολουθεί να κυριαρχεί ακόμη και σήμερα στα σύγχρονα παιδικά βιβλία. Μιλώντας για «πατρική απουσία» ή χρησιμοποιώντας τον όρο «απόντες πατέρες», όπως τον αναφέρει η Κανατσούλη (2008), δεν εννοούμε μόνο την πραγματική απουσία του πατέρα από το σπίτι, αλλά την «απουσία» εκείνη στα πλαίσια της οποίας ο πατέρας ζει μεν στο σπίτι αλλά δεν έχει ουσιαστικά καμία συμμετοχή στα κοινά. Η καταγραφή της παρουσίας του πατέρα στα βιβλία που χρησιμοποιήθηκαν στην παρούσα εργασία συνεπάγεται όμως και συγκεκριμένα πρότυπα ως προς το ρόλο της γυναίκας-μητέρας. Για παράδειγμα στην Ολίβια,η μητέρα εμφανίζεται να ζει μια καθημερινότητα ιδιαίτερα εξαντλητική, αφού ασχολείται συνεχώς με τη φροντίδα και την καλλιτεχνική παιδεία της κόρης της, χω-

12/12/2013 2:04 ΜΜ

25 R

ΤΕΥΧΟΣ 112 / 2013

εικόνα 3

ρίς φυσικά να παραμελεί το νοικοκυριό. Εντοπίζουμε λοιπόν μητέρες που βιώνουν μιαν εξαντλητική καθημερινότητα, φορτωμένες με πληθώρα υποχρεώσεων ως προς το ρόλο της γυναίκας ως μητέρα, που επιλέγει τον πρωταρχικό «αυτονόητο» ρόλο στη ζωή μιας γυναίκας (Apple, 2006). Την ίδια στιγμή, στην περίπτωση του πατέρα συναντούμε τον άνδρα ως «τροφοδότη-κουβαλητή», τον πατέρα που νουθετεί και λαμβάνει τις τελικές αποφάσεις για οποιοδήποτε θέμα απασχολεί την οικογένειά του (Bourdieau, 1996). Από τα ευρήματά μας δεν λείπει και ο τύπος της πυρηνικής μορφής οικογενειακής οργάνωσης, με ισορροπημένη παρουσία των δύο γονιών, τουλάχιστον ως προς τις υποχρεώσεις μέσα στο σπίτι. Βλέπουμε τον πατέρα να μοιράζεται μέρος των οικογενειακών ευθυνών, να κοιμίζει τα παιδιά ή να ετοιμάζει φαγητό, τη στιγμή που η μητέρα δεν μένει μόνο στο ρόλο της μητέρας-νοικοκυράς αλλά αναλαμβάνει και το ρόλο της επαγγελματία, όπως συμβαίνει στην περίπτωση της Οικογένειας Τιρμπουσόν. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε πως οι γονείς εξακολουθούν να απεικονίζονται με τα στερεοτυπικά χαρακτηριστικά του φύλου τους. Για παράδειγμα, οι μητέρες εμφανίζονται ευαίσθητες και στοργικές, ενώ οι άνδρες πιο αυστηροί και απόμακροι. Κλείνοντας την αναφορά στην πυρηνική μορφή οικογένειας, πρέπει να επισημάνουμε τον εντοπισμό περιπτώσεων στις οποίες τα γονεϊκά πρότυπα διαφέρουν από τα συνηθισμένα. Για παράδειγμα, στο βιβλίο Όταν οι αρκούδες πήγαν για ύπνο τη νύχτα της φοβερής και τρομερής καταιγίδας, ο πατέρας δεν χαρακτηρίζεται από τη δυναμικότητα του φύλου του (εικόνα 3). Αντιθέτως, παρουσιάζεται αρκετά δειλός: ακούγοντας τις βροντές κατά τη διάρκεια μιας νυχτερινής καταιγίδας τρέμει από το φόβο του. Ενδιαφέρον, τέλος, παρουσιάζει η πυρηνική οικογένεια στο βιβλίο Όταν λείπει ο μπαμπάς, όπου ο συγγραφέας επικεντρώνεται στον υπερήρωα μπαμπά που επιβεβαιώνει τα κοινωνικά πρότυπα περί ύπαρξης επαγγελμάτων κατάλληλων αναλόγως του φύλου, τη στιγμή που σχετικά με τη μαμά γίνεται απλά νύξη περί της παρουσίας της. Ελάχιστα είναι τα βιβλία που απεικονίζουν τη μονογονεϊκή μορφή οικογένειας. Συνολικά συναντήσαμε τρεις περιπτώσεις. Αξιοσημείωτη είναι η περίπτωση της μονογονεϊκής οικογένειας όπου η μητέρα παρουσιάζεται ανήμπορη να θρέψει τα παιδιά της λόγω της απουσίας του συζύγου της, οδηγούμενη στο να δώσει το βρέφος για υιοθεσία. Στις άλλες δύο περιπτώσεις βρίσκουμε την παρουσία του πατέρα, ο οποίος αναλαμβάνει τη φροντίδα των παιδιών κατά τη διάρκεια του Σαββατοκύριακου. Είναι γεγονός ότι οι μπαμπάδες των μονογονεϊκών οικογενειών απέχουν από τα πρότυπα που έχουμε συνηθίσει

112-diadromes.indd 25

12/12/2013 2:04 ΜΜ

εικόνα 4

R 26

εικόνα 5

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

(βλ. Σαββατοκύριακα & Στο σπίτι του μπαμπά). Απεικονίζονται να φροντίζουν τα παιδιά, περνούν ώρες μαζί τους γεμάτες παιχνίδι και δημιουργία, πλένουν τα πιάτα στην κουζίνα (εικόνα 4), ενώ απολαμβάνουν οικογενειακές στιγμές δεδομένου ότι δεν αποτελεί εμπόδιο η διαφορετική κατοικία. Στην περίπτωση της εκτεταμένης μορφής οικογένειας, την οποία εντοπίζουμε σε ελάχιστα βιβλία, χαρακτηριστική και καταλυτική είναι η παρουσία της τρίτης ηλικίας. Οι παππούδες/γιαγιάδες δίνουν συμβουλές, δεν δέχονται αντιρρήσεις στα «πιστεύω» τους, ενώ διαθέτουν τη δική τους άποψη για το μέλλον και για το τι θα πρέπει να κάνουν τα εγγόνια τους όταν θα μεγαλώσουν. Για παράδειγμα στον Καλόκαρδο λύκο βλέπουμε τον παππού να συμβουλεύει τον εγγονό του λέγοντας πως «Δεν πρέπει ΠΟΤΕ να παρακούς τον παππού σου». Η γνώση και η σοφία που αποτελούσαν προνόμια των ηλικιωμένων (Quadango, 1999) φαίνεται λοιπόν πως εξακολουθούν να απεικονίζονται στα σύγχρονα παιδικά βιβλία, ενώ η παρουσία της τρίτης ηλικίας επηρεάζει σημαντικά τη λειτουργία της οικογένειας, τόσο στο θέμα της συναισθηματικής ανάπτυξης των εγγονών όσο και στη δυναμική των εσωοικογενειακών σχέσεων. Αρκετά είναι τα βιβλία στα οποία βλέπουμε την παρουσία του ενός μόνο γονέα, είτε της μητέρας είτε του πατέρα. Επειδή όμως δεν διευκρινίζεται ο λόγος της απουσίας του άλλου γονέα, αδυνατούμε να κατατάξουμε τα βιβλία αυτά σε εκείνα που αναφέρονται σε μονογονεϊκή οικογένεια. Τα κατατάσσουμε σε εκείνα που προβάλλουν μια μη ξεκάθαρη μορφή οικογένειας, με παρουσία της μητέρας ή του πατέρα αντίστοιχα. Σε εκείνα τα βιβλία που συναντούμε την παρουσία μόνο της μητέρας, διαπιστώνουμε πως αναπαράγουν τα παλαιά στερεοτυπικά πρότυπα σχετικά με την παρουσία και το ρόλο της μέσα στην οικογένεια, όπως μας τα κληροδότησε η ελληνική παιδική λογοτεχνία. Σε όλα τα βιβλία λοιπόν, η μητέρα παρουσιάζεται τρυφερή, στοργική και ευαίσθητη (εικόνα 5). Η παρουσία της συγκεντρώνει τα στερεοτυπικά χαρακτηριστικά που αποδίδονται στη γυναικεία φύση της. Αντίθετα, στα βιβλία που έχουμε μόνο την πατρική παρουσία, εντοπίζουμε φανερή διαφοροποίηση από το παλαιότερο πρότυπο του απόμακρου και ψυχρού πατέρα (Μαραγκουδάκη, 1991). Παρατηρούμε πως οι μπαμπάδες

112-diadromes.indd 26

12/12/2013 2:04 ΜΜ

εικόνα 6

διατηρούν τη δυναμικότητα του χαρακτήρα τους και την ικανότητα να πετυχαίνουν σε αυτό που αναλαμβάνουν, αλλά ταυτόχρονα υιοθετούν σύγχρονες-«γυναικείες» συνήθειες. Βλέπουμε να παίζουν, να κάνουν αστεία, να είναι στοργικοί και επικοινωνιακοί με τα παιδιά τους. Επιπλέον, υιοθετούν συνήθειες που παραπέμπουν στη μητέρα, όπως το να βάζουν τα παιδιά για ύπνο φιλώντας τα στο μέτωπο (βλ. Μάντεψε πόσο σ’ αγαπώ) (εικόνα 6), να τα φροντίζουν, κ.λπ. Μάλιστα ο λόγος τους ενίοτε γίνεται πιο «γυναικείος», αφού οι προσφωνήσεις συνοδεύονται από το «μου», κάτι που αποδίδεται πρωτίστως στον γυναικείο λόγο (Μαραγκουδάκη, 1991). Αξιοσημείωτη είναι η έλλειψη πλαισίων στις εικόνες των βιβλίων αυτής της κατηγορίας, γεγονός που μεταφράζεται ως πρόσκληση ταύτισης του (συν-)αναγνώστη με τους μπαμπάδες αυτών των ιστοριών (Moebius, 1986). Ας αναφερθούμε και στην περίπτωση ενός πατέρα παθητικού και αντισυμβατικού (βλ. Θέλω να φύγω από την πόλη), όχι τόσο εξαιτίας του προφίλ του και των ασχολιών του (σιδερώνει), όσο του κλίματος σύμπνοιας που χαρακτηρίζει τη σχέση του με την κόρη του. Χαρακτηριστικός είναι ο τρόπος που επηρεάζεται από αυτήν, γεγονός που αιτιολογείται ως τυπικό χαρακτηριστικό που αναπτύσσεται στη σχέση μόνου γονέα και παιδιού (Smith, 1980). Τέλος, η ανασυγκροτημένη μορφή οικογένειας (σύντροφος-μητέρα-παιδί) εντοπίζεται σε ένα βιβλίο (Πού κρύφτηκε ο ύπνος μου;). Βρίσκουμε ρεαλιστικές αναφορές στα συναισθήματα του παιδιού που βιώνει τον οικογενειακό ανασχηματισμό, αλλά και στη σχέση του παιδιού με τον πατέρα του ή τον σύντροφο της μητέρας του.

27

R

ΤΕΥΧΟΣ 112 / 2013

Συμπεράσματα Ολοκληρώνοντας, διαπιστώνουμε πως η πυρηνική μορφή οικογένειας κυριαρχεί μεταξύ των μορφών που καταγράψαμε στα βιβλία της παρούσας μελέτης. Τα μέλη της απεικονίζονται με στερεοτυπικά χαρακτηριστικά και συνήθειες, χωρίς όμως να λείπουν και οι ελάχιστες περιπτώσεις προβολής περισσότερο σύγχρονων γονεϊκών προτύπων. Φαίνεται πως η παιδική λογοτεχνία ενισχύει-προβάλλει συγκεκριμένη ιδεολογία και συγκεκριμένες αξίες σχετικά με την εικόνα της οικογένειας και των μελών της (Alston, 2008). Αξιοσημείωτος είναι ο αριθμός των βιβλίων όπου έχουμε την παρουσία του ενός μόνο γονέα, με αποτέλεσμα ακόμη και εκεί που δεν διευκρινίζεται το εάν έχουμε να κάνουμε με μονογονεϊκή οικογένεια, να υπάρχει μια ισορροπημένη απεικόνιση της κοινωνικής πραγματικότητας. Αφήνεται στον αναγνώστη και στην αναγνώστρια

112-diadromes.indd 27

12/12/2013 2:04 ΜΜ

R 28 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

το περιθώριο να ερμηνεύσει και να εννοήσει όπως ο ίδιος/α θέλει την απουσία του γονέα. Ταυτόχρονα, αξιοσημείωτη είναι η τάση της απεικόνισης ενός πατέρα «φεμινιστή», που πόρρω απέχει από τα παλαιότερα πρότυπα του ψυχρού και απόμακρου πατέρα και υιοθετεί συνήθειες του καιρού μας. Αντίθετα, η μητέρα μένει «πιστή» στην παραδοσιακή της εικόνα, φορτωμένη με στερεοτυπικά χαρακτηριστικά που απορρέουν από τη γυναικεία της φύση. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Α. ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΙΣ ΠΗΓΕΣ Αμπαριώτη, Α. (2002), Αχ αυτή η πρώτη μέρα στο σχολείο, Αθήνα: Κέδρος. Βασιλάκη, Π. (2000), Φαντασματάκια χρώματα, Αθήνα: Πατάκης. Βελετά-Βασιλειάδου, Μ. (2002), Το σκαντζοχοιράκι με τα κατσαρά μαλλιά, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Βίλχελμ, Χ. (1999), Πώς βαριέμαι, βρε παιδιά!, Αθήνα: Σύγχρονοι Ορίζοντες.

Bright, P. (2008), Όταν οι αρκούδες πήγαν για ύπνο τη νύχτα της φοβερής και τρομερής καταιγίδας, Αθήνα: Κόκκινη κλωστή δεμένη.

Kemp, M. (20087), Πες μου ένα παραμύθι, μπαμπάκα, Αθήνα: Modern Times. Κυριτσόπουλος, Α. (1998), Σαββατοκύριακα, Αθήνα: Άγρα. Λάιτφουτ, Κ. (2008), Στο σπίτι του μπαμπά, Αθήνα: Μεταίχμιο. Λόμπελ, Γ. (2007), Ο Μελένιος και το χαμογελαστό φεγγάρι, Αθήνα: Σύγχρονοι Ορίζοντες.

Landa, N. (2007), Το δέντρο των ευχών, Αθήνα: Modern Times.

Lauer, D. (1995), Η Δανάη γιορτάζει τα γενέθλιά της, Αθήνα: Στρατίκη. Μάγος, Κ. (2005), Πού κρύφτηκε ο ύπνος μου;, Αθήνα: Νίκας.

McBratney, S. (1996), Μάντεψε πόσο σ’ αγαπώ, Αθήνα: Παπαδόπουλος. Μπασέντ, Φ. (1998), Οικογένεια Τιρμπουσόν, Αθήνα: Ζεβρόδειλος.

Murphy, J. (1991), Επιτέλους Ησυχία!, Αθήνα: Ρώσση.

Murphy, J. (2000), Μια ήσυχη βραδιά στο σπίτι, Αθήνα: Ρώσση. Νίχους Σ. (2002), Μπαμπά!, Αθήνα: Παπαδόπουλος. Παράσχου, Σ. (2000), Ο Πίκο, το σκαντζοχοιράκι, πάει σχολείο, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Παράσχου, Σ. (2001), Δεν υπάρχουν δράκοι, σου λέω!, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

112-diadromes.indd 28

12/12/2013 2:04 ΜΜ

Πιν, Ι. (2008), Όταν λείπει ο μπαμπάς, Αθήνα: Παπαδόπουλος.

Pennart, G. (1998), Ο καλόκαρδος λύκος, Αθήνα: Παπαδόπουλος. Ρίτσου, Ε. (2002), Η καλή μεγάλη καφετιά αρκούδα βρήκε την ευτυχία, Αθήνα: Κέδρος.

Steward, A. (2009), Αγαπώ την κουβερτούλα μου, Αθήνα: Κόκκινη κλωστή δεμένη. Τελάντ, Π. (1998), Γιατί σ’ αγαπώ…, Αθήνα: Μίνωας. Φάλκονερ, Ι. (2001), Ολίβια, Αθήνα: Πατάκης.

Visa, M. (1993), Το βράδυ, Αθήνα: Κέδρος.

Waddell, M. (1990), Γιατί δεν κοιμάσαι, αρκουδάκι μου;, Αθήνα: Ρώσση.

Waddell, M. (1993), Πάμε σπίτι, αρκουδάκι μου, Αθήνα: Ρώσση.

Waddell, M. (1999), Εσύ κι εγώ, αρκουδάκι μου, Αθήνα: Ρώσση.

Willis, J. (2003), Θέλω να φύγω από τη πόλη, Αθήνα: Άγκυρα. Β. ΜΕΛΕΤΕΣ Alston, A. (2008), The Family In English Children’s Literature, London & New York: Routledge. Αναγνωστοπούλου, Δ. (2004), «Λογοτεχνικό Βιβλίο και Εκπαίδευση: σχέσεις συναλληλίας ή αποκλεισμού;», στο: Β. Αποστολίδου-Ε. Χοντολίδου (επιμ.), Λογοτεχνία και Εκπαίδευση (267-275), Αθήνα: Τυπωθήτω/Γ. Δαρδανός.

Apple, R. (2006), Perfect Motherhood, New Brunswick, New Jersey: Rutgers University Press.

Avery, G. (1996), “The Family Story”, στο: International Companion Encyclopedia of Children’s Literature (επιμ.: P. Hunt), London & New York: Routledge, 339-347.

Bourdieu, P. (1996), Η Ανδρική Κυριαρχία, µτφρ.: Π. Γεωργίου, Αθήνα: ∆ελφίνι. Γαβριηλίδου, Σ. (2008), Το δύσκολο επάγγελμα του κλασικού ήρωα, Θεσσαλονίκη: University Studio Press. Γεωργίου-Νίλσεν, Μ. (1980), Η οικογένεια στα αναγνωστικά του δημοτικού σχολείου, Αθήνα: Κέδρος. Γιαννικοπούλου, Α. (2004), «Το χιούµορ της εικόνας στο εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο», στο ηλεκτρονικό περιοδικό Κείμενα, τχ. 1, Νοέμβριος 2004. Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: http:// keimena.ece.uth.gr Dechaux, J.H. (2008), Η κοινωνιολογία της οικογένειας, Αθήνα: Πολύτροπον.

Hughes, M. & Kroehler, C. (2007), Κοινωνιολογία: οι βασικές έννοιες μτφρ.: Γ. Χρηστίδης, Αθήνα: Κριτική. Κανατσούλη, Μ. (2008), Ο ήρωας και η ηρωίδα με τα χίλια πρόσωπα. Νέες απόψεις για το φύλο στην παιδική λογοτεχνία, Αθήνα: Gutenberg. Κανατσούλη, Μ. (2011), «Εναλλακτικές μορφές οικογένειας στη σύγχρονη παιδική λογοτεχνία για μικρές ηλικίες παιδιών», στο ηλεκτρονικό περιοδικό Κείμενα, τχ. 14, Δεκέμβριος 2011. Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: http://keimena.ece.uth.gr Μαραγκουδάκη, Ε. (1991), Εκπαίδευση και διάκριση των φύλων, Αθήνα: Οδυσσέας.

Mayring, Ph. (2000), Qualitative Content Analysis 1(2), ημερομηνία ανάκτησης: 15 Μαΐου 2012, από: http://qualitative-research.net/fqs Μισέλ, Α. (1993), Κοινωνιολογία της οικογένειας και του γάμου, Αθήνα: Gutenberg.

Moebius, W. (1986), “Introduction to picturebooks codes”, Word and Image 2, 141-151. Μοσούρου, Λ. (1989), Κοινωνιολογία της σύγχρονης οικογένειας, Αθήνα: Gutenberg.

Muncie, J. & Sapford, R. (2008), «Ζητήματα στη μελέτη της οικογένειας», στο: Οικογένεια. Η μελέτη και η κατανόηση της οικογενειακής ζωής, Αθήνα: Μεταίχμιο.

Norton, D.E. (2007), Μέσα από τα μάτια ενός παιδιού. Εισαγωγή στην Παιδική Λογοτεχνία, μτφρ.: Φ. Καπτσίκη & Σ. Καζαντζή, Αθήνα: Επίκεντρο.

Quadango, J. (1999), Aging and life course, San Francisco: McGraw-Hill.

Seitz, J. & Beilin, H. (1987), “The development of comprehension of physiognomic metaphor in photographs”, British Journal of Developmental Psychology 5, 321-333.

Smith, M.J. (1980), “The Social Consequences of Single Parenthood: A Longitudinal Perspective”, Family Relation 29, 75-81.

Stephens, J. (1992), Language and ideology in children’s fiction, London & New York, Langman. Τσαούσης, Δ.Γ. (2006), Η Κοινωνία του Ανθρώπου. Εισαγωγή στην Κοινωνιολογία, Αθήνα: Gutenberg. Τσιλιμένη, Τ. (2003), Οι μικρές ιστορίες κατά την εικοσαετία 1970-1990, Αθήνα: Καστανιώτης.

112-diadromes.indd 29

29 R

ΤΕΥΧΟΣ 112 / 2013

12/12/2013 2:04 ΜΜ

ΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΠΑΙΔΙΚΟ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΟ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ Παρασκευή Αντωνά

Εκπαιδευτικός πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, Απόφοιτος ΠΜΣ: Παιδικό βιβλίο και παιδαγωγικό υλικό, ΤΕΠΑΕΣ, Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Η R 30 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Εισαγωγικά

λογοτεχνία για εφήβους διαθέτει πλέον σήμερα πλούσια θεματογραφία. Πραγματεύεται ιστορικά, κοινωνικά, ακόμη και υπαρξιακά ζητήματα, και μπορεί να βοηθήσει πολύ ουσιαστικά τους νέους. Οι προτιμήσεις βιβλίων σε αυτή την ηλικία φαίνεται να στρέφονται προς τις ιστορίες περιπέτειας, τις αστυνομικές ιστορίες, τις ταξιδιωτικές, τις ερωτικές, τα βιβλία τέχνης και επιστήμης, τα εγκυκλοπαιδικά και τα βιβλία που πραγματεύονται κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα (Αναγνωστόπουλος, 1993: 16), κείμενα επομένως που εμπερικλείουν μία μεγάλη θεματολογία. Στη δική μας εργασία θα διερευνήσουμε τα έργα της ελληνικής παιδικής και εφηβικής αστυνομικής λογοτεχνίας, ένα είδος απέναντι στο οποίο ακόμη και σήμερα κάποιοι παραμένουν επιφυλακτικοί. Ο αυξανόμενος αριθμός των συγγραφέων οι οποίοι γράφουν στις μέρες μας αστυνομικά βιβλία που απευθύνονται σε παιδιά και εφήβους δείχνει ότι το συγκεκριμένο είδος αφενός έχει μεγάλη απήχηση στο συγκεκριμένο κοινό και αφετέρου ότι έχει πλέον απενοχοποιηθεί σε σχέση με τις παλαιότερες επικρατούσες αντιλήψεις, οι οποίες έτειναν να ταυτίζουν το αστυνομικό μυθιστόρημα με την «παραλογοτεχνία». Παρόλο όμως που φαίνεται πως έχει απαλλαχθεί το είδος από χαρακτηρισμούς που θα το κατέτασσαν σε κάτι υποδεέστερο, εξακολουθεί να τίθεται το ερώτημα του κατά πόσο ένα τέτοιο είδος λογοτεχνίας μπορεί να διαβαστεί από το το νεανικό κοινό λόγω της δομής του. Για παράδειγμα, υπάρχουν απόψεις που υποστηρίζουν ότι «…δεν προσφέρεται για την ηλικία 9-10 ετών, αφού το είδος αυτό αναφέρεται πάντα στις προσπάθειες εξιχνίασης κάποιου εγκλήματος (φόνου, κ.λπ.) και οπωσδήποτε είναι αναγκαία η συνδρομή και κάποιων αυξημένων διανοητικών ικανοτήτων, για να διεισδύσει κανείς μες στους μαιάνδρους των αστυνομικών συλλογισμών». (Σακελλαρίου, 1993: 14) Ωστόσο, η εν λόγω μελέτη των σύγχρονων παιδικών και εφηβικών αστυνομικών μυθιστορημάτων, όπως θα αναφέρουμε και παρακάτω, απέδειξε ότι πρόκειται για ένα είδος το οποίο, αν και σαφώς έχει τις βάσεις του στην αστυ-

112-diadromes.indd 30

12/12/2013 2:05 ΜΜ

31

R

ΤΕΥΧΟΣ 112 / 2013

νομική λογοτεχνία των ενηλίκων, η θεματολογία του είναι προσαρμοσμένη σε παιδαγωγικά κριτήρια και οι συλλογισμοί που ακολουθούνται βασίζονται σε λογικά βήματα, απόλυτα κατανοητά και από μικρότερες ηλικίες. Μάλιστα, είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι ανταποκρίνεται και στις προτιμήσεις αυτών των ηλικιών, «φυλακίζοντας» το ενδιαφέρον τους εφόσον εμπεριέχονται δράση, δύσκολες αποστολές και κατορθώματα ηρώων με τους οποίους το παιδί ταυτίζεται.

Στόχος της έρευνας Μέσω της παρούσας έρευνας επιχειρούμε να προσεγγίσουμε τη θεματολογία των παιδικών και εφηβικών αστυνομικών μυθιστορημάτων της τελευταίας δεκαετίας προκειμένου να εντοπίσουμε και να σχολιάσουμε τα θέματα που αναπαράγονται σε τέτοιου είδους βιβλία καθώς και το τι άλλαξε στη θεματολογία τους σε σχέση με τις προηγούμενες δεκαετίες. Παράλληλα, διερευνούμε το κατά πόσο τα ζητήματα που θίγονται αντανακλούν τη σύγχρονη κοινω-

112-diadromes.indd 31

12/12/2013 2:05 ΜΜ

νική ζωή και το κατά πόσο εμπεριέχουν βαθύτερα νοήματα παρά την έντονη δράση, η οποία συνήθως υπερτερεί έναντι του νοήματος σε τέτοιου είδους βιβλία.

Αναφορά στο υλικό

R 32

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Προκειμένου να απαντήσουμε στα παραπάνω ερωτήματα επιλέξαμε δείγμα της ελληνικής παιδικής και νεανικής αστυνομικής μυθοπλασίας το οποίο καλύπτει τη χρονική περίοδο από το 2001 έως το 2011. Εξετάσαμε μυθιστορήματα μόνο των τελευταίων ετών προκειμένου να διαπιστώσουμε τις σύγχρονες τάσεις των συγγραφέων. Δεδομένου του γεγονότος ότι αυτά δεν είναι ανεξέλεγκτα σε αριθμό, αποφασίσαμε να συμπεριλάβουμε στην έρευνα την παραγωγή του είδους στο σύνολό της, για να εξαγάγουμε με αυτό τον τρόπο περισσότερο αξιόπιστα αποτελέσματα. Τα κριτήρια επιλογής υλικού που θέσαμε είναι τα εξής: α) Τα βιβλία να ανήκουν στο χώρο της παιδικής και εφηβικής λογοτεχνίας. β) Τα βιβλία να ανήκουν στο είδος λογοτεχνίας που ονομάζεται «αστυνομικό» και όχι στο συγγενικό είδος που ονομάζεται «περιπέτεια». γ) Τα βιβλία να έχουν γραφτεί από Έλληνες συγγραφείς. δ) Τα βιβλία να έχουν γραφτεί στη δεκαετία 2001-11.

Το είδος Προτού προχωρήσουμε στην ανάλυσή μας κρίνουμε απαραίτητο να αναφερθούμε με συντομία στο είδος που οι θεωρητικοί ονομάζουν «αστυνομικό» επιχειρώντας μία κατηγοριοποίηση, έτσι ώστε να τονιστεί τι είναι αυτό που ξεχωρίζει το αστυνομικό μυθιστόρημα από άλλα είδη παρεμφερή, όπως είναι οι ιστορίες περιπέτειας και μυστηρίου. Σύμφωνα με την Κανατσούλη (2002: 191), τα βιβλία τα οποία διαθέτουν αστυνομική πλοκή εντάσσονται στην κατηγορία των μυθιστορημάτων περιπέτειας. Είναι το λογοτεχνικό είδος που συνδυάζει το μυστήριο με το αίνιγμα,

112-diadromes.indd 32

12/12/2013 2:05 ΜΜ

τα ρεαλιστικά στοιχεία και την ευφυΐα του ντετέκτιβ, που είναι συνήθως ο πρωταγωνιστής. Ο Routledge (2001: 64) από την άλλη, συγκαταλέγει το αστυνομικό μυθιστόρημα στα πιο διάσημα είδη μυστηρίου της παιδικής λογοτεχνίας. Αυτό συμβαίνει γιατί βάση του έχει την εξιχνίαση κάποιου είδους μυστηρίου που σχετίζεται συνήθως με την παραβίαση ή την εφαρμογή νόμων. Η συγκεκριμένη αφηγηματική τεχνική εντοπίζεται τόσο στο χώρο της λογοτεχνίας όσο και στο χώρο του θεάτρου, ήδη από την κλασική αρχαιότητα, όπως αποδεικνύει η τραγωδία του Σοφοκλή Οιδίπους Τύραννος (Αποστολίδης, 2009: 343). Το αστυνομικό μυθιστόρημα διαφέρει από το αφήγημα επιστημονικής φαντασίας και το περιπετειώδες μυθιστόρημα κυρίως από μορφολογικής άποψης, λόγω της προκαθορισμένης αφηγηματικής του δομής. Τα βασικότερα χαρακτηριστικά αυτής είναι: α) Το έγκλημα μένει κρυμμένο μέχρι το τέλος. β) Η λύση δεν είναι αυθαίρετη, αλλά απόλυτα αξιόπιστη. γ) Η πλοκή του παρουσιάζει τα χαρακτηριστικά του αντίστροφου αφηγήματος. δ) Η ψυχολογία των προσώπων είναι απούσα. Όλα τα παραπάνω έρχονται σε πλήρη αντίθεση με το κλασικό ρεαλιστικό μυθιστόρημα. Διαπιστώνουμε δηλαδή ότι το αστυνομικό είδος έχει κωδικοποιημένη αφηγηματική δομή (Eisenzweig, 1986: 32-34). Ωστόσο, το πιο σημαντικό στοιχείο που καθιστά ένα βιβλίο αστυνομικό είναι η παρουσία ενός τύπου ήρωα που θα γίνει ο εξιχνιαστής του μυστηρίου και είναι εύκολα αναγνωρίσιμος από τον αναγνώστη. Φυσικά, το πρόσωπο αυτό δεν είναι άλλος από τον ντετέκτιβ (Αποστολίδης, 2009: 258). Τέλος, παρόλο που το αστυνομικό μυθιστόρημα μπορεί να διαθέτει ξεχωριστές κατηγορίες, όπως είναι η σκληρή αστυνομική ιστορία, υπάρχουν ορισμένες καταστάσεις, δράσεις, χαρακτήρες και σκηνικά που εμφανίζονται σε καθεμία από αυτές. Ο Cawelti τονίζει ότι αυτές οι όμοιες καταστάσεις είναι τρεις:

112-diadromes.indd 33

33 R

ΤΕΥΧΟΣ 112 / 2013

12/12/2013 2:05 ΜΜ

 Για να προκύψει το μυστήριο, έχουν προϋπάρξει κάποια γεγονότα κατά το παρελθόν, σχετικά με μία κατάσταση.  Κάποιοι από τους βασικούς χαρακτήρες πρέπει να είναι κρυμμένοι από τον αναγνώστη και από τον πρωταγωνιστή μέχρι το τέλος. Η ιστορία, επίσης, πρέπει να δομείται γύρω από μία έρευνα πάνω στα συγκαλυμμένα γεγονότα του παρελθόντος. Τα κρυμμένα γεγονότα δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να έχουν σχέση με τον ντετέκτιβ.  Τέλος, η αποκάλυψη του μυστηρίου πρέπει να γίνεται πάντοτε στο τέλος (Cawelti, 1977: 132).

Αποτελέσματα έρευνας

R 34 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

112-diadromes.indd 34

Η βιβλιογραφία δείχνει ότι η θεματολογία των παιδικών και εφηβικών αστυνομικών μυθιστορημάτων σχετίζεται περισσότερο με εγκλήματα όχι και τόσο προφανή όπως είναι μια οικολογική καταστροφή ή η αρχαιοκαπηλία. Τα αστυνομικά μυθιστορήματα των ενηλίκων από την άλλη, σχεδόν πάντα πραγματεύονται εγκλήματα, και το ζητούμενο είναι η αποκάλυψη του δολοφόνου. Φόνοι και βιασμοί αποφεύγονται στην παιδική και εφηβική αστυνομική λογοτεχνία, ενώ ακόμη κι αν υπάρχουν, δεν παρουσιάζονται σε όλη τους τη βιαιότητα και σκληρότητα (Αθανασίου, 2011). Η μελέτη των παιδικών και εφηβικών αστυνομικών μυθιστορημάτων της περιόδου που προαναφέραμε κατέδειξε ότι σε όλα τα βιβλία του δείγματος υπάρχει μία κυρίαρχη εγκληματική πράξη η οποία στο τέλος εξιχνιάζεται. Κατά τη διάρκεια της δράσης συνήθως τελούνται και άλλες εγκληματικές ενέργειες που διαταράσσουν περισσότερο την κοινωνική και ηθική τάξη, οι οποίες όμως εκπορεύονται από την αρχική, δηλαδή τελούνται προκειμένου να στηρίξουν τη βασική παρεκτροπή από τη σύννομη τάξη και να εντείνουν τη διασάλευση της κοινωνικής και ηθικής ισορροπίας. Για παράδειγμα, στο Μυστικό της λίμνης της Σπυροπούλου, για να καλύψουν οι δράστες την οικολογική καταστροφή που προκάλεσαν, προβαίνουν στη δολοφονία ενός ανθρώπου προκειμένου να μη μιλήσει. Συγκεντρώνοντας τα στοιχεία των εγκλημάτων που τελούνται στα βιβλία της έρευνας, οδηγηθήκαμε σε ορισμένα συμπεράσματα αναφορικά με τις εγκληματικές ενέργειες που οι συγγραφείς επιλέγουν να παρουσιάσουν: Οι προτιμήσεις τους φαίνεται να επιβεβαιώνουν τα μέχρι τώρα δεδομένα, καθώς συμπεριλαμβάνουν στη θεματολογία τους ληστείες, κλοπές αντικειμένων καθώς και απαγωγές. Παράλληλα, θέματα όπως είναι η οικολογική καταστροφή με απώτερο στόχο το κέρδος, η αρχαιοκαπηλία και η διακίνηση λαθρομεταναστών, εξακολουθούν μεν να συγκινούν όχι όμως σε μεγάλο ποσοστό. Πρωτοεμφανιζόμενα θέματα φαίνεται να είναι η κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας, οι πλαστογραφίες, οι πλαστοπροσωπίες και οι οικονομικές απάτες. Αυτό που αξίζει να αναφερθεί είναι ότι πολλοί από τους συγγραφείς επιχειρούν να συμπεριλάβουν στη θεματολογία τους σωματικές βλάβες και δολοφονίες. Συγκεκριμένα, παρατηρήθηκε η τάση να παρεμβάλλουν χωρίς δισταγμό

12/12/2013 2:05 ΜΜ

35 R

ΤΕΥΧΟΣ 112 / 2013

ακόμη και δολοφονικές ενέργειες στο όνομα του ρεαλισμού, καταρρίπτοντας έτσι τα έως τώρα κυρίαρχα ταμπού. Τα έργα των περισσότερων πιστοποιούν την επιθυμία τους να τοποθετήσουν όσο γίνεται περισσότερο ρεαλιστικά και με ορθολογικό τρόπο το παιδί στη σύγχρονη κοινωνία, μέσα από τις μυθοπλασίες τους. Εντοπίσθηκαν επ’ αυτού δύο διαφορετικές περιπτώσεις. Στη μία ανήκουν οι συγγραφείς εκείνοι που δεν κάνουν καμία προσπάθεια ωραιοποίησης των σκληρών σκηνών, όπως είναι η Παρασκευοπούλου στο Μυστήριο στο υπόγειο του αρχοντικού. Στην άλλη περίπτωση ανήκει η τριλογία του Κυριάκου Μαργαρίτη, ο οποίος χρησιμοποιεί το έντονο χιούμορ του ήρωά του Ιγνάτιου για να απαλύνει σημαντικά τις σκηνές φρίκης που περιγράφονται στα μυθιστορήματά του. «Τα παιδιά δεν μπορούσαν να βγάλουν μιλιά. Έμειναν αγάλματα από την τρομάρα τους όταν έσκασε μπροστά τους το πτώμα του άντρα με την γκρι καπαρντίνα. Πρώτα συνήλθε η Μαργαρίτα, άναψε το φακό της και έσκυψε για να ρίξει μια ματιά από κοντά. Πρώτη φορά έβλεπε πτώμα από τόσο κοντά». (Παρασκευοπούλου, 2010: 161-162)

112-diadromes.indd 35

12/12/2013 2:05 ΜΜ

R 36 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

«Ο τύπος με πέταξε στο πορτ μπαγκάζ της λιμουζίνας. Κάτι στην εμφάνισή μου τους έκανε να με περνούν για αποσκευή, βαλίτσα ή σάκο. Δεν εξηγείται αλλιώς. Εννοείται ότι σε λίγα δευτερόλεπτα όλα σκοτείνιασαν πάλι. Η περιπέτεια είχε αρχίσει να καταντά μονότονη». (Μαργαρίτης, 2008: 106) Ένα ζήτημα που έρχεται συχνά στην επιφάνεια είναι το κατά πόσο αυτού του είδους τα μυθιστορήματα εμπερικλείουν βαθύτερους προβληματισμούς και νοήματα. Η Σιβροπούλου (2003: 46-47) υποστηρίζει ότι βαθύτερο νόημα

112-diadromes.indd 36

12/12/2013 2:05 ΜΜ

μπορεί κανείς να βρει μόνο σε μυθιστορήματα που ο συγγραφέας προσπαθεί με κάποιο τρόπο να αποτυπώσει τη ζωή και την αλήθεια. Στα μυθιστορήματα διαφυγής, όπου συγκαταλέγονται και τα αστυνομικά, το θέμα είναι απλώς η αφορμή για να ξετυλιχθεί η ιστορία και η δράση. Σε ορισμένες από τις περιπτώσεις που αναλύσαμε φαίνεται να ισχύει η παραπάνω παραδοχή. Για παράδειγμα στο Παίξε το ανάποδα του Ηλιόπουλου, στο Μυστήριο της γαλάζιας ακτής της Λυχναρά, στο Μυστήριο στο υπόγειο του αρχοντικού της Σπυροπούλου καθώς και στην τριλογία του Χριστακόπουλου, η πλοκή εστιάζεται αποκλειστικά στη γοργή δράση. Ωστόσο εντοπίσθηκαν και περιπτώσεις στις οποίες το έγκλημα καθαυτό γίνεται αφορμή προβληματισμού για τον αναγνώστη. Για παράδειγμα, στο Μυστικό της λίμνης η οικολογική ευαισθητοποίηση που επιχειρεί η συγγραφέας είναι ολοφάνερη. Στους Εννέα Καίσαρες μπορούμε να διακρίνουμε τον ανταγωνισμό των μαθητών του δημόσιου σχολείου προς αυτούς του ιδιωτικού, ή το ρατσισμό προς τους αλλοδαπούς μαθητές. Αξιοσημείωτη είναι επίσης η περίπτωση όπου το έγκλημα διαπράττεται με μοναδικό κίνητρο τη δόξα, όπως συμβαίνει στο βιβλίο Μια σονάτα για τον Ιγνάτιο. Αξίζει να αναφέρουμε την εγκληματική δράση παράνομων οργανώσεων που επιχειρούν να κερδίσουν χρήματα φανατίζοντας τους οπαδούς τους, που παρουσιάζεται στην Αδελφότητα του Σκορπιού. Τέλος, στο Αίνιγμα του χαμένου cd player εμπεριέχονται εμφανώς στοιχεία ανάλυσης της ψυχολογίας των ηρώων μέσα από την αναφορά σε γεγονότα της καθημερινότητας που βρίσκονται πολύ κοντά στη ζωή του παιδιού. Τα στοιχεία αυτά μπορούν να λειτουργήσουν ανακουφιστικά στην παιδική ψυχή, ενώ παράλληλα υποδεικνύουν πρότυπα προς μίμηση μέσα από τη στάση των μυθιστορηματικών ηρώων. Τα βασικότερα όμως και πλέον επαναλαμβανόμενα νοηματικά μοτίβα που προβάλλονται είναι η οξυδέρκεια του πνεύματος, η διάθεση για περιπέτεια, η φιλία, η εμπιστοσύνη, η συνεργασία, οι σχέσεις παιδιών και ενηλίκων. Όλα τα παραπάνω θέτουν επί τάπητος ζητήματα που υποβόσκουν διακριτικά πίσω από όλες τις ιστορίες και θα μπορούσαν να αποτελούν τα κρυμμένα νοήματα της ιστορίας. Φυσικά, το κατά πόσο θα αντιληφθούν τα παιδιά αυτού του είδους τα έμμεσα μηνύματα εξαρτάται από τις προσωπικές τους ικανότητες και το επίπεδό τους ως αναγνώστες. Μία ακόμα ενδιαφέρουσα παράμετρος που μελετήσαμε στη συγκεκριμένη εργασία είναι αυτή των κοινωνικών προεκτάσεων του αστυνομικού μυθιστορήματος. Οι περισσότεροι μελετητές αναφέρουν χαρακτηριστικά ότι εφόσον το αστυνομικό μυθιστόρημα πραγματεύεται παραβάσεις του νόμου, έμμεσα επικρίνονται οι δυσλειτουργίες της κοινωνίας (Eisenzweig, 1986: 243, Ρενάλ, 2006: 119). Ο Καμιλλέρι (2006: 126) τονίζει ότι η αστυνομική λογοτεχνία είναι ένας χώρος όπου μπορεί πολύ εύκολα να ασκήσει κανείς λαθραία κοινωνική κριτική, διότι το αστυνομικό μυθιστόρημα δημιουργεί πολιτική συνείδηση, ρίχνοντας φως στα πράγματα (Ρενάλ, 2006: 119). Τα πρόσωπα που συμμετέχουν, ο τρόπος εγκλήματος, οι άνθρωποι της διαφθοράς και του ήθους αποκαλύπτουν την τρέχουσα κοινωνική πραγματικότητα, εφόσον και

112-diadromes.indd 37

37

R

ΤΕΥΧΟΣ 112 / 2013

12/12/2013 2:05 ΜΜ

ο ίδιος ο συγγραφέας, συνειδητά ή μη, είναι φορέας της ιδεολογίας της εκάστοτε κοινωνίας. Όλα τα παραπάνω δεδομένα δεν ισχύουν μόνο για το αστυνομικό μυθιστόρημα που απευθύνεται σε ενήλικες, αλλά αντίθετα φαίνεται να διαπνέουν και την παιδική και εφηβική αστυνομική μυθοπλασία, διότι όπως παρατηρήθηκε τα θέματά της καλύπτουν τη σύγχρονη κοινωνική ζωή και εκφράζουν τις ιδέες και τους κοινωνικούς προβληματισμούς του σύγχρονου κόσμου. Η αστυνομική λογοτεχνία για παιδιά και για νέους τελικά δε μιμείται απλώς αυτή των ενηλίκων αλλά διαπνέεται από τη φιλοσοφία που περιβάλλει το συγκεκριμένο είδος. Οι συγγραφείς δεν περιορίζονται στη στείρα αναζήτηση του ενόχου, όπως αναφέρουν χαρακτηριστικά και οι Παπαντωνάκης και Κωτόπουλος (2011: 211). Αντίθετα, σύγχρονα θέματα της σημερινής ζωής προβάλλονται, και εκεί που εκ πρώτης όψεως φαίνεται ότι το έγκλημα λειτουργεί ως αφορμή για να προβούν οι ήρωες σε δράση, βαθύτερα μηνύματα του κειμένου που σχετίζονται με τον σημερινό κόσμο αναδύονται και διαψεύδεται αυτή η παραδοχή.

R 38 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

112-diadromes.indd 38

12/12/2013 2:06 ΜΜ

Χρόνια Πολλά και

Καλά Βυθούγεννα! «Πριν από περίπου δύο χιλιάδες χρόνια, οι άνθρωποι είχαν ανάγκη όσο ποτέ από μια σφιχτή αγκαλιά. Τότε ήταν που γεννήθηκε ο Χριστός και τους έμαθε τον τρόπο. Τους μίλησε για την αγάπη και για το πόσο σπουδαίο είναι να κάνεις τον διπλανό σου χαρούμενο, όσο υπέροχο είναι να μοιράζεσαι και να νοιάζεσαι για τους άλλους, και πόσο ευλογημένο είναι να αγαπάς τον εαυτό σου. Κατάφερε να κάνει όλο τον κόσμο όμορφο και φωτεινό μόνο με μια αγκαλιά. Αυτό είναι τα Χριστούγεννα κι οι στεριανοί τα γιορτάζουν κάθε χρόνο, στολίζοντας την πόλη και τα σπίτια τους, κι ανταλλάσσοντας δώρα», είπε το τέρας, το οποίο για πρώτη φορά μιλούσε τόσο πολύ. Μυστήριο τα Χριστούγεννα, μυστήρια κι αυτή η ιστορία. Μα πώς μπορεί να απαγορεύτηκαν οι γιορτές στη στεριά; Και με ποιον τρόπο θα βρει ο Βρασίδας ο αχινός τη μαγεμένη λύση;

Μια απολαυστική χριστουγεννιάτικη περιπέτεια, γεμάτη μπουρμπουλήθρες!

Αν α ζ η τ ή σ τ ε π ε ρ ισ σ ότ ε ρ ο υ ς α π ό 8 0 0 τ ίτλ ο υ ς e - b o o k σ τ ο w w w. p s i c h o g i o s . g r ! Όταν κλείνει ένα βιβλίο, ανοίγει ένας κύκλος επικοινωνίας! Βρείτε μας στο: Γίνετε μέλη δωρεάν στο www.psichogios.gr ή καλώντας χωρίς χρέωση στο 800 11 64 64 64 και κερδίστε προνόμια και δώρα.

112-diadromes.indd 39

12/12/2013 2:06 ΜΜ

R 40

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

112-diadromes.indd 40

Ο Παπαθεοδώρου, για παράδειγμα, στους Εννέα Καίσαρες, ξετυλίγει τα γεγονότα της ιστορίας του με βάση την εξάρτηση ενός μαθητή από ένα βίαιο ηλεκτρονικό παιχνίδι, θέμα το οποίο είναι σαφέστατα επίκαιρο. Στο Αίνιγμα του χαμένου cd player του Ρεμούνδου, η αναγκαιότητα ανεύρεσης του χαμένου cd player γίνεται η αφορμή για να αποκαλυφθούν πολλά μυστικά της προσωπικής ζωής των μαθητών. Η απόλυση του πατέρα της Βάλιας, η κλεπτομανία της Λουίζας, η μεγαλομανία της Στέλλας, η καταπίεση του Ισίδωρου από τους γονείς του, η αυταρχική μητέρα και ο κακόβουλος πατέρας του Διονύση, η μυθομανία της Όλγας, είναι όλα τους ζητήματα τα οποία δεν βρίσκονται έξω από τη ζωή των εφήβων. Επίσης, η εκμετάλλευση του περιβάλλοντος για λόγους κέρδους στο Μυστικό της λίμνης της Σπυροπούλου είναι ένα θέμα πάντοτε επίκαιρο. Ο Χατζόπουλος επίσης, με έναν δικό του χαρακτηριστικό αλλά διακριτικό τρόπο, καυτηριάζει την κοινωνική πραγματικότητα μέσα από τους χαρακτήρες που χρησιμοποιεί. Η παχυσαρκία, ο υπερκαταναλωτισμός, ο τζόγος, ακόμη και η ιδιαίτερη χρήση των ονομάτων των ηρώων που χρησιμοποιεί (π.χ. «η προφητεία του Νοστράγατου») καθρεφτίζουν την κοινωνική πραγματικότητα. Σαφέστατα, τα θέματα και των υπόλοιπων βιβλίων αποτελούν επίσης αναπαραστάσεις της κοινωνίας. Οι κλοπές, οι ληστείες, οι απαγωγές, η αρχαιοκαπηλία, η παραχάραξη, η κλοπή πνευματικών δικαιωμάτων, είναι ζητήματα που απασχολούν την κοινωνία μας αιώνες τώρα. Μάλιστα, παρόλο που κάποια από τα θέματα αυτά βρίσκονται έξω από τη ζωή του εφήβου, παρατηρείται μία προσπάθεια από τους συγγραφείς να τα καταστήσουν προσιτά στο νεανικό κοινό. Χρησιμοποιώντας οι συγγραφείς παιδιά ως ήρωες με την ιδιότητα του ντετέκτιβ, αλλά και στοιχεία από τη ζωή των παιδιών, τα κοινωνικά προβλήματα προσεγγίζονται με αβίαστο τρόπο από τον μικρό αναγνώστη, ακόμη και όταν δεν έχει τις σχετικές εμπειρίες. Θα έλεγε κανείς σε αυτό το σημείο ότι απώτερος στόχος των συγγραφέων αστυνομικής λογοτεχνίας για παιδιά και για νέους είναι η ευαισθητοποίηση του νεαρού αναγνώστη σε κοινωνικά ζητήματα.

12/12/2013 2:06 ΜΜ

Συμπερασματικά Ολοκληρώνοντας, είναι πολύ σημαντικό να τονιστεί ότι οι προσπάθειες συγγραφής παιδικής και εφηβικής αστυνομικής λογοτεχνίας δεν είναι διόλου ευκαταφρόνητες. Αντιθέτως, πρόκειται για ένας είδος, το οποίο αξίζει να προωθηθεί στο νεανικό κοινό. Αν, μάλιστα, χρησιμοποιηθεί κατάλληλα από γονείς και εκπαιδευτικούς, μπορεί να καλλιεργήσει τη φιλαναγνωσία στο παιδί. Βιώνοντας τις περιπέτειες με έντονη αγωνία και ευρισκόμενο ταυτόχρονα σε διαρκή εγρήγορση κάνοντας λογικούς συλλογισμούς, το παιδί μπορεί να βοηθηθεί στο να διατηρήσει μία θετική στάση απέναντι στην ανάγνωση. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Α. ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΙΣ ΠΗΓΕΣ Ηλιόπουλος, Β. (2009), Παίξε το ανάποδα, Αθήνα: Πατάκης. Λυχναρά, Λ. (2007), Το μυστήριο της γαλάζιας ακτής, Αθήνα: Κέδρος. Λυχναρά, Λ. (2009), Τα άλογα της πράσινης κοιλάδας, Αθήνα: Πατάκης. Λυχναρά, Λ. (2009), Έγκλημα στο λευκό βουνό, Αθήνα: Κέδρος. Λυχναρά, Λ. (2010), Κίνδυνος στο νησί, Αθήνα: Κέδρος. Μαργαρίτης, Κ. (2006), Η συμμορία του Τολέδο, Αθήνα: Ψυχογιός. Μαργαρίτης, Κ. (2008), Η Αδελφότητα του Σκορπιού, Αθήνα: Ψυχογιός. Μαργαρίτης, Κ. (2009), Μια σονάτα για τον Ιγνάτιο, Αθήνα: Ψυχογιός. Παπαθεοδώρου, Β. (2004), Οι εννέα Καίσαρες, Αθήνα: Καστανιώτης. Παρασκευοπούλου, Σ. (2010), Μυστήριο στο υπόγειο του αρχοντικού, Αθήνα: Κέδρος. Ρεμούνδος, Γ. (2003), Το μυστήριο της 21ης χάντρας, Αθήνα: Ψυχογιός. Ρεμούνδος, Γ. (2009), Το αίνιγμα του χαμένου cd player, Αθήνα: Ψυχογιός. Σπυροπούλου, Χ. (2008), Το μυστικό της λίμνης, Αθήνα: Κέδρος. Σπυροπούλου, Χ. (2010), Το μυστήριο της Αίγινας, Αθήνα: Κέδρος. Φώτου, Γ. (2007), Μια καρφίτσα και δυο αυτοκίνητα, Αθήνα: Ψυχογιός. Χατζόπουλος, Π. (2003), Η εξαφάνιση της Ντόροθυ Σνοτ, Αθήνα: Πατάκης. Χατζόπουλος, Π. (2004), Ο στοιχειωμένος πύργος της Ούρσουλα ντε Φλαφ, Αθήνα: Πατάκης. Χατζόπουλος, Π. (2007), Το καταραμένο περιδέραιο της Νιαουφερτίτης, Αθήνα: Πατάκης.

112-diadromes.indd 41

41

R

ΤΕΥΧΟΣ 112 / 2013

12/12/2013 2:06 ΜΜ

Χατζόπουλος, Π. (2011), Έγκλημα στο Τούνδρα Εξπρές, Αθήνα: Πατάκης. Χριστακόπουλος, Δ. (2009), Ομάδα Κεραυνός σε δράση, Αθήνα: Γράμμα. Χριστακόπουλος, Δ. (20101, 20102), Ομάδα Κεραυνός – Περιπέτεια στο λούνα παρκ, Αθήνα: Γράμμα.

R 42

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Β. ΜΕΛΕΤΕΣ Αναγνωστόπουλος, Β. Δ. (1983), Τάσεις και εξελίξεις της παιδικής λογοτεχνίας στη δεκαετία 1970-1980, Αθήνα: Οι εκδόσεις των φίλων. Αποστολίδης, Α. (2009), Τα πολλά πρόσωπα του αστυνομικού μυθιστορήματος: Δοκίμια για την ιστορία και τις σύγχρονες τάσεις του. Αθήνα: Άγρα.

Cawelti, G. J. (1977), Adventure, Mystery, and Romance: Formula Stories as Art and Popular Culture, Chicago: University of Chicago Press.

Eisenzweig, U. (1986), «Όταν το αστυνομικό μυθιστόρημα έγινε είδος», στο: Ανατομία του αστυνομικού μυθιστορήματος, Αθήνα: Άγρα. Καμιλλέρι, Α. (2006), «Ο επιθεωρητής Μονταλμπάνο ανησυχεί για τα πάντα», περ. Διαβάζω, τχ. 459 (σ. 126). Κανατσούλη, Μ. (2002), Εισαγωγή στη θεωρία και κριτική της παιδικής λογοτεχνίας: Σχολική και προσχολική ηλικία, Θεσσαλονίκη: University Studio Press. Παπαντωνάκης, Γ.-Κωτόπουλος, Τ. (2011), Σκηνικό, Χαρακτήρες, Πλοκή: Διαβάζοντας ένα λογοτεχνικό κείμενο για παιδιά και νέους, Αθήνα: Ίων. Ρενάλ, Π. (2006), «Retour au noir: Επιστροφή στο μαύρο…», περ. Διαβάζω, τχ. 459 (σσ. 118120).

Routledge, C. (2001), Mystery in children’s literature: From the rational to the supernatural, Basingstoke: Palgrave. Σιβροπούλου, Ρ. (2003), Ταξίδι στον κόσμο των εικονογραφημένων μικρών ιστοριών: Θεωρητικές και διδακτικές διαστάσεις, Αθήνα: Μεταίχμιο. Σακελλαρίου, Χ. (1993), «Εισαγωγικά στο μυθιστόρημα και το παιδικό μυθιστόρημα», Επιθεώρηση παιδικής λογοτεχνίας 8 (Β΄) (σσ. 7-14). Γ. ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ Αθανασίου, Ε. (2011), Εφηβικό αστυνομικό μυθιστόρημα: http://www.indexonline.gr/site/html/ focus/teenage-crime-lit.csp?SSOID=08aedc64-e4bc-4f3b-b0dc-8ca3ca90bcde (ημερομηνία ανάκτησης: 16/08/11).

112-diadromes.indd 42

12/12/2013 2:06 ΜΜ

Σ ΤΟ Χ Ω Ρ Ο Τ Η Σ ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Γ Ι Α Π Α Ι Δ Ι Α Κ Α Ι Ν Ε ΟΥ Σ Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Κ Α Ι Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Ε Σ Σ ΤΟ Σ ΧΟ Λ Ε Ι Ο

β ιβλιοπαρουσίαση

ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013 - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2014

43/1

112-diadromes.indd 43

12/12/2013 2:06 ΜΜ

για παιδιά νηπιακής και πρώτης σχολικής ηλικίας Γιώτα Κ. Αλεξάνδρου

Ο ΑΛΕΚΟΣ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΠΑΘΗΜΑΤΩΝ Εικ.: Χρήστος Δήμος Ψυχογιός, Αθήνα 2013, σελ. 56

Στο χωριό του παππού ο Αλέκος νιώθει πραγματικός επιστήμονας γιατί βρίσκει υλικό για πειράματα με τις πεταλούδες, τις πυγολαμπίδες και τα άλλα ζουζούνια και ζώα. Προκειμένου να πετύχουν τα πειράματά του δεν υπολογίζει τίποτα, ούτε αν τα παιδεύει ούτε αν τα πονά. Το «επιστημονικό ενδιαφέρον» έρχεται πρώτο στις επιλογές του. Βέβαια, αυτό έχει κι ένα τίμημα. Ο Αλέκος πληρώνει αυτό το τίμημα με ένα όνειρο-εφιάλτη, και φυσικά το πάθημα γίνεται μάθημα: Πρώτα έρχονται οι υποχρεώσεις μας απέναντι στη φύση και τα πλάσματά της και δεύτερο το δίχως όρια «επιστημονικό ενδιαφέρον». Ο Χρήστος Δήμος έβαλε όλη του την τέχνη για να προσδώσει το ύφος του επιστήμονα στον ήρωα του βιβλίου. Α.Β.

Λήδα Βαρβαρούση

ΤΙ ΡΟΛΟ ΠΑΙΖΕΙ ΑΥΤΗ Η ΑΓΕΛΑΔΑ; Εικ.: Λήδα Βαρβαρούση Παπαδόπουλος, Αθήνα 2013, σελ. 32

Μέσα από τη ρυθμική αφήγηση της Λ. Βαρβαρούση γνωριζόμαστε με την αγελάδα που επινόησε και δημιούργησε, μια ύπαρξη που ζηλεύει τους πάντες γιατί δεν ξέρει ποια είναι, αφού δεν έχει προσδιορίσει ακόμη την ταυτότητά της. Ώσπου ένας χαμαιλέων τής προτείνει να γίνει ηθοποιός μιας κι είναι πλασμένη γι’ αυτό. Η Αγελάδα πείθεται, και βρίσκει επιτέλους το δρόμο της! Α.Β.

Καλλιόπη Εμμανουηλίδου

ΤΟ ΞΩΤΙΚΟ ΠΟΥ ΗΘΕΛΕ ΝΑ ΨΗΛΩΣΕΙ Εικ.: Ζωή Λούρα Μεταίχμιο, Αθήνα 2013, σελ. 56

Λάθος μέθοδο ακολουθούσε το ξωτικό Πιριπόν για να πετύχει το στόχο του: να ψηλώσει δηλαδή κι εκείνο όπως τα άλλα ξωτικά. Έτρωγε πάρα πολύ ώσπου άρχισε να νιώθει άσχημα. Πώς αλλιώς όμως θα πραγματοποιούσε το όνειρό του να μοιάσει κι εκείνο στα ψηλά πλάσματα του χωριού του με τα λιγνά σώματα; Το κουβέντιασε με τη μητέρα του που του εξήγησε ότι ακόμη κι αν μείνει κοντός, θα εξακολουθεί να είναι μοναδικός. Κι ο Πιριπόν παρηγορήθηκε με τη σκέψη τού πόσα προσόντα

44/2

112-diadromes.indd 44

12/12/2013 2:07 ΜΜ

έχει και τι καταφέρνει ένας… κοντός. Το βιβλίο συνοδεύουν παιχνίδια και απλές ασκήσεις. Η Ζωή Λούρα, γνωστή κι από άλλες εικονογραφήσεις της, σημειώνει εδώ μία ακόμη επιτυχία. Α.Β.

Γεωργία Λάττα

Η ΦΩΝΗ ΣΟΥ, Η ΔΥΝΑΜΗ ΣΟΥ! Εικ.: Αλεξία Λουγιάκη Παρρησία, Αθήνα 2013, σελ. 36

Στο βιβλίο συναντούμε την οπτική της συγγραφέως για τη βία, τη μάστιγα που όσο πάει και γιγαντώνεται. Οι ήρωές της δεν είναι παιδιά, αλλά ξωτικά του δάσους. Τι σημασία έχει όμως; Η βία είναι βία και δημιουργεί ανεξέλεγκτες ψυχολογικές καταστάσεις, κυρίως για το «θύμα» που γίνεται στόχος και νιώθει ανήμπορος να αντιδράσει. Στη συγκεκριμένη περίπτωση «αδύνατος» είναι ο Ρουκ, που φοβάται ακόμη και να μιλήσει, να φανερώσει όσα του συμβαίνουν. Όταν κατάλαβε ότι η «η φωνή του ήταν η δύναμή του» ένιωσε πιο δυνατός. Ήξερε ότι σε κάθε παρόμοια σύγκρουση θα είχε την οικογένειά του, τους δασκάλους και τους φίλους του να τον βοηθήσουν. Η εικονογράφηση της Αλεξίας Λουγιάκη συμπορεύεται με την ιστορία κάνοντάς την ακόμα πιο γλαφυρή. Α.Β.

Φίλιππος Μανδηλαράς

ΔΙΟΝΥΣΟΣ, Ο ΚΕΦΑΤΟΣ ΘΕΟΣ Εικ.: Ναταλία Καπατσούλια Παπαδόπουλος, Αθήνα 2013, σελ. 26

Ο Διόνυσος «τρέχει» μέσα στις σελίδες του βιβλίου με την κεφάτη πένα του Φίλιππου Μανδηλαρά, που ξεκινά το βιογραφικό του θεού βάζοντας ένα... αίνιγμα. Ρυθμός, στιχάκια, κόμικς και η χιουμοριστική εικονογράφηση από τη Ναταλία Καπατσούλια συντελούν στο να γνωρίσουμε τη ζωή του. Μαθαίνουμε ακόμη πώς αναπτύσσεται η «άμπελος», πώς του έσωσε τη ζωή και ύστερα πώς τον «έχρισε» τον πιο κεφάτο θεό της μυθολογίας. Στο τέλος του βιβλίου θα βρεις οδηγίες για να κατασκευάζεις μάσκες, που εκφράζουν η καθεμιά τους κι ένα συναίσθημα. Α.Β.

Γιούλη Μιγγείρου

ΜΙΑ ΦΟΡΑ ΚΙ ΕΝΑΝ ΚΑΙΡΟ ΦΟΒΟΜΟΥΝ ΕΝΑ ΔΡΑΚΟ Εικ.: Μις Μόλυβ Ψυχογιός, Αθήνα 2013, σελ. 46

Η συγγραφέας, όπως διαβάζουμε στο βιογραφικό της, έχει ιδρύσει ένα κέντρο συμβουλευτικής για τον νέο, τον έφηβο και την οικογένεια. Ως εκ τούτου είναι η πλέον αρμόδια για να χειριστεί τα θέ-

45/3

112-diadromes.indd 45

12/12/2013 2:07 ΜΜ

ματα που αφορούν παιδικές φοβίες και ανασφάλειες, πράγμα που διαπιστώνουμε και από τις «συμβουλές» που εκθέτει στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου. Η Παναγιώτα φοβάται το δρακάκι-κούκλα που της χάρισε η γιαγιά της, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να κοιμηθεί τα βράδια και να αποζητά την ηρεμία στο κρεβάτι των γονιών της. Τελικά ο φόβος περνά με τη βοήθεια της δασκάλας, που προσπάθησε να την πείσει να δει τα «καλά στοιχεία» του δράκου, έτσι όπως θα έκανε και με τους ανθρώπους, που κρύβουν καλά και κακά στοιχεία μέσα τους. Η μις Μόλυβ εικονογράφησε πολύ όμορφα το βιβλίο, εκτός από τη γιαγιά, που δεν με έπεισε ότι πρόκειται για μια γιαγιά-Μανιάτισσα. Α.Β.

Ράνια Μπουμπουρή

ΜΙΑ ΤΡΕΛΗ TPEΛH ΑΛΦΑΒΗΤΑ Εικ.: Χρύσα Σπυρίδωνος Ψυχογιός, Αθήνα 2013, σελ. 56

Είκοσι πέντε ποιήματα των τεσσάρων στροφών μαθαίνουν στα παιδιά με τρόπο ρυθμικό και λίαν αποτελεσματικό τα γράμματα της αλφαβήτας. Η εικονογράφηση «τρέχει» κι εκείνη να προλάβει με τα εργαλεία της. Σχήματα και χρώματα πλουμιστά, μαζί και οι φωνές γνωστών τραγουδιστών σε ένα μουσικό CD που συνοδεύει την έκδοση, βοηθούν στο να γίνει τελικά το βιβλίο τόσο πρωτότυπο και... χαμογε­λαστό. Θεωρούμε απόλυτα δικαιολογημένη τη διάκριση με Έπαινο που του επιφύλασσε η Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά! Α.Β.

Αντώνης Παπαθεοδούλου

ΟΙ ΚΑΛΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΚΑΚΕΣ ΜΑΓΙΣΣΕΣ Εικ.: Ίρις Σαμαρτζή Παπαδόπουλος, Αθήνα 2013, σελ. 40

Με διάθεση εύθυμη και τρόπο ρυθμικό ο Αντώνης Παπαθεοδούλου, με τη βοήθεια και της εικονογράφου Ίριδας Σαμαρτζή, ξεχωρίζει τις καλές από τις κακές μάγισσες που κυκλοφορούν, με τον τρόπο που σε προηγούμενο βιβλίο του ξεχώρισε τους καλούς από τους κακούς πειρατές. Στη μια σελίδα οι «κακοί» λένε τις κακίες τους, μα οι καλοί στην απέναντι σελίδα τις εξουδετερώνουν με χαμόγελο, θετική διάθεση, αισιοδοξία και καλή καρδιά. Πραγματικά πρωτότυπο βιβλίο! Α.Β.

Ευγένιος Τριβιζάς

ΟΙ ΓΙΑΓΙΑΔΕΣ ΜΕ ΤΑ ΓΙΟ-ΓΙΟ Εικ.: Βαγγέλης Ελευθερίου Μεταίχμιο, Αθήνα 2013 (επανέκδοση), σελ. 88

Δε νομίζω ότι μόνον εμένα, που είμαι γιαγιά, γοήτευσε το παραμύθι του Ευγένιου Τριβιζά, που μπήκε στη σκέψη μου και της έδωσε...

46/4

112-diadromes.indd 46

17/12/2013 11:01 ΠΜ

ρυθμό. Πόσες φορές ονειροπολώ καθώς θυμάμαι τις σκανταλιές που έκανα, και πόσο όμορφα πέρασα τα χρόνια που ήμουν πιτσιρίκι. Όχι μόνο έπαιξα γιο-γιο, όχι μόνο τραμπαλίστηκα στις κούνιες, όχι μόνο έκανα τσουλήθρα μέχρι εξοντώσεως, αλλά και ένα σωρό άλλα αξέχαστα. Το βιβλίο διαθέτει πλούσια εικονογράφηση. Ο Βαγγέλης Ελευθερίου εικονογράφησε υπέροχες στρουμπουλές γιαγιάδες και υπέροχα παλικαράκια παππούδες. Επιπλέον, το βιβλίο περιέχει εύκολες ασκήσεις και ωραία αυτοκόλλητα. Μπορείς λοιπόν διαβάζοντάς το να συγκινηθείς, να προβληματιστείς αλλά και να παίξεις… Α.Β.

Αντιγόνη Τσίτσιλα

ΚΟΜΠΙΟΥΤΕΡΟΥΛΗΣ, Ο ΕΞΥΠΝΟΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΣ Εικ.: Βίλλυ Καραμπατζιά Ψυχογιός, Αθήνα 2012, σελ. 46

Το κείμενο ξεκινάει μιλώντας για την έκπληξη που νιώθουν τα παιδιά ένα πρωί όταν βρίσκουν στο τραπέζι της τάξης τους έναν υπολογιστή που… μιλά και εξηγεί τι είναι η κεντρική μονάδα, τι πρέπει να προσέχουμε με τα κουμπιά, τι να μην αγγίζουν τα καλώδια, πώς να βάζουμε το cd, και άλλα πολλά. Δίνει όμως και συμβουλές: «Ποτέ στον υπολογιστή μόνοι και ώρα πολλή!» Με άλλα λόγια, έχουμε εδώ βασικά μαθήματα χειρισμού ηλεκτρονικού υπολογιστή. Μετά το κείμενο ακολουθούν δράσεις, παιχνίδια και σταυρόλεξο, που με τη βοήθεια της νηπιαγωγού μπορούν να γίνουν βοήθημα για αυτόν τον ηλεκτρονικό κόσμο. Χρήσιμο και διδακτικό βιβλιαράκι που εικονογράφησε η Βίλλυ Καραμπατζιά. Α.Β.

Mary Logue

ΚΟΙΜΗΣΟΥ, ΤΙΓΡΑΚΙ ΜΟΥ Εικ.: Paloma Zangardnski Παπαδόπουλος, Αθήνα 2013, σελ. 34

Τι κακό κι αυτό... Να μη θέλει να κοιμηθεί το κοριτσάκι της ιστορίας, τα μάτια του να μένουν ανοιχτά, να μην αισθάνεται κούραση και να θέλει όλο να παίζει! Οι γονείς του δεν αρνούνται την παραξενιά του αυτή, όμως με έξυπνο τρόπο το προετοιμάζουν να βάλει πυτζάμες, να πλύνει τα δόντια του. Διηγούνται ιστορίες για όλα τα πλασματάκια του Θεού, για τα ζωάκια που όταν έρθει η ώρα τους κοιμούνται, για τις νυχτερίδες που δεν κοιμούνται τα βράδια αλλά τη μέρα, και διάφορα άλλα. Δεν επιμένουν, αλλά της τονίζουν ότι ο ύπνος είναι «δυναμωτικό», και έτσι χωρίς να το καταλάβει η μικρή αποκοιμιέται στην αγκαλιά του… ύπνου. Πολύ ιδιαίτερη και αξιόλογη η εικονογράφηση. Α.Β.

47/5

112-diadromes.indd 47

12/12/2013 2:07 ΜΜ

για παιδιά 7 ετών και πάνω Άγγελος Αγγέλου - Έμη Σίνη

Ο ΚΟΠΕΡΝΙΚΟΣ ΚΑΙ Ο ΜΙΚΡΟΣ ΑΜΠΑΚΟΣ Εικ.: Μαργαρίτα Τζανέτου Ψυχογιός, Αθήνα 2013, σελ. 60

Με φαντασία και χιούμορ οι συγγραφείς δημιουργούν τον «ανάποδο κόσμο» τους. Με φόντο ένα λιμανάκι, τον σοφό θαλασσοπόρο Κοπέρνικο, ένα μυστήριο και τεράστιο πλάσμα που το χαρακτηρίζουν «κυβόσαυρο» αλλά το φωνάζουν Μαξ και μοιάζει με πλεούμενο, προσπαθούν να μεταδώσουν στα παιδιά διάφορα μηνύματα. Ο μικρός Άμπακος, που τρώει το καταπέτασμα, κι η ευτραφέστατη μαμά του, μαθαίνουν από τον Κοπέρνικο –ενώ συγχρόνως διαδραματίζονται διάφορα κωμικά επεισόδια– πόσο κακό κάνει η πολυφαγία και γενικά το ότι η εγκράτεια και η ποιότητα είναι προτιμότερες από την ανεξέλεγκτη ποσότητα. Χαριτωμένο βιβλίο που διαβάζεται ευχάριστα. Η.Π.

Άντρη Αντωνίου ΠΗΝΕΛΟΠΗ

Εικ.: Λιάνα Δενεζάκη Ψυχογιός, Αθήνα 2013, σελ. 104

Με καλόγουστο χιούμορ και αυθόρμητη γραφή η συγγραφέας περιγράφει σε πρώτο πρόσωπο τα συναισθήματα, τις επιθυμίες, τα ελαττώματα και τον τρόπο ζωής στο σπίτι και το σχολείο της μικρής Πηνελόπης. Της χοντρούλας Πηνελόπης, που αγαπάει το φαΐ, και που σύμφωνα με τις επιθυμίες της μαμάς της πρέπει να γίνει πιο κομψή. Μέσα από χαριτωμένες αφηγήσεις παρουσιάζονται οι απρόβλεπτες αντιθέσεις παιδιών-γονιών, οι περίεργες αντιδράσεις και τα καλοπροαίρετα λάθη. Για να καταλήξει, ύστερα από προβληματισμούς και διάφορα περίεργα που συμβαίνουν στο σχολείο, ότι ο καθένας είναι «αυτό που είναι», και μάλιστα μοναδικός. Η.Π.

Έλενα Αρτζανίδου

ΑΓΗΣ Ο ΜΑΘΗΜΑΓΟΣ Εικ.: Τέτη Σώλου Ψυχογιός, Αθήνα 2013, σελ. 56

Βιβλίο ευκολοδιάβαστο, για παιδιά που μόλις ξεκινούν το περιπετειώδες ταξίδι των μαθηματικών, με πολλές και κατάλληλες ασκήσεις

48/6

112-diadromes.indd 48

12/12/2013 2:07 ΜΜ

στο τέλος του, και με την εικονογράφο Τέτη Σώλου να βρίσκεται στο στοιχείο της υποστηρίζοντας εικαστικά το περιεχόμενό του. Η Ε. Αρτζανίδου με την εμπειρία της, καταδεικνύει με χιούμορ και ευρηματικότητα την αδυναμία των μικρών για τα μαθηματικά, καθώς και τις διάφορες μεθόδους που χρησιμοποιούν για να φτάσουν στη λύση του προβλήματος, που τους φαίνεται βουνό. Αλήθεια... πέντε καραμέλες κι άλλες τρεις πόσο κάνουν; Εδώ σας θέλω! Λίγο-πολύ όμως όλοι σχεδόν έχουμε περάσει από το στάδιο αυτό και νιώθουμε την αγωνία των παιδιών. Εκτός ίσως από τα σαΐνια, που διαπρέπουν στο… σπορ αυτό! Α.Β.

Μάρω Βαμβουνάκη ΤΟ ΔΩΜΑΤΙΟ ΠΟΥ ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ Ψυχογιός, Αθήνα 2013, σελ. 144

Ονειρικό μυθιστόρημα, όπως ονειρικό είναι και το δωμάτιο που ταξιδεύει. Με ρομαντική διάθεση η συγγραφέας, και με γραφή τρυφερή και λογοτεχνική, μεταφέρει τη μικρή Δανάη –μαζί της κι εμάς– στο μισοσκότεινο υπόγειο ενός παλιού σπιτιού όπου ζουν οι αιωνόβιοι Ροδαλίνος και Τζιτζιφλώρα, δραπέτες ενός Γηροκομείου. Εκεί συμβαίνουν θαυμάσια πράγματα, που βγάζουν τη Δανάη από την πλήξη της, καθώς οι δυο παράξενοι ηλικιωμένοι, ονειροπόλοι και σοφοί, θα τη μεταφέρουν σε χώρες μαγικές, της μυθολογίας και των παραμυθιών, ανάμεσα από κίτρινα και κόκκινα ροδοπέταλα. Θα βρεθεί στην Κνωσσό, θα συναντήσει τον Θησέα, θα τρομάξει, θα λυπηθεί και θ’ αγαπήσει… Κι ύστερα θα ζήσει την ιστορία-τραγούδι του Ερωτόκριτου και της Αρετούσας. Πάντα κοντά στη ζεστασιά των δύο ηλικιωμένων και μέσα στο μαγικό υπόγειο που δαμάζει το χρόνο. Κι όταν κάποια στιγμή οι ηλικιωμένοι φύγουν, η Δανάη ξέρει πως η ζωή της θα είναι ξεχωριστή γιατί ήδη έχει ζήσει ένα θαύμα... Βιβλίο τρυφερό και ιδιαίτερο, που ζωντανεύει μύθους και θρύλους ενώνοντάς τους με την πραγματικότητα μέσα από την υπόσταση ενός ευαίσθητου κοριτσιού. Η.Π.

Αγαθή Δημητρούκα ΟΙ ΜΑΓΚΟΥΡΑΤΟΙ

Εικ.: Ανδρομάχη Γιαννοπούλου Πατάκης, Αθήνα 2013, σελ. 46

Ποιήτρια, συγγραφέας και μεταφράστρια, η Α. Δημητρούκα είναι γνωστή για τη σημαντική προσφορά της στη λογοτεχνία. Πέρα από την ιστορία του Ιταλού Σύλβιο Μαγκουράτι, στο βιβλίο προβάλλονται αξίες της ζωής, όπως η αγωνιστικότητα, η αλληλεγγύη

49/7

112-diadromes.indd 49

12/12/2013 2:07 ΜΜ

και η εργατικότητα. Όλα αυτά δοσμένα μέσα από την εναλλαγή φανταστικών στοιχείων και πραγματικότητας, έτσι ώστε ο νεαρός αναγνώστης να αντλεί γνώσεις γεωγραφίας και ιστορίας της σύγχρονης Ελλάδας. Παραθέτουμε ένα από τα ποιήματα που συνοδεύουν το κείμενο: Τραγούδι των κεφάτων μουσικών «– Να ’χει η μελωδία χάρη; – Πέρα δώθε το δοξάρι!

– Να μη χάνει το ρυθμό; – Τις μπαγκέτες μου χτυπώ!

– Να ’χει χρώμα, να ’χει αέρα; – Ξύλινη φυσώ φλογέρα!

– Να ’χει κίνηση, παλμό; – Τον μαέστρο ακολουθώ! Όλοι οι μουσικοί κεφάτοι, Όλοι οι χορωδοί φορτσάτοι Κι όλοι εσείς να τραγουδάτε: Γεια σου, κύριε Μαγκουράτε!» Λ.Ψ.

Μάνος Κοντολέων

ΜΑΝΟΛΟ ΚΑΙ ΜΑΝΟΛΙΤΟ Εικ.: ΄Ιρις Σαμαρτζή Πατάκης, Αθήνα 2013, σελ. 120

΄Ενας συγγραφέας, ο Μανόλο, ένα φιλοπερίεργο παιδί που διαρκώς ρωτάει να μάθει, ο Μανολίτο, κι ένα άσπρο σκυλί που το λένε Νύχτα, είναι οι τρεις βασικοί ήρωες στο νέο μυθιστόρημα φαντασίας του πολυγραφότατου συγγραφέα Μάνου Κοντολέων. Υπάρχει όμως και μια παράξενη γυναίκα που τη γνωρίζουν και μιλούν μαζί της στους νυχτερινούς περιπάτους τους κοντά στην ακροποταμιά. Είναι μάγισσα; Θεά; ΄Η μήπως η ίδια η Φύση; Πολλά τα μυστήρια που ζουν κοντά της οι τρεις ήρωες, πολλή και η μαγεία και η σαγήνη της αφήγησης των παράξενων ιστοριών που θ’ ακούσουν από τα χείλη της για τις τέσσερις εποχές και το βαθύτερο νόημα της εναλλαγής τους. Μα πέρα από τη γνωριμία τους με την Κυρά-Φύση, θα ζήσουν κι άλλες ονειρικές περιπέτειες, θ’ ανακαλύψουν ένα κτήμα με 36 αμυγδαλιές που δεν ανθίζουν, θ’ αναρωτηθούν για το μυστήριο που τις περιβάλλει και θ’ αποφασίσουν να το λύσουν διαβάζοντας ένα παλιό μπλε τετράδιο. ΄Εχουμε λοιπόν ένα γοητευτικό βιβλίο γεμάτο ευωδιές και ψίθυρους της φύσης, που με γλώσσα ποιητική παρουσιάζει μια σχέση όλο αγάπη και τρυφερότητα μεταξύ του Μανόλο

50/8

112-diadromes.indd 50

12/12/2013 2:07 ΜΜ

και του Μανολίτο, με άλλα λόγια μεταξύ δύο γενεών, φωτίζοντας ταυτόχρονα την άμεση σχέση του ανθρώπου με τη φύση. ΄Εξοχη η ασπρόμαυρη εικονογράφηση της ΄Ιριδας Σαμαρτζή.

Λ.Π.-Α.

Κατερίνα Κρις

ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΧΜ ΠΟΥ ΕΙΔΑ! (σελ. 106) ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΛΕΞΟΦΑΓΩΝ XM! (σελ. 92) Εικ.: Κατερίνα Κρις Κέδρος, Αθήνα 2012-2013

Μια σειρά πρωτότυπων βιβλίων όπου πρωταγωνιστεί ένα «Χμ». Τις περιπέτειες και τις συνήθειές του κατέγραψε ο ανύπαρκτος και ανήκουστος Έγκμοντ Κλαβιέ (με τη βοήθεια της αρχιβοηθού του, Κατερίνας Κρις). Οι ιστορίες των «Χμ» δίνουν τροφή για σκέψη και όρεξη για γράψιμο. Οι ζωγραφιές που συνοδεύουν τα κείμενα (κι αυτές δημιουργίες της Κατερίνας Κρις) καθώς και οι διάφοροι τύποι γραμμάτων, μεγάλοι, μικροί, κυκλικά, λοξά και διαγώνια τοποθετημένοι, δίνουν στο βιβλίο μιαν άλλη διάσταση. Σε μαθαίνουν για τις λέξεις που σε ταξιδεύουν, τα λεξίδια, για μια σπάνια φυλή, τους λεξοφάγους, σου δίνουν ιδέες, σου εξάπτουν τη φαντασία και σε κατευθύνουν προς το... γράψιμο. Αν γνωριστείτε καλά μέσα από τα βιβλία θα γίνετε καλοί φίλοι και θα μπολιαστείτε με την επιθυμία να γίνετε μελλοντικά συγγραφείς.

Α.Β.

Ελπίδα Μηναδάκη

ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΗΣ ΚΟΚΚΙΝΗΣ ΟΜΠΡEΛΑΣ Εικ.: Λέλα Στρούτση Κέδρος, Αθήνα 2013, σελ. 48

Χαριτωμένη ιστορία με κεντρική ηρωίδα μια κόκκινη ομπρέλα που ξεχάστηκε στην πινακοθήκη Ουφίτσι της Φλορεντίας. Με όχημα την ομπρέλα αυτή, τα παιδιά γνωρίζουν τον καταπληκτικό πίνακα της «Αναδυομένης Αφροδίτης», μαθαίνουν τον ίδιο τον Σάντρο Μποτιτσέλι που τον φιλοτέχνησε, μελετώντας συγχρόνως τα μυθολογικά στοιχεία που τον περιβάλλουν. Καλαίσθητο βιβλιαράκι με ωραία εικονογράφηση και με αναπαράσταση του γνωστού πίνακα. Πολύ καλή ιδέα ώστε ν’ αγαπήσουν τα παιδιά την πραγματική Τέχνη. Η.Π.

51/9

112-diadromes.indd 51

12/12/2013 2:07 ΜΜ

Ελένη Μπακογεώργου

Η ΙΣΧΥΡΗ ΜΥΤΗ ΤΟΥ ΝΕΣΤΟΡΑ ΑΣΗΜΟΜΥΤΗ Εικ.: Ελίζα Βαβούρη Πατάκης, Αθήνα 2013, σελ.72

Ο Νέστορας Ασημομύτης είναι ένας ηλικιωμένος πια τυφλοπόντικας, γνωστός στα νιάτα του για την ικανότητά του να «μυρίζεται» ύποπτες υποθέσεις και να λύνει μυστήρια. Καλείται λοιπόν από το σύλλογο των νεοτέρων του να βοηθήσει με την πολύτιμη πείρα του στην εξιχνίαση τριών ακόμα μυστηρίων που έχουν σχέση με τους αρουραίους, τις κόκκινες πυγολαμπίδες και τα καυτερά ραπανάκια. Με αυτή τη διασκεδαστική φανταστική ιστορία, η πρωτοεμφανιζόμενη συγγραφέας φανερώνει την ικανότητά της να διηγείται με άνεση και χιούμορ, προσόντα που δείχνουν ότι θα μας δώσει στο μέλλον κι άλλα αξιόλογα έργα για παιδιά. Εξαιρετική η ασπρόμαυρη εικονογράφηση της Ελίζας Βαβούρη. Λ.Π.-Α.

Γιάννης Ρεμούνδος

ΟΙ ΝΑΥΑΓΟΙ ΤΗΣ ΤΗΓΑΝΙΤΑΣ Εικ.: Χρήστος Δήμος Ψυχογιός, Αθήνα 2013, σελ. 164

Σε «περιπέτεια Ροβινσώνων» με στιλ ελληνικό μας παρασύρει ο Γιάννης Ρεμούνδος, γνωστός για τον χιουμοριστικό τρόπο αφήγησης που διαθέτει. «Τηγανίτα»... εστί το ιστιοφόρο του κ. Σίμου Μασούρη. Την «Τηγανίτα» θέλει να πιλοτάρει η Αφρούλα, το αγοροκόριτσο της ΣΤ΄ Δημοτικού. Η παρέα, αν και ενημερωμένη για την αλλαγή του καιρού, δεν πτοείται, ξεκινά για μια βόλτα με την «Τηγανίτα» και την… παθαίνει. Καταστάσεις που διαφορετικά καταγράφονται στη φαντασία τους κι αλλιώς συμβαίνουν στην πραγματικότητα, δίνουν μια περιπετειώδη νότα στο... ναυάγιο, έως ότου ανακαλύψουν τι ακριβώς συμβαίνει και… ηρεμήσουν. Στις δύσκολες ώρες, πάντως, που πέρασαν, φέρθηκαν και λει­τούργησαν όπως θα λειτουργούσαν οι «καθώς πρέπει» ναυαγοί. Ο Χρήστος Δήμου με ασπρόμαυρα χαρακτηριστικά σκίτσα επεμβαίνει στην ιστορία δραστικά. Κι ο Σκραμπλ ο σκύλος συμμετέχει ενεργά στην υπόθεση του έργου, γαβγίζοντας με νόημα στις σελίδες του. Α.Β.

Λίτσα Ψαραύτη Η ΧΙΟΝΑ

Εικ.: Μάρα Τσαφαντάκη Πατάκης, Αθήνα 2013, σελ. 56

52/10

112-diadromes.indd 52

Με λόγο απλό και τρυφερό, η συγγραφέας περιγράφει τη σχέση αγάπης ανάμεσα σ’ ένα μικρό κορίτσι, τη Μαρίνα, και σ’ ένα κουταβάκι που μάζεψε όταν το βρήκε πληγωμένο μέσα στο απαγορευμένο δάσος. Το φρόντισε, το αγάπησε, το κράτησε στην αγκαλιά της, το βά-

12/12/2013 2:07 ΜΜ

φτισε «Χιόνα», κι όταν κατάλαβε πως δεν ήταν σκύλος αλλά λύκος, και μάλιστα θηλυκός, το άφησε ελεύθερο στο φυσικό του περιβάλλον. Μεγάλωσε η Μαρίνα, μεγάλωσε κι η Χιόνα. Κι όταν το έφερε η τύχη και συναντήθηκαν ξανά μέσα στο δάσος, η Χιόνα έδειξε όλη την αγάπη που είχε κρατήσει μέσα της για το κορίτσι. Της έγλειψε τα χέρια κι ύστερα της κουβάλησε ένα-ένα τα νεογέννητα λυκάκια της για να τα θαυμάσει… Ιστορία συγκινητική, τρυφερή, καλογραμμένη, που δείχνει τη δύναμη της αγάπης, υπενθυμιζοντας ταυτόχρονα ότι και τα ζώα, ακόμα και τα πιο άγρια, διαθέτουν μνήμη και αισθήματα. Η.Π.

Ντάγκμαρ Γκάισλερ

ΗΜΟΥΝ ΚΙ ΕΓΩ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΛΙΑ ΣΟΥ, ΜΑΜΑ; Εικ.: Ντάγκμαρ Γκάισλερ Μετ.: Δομινίκη Σάνδη Ψυχογιός, Αθήνα 2013, σελ. 40

Ξεκινώντας από την απορία ενός παιδιού μπροστά στη φουσκωμένη κοιλιά μιας εγκύου, η συγγραφέας, που έχει το πλεονέκτημα να ζωγραφίζει αυτά που αφηγείται, περνά από όλα τα στάδια της διεργασίας που καταλήγει στη γέννηση ενός μωρού. Με έξυπνο, εικονογραφικό και επαγωγικό τρόπο η ιστορία διαλύει τις απορίες του παιδιού για πράγματα που του φαίνονται ανεξήγητα. Α.Β.

Ντέιβιντ Ουάλιαμς

Ο ΚΥΡΙΟΣ ΒΡΟΜΥΛΟΣ Εικ.: Κουέντιν Μπλέικ Μετ.: Πετρούλα Γαβριηλίδου Ψυχογιός, Αθήνα 2013, σελ. 208

Ο Ντέιβιντ Ουάλιαμς, ο νέος Ρόαλ Νταλ όπως τον αποκαλούν, έχει πολλά στοιχεία στο ύφος της γραφής του που θυμίζουν τον αξέχαστο συγγραφέα. Το χιούμορ του, π.χ., «βάλλει» κατά των αντιπαθητικών μεγάλων. Η ιστορία του κ. Βρομύλου είναι πρωτότυπη και μιλά για έναν άστεγο που εμφανίζεται ξαφνικά στην πόλη να κοιμάται σ’ ένα παγκάκι φορώντας σακάκι τουίντ και παπιγιόν. Βρομάει όμως απίθανα, τόσο αυτός όσο και το σκυλάκι του η Δούκισσα. Η περίπτωσή του κινεί το ενδιαφέρον ενός δωδεκάχρονου μοναχικού κοριτσιού, της Χλόης, που έχει μεν σπίτι, αλλά όχι και την αγάπη που της χρειάζεται. Η Χλόη νοιάζεται για τον άστεγο και τα μυστικά του κι αποφασίζει, κρυφά απ’ όλους, να τον εγκαταστήσει στην αποθήκη του κήπου τους. Ο Ντέιβιντ Ουάλιαμς, μάστορας της αφήγησης, διηγείται με συναρπαστικό τρόπο όσα ακολούθησαν ώστε ο άστεγος, πλάνητας εκ πεποιθήσεως, να ξαναφύγει αφήνοντας πίσω τη μυρωδιά του, αλλά και πολλά άλλα, που θα αλλάξουν τελείως τη ζωή της Χλόης. Ο εικονογράφος Κουέντιν Μπλέικ με τα έξοχα ασπρόμαυρα σκίτσα του κατόρθωσε το ακατόρθωτο: να... εικονογραφήσει τη βρόμα που έβγαζε ο άστεγος! Α.Β.

112-diadromes.indd 53

53/11

12/12/2013 2:07 ΜΜ

για μεγάλα παιδιά και νέους Παντελής Σταματελόπουλος - Μαρία Ηλιοπούλου ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΩΡΙΑΣ

Κέδρος, Αθήνα 2013, σελ. 186

Μυθιστόρημα ιστορικό. Έτος 1262 μ.Χ. Εποχή Φραγκοκρατίας στην Ελλάδα. Κύριος τόπος διεξαγωγής της υπόθεσης η Πελοπόννησος, που γεμίζει με οχυρά, κάστρα και θρόνους, και τη διαφεντεύει ο Γοδεφρείδος Βιλαρδουίνος. Σταυροφόροι, ιππότες και πρίγκιπες παρελαύνουν πλάι σε κοινούς θνητούς, Έλληνες και Φράγκους. Το μυθιστόρημα σκιαγραφείται πάνω σε πραγματικά και φανταστικά γεγονότα, ενώ «τρέχει» ανάλαφρο παρ’ όλες τις πολύπλοκες αναφορές στην ιστορία της Φραγκοκρατίας, τις έριδες για την εξουσία, τις αντιπαλότητες και τις διάφορες ίντριγκες. Ο κεντρικός μύθος περιστρέφεται γύρω από την οικογένεια ενός απλού σταυροφόρου που ανέρχεται με μέσο την τιμιότητα και το θάρρος του στα υψηλά αξιώματα. Κύριοι ήρωες του μυθιστορήματος –εκτός από την ίδια την Ιστορία–, ο σταυροφόρος κι οι απόγονοί του, που ύστερα από εξαφανίσεις, δολοπλοκίες, θανάτους και έρωτες γίνονται άρχοντες και κύριοι του Κάστρου της Ωριάς. Ενδιαφέρον μυθιστόρημα, με σφιχτή γραφή, γεμάτο φαντασία. Η.Π.

Βασίλης Παπαθεοδώρου Σχολική Παράσταση

Καστανιώτης, Αθήνα 2013, σελ. 124

Ο συγγραφέας έδειξε από το πρώτο βιβλίο το ταλέντο του, κάτι που διαπιστώνουμε και στα επόμενα έργα του που διακρίθηκαν με βραβεία και επαίνους. Το τελευταίο βιβλίο είναι συγχρόνως και το πρώτο του, αφού πρόκειται για επανέκδοση του βραβευθέντος το 1996, από τη Γ.Λ.Σ., μυθιστορήματος. Θέμα που ήταν ιδιαίτερα επίκαιρο τότε, και που δυστυχώς καθίσταται ακόμη πιο επίκαιρο σήμερα, ο ρατσισμός, είναι το κεντρικό του μοτίβο, ιδωμένο σε αυτή την περίπτωση από άλλη σκοπιά. Με φόντο μια σχολική παράσταση σε σχολείο της Γερμανίας, ο Έλληνας πρωταγωνιστής ονόματι Γιώργος, μαθητής της Β΄ Γυμνασίου, γνωρίζει το μίσος και το διαχωρισμό από πρώτο χέρι. Πολλοί Γερμανοί συμμαθητές του, μαζί και οι γονείς τους, του εναντιώνονται. Το μικρό αγόρι βρίσκει απροσδόκητους σύμμαχους στα πρόσωπα κάποιων άλλων παιδιών από την τάξη του, που κι αυτά είχαν περιθωριοποιηθεί από την κοινωνία πριν από αυτόν. Ο Άντρεας, ο Τούρκος Τζάφερ, αλλά και ο κύριος Μίκαελ,

54/12

112-diadromes.indd 54

12/12/2013 2:07 ΜΜ

ο καθηγητής τους, υποστηρίζουν το Γιώργο και δίνουν κι αυτοί τη δική τους μάχη για να επικρατήσει το δίκαιο. Εξαιρετικό αντιρατσιστικό μυθιστόρημα, γεμάτο τρυφερότητα αλλά και δόσεις βίας, που περιγράφει το πώς βιώνει κανείς την ιδιότητα του «ξένου», ιδιαιτέρως μάλιστα σε μια κοινωνία που θεωρείται προηγμένη. Ο πρωταγωνιστής σηκώνει άγχη και προβλήματα δυσανάλογα μεγάλα προς την ηλικία του, αλλά τα αντιμετωπίζει με όπλα του την υπομονή, τη φιλία και την πίστη στο δίκαιο. Βιβλίο που πρέπει να διαβαστεί τόσο από παιδιά όσο και από γονείς, για να συνειδητοποιήσουν όλοι πώς είναι το να βρίσκεται κάποιος στη θέση του «ξένου», αλλά και ότι δεν επιτρέπεται να γίνονται τα θύματα θύτες. Λ.Ψ.

Κάθριν Λίτλγουντ

ΤΟ ΜΑΓΙΚΟ ΖΑΧΑΡΟΠΛΑΣΤΕΙΟ Μετ.: Τατιάνα Σταυρουλάκη Ψυχογιός, Αθήνα 2013, σελ. 308

Μπορείς να κατασκευάσεις με τρεις αστραπές, αλεύρι, ζάχαρη και μια πρωινή πνοή ανέμου, μια υπέροχη τούρτα; Και βέβαια το μπορείς, όταν βρίσκεσαι στο μαγικό ζαχαροπλαστείο της οικογένειας Μπλις, ξακουστής για τα κρουασάν της και τα μπισκοτάκια της. Ο μυστικός τσελεμεντές μεταδίδεται από παππού σε παππού και είναι καλά κρυμμένος, σαν εφτασφράγιστο μυστικό. Σ’ ένα ταξίδι των γονιών Μπλις, τα τέσσερα παιδιά, η Ρόουζ, η Λι, ο Τάι (πολύ όμορφος) και ο Σέιτζ, μένουν πίσω μόνα τους. Τότε «ενσκήπτει» σαν άνεμος δυνατός η θελκτική θεία Λίλη, από κάποιο μακρινό παρακλάδι της οικογένειας, ολίγον ύποπτη όσον αφορά στα σχέδια και τις επιδιώξεις της. Χιουμοριστικό ύφος, απλή και καθαρή γραφή, καταιγιστικός ο ρυθμός των επεισοδίων, κρατούν τον αναγνώστη σε εγρήγορση για να παρακολουθήσει τις αλλεπάλληλες καταστάσεις που τις γεύεσαι σαν τις μπουκιές ενός μαγικού γλυκού. Α.Β.

R. J. Palacio ΘΑΥΜΑ

Μετ.: Μαρίζα Ντεκάστρο Παπαδόπουλος, Αθήνα 2013, σελ. 360

Το Θαύμα είναι ένα παγκόσμιο μπεστ-σέλερ, ένα βιβλίο που διαβάζεται απνευστί. Πρόκειται για την ιστορία του Όγκι, ενός πανέξυπνου παιδιού, που μέχρι να πάει στο Γυμνάσιο είχε υποστεί 23 εγχειρήσεις, χτυπημένο από μια σπάνια αρρώστια που του είχε παραμορφώσει το πρόσωπο. Ο Όγκι αφηγείται ο ίδιος τα περι­στατικά που θα του συμβούν όταν τελικά αποφασίσει να πάει για πρώτη

55/13

112-diadromes.indd 55

12/12/2013 2:07 ΜΜ

φορά στο σχολείο, με ειλικρίνεια, πόνο, αλλά και αυτοσαρκασμό. Σχολιάζει τις συμπεριφορές των άλλων, εμβαθύνει στις καταστάσεις που δημιουργούνται, πεισμώνει, και δεν επιτρέπει στον εαυτό του να δείχνει μίζερος και υποδεέστερος. Κυρίως όμως συγχωρεί, δικαιολογεί και τους άλλους. Η γραφή είναι πάντα πρωτοπρόσωπη, είτε διηγείται τα γεγονότα ο Όγκι, είτε η αδελφή του η Όλυ, είτε οι φίλοι του. Μαθαίνουμε λοιπόν από πρώτο χέρι τι νιώθουν όλοι, πώς αντιδρά το περιβάλλον του, ποιος νιώθει τι και γιατί, ποιος του κάνει παρέα και ποιος όχι. Είναι μια εξομολόγηση των ηρώων, μία «εκ βαθέων» αναφορά. Διανύοντας με αξιοπρέπεια το διάστημα της σχολικής χρονιάς, ο Όγκι δικαιώνεται και ανταμείβεται για την αντίστασή του σε όλα όσα πέρασε, για το θάρρος, την καλοσύνη, τη φιλία και το χαρακτήρα του, για την ήρεμη δύναμή του εντέλει, από τον γεμάτο κατανόηση και ανθρωπιά διευθυντή του. Η μετάφραση της Μαρίζας Ντεκάστρο συμβάλλει δραστικά στην απόλαυση της ανάγνωσης ώστε εντέλει να αγαπήσουμε τον Όγκι σαν να ήταν δικό μας παιδί. Α.Β.

Unicef – Ελληνικό Τμήμα

ΕΧΩ –ΠΑΝΤΑ– ΔΙΚΑΙΩΜΑ Έναστρον, Αθήνα 2013, σελ. 104

Δέκα διηγήματα γραμμένα από ισάριθμους συγγραφείς και χαρισμένα στα παιδιά του κόσμου, στα παιδιά της Unicef. Ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο, όπου τα κείμενα, γραμμένα από γνωστούς συγγραφείς, σε πηγαίνουν από εκφραστικές διαδρομές στον κόσμο που ζουν τα σημερινά παιδιά, σ’ έναν κόσμο πίκρας, έναν κόσμο μοναξιάς, έναν κόσμο που δεν είναι κόσμημα, έναν κόσμο που δημιουργεί πληγιασμένες υπάρξεις, παιδιά λαβωμένα από τα εγκλήματα των μεγάλων. Κι όμως εκείνα φωνάζουν ΕΧΩ –ΠΑΝΤΑ– ΔΙΚΑΙΩΜΑ. Τα διηγήματα αναφέρονται στα δικαιώματα του παιδιού, και έχουν εικονογραφηθεί κατά σειρά από τους: Θοδωρή Συρογιαννόπουλο, Τέτη Σώλου (δύο), Φιλομήλα Βακάλη-Συρογιαννοπούλου, Διατσέντα Παρίση (δύο), Ανδρέα Καράμπελα (δύο) και Σπύρο Γούση (δύο). Βιβλίο εξαιρετικό, που σε αφήνει με την πίκρα της αλήθειας, μιας αλήθειας που τόσο σωστά πραγματεύεται. Εκπληκτικό και το εξώφυλλο. Γ.Γ.-Σ.

56/14

112-diadromes.indd 56

12/12/2013 2:07 ΜΜ

ΕΠΙΛΟΓΗ

Χριστουγεννιάτικων βιβλίων ΒΡΕΣ ΜΕ! Η ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ

ΨΥΧΟΓΙΟΣ

Αθήνα 2013, σελ. 10

Γιώργος Λεμπέσης

Βιβλίο που κρύβει μια τρισδιάσταση έκπληξη πίσω από κάθε σελίδα.

ΒΥΘΟΥΓΕΝΝΑ

Εικ.: Θοδωρής Τσιμπιλής Αθήνα 2013, σελ. 42

Ο Γιώργος Λεμπέσης έχει ειδικευθεί στη θαλασσο-κειμενογραφία. Με τον τίτλο Βυθούγεννα μας προσκαλεί σ’ έναν πρωτότυπο χριστουγεννιάτικο εορτασμό στο βυθό της θάλασσας. Όλα τα πλάσματα που γέννησε η πένα του, ο Σκίπερ, η πεσκανδρίτσα, ο θεόβραστος, ο κάκτος, ο Βαγγέλης, ο ροφός, η Ρούλα, η γαριδούλα, ο Αστακώστας, όλη η θαλασσινή παρέα, αποφασίζουν να οργανώσουν στο βυθό τη θάλασσας ένα χριστουγεννιά­τικο πάρτι, μιας και στη γη απαγορεύτηκαν τα Χριστούγεννα και τα σχολεία έμειναν ανοικτά. Το γεγονός μαθεύτηκε και τα παιδιά έτρεξαν στην παραλία. Η ψαροπαρέα πρόσφερε κέικ καλαμαριού, αχνιστό χυμό πεταλίδας και κουραμπιέδες. Όλοι έδωσαν και πήραν χαρά, χωρίς ακριβά στολίδια και δώρα, και πέρασαν χαρούμενα σε μια πρωτότυπη γιορτή αγάπης που έγινε για πρώτη φορά. Ο εικονογράφος Θοδωρής Τσιμπιλής βοήθησε πολύ στη γιορτή με τις θαλασσοεικόνες του.

Α.Β.

112-diadromes.indd 57

Α.Β.

ΧΑΡΟΥΜΕΝΗ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ Αθήνα 2013, σελ. 14

Βιβλίο με πλούσια εικονογράφηση και χριστουγεννιάτικους ήχους που συνοδεύουν τις περιπέτειες της πριγκίπισσας Ελίζας.

Α.Β.

ΤΟ ΑΣΤΡΟ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ Αθήνα 2013, σελ. 18

Η ξεχωριστή χριστουγεννιάτικη ιστορία της Γέννησης του Χριστού συνοδεύεται από ένα φωτεινό αστέρι και μια γιορτινή μελωδία.

Α.Β.

12/12/2013 2:07 ΜΜ

ΤΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ

ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΜΟΥ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΣΤΟ ΧΙΟΝΙ

Αθήνα 2013, χ.α.σ.

ΤΟ ΤΑΡΑΝΔΑΚΙ ΣΩΖΕΙ ΤΗΝ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ Αθήνα 2013, σελ. 32 (έκαστο)

Βιβλία με γιορτινές ιστορίες ώστε να βιώσουν τα παιδιά τη γαλήνια ατμόσφαιρα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς.

Α.Β.

R 58

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Τέσσερα βιβλιαράκια σε κουτί, με τις πρωτοχρονιάτικες ιστορίες: «Το χαμόγελο του χιονάνθρωπου», «Η βόλτα του Αϊ-Βασίλη», «Η κόκκινη μύτη του Ρούντολφ» και «Ο πρωτοχρονιάτικος χορός της Φοίβης».

Α.Β.

ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΚΟΥΚΛΟΘΕΑΤΡΟΥ Αθήνα 2013, σελ. 12 (έκαστο)

Τρία πρωτότυπα βιβλία με διασκεδαστικές ιστορίες και με κούκλες για να παίξουν τα παιδιά κουκλοθέατρο. Οι τίτλοι τους: «Ο χιονάνθρωπος και οι φίλοι του», «Τα δώρα του Αϊ-Βασίλη» και «Το ταρανδάκι παίζει κρυφτό». Α.Β.

112-diadromes.indd 58

12/12/2013 2:07 ΜΜ

Στο ετήσιο χριστουγεννιάτικο κυνήγι του θησαυρού τα ζωάκια δυσκολεύονται να βρουν τα δώρα τους, γιατί έχουν θαφτεί κάτω από το χιόνι που έχει καλύψει όλο το δάσος. Οι μικροί αναγνώστες καλούνται να ανακαλύψουν τα κρυμμένα δώρα και επιπλέον να απολαύσουν μια ευχάριστη έκπληξη! Εξαιρετική η απόδοση της Άννας Κοντολέων.

ΠΑΤΑΚΗΣ Κάτριν Μόρυ

30 ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΠΕΡΙΜΕΝΟΝΤΑΣ ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ Μετ.: Φ. Μανδηλαράς Αθήνα 2013, σελ. 62

Λ.Ψ.

Σαμ Τάπλιν

ΜΙΚΡΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ Εικ.: Βιολέτα Ντάμπιτζα Απόδοση: Άννα Κοντολέων Αθήνα 2013, σελ. 12

Τυχερά όσα παιδιά αποκτήσουν αυτό το βιβλίο. Θα έχουν τη χαρά να διαβάζουν μια ιστορία κάθε μέρα για όλο το Δεκέμβρη, ως τη μέρα των Χριστουγέννων. Ιστορίες απ’ όλο τον κόσμο με νεράιδες, μάγους, αρκούδες, λύκους πονηρούς και άρχοντες σκληρούς – αλλά και καγκουρό, ξωτικά και καμήλες. Σε ορισμένες από τις ιστορίες κάνει την εμφάνισή του κι ο Άγιος Βασίλης.

Λ.Ψ.

Αγκ Γιατκόβσκα

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΚΡΥΜΜΕΝΟ ΘΗΣΑΥΡΟ Εικ.: Αγκ Γιατκόβσκα Απόδοση: Άννα Κοντολέων Αθήνα 2013, σελ. 10

Πέντε απολαυστικές ιστορίες με ζώα. Πώς ο σκύλος και η γάτα συμφιλιώνονται και συμφωνούν πως τα Χριστούγεννα είναι ό,τι καλύτερο συμβαίνει κάθε χρόνο, γιατί το χριστουγεννιάτικο δεντράκι ένιωσε ευτυχισμένο στο σπίτι του ποντικού, τι δώρο έκρυβε για το σκίουρο ο μεγάλος σάκος του Κούνελου, τα υπέροχα Χριστούγεννα που πέρασαν η αρκούδα με την αλεπού όταν μοιράστηκαν τις κάλτσες με τα δώρα, και η μικρή κουκουβάγια που νιώθει ότι Χριστούγεννα είναι η ζεστή αγκαλιά της μαμάς της. Πέντε χαρούμενες ιστορίες με ωραία μηνύματα που έχει αποδώσει με απολαυστικό τρόπο η Άννα Κοντολέων.

59 R

ΤΕΥΧΟΣ 112 / 2013

Λ.Ψ.

Κλέμεντ Κλαρκ Μουρ Η ΝΥΧΤΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ

Εικ.: Μαίρη Ένγκελμπραϊτ Απόδοση: Μαρία Αγγελίδου Αθήνα 2013, σελ. 24

Μια απλή Χριστουγεννιάτικη ιστορία με εξαιρετική

112-diadromes.indd 59

12/12/2013 2:07 ΜΜ

ποιητική απόδοση της γνωστής συγγραφέως, που θα ενθουσιάσει τα παιδιά. «Χριστούγεννα! Παραμονή! Και δεν ακούγεται φωνή… Νύχτωσε. Κοιμούνται όλοι Σ’ όλα τα σπίτια σ’ αυτή την πόλη… Κι οι κάλτσες κρέμονται στο τζάκι Και περιμένουν το δωράκι».

Χανς Κρίστιαν Άντερσεν

Ο ΜΟΛΥΒΕΝΙΟΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ Αθήνα 2013, σελ. 22

Λ.Ψ.

Λότη ΠέτροβιτςΑνδρουτσοπούλου

ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΤΗΣ ΝΟΝΑΣ ΧΕΛΩΝΑΣ Εικ.: Γιώργος Σγουρός Αθήνα 2013, σελ. 36

R 60 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Την ημέρα των Χριστουγέννων η νόνα Χελώνα, για να παρηγορήσει τα εγγονάκια της που τα περιφρονούσαν τα γειτονόπουλά τους, οι μικροί λαγοί, τους διηγείται μια παλιά ιστορία για το πώς η προπρο-προ-γιαγιά της πρόφτασε να πάει στη Φάτνη να προσκυνήσει το νεογέννητο Χριστό, παρόλο που ο γείτονάς της ο λαγός δε δεχόταν να τη βοηθήσει. Μαγευτικό παραμύθι γραμμένο από έμπειρο χέρι, που φανερώνει με τρόπο γοητευτικό και πρωτότυπο τη γέννηση της αγάπης στις καρδιές όλων των πλασμάτων τη νύχτα της ενανθρώπησης του Θεού που «αγάπη εστί». Μια ιστορία όπου, αντί του ανταγωνισμού, της υπεροψίας και της αντιπαλότητας, θριαμβεύει η φιλία, η αλληλοβοήθεια και η αλληλεγγύη. Ένα βιβλίο, τέλος, που συμπληρώνει άριστα το προηγούμενό του, Το Πάσχα της νόνας Χελώνας, επίσης εξαιρετικά εικονογραφημένο από τον Γιώργο Σγουρό.

Το γνωστό παραμύθι του μεγάλου Δανού παραμυθά σχετικά με τον μονοπόδαρο μολυβένιο στρατιώτη που ερωτεύτηκε την όμορφη μπαλαρίνα, και πώς το θάρρος, η επιμονή και η αγάπη τους στο τέλος θριάμβευσαν. Βιβλίο άρτιο λογοτεχνικά και εικαστικά, που χαιρόμαστε να το ξεφυλλίζομε! Είναι βέβαιο ότι θα το χαρούν μικροί και μεγάλοι. Λ.Ψ.

KOKKINH KΛΩΣΤΗ ΔΕΜΕΝΗ Βασίλης Κουτσιαρής ΒΡΑΔΥ ΣΤΗ ΓΗ

Εικ.: Αιμιλία Κονταίου Πάτρα 2013, σελ. 36

Λ.Ψ.

112-diadromes.indd 60

12/12/2013 2:07 ΜΜ

Βιβλίο με μικρό σε έκταση κείμενο, για παιδιά από τριών έως έξι χρονών, που το συνοδεύει η πλούσια εικονογράφηση της Αιμιλίας Κονταίου. Πρόκειται για αναδιήγηση του ταξιδιού του Αϊ-Βασίλη στον κόσμο μας με τους αγαπημένους ταράνδους του, πασπαλισμένο με τη ζάχαρη των κουραμπιέδων και τη μαγεία που δεν τελειώνει ποτέ, καθώς αναβιώ­νει κάθε χρόνο στις γενιές που διαδέχονται η μία την άλλη. Α.Β.

Βασίλης Κουτσιαρής - Γιάννης Διακομανώλης

ΑΪ ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ Εικ.: Θέντα Μιμηλάκη Πάτρα 2013, σελ. 36

Διαγωνισμός Άι-Βασίληδων! Ύστερα από κλήρωση ο κάθε Άι-Βασίλης επισκέπτεται δέκα σπίτια για ν’ αφήσει τα δώρα του. Όποιος τελειώσει πρώτος τη… διανομή χρήζεται Άι-Βασίλης της χρονιάς και πατά ένα μεγάλο πορτοκαλί κουμπί στην πλατεία που θα φωταγωγήσει την πόλη. Ο διαγωνισμός θα παίξει μεγάλο ρόλο για τον Άρη (διαγωνιζόμενο Άι-Βασίλη) όταν στη σκεπή του δικού του σπιτιού θα βρεθεί ένας άλλος Άι-Βασίλης. Ο Άρης γυρίζει χρόνια πίσω, τότε που ήταν παιδί και θαμπωνόταν με την προσμονή του καλού Αγίου των παιδιών. Για εκείνον δεν έχει σημασία πια το παιχνίδι-διαγωνισμός, αφού

112-diadromes.indd 61

έχει ανακτήσει τη χαμένη πίστη του, που τη μεταδίδει και στο γιο του. Άγιοβασιλιάτικη εικονογράφηση συνοδεύει το πρωτότυπο κείμενο. Α.Β.

AΓΚΥΡΑ Βασίλης Κουτσιαρής

ΧΡΥΣΑΝΘΕΜΑ ΣΤΟ ΧΙΟΝΙ Εικ.: Χρήστος Δήμος Αθήνα 2011, σελ. 30

Βιβλίο με ευρηματικό τίτλο, ελκυστικό, που «προκαλεί» εκ πρώτης όψεως. Όμως και το εσωτερικό του περιεχόμενο, με τα αξιόλογα νοήματα που περικλείει, γίνεται έναυσμα για μεγάλες συζη­τήσεις. Θέμα του τα πολλά δώρα που κάνουν οι γονείς στα παιδιά. Άραγε, αξίζει να κάνουμε δώρα διαλέγοντας απ’ αυτά που μας περισσεύουν και δεν τα θέλουμε; Πιο ωραίο είναι να προσφέρουμε κάτι που αγαπάμε και που θα στερηθούμε, βλέποντας το χαμόγελο στο πρόσωπο του άλλου. Επίσης, ο Άι-Βασίλης δεν είναι στ’ αλήθεια αυτός με τα κόκκινα φανταχτερά ρούχα και τη γούνα. Είναι ο ταπεινός, δικός μας γραμματικός, που κρατά χαρτί και καλαμάρι. Αυτά τα λίγα για το κείμενο. Αναφορικά με την εικονογράφηση, έχουμε να τονίσουμε ότι ο Χρήστος Δήμος, που μεγάλωσε παίζοντας στα Γιάννενα, έχει κατορθώσει να απεικονίσει τη χριστουγεννιάτικη ατμόσφαιρα μεταφέροντας την αγάπη των παιδικών του χρόνων.

61

R

ΤΕΥΧΟΣ 112 / 2013

Α.Β.

12/12/2013 2:07 ΜΜ

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ Βασίλης Παπαθεοδώρου

ΝΑΙ, ΒΙΡΤΖΊΝΙΑ, ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΓΙΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ! Εικ.: Λίλα Καλογερή Αθήνα 2013, σελ. 102

R 62 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

112-diadromes.indd 62

Το 1897, σε ηλικία 8 χρονών, η Αμερικανίδα Βιρτζίνια Ο’Χάνλον (1889-1971) έστειλε ένα γράμμα στην εφημερίδα Sun ρωτώντας αν υπάρχει ο Άγιος Βασίλης. Ένας έμπειρος δημοσιογράφος της εφημερίδας, ο Φράνσις Τσερτς (1839-1906), αναλαμβάνει να της απαντήσει. Θυμάται τα χρόνια που κάλυπτε ως πολεμικός ανταποκριτής τον πόλεμο μεταξύ Βόρειας και Νότιας Αμερικής, το 1863. Το θαύμα που θα βιώσει τα Χριστούγεννα σε ένα ορφανοτροφείο παιδιών του πολέμου θα του δώσει τη δύναμη ν’ απαντήσει στη Βιρτζίνια και να τη βεβαιώσει πως μόνο με πίστη, αγάπη και φαντασία μπορεί κανείς να αντιληφθεί τα θαύματα του κόσμου. Η ζωή της Βιρτζίνια θ’ αλλάξει, κι εκείνη με τη σειρά της θ’ αλλάξει τις

ζωές και άλλων ανθρώπων προς το καλύτερο. Σε όλες τις τραγικές περιόδους της αμερικανικής ιστορίας, η Βιρτζίνια θα έχει την ευκαιρία να ζήσει το θαύμα και τη μαγεία των Χριστουγέννων και θα μας κάνει να πιστέψουμε ότι όλα μπορούν να συμβούν. Εξαιρετικό βιβλίο, βασισμένο σε πραγματικά πρόσωπα, γεμάτο ανθρωπιά, πρωτότυπη θεματολογία, σφιχτοδεμένη πλοκή και μια γλώσσα τρυφερή που θ’ αγγίξει όλες τις καρδιές. Λ.Ψ.

12/12/2013 2:08 ΜΜ

ΠΑΙΔΙΚΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΤΟΣ 2014 ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ» ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΘΕΤΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ Συγγραφέας: Μαρία Δεληβοριά Ημερολόγιο που συνοδεύεται από μικρές συμβουλές και μυστικά που κάνουν τον αναγνώστη να δει με διαφορετικό μάτι την καθημερινότητα και να προβληματιστεί με αισιόδοξη διάθεση. ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΓΕΝΟΥΣ ΘΗΛΥΚΟΥ – ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΠΟΥ ΝΙΚΗΣΑΝ ΤΟ ΧΡΟΝΟ Τα κείμενα του ημερολογίου συνέγραψε η Χριστίνα Μανιά και το εικονογράφησε η Μυρτώ Δεληβοριά. Παρουσιάζει μια σειρά σημαντικών γυναικείων προσωπικοτήτων που τόλμησαν να διεκδι-

63 R

ΤΕΥΧΟΣ 112 / 2013

κήσουν το όνειρό τους και να παλέψουν για τα ιδανικά τους, νικώντας το χρόνο και αφήνοντας το στίγμα τους στις επόμενες γενιές.

ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ… ΛΕΓΕΙ Ημερολόγιο διανθισμένο με έξυπνες παιδικές ατάκες, σχολικά «μαργαριτάρια» και πλήθος από χαριτωμένα σχόλια που κάνουν τα παιδιά προσπαθώντας να καταλάβουν και να ορίσουν τον κόσμο γύρω τους.

112-diadromes.indd 63

12/12/2013 2:08 ΜΜ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΨΥΧΟΓΙΟΣ» ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΕΝΟΣ ΣΠΑΣΙΚΛΑ ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΙΑΣ ΞΕΝΕΡΩΤΗΣ Ο Σπασίκλας και η Ξενέρωτη, οι ήρωες των φετινών γιορτών, θα συντροφέψουν για όλη την επόμενη χρονιά τους μικρούς θαυμαστές τους μέσα από σκίτσα και αυτοκόλλητα γεμάτα πρωτοτυπία. Μοναδικά στο είδος τους ημερολόγια, που σίγουρα θα γίνουν τα αγαπημένα των παιδιών.

R 64

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΟΙΧΟΥ WWF ΕΛΛΑΣ Επιτοίχιο ημερολόγιο με θαυμάσιες φωτογραφίες άγριων ζώων για κάθε μήνα. Το σύνολο των εσόδων από την πώληση της έκδοσης θα διατεθούν για την υποστήριξη του WWF ΕΛΛΑΣ.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ» ΔΙΑΒΑΖΟΥΜΕ ΛΟΙΠΟΝ· ΑΛΛΑ ΓΙΑΤΙ; Πανόραμα ιδεών και σκέψεων που οι Εκδόσεις Μεταίχμιο προσφέρουν ως αντίδωρο αισιοδοξίας σε δύσκολους καιρούς.

112-diadromes.indd 64

12/12/2013 2:08 ΜΜ

ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤA XΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ

012

Καλώς μας ήλθες, πρώτη του Γενάρη, καινούργιε χρόνε. Τ’ άκακο λυχνάρι που φέγγει στο φτωχό ποτέ μη σβήσει και στείλε του αυτό που θα ζητήσει... Προφύλαξε τ’ αδύναμα παιδάκια τους γέρους, τους τυφλούς, τους πικραμένους τ’ αρνάκια του βοσκού και τα πουλάκια όλους της γης τους σκλαβωμένους. Καινούργιε χρόνε, στείλε μου κι εμένα με τον ακούραστο Άγιο Βασίλη φώτιση, καλοσύνη κι άλλο ένα: Να ζω με το χαμόγελο στα χείλη...

65 R

ΤΕΥΧΟΣ 112 / 2013

Βασίλης Χαρωνίτης

k kk ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΤΙΚΟ k kk Βράδυ της Πρωτοχρονιάς έξω κρύο και χιονιάς και βοριάς σφυρίζει. Στο τραπέζι το στρωτό τ’ αναμμένο θυμιατό ευωδιές σκορπίζει. Μ’ αγωνία τα παιδιά κι ανυπόμονη καρδιά κάποιον καρτερούμε, Ασπρομάλλη γελαστό μ’ ένα σάκο γεμιστό, που θα μοιραστούμε.

$

112-diadromes.indd 65

Το ρολόι μας γυρνά κι ο βοριάς λυσσσομανά τι κακοκαιρία! Θε μου, κάνε να βιαστεί μην τυχόν κι αποκλειστεί μες στην Καισαρεία. Δημήτρης Μανθόπουλος

12/12/2013 2:08 ΜΜ

• Aφιέρωμα στην Κίρα Σίνου • Β. Δ. Αναγνωστόπουλος

R 66 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

112-diadromes.indd 66

Kίρα Σίνου: Η πληθωρική συγγραφέας και μεταφράστρια Η Κίρα Σίνου (1923-2007) γεννήθηκε στο Ροστόφ της Ρωσίας και το 1932 ήρθε στην Ελλάδα. Αρχικά διέμεινε στην Αθήνα και κατόπιν εγκαταστάθη­κε στη Θεσσαλονίκη, όπου σπούδασε στη Γερμανική Σχολή και στη Σχολή Ξεναγών. Εργάστηκε στη ΔΕΗ. Απέκτησε οικογένεια και κατοικούσε στην Κηφισιά. Αγαπούσε πάρα πολύ τα σκυλιά με τα οποία «συγκατοικούσε». Πρωτοεμφανίστηκε στα γράμμα­τα το 1975 με το διήγημα «Συνάντη­ση στους Δελφούς» και πήρε σχετικό βραβείο σε διαγωνισμό Δελφικών Αμ­ φικτυονιών. Από τότε άρχισε να γρά­φει βιβλία που απευθύνονται σε παι­διά και νέους. Η θεματολογία των έργων της πηγάζει από την παλαιο­ντολογία και την προϊστορία, θέματα πρωτότυπα για κείνη την εποχή. Δεν α­πουσιάζουν όμως από τα έργα της και θέματα που έχουν σχέση με την ιστο­ρία, το παραμύθι και τη σύγχρονη ζωή. Α­σχολήθηκε με τη μετάφραση λογοτε­χνικών έργων από τα ρωσικά, αγγλι­ κά, γαλλικά και γερμανικά, ενώ είναι τεράστιος ο όγκος της ξένης λογοτεχνίας, κυρίως για παιδιά, που μετέφρασε στην ελληνική γλώσσα. Πάνω από ογδόντα είναι οι τίτλοι βιβλίων ξένων λογοτεχνών που μετέφρασε, μεταξύ των οποίων και οι Γκόγκολ, Τολστόι, Στάινμπεκ, Ντοστογιέφσκι, Σολζενίτσιν, Ασίμοφ, Γεφτουσένκο, Καίστνερ, Μ. Έντε. Η Κίρα Σίνου συνεργάστηκε με όλους τους μεγάλους εκδοτικούς οίκους, με το ραδιόφωνο και την τη­ λεόραση, καθώς και με αρκετά περιο­δικά, όπως: Διαδρομές, Συνεργασία, Το Ρόδι, κ.ά. Τεράστιο είναι το πρωτότυπο συγγραφικό έργο που έχει αφήσει σε μυθιστορήματα, διηγήματα, παραμύθια και ιστορίες. Τα βιβλία της απευθύνονται κυρίως σε μεγάλα παιδιά και εφήβους. Έχει συγγράψει: α) μυθιστορήματα: Στη χώρα των Μαμούθ (1977), Το τέλος των τεράτων (1980), Το μεγάλο πείραμα (1981), Στην πόλη του Αϊ-

12/12/2013 2:08 ΜΜ

Δημήτρη (1982), Μια χαραμάδα φως (1986), Το χέρι στο βυθό (σε συνεργασία με την Ε. Χουκ-Αποστολοπούλου, 1986), την τριλο­γία του «Πύργου»: Το αίνιγμα του Πύργου (1979), Το συμβόλαιο του Πύργου (1988), Ο αιχμάλωτος του Πύργου (1990), Ο τελευταίος βα­σιλιάς της Ατλαντίδος (1990), Η μη­χανή στο υπόγειο (1991), Κάτω από τον ήλιο της Μακεδονίας (1992), Πέντε κύκλοι ζητούν συγγραφέα (1991), Το ασημένιο μενταγιόν (1994), Η Λι Σι και οι έξι πειρατές (1995), Το γράμ­μα από το παρελθόν (1995), κ.ά. β) διηγήματα: Το πάρτι της Μιράντας (1976, πρωτοεκδόθηκε με τίτλο Πήραμε τη ζωή μας λάθος), Τα διαμάντια της Μαϊμούς (1983), Περ­σεφόνη, η πάπια που πήγε σχολείο (σε συνεργασία με τον Κ. Γεωργίου, 1992). Άλλα έργα της είναι: Η νύχτα των καλικάντζαρων (1997), Στο σκοτάδι της σπηλιάς (1998), Οι ιερές γάτες (2000), Ο σκύλος του με­τρό (2000), Ριμπετσάλ, αυτός που μετρούσε τα ραπάνια (2000), Η δυνα­στεία των Μίσκα (2002), Μορφές τρε­μάμενες (2002), Τα παραμύθια της Κίρας (2004), Άννα και Θεοφανώ, πρι­γκίπισσες στα ξένα (2004), κ.ά. Η Κίρα Σίνου ανήκει στη γενιά των συγγραφέων της μεταπολιτευτικής περιόδου και πρόσφερε σημαντικό έργο, πρωτότυπο και μεταφραστικό, ενισχύοντας σημαντικά την Παιδική/Νεανική Λογοτεχνία. Συμμετείχε σε Κριτικές Επιτροπές του Κύκλου και της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς και ενίσχυσε από τη θέση αυτή το παιδικό/εφηβικό βιβλίο. Τα περισσότερα βιβλία της περιέχουν εξερευνήσεις και μυστήριο, γι’ αυτό και αγαπήθηκαν ιδιαίτερα από τους νεαρούς αναγνώστες. Τόσο για το συγγραφικό της έργο όσο και για το μεταφραστικό έλαβε πολλές τιμητικές διακρί­σεις, ανάμεσα στις οποίες είναι: Έ­παινος του Ευρωπαϊκού Βραβείου του Πανεπιστημίου της Πάντοβα, Τιμη­τικό Δίπλωμα από τη Σοβιετική Ένω­ση, καθώς και βραβεία από τον Κύ­κλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, την Εταιρεία Μεταφραστών, την Ένω­ση Ελλήνων Λογοτεχνών, τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά, κ.λπ. Υπήρξε μέ­λος της Ελληνικής Εταιρείας Μεταφρα­στών Λογοτεχνίας, του Κύκλου Ελλη­νικού Παιδικού Βιβλίου, της Ένωσης Ελλήνων Λογοτεχνών, κ.α.

112-diadromes.indd 67

67

R

ΤΕΥΧΟΣ 112 / 2013

12/12/2013 2:08 ΜΜ

R 68

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου Δυο λόγια για την αλησμόνητη Κίρα Σίνου H Κίρα Σίνου ήταν από τα παλαιότερα και εκλεκτότερα μέλη του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου/Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Οργάνωσης βιβλίων για τη Νεότητα – ΙΒΒΥ. Γι’ αυτό και ο Κύκλος την τίμησε όπως της άξιζε, με βραβεία σε βιβλία της, αλλά και με την υποβολή της υποψηφιότητάς της για τα διεθνή βραβεία Άντερσεν και Λίντγκρεν, πράγμα που αποτελεί ύψιστη τιμή για τους Έλληνες συγγραφείς παιδικών κι εφηβικών βιβλίων. Το ογκώδες και εξαιρετικά σημαντικό έργο της, καρπός πολύχρονης και αδιάκοπης δουλειάς, είναι βέβαιο ότι θα εκτιμηθεί ακόμη περισσότερο στο μέλλον, όταν με νηφαλιότητα και αντικειμενικότητα θα ερευνηθεί από τους ειδικούς και θα καταφανεί το εύρος του και το μέγεθος της προσφοράς της. Εκείνο που ήδη από χρόνια όλοι παραδέχονται, είναι ότι με τα αφηγήματά της που αφορούν στην προστασία του περιβάλλοντος και δείχνουν ολοζώντανα την αγάπη της για τη φύση συνέβαλε ουσιαστικά στην καλλιέργεια οικολογικής συνείδησης στους μικρούς αναγνώστες. Με τα κοινωνικά της μυθιστορήματα έδωσε στίγμα ευθυκρισίας και κοινωνικής ευαισθησίας. Με τα ιστορικά της μυθιστορήματα κατέθεσε δείγματα επίπονης δουλειάς και λαμπρά παραδείγματα ενδελεχούς και έντιμης μελέτης των απαραίτητων ιστορικών στοιχείων. Έτσι, τα έργα της, χωρίς να αποκρύπτουν ή να αλλοιώνουν την κοινωνική ή την ιστορική αλήθεια, εκπέμπουν ανθρωπιά, κατανόηση και ελπίδα

112-diadromes.indd 68

12/12/2013 2:08 ΜΜ

για το μέλλον. Όσο για τις μεταφράσεις της, είναι πασίγνωστη η υψηλή τους ποιότητα, που αρμονικά συνταιριάστηκε με την απίστευτη ποσότητα των έργων ξένης λογοτεχνίας, με τα οποία έφερε σ’ επαφή το ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Τα βιβλία της Κίρας θα είναι πάντοτε πολύτιμα για τις βιβλιοθήκες μας, όπως πολύτιμη ήταν και η ίδια, είτε ως φίλη, είτε ως συνεργάτης, είτε ως συνάδελφος. Γι’ αυτό και θα τη θυμόμαστε πάντα με αγάπη αλλά και θαυμασμό κι ευγνωμοσύνη για το έργο της.

69 R

ΤΕΥΧΟΣ 112 / 2013

112-diadromes.indd 69

12/12/2013 2:08 ΜΜ

Έρικα Αθανασίου Κίρα Σίνου - Η μεγάλη κυρία της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας

R 70

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

112-diadromes.indd 70

Η Κίρα Σίνου, καθόλου «κυρά», όπως θα μπορούσε κανείς να πει παρατονίζοντας το όνομά της, αλλά μεγάλη κυρία της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας, ξεκίνησε να γράφει από τη σχολική ηλικία και δε σταμάτησε παρά με το θάνατό της, τον Σεπτέμβριο του 2007. Παρότι μητρική της γλώσσα ήταν τα ρωσικά και μέχρι τα εννιά της χρόνια, οπότε και ήρθε στην Ελλάδα, δε γνώριζε καθόλου τη γλώσσα, έγραψε όλες τις ιστορίες της στα ελληνικά. Η γλωσσομάθειά της όμως, δεδομένου ότι μιλούσε πέντε γλώσσες, ήταν αυτή που την οδήγησε στον κόσμο της λογοτεχνίας, όπου ξεκίνησε μεταφράζοντας λογοτεχνικά κείμενα. Μέχρι το τέλος της ζωής της εξέδωσε 33 δικά της βιβλία και μετέφρασε περισσότερα από 100. Όποιος γνώριζε την Κίρα δεν μπορεί παρά να φέρει στο μυαλό του εικόνες με την ίδια ανάμεσα στα λουλούδια της που φρόντιζε με επιμέλεια, ανάμεσα στα μικρά και μεγάλα σκυλιά της που τριγύριζαν συμβιώνοντας αρμονικά με τις νωχελικές γάτες της, και φυσικά ανάμεσα στα βιβλία της: εκατοντάδες βιβλία γραμμένα σε διάφορες γλώσσες.

12/12/2013 2:08 ΜΜ

Γιατί η Κίρα, πριν από συγγραφέας, ήταν –πάνω απ’ όλα– αναγνώστρια. Το γεγονός ότι έγραφε ή μετέφραζε κάποιο βιβλίο, δραστηριότητες που διατήρησε μέχρι το τέλος της ζωής της, δε σήμαινε ότι σταματούσε ποτέ να απολαμβάνει το διάβασμα. Αυτό όμως που την ξεχώριζε από τους υπόλοιπους συγγραφείς ήταν η διάθεσή της να βοηθήσει και άλλους συναδέλφους της να νιώσουν τη χαρά τού να δουν ένα βιβλίο τους στους πάγκους των βιβλιοπωλείων. Πολλοί επιτυχημένοι επαγγελματίες, οποιουδήποτε κλάδου, αισθάνονται σα να στερούνται κάτι οι ίδιοι όταν ένας νέος πετυχαίνει στο χώρο τους. Ιδιαίτερα όσοι ασχολούνται με τα γράμματα και τις τέχνες νιώθουν πιο έντονα το γεγονός ότι παραμερίζονται όταν ένα νέο όνομα κάνει την εμφάνισή του. Η Κίρα Σίνου όμως δεν ήταν καθόλου έτσι. Ένιωθε ότι υπήρχε χώρος για όλους, και συμμεριζόταν τη χαρά της εμφάνισης ενός νέου συγγραφέα, της έκδοσης ενός καινούργιου επιτυχημένου βιβλίου. Η λέξη «μέντορας» (όπως περιγράφηκε από τον Όμηρο διαμέσου του Μέντορα, δάσκαλου του γιου του Οδυσσέα, Τηλέμαχου, αλλά και ως όρος σήμερα στην επιστήμη του management) εκφράζει το τι υπήρξε η Κίρα Σίνου για μένα και –πιστεύω ακράδαντα– για πολλούς άλλους. Είχε τη διάθεση να μοιραστεί τις εμπειρίες της, να συζητήσει ιδέες άλλων, και να βοηθήσει για να βρεθεί η άκρη στο δαίδαλο της ελληνικής εκδοτικής πραγματικότητας. Η γνωριμία μας ξεκίνησε όταν της ζήτησα συνέντευξη για την εφημερίδα Κηφισιά. Χρόνια μετά, με περηφάνια διαπίστωσα ότι είχε κρατήσει εκείνη τη συνέντευξη και θυμόταν το τι είχε γραφτεί, παρότι ήταν δεκάδες οι συνεντεύξεις που είχαν παρεμβληθεί και πλήθος τα δημοσιεύματα στον Τύπο για το έργο της. Η συνέντευξη αυτή αργότερα συμπληρώθηκε και δημοσιεύθηκε ολοκληρωμένη σε ένα βιβλίο που έβγαλαν οι Εκδόσεις Κέδρος, με τις οποίες κυρίως συνεργαζόταν. Η Κίρα Σίνου συνήθιζε να είναι φίλη με τους συνεργάτες της. Έτσι, η τηλεφωνική επικοινωνία με την Αριάδνη Μοσχονά, υπεύθυνη επί πολλά χρόνια για την έκδοση παιδικών βιβλίων στις Εκδόσεις Κέδρος, ήταν σχεδόν καθημερινή, όχι απαραίτητα για επαγγελματικούς λόγους, αλλά και για μια απλή «καλημέρα». Η πρότασή της να γράψουμε μαζί ένα βιβλίο για τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου με ενθουσίασε και με κολάκεψε. Η πρόταση έγινε διστακτικά, μια και όπως είπε, είναι λογικό, καθένας να προτιμάει να γράψει ένα βιβλίο μόνος του, βασισμένος στις δικές του αποκλειστικά ιδέες. Η συγγραφή ενός βιβλίου, όμως, είναι από μόνη της μια περιπέτεια! Και τις περιπέτειες συχνά τις απολαμβάνεις καλύτερα με παρέα. Η Κίρα Σίνου ήταν η ιδανική παρέα για μια τέτοια περιπέτεια. Έμπειρη λόγω ηλικίας, νέα λόγω ιδιοσυγκρασίας, δραστήρια και με κοφτερό μυαλό, έτοιμη να συζητήσει ισότιμα οποιαδήποτε ιδέα. Η Κίρα Σίνου είχε γράψει πολλά ιστορικά μυθιστορήματα. Της άρεσε λοιπόν να βρίσκει άγνωστα σε πολλούς ιστορικά

112-diadromes.indd 71

71

R

ΤΕΥΧΟΣ 112 / 2013

12/12/2013 2:08 ΜΜ

R 72

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

112-diadromes.indd 72

γεγονότα και ιστορικά πρόσωπα που σημάδεψαν την Ελλάδα, για τα οποία δεν γινόταν ιδιαίτερη μνεία στα σχολεία καθώς λίγοι τα γνώριζαν. Έτσι λοιπόν, είχε διαπιστώσει ότι η Ναυμαχία της Ναυπάκτου, η οποία σημάδεψε τη σύγχρονη Δυτική ιστορία, ήταν μια ναυμαχία σχετικά άγνωστη στους Έλληνες. Προτού γράψει κάθε της μυθιστόρημα, επιχειρούσε ενδελεχή έρευνα τόσο στην υπάρχουσα βιβλιογραφία όσο και στην ίδια την περιοχή. Τα ταξίδια ήταν άλλωστε μία από τις αγάπες της, γι’ αυτό και είχε ασχοληθεί και με το ταξιδιωτικό μυθιστόρημα. Γράφοντας για ένα μέρος, ήθελε να το έχει επισκεφτεί πρώτα η ίδια, ώστε να μεταφέρει ακριβώς την ατμόσφαιρα του τόπου αυτού, εκτός βέβαια εάν επρόκειτο για μια φανταστική περιοχή, όπως η Ατλαντίδα της. Όντας αρκετά ηλικιωμένη πια όταν αποφάσισε να γράψει για τη Ναύπακτο, ήξερε ότι δεν μπορούσε να κάνει η ίδια την επιτόπια έρευνα, κι έτσι ζήτησε τη συνεργασία μου. Διαισθητική σε μικρή ηλικία (κάτι που όπως εξομολογείται η ίδια έχασε όταν νεαρή αρρώστησε από τύφο στην Κατοχή), ξαναβρήκε την ιδιότητα αυτή λίγο πριν το τέλος. Όπως μου είχε πει, φοβόταν μήπως δεν προλάβαινε να ολοκληρώσει το βιβλίο και μείνει στη μέση. Έτσι λοιπόν ξεκινήσαμε μαζί να ψάχνουμε τη σχετική βιβλιογραφία και να μοιράζουμε τους ήρωες για τους οποίους θα έγραφε η κάθε μία, όπως ένας σκηνοθέτης θα μοίραζε τους ρόλους ενός έργου. Δυστυχώς η διαίσθησή της βγήκε αληθινή, και το βιβλίο Στο σταυροδρόμι της ημισελήνου τέλειωσε αλλά η ίδια δεν πρόλαβε να το δει ολοκληρωμένο. Όπως δεν πρόλαβε να δει εκτυπωμένο και το τελευταίο της βιβλίο, με θέμα που την απασχολούσε για καιρό ίσως και λόγω καταγωγής, για τους αρχαίους Σκύθες, που βρισκόταν στο τυ-

12/12/2013 2:09 ΜΜ

πογραφείο όταν «έφυγε». Εντέλει κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Κέδρος με τίτλο Οι χρυσοφύλακες γρύπες. Είχε όμως προλάβει να δει άλλα 32 βιβλία της να κάνουν αλλεπάλληλες επανεκδόσεις, να παίρνουν βραβεία και να διαμορφώνουν πολλές γενιές νέων ανθρώπων. Η Κίρα δεχόταν συχνά προτάσεις να πάει σε σχολεία για να μιλήσει με μαθητές, και η επαφή με τα παιδιά πάντα την ενθουσίαζε. Εξάλλου και το επάγγελμά της, πριν τη συνταξιοδότησή της και την ενασχόλησή της με τη συγγραφή είχε να κάνει με παιδιά. Εργαζόταν στη ΔΕΗ, υπεύθυνη για τα παιδιά των τεχνικών σχολών που απορροφώνται στη ΔΕΗ, προκειμένου να συμπληρώσουν τις ώρες της πρακτικής τους άσκησης που ήταν απαραίτητες για το πτυχίο τους. Ένα από τα πρώτα της βιβλία μάλιστα εκτυλίσσεται την περίοδο της δικτατορίας, με ήρωες παιδιά τεχνικών σχολών και μια κυρία που μοιάζει πολύ στην ίδια. Συχνά συναντούμε στα βιβλία της κάποια αυτοβιογραφικά στοιχεία ή χαρακτηριστικά ανθρώπων που γνώριζε, ενώ ακόμη και τα ζώα της έχουν δανείσει στοιχεία τους στους ήρωες των βιβλίων της. Η Κίρα Σίνου ως συγγραφέας δεν περιορίζεται σε ένα λογοτεχνικό είδος. Έγραψε διηγήματα, παραμύθια εμπνευσμένα από τις παραδόσεις της Ρωσίας και της Γερμανίας, κυρίως όμως μυθιστορήματα. Μυθιστορήματα που μιλούν για μαμούθ, για παράξενα πειράματα, για χαμένες πόλεις, μυθιστορήματα ιστορικά, ταξιδιωτικά, επιστημονικής φαντασίας. Από τα βιβλία της, εκείνα που γνωρίζουν τη μεγαλύτερη επιτυχία και κάνουν τους αναγνώστες της μετά από δεκαετίες να τη θυμούνται ως τη «συγγραφέα του Πύργου», είναι η αστυνομική Τριλογία του «Πύργου», με παιδιά στο ρόλο των νεαρών ντετέκτιβ. Με το βιβλίο της Μορφές τρεμάμενες μιλά για τη δική της νεαρή ηλικία στα κατοχικά χρόνια της Θεσσαλονίκης, και αναφέρεται σε περιστατικά που έχουν συμβεί στην ίδια και σε φίλους της. Περιστατικά πριν από τη μετακόμισή της στην Αθήνα, το γάμο της και τη γέννηση του γιου της. Η συγγραφέας αφήνει συχνά να εισχωρήσει το υπερφυσικό στα βιβλία της, όπως φλέρταρε με αυτό και στην πραγματική της ζωή. Αφήνει συχνά να κατευθύνει την ίδια και την πένα της μια έκτη αίσθηση, κάποιο καλό στοιχειό. Η Κίρα μπορεί να έχει φύγει εδώ και έξι χρόνια από κοντά μας, θα ζει όμως πάντα στις βιβλιοθήκες, στο μυαλό και στην καρδιά μας. Θα συνεχίσει να σιγοψιθυρίζει τις ιστορίες της κάθε φορά που θα ανοίγουμε να διαβάσουμε ένα βιβλίο της, κάθε φορά που θα μεταφερόμαστε στους κόσμους που επινόησε ή αναβίωσε για χάρη μας.

112-diadromes.indd 73

73

R

ΤΕΥΧΟΣ 112 / 2013

12/12/2013 2:09 ΜΜ

διαχρονικά*

ΟΤΑΝ ΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ ΠΑΙΖΟΥΝ ΜΕ ΤΙΣ ΝΟΤΕΣ... Αγγελική Βαρελλά Συγγραφέας

Μ R 74

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ια πολύ σύντομη περιδιάβαση στο ποιητικό έργο γνωστών ποιητών της παιδικής λογοτεχνίας μάς έδωσε την ευκαιρία ν’ ανθολογήσουμε κάποια ποιήματα που παραπέμπουν στο θέμα «Ποίηση και Μουσική». Θέμα που αγγίζουν άλλοτε με χιούμορ κι άλλοτε με πραγματική ευλάβεια κι ευαισθησία οι ποιητές μας, καθώς νιώθουν τη μουσική ως μια παράλληλη και συγγενική γι’ αυτούς τέχνη, δεδομένου ότι τα ποιήματα διαθέτουν ρυθμό, μέτρο και άλλα στοιχεία που ταιριάζουν στο τραγούδι. Αντιπροσωπευτικός τύπος μουσικού και ποιητή ήταν ο Γιώργης Κρόκος, που θα τον θυμόμαστε πάντα, και που βρίσκεται για άλλη μια φορά στην επικαιρότητα με το καινούργιο βιβλίο του Β. Δ. Αναγνωστόπουλου με τίτλο Αναθυμήματα από τον Γιώργη Κρόκο (έκδοση Εργαστηρίου Λόγου και Πολιτισμού Π.Τ.Ν. Πανεπιστημίου Θεσσαλίας), ένα βιβλίο-μνημόσυνο για τον ποιητή. Ακόμη και τις κάρτες που μας έστελνε τις γιορτινές μέρες, ο Γιώργος Κρόκος τις συνόδευε με νότες. Δεν ήταν τυπικές ευχές, αλλά η καρδιά του, τα

* Στις σελίδες αυτές επαναδημοσιεύονται κείμενα με διαχρονική αξία, που είχαν παρουσιαστεί στις Διαδρομές κατά τα πρώτα δεκαπέντε χρόνια της κυκλοφορίας τους. To άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε στο τεύχος 58 (Καλοκαίρι 2000).

112-diadromes.indd 74

12/12/2013 2:09 ΜΜ

αισθήματά του πάνω σε χρωματιστό χαρτί, στολισμένο με ξεραμένα αγριολούλουδα και νότες. Όλα αυτά τα συνέλεξε και τα αξιοποίησε με πραγματική αγάπη ο Β. Δ. Αναγνωστόπουλος, έτσι ώστε ν’ αναδεικνύεται το αυθεντικό πορτρέτο του ποιητή. Ένα από τα χαρακτηριστικά στοιχεία που συνόδευαν τον Γιώργη Κρόκο ήταν το περίφημο βιολί του, που το χρησιμοποιούσε στην τάξη αλλά και αλλού στις επαφές του με τα παιδιά, ώστε με τη βοήθεια και της μουσικής να τα προσελκύσει, να τα φέρει κοντά του. Έτσι, άλλοτε τα έκανε να γελούν με στιχάκια όπως αυτό: «Η φακή και το κουκί, τι σπουδαία μουσική γουργουρίζουν στην κοιλιά ως γλυκόλαλα πουλιά», κι άλλοτε τα μάγευε με ποιήματα όπως: «Έφυγε μια νότα από το βιολί κι είπε στην ψυχή μου: Δώσ’ μου ένα φιλί!

75 R

ΤΕΥΧΟΣ 112 / 2013

Νότα, στου φιλιού μου μέσα τον αχνό θα χαθείς, θα χάσεις ήχο κι ουρανό. Κοίταξε μονάχα, έτσι ως φτερουγάς, κι άλλες νότες να ’βρεις και να τις φιλάς. Και μαζί τους πλέξε τραγουδιού σκοπό, κι ο σκοπός να λέει: Τη ζωή αγαπώ». Μουσικός και ποιήτρια ήταν και η Ιωάννα Μπουκουβάλα-Αναγνώστου, μία από τις ιδρύτριες της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς, ίσως η πολυγραφότερη και δημοφιλέστερη Ελληνίδα συγγραφέας. Η Ιωάννα Μπουκουβάλα, ύστερα από τριετείς σπουδές στη Λειψία επέστρεψε στην Αθήνα όπου και εργάστηκε για πάρα πολλά χρόνια ως καθηγήτρια πιάνου. Η δουλειά της πάνω στη μουσική είναι αξιόλογη. ΄Εγραψε μουσικές βιογραφίες, έκανε μεταφράσεις από όπερες και έδωσε άπειρες διαλέξεις πάνω σε μουσικά θέματα. Χα-

112-diadromes.indd 75

12/12/2013 2:09 ΜΜ

ρακτηριστικό είναι το ποίημα που έγραψε το Μάη του 1990 για τη μικρή της εγγονή, την Ειρήνη, που έδωσε τότε το πρώτο της ρεσιτάλ: «Είν’ άνοιξη κι είσαι είκοσι χρονών φουντώνουν τα λουλούδια ολόγυρά σου τα φλογερά σου τα όνειρα κι οι χίμαιρες ανθούν και τραγουδούν στα δάχτυλά σου.

R 76

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Ειρήνη μου, εγγονούλα μου γλυκιά, πώς μάγεψες τη γέρικη καρδιά μου και μέσ’ από του χρόνου τα χαλάσματα ξύπνησαν εικοσάχρονα όνειρά μου. Πήρες τις τέχνης το θεϊκό φιλί, μα, αγάπη μου, μια ευχή σου δίνω, μία στης δόξας σου τα δάφνινα στεφάνια, να πλέκει ροδανθούς και η ευτυχία». Μουσικός και συνθέτης τραγουδιών είναι και η ποιήτρια Ντίνα Χατζηνικολάου. Επιλέξαμε δύο ποιήματά της. Ιδού το πρώτο: «Παίζει η νύχτα μουσική με μια αόρατη μπαγκέτα, φλάουτα κλαρινέτα

112-diadromes.indd 76

12/12/2013 2:09 ΜΜ

βιολοντσέλα και βιολιά γέμισε όλη η γη φεγγάρια πλήκτρα και δοξάρια. Τραγουδούν οι καλαμιές τα νερά πάνω στα βράχια τα τρελά βατράχια ντο, ρε, μι, φα, σολ, λα, σι, και κυλούν νότες, αστέρια στων παιδιών τα χέρια. Όλα τα παιδιά της γης τρυφερά νανούρισέ τα, μάγισσα μπαγκέτα, καληνύχτα, Ελένη, Χανς, Γιαν, Μιτσίκο και Σιλβέστρο! Μπρος, πάμε μαέστρο!»

♬ ♯ ♬ 77

Στο δεύτερο: «Τα παιδάκια είχανε κέφι και για μουσική λαχτάρα. Πήρε ο Κωνσταντής το ντέφι κι ο Γιωργάκης την κιθάρα.

R

ΤΕΥΧΟΣ 112 / 2013

Ο Κυριάκος την τρομπέτα. Φυσαρμόνικα ο Σταυρής και με μια κομψή μπαγκέτα τι μαέστρος ο Ριρής! Τραγουδούσε η Ροζαλία και σωπαίναν τα πουλιά… Τι ωραία συναυλία κάτω απ’ την αμυγδαλιά!» Την αγάπη του για τη μουσική εκφράζει και ο Δημήτρης Μανθόπουλος μέσα από τα παρακάτω ποιήματα: ΜΟΥΣΙΚΗ «Χρυσανάσα Μουσική μου, που μου τραγουδάς γλυκά της χαράς τα μυστικά κι ομορφαίνεις τη ζωή μου.

112-diadromes.indd 77

12/12/2013 2:09 ΜΜ

Στην πεντάγραμμή σου στράτα ταξιδιάρης τρέχει ο νους. Γης διαβαίνει κι ουρανούς κι όνειρα ξυπνάει φλογάτα. Στη ζωή, τη φως γεμάτη, παραμύθι μου είσαι συ. Ντο, Ρε, Μι, Φα, Σολ, Λα, Σι: Νάνοι εφτά κι εγώ η Χιονάτη!»

R 78 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ΣΤΙΧΟΣ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΗ «Είμαι στίχος μια σταλιά, της καρδιάς ξεπεταρούδι. Νότες βάλτε μου, πουλιά, να γενώ γλυκό τραγούδι. Με φορτίσιμο κι αντάντε κάθε λέξη τρίλια κάντε. Αηδονάκι, ευχαριστώ, έπιασες σωστά τον τόνο. Καναρίνι, πιο γοργό το κρεσέντο κάνε μόνο. Φτερωτοί μαέστροι, αβάντι! Μουσική και στίχος, γάντι.

♬ ♯ ♬

Είμαι στίχος τοσοσδά, που χαρά κι αγάπη σμίγω. Με “κλειδί” του Σολ, του Φα

112-diadromes.indd 78

12/12/2013 2:09 ΜΜ

και καστρόπορτες ανοίγω. Ντο, Ρε, Μι, Φα, Σολ, Λα, Σι βόηθα, Μουσική μου εσύ. Βάλ’ το γέλιο σου, παιδί την καρδιά που αναφτεριάζει∙ η δική του μουσική πάνω απ’ όλες μου ταιριάζει. Της χαράς μαέστροι, να με: Ένα, δύο, τρία, πάμε!»

♬ ♯ ♬

Σε κέφια ήταν και η Ρένα Καρθαίου όταν έγραφε τον «Μουσικό γάμο»: «Το “φα”, το “σολ” παντρεύτηκαν και κάνανε παιδάκι. Ένα παιδί χορταρικό, το φασολάκι!» Σε ακόμη μεγαλύτερα κέφια η Θέτη Χορτιάτη, όταν έγραφε το «Μουσική να φάν’ κι οι κότες!»

79 R

ΤΕΥΧΟΣ 112 / 2013

«Ρε συ, Ντορέ! Μη, μη Φασόλλα! (ρε σι ντο ρε μι μι φα σολ λα) επτά νότες καραμπόλα ντο ρε μι φα σολ λα σι θα χορέψουν στο ταψί πιάνο, φλάουτο, βιολί φλοίσβος, θρόισμα, πουλί, λύρα, σάλπιγγα, φλογέρα, σφύριγμα κι αχός του αγέρα, άρπα, μπάσο, μαντολίνο, γκάιντα, ταμπουράς, κλαρίνο, σκάλωσαν γέλια, τραγούδια, στο πεντάγραμμο λουλούδια, κρόταλα, κρουστά, ταμπούρλα, λες και μπουμπουνίζει η ζούρλα, χίλιοι ήχοι σ’ επτά νότες, μουσική να φάν’ κι οι κότες!»

112-diadromes.indd 79

12/12/2013 2:09 ΜΜ

συνέντευξη Αγγελική Μαστρομιχαλάκη ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

R 80 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Η Αγγελική Μαστρομιχαλάκη είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας. Γεννήθηκε στη Χίο. Σπούδασε Παιδαγωγικά, Ψυχολογία και Φιλοσοφία, ενώ ασκεί το επάγγελμα της δασκάλας. Είναι διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών στον Τομέα Παιδαγωγικής. Γράφει βιβλία για παιδιά, λογοτεχνικά και γνώσεων (μέχρι σήμερα 12 βιβλία), και ταυτοχρόνως γράφει επιστημονικά άρθρα και κεφάλαια σε βιβλία με θέμα το Παιδί, την Οικογένεια και την Εκπαίδευση. Έχει συμμετάσχει με κείμενά της σε συλλογικούς τόμους. Συμμετείχε στη συγγραφή σχολικών εγχειριδίων για το μάθημα των Θρησκευτικών της Γ΄ και Δ΄ τάξης στο Δημοτικό σχολείο. Έχει εκπροσωπήσει την Ελλάδα στο εξωτερικό αναφορικά με θέματα Παιδείας, Διδακτικής και Πράξης στη Σχολική Τάξη, αλλά και σε δράσεις προώθησης του παιδικού βιβλίου. Είναι μέλος του Δ.Σ. της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς από το 2012. Υπήρξε μέλος του Δ.Σ. της Γ.Λ.Σ. και κατά την περίοδο 1994-1997. Είναι επίσης μέλος του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου. Ανήκει στους συγγραφείς του Προγράμματος Φιλαναγνωσίας σε σχολεία και βιβλιοθήκες του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου. Έχει πραγματοποιήσει τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές εκπομπές. Επί δέκα χρόνια είχε εκπομπή στον ραδιοφωνικό σταθμό της Πειραϊκής Εκκλησίας «91,2 FM» με θέμα: «Η Παιδική Λογοτεχνία και η αγωγή των παιδιών μας». Είναι παντρεμένη με τον καθηγητή θεολόγο Παντελή Ζούρα και μητέρα δύο παιδιών.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ • (2010) «Σχολείο και Οικογένεια: Δυαδική σχέση επικοινωνίας και συνεργασίας», στο: Ονειρεύομαι μια οικογένεια και ένα σχολείο, Εκδόσεις Αρχονταρίκι.

• (2009) Τα θέλω όλα, Εκδόσεις Ακρίτας.

• (2008) Η Παναγία ταξιδεύει με τα παιδιά, Εκδόσεις Ακρίτας.

• (2008) «Οικογένεια και σχολείο σε κρίση», στο: Οικογένεια σε κρίση, Εκδόσεις Ακρίτας.

• (2007) «Η λογοτεχνία για παιδιά και νέους απέναντι στις σύγχρονες προκλήσεις», στο: Σύγχρονα Παιδαγωγικά και Εκπαιδευτικά Θέματα, Εκδόσεις Gutenberg.

112-diadromes.indd 80

12/12/2013 2:09 ΜΜ

• (2006) Σχολικό εγχειρίδιο, Θρησκευτικά Γ΄ Δημοτικού, Ο Θεός στη ζωή μας (Βιβλίο μαθητή-Βιβλίο δασκάλου), Παιδαγωγικό Ινστιτούτο-ΟΕΔΒ.

• (2006) Σχολικό εγχειρίδιο, Θρησκευτικά Δ΄ Δημοτικού, Η πορεία μας στη ζωή (Βιβλίο μαθητή-Βιβλίο δασκάλου). Παιδαγωγικό Ινστιτούτο-ΟΕΔΒ.

• (2006) Έρχονται Χριστούγεννα . . . θα ’ρθουν και τα Φώτα (σε συνεργασία με τον Π. Ζούρα), Εκδόσεις Ακρίτας.

• (2005) Όλη η Ελλάδα ένα ταξίδι (σε συνεργασία με τη Μ. Βούκανου), Εκδόσεις Ακρίτας.

• (2005) Νέα Σχολικά Εγχειρίδια στην Ελλάδα: Παρελθόν, Παρόν, Μέλλον – Συγκριτική Μελέτη, Εκδόσεις Κάουφμαν.

• (2003) Παραδοσιακό βιβλίο-Ηλεκτρονικό βιβλίο: μια νέα σχέση.

• Συμμετοχή στον συλλογικό τόμο της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς με τίτλο Περιπλανήσεις στην Παιδική Λογοτεχνία, Εκδόσεις Ακρίτας.

• (2002) Παιχνιδομαγειρέματα (σε συνεργασία με τη Μ. Βούκανου), Εκδόσεις Ακρίτας.

• (2001) Εγώ ο πρώτος και οι άλλοι, Εκδόσεις Ακρίτας.

• (1999) Πάσχα Ελληνικό, Εκδόσεις Ακρίτας.

• (1999) Μαθηματικά Α΄ τάξης για το Δημοτικό σχολείο, Εκδόσεις Κάουφμαν.

• (1993) Χριστούγεννα – Πρωτοχρονιά – Φώτα, Εκδόσεις Ακρίτας.

112-diadromes.indd 81

81

R

ΤΕΥΧΟΣ 112 / 2013

12/12/2013 2:09 ΜΜ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Αγγελική Βαρελλά: Ως εκπαιδευτικός και συγγραφέας που ξεκίνησε από ένα ακριτικό νησί του Αιγαίου και προσπάθησε να διερευνήσει το χώρο της Παιδαγωγικής και της Λογοτεχνίας, θα θέλατε να μας πείτε τι θέση κατέχει εντός σας η Χίος, παρόλο που δεν μένετε μόνιμα στο νησί σας;

R 82

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Αγγελική Μαστρομιχαλάκη: Η Χίος είναι ο τόπος μου, είναι ένα μεγάλο κομμάτι του εαυτού μου που συνδέεται με τα ευτυχισμένα παιδικά μου χρόνια, είναι η πατρίδα της ψυχής μου. Όπου κι αν βρεθώ, στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό, μαζί με τη σκέψη μου για το νησί μου, στο οποίο βρίσκονται η μητέρα μου και η αδελφή μου, τα αγαπημένα μου ανίψια αλλά και όλοι οι συγγενείς μου, έχω μαζί μου χιώτικη μαστίχα και ούζο. Έτσι είμαι γνωστή ως Αγγελική η Χιώτισσα από τις γεύσεις και τα αρώματα που κουβαλάω μαζί μου αλλά και από το γεγονός ότι σε όλα τα έργα μου κάνω αναφορές στη Χίο. Στη Γαλλία κάποτε με αποκάλεσαν ως πρέσβειρα της Χίου στην Ευρώπη γιατί διαρκώς πρόβαλλα και διαφήμιζα την ιστορία και τον πολιτισμό του νησιού μου. Αυτό το γεγονός παρακίνησε πολλούς φίλους Γάλλους, και όχι μόνο, να επισκέπτονται το νησί το καλοκαίρι, και φυσικά εγώ να διατελώ χρέη «φιλικής» ξεναγού. Α.Β.: Μόνο για τη Χίο συγκινείστε όταν μιλάτε, ή υπάρχουν κι άλλα πράγματα σε εκείνο τον τόπο που σας συγκινούν; Α.Μ.: Ο περιβάλλων χώρος του νησιού κρύβει ομορφιές και συγκινήσεις, η θάλασσα και οι ακτές της Μικράς Ασίας. Η θάλασσα πάντα ονειρική, απέραντη, ατελείωτη, γαλάζια, μπλε, πράσινη, βαθιά, ρηχή, ταξιδιάρικη, είναι η μεγάλη μου αγάπη. Η Μικρά Ασία, η Κρήνη, η Αγιά Παρασκευή και η Σμύρνη, η πατρίδα του παππού και της γιαγιάς, οι ιστορίες και τα μέρη που γίνονταν παραμύθια των παιδικών μου χρόνων. Τα ατελείωτα ταξίδια μου στα μέρη αυτά, φορτισμένα με συγκίνηση, με αγάπη, με δέος, με ονειροπόληση. Τα παιδιά μου ήδη τα έχω διαποτίσει με αγάπη και ενδιαφέρον για τις αλησμόνητες πατρίδες των προπατόρων μας.

112-diadromes.indd 82

12/12/2013 2:10 ΜΜ

Α.Β.: Πόσο επηρέασε τη γραφή σας η οικογένεια, οι αναμνήσεις και τα βιώματα; Α.Μ.: Ό,τι ζούμε είναι βίωμα, και ταυτόχρονα είναι τα στοιχεία που διαμορφώνουν το χαρακτήρα μας. Βιώνοντας στην οικογένειά μου την πίστη στο Θεό, την παράδοση, τα ελληνικά ήθη κι έθιμα, τη χαρά της προσφοράς και της αγάπης, ένιωθα δυνατή ώστε να μπορώ να το μεταδώσω στους άλλους, είτε με πράξεις είτε με τη γραφή μου. Η προσευχή, η επικοινωνία με το Θεό, οι άγιοι, οι εκκλησιές, τα μοναστήρια, είναι κομμάτια της ζωής και της ψυχής μου. Όλα αυτά τα βιώματα, η μελέτη και οι γνώσεις, με στήριξαν για να γράψω, μαζί με το σύζυγό μου Παντελή Ζούρα και συνεργάτες, τα σχολικά βιβλία των Θρησκευτικών για δύο τάξεις του Δημοτικού, τη Γ΄ και τη Δ΄, και δοξάζω τον Θεό που μας αξίωσε να είναι καλά τα βιβλία και να αγαπηθούν από τα παιδιά. Ένα σημαντικό μέρος του εαυτού μου –και λίγο κρυφό– κατέχει η σχέση μου με το τραγούδι. Από μικρή τραγουδούσα, αγαπούσα τη μουσική και τα τραγούδια, τραγουδούσα κι ονειρευόμουν, τραγουδούσα και δημιουργούσα, τραγουδούσα και πενθούσα, τραγουδούσα και ταξίδευα. Όλοι τραγουδούσαμε στην οικογένεια. Από μικρή συμμετείχα σε χορωδίες, στο σχολείο και στο πανεπιστήμιο, και έπαιρνα μέρος σε εξαιρετικές παραστάσεις. Η αγάπη μου για τη μουσική με έκανε να μάθω να παίζω πιάνο. Ευτυχώς που αγαπούν και τα παιδιά μου πολύ τη μουσική. Ο Θοδωρής και η Μαρία είναι καλύτεροι μουσικοί από εμένα, παίζουν πιάνο και οι δύο, ενώ ο Θοδωρής ασχολείται ιδιαίτερα με την κιθάρα και τα ντραμς. Με τα τραγούδια πλαισιώνω ακόμη και σήμερα τη ζωή μου.

83 R

ΤΕΥΧΟΣ 112 / 2013

Α.Β.: Η βασική θεματολογία των βιβλίων σας σχετίζεται με την Παράδοση (Χριστούγεννα, Πάσχα), και μάλιστα με τρόπο που έλκει τα παιδιά και μέσω του παιχνιδιού. Πού στοχεύετε με αυτή τη μεθοδολογία; Α.Μ.: Η ελληνική Παράδοση, με τα ήθη και τα έθιμά της, αποτελεί μοναδικό θησαυρό. Τα παιδιά πρέπει να έλθουν σε επαφή με όλα τα ξεχωριστά στοιχεία που μας χαρακτηρίζουν ως Έλληνες. Αναζητώντας βιβλία που πα-

112-diadromes.indd 83

12/12/2013 2:10 ΜΜ

ρουσιάζουν την Παράδοσή μας με τρόπο ελκυστικό, ώστε να τα μεταδώσω στους μαθητές μου, οδηγήθηκα στο να γράψω τα δικά μου βιβλία έτσι όπως τα επιθυμούσα. Οι βασικοί άξονες των έργων μου περιλαμβάνουν Ιστορία, έθιμα από όλη την Ελλάδα, αινίγματα, σπαζοκεφαλιές, σταυρόλεξα, ελληνικές συνταγές, χειροτεχνίες και δραστηριότητες, επιτραπέζιο παιχνίδι και μουσικά ακούσματα μέσα από την κασέτα που συνοδεύει το υλικό. Με μια πολύπλευρη προσέγγιση, λοιπόν, του αντίστοιχου θέματος, τα παιδιά μαθαίνουν παίζοντας. Θεωρώ ότι αυτός είναι ο ιδανικότερος τρόπος για να διαβάσει, να ακούσει, να μυρίσει, να γευτεί, να αγγίξει, να νιώσει, να συγκινηθεί ένα παιδί, συμμετέχοντας με όλες οι ψυχοσωματικές αισθήσεις του. Α.Β.: Πόσο εύκολα μπορεί η Παράδοση να συγκινήσει τις μικρές ηλικίες;

R 84 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Α.Μ.: Η αναβίωση της Παράδοσης πάντα συγκινεί. Τα μικρά παιδιά, σαν τα μικρά δεντράκια, ψάχνουν τις ρίζες τους για να πιαστούν και να στηριχτούν. Αυτό το έργο το επιτελεί η Παράδοση κάθε τόπου, δίνοντας και την ταυτότητα ενός λαού. Με τα τραγούδια της φυλής μας, τους χορούς, την τέχνη, τις γεύσεις και τα ήθη και έθιμα, κάθε παιδί νιώθει ότι ανήκει κάπου, ότι προέρχεται από κάπου και ότι μπορεί να είναι ασφαλές και σίγουρο μέσα στην ενιαία πολιτιστική του ταυτότητα. Όλα αυτά είναι λιτά, απλά και εφαρμόσιμα σε καθημερινή βάση. Αν δοθούν με παιγνιώδη τρόπο συγκινούν και αγγίζουν τα βάθη της ψυχής του παιδιού και του εφήβου. Α.Β.: Τι θέση καταλαμβάνει στη ζωή σας ο χώρος της λογοτεχνίας; Α.Μ.: Η λογοτεχνία είναι η τέχνη του λόγου, η καλλιτεχνική δημιουργία που βασίζεται στον έντεχνο λόγο και έχει δική της αυτονομία, δική της αυτοτέλεια. Με τον όρο «τέχνη» αναγόμαστε σε μια σύνθεση του ωραίου και του αληθινού. Με την τέχνη ο άνθρωπος, δικαιωμένο πια παιδί της δημιουρ­γίας, υλοποιεί τις ιδέες, εκφράζει «τον ανθρώπινο πόνο, το φόβο, την αγάπη, το μίσος, την ενοχή, την ηδονή, τη μοναξιά, το θάνατο». Έτσι προσεγγίζει ως δημιουργός και ως θεατής του καλλιτεχνικού μορφώματος την ποιότητα της ζωής, χωρίς να ωραιοποιεί τον κόσμο και χωρίς να φοβάται την αλήθεια. Η λογοτεχνία είναι προσωπική δημιουργία αλλά και κοινωνικό φαινόμενο. Οι δύο παράγοντες μαζί επιτελούν τη λειτουργικότητά τους, που είναι ομορφιά και αλήθεια, αί-

112-diadromes.indd 84

12/12/2013 2:10 ΜΜ

σθηση και γνώση. «Λογοτεχνία και κοινωνία είναι δύο κύκλοι ομόκεντροι», λέει ο Άγγελος Σικελιανός. Η λογοτεχνία εμφα­νίζεται μέσα σ’ ένα κοινωνικό πλαίσιο, ως μέρος ενός πολιτισμού, μέσα σ’ ένα περιβάλλον. Φυσικό είναι να επηρεάζει η συγγραφική μου ιδιότητα τη σχέση μου με το βιβλίο ως αναγνώστη. Καθώς αναφέρει ο Μπρεχτ, «ο κάθε συγγραφέας μπορεί να είναι δάσκαλος και ο κάθε δάσκαλος και καλλιτέχνης». Αλλά και ο κάθε αναγνώστης δημιουργός και καλλιτέχνης στο προσωπικό του επίπεδο. Α.Β.: Πιστεύετε πως είναι σημαντικός ο ρόλος των βιβλίων και της λογοτεχνίας στην εκπαίδευση των μαθητών σας; Πώς νομίζετε ότι συμβάλλει η λογοτεχνία στην ανάπτυξη του παιδιού; Α.Μ.: Η λογοτεχνία, πέρα από την αισθητική, συμβάλλει στη γενικότερη αγωγή του ανθρώπου και ιδιαίτερα του νέου και του μικρού παιδιού, καθώς είναι φορέας κοινωνικών και πολιτισμικών αξιών. Ασκεί επίδραση τόσο στον ψυχικό και συναισθηματικό κόσμο του νεαρού αναγνώστη όσο και στον νοητικό. Του δίνει χαρά και ευχαρίστηση, τον εξοικειώνει με την κοινωνική πραγμα­ τικότητα, του προβάλλει πανανθρώπινες αξίες και ιδανικά, συμβάλλει στη διαμόρφωση του χαρακτήρα και στην εξέλιξή του σε άτομο δημιουργικό και κοινωνικό. Η επιλογή του θέματος αλλά και των χαρακτήρων στα βιβλία μου προσπαθεί να ανταποκρίνεται σε όσα προανέφερα. Ταυτόχρονα επιδιώκω: α) Να μπορεί να κινητοποιεί τη φαντασία του παιδιού και ν’ αναπτύσσει την ευαισθησία του. β) Μέσω των μηνυμάτων που περιέχει, να προτείνει στον αναγνώστη ιδανικά, αξίες και πρότυπα δράσης και συμπεριφοράς. γ) Να ασκεί το παιδί στην αυτοσυγκέντρωση, που είναι μια πολύτιμη μορφή πνευματικής πειθαρχίας. δ) Να εξοικειώνει τον άνθρωπο με τη γλώσσα του και με τον πλούτο των λέξεων και των εννοιών που αυτή περιέχει. ε) Η χαρά μέσα από το βιβλίο να οδηγεί στην αναγνωστική συνήθεια, που μπορεί να αποτελέσει λύση και καταφύγιο του παιδιού και του εφήβου, του εν εξελίξει δηλαδή αναπτυσσόμενου ανθρώπου, σε συνθήκες μοναξιάς, θλίψης ή στέρησης, κα­ θώς και αποτελεσματικό όπλο για την κατάκτηση της γνώσης, της δυνατό­ τητας στοχασμού και κριτικής σκέψης. Θεωρώ ότι το βιβλίο είναι μια δεύτερη ζωή όπως το όνειρο, αλλά είν’ ένα όνειρο που διαρκεί γιατί, όντας αναγνώσιμο, έχει τη δύναμη να επαναλαμβάνεται.

112-diadromes.indd 85

85 R

ΤΕΥΧΟΣ 112 / 2013

12/12/2013 2:10 ΜΜ

Α.Β.: Οι σύγχρονες «σειρήνες» των παιδιών είναι η τηλεόραση και ο υπολογιστής, στα οποία μερικές φορές αφιερώνουν περισσότερο χρόνο απ’ ό,τι για την ανάγνωση ενός βιβλίου. Πώς παρεμβαίνουν οι γονείς σε αυτές τις περιπτώσεις; Α.Μ.: Οι μεγάλοι με το παράδειγμά τους μαθαίνουν τρόπους και συμπεριφορές στα παιδιά. Αν εμείς διαβάζουμε, μαθαίνουν και τα παιδιά μας να έχουν συντροφιά ένα βιβλίο και να ταξιδεύουν μ’ αυτό. Αν όμως οι γονείς είναι προσκολλημένοι στην τηλεόραση ή στον υπολογιστή, δεν μπορούν να έχουν άλλες απαιτήσεις από τα παιδιά τους. Α.Β.: Ποια κριτήρια πρέπει να έχουν οι γονείς στην επιλογή των βιβλίων για τα παιδιά;

R 86

Α.Μ.: Η επιλογή ενός καλού βιβλίου είναι πολύ σοβαρό ζήτημα. Αρχικά οι γονείς δεν θα πρέπει να επηρεάζονται από τη διαφήμιση. Θα πρέπει οι ίδιοι να επισκεφτούν ένα βιβλιοπωλείο μαζί με το παιδί τους, να δουν ένα βιβλίο, να μελετήσουν το οπισθόφυλλο και τον πρόλογο, να το ξεφυλλίσουν και να διαβάσουν λίγο από το κείμενο. Καλό θα ήταν να μην επηρεαστούν μόνο από την εικονογράφηση.

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Α.Β.: Από ποια ηλικία ξεκινά η διαμόρφωση ενός σωστού, επιλεκτικού, με κριτική σκέψη αναγνώστη; Α.Μ.: Η εκπαίδευση ενός παιδιού ξεκινά από την κυοφορία του. Έτσι λοιπόν, θα λέγαμε ότι από τη βρεφική και νηπιακή ηλικία αρχίζει η διαμόρφωση των κριτηρίων ενός σωστού αναγνώστη. Καλό θα ήταν να δίνουμε σημασία στις προτιμήσεις και επιλογές των παιδιών, αφού συζητηθούν με τους γονείς στην αρχή και αργότερα με τους δασκάλους τους. Όσο για την κριτική σκέψη, αυτή συμβαδίζει με τα εξελικτικά στάδια της ζωής του παιδιού. Προσωπικά, πάντως, με σημάδεψαν καλά βιβλία εκλεκτών Ελλήνων συγγραφέων –μία εκ των οποίων είστε εσείς–, τα οποία φώτισαν το δρόμο της μετέπειτα πορείας της ζωής μου. Α.Β.: Ποια είναι η αξία ενός καλού βιβλίου; Α.Μ.: Ένα καλό παιδικό βιβλίο είναι το όχημα που παιδαγωγεί, διδάσκει και ψυχαγωγεί, δίνοντας αγωγή στην ψυχή των μικρών παιδιών. Επιδίωξή μου είναι να γνωρίσουν και να αγαπήσουν τα παιδιά και οι έφηβοι το βιβλίο που θα αποτελέσει καλό σύντροφο και φίλο για όλη τους τη ζωή. Η χαρά που δίνει ένα βιβλίο μου στα παιδιά είναι πάντα από τους βασικούς αρχικούς στόχους. Σας ευχαριστώ πολύ για τη διαλογική επικοινωνία και την προσωπική επαφή μας!

112-diadromes.indd 86

12/12/2013 2:10 ΜΜ

νέα

«TO ΓΕΛΙΟ ΚΑΝΕΙ ΚΑΛΟ»... ΚΑΙ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ! Μια δράση στήριξης του ελληνικού σχολείου από το Ελληνικό Τμήμα ΙΒΒΥ – Κύκλος Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου βασισμένη σε ιδέα του μέλους του Αντώνη Παπαθεοδούλου Οι άνθρωποι του παιδικού βιβλίου αποφάσισαν να ενισχύσουν τα σχολεία μέσω των Συλλόγων Διδασκόντων ή Γονέων, με τον τρόπο που ξέρουν καλύτερα: με ιστορίες και εικόνες. Ιδού λοιπόν η ιδέα: 1. Συγγραφείς και εικονογράφοι θα δουλέψουν σε ζευγάρια δημιουργώντας μια πρωτότυπη εικονογραφημένη, μικρή αστεία ιστορία για παιδιά του Δημοτικού.

2. Οι ιστορίες θα συγκεντρωθούν σε μια έκδοση του Ελληνικού Τμήματος ΙΒΒΥ – Κύκλος Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, με τίτλο «Το γέλιο κάνει καλό», που θα τυπωθεί σε μερικές χιλιάδες αντίτυπα με χορηγία στο κόστος του χαρτιού, της εκτύπωσης και της βιβλιοδεσίας.

87

R

ΤΕΥΧΟΣ 112 / 2013

3. Τα αντίτυπα θα χωριστούν σε κουτιά των 100 και θα μοιραστούν στους Συλλόγους Διδασκόντων ή Γονέων που επιθυμούν και δηλώνουν ότι έχουν συγκεκριμένες ανάγκες (θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας).

4. Η διάθεση των βιβλίων θα γίνει στο πλαίσιο δράσεων που θα οργανωθούν για την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου (2 Απριλίου 2014).

5. Αφού οι Σύλλογοι Διδασκόντων ή Γονέων φροντίσουν ώστε να μείνει οπωσδήποτε ένα αντίτυπο στη Βιβλιοθήκη αλλά και σε κάθε τμήμα του σχολείου για να το διαβάζουν οι μαθητές, μπορούν να διαθέσουν προς πώληση τα υπόλοιπα σε εκθέσεις βιβλίου, σε συνεργαζόμενα καταστήματα της περιοχής, σε παζάρια ή αλλού, στη συμβολική τιμή των 5 ευρώ. (Η τιμή θα είναι ΙΔΙΑ σε όλα τα σχολεία.) Ιδέες για δράσεις με στόχο την προώθηση των βιβλίων αυτών καθώς και καλές πρακτικές θα μπορούν να βρουν οι ενδιαφερόμενοι στην ιστοσελίδα του Ελληνικού Τμήματος της ΙΒΒΥ (www.greekibby.gr) και στο facebook. Τα έσοδα από την πώληση θα πάνε εξ ολοκλήρου, μέχρι και το τελευταίο λεπτό, στο σχολείο. Έτσι οι αστείες ιστορίες μας, εκτός από τα γέλια που θα προξενήσουν, μπορούν να μεταμορφωθούν σε…

112-diadromes.indd 87

12/12/2013 2:10 ΜΜ

R 88 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

 πετρέλαιο για θέρμανση,  μπογιά για το βάψιμο μιας τάξης,  πρωινό για τη σίτιση μαθητών με οικονομικές δυσκολίες,  σχολικά υλικά για τους μαθητές που αδυνατούν να τα αγοράσουν,  βιβλία για τη δημιουργία ή τον εμπλουτισμό μιας σχολικής βιβλιοθήκης, ή  οτιδήποτε άλλο κρίνουν οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς του σχολείου! Οι Σύλλογοι Διδασκόντων ή Γονέων θα μπορούν επίσης να απευθυνθούν στο Δήμο ή να αναζητήσουν ακόμη και άλλους μικρούς τοπικούς χορηγούς οι οποίοι θα αγοράσουν τα βιβλία και θα τα χαρίσουν σε παιδιά. Οι ίδιοι οι μαθητές θα μπορούν να συμμετάσχουν ενεργά στην προσπάθεια αυτή. Φανταστείτε την ικανοποίησή τους όταν συγκεντρώσουν τα χρήματα για έναν σημαντικό σκοπό που μόνοι τους επέλεξαν. Έτσι, το βιβλίο θα γίνει το μέσο, ίσως και η αφορμή, για να αναλάβουν δράση! Η ανταπόκριση ξεπέρασε κάθε προσδοκία. Πάνω από 170 δημιουργοί δήλωσαν πρόθυμοι να εργαστούν εθελοντικά για τον κοινό σκοπό. Περισσότερο εντυπωσιάζει το ότι ανάμεσά τους βρίσκει κανείς από καταξιωμένους –εδώ και δεκαετίες– δημιουργούς έως νεοεισερχόμενους στο χώρο της παιδικής λογοτεχνίας. Όλοι μαζί, σα μια μεγάλη παρέα, θέλησαν να δείξουν έμπρακτα, μέσα από την τέχνη τους, τη στήριξή τους στον αγώνα των Συλλόγων Γονέων και Διδασκόντων. Η δράση, με την ονομασία «Smiling Stories go to school», παρουσιάστηκε στην ιστοσελίδα της ΙΒΒΥ Europe αλλά και σε πάνελ ομιλητών της ΙΒΒΥ στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης, και έχει προσελκύσει την υποστήριξη και το διεθνές ενδιαφέρον.

112-diadromes.indd 88

12/12/2013 2:10 ΜΜ

ΕΝΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΣΤΟ 2ο ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΓΙΑ ΤΑ ΓΛΥΠΤΑ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ Το 2ο Διεθνές Συνέδριο για τα Γλυπτά του Παρθενώνα, με τίτλο «Παρθενώνας: Ένα Σύμβολο Παγκόσμιας Ιθαγένειας», πραγματοποιήθηκε στο Σίδνεϊ από τις 15 έως τις 17 Νοεμβρίου. Στο συνέδριο συμμετείχαν με εισήγησή τους ο Γιώργος Κατσέλης, συγγραφέας-εκπαιδευτικός, και η Δήμητρα Σοροβού, εκπαιδευτικός, οι οποίοι αναφέρθηκαν στους τρόπους με τους οποίους η παιδική λογοτεχνία μπορεί να ευαισθητοποιήσει τους μαθητές στο θέμα των Γλυπτών του Παρθενώνα. Η εισήγηση βασίστηκε στο βιβλίο Η δέκατη τρίτη θεά και τα κλεμμένα γλυπτά, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ψυχογιός στα ελληνικά και στα αγγλικά. Επικεντρώθηκε δε στους στόχους, τα στάδια και τις δραστηριότητες ενός προγράμματος που μπορεί να υλοποιηθεί με αφορμή ένα βιβλίο μέσα στις τάξεις του Δημοτικού και του Γυμνασίου. Επιπλέον, οι δύο εισηγητές παρουσίασαν την εκπαιδευτική δανειστική μουσειοσκευή για τα σχολεία που έχει δημιουργηθεί με αφορμή το εν λόγω βιβλίο. Η εκδήλωση διοργανώθηκε από τη Διεθνή Οργανωτική Επιτροπή Αυστραλίας για την Αποκατάσταση των Μαρμάρων του Παρθενώνα, με την υποστήριξη της βρετανικής και της αμερικανικής επιτροπής. Έλαβε χώρα στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ και αποτέλεσε συνέχεια του περσινού παρθενικού συνεδρίου στο Λονδίνο. Τα εγκαίνια τέλεσε ο πρωθυπουργός της πολιτείας της Νέας Νότιας Ουαλίας, Μπάρι Ο’Φάρελ. Σκοπός του συνεδρίου ήταν να συζητηθούν όλες οι εξελίξεις γύρω από την εκστρατεία επανένωσης των γλυπτών, να εξεταστούν στρατηγικές προσεταιρισμού της διεθνούς κοινής γνώμης και άσκησης πίεσης προς το Βρετανικό Μουσείο.

112-diadromes.indd 89

89 R

ΤΕΥΧΟΣ 112 / 2013

12/12/2013 2:10 ΜΜ

ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΑΡΘΡΩΝ ΣΤΙΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ Το περιοδικό Διαδρομές λειτουργεί με κριτές. Την κριτική επιτροπή αποτελούν μέλη της συντακτικής επιτροπής, πανεπιστημιακοί και άλλοι ειδικοί επιστήμονες, ανάλογα με τη θεματική του κειμένου που υποβάλλεται προς δημοσίευση. Τα κείμενα υποβάλλονται σε ηλεκτρονική μορφή είτε μέσω e-mail είτε σε CD (με τη συνοδεία δύο εκτυπώσεων). Στην πρώτη περίπτωση τα κείμενα υποβάλλονται σε: α) Eλένη Βαζούρα (evazoura@psichogios.gr), β) Τασούλα Τσιλιμένη (tsilimeni@gmail. com) και γ) Ελένη Ηλία (eilia@hol.gr). Στη δεύτερη περίπτωση αποστέλλονται ταχυδρομικά στη διεύθυνση: Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ, υπ’ όψιν Eλένης Βαζούρα, Τατοΐου 121 & Σπ. Μερκούρη 1, 144 52 Μεταμόρφωση Αττικής. ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Κάθε κείμενο δεν θα πρέπει να ξεπερνά στο σύνολό του τις 3.000 λέξεις.

R 90 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Στην πρώτη σελίδα υποβολής της πρότασης θα πρέπει να περιέχεται κατά σειρά: • Τίτλος άρθρου: στο κέντρο, με στοιχεία 14΄ έντονα (bold), και από κάτω κενό 2 στίχων (αράδων).

• Ονοματεπώνυμο συγγραφέα ή συγγραφέων (στιλ γραμματοσειράς απλό, μέγεθος 12΄).

• Ιδιότητα, ταχυδρομική διεύθυνση, ηλεκτρονική διεύθυνση, τηλέφωνο. Ακολουθεί μία (1) σελίδα όπου επαναλαμβάνεται ο τίτλος του άρθρου, όπως παραπάνω, και στη συνέχεια το πλήρες κείμενο, το οποίο θα είναι πλήρως στοιχισμένο ως εξής: • Γραμματοσειρά: Times New Roman Greek, σε μέγεθος 12΄ (για το κείμενο).

• Διάστιχο: μονό.

• Εισαγωγικά τύπου: « » για τις παραθέσεις και: ‘’ για όρους, κ.λπ.

• Εφόσον υπάρχουν τίτλοι ενοτήτων εντός του κειμένου, αυτοί θα πρέπει να έχουν στοίχιση αριστερά, με στοιχεία 12΄ bold.

Οδηγίες για τις βιβλιογραφικές αναφορές Σε ό,τι αφορά τις παραπομπές, σας παραθέτουμε στη συνέχεια παραδείγματα σύμφωνα με την American Psychological Association (4η έκδοση). Αναφορά σε άρθρα περιοδικών: Turner, J. C. (1975). Social comparison and social identity: Some prospects for intergroup behaviour. European Journal of Social Psychology, 5, 5-34. Αναφορά σε βιβλίο: Maccoby, E. E., & Jacklin, C. N. (1974). The psychology of sex differences. Stanford, CA: Stanford University Press. Αναφορά σε άρθρα που αποτελούν κεφάλαιο βιβλίου ή συλλογικού τόμου: Pratto, F., Sidanius, J., & Stallworth, L. M. (1993). Sexual selection and Sexual and ethnic basis of social hierarchy. In L. Ellis (Ed.), Social stratificatio αnd socioeconomic inequality (pp. 111-137). Westport, CT: Praeger. Αναφορές σε ηλεκτρονικές πηγές: Άρθρο σε περιοδικό: Kaplan, A., & Krueger, J. (1999). Compliance after threat: Self-affirmation or self-presentation? Current Research in Social Psychology, 4, 178-197. Retrieved November 2, 1999 from the World Wide Web: http://www.uiowa.edu/~grpproc/crisp/crisp.4.7.htm

112-diadromes.indd 90

12/12/2013 2:11 ΜΜ

α ί λ β Βι γιαΧρόνια Πολλά

R Ο ΚΥΡΙΟΣ ΒΡΟΜΥΛΟΣ ΝΤΕΪΒΙΝΤ ΟΥΑΛΙΑΜΣ Η Χλόη είναι ίσως το πιο μοναχικό κορίτσι στον κόσμο. Αλλά μια μέρα γνωρίζει τον κύριο Βρομύλο, τον άστεγο της γειτονιάς της. Εντάξει, μυρίζει λιγάκι, αλλά είναι ο μοναδικός άνθρωπος που της έχει φερθεί ποτέ τόσο καλά. Έτσι, όταν ο κύριος Βρομύλος χρειάζεται ένα μέρος για να μείνει, η Χλόη αποφασίζει να τον κρύψει στην αποθήκη του κήπου τους! Η Χλόη, όμως, θα ανακαλύψει ότι κάποια μυστικά οδηγούν στην καταστροφή. Και μιλώντας για μυστικά, ο κύριος Βρομύλος έχει πολλά να κρύψει...

ΤΟ ΜΑΓΙΚΟ ΖΑΧΑΡΟΠΛΑΣΤΕΙΟ ΚΑΘΡΙΝ ΛΙΤΛΓΟΥΝΤ Η οικογένεια της Ρόζμαρι Μπλις έχει ένα μυστικό: τον Τσελεμεντέ των Μπλις, ένα αρχαίο δερματόδετο βιβλίο με συνταγές για αντιστροφόπιτα, κανονικόταρτα με βατόμουρα και ένα σωρό μαγικά γλυκά. Όταν οι γονείς τους φεύγουν για ταξίδι, η Ρόζμαρι και τα αδέλφια της υπόσχονται να κρατήσουν κλειδωμένο τον Τσελεμεντέ. Τα πράγματα όμως αλλάζουν μόλις κάνει την εμφάνισή της μια περίεργη ξένη. Η Çθεία ΛίλιÈ καβαλάει μοτοσικλέτα, φοράει μοβ ρούχα με πούλιες και φτιάχνει τα πιο εξωτικά και νόστιμα φαγητά. Μπροστά τους οι δικές τους συνταγές φαίνονται τόσο μα τόσο βαρετές! Έτσι, αποφασίζουν να δοκιμάσουν τον Τσελεμεντέ. Τι κακό μπορούν να κάνουν μερικά αληθομπισκότα ή αγαποκεκάκια; Κι όμως... Μια ξεκαρδιστική ιστορία πασπαλισμένη με ζάχαρη και μπόλικη μαγεία.

Αν α ζ η τ ή σ τ ε π ε ρ ισ σ ότ ε ρ ο υ ς α π ό 8 0 0 τ ίτλ ο υ ς e - b o o k σ τ ο w w w. p s i c h o g i o s . g r ! Όταν κλείνει ένα βιβλίο, ανοίγει ένας κύκλος επικοινωνίας! Βρείτε μας στο: Γίνετε μέλη δωρεάν στο www.psichogios.gr ή καλώντας χωρίς χρέωση στο 800 11 64 64 64 και κερδίστε προνόμια και δώρα.

112-diadromes.indd 91

12/12/2013 2:11 ΜΜ

Οι ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ είναι το περιοδικό που ασχολείται με τη θεωρητική θεμελίωση της Παιδικής Λογοτεχνίας, την παρουσίαση παιδικών βιβλίων, την πληροφόρηση γύρω από την κίνηση των παιδικών βιβλίων καθώς και με τη διδακτική της λογοτεχνίας και τις εφαρμογές στο σχολείο.

R

Ενδιαφέρει: εκπαιδευτικούς γονείς εικονογράφους βιβλιοθηκάριους εκδότες παιδοψυχολόγους ερευνητές σπουδαστές και γενικά όσους ενδιαφέρονται για τα παιδικά βιβλία.

112-diadromes.indd 92

12/12/2013 2:11 ΜΜ