ی مارس له( )8 رۆژی جیهانیی ژنان، ده‌ستكه‌وتنه‌كانمان به‌رز ده‌نرخێنین ،پێداگیریش ده‌كه‌ین بۆ به‌ده‌ستهێنانی ی مافه‌كانمان ته‌واو چاپکراوێکی تایبەتە بە ٨ـی مارس | رێکخراوی راگەیاندن و رووناکبیریی ژنان دەریدەکات | یەکشەممە | ٢٠٢١/٣/٨
ی ی توندووتیژ له ههولێرو دهۆك ،زۆرترین حاڵه‌ته‌كان ی تۆمار ده‌كرێن خێزانی ،جه‌سته‌یی‌‌و سێكس ی ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت ی ئامارێك به‌پێ ی ی دژ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندووتیژ ئافره‌تان‌و خێزان ،ك ه له‌ساڵی2020دا، لـه‌سـه‌نــتـه‌ری راوێـــژكـــاری خێزانی تۆماركراوه ،له‌دهۆك زۆرترین حاڵه‌تی توندووتیژی خێزانی و له‌هه‌ولێر ی زۆرتـــریـــن حــاڵ ـه‌تــی تــونــدووتــیــژ جه‌سته‌یی‌‌و سێكسی ،تۆمار كراوه. ی ئاماره‌كه ئاماژه ب ه ( )272حاڵه‌ت
تــونــدووتــیــژی خــێــزانــی ،ده‌كـــات كه‌سه‌رجه‌میان له‌پارێزگای دهۆك ی تــۆمــاركــراوه ،سـه‌بــاره‌ت به‌حاڵه‌ت توندووتیژی جه‌سته‌یی ،له‌كۆی()212 ی حاڵه‌ت ( )135حاڵه‌تیان له‌پارێزگا ی ههولێرو )30( ،حاڵه‌تیان له‌پارێزگا دهۆك( )25سلێمانی‌‌و()2له‌گه‌رمیان‌و ( )20حاڵه‌تی تۆماركراو له‌راپه‌ڕین‌و ی تێدا تۆمار سۆرانیش هیچ حاڵه‌تێك
نه‌كراوه. هــەروەهــا لەكۆی ( )٥١١حاڵەتی توندووتیژی دەروونـــی تۆمارکراو، ی هەولێرو ()١٦٩یــــان لــەپــارێــزگــا ()٢١٢كـه‌یــســیــان لــەدهــۆک‌و ()٧٢ لەسلێمانی‌و گه‌رمیانیش( )١٣حاڵه‌ت، له‌راپەڕینیش ( )٢٩و ( )١٦حاڵەتیش لە سۆران تۆماركراوه. لەكۆی ( )٥١حاڵەتی تایبه‌ت ب ه
توندووتیژی سێکسی تۆمارکراو ( )٢٩ حاڵه‌تیان لەهەولێرو ( )١لەدهۆک‌و ( )١٧لەسلێمانی‌و گه‌رمیانیش ()١ حاڵه‌ت‌و ()٣ش لەراپەڕین‌و سۆران هیچ حاڵه‌تێك تۆمار نەکراوە. تایبه‌ت به‌كێشه‌ی باڵوکردنەوەی وێنە لەتۆڕە کۆمەاڵیەتییەکان ،ته‌نها()٦ حاڵەتی تۆماركراو هه‌یه لەدهۆک، هاوكات له‌كۆی ( )١٥حاڵەتی ماددەی
هۆشبەر ،سەرجەمیان لەدهۆک بووەو لەگەرمیانیش( )٣حاڵەتی رێگری هاوسەرگیری تۆماركراوه. لەكۆی ( )١٢٧حاڵه‌تی هەڕەشەلێكردن ()١٢٥یان لە دهۆک‌و ( )٢حاڵەتیان لەگەرمیان ،هەروەها ( )٣٣حاڵەتی جیابوونەوە تۆمارکراوە)٢٧( ،یــان لەدهۆک‌و ()٦یان لەگەرمیان.
ی كچ ه كوژراوه‌كه باوك
ی كچه‌كه‌م ی خوێن ״لێتان ئه‌پاڕێمه‌وه ،فریا بكه‌ون ،بامافی نه‌خورێت״ ی ی سه‌ر به‌ئیداره له‌ناوچه‌ی هه‌ڵشۆ راپـــه‌ڕیـــن ،كچێكی تــه‌مــه‌ن()17 ی بـــه‌نـــاوی(س،م) ب ـه‌هــۆی كێشه ی ی ئامۆزاكه زه‌وی‌‌و زاره‌وه ،به‌ده‌ست ی ده‌كــوژرێــت‌و دواتــریــش هه‌ڕه‌شه ی ده‌كرێت ،گه‌ربێت‌و القه‌كردنی براكه لــه‌داواكــه‌یــان پــاشــگـه‌زنـه‌بــنـه‌وه‌‌و بــاوك ـی كچه كـــوژراوه‌كـــه تایبه‌ت ب ـه‌رێــوان ده‌ڵێت »هــه‌وڵ هه‌ی ه بۆ ی په‌رده‌پۆشكردنی تاوانه‌كه‌‌و گۆڕین به‌ڵگه‌و شایه‌ته‌كان ،بۆی ه به‌تایبه‌ت داوا له‌الیه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌كان ده‌كه‌م، ی به‌زه‌ییانه‌و‌ه مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ به‌چاوێك ی كچه‌كه‌مدا بكات». دۆسیه مەحمود حه‌سه‌ن عه‌بدوڵاڵ هه‌ڵشۆیی، ی كچ ه ی خانه‌نشین‌و باوك پێشمه‌رگه كــوژراوه‌كــه ،به‌گریانه‌و‌ه لـه‌بـه‌رده‌م ی ی حوكم ی داوا ی سلێمان دادگــــا عــادیــان ـ ه ده‌كــــات‌و ده‌ڵێت»پێشتر ی خۆمان ،ده‌ست تێوه‌ردان له‌ناوچه‌كه ی دۆسیه‌كه‌‌و هه‌بوو بۆ به‌الڕێدا بردن ی ی گواستنه‌وه شـــاردنـــه‌و‌هی ،دوا دۆسیه‌كه‌مان بۆ سلێمانی ،داواكــارم ی لێكۆڵینه‌و‌ه له‌دۆسیه‌ك ه بـــه‌ورد ی بكرێته‌وه ،چونك ه براكه‌م له‌رێگه په‌یوه‌ندییه‌كانیه‌و‌ه ك ـه‌ســای ـه‌تــی‌‌و ی كوڕه‌كه‌یدایه«، ی ده‌ربازبون له‌هه‌وڵ ی به‌رز داوا له‌هه‌موو ی به‌ده‌نگ هه‌ڵشۆی ئه‌و ده‌زگاو حزب‌و الیه‌ن‌و رێكخراوان ه ی ی مرۆڤ‌و ماف ده‌كات ،كه‌كار بۆ ماف ژن ده‌كـه‌ن ،به‌ده‌م هاناكه‌یه‌و‌ه بچن‌و ی ی دۆسیه وتی«لێتان ده‌پاڕێمه‌و‌ه فریا ی ی خۆتان كچه‌كه‌م بــك ـه‌ون ،به‌كچ ی ی به‌ڵگه‌و وته بزانن ،هه‌وڵی گۆڕین ی كچه‌كه‌م شایه‌ته‌كان دراوه ،باخوێن
به‌فیڕۆ نه‌ڕوات» ،وتیشی«چه‌ندین جار ی له‌گه‌ڵ داوم، ی سوڵح براكه‌م هه‌وڵ ی له‌گەڵ بــه‌اڵم ئــامــاد‌ه نیم سوڵح ی ی كوشتن بكه‌م ،بۆی ه ئێستا هه‌ڕه‌ش ه خــێــزانـه‌كـه‌م‌و القـه‌كــردنـی كــوڕه‌كـه‌م لێده‌كه‌ن». ی (،)2019/6/13 ئــێــواره‌ی رۆژ به‌هۆی كێشه‌ی زه‌وی‌‌و زار له‌نێوان
״با رێكخراوه‌كانی ژنان ناسنامه‌ی خۆیان ساغ بكه‌نه‌وه״
ی ی مام دوو برادا( ،ه،ع) ته‌ق ه له‌ماڵ ی ده‌كــات‌و به‌هۆیه‌و‌ه كچه ئامۆزاكه به‌ناوی(س،م) ده‌كوژرێت ،سه‌باره‌ت ی ی ســكــااڵ له‌بنكه ب ـه‌تــۆمــاركــردن ـ ی ئاماژه پۆلیس ،مه‌حمود هه‌ڵشۆی ی بۆ ئــهوه ده‌كــات كه‌پێش كوشتن ی كــچـه‌كـه‌ی چـه‌نــدیــن جــار پۆلیس ئــاگــاداركــردوه‌تــه‌وه ،بــه‌اڵم پۆلیس داواكـــــه‌ی ب ـه‌ه ـه‌نــد وه‌‌رنــه‌گــرتــوه‌و
ژن وەک سوبژەی شۆڕشی کۆمەاڵیەتی
ی پۆلیس ی بنكه ده‌ڵێت»به‌ڕێوه‌به‌ر پێ وتم بڕۆن باكێش ه گه‌وره‌تر نه‌بێت، ی خۆتان رێك بكه‌ون» ،وتیشی«دوا ی پۆلیس ی كچه‌كه‌م ،به‌ڕێوه‌به‌ر كوژران ی ته‌رمی كچه‌كه‌م بوو، ی ناشتن ئاماده رووم تێكردو پێم وت ئیسراحه‌تت كـــرد!؟» ،ئاماژه‌شی بۆ ئــهوه كرد ی ی خانه‌نشینی كــه‌بــراكــه‌ی لــیــوا ی ی باش پێشمه‌رگه‌یه‌و پ ـه‌یــوه‌نــد
دەستكەوتە یاساییەكانی ژنان لەدوای راپەڕینەوە
ی ئیداری‌‌و هه‌ی ه له‌گه‌ڵ به‌رپرسان ی هه‌یه ،هه‌وڵی ته‌واو حزبی‌‌و ئه‌گه‌ر بــدات بۆ ده‌ربــازبــوون ـی كــوڕه‌كـه‌ی‌‌و ده‌ڵــێــت» گه‌ربێت‌و حه‌قی كچه‌كه‌م ی وه‌رنه‌گرم ،له‌به‌رده‌م ئه‌و دادگایه سزای ناعادیلی داو‌ه ئاگر به‌رده‌ده‌م ه ی ی خۆم‌و خێزانه‌كه‌م‌و كۆتای جه‌سته به‌ژیانمان ده‌هێنین».
״رەخنەو رێگرییەکان ناموەستێنن״
سەرووتار... ()8ی مارس بەرز نرخاندنی دەستكەوتەكانی بزووتنەوەی ژنان و هەڵوەستەیەك لە ئاست پاشەكشەی ئــەم بزووتنەوەیە لەباشووری كوردستان. رۆژی جیهانیی ژنان ،بەرهەمی قۆناغەكانی خەباتی بزووتنەوەی ژنانە لەتەواوی جیهاندا، ئەم بزووتنەوەیە لەبەرەنجامی چەوساندنەوە سیاسی و ئابوری و كۆمەاڵیەتییەكانی سەر ژنــان سەرەتا بەشێوەیەكی خۆڕسكانە لە جیهاندا سەری هەڵدا ،پاشان بەهۆی ئیرادەی ژنانی هەڵسوڕێنەرو خەباتكار لە جوڵەیەكی پەرت پەرت بووی دابەش بوو بەسەر جیهاندا بــووە بزووتنەوەیەكی بەهێز ،كە كۆدەنگی لە نێوان ژنانی جیهاندا درووستكرد ،ئەم دەنگانە تادەهات زۆرترو رووبەرێكی فراوانتری لەجیهاندا گــرتــەوەو بــووە بزووتنەوەیەكی بەهێزو رێپێوانی فراوان و كۆڕو كۆبوونەوە و كۆنفرانسی ئەنجامدا. ی كرێكار ی ژنــانـ ل ـه‌ســاڵ ـی( )1910كۆنگره ی جیهان، ی ( )17واڵت به‌به‌شداری( )100ژن ی له‌دانیمارك به‌سترا ،كه‌تێیدا چه‌ند بڕیارێك ی ژنان ده‌رچوو ،یه‌كێك گرنگ تایبه‌ت به‌ماف ی مارس ه وه‌ك ی ( )8 له‌و بڕیاران ه دیاریكردن ی ی مارس ی ژنــان ،بۆ یه‌كه‌مجار ل ـه( )8 رۆژ ی ژنان به‌رزنرخێندرا. ساڵی( )1911رۆژ لەساڵی ()1957دا نەتەوە یەكگرتووەكان هەنگاوی یەكەمی نا بۆ ناساندنی ئەم رۆژە، یەكەم ناونیشان بۆ بەرز نرخاندنی ()8ی مارس بریتی بوو لە شانازی بە رابردوو پالن بۆ داهاتوو بۆ دەستكەوتەكانی ژنان لەهەموو ئاستەكانی ئابوری و سیاسی و كۆمەاڵیەتی و باڵوكردنەوەی یەكسانی لەنێوان ژن و پیاو لەئەرك و مافدا. لەو مێژووە بەدواوە ،ژنان لەتەواوی جیهاندا رۆژی ()8ی مارس وەك مێژوویەكی پرشنگدار یاد دەكەنەوە ،ئێمەی ژنانیش لەباشووری كوردستان دوای راپەڕینی ساڵی (،)1991 ئازاد كردنی باشووری كوردستان لە حوكمی دیكتاتۆری ،رۆژی ( )8مارس وەك رۆژی ژنان یاد دەكرێتەوە .لەم یادەدا دەستكەوتە یاسایی و كۆمەاڵیەتییەكانی ژنان بەرز دەنرخێنرێت و نەخشەی كاری ئایندەش دادەنرێت ،بەاڵم ئەوەی پێویستە لە ()8ی مارسی ئەمساڵدا بوترێت ئــەوەیــە ،كــە بــزووتــنــەوەی ژنــان لەهەرێمی كوردستان كە خەریك بوو هەنگاوی جدی دەنــاو چەند دەستكەوتێكی بەدەست هێنا ،لەئێستادا بەهۆكاری خودی و بابەتی ئەم بزووتنەوەیە بەقۆناغێكی نائومێدی قوڵدا تێدەپەڕێت و لەپاشەكشەدایە ،كەگرنگە لەالیەن خەباتكارانی راستەقینەی ژنانەوە ئەم دۆخە بەهەند وەربگیرێت و كاری جدی بكرێت بۆ دووبارە بەهێزكردنەوەی بزووتنەوەی ژنان و دەرهێنانی لەقەیرانی بێناسنامەیی.