1
ی ژنان ده‌ریده‌كات ی راگه‌یاندن‌و رووناكبیر ی مارس • رێكخراو چاپكراوێكی تایبه‌ته به‌هه‌شت ٢٠١٩/3/8
ی مارس • رێكخراوی راگەیاندن و رووناكبیری ژنان دەریدەكات ی تایبەتە بە‌هەشت چاپكراوێك
لەساڵی رابردوودا( )49كوژراون ،تەنها چوار بكوژ دەستگیركراون
به‌پێـی ئامارێكـی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تـی به‌ره‌نگاربونـه‌وه ی هاتـووه ،له‌سـاڵی ( )49( ،)2018ژن كوژراون ،ته‌نها چوار توندووتیـژی دژی ژنـان ،له‌سـاڵی رابـردوودا( )49ژن لـه‌و تاوانبارانـه ده‌سـتگیر كـراون ،یه‌كێـك له‌وقوربانیانـه كـوژراون ،ته‌نهـا بكـوژی چـوار ژن ده‌سـتگیركراوه ،ژنێكـی ته‌مه‌ن()45سـاڵ ،كه‌سـاڵی رابـردوو له‌گه‌ڕە‌كـی كه‌سـیان له‌وتاوانبارانـه دانیشـتوی هه‌نـده‌ران بـوون .زه‌رگه‌تـه‌ی شـاری سـلێامنی ،به‌گوللـه له‌الیـه‌ن له‌ئاماره‌كـه‌ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تـی توندووتیـژ ی دژی ژنانـدا هاوسـه‌ره‌كه‌یه‌وه كـوژرا ،دوای رووداوه‌كـه تۆمه‌تبـار
بـۆ شـوێنی نادیـار هه‌لاڵتبـوو ،لـه‌رۆژی()2019/2/20 ده‌سـتگیركراوه ،هـاوكات بكـوژی (شـیالن) ئـه‌و كچـه یه‌زیدییـه ته‌مه‌ن()21سـاڵه‌ی كه‌لـه‌رۆژی()2016/3/13 له‌ئاهه‌نگێكـی هاوسـه‌رگیریه‌كه‌یدا له‌واڵتـی ئه‌ڵامنیـا له‌الیـه‌ن ئامۆزاكه‌یـه‌وه كـوژرا ،دوابـه‌دوای رووداوه‌كـه تۆمه‌تبـار هـه‌اڵت ،پـاش ماوه‌یـه‌ك ده‌ركـه‌وت تاوانبـار گه‌ڕاوه‌تـه‌وه بـۆ كوردسـتانو له‌نیـوه‌ی كۆتایـی سـاڵی ( )2018ده‌سـتگیر كـرا. ئاڤـان نه‌جمه‌دیـن یه‌كێكـی تـره لـه‌و قوربانیانـه‌ی ی واڵتـی لـه( )2018/10/1له‌شـاری سـتۆك ئـۆن ترێنتـ به‌ریتانیـا به‌شـێوه‌ییه‌كی دڕندانـه له‌الیـه‌ن هاوسـه‌ری پێشـوییه‌وه به‌ناوی(د.ع)درایـه بـه‌ر چه‌قـۆ ،ئـه‌و دایكـی سـێ منـداڵ بـوو دوای جیابونـه‌وه‌ی له‌هاوسـه‌ره‌كه‌ی پۆلیسـی ئـه‌و واڵتـه رێگـه‌ی نـه‌ده‌دا(د) منداڵه‌كانـی ببینێـت به‌هـۆی تۆمه‌تبـار بوونـی به‌ئه‌نجامدانـی توندووتیـژی‌‌و په‌الماردانـی منـداڵ ،لـه()2019/2/12 ده‌سـتگیر كـرا ،دانـی به‌تاوانه‌كه‌یـدا نـا ،هاوشـێوه‌ی رووداوی كوشـتنه‌كه‌ی ئاڤـان ،كوشـتنی كچـه كوردێكـی دیكـه‌ی دانیشـتوی شـاری ڤێینـای واڵتـی نه‌مسـایه كه‌لـه‌رۆژی( )2018/9/8له‌شـوقه‌كه‌ی خـۆی‌‌و له‌الیـه‌ن كـوڕە كوردێكـه‌وه به‌نـاوی(د) كه‌خۆشه‌ویسـتی بـووه، به‌چه‌قـۆ له‌ملـی ده‌درێـت‌و گیـان له‌ده‌سـت دهدات، دوای ده‌سـتگیركردنی تاوانباردانـی به‌تاوانه‌كه‌یـدا نـاوه.
هه‌رێمی كوردستان،لە هه‌رمانگێكدا چوار ژن كوژراون به‌پێی ئامارێكی تۆماركراوی سایتی رێوان ،له‌ساڵی( ،)2018كوژراون‌و خۆیان كوشتوه )50( ،حاڵه‌ته له‌ساڵی ()2018 ( )50حاڵه‌تی كوشنت‌و خۆكوشتنی ژنان ،تۆماركراوه ،هاوكات دا ،ئهمه له‌كاتێكدایه ئاماره‌كه‌ی سایتی رێوان به‌شێوه‌یه‌كی به‌پێی ئاماری به‌رێوه‌به‌رایه‌تی به‌ره‌نگاربونه‌وه یتوندووتیژی بنه‌ڕه‌تی نیه ،به‌ته‌نیا ژماره‌ی ئهو حاڵه‌تانه‌ی تۆماركردووه كه‌هه‌واڵ‌و رووداوه‌كه‌ی پێگه‌یشتوه‌‌و پشرتاستی دژ ی ژنان ( )122حاڵه‌تتۆماركراوه. به‌پێی ئاماره‌كانی سایتی رێوان ،رێژە ی ئهو ژنانه‌ی كردوه‌ته‌ووه ،لهو رێژە‌یه‌ش ()19حاڵه‌تیان كوشنت
بووه )27(،حاڵه‌تیان خۆكوشنت بووه ،به‌پێی ئامارێكی به‌رێوبه‌رایه‌تی به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی توندووتیژی دژ به‌ژنان له‌هه‌مان ساڵدا( )122حاڵه‌تی كوشنت‌و خۆكوشتنی ژنان باڵوكراوه‌ته‌وه ،لهو رێژە‌یه‌ش ()49حاڵه‌تی كوشنت)73( ، حاڵه‌تیان خۆكوشنت بووه.
15كچی رزگاربووی ئێزیدی ،لەكەمپەكاندا خۆیان كووشتوە
بەپێی ئاماری رێكخراوی جڤین بۆگەشەپێدانی كۆمەڵگە، لەساڵی رابردوودا)15( ،كچی ئێزیدی رزگاربووی دەستی داعش ،لەناوكەمپەكاندا خۆیان كووشتوە ،سەرۆكی رێكخراوەكەش دەڵێت ״خۆكوژی لەناوكچان‌و ژنانی ئێزیدا ،روو لەزیادبوونە״. ی ئاماری رێكخراوی جڤین بۆگەشەپێدانی كۆمەڵگە، بەپێ
كەدەست رێوان كەوتووە ،لەساڵی رابردوودا()15 كچی ئێزید ی رزگاربووی دەستی داعش ،كەتەمەنیان لەنێوان()25_14ساڵیدا ،لەناوكەمپەكاندا خۆیان كووشتوە ،لەمبارەییەوە سەرۆكی رێكخراو ی ناوبراو كاوە عیدۆ لەلێدوانێكیدا دەڵێت ״خۆكوژی لەناو كچان‌و ژنان ئێزیدا ،روو لەزیادبوونە ،زۆربەی ئەوانەشی
هانا بۆخۆكوژی دەبەن ،ئەوكچ‌و ژنانەن كەلەدەست داعش رزگاریان بووە״ ،ئەو بەنیگەرانیەوە ئاماژە بۆ ئەوەدەكات كەناجێگیری بار ی دەروونی ئەو كچ‌و ژنانە هۆكارێكە بۆ خۆدكوژی‌‌و وتی״زۆربەی زۆری ئەوكچ‌و ژنانە لەبارودۆخێكی دەروونی ناجێگردان ،بەتایبەت ئەوژنانەی كەدوای رفاندنیان لەالیەن داعشەوە بونەتە دایك״. كاوە عیدۆ ئاماژەیدا بەژمارە ی ئەوكچ‌و ژنانەی لەدەستی داعش رزگاریان بووە ،وتی ״نزیكەی ( )50كچ‌و ژنن، لە()17كەمپی تایبەت بەئاوارەكانی ئێزیدین لەپارێزگای دهۆك ،بەاڵم ژیانی كەمپ بۆ ئەوكچ‌و ژنانە وەك دۆزەخ وایە״ ،وتیشی״ لەسایەی ئەویادەوەرییە تاڵەی رۆژگاریان پێ بەسەربردووە ،ژیانیان بووەتە تراژدیایەكی راستەقینە״، سەبارەت بەچارەسەری دەروونی بۆ رزگاربووان ،سەرۆكی رێكخراوە باس لەوەدەكات كەسەدان كچ‌و ژن رەوانەی سەنتەرەكانی چارەسەری دەروونی كراون لەدهۆك. لەبەرەبەیانی ()3ی شوباتی ساڵی( ،)2014هێزە چەكدارەكانی داعش هەڵیانكوتایە سەر قەزای شەنگاڵ‌و بەهەزارەها پیاو گەنج‌و منداڵیان كوشت ،هەزارەها كچە ئێزیدیان وەك كەنیزەك دەست بەسەركرد‌و تائێستاش ژمارەیەكی زۆر لەو كچ‌و ژنانە چارەنوسییان نادیارە.
٢٠١٩/3/8
لەماوەی حەوت مانگدا ی ()5حاڵەت بەهۆ تۆڕەكۆمەاڵیەتیەكانەوە خۆیان كوشتووە بەپێی ئاماری رێكخراوی تایبەت لەبوار ی كێشەكانی شۆسیاڵ میدیا لەكوردستان ،لەماوەی حەوت مانگدا()5كەس بەهۆی كێشەی تۆڕی كۆمەاڵیەتیەكانەوە خۆیان كوشتووە‌و ()2حاڵەتیش لەترسی خێزانەكانیان لەماڵەوە رایانكردووە‌و ماڵیان بەجێهێشتووە. بەپێی ئاماری رێكخراوی (تێك هارت) ،كەتایبەتە بەبواری كێشەكانی سۆشیاڵ میدیا ،بەهاوكاری كۆمپیانیای (یۆگارد) لەكوردستان ،تەنها لەماوەی( )7مانگدا()5كەس بەهۆی كێشەی تۆڕی كۆمەاڵیەتیەكانەوە خۆیان كوشتووە‌و ()2حاڵەتیش لەترسی خێزانەكانیان لەماڵەوە رایانكردووە‌و ماڵیان بەجێهێشتووە ،ئەو رێكخراوە تەنها ئامارەكانی مانگەكانی( 2018/8/1تا )2019/2/20بۆ رێوان ئاشكراكرد ،كەبەپێی ئامارەكە ()423حاڵەت تایبەت بووە بەكێشەكانی كچان كە( )238حاڵەتیان ،دانانی فەیسبوك‌و ئەكاونت بووە بەناوییانەوە‌و()130 حاڵەتیشیان لەرێگەی خۆشەویست‌و خزم‌و هاوڕێی خۆیانەوە‌و بەهۆی تۆڕی كۆمەاڵیەتیەوە رووبەڕوی كێشە بونەتەوە )108( ،حاڵەتیش هاككراون‌و دواتر بەهەمان ناوو وێنەوە ئەكاوتنی تر دانراوە‌و()112 حاڵەتیش ئەكاوتنەكانیان هاككراوە‌و دواتر لەبەرامبەر بڕێك پارەدا پێانفرۆرشاوەتەوە‌و یاخود ئەكاوتنەكانیان سوتێرناون ،لەمبارەییەوە سەرچاوەیەك لەرێكخراوی ئاماژەپێكراو‌و تایبەت بەرێوانی وت ״رێكخراوەكەمان توانیویەتی ،تاڕادەیەكی باش هاوكاری ئەو حاڵەتانە بكات ،بەتایبەت ئەوكەیسانەی هاتونەتە الی ئێمە، متامنەیان بەلێكۆڵینەوەكانی دەزگا ئەمنیەكان نەبووە״ ،وتیشی ״بەتایبەت كەیسەكان پێیان خۆش نیە ،دۆسیەیان هەبێت‌و بچنە بنەكەكانی پۆلیس‌و دادگا ،بۆیە دێنە الی ئێمە بۆئەوەی بەزووترین كات‌و بێ هاتوچۆ كۆتایی بەكێشەكانیان بهێنن״. لەدرێژەی قسەكانیدا ئەو سەرچاوەیە ئاماژەی بۆ ئەوەكرد كەژمارەیەك لەكەیسەكانیان باری دەروونیان ناجێگیربووە ،بەجۆرێك بیریان لەخۆكوژی كردوەتەوە‌و دەڵێت ״()11كەیسامن هەبوو كەسەرجەمیان كچ بوون ،باری دەروونیان باش نەبوو، تەنانەت گەیشتبونەی ئەوەی كۆتایی بەژیانیان بهێنن״ ،باسیشی لەوەكرد كەژمارەیەك لەكەیسەكانیان لەالیەن ئەوكەسانەی هەڕەشەی باڵوكردنەوەی ڤیدیۆو وێنەكانی دەكردن ،ناچاریكردبوون وێنە‌و ڤیدیۆی زیاتر بنێرن لەبەرامبەر بێدەنگ بوونیدا‌و دەڵێت ״( )12كەیسیشامن هەبووە بەالیڤ ڤیدیۆی رووتیان پێكردوون ،كە( )8لەوانە پیاوو بوونو ()4كچ بوون״ ،سەبارەت بەچۆنیەتی چارەسەركردنی كێشەی كەیسەكان ئەو سەرچاوەیە دەڵێت ״خۆشبەختانە توانیومانە ڤیدیۆی ئەو كەیسانە لەمۆبایلی كەسی هەڕەشەكەر بسڕینەوە‌و مۆبایلەكانیان بسوتێنین״. ئەو سەرچاوەیەی رێكخراوەكە ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد كە()3كەیسیان منداڵن‌و تەمەنیان لە()24-16 ساڵیدایە‌و ( )18كەیسیشیان لەرێگەی ژمارەی نەنارساوەوە بێزاردەكرێن.
2
چاپكراوێكی‌‌تایبه‌ته‌‌به‌هه‌شتی‌‌مارس•رێكخراوی‌‌راگه‌یاندن‌و‌رووناكبیری‌‌ژنان‌ده‌ریده‌كات ٢٠١٩/3/8
هیچ شتێك لەوە بەئازارتر نیە حەقیقەتی شتەكانت البێتو نەزانیت بۆكوێی بەریت مانــدووم لەنوســینی بابەتــی دووبــارە ،چەندیــن جــار پێنــوس دەخەمــە ســەر كاغــەز بنوســم ،بــەاڵم پــاش رامانێكــی زۆر لەســەر الپــەڕەی كاغەزەكــە بــێ ئــەوەی بتوانــم یــەك ووشــە بنوســم لولــی دەكــەمو فڕێــی دەدەم ،زیاتــر لــە( )25ســاڵە ئێمــە دەنوســینو قســەدەكەین ،هــاوار دەكەیــن ،بــەاڵم نــەك هــەر گوێیــەك نیــە بــۆ بیســن ،بەڵكــو زۆر بەجوانــی ئیــش لەســەر تێكشــكاندنی ئــەو کەســانە دەکرێــت کــە نــاڕازیو تــوڕەن ،ئاخــر دەبێــت دوای( )25ســاڵ لەحوكمڕانــی ،هــەر رۆژەو ژنێــك الشــەكەی فــڕێ بدرێــتو كاردانەوەیەكــی ئەوتــۆ بەجــێ نەهێڵێــت، رۆژبــەڕۆژ باندەكانــی دژ بەئــازادی فراوانــر بــنو ژیانی هاوواڵتــی ببێتــە گەمــە بەدەســتیانەوەو هێزێكیــش نەبێــت بیانوەســتێنێت ،هــەروەك لەئامــاری()8 مانگــی گروپــی كۆمپانیــای (یــورگارد) ،)423( ،پەیــجو ئیمەیــل كەهەڕەشــەی باڵوكردنــەوەی وێنــەی كچــانو ژنانــی كــردووە لەكارخــراوە ،ئەمــە جگەلــەوەی رۆژانــە چەندیــن ســكااڵ روو لەبنكەكانــی پۆلیــسو ئاســایشو رێكخراوەكانــی ژنــان دەكات ،زۆر لــەم كچانــە لەمەرگــی حەمتــی رزگارك ـراون ،یــان زۆرخێ ـزان لەهەڵوەشــانەوە ،رزگار ك ـراوە ،هەندێــك لــەو ژنانــەی هەڕەشــەی باڵوكردنــەوەی وێنەیــان لێدەكرێــت ،یــان وێنەیــان باڵودەكرێتــەوە خۆیــان دەكــوژن یــان خۆیــان دەســوتێنن ،یاخــود دەكوژرێــن. دۆســییەكانی ئــەم كێشــانەو زۆر لەو تاوانانــەی بەرامبەر ژنــان دەكرێــت ،بــۆ دامــەزراوەو دەزگا پەیوەنــدارەكان بایەخێكــی ئەووتــۆی نیــە ،هەندێكجــار رێــڕەوی لێكۆڵینەوەكانیــان دەگۆڕدرێــت ،یــان بەڵگــەكان لەنــاو دەبرێــنو گــەر لــەو( )100تاوانانــەی بەرامبــەر بەژنــان
”
رووناك فەرەج رەحیم
ئەنجــام دەدرێــت ،چەنــد دۆســیەیەكی كەمــی بنەماڵــە ببنــە خاوەنــیو ســوربن لەســەر سـزادانی تۆمەتبارەكــەو بەڵگــەی لەســەر بێــت ،ئــەوە كۆدەنگیەكــی ئاشــكراو پەنهــان هانــدەرە بــۆ ســوڵح كــردنو داخســتنی دۆســیەكە. زۆرن ئــەو زوڵمــە پەنهانانــەی بەرامبــەر بەژنــان دەكرێــنو بەبــێ دەنگــی تێدەپەڕێرنێــن ،ترســێكی قــوڵ دایگرتــووم بەتایبــەت گەورەتریــن مەترســی لەهــەر شــوێنیكدا ئەوەیــە كــەدەزگا ئەمنــیو
خەڵــك ،بێباكــیو دڵڕەقــی ئــەم كەســانە لــەم شــوێنە هەســتیارانەدا رۆڵ دەبینــن بــۆ سازشــكردن لەســەر دۆســیەی خەڵــكو گۆڕینــی رێــڕەوی لێكۆڵینــەوەكانو دزەپێكردنــی زانیــاری ،ئەمــە جەنگێكــی دەروونــی نهێنیــە كەچەندیــن ســاڵە لەگــەڵ خەڵكــە بــێ پشــتو هەژارەكــە دەكرێــت ،بۆئەمــەش بەدەیــان بەڵگەمــان لەبەردەســتە بۆمنونەی(ئــەو پیــاوو ژنــەی چەندیــن جــار روویانكــردە رێكخراوەكەمــان ،كــوڕی بەرپرســێك هەڕەشــەی باڵوكردنــەوەی وێنــەی ژنەكــەی لێدەكــرد،
گەورەترین مەترسی لەهەرشوێنیكدا ئەوەیە دەزگا ئەمنیو یاساییو کۆمەاڵیەتیەكانی حیزبو حكومەت تێكەڵنب
یاســاییو كۆمەاڵیەتیەكانــی حیــزبو حكومــەت تێكەڵــن ،پڕبكریــن لەپیــاوانو ژنانێــك كەمەرجــی یەكــەم بۆدانانیــان ملكەچــی بێــت بــۆ كەســێك یــان حێزبێــك نــەك باوەڕبــوون بــەوكارەی دەیــكات، مەترســی گەورەتــر ئەوەیــە لەنــاو دەزگا ئەمنیەكانــدا كارمەنــد هەبێــت بوبێتــە ئامێرێكــی ترســناك بۆخەڵــك، دڵــڕەقو بــێ منــەتو بێبــاك بــن ،لەبەرامبــەر ئــازاری
”
دادوەرێکــی ئــەو شــوێنە بەپیاوەكــەی وتبــوو كــەس دەســەاڵتی نیــە بیگرێــت ،لەبەرئــەوەی (پشــتی بەهێــزی هەیــە) ،یــان ئــەو كچــە گەنجــەی ســاڵێكە هەڕەشــەی باڵوكردنــەوەی وێنــەی لێدەكرێــت ،خــۆیو خێزانەكــەی شــوێن نەمــا هانــای بــۆ نەبــەن ،بــەاڵم ئــەو كــوڕەی هەڕەشــەكان دەكات نەدەســتگیر دەكرێــت نــە دەوەســتێرنێت لەبــەر ئــەوەی پشــتی هەیــە،
ترســناكی ئــەم دۆخــە گەشــتوەتە ئاســتێك كاتێــك(پ) تەمەن()17ســاڵ خــۆی دەســوتنێت بەهــۆی ئــەوەی كوڕێــك هەڕەشــەی باڵوكردنــەوەی وێنــەی دەكات، پێــش مردنــی لەالیــەن پۆلیســەوە وتــەی لێوەرگی ـراوەو لەوتەكانیــدا بــاس لــەوەدەكات كەســەرجەمی بەڵگەكانــی لەئایپــادو مۆبایلەكەیدایــەو هەمــان رۆژی رووداوەكــە مۆبایلوئایپادەكــەی لەالیــەن دامــەزراوە پەیوەندارەكانــەوە دەســتی بەســەرداگیراوە ،پــاش 3 رۆژ لەرووداوەكــە هەمــوو بەڵگــەكان پــاك كراونەتــەوە بۆئــەوەی بەڵگــەی بەردەســت نەبێــت لەســەر تۆمەتبــار ،بــەاڵم باوكــی(پ) بەهــاوكاری كۆمپانیــای، یــورگارد بەڵگەكانــی هێناوەتــەوە ،كاتێــك كۆمێنتەكانــی ئــەم كچــە( )17ســاڵە دەخوێنیتــەوە قوڵــی ئــەو كێشــەو ئازارانــە بەروونــی بەرهەســت دەكەیــت ،كەكچانــی گەنــج پێــوەی دەناڵێنــن ،لەچەندیــن شــوێندا كچەكــە لەكوڕەكــە دەپاڕێتــەوەو دەڵێــت ״مــن كچــی ئــەوە نیــم لەگەڵــت بێمــە دەرەوە ،ئەگــەر حــەزت لــەو شــتانەیە بــڕۆ ژن بێنــە״ ،هــەر ئــەم كچــە لەدەیــان شــوێندا بەكوڕەكــە دەڵێت״بەخــوا خــۆم دەكــوژم״ ،ئافەریــن دەزگای بەرپــرس ئــەم بەڵگانــە هەمــووی بســڕیتەوە.. لەهەمــوو وێســتەگەیەكی لێكۆڵینــەوەش بەباوكــی ئــەم كچــە دەڵێــن بــۆ ناچیــت ســوڵح بكەیــت. بەدەیــان دایــكو باوكــی دڵشــكاو ملیــان بــۆ ســوڵح نــەداوەو وازیــان لەدۆســیەكانیان هێنــاوە ،ئەمــە مشــتێكە لەخــەرواری ئــازاری خەڵــك ،كەگوێیــەك نیــە بیبیســتێت ،دیــارە هیــچ شــتێك لــەوە ســەخر نیــە خۆت بەزمانحاڵــی زوڵــم لێكــراوان بزانێــتو دەســەاڵتت نەبێــت ،هیــچ شــتێك لــەوە بەئازارتــر نیــە حەقیقەتــی شــتەكانت البێــتو نازانیــت بــۆ كوێــی بەریــت.
ببە بەسەرچاوەی هێزی خۆت خەیاڵ هیوا لەتەمەنــی منداڵییــەوە بــۆم دەركــەوت ،لەهاوڕێكانــم جیــاوازمو جیــاواز بیــر دەكەمــەوە ،هەمیشــە بیــرم لەوەدەكــردەوە ،خەونــم ئــەوە بــوو كەببمــە كچێــك نــەك تەنهــا ئێـراقو كوردســتان ،بەڵكــو بتوانــم هەمــوو جیهانیــش بگــۆڕم ،خەونــم بــەوەوە دەبینــی كــە لەجیهانێكــدا ،كار بكــەم جەنگــی تێــدا نەبێــتو پــڕ بێــت لەخۆشــی بــۆ منــدااڵن. ژیــانو گەورەبوونــم لەكوردســتان ،وایلێكــردم درك بەوەبكــەم كەمــن لەكۆمەڵگایەكــی زۆر داخــراودا دەژیــم ،كەتیایــدا زۆر زۆر قورســە كــچ نــەك تەنهــا خەونەكانــی بهێنێتــە دی ،بەڵكــو هــەر خەونیشــی هەبێــت ،بــۆم دەركــەوت كەمــن چیــر منــداڵ نیــم، كەوتومەتــە نــاو چەندیــن بــەر بەســتو یاســاوكلتورو نەریتــی كۆمەڵگــە ،زۆر گــران بــوو هەڵســوكەوتیان لەگــەڵ بكــەم. مــن كچێــك بــووم خەونــم هەبــوو ،بــەاڵم لــە نــاو چەندیــن بەربەســتی نەریتیــدا وون بــووم ،گــەورە بــووم لەگــەڵ ئــەو هیوایــەی هەمبــوو بــۆ بەدیهێنانــی خەونەكانــم ،دواتــر كەبــۆم دەركــەوت بەهــۆی ئــەو بەربەســتانەوە ناتوانــم خەونەكانــم بهێنمــە دی قورســرینو ناخۆشــرین هەســت بــوو ،بــەاڵم گــەورە بــووم ،بــووم بــە ()16ســاڵو قوتابخانــەم تەواوكــرد، خێزانەكــەم نەیــان دەهێشــت لەزانكــۆ ئــەو بابەتانــە بخوێنــم كەحــەزم لێــی بــوو ،بۆیــە زمانــی ئینگلیزیــم لەشــارەكەم خوێنــد ،لەقۆناغــی دووەمــی خوێندنــدا
بــووم كــە بــەزۆر ملكەچــی فەرمانــی شــووكردنیان كــردم بــەو ئامۆزایــەم كــە بە(مامــە) بانگــم دەكــرد. لەجیاتــی دەســتپێكی ژیانێكــی نــوێ ،خــۆم لەحاڵەتــی خــەمو بــێ هیوایــدا بینیــەوە ،نەمزانــی چــۆن لەگــەڵ كەســێك بــم كەناتوانــم پێبكەنــم لەگەڵــی ،زۆر جــار لەكاتــی دەســتگیرانیدا هەوڵمــدا لێــی جیاببمــەوە، بــەاڵم خێزانەكــەم نەیاندەهێشــت ،پێیــان وابــوو ئەگــەر مــن لەتەمەنــی( )18ســاڵیدا تــەاڵق وەربگــرم ،ئــەوا دەبێتــە مایــەی سەرشــۆری بــۆ خــۆمو خانەوادەكــەم، دووبــارەو دووبــارە هــەر جارێــك دەمویســتم تــەاڵق وەربگــرم خێزانەكــەم نەیاندەهێشــتو پاســاویان دەهێنایــەوە ،هەندێكجاریــش لێیــان دەدام ،نەمدەزانــی بــۆ كــوێ بــڕۆمو داوای یارمەتــی لەكــێ بكــەم. دوای ســاڵونیوێك ســەیری خۆمــم كــرد ،ئــەو كچــە نەمابــووم كەخەونــم هەبــوو ،ئــەو كچەنەبــووم كەبیــری لەخــەونو ئامانجەكانــی دەكــردەوە ،نوقمــی كێشــەی كۆمەاڵیەتــی ببــومو تەنهــا بیــرم لەرێگەیــەك دەكــردەوە كەلێیــان دەربچــم ،بــۆم دەركــەوت كەهێــزی خۆمــم لەدەســت دابــوو بەهــۆی ئــەو خەموفشــارەی كەلەناخمــدا بــوو ،بۆیــە بڕیارمــدا هەســتمەوە لەبــەر خەونەكانــم لەبــەردەم ئاوێنەیــەك وەســتامو بەخۆمــم گوت(تــۆ بــۆ ئــەوە لەدایــك نەبــووی ئــازار بچێژیــت، بەڵكــو بــۆ ئــەوەی كاری نــاوازە ئەنجــام بدەیــتو جیهــان بگۆڕیــت) ،بۆیــە لــەدوای ئــەو رۆژە توانیــم، تــەاڵق وەربگــرمو لەهەمــوو بەربەســتو یاســاكانی خێزانەكــەمو كۆمەڵگاكــەم دەربازببــم. رۆژەكانــی دوای جیابوونــەوەم ئەوەنــدە ئاســان نەبــوو،
كەبیــرم لێدەكــردەوە ،زۆر لەمــاوەی دەســتگیرانییەكەم ســەخر بــوو ،بۆیــە مــاوەی( )2ســاڵ ،بەئێستاشــەوە كە()7ســاڵ دەبێــت زۆربــەی ئەندامانــی خانەوادەكــەم بەدایكــمو باوكیشــمەوە نــاڕازیو تــوڕەن لێــم، بۆماوەی()2ســاڵ ،كەســم نەبــوو قســەی لەگــەڵ بكــەم، هەندێكجــار قســەكانی خەڵكــی ئەوەنــدە رەق بــوون وایــان لێكــردم كۆتایــی بەژیانــم بێنــم ،قســە نەكردنــم لەگــەڵ ئەندامانــی خێزانەكــەم لەالیــەک ،لەالیەكــی تــرەوە رێگەیــان پــێ نــەدەدام هاوڕێكانیشــم ببینــم زۆر ســەخت بوو ،ئەو رووداو ئاســتەنگیانە نەیان وەســتاندم لەخەونەكانــم ،تاكــە ســەرچاوەی هێــزی خــۆم بــووم، مێشــكم وا راهێنــاوە كەهەریەكێــك لــەو ئازارانــە بــكات بەوانەیەكــی ژیانــمو الیەنێكــی ئەرێنــی لێدروســت بــكات ،بیركردنــەوەی نەرێنیــم گــۆڕی بەئەرێنــی، دەســتم كــرد بەوەرزشــی بەیانیــانو راهێنانــی ئارامــی، گرنگیــم بەخــۆم دەدا بــۆ ئــەوەی باشــر بــم ،زانیــم ئەگــەر گــوێ بەخــۆم بــدەمو بیركردنەوەیەكــی ئەرێنیــم هەبێــت ئــەوا هەنــگاو بەهەنــگاو هەمــوو شــتێك بــاش دەبێــت ،وردە وردە بــووم بەكەســێك كەخەونــی گەورەتــری هەبــوو بــووم بەكچێــك كــەس بەئاســانی نەتوانێــت بیشــكێنێت ،بــۆم دەركــەوت كۆمەڵگــە بەئاســانی ناگۆڕێــت ،ئــەوە شــتێك نیــە بەتەنهــا بەمــن بكرێــت ،بــۆم دەركــەوت ،باشــرین شــێوە بــۆ بەرەنگاربونــەوەی كێشــەكان ئەوەیــە كەســێكی بەهێــز بیــتو تێڕوانینێكــی بەهێــزت بــۆ ژیــان هەبێــت، پێشــم وایــە وەرزش كــردن بەشــێكی گرنگــی ژیامنــە هەمیشــە یارمەتــی داوم بەهێــز بــم ،بــۆم دەركــەوت
كاتێــك مبەوێــت بیــروڕای كۆمەڵگــە بگــۆڕم بەرامبــەرم، دەبێــت یەكەمجــار بیروڕاكانــی خــۆم بەرامبــەر بەخــۆم بگــۆڕم ،ئەگــەر بەزەییــم بەخۆمــدا بێتــەوە هەمــوو كــەس بەزەیــی پێمــدا دێتــەوە ،ئەگــەر بەهێزبــم وابیــر لەخــۆم بكەمــەوە ئــەوا كۆمەڵــگاش بەهەمــان شــێوە بیــرم لێدەكاتــەوە. لەكۆتاییــدا دەتوانــم ئەمــە بــەو كچانــە بڵێــم كەبەهــۆی كێشــەی كۆمەاڵیەتیــەوە دەناڵێنــن: .1خۆت سەرچاوەی هێزی خۆت بە. .2هەرگیــز لەپێنــاو هیــچ شــتێكدا ،دەســت بــەرداری خەونەكانــت مەبــە. .3بەزەییــت بەخۆتــدا نەیەتــەوە ،بەڵكــو بەهێزبــە وا لەكۆمەڵــگا بكــە ،وەك ژنێكــی بەهێــز لێــت بڕوانێــت. .4وەرزش بكــە ،نــەك تەنهــا بــۆ تەندروســتیت ،بەڵكــو لــەزۆر الیەنــەوە یارمەتیــت دەدات بەهێزتــر بیــت. .5بەدرووســتی بیــر بكــەرەوەو خــۆت بڕیاربــدە، مەهێڵــە دەوروو بــەرت لەجیاتــی خــۆت بڕیــار بــدەن. .6ســەرنجت لەســەر ئامانجەكانــت بێــت نــەك خەڵــك، چونكــە كەســەكان دێــنو دەڕۆن ،بــەاڵم ئامانجەكانــت دەمێننــەوە ،بایــەخ بــەكارو كاتــی خــۆت بــدە نــەك خەڵكــی. .7وەك كەســێكی جــوان لەخــۆت بڕوانــە ،پێویســتت بەپیــاو نیــە ،تاپێــت بڵێــت جوانــی. .8خــۆت نزیكریــن هــاوڕێ ،دكتــۆرو مامۆســتای خــۆت بــە ،دەزانیــت بــۆ؟ چونكــە كــەس هەرگیــز بەئاســتی خــۆت ناتناســێتو خۆشــی ناوێیــت.
3
چاپكراوێكی‌‌تایبه‌ته‌‌به‌هه‌شتی‌‌مارس•رێكخراوی‌‌راگه‌یاندن‌و‌رووناكبیری‌‌ژنان‌ده‌ریده‌كات ٢٠١٩/3/8
ژنان زیاتر دووچاری گرفتە دەروونیەكان دەبن
لەماوەی یەك ساڵدا ()5368ژن سەردانی سەنتەری راوێژكاری دەروونیان كردووە
کۆالج :ئاالن عەلی
بەپێــی ئامارێكــی ســەنتەری راوێــژكاری نەخۆشــییە دەروونیەكانــی عەلــی كــامل لەپارێــزگای ســلێامنی، لەســاڵی رابــردوودا ( )5368ژن ،ناویــان لەســەنتەرەكەدا تۆماركــراوە بەمەبەســتی چارەســەری دەروونــی. ئامارێكــی ســەنتەری راوێــژكاری نەخۆشــییە دەروونییــەكان دەریدەخــات ژنــان زیاتــر دووچــاری نەخۆشــیە دەروونییــەكان دەبنــەوە ،بەپێــی ئامارەكەلەســاڵی ()2018دا()12784كەیــس ســەردانی دووبارەیــان بــۆ ســەنتەری ناوب ـراو كــردووە كــە()5368 لەرەگــەزی مــێ بــوون ،هەرلەئامارەكــەدا هاتــووە ()215 كەیســی تازەیــان هەبــووە كــە یەكەمجاریــان بــووە ســەردانی ســەنتەرەكە بكــەن ،لــەو ژمارەیــەش ()123 لەرەگــەزی مــێ بــوون ،ئەمــە جگــە لەوحاڵەتانــەی بەمەبەســتی وەرگرتنــی چارەســەر پێویســتیان بەداخڵبــوون بــووە ،كەئەوانیــش ( )930حاڵەتــنو لــەو ژمارەیــەش ( )471لەرەگــەزی مێــن. پســپۆری تەندروســتی دەروونــیو مامۆســتای زانكــۆ، دكتــۆر رێبــوار غەریــب حەمــە ،بــاس لــەوەدەكات نەخۆشــییە دەروونییــەكان لەهــەردوو رەگــەزدا بوونــی هەیە،بــەاڵم هەندێــك جــۆری نەخۆشــی دەروونــی بەپێــی رەگــەزەكان جیاوازییــان دەبێــت ،لەمبارەییــەوە دكتــۆر رێبــوار دەڵێــت ״هەندێــك نەخۆشــیلەڕەگەزی مێینــە زۆرتــرە ،بەمنوونــە حاڵەتەكانــی دڵەڕاوكــێو خەمۆكــی ،حاڵەتەكانــی نەخۆشــی سایكۆســس لەرەگــەزی نێرینــەدا زیاتــرە״ ،ئامــاژەش بــەوە دەكات كەنەخۆشــی شــیزوفرینیا ،لەبیرچوونــەوە لەهــەردوو رەگــەزدا وەك یەكــە ،وتی״بــەاڵم لەتەمەنــی منــدااڵن تــا هــەرزەكاری زۆرینــەی تەنگــەژەی دەروونــیو گرفتــە رەفتــاریو ســلوكیەكان لەكوڕانــدا زیاتــرە״.
نەخۆشــیو تەنگــەژە دەروونیــەكان ،وەك دكتــۆر رێبــوار باســی لێــوەدەكات پلەبەنــدی هەیــە لەپلــەی نزمــەوە بــۆ مامناوەنــدو بــۆ توندووتیــژ ،ئەگــەر تەنگــەژەی دەروونــی لەدڵەڕاوكێــو خەمۆكیــدا لەكەســێكدا ئاســتێكی نزمــی هەبێــت ،نیشــانەكانی زۆر دیــار نابێــت ئەوەبەگفتوگــۆی دەروونــی چارەســەر دەبێــتو پێویســتی بەدەرمــان نییــەو دەڵێــت ״تەنگــەژەی دوای منداڵبــوون كەهەفتەیەكــە ،بــەاڵم گــەر ئەوتەنگەژەیــە لەمانــگ تێپــەڕی ئــەوە پێویســتی بەچارەســەر هەیــە״ ،باسیشــی لەوەكــرد كەهەندێكجــار تەنگــەژەی واسواســی پێویســتی بەدەرمــانو راهێنانــەوەی دەروونیــش هەیــە ،لەمبارەییــەوە دكتــۆر رێبــوار دەڵێــت ״هەمــوو كەســێك هۆشــیاریو زانیــاری هەیــە لەســەر حاڵەتەدەروونییەكانــی خــۆی ،لەســەرەتای هــەر تەنگەژەیەكــی دەروونــی كەهەســتی پێدەكات،جــا بەهۆكاربێــت یاخــود بەبــێ هــۆكار ،چونكــە زۆركات بەبــێ هــۆكار تەنگــەژەی دەروونــی دروســت دەبێــت، كەلێــرەدا پەیوەنــدی بەگۆڕانــكاری كیمیــای مێشــكی مرۆڤــەوە هەیــە״ ،ئــەو پســپۆڕە دەروونییــە ئامــاژە بــۆ ئــەوە دەكات تــرسو دڵەڕاوكــێو خەمۆكــی بــێ هــۆكار درووســت دەبێــت لەمرۆڤەكانــدا ،بەپێویســتی دەزانێــت رێنامیــی ئــەو كەســانە بــكات كەهەركاتێــك هەســتیان بــەو نیشــانانەكرد لەخۆیانــدا ،خۆیــان پشــتگوێ نەخەنو ســەردانی پســپۆڕی دەروونــی بكــەن ،بــۆ وەرگرتنــی ئــەو راوێژانــەی كەپێویســتە ،وتی״پشــتگوێ خســن گرفتەكــە گەورەتــر دەكاتو چارەســەرەكە زەحمەتــر دەكات״. شــنیار تۆفیــق حەمەكریــم ،توێــژەری دەروونــی لەبەڕێوەبەرایەتــی بەرەنگاربوونــەوەی توندووتیــژی دژبەژنــان لەســلێامنی ،״كێشــە خێزانیــەكان ،هــۆكاری ســەرەكی گرێــی دەروونیــن ،ئەویــش بەهــۆی ئەوگۆڕانــە خێرایانــەی لەتــۆڕی كۆمەاڵیەتــیو تەكنەلۆژیــا
”
نەشمیل یاسین
تەنگەژەی دەروونی دوای منداڵبوون لەژناندا بونی هەیە
روویــداوەو بوەتــە هــۆی ســاردبونەوەی پەیوەندییــە خێزانیــەكان״. شــنە عومــەر توێــژەری كۆمەاڵیەتــی ،ئامــاژە بــەوەدەكات كەژنــانو پیــاوان ئەگــەری دووچاربونیــان لەئاكامیكێشــە هەیــە بەگرفتەدەروونیــەكان كۆمەاڵیەتــیو خێزانیــەكان ،دەڵێت״هــەردوو رەگــەز دووچــاری گرفتــی دەروونــی دەبــن ،لەئەننجامــی كێشــەكانو كەوتنــەوەی توندووتیــژی جەســتەییو دەروونــی یــان سێكســی״ ،بــەاڵم لەهەمــووی زیاتــر
پشتگوێ خشتنی
تەنگژە دەروونیەكان چارەسەرەكان
زەحمەترت دەكات
”
جیابونــەوەی هاوســەرەكانە لەیەكــدی كاریگــەری زۆر دەكاتــە ســەردەروونی ژن ،وتی״بەتایبــەت گەربێــتو هۆكارێكــی گــەورە هەبێــت بــۆ جیابونەوەیــان ئــەوا لەهەرشــوێنێك گوێبیســتی كێشــەكەی خۆیــان یاخــود قسەوقســەڵۆك ببنــەوە ،كاریگەریــان تێــدەكاتو بەجۆرێــك دوورنیــە ئــەو ژنــە نەبێتــە كەســێكی گۆشــەگیرو دووربكەوێتــەوە لەكۆمەڵگــە״ ،شــنە عومــەر تیشكیشــی خستەســەر دەســتدرێژی سێكســی بەتایبــەت
لەكچانــدا ״دەروونــی كچەكــە هێنــدە ئاڵــۆز دەكات كەرووبــەڕوی خۆكوشــتنی دەكاتــەوە״ ،وتیشی״شكســتی پەیوەنــدی خۆشەویســتی یەكێكیــرە لــەو هۆكارانــەی دەروونــی كچــان ئاڵــۆزدەكات״. شــنەی توێــژەری كۆمەاڵیەتــی باســی چەنــد خاڵێكــی دیكــەی گرفتــی دەروونــی الی ژنــان دەكاتو پێــی وایــە نەزۆكــیو خەمۆكــی پــاش منداڵبــوون ،هۆكارێكــی دیكــەن بــۆ ئاڵــۆزی دەروون ،لەهەمــان كاتیشــدا بارگرانــیو قەیرانــەكانو قورســی ژیانــی خێزانــەكانو بێــكاری بەهــۆكارە ســەرەكیەكانی ئەژمــاردەكات، هــاوكات شــنە هاوڕاییــە لەگــەڵ پســپۆڕی نەخۆشــییە دەروونیــەكان ،داوادەكات لەكاتــی بوونــی گرفــتو كێشــەكاندا ،ژنــان رووبكەنــە ســەنتەرەكانی راوێــژكاری دەروونــی ،وتیشــی״لەگەڵ بوونــی هەرگرفــتو تەنگژەیەكــی دەروونــی ،پێویســتە ئەوكەســە الی كەســێكی كەجێگــە متامنەیەتــی باســیبكات ،یاخــود بچێتــە ســەنتەرێكی راوێــژكاری بــۆ چارەســەری تەنگــژە دەروونیەكانیــان״. هەروەهــا داســتان حەكیــم توێــژەری دەروونــی ،بــاس لــەوەدەكات ژنــان پێویســتیەكی زۆریــان بەئاسایشــی دەروونــیو دابینكردنــی ژیانێكــی جێگیــرە بــۆ بــەردەوام بوونــی رەوتــی ژیانێكــی ئاســاییو دوور لەكێشــە، بەتایبــەت كێشــە دەروونییــەكان كەباڵوتریــن جــۆری كێشــەكانی ژیانــی رۆژانــەی ژنانــە ،دەڵێت״هــەروەك خامنــە زانــای دەروونــی (كاریــن هۆرنــای) ئامــاژەی پــێ دەكات ،كێشــەیدەروونی الی ژنــان زیاتــر دروســت ك ـراوی ژینگــەن״( ،دروســت بوونــی ناڕەحەتیەكــی زۆر، هەســت نەكــردن بەســەالمەتی ئاســایش ،بــێ توانایــی بــۆ گونجانــدن لەگــەڵ دەورووبــەری ،بــەردەوام بــوونو راهاتــن لەگــەڵ دۆخــە ئاڵۆزەكانــدا) ،ئەمانــەش دەبنــە هــۆكار بــۆ تەنگــەژەی دەروونــی.
4
چاپكراوێكی‌‌تایبه‌ته‌‌به‌هه‌شتی‌‌مارس•رێكخراوی‌‌راگه‌یاندن‌و‌رووناكبیری‌‌ژنان‌ده‌ریده‌كات ٢٠١٩/3/8
ئازادیخوازان دژ بە بەشوودانی منداڵ دەوەستنەوە كوردستان دوای ئەوەی بانگخوازێكی ئاینی بانگەشەی بۆ بەشوودانی كچانی تەمەن نۆ ساڵ كرد ،ژمارەیەك رێكخراوو كەسایەتیو چاالكوان ،كەمپینێك لەدژی ئەو بانگەوازە رادەگەیەنن. دوابەدوای باڵوبونەوەی گرتەیەكی ڤیدیۆیی ،بانگوازێكی ئاینی گەتێدا بانگەشە بۆ بەشوودانی كچانی تەمەن()9ساڵ، ژمارەیەك رێكخراوو كەسایەتیو چاالكوان ،كەمپینێكیان لەدژی ئەو بانگەوازە رادەگەیاند ،لەمبارەییەوە گەشە دارا پەرلەمانتاری پێشوی كوردستانو چاالكوانی ژنان بەرێوانی ووت״هەندێك بانگخواز ،پڕوپاگەندە بۆ ئەوەدەكەن لەرووی شەرعەوە گونجاوە ئەگەر كچان لەتەمەنێكی زووداو بەمنداڵی بدرێن بەشوو ،بۆیە بەپێویستامن زانی كەمپینێك رابگەیەنینو دژی ووتەی ئەو بانگخوازەو ئەو كەسانە بوەستینەوە كەزەمینە خۆشكەرن بۆ بەشوودانی كچانی تەمەن منداڵ״ ،ئەو چاالكوانە ئاماژەی بۆ ئەوەكرد كەلەرووی یاساییەوە ناتوانرێت سكااڵ لەسەر ئەو كەسەی ئەو بابەتانەی كەكاریگەری نەرێنیان هەیە بۆ سەر كۆمەڵگە بكرێت ،لەبەر ئەوەی تاوانێكی دیاریكراوی ئەوەی دەریبڕیوە بۆچونی كەسەكە خۆیەتی ،بۆیە بەپێویستیان زانیوە كەفشارێكی كۆمەاڵیەتیو میدیایی لەرێگەی كەمپینەكەیانەوە دروست بكەن ،وتی״تائێستا بەردەوام واژۆی بەشداربووان بۆ پشتگیری ئەم حاڵەتە لەزیادبووندایە ،لەناوەوەو دەرەوەی كوردستانیش ״. هاوكات شەونم محەمەدی چاالكوانی بواری مافەكانی ژنانو پەرلەمانتاری پێشوی لیژنەی ژنانی هەرێمی كوردستانو ئەندامێكی چاالكی كەمپینەكەیەو پێی وایە بەشوودانی منداڵ تاوانێكی گەورەیەو دەڵێت״بەشوودانی منداڵ ،تاوانێكی گەورەیە كەدژی مرۆڤایەتی دەكرێت،
هەموو كەسێك لەدوای هەژدە ساڵیەوە خۆی ئازادە كێ هەڵدەبژێرێت ،یاساو زانست ئەم تەمەنەی دەست نیشانكردووەو دەبێت بەو جۆرەبێت״ ،ئەو بەنیگەرانیەوە باس لەو حاڵەتە دەكاتو پێی وایە حاڵەتێكی تەواو قێزەونەو دەڵێت״كابرایەكی گەورە ،كچێك مارە بكات لەتەمەنی منداڵەكەی خۆیدابێت ،بەڕاستی ئەوە بەچەبازیە ،نەك هاوسەرگیری״. شەونم محەمەد ،لەدرێژەی قسەكانیدا باس لەوەدەكات كەتاڕادەیەك ئاساییە جیاوازی چەند ساڵێكی تەمەن لەنێوان ژنو پیاودا هەبێت بۆ هاوسەرگیری ،بەاڵم گەر
ئەو جیاوازییە زۆربێت ئەوا دەچێتە قاڵبی بازرگانیكردن بەمرۆڤو داوای لەخێزانەكان كرد كە كچەكانیان بەمنداڵی بەشوو نەدەنو هاوكات״كچەكانتان مەدەن بەكەسانێك چەند ساڵێكی زۆر لەخۆیان گەورەترن ،چونكە تاوانێكی زۆر گەورەیەو لەرووی كۆمەاڵیەتیو تەندروستیو دەروونیشەوەو كێشەو گرفتی تایبەتیان دەبێت״. گەشە دارا وتیشی״ ئەو بانگەوازە لەپاڵ داسەپاندنی ئەو یاسایانەی كەمافی ژنان پێشێل دەكات ،دەیەوێت كۆمەڵگەی كوردستان بەرەو چاخەكانی ناوەڕاست بەرێت و زەمینەی كۆمەالَیەتی و سیاسی و یاسایی بۆ ڕەوتە
بهئامانج كردنی ژنان له تۆڕهكۆمهاڵیهتیهكان، بهردهوامی ههیه ئــهو كێشــانهی لهرێگــهی تــۆڕە كۆمهاڵیهتیــهكان هوهرووبــهڕوی ژنــان دهبنــهوه ،دهبێتهههڕەشــه بــۆ ســهر ژیانــی ژنــانو كچــان ،لهمبارهییــهوه ووتهبێــژی پۆلیســی ســلێامنی ســهركهوت ئهحمــهد بهرێوانــی وت״دوای تۆماركردنــی ســكااڵی كچێــك لهخۆشهویســتهكهی ،پۆلیــس توانــی كوڕەكــه دهســتگیربكات ،چونكــه داوای پــارهی لهخۆشهویســتهكهی دهكــرد ،لهبهرامبــهر باڵونهكردنــهوهی وێنهكانیــدا״. بهپێــی ئامــاری دهزگایهكــی پهیوهندیــدار، كهدهســت رێــوان كهوتــووه ،لهســاڵی ()2018دا، لهپارێــزگای ســلێامنی( )67ســكااڵی جۆراوجــۆری پهیوهســت بهسۆشــیاڵ میدیــا (تــۆڕی كۆمهاڵیهتــی) تۆمارك ـراوهو لــهو ژمارهیــهش( )29ســكااڵیان لهالیــهن كچــانو ژنانــهوه تۆماركــراوە ،بهپێــی زانیارییهكانــی رێــوان الیهنــی پهیوهندیــدار توانیویهتــی ژمارهیهكــی زۆر لــهو دۆســیانه بهســهركهوتویی كۆتایــی پــێ بێنێــتو زۆرینــهی ئــهو ئهژمارانــهی ههڕەشــهو فشــاریان خســتوهته ســهر ژنانوكچــانو بههۆییــهوه رووبــهڕوی كێشــهبونهتهوه ،دابخرێــتو تۆمهتبارانیــش دهســتگیربكهن ،وتهبێــژی پۆلیســی ســلێامنی ســهركهوت ئهحمــهد ئامــاژەی بۆئهوهكــرد كهلهتازهتریــن ههوڵهكانــی پۆلیــس دهســتگیركردنی تۆمهتبارێــك بــووه لهشــاری ههولێــر ،دوای ئــهوهی لهگــهڵ كچێكــی دانیشــتوی ســلێامنی پهیوهنــدی
”
كوردە
خۆشهویســتی دهبهســن ،پــاش ماوهیــهك داوای پــاره نهشــیاو ،ههتــا گهشــتوهته رادهی زۆر ناخــۆشو لهكچهكــه دهكات ،لهبهرامبــهر باڵونهكردنــهوهی لێكهوتــهی خراپــی لێكهوتوهتــهوه״ وتیشــی وێنــهی كچهكــه ،وتــی ״دوای ئــهوه كچهكــه ســكااڵی ״كاتێــك كێشــهكانیان الی ئێمــه بــاس دهكــهن تۆماركــرد ،پۆلیــس تۆمهتبــاری دهســتگیركردو بوێریــان بــۆ زیــاد دهكهیــن ،هۆشــیاری ئهوهیــان بهپێــی مــاددهی دووی یاســای خــراپ بهكارهێنانــی پــێ دهدهیــن تاوهكــو ســكااڵ تۆمــار بكــهن״ ،ئــهو ئامێرهكانــی پهیوهنــدی ســزای خــۆی وهرگــرت״ .توێــژەره نیگهرانــی لهوهدهربــڕی كهبهكارهێنانــی تــرسو دڵهڕاوكێــی ژنــانو كچــان لهوكێشــانه تهكنهلۆژیــا بوارێكــی فراوانــهو بهكارهێنهرهكانــی زۆرنو لهســهرجهم چیــنو توێــژەكان پێكدێــن، بۆیــه كۆنتڕۆڵكردنــی قورســهو لێكهوتــهی خراپــی ههیــه .لهكۆتــا قســهكانیدا بــاس لــهوه دهكات״ ئهگهربێــتو ههماههنگــی لهنێــوان توێــژەرانو پێویستە ژنان و کچان پۆلیــسو دادگاو میدیــادا ههبێــت ئــهو كێشــانه زۆر كــهم دهبنــهوه״. بوێر بن و سکااڵ تۆمار بــه پێــی ئامــاری بهشــی كۆمهاڵیهتــی رێكخــراوی راگهیانــدنو رووناكبیــری ژنــان لهمــاوهی ســاڵی بکەن ( )95()2018كــچو ژن داوای هاوكاریــان كــردوه بــۆ رزگاربوونیــان لههەڕەشــهو ســوكایهتی پێکردنیــان لهرێگــهی سۆشــیال میدیــاوە. یاســای ژمــاره()6ی ســاڵی( )2008تایبهتــه بهخــراپ پهیوهندیكــردن، ئامێرهكانــی وایكــردووه ههندێكجــار ئــهو كــچو ژنانــه بهكارهێنانــی بهكاربهێرنێــنو كێشــهكانیان گهورهترببێــت ،لەمــاددهی()2ی یاســاكهدا ئامــاژە بهوەکــراوە لهمبارهییــهوه ئاســۆ ئهمیــن توێــژەری كۆمهاڵیهتــی ،ههركهســێك شــێوازهكانی پهیوهندیكــردن ،خــراپ تیشــك دهخاتــه ســهر ئــهو حاڵهتانــهی لهكاتــی بهكاربهێنێــت ،ئــهوا ســزاكهی بریتییــه له(بهندكــردن بوونــی ئەوجۆرهكێشــانه تــرسو دڵهڕاوكێیــان بــۆ ماوهیــهك كــه له()6مانــگ كهمــر نهبێــتو ههبــووهو دهڵێــت ״چهنــد كهیســێكم ههبــووه لــه( )5ســاڵ زیاتــر نهبێــت) ،جگهلــهوهش ســزای كهلهرێگــهی تــۆڕی كۆمهاڵیهتیــهوه ههڕەشــهیان مــاددی دهدرێــت بهجۆرێــك كهلــه( )1ملیــۆن دینــار لێكــراوهو ناچاریــان كــردوون بهكۆمهڵێــك شــتی كهمرنهبیــتو له()5ملیــۆن دینــار زیاترنهبیــت.
”
كۆنەپەرستەكان خۆش بێت ״. وتیشی ״ئەوە شتێك نییە بەكەمپینێك كۆتایی پێبێت دەبێت بەردەوام بەرەنگاری ئەو پرس و بابەتانە ببینەوەكە كەسانێك بەمافی خۆیان دەزانن و لە میمبەرەكانەوە بانگەوازی بۆدەكەن ،دەبێت بەردەوام هۆشیاری بالَو بكرێتەوە بەتایبەت بۆ دایك و باوكان ، چونكە ئەوە پێشێلكردنی مافی مناڵە ئینجا ژن ئینجا خێزان ئینجا كۆمەڵگە كە لەكۆتایدا خێزانێكی لەیەك هەڵوەشاو دروست دەبێت كە كچێكی تەمەن نۆ ساڵ بدرێت بەشوو״.
ژمارەی فریاكەوتن لەناو تەكسی دادەنرێت یاسا سزای دەستدرێژی كاران دەدات بەمەبەستی بەرگرتن لەگێچەڵكردن بەژنان لەالیەن شۆفێرانی تەکسیەوە ،فشاری ژمارەیەك لەرێكخراوەكانی ژنان ،وەزارەتی ناوخۆوی حكومەتی هەرێمی كوردستان، بڕیارێكی تایبەت بەكاری شۆفێریو پاراستنی ژن لەگێچەڵ پێكردن دەردەكات. دوابەدوای دەنگدانەوەی گێچەڵكردن بەژنان ،لەالیەن ژمارەیەك لەشۆفێرانی تەكسیەوە ،فشاری ژمارەیەك لەرێكخراوەكانی ژنان بۆ رێگریكردن لەو دیاردەیە، وەزارەتی ناوخۆی حكومەتی هەرێمی كوردستان، بڕیارێكی تایبەتی بۆ ئەم مەبەستە دەركردو تێداهاتووە پێویستە لەناو تەکسیەكاندا ژمارەی هێڵی گەرمی بەڕێوەبەرایەتیەكانی (پۆلیس ،ئاسایشو بەرەنگاربونەوەی توندووتیژی دژی ژنان)دابرنێت. هەروەك لەبڕیارەكەدا هاتووە شۆفێرانی تەکسی رێگەیان پێنادرێت لەپارێزگایەكی جیاواز لەپارێزگاكەی خۆیان كاربكەن ،هاوكات سەرپێچیكار بەپێی یاسا سزا دەدرێت، بەپێی یاسا كەلەماددەی( )396هاتووە ،هەركەسێك گێچەڵی سێكسی یاخود دەستدرێژی سێكسی بكاتە سەر كەسێكی تر سزادەدرێتو سزاكەش لەدووبڕگەدا جیاكراوەتەوە ،بڕگەیەكیان تایبەتە بەهەڕەشەو زەبرو فێڵ، كەتێدا ئاماژە بەتەمەنی قوربانیەكە كراوە لەسەروو هەژدە ساڵیەوە بێت ،ئەوا بەپێی یاسا كەسەكە بەبەندكردن سزا دەدرێت بەجۆرێك لەحەوت ساڵ زیاتر نەبێت ،هەرچی بڕگەی دووەمیشە تایبەتە بەكەسانی خوار هەژدە ساڵ، گەربێتو رووبەڕوی گێچەڵو دەستدرێژی سێكسی بوەوە ئەوا بەپێی یاسا سزای بەندكردن دەدرێت ،بەجۆرێك لەسێ ساڵ كەمر نەبێت.
5
چاپكراوێكی‌‌تایبه‌ته‌‌به‌هه‌شتی‌‌مارس•رێكخراوی‌‌راگه‌یاندن‌و‌رووناكبیری‌‌ژنان‌ده‌ریده‌كات ٢٠١٩/3/8
״ قەیرانی دارایی مەودای كاركردنی ژنان فراوانتر دەكات״ كوردستان جەالل زیاتر لەچوار ساڵە ،حكومەتی هەرێمی كوردستان قەیرانی دارایی راگەیاندووە ،بوونی قەیرانو پاشكەوتكردنی مووچەو دواكەوتنی ،راستەوخۆ كاریگەری كردوەتە سەر هەموو خێزانێك ،بۆدابینكردنی بژێوی خێزانەكانیان ،ژنان دەستەوەستان نەبوونو هەوڵیانداوە كاربكەنو بژێوی خێزانەكانیان دابین بكەن. بەپێی داتاكانی دەستەی ئاماری هەرێمی كوردستان، رێژەی ژنانی کرێکار بەگشتی لەساڵی 2014دا()%79 بووەو لەو رێژەیەش تەنها لە( )%3لەكەرتی تایبەت كاریان كردووە ،سەرجەمی رێژەی( )%76لەكەرتی گشتی بوون ،ئەمەش ئەوە دەگەێنێت كەژنانی کرێکار لەكەرتی گشتی سوودمەند بوون ،رێوان هەوڵیدا لەرێگەی ژووری بارزگانی سلێامنی ئامارێكی دروستی سەبارەت بەژنانی بازرگان دەست بكەوێت، بەاڵم ژووری ناوبراو لەبەرامبەر پێدانی ئامارەكەدا داوای( )100.000دیناریان كرد ،بەوهۆیەوە رێوان ئامارێكی نافەرمی دەست كەوت ئەویش تەنها ()74ژن ناوی خۆیان لەژووری بارزگانی سلێامنی تۆماركردووە وەك کرێکاری (كاری دەستڕەنگینیو چنین) دەكەن. بەشداریكردنی ژنان لەكەرتی تایبەت ،یاخود كەرتی گشتی ،رۆڵی بەرچاویان دەبێت لەبەرەوپێشچوونی دەوڵەتدا ،ئەمە ڕای پسپۆڕی ئابووری دكتۆر محەمەد رەئوفی مامۆستای زانكۆبوو ،ئەو پێشی وایە بارودۆخی ژنان لەئێستادا تاراِدەیەك گۆڕانی بەسەرداهاتووەو بەبەراورد بەرابردوو ،دەڵێت״ئێستا بارودۆخ گۆڕاوە، وەك رابردوو نیە ،زۆربەی ژنان كاریان نەدەكرد، بەڵكو ئێستا ژنانێكی زۆر لەبوارە سەختەكانیشدا كاردەكەن״ ،ئاماژەش بۆ ئەوەدەكات ،ئەگەرچی لەرووی جەستەییەوە ژن تایبەمتەندی خۆی هەیەو ناسكرە، بەاڵم ״لەڕووی زیرەكیەوە هیچ جیاوازیەكیان نییە״. نەرسین جەبار تەمەن 29ساڵ ،ژنێكی گەرمیانی دانیشتووی شاری كەالرە ،ئەو بڕوانامەی دیبلۆمی هەیە ،لەگەڵ ئەوەشدا كاری چنینو دیزاینكردنی جلی كوردی دەكات ،باس لەوەدەكات بژێوی ژیان یەكێكە لەهۆكارەكانی كاركردنی ،هاوكات حەزوخولیای بۆ
چنینو دیزاینكردن وایكردووە بیر لەكاركردن بكاتەوەو وتی״حەزو خولیای زۆرم هەبوو بۆ چنینو دیزاینكردنی جلوبەرگ ،بۆیە پەرەم بەتواناكانی خۆمدا ،ئێستا خاوەنی كاری خۆمم״ ،نەرسین ئاواتی ئەوەشی خواست ،لەداهاتوودا بتوانێت رێگەخۆشكەربێت بۆئەوەی ژنانی زیاتر دەست بەكاركردن بكەن. ژمارەیەك لەژنان ،بەتەنها خۆیان نین دەستیان دابێتەكاركردن ،بگرە خاوەنی كاری تایبەتی خۆیانو هەلیكاریشیان بۆ ژمارەیەكی دی لەژنانو گەنجان رەخساندووە ،لەكارگەو فرۆشگا تایبەتەكانی وەك(كۆمپانیای پاككردنەوە ،كارگەی دروستكردنی زەیت ،كارگەی شیرینی ،خواردنی ئامادەكراوو
هاوكارەكانم رۆژانە نزیكەی( )15كاتژمێر كاردەكەم״. كاركردن ،بۆ ژنان تەنها لەرووی مادییەوە سوودمەند نیە، لەرووی دەروونیشەوە هۆكارێكی باشە بۆ دووركەوتنەوە لەخەمۆكیو دڵتەنگی ،لەمبارەیەوە دكتۆر هێمن فاتیح، پزیشكی دەروونی باس لەالیەنە باشەكانیكاركردن دەكات لەسەر دەروونی مرۆڤەكانو دەڵێت״ كاركردن لەرووی زانستیەوە كاریگەری راستەوخۆو ئەرێنی هەیە لەسەر دەروونی مرۆڤەكان ،هەندێك حاڵەتی دەروونی هەیە وەك خەمۆكیو دڵتەنگی״ ،باس لەوەشدەكات كەیەكێك لەهۆكارەكانی بیركردنەوە لەحاڵەتی خۆكوشن بێكارییەو وتی״ یەكێك لەهۆكارەكان بۆ تووشبوون بەم حاڵەتە ،ئەوەیە كەسەكە بێكارەو شتێك نییە خۆی پێوە
دروستكردنی سابوون ،كاری دەستی ،دروومانو رسنو چنین ،)...دەشە كەریم كچێكی تەمەن 29ساڵەو یەكێكە لەوكچانەی خاوەنی كاری تایبەت بەخۆیەتیو دووكانێكی بچوكۆلەی خواردنی خێرای بەناوی(دەشە فاست فوود) لەشاری سلێامنی داناوە ،لەرێگەی دووكانەكەیەوە هەلیكاری بۆ( )11گەنج رەخساندووەو سەبارەت بەكارەكەی دەشە بەرێوانی وت״منیش وەك
سەرقاڵ بكات ،كاركردن هەرجۆرێك بێتو بۆ هەر رەگەزێك بێت پیرۆزە״ ،ئەونیگەرانی خۆی لەوەدەربڕی كەلەكۆمەڵگەی ئێمەدا هەندێك جۆری كار بە(عەیبە) بۆ ژنان دادەنرێن ،ئەمە لەكاتێكدایە پێویستە هەرتاكێك خۆی لەسەر پێی خۆی بوەستێتو چاوی لەدەستی كەس نەبێت. ئەگەرچی دكتۆر باسی لەالیەنە باشەكانی كاركردن كرد بۆ
سەردەوورنی مرۆڤەكان ،لەهەمانكاتیشدا ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كەزۆرجار بەرپرسیارێتی زیاتر فشار دروست دەكات ،بەتایبەت بۆ خامنان ،زیاتر روونیكردەوەو وتی״ ئەو خامنانەی كار دەكەنو ئەركی دایكایەتیان لەسەرە، فشاری دەروونیان زیاترە ،بۆیە پێویستە دایكان كۆمەڵێك چاالكیان هەبێت تاوەكو لەو فشارە دەروونیانە رزگاریان ببێت״ ،لەوانەش(وەرزشكردنی رۆژانە ،قسەكردن لەگەڵ كەسانی نزیكو دڵسۆز ،جەوگۆڕینی ناو بەناو، خەووخواردنی رێك ،ئاگاداری تەندروستی دەروونی خۆیان بن) ،دەشڵێت ״چۆن شەكەتی جەستەیی هەیە، بەهەمان شێوە شەكەتی دەروونیش بوونی هەیە״. سۆزە محەمەدی تەمەن 35ساڵ ،بڕوانامەی دبلۆمی هەیەو یەكێكە لەو ژنانەی لەپاڵ كاری دەست رەنگینیەكەیەوە بەرپرسیاریتی 3منداڵیشی لەسەرە ،باس لەوە دەكات كە״بوون بەدایك خۆی لەخۆیدا سەختە، چوونكە منداڵ پێویستی بەچاودێریو خزمەت هەیە״، وتی״ هاوسەرەكەم هاوكارمە لەئەركی بەخێوكردنی منداڵەكامندا ،لەگەڵ ئەوەشدا كاركردنی دەرەوە بۆ دایكان زۆر سەختە״. بەپێی راپرسیەكی چاپكراوی رێكخراوی راگەیاندنو رووناكبیری ژنان ،كەلەساڵی( )2017لەشارەكانی(سلێامنی، هەولێر ،رانیەو ناوچەی گەرمیان)ئەنجامدراوەو تێدا()400 ژن بەشداریان كردووە ،لەئەنجامدا دەركەوتووە ژنانی کرێکار لەشاری هەولێر ()%67ی ژنان فەرمانبەرنو بەڕێژەی ()%33ی بەشداربووانیش ژنی ماڵەوەن ،رێژەكە لەشاری سلێامنی ،گۆڕانی بەسەردادێتو بەجۆرێك ژنان بەڕێژەی لە()%10یان پیشەیان مامۆستایەو ()%52 شیان فەرمانبەرن ،هاوكات ()%36ی ژنانی کرێکار لەسلێامنی ژنی ماڵەوەنو ()%4شیان كارگوزار ،ئەنجامی راپرسیەكە لەشاری رانیە ،جیاوازی زۆری هەیە ،چونكە رێژەی()%19ی بەشداربوانی راپرسیەكە ،پیشەیان فەرمانبەرەو ()%77شیان ژنی ماڵەوەن ،گەرمیانیش بەهەمان شێوە رێژەی بەشداربووانی راپرسیەكە دابەش دەبێت بەسەر دوو توێژدا كەئەوانیش توێژی فەرمانبەرو ژنی ماڵە ،بەپێی دەرئەنجامەكە رێژەی ()%78ی بەشداربوان فەرمانبەرن ،لە( )%22یان ژنی ماڵەوەن.
مافەكانی ژنانی كرێكار لەیاسادا چییە؟
”
لەهەرێمــی كوردســتاندا یاســایەكی تایبــەت بــەكار نیــە ،بــۆ ئــەم مەبەســتەش پشــت بەیاســای كاری عێراقــی ژمــارە()71ی ســاڵی ( )1978دەبەســرێت، بۆمــاددەی()90 لەمــاددەی()80 كەتێــدا تەرخانكــراوە بۆمافــی ژنانــی كرێــكارو مافــی ژنانــی كرێــكاری دووگیــان ،لەمبارەییــەوە ئومێــد مەحمــودی پارێــزەر بەرێوانــی وت״بەپێــی ئــەو ماددانــە مافــی ژنانــی كرێــكار پارێــزراوەو نابێــت كاری قــورس یــان ئەوكارانەیــان پــێ بكرێــت كەزیــان بەتەندروســتیان دەگەێنێــت״ ،ئــەو پارێــزەرە ئەوەشــی روونكــردەوە كەلەیاســاكەدا هاتــووە، ژنــان هەاڵوێــر دەكرێــن لــەكاری شــەوانە ،تەنهــا لەچەنــد حاڵەتێكــی كەمدانەبێــت رێگــە بەژنــان دراوە شــەوانە كاربكــەن ،وتی״پێویســتە خاوەنــكار ئامــڕازو كەرەســتەی تایبــەت بەكاتــی پشــوودانی ژنانــی كرێــكار دەســتەبەر بــكات״ ،بەپێــی قســەكانی ئومێــدی پارێــزەر یاســاكە رێگــری لەخاوەنــكار دەكات ،بۆئــەوەی كاری زیــادە بەژنانــی كرێــكاری دووگیــان نــەكات ،وتی״پێویســتە مــاوەی پشــووی ژنانــی كرێــكاری دووگیــان ،لەیــازدە كاتژمێــر زیاتــر
نەبێــت״ .لەگــەڵ ئەمانەشــدا بەپێــی یاســاكە ژنانــی كرێــكاری دووگیــان مافــی وەرگرتنــی مۆڵەتــی لەدایكبــوون (منــداڵ بــوون)ی هەیــە ،بەمووچــەی تــەواوو بــۆ مــاوەی( )72رۆژ ،بــۆ ئەمــەش دەتوانێــت( )30رۆژ پێــش لەدایكبوونــی كۆرپەكــەی ئــەو مۆڵەتــە وەربگرێــت ،جگــە لەمۆڵەتــی دایكایەتــی كەماوەكــەی ()1ســاڵە. ئــەو پارێــزەرە ئامــاژەی بــۆ ئەوەشــكرد ،كــە ئــەو ژنــە كرێكارانــەی منداڵــی خــوار تەمــەن( )6ســاڵیان هەیــە ،دەتوانــن لەحاڵەتــی پێویســتدا مۆڵــەت وەربگــرن وتی״بەمەرجێــك مۆڵەتەكــە لــە( )3رۆژ زیاتــر نەبێــت״ .ئەوپێشــی وایــە یاســاكە كەموكورتــی تێدایــەو مافــی ئــەو ژنانــەی تێــدا نەپارێــزراوە كەهاوبەشــی خێزانەكانیانــن لەچوارچێــوەی ئەركەكانــی ماڵــدا ،یــان لەكارگــەو ناوەنــدی بچووكــی بازرگانــیو بەرهەمهێنانــن ،دەڵێت״ئەمــەش یەكێكــە لەكــەمو كوڕییــە دیارەكانــی ئــەو یاســایە ،چونكــە بــەم شــێوەیە یاســاكە دەرگای زوڵــمو بێــدادی بــەڕووی ژنانــدا دەكاتــەوە״. نەبوونــی هۆشــیاری ســەبارەت بەپێشــێلكردنی
یاسای كار كەم و
كورتی تێدایەو دەرگای
زوڵم و بێدادی بەڕووی
ژناندا دەكاتەوه
”
مافەكانیــان لەكاتــی كاركردنــدا ،وایكــردووە ژنــان بــێ دەنــگ بــن لەبەرامبــەر پێشــێلكردنی مافــە یاســاییەكانیان لەالیــەن خاوەنكاركارەكانیانــەوە، لەســەندیكای ســەرچاوەیەك لەمبارەیــەوە كرێــكاران ،ئامــاژەی بــۆ ئەوەكــرد ،ژمارەیەكــی زۆر لەژنــان لەكافریــاو مــۆڵو ئوتێــلو شــوێنە گشــتەكاندا كاردەكــەن ،زۆربەشــیان مافەكانیــان پێشــیل دەكرێــت ،بــەاڵم ژنــان بــێ دەنــگ دەبــنو
ســكااڵ تۆمــار ناكــەن ،وتی״ژنانــی كرێــكار هۆشــیاری ئەوەیــان نیــە كەبەپێــی یاســا مافیــان پارێــزراوەو ســەندیكایەكی تایبەتیــان هەیــە داكۆكیــان لــێ دەكات ،بۆیــە ملكەچــی فەرمانــی خــاوەن كارەكانیانــن״ ،ئــەو باســی لەوەشــكرد زۆربــەی ژنانــی كرێــكار بەتەنیــا مافەكانیــان پێشــێل ناكرێــت ،بەڵكــو رووبــەڕوی گێچــەڵو ســوكایەتی پێكردنیــش دەبنــەوەو دەڵێت״ژنــی کرێــکار هەیــە، خــاوەن كارەكــەی قســەی نەشــیاوی پــێ وتــوەو ســوكایەتی پێكــردووە ،لەگــەڵ ئەوەشــدا بــێ دەنگــە״ ،ئــەو ســەرچاوەیەی ســەندیكای كرێــكاران داوای كــرد ژنــان هۆشــیار ببنــەوەو هــەر ژنێــك هەســتی كــرد لەشــوێنی كارەكــەی یــان لەالیــەن خــاوەن كارەكەیــەوە بەكاردەهێرنێــتو كاری زیاتــرو كاتژمێــری زیاتــر كاری پــێ دەكات ،روو لــە ســەندیكاكەمان بــكاتو وتــی״داوا دەكــەم چیــر ژنــان بــێ دەنــگ نەبــن ،لەبەرامبــەر مافەكانیانــدا، چونكــە بــە پێــی یاســا مافیــان پارێــزراوەو خاوەنــكار ناتوانێــت چۆنــی بوێــتو چــی بوێــت ملكەچیــان بــكات״.
6
چاپكراوێكی‌‌تایبه‌ته‌‌به‌هه‌شتی‌‌مارس•رێكخراوی‌‌راگه‌یاندن‌و‌رووناكبیری‌‌ژنان‌ده‌ریده‌كات ٢٠١٩/3/8
ژنان بەرەو سیاسەت هەنگاوەكان ...كۆسپەكان
حكومەتی هەرێم حكومەتێك بەبێ ژن ڕێژنەسەردار
فەرزین كەرباسی دەستپێكی خەباتی ژنان لەدنیای نوێ بۆ گەیشن بەمافی یەكسانی(عەدالەت) لەبواری سیاسی ،كۆمەاڵیەتیو ئابوری یەك سەدەیە بەردەوامە ،ئەگەرچی هەوڵی چاالكانی مافەكانی ژنان دەستكەوتی بەرچاوی هەبووە ،بەاڵم تاگەیشن بەوپێگەیەی كەدەیخوازن زۆری ماوە. بەشی ژنان لەسیاسەت وەك بوارێكی گرنگ ،لەم سااڵنەی دواییدا كەیەكێكەلەئالنگاریە گەورەكانی كۆمەڵگا پێشكەوتووەكان ،ب َومنوونە لەئەوروپا ،ژنان پۆستو پلەی باشیان لەپۆستە حكومیەكاندابەدەستهێناوە، وەك(ئاڵامن،بەریتانیا ،كرواتیاو نەرویج) ،بەاڵم ئەوە هەلێك نیە كەبۆ هەموو ژنان لەدنیادا رەخسابێت ،رێكخراوی یونسكورایدەگەیەنێت״بەبێ بەشداری راستەقینەی ژنانو یەكسانی لەگەڵ پیاوان ،ئاشتیو فەرهەنگی ئاشتی لەكۆمەڵگەی جیهانیدا دروست نابێت ،گەورەترین كێشە بۆ ژنان گەیشن بەسەرچاوەكانی دەسەاڵتو نەبوونی دەوڵەتی دیموكراتو ئازادە״. سەرەڕای دەستكەوتەكانیانژنان ،هێشتا لەپەراوێزی ناوەندەكانی بڕیارو دەسەاڵتن،پێویستی ژیانو سراتیژی كۆمەاڵیەتی جیهانیی سەملاندوویەتی كەبەشداری سیاسیو كۆمەاڵیەتی ژنان ،مسۆگەر كردنی دیموكراسیو ئاشتییە. لەدەیەی هەشتای میالدی یەكێك لەباسە گرنگەكان كەقسەی لەسەردەكرا (بەرفراوانكردنی پایدار)و ،پێداگیری لەسەر بەشداری هەمەالیەنەی چینەكانی كۆمەڵگە بەهەموو تەمەنو رەگەزێكەوە ،كەلە كۆمەڵگە پەراوێز خراون ،وەكو ژنانو گەنجان ،كە بەكۆڵەكەی سەرەكی سیاسەتو بەرهەمهێنانی تواناییەكانی كۆمەڵگا نارسا بوون، دوابەدوای ئەم قسەوباسانە بوو ،وواڵتانی دنیا هەوڵی خۆیان خستەگەڕو رێگەخۆشكەربوون بۆ جێبەجێكردنی ئەم مەبەستە ،لەمانگی یازدەی ساڵی()2018دا،بەپێی ئەنجامەكانی هەڵبژاردنی خولی پارلەمانی وویالیەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا دەركەوت كەژنان سەركەوتنێكی نوێ تۆماردەكەن ،لەوانەیە لەڕوانگەی خەڵكی ئاسایی زۆرگرنگ نەبێت ،كەژنانی ئەمەریكا توانیویانە رێژەی خۆیان لەپەرلەمانی ئەمەریكا زۆربكەن ،چونكە بۆیان روون نیەو درك بەگرنگیەكەی ناكەن ،هەندێكجاریش دەبینین كەسانێك هەن پێیان وایە ئەوجیاكارییو نایەكسانی رەگەزییە ،بەرگێكەو تەنها بەبااڵی كۆمەڵگای رۆژهەاڵتیدا دووراوە ،بەاڵم ئەو راستییەبۆ كەسانێك كەشارەزای ژیانی سیاسیو كومەاڵیەتی ئەووواڵتە بن ،زۆر روونە. وواڵتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا بەهەموو ئەو پێشكەوتنانەی كە لەهەموو بوارێكدا بەدەستیهێناوە، بەئێستاشەوە بەربەست هەیە لەبەردەم ژناندابۆ گەیشن بەمافو داخوازییەكانیان ،لەوانەیە باوەڕنەكراوبێت بڵێن(وواڵتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا لەڕیزبەندی یەكێتی نێودەوڵەتی پارلەمانتاران ،لەژێر وواڵتانی ئوگاندا،زیمبابو، عێراقدایەو پلەی 70ی هەیە !!!) ،رێژەی دانیشتوانی ژنانی ئەمەریكی زۆرترە لەنیوە ،بەاڵم تەنها لەساڵی()1919دا، مافی دەنگدانیان بەدەستهێناوەو ئەوەش بەهەوڵدانێكی زۆرو خەباتێكی بێ ووچانی ناو سیستمێكی سەرمایەداری كوێرو تاڕادەیكی زۆر ئایینی كەخاڵیە لەهەستی مرۆڤایەتی. بەپێی ئاماری()دامەزراوەی نێودەڵەتی بۆ بەشداری ژنان لەپارلەمانو ناوەندی بڕیاری وواڵتان روولەزیادبوونە،
دەسەاڵتی سیاسی وواڵتان بەواقیع تاچەند دركیان بەپێگەو كاریگەی ژنان كردبێت ،جێگەی باسی ئەم بابەتەیە. بەپێی ئامارەكەی دامەزراوەی ناوبراو ،رێژەی بەشداری ژنان لەپارلەمانی زۆربەی وواڵتان ،بەبراورد بەسااڵنی پێشوو زیادیكردووە ،بەاڵم تێڕوانینی ئێمە لەسەر رێژەو ژمارەی بەشداری ژنان نییە ،بەڵكو لەسەر پێوانەی كاریگەری ژنانە لەسەر سیاسەتو یاسا دانانو ناوەندی بڕیاری وواڵتانە. ئەوەی كەبەهۆی گۆڕینی بارودۆخی كۆمەڵگەی جیهانیەوەو هاتنە بەرباسی مافی ژنان ،كاریگەریان هۆكارێَكە بۆ ئاوڕدانەوەی دەسەاڵتدارانی سیاسی وواڵتانو پێدانی پشكێك هەرچەند كەمیش بێتو دابینكردنی پۆست بۆ ژنان لەجێگای خۆی بوو ،بەاڵم سڕكردنو ناكاریگەركردنی ژنان،بەهێنانە پێشەوەیژنانی ناكارامەو دەستەمۆ ،زۆرتر لەبێ بەشی ژنان لەمافەكانیان زەبری لێداون ،بەچاو خشاندنێك بەچوارچێوەی سیاسی ناوەندی بڕیاری وواڵتانو دەسەاڵت،دەبینین جیا لەچەند وواڵتێكی كەم ،بەشداری ژنان بێ بنەماو كارتۆنیە ،باشربۆت روون دەبێتەوە كەژنان تەنها بۆ رازاندنەوەی كۆبونەوەی سیاسی پیاوانن،كاتێك ناوەندە گرنگەكانی نێونەتەوەییبەشداری ژنانو مافی ژنان ،بۆ گەشەسەندن كردەپێوەر ،دەوڵەتانی جیهانی سێیەم دەستیانكرد بەگۆڕانگاریو هێنانە پێشەوەی ژنان لەبوارە جیاكاندا ،هاوكات گۆڕانكاری لەیاسا ناوخۆییەكانی وواڵتەكانیان بۆ خۆگونجاندن لەگەڵ دنیای ئەمڕۆدا ،منوونەی هەرە بەرجەستەی ئەو وواڵتانە، سعودییەی عەرەبیە كەبۆ یەكەمجارە لەمێژووی خۆیدا مافی شۆفێریو بەشداری ژنان لەو بوارانەی كەپێشر لێیان یاساغ بووە ،كرانەوەی دەرگای داخراوی وواڵت بەڕووی هونەر، دەتوانین بەپێدانی ئازادییەكی رێژەیی ،ناو ببەین ،بەاڵم بەهەموو ئەمانەوە هێشتا ناتوانین دڵخۆشبین،لەبەرئەوەی ریفۆرمی رووكەشیبەبێ گۆڕانكاری بنەمایی لەریشەی كۆمەڵگا ،بەبێ رووبەڕوبونەوەی راستەقینە لەگەڵ هێزە كۆنەپارێزەكان ،ناتوانێت كۆڵەكەی مافو ئازادی ژنان لەسەر پێی خۆی بوەستێنێت. لەدنیایەكدا كەژنان لەوواڵتە هەرە پێشكەوتوەكانی وەك(ئەووروپاو ئەمەریكا) بۆ گەیشن بەپۆستی سیاسی، ئابووریو كۆمەاڵیەتی ،بەربەستی زۆریان لەبەردەمدایەو لەالیەن رەگەزی بەرامبەرەوە سوكایەتیان پێدەكرێتو هێرشیان دەكرێتەسەر ،زۆر خۆشخەیاڵیە بەمەی كەهەیە دڵخۆشبین( ،پومزیلە مالمبو) بەرپرسی كاروباری ژنان لە(یوو ئێن) بەمنونە (دایان ئابوت) ناودەبات كەنوێنەری پارلەمانی بەریتانیایە ،لە()6مانگی سەرەتای كاری خۆیدا( )25000نامەی ناجۆرو ناشیرینی لەرێگەی تۆڕە كۆمەاڵیەتیەكانەوە بۆ رۆشتووە ،دەڵێت ״لەوواڵتانێك كەژنانكەمرین بەشداریان لەدنیای سیاسەتو هەڵبژاردنەكاندا هەیە ،توندووتیژیو ئیهانە دەبێتەهۆی ساردبونەوەو دووركەوتنیان لەبەشداریكردن لەچاالكییە سیاسیەكاندا״ ،منوونەی ئەوەش لەهەرێمی كوردستاندا، كاتێك بانگەشەی هەڵبژاردن دەست پێدەكات دەبینین لەالیەن حیزبەكانەوە بۆ شكاندنی الیەنی بەرانبەر ،دەست بۆ كەرامەتو كەسایەتی ژنانی بەربژێر دەبرێت ،ئەمانەش هەموو لەسەر حیسابی ژنان دووبارە دەبێتەوە. لێرەدا قسەی ئێمە دێتە سەر وواڵتانی رۆژهەاڵتو كوردستان بەتایبەت ،دنیای ئێمە زۆر جیاوازە لەهەموو روویەكەوە ،سیاسەمتان ،كۆمەڵگامان ،ئابووریامن ...كێشەو
دەردی نایەكسانی ،سەرجەمی ئەوخااڵنەی ژنانی دنیای لەدەوری خۆی كۆكردوەتەوە ،كوردستانیش دەگرێتەوەو تاڕادەیەكیش پڕ رەنگرو تراژیكرە. عێراقی دوای ئازادی لەژێر دەسەاڵتی بەعس ،بەچاودێری ئەمەریكاو بەكەڵك وەرگرتن لەهەلومەرجی ئەوكاتە دەیتوانی ،باشرین یاسا بۆ هەموو بابەتەكانی مافی مرۆڤ لەدەستووری وواڵت بگونجێنێت ،بەاڵم بەبااڵ دەستبوونی ئیسالمی سیاسیو بەتایبەت شیعەكان كەسەر بەكۆماری ئیسالمین ،هەوڵی تەواوی خۆیاندا تاوەكو یاسا لەسەربنەماكانی(ئایینی ئیسالم) دابڕێژێت ،بۆیە لەزۆر بواردا هەلوومەرجی ژنان بەدۆخێكی دژواردا تێدەپەڕێت، بەهەموو ئەوانەوە سیستمێك دانرا ،بۆئەوەی لە()%25ی ئەندامانی پارلەمانی عێراقو كوردستان ژن بن ،ئەم خاڵە كەبە(كۆتا) نارساوە ،توانیوویەتی بۆ هاوردنە ناو گەمەی سیاسیو دنیای سیاسەتی پیاوانە ،هەنگاوێكی باش بێت، بەاڵم كافی نیە ،لەپارلەمان عێراق دەبینین ژنانێك نوێنەرن كەرەشنوسو(الیحە) پێشنیاری فرەژنی بەدەستەوە دەگرنو واژۆی بۆ كۆدەكەنەوە ،جا دەبێت بڵێین لەوانەیە لەزۆربەی ژنانی پارلەمانتار رازی نەبین ،بەاڵم بەبەراورد لەگەڵ هاوكارەكانیان لەبەغداد هیشتا هەر مەقبوولە .بە بەراورد لە گەڵ خۆمان. گەر لەوواڵتانی رۆژئاوادا هەرجۆرە زوڵمو نایەكسانیەك هەبێت ،لەبەرانبەریدا هێزێكی باوەڕمەند ،ژییرو بەئاگاش هەیە كەئاسان تەسلیمی خواستو داخوازییە چەوسێنەرەوەكانی پیاوان نابێت ،لەوانەیە تووشی زیادەرەوی ببم ،گەر بڵێم ژمارەی ئەوكەسانەی بەڕاستیو بەباوەڕێكی پڕ لەئاگایی سەبارەتبەكێشەی ژنان ،دەناسم كەژمارەیان ناگاتە ژمارەی قامكەكانی دەستێك ،ئەوەش جێگەی داخە. رۆژهەاڵتی ناوەڕاست لەدووفاقییەكی گەورە دەژی، لەالیەكەوە كەوتووەتە ژێر كاریگەری دنیای پێشكەوتووی غەرب بەهەموو بابەتو رەهەندەكانیەوە ،لەالسایی كردنەوەی جلوبەرگیان تاوەكو خۆبە زۆر جوانكردن بەنەشتەرگەری ،كە لەئێستادا زۆرینەی كۆمەڵگای تەنیوە(بەژنو پیاو)یشەوە ،لەالیەكی ترەوە گیرۆدەی فەرهەنگی سونەتی ،ئایینو یاسای كۆنەپەرستی كۆمەڵگەی خۆیەتی ،كەناتوانێتو نایەوێت خۆی لێ رزگار بكات، ژنانی كوردیش لەم كێشەیە بەدوورنین ،كاتێك باسی مافو یەكسانی دەكرێت ،كاتێك باسی فرەژنیو لێدانیان لەالیەن پیاوانەوە دەكرێت ،دژی دەوەسنو مافیان دەوێت ،بەاڵم كەدەست دەخەیتە سەر سەرچاوەی كێشەكە ،كەئایینو سونەتی كۆمەاڵیەتین نایانەوێت قبووڵی بكەن ،منوونە زۆرە بۆ سەملاندنی ئەم بۆچوونە،بەاڵم ئەوەی من باوەڕم پێی هەیە ،ئەوەیە تەنهاوتەنها خودی ژنانن كەدەبێت فریای خۆیان بكەون ،بۆیە لێرەدا من ئاگایانە باسی حیزبو حكوومەت ناكەم،لەبەرئەوەی لەوبڕوایەدام دەبێت رۆژێك ژنانی كورد لەچاوەڕوانی مەرحەمەتی حیزبو پلەو پایەی پیاوانە واز بهێننو چاویان لەهێزی راستەقینەی خۆیان بێت،بۆ سڕینەوەی باوەڕە دواكەووتوەكانی ئایینو سونەتی ناوكۆمەڵگا ،هەوڵ بۆ رۆشنگەری لەناو خودی ژنان بدرێت، ئەوەش بزانن كە״هیچ مافێك ،هیچ ژیانێكی شەرەفمەندانە بەبێ قوربانیدان بەدی ناییەت״.
UNESCO Inter-Parliamentary Union Sustainable Development
كابینەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان تائێستا كابینەی پیاوانەن وكەمرین رێژەی ژنیان تیا بە دیدەكرێت ،پڕۆژەیەك پێشكەشی پەرلەمانكراوە بۆئەوەی رێژەی ژن لەحكومەتی هەرێمدا %30كەمرنەبێ .پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەئانوساتدایە،رێكخراوەكانی ژنان نیگەرانن لەوەی رێژەی بەشداری ژن لەم كابینەیەشداوەك كابینەكانی پێشوتركەمرین رێژەیەو ئەگەری بەهێز ئەوەیە زۆربەی هەرە زۆری وەزیرەكان پیاوبن،بۆیەچاوەڕوانن پارتەسیاسیەكان دەستپێشخەری ئەوەبكەن رێژەی ژن لەم كابینەیەدا نزیكبێتەوەلەرێژەی ژن لەپەرلەمان و سیستەمی كۆتاپەیڕەوبكرێ ،ئەندامی ئەنجومەنی بااڵی خامنان،ئەمەل جەالل ئاماژە بەوەدەكات كەئەوان وەك ئەنجومەنی بااڵی كاروباری خامنان،لەگەڵ گروپی ئاشتی ژنانی سەركردەلەپارتەسیاسیەكان و رێكخراوەكانی ژنان،بەهاوبەشی پڕۆژەیەكیان پێشكەشی پەرلەمانی كوردستان كردوەو داوایانكردووە هەیكەلی حوكمەتی هەرێمی كوردستان گۆڕانكاری بەسەردابێت والنیكەم ڕێژەی ژن تێیدا 30%كەمرنەبێت .ئەمەل بەڕێوانی راگەیاند ״سەردانی هەمووحیزب وپارتەسیاسیەكامنان كردووە وئێمەلە ئەنجومەن نامەی رەسمیامن بۆناردون تاوەكو ڕێژەی ژن ڕەچاوبكەن و وەك لەدەستوری عێراق و كوردستانیشدا هاتوە״ .وتیشی ״ئێمەش وەكو ژنان گوشارەكامنان هێشتا گوشارێكی گەورەنییەكەببێتەهۆی چەسپاندنی ئەوخواستە״ .ئەم ئەندامەی ئەنجومەنی خامنانە ئاماژەبەوەدەكات كەالنیكەم چاوەڕێی هەبوونی 3ژندەكەن لەكابینەی نوێدا،ئەو وتی ״شەرمەزارییەكی گەورەیەلەناوحكومەتداژن نەبێت״. لە بەرامبەردا بەشێك لەژنان پێیانوایەپەیڕەوكردن یسیستەمی كۆتا تەنها بۆرازاندنەوەی پەرلەمانبوە و ئەگەرلە حكومەتیشدا پەیڕەوبكرێ بەهەمان شێوە،بۆیەخوازیاری ئەوەن ژنان پشتبەخۆیان ببەسن بۆچونەئەوناوەندانەوە .نیان محەمەد،چاالكوانی ژنان و رۆژنامەنوس ،پێیوایەئەوەی ئێستاپێی دەوترێت بەشداری ژنان لەپرۆسەی سیاسیوكابینەی حكومیداجێی دڵخۆشی نییە،ئەووتی ״تائێستابەشداری ژنان بەشدارییەكی راستەقینەنییە،بەڵكو دانانی ژنان تەنهابۆ رازاندنەوەی پرۆسەی سیاسی״ .وتیشی ״پەیڕەوكردنی سیسستەمی كۆتاجۆرێكەلەالوازكردنی بەشداری ژنان لەپرۆسەی سیاسیدا،لەمەشدائێمەی ژنان بەگشتی بەرپرسیارین چونكەئەگەرخۆمان باوەرمان بەتوانای خۆمان وەك ژن هەبێ و ئەودەنگ وبڕوایە بدەینە ژنانی هاوڕێ وهاوپیشە وهاو شامنان ئەوا رێژەكە زۆر زیاتر دەبێت لەوەیكە بە سیستەمی كۆتا بۆ ژنان دانراوە״ .ئەمە لەكاتێكدایە كەلەبەشێكی زۆری واڵتانی پێشكەوتوداژنان النیكەم رێژەیەكی بەرچاولەكابینەی حكومەت پێكدەهێنن و لەدروستكردنی بڕیاری سیاسیدابەشداردەبن .نەرمین عوسامن ،ئەندامی ئەنجومەنیسەركردایەتی یەكێتی،كەپێشر وەزیربوە لەكابینەی حكومەتی هەرێمدا،پێیوایە مافێكی ڕەوای ژنە كەشانبەشانی پیاوبەشداری بكات لەگشت جومگەسیاسیەكاندا،ئە وبە״رێوان״ی راگەیاند ״بەشداری ژنان لەحكومەتدا گەشەبەپرۆسەی دیموكراسی دەدات״ .وتیشی ״ژن لە هەرپۆستێكدا هەبن سەركەوتودەبن،پاشەكشەی ژن لەكابینەكانی حكومەت و وەرگرتنی پۆستە گشتییەكانداپاشەكشەبەپرۆسەی دیموكراسی دەكاوگەشەبەئەقڵییەتی پیاوساالری ونێرساالری دەدات״ .هاوكات لەگەل هەوڵەكانی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتدا بۆیەكەمجار ژنێك لەئاستی كوردستان و عێراقدا دەبێتەسەرۆكی پەرلەمانی كوردستان .سەملاڕەشید،پەرلەمانتاری سەر بەفراكسیۆنی یەكێتی نیشتامنی كوردستان لەپەرلەمان،ئاماژە بەوەدەكات كەئەوان هەوڵدەدەن لەسەرۆكایەتی لیژنەكانی پەرلەمانیشدا ژنیان هەبێت،ئەووتی ״من لە هەردوو كەسێكی ژن وپیاوی كاندید بۆهەرپۆستێك بێگومان دەنگ بە ژنەكەیان دەدەم״ .سەملا بەڕێوانی راگەیاند ״بەدەست من بێت گشت وەزیرەكامنان دەكەم بەژن ،كۆمەڵێك ژنی زۆر بەتوانامان هەیەبەاڵم پێویستەپشتگیریان بكەین،لە ڕابردوشدا بینیومانە ئەو وەزارەتانەی بەدەست وەزیری ژنەوە بوون سەركەوتووبوون״.
7
چاپكراوێكی‌‌تایبه‌ته‌‌به‌هه‌شتی‌‌مارس•رێكخراوی‌‌راگه‌یاندن‌و‌رووناكبیری‌‌ژنان‌ده‌ریده‌كات ٢٠١٩/3/8
لەمپەرەكانی بەردەم وەرگێڕانو وەرگێڕی ژن تارا شێخ عوسامن پڕۆسهی وهرگێڕان بۆخۆی پڕۆسهیهكی زۆر قورسو پڕلهماندوێتییه ،چونكه گهر كهسێك بیهوێت دهست بداته ئهو كاره پێویستی بهپاشخانێكی باشی زمانهوانییهو پێویسته شارهزایی تهواوی ههبێت لهههردوو زمانی (لێوهرگێڕدراو) بۆ (وهرگێڕدراو) ههیه ،جگه لهوهش كهسی وهرگێڕ دهبێت توانای تهواوی بهسهر ئهو بابهتو تێكستهدا ههبێت كهوهریدهگێڕێت ،ههروهها دهبێت ئاگای لهوهش بێت كه بهئهمانهتی تهواوه دێڕو چهمكو دهستهواژەكان وهربگێڕێتو ههوڵیش بدات ماناو وێنهو دهاللهتهكان لهناو تێكسته ئهسڵییهكه بهتهواوی بگوێزێتهوه بۆ ئهو زمانهی تێكستهكهی بۆ وهردهگێڕێتو ههمان تاموچێژی زمانی لێوه وهرگێڕدراوی ههبێت ،یان النی كهم زۆر زۆر نزیك بێت لهوهوه. كهدهڵێین پڕۆسهی وهرگێڕان كارێكی قورسه ،رهنگه بۆ ههردوو (ژنو پیاو) واته وهرگێڕەكه ژن بێت یان پیاو ههمان شت بێت ،بێگومان ئهوهشامن بیرنهچێت كهوهرگێڕان لهجهوههریدا رهنگدانهوهی چهشهو توانای وهڕگێڕیش دهدات بهدهستهوه ،ئهگهر باس له لهمپهرو ئاستهنگهكانیش بكهین ،كهدێته بهردهم وهرگێڕ بهتایبهت خامنان ،ئهوا رهنگه لهوهرگێرێكهوه بۆ وهرگێرێكی ترو لهكولتورو بیركردنهوهیهی كۆمهڵگهیهكهوه بۆ یهكێكی تر جیاوازیی ههبێت،بۆیه لێرهدا دهتوانین باس لهكۆمهڵگهی خۆمان بكهین ،ئهڵبهته دیسان لێرهش جیاوازییهك ههیهو ههندێك لهو جیاوازییانه پهیوهسن بهئاستی رۆشنبیریو تواناو ههندێكیشیان گرێدراوی الیهنی كۆمهاڵیهتی
وهرگێره ژنهكانهوه ههیه ،ههندێكیشی راستهوخۆ یان ناڕاستهوخۆ پهیوهسته بهدهزگاكانی چاپو پهخشهوه. زۆرجار دهبینین تا ئێستاش ههندێك بابهتو تێكست ههیه ،كهژنان بهكهمیی دهوێرن خۆیان لهقهرهیان بدهنو دهستی بۆ بهرن ،بهتایبهت ئهو تێكستانهی كهدیمهنی فره ئیرۆتیكیان تێدایه ،ههڵبهت چهند ههوڵێك ههیه لێرهو لهوێ ،بهاڵم زۆر كهمنو زۆرتر ئهو جۆره تێكستانه پیاوانی وهرگێڕ تێیدا ئازادترن ،چونكه دهبینین كاتێك ژنێك بابهتێك چهنده گرنگ بێتو چهنده ناوهڕۆكێكی بهسوودی ههبێتو چهنده كتێبێك یان تێكستێك بێت بۆ خزمهت بهكۆمهڵگه ،بهاڵم هێشتا الی زۆرێك تابۆو حهرامكراوهو گهر ژن دهستیان بۆ بهرێت بهجۆرێك لهالدانو بێ بهندوباریی لهسهری دهكرێتهماڵ، بینیویشامنه زۆرجار ئهو ژنانه رووبهڕوی ههڕەشهو هێرشی ناڕەواش بوونهتهوه. لهمپهڕیكی دیكهش كهزۆر دیارهو پێویسته ههڵهوهستهی لهسهر بكرێت ئهوهیه كهههمیشه ژنانێك دهست دهدهنه وهرگێڕان وهك ئارهزوویهك ئهو كاره دهكهن ،نهبووهته پیشهو سهرچاوهی بژێویان ،ههركات تاقهتیان ههبێتو چۆن بۆیان بگونجێت ئهوا بهو شێوهیه كار دهكهن ،واته نهبوهته خهمیان ،ئهمه لهالیهك ،لهالیهكی دیكهشهوه زۆربهكهمی ژنانی نوسهر له نێویشیاندا ئهوانهی وهرگێڕان دهكهن ،وهك پیاوان لهماڵهكانیاندا ژووری تایبهت بهخۆیان ههیه بۆ نووسینو بیركردنهوه ،بهڵكو تهنانهت لهو كاتانهی كاری وهرگێڕانیش دهكهن دهبێت بهدهم كارێكی ترو لهناو دهنگه دهنگو قهرهباڵغیی ماڵهكهدا ئهو كاره ئهنجامبدهن ،یان زۆر جار شوێنی ئهو كاره
ههستیارو قورسهیان ههمان شوێنی چێشت لێنانهكهیانه، كهواته وهك پێشر باسامنكرد ،پڕۆسهی وهرگێڕان كارێكی قورسه ،گهر بۆ پیاوان كارێكی سهختو ماندووكهر بێت بۆ زۆربهی ژنان دوو هێندهیه. شتێكی دیكهش كهئێستا بووهته دیاردهیهكو زۆربهی خانهكانی چاپ گرنگیی بهوه دهدهن باشره وهرگێرڕان لهزمانی یهكهمهوه بێت ،واته گهر تێكستێك لهبنهڕەتدا بهزمانی فهڕەنسی بێت باشره لهفهڕەنسییهوه وهربگێردرێت ،ئهمهش زیان لهڕەوتی رۆشنبیریی دهدات، نهك لهبهر ئهوهی كهس نییه فهڕەنسی نهزانێت ،بهڵكو رهنگه ئهو كهسهی كهفهڕەنسیی زانێكی باشه حهزی بهو بابهته نهبێتو لهگهڵ بۆچوونی خۆی نهگونجێت ،یان ههرهۆكارو بیانوویهكی دیكهی ههبێت بۆ وهرنهگێڕانی بابهتهكه ،كهواته دهبێت خوێنهری كورد رابوهستێت تاوهكو كهسێك پهیدا دهبێتوتاقهتی دهبێت ئهو تێكسته یان ئهو كتێبه سهرنجی رادهكێشێتو دهیكاته كوردی، ههرچهند زۆرجارو له زۆر شوێنی دنیادا ،خانهكانی گهورهی چاپو باڵوكرنهوه ،داوا لهوهرگێڕێكی دیكاریكراو دهكهن،كهبهرههمێكی دیاریكراویان بۆ وهربگێڕێت ،ئیدی هۆكارهكان زۆرن بۆئهوه ،لهگهڵ ئهوهشدا بهبڕوای زۆرێك لهوهرگێڕەكان ،مهرج نییه ئهو كتێبهی لهزمانی دووهمهوه دهكرێته كوردی شتێكی خراپ بێتو ئهگهر لهزمانی یهكهمهوه وهرگێڕانی بۆ كرابێت باش بێت. ئهمانه چهند خاڵێكی كهمن كهدهكرێت ههریهكهیان چهندین شیكردنهوهی بۆ بكرێت ،ههر یهكێكیشیان شایهنی ئهوهن به بهرنامه كار لهسهر كهمكردنهوهو نهمانیان بكرێت.
بزووتنەوەی ئازادیخوازی لەكوردستان ،الوازەو پاشەكشێی پێكراوە شیالن جبار مێـژووی خەباتـی پێشـكەوتوو خوازانـەی ژنـان بەدرێژایـی( )107سـاڵی رابـردوو یەك ئاڕاسـتەی هەبوەو، ئەویـش وەسـتاندنەوە بـووە بەرامبـەر بـەدابو نەریتی دواكەوتـووی یاسـای پیـاو سـاالریو ئاینەكان ،كوردسـتان ناتوانێـت دابڕاوبێـت لـەم مێـژووە ،بەمنوونـە بزوتنـەوەی ژنـان لەپاشـكۆی الیەنـە ئیسـالمیەكان ،كەفەلسـەفەی بیركردنەوەییـان بەكۆیلەكردنـی ژنانـە ،دەچێتـە چوارچێـوەی بزوتنـەوەی ژنانـەوە! بـەاڵم بەئاڕاسـتەی پێچەوانـەوە ،سـاویلكانەیە ئەگـەر چاوەڕێبین خوشـكانی ئیسـالمی چارەسـەری پێشـكەوتوو بخەنـە بـەردەم كێشـەكانی ژنانـەوە ،لەسـایەی خەباتی ئەواندا یەكسـانی بێتەئـاراوە ،لەكاتێكـدا لەهیـچ كوێـی دونیـا خوشـكێكی ئیسـالمی پەیدانابێـت شـان بەشـانی پیـاوان پلـەو پایـە بـدات بەژنـان ،هیـچ نەبێـت لەنـاو ئاینەكـەی خۆیانـدا دەرفـەت بـدات بـەژن ببێـت بەموفتـیو وتاربێـژ ،ئەركی ئـەوان لەمـاوەی لەمـاوەی ئـەم ()25سـاڵەی رابـردوودا بەسـەلەفی كردنو خسـتنە ماڵـەوەی ژنـانو بەندكردنیان بـووە لەچوارچێـوەی مـاڵو دژایەتـی كـردن لەگـەڵ دەركەوتنـی ژنـان لەشـوێنی گشـتیو تەبەنـی كردنـی سـیامی حیجابـی سـەلەفیەت لەسـعودیەو وواڵتانـی تـرەوە بـۆ كوردسـتان بـووە ،لەئەقڵـی ئەوانـەوە باشـرین دۆخ بـۆ ژن ئەوەیـە كـەژن تەنهـا وەسـیلەیەك بێـت بـۆ پڕكردنـەوەی خواسـتە سێكسـیەكانی پیـاوانو منـداڵ خسـتنەوە ،لەكەناڵەكانی راگەیانـدن دەردەكەونو دەڵێن فرەژنـی لەبەرژەوەنـدی ژنانـە ،یـان ئەو مەالیانـەی كەبە بەردەوامـی لەمینبـەری مزگەوتەكانـەوە دەردەكـەونو سـوكایەتی بـەژن دەكەن ،بـەڕای مـن دەچنەچوارچێوەی بزوتنـەوەی ژنانـەوە ،چونكـە دەیانەوێـت دۆخو رەوشـی ژنـان بـەرەو عاقارێـك ببـەن. كەواتـە چەندیـن جۆر لەبزوتنەوەی ژنامنـان هەیە ،لەوانە بزووتنـەوەی ژنانـی چـەپو كۆمۆنیسـت ،فیمینیسـت، ئیسـالمی...هتد ،بـەاڵم بەبـڕوای مـن ئـەوەی كەپێویسـتە لەئێسـتادا ئەوەیە بەهێزی بزووتنەوەی یەكسـانی خوازی
ژنانە ،كەسـەر بە بـەرەی ئازادیخـوازی كۆمەڵگایەو بڕوای بەیەكسـانی بێقەیـدو شـەرت هەیـە ،تەنهـا زەرورەتو تەكوینـی ژیانـی ئینسـانوبنەمایە بـۆ خەباتەكـەی نـەك شـەریعەتو دابو نەریتـی كـۆن. بەداخـەوە ئەم جـۆرە لەبزووتنەوەی ژنـان ،بە بەردەوامی لەالیـەن دەسـەاڵتەوە رێگـری لێكـراوەو سـەركوتكراوە، لەڕوانگـەی ئەم پێناسـەیەوە تاچەند پێت وایە لەئێسـتادا بزووتنـەوەی ژنـان لەكوردسـتاندا بەشـێوەیەكی فیعلـی بوونـی هەیـە؟ .ئەگەر بەپێی ئەو پێناسـەیەی لەسـەرەوە كـردم ،بێمـە سـەر بزووتنـەوەی یەكسـانی خـوازی ژنـان،وەك بزووتنەوەیەكـی ئازادیخـوازی لەكوردسـتان، دەتوانـم بڵێم لەئێسـتادا الوازە ،لەبەرئـەوەی بزووتنەوەی چەپ لەكوردسـتان ،الوازەو پاشەكشـێی پێكـراوە ناتوانین بڵێیـن بوونـی نییـە بوونـی هەیـە ،بـەاڵم لەدیفاعێكـی زۆر الوازدایـەو ناتوانێـت بـەر بەرەهەنـدی كۆنەپەرسـتی لەكۆمەڵـگادا بگرێتوببێتـە بەربەسـتێك بەرامبـەر ئـەم هەمووهێرشـەی ئەمڕۆ بەهەیئەتی ئینسانی ژن دەكرێت لەكۆمەڵـگادا. دیارەئـەوەش هـۆكاری خـۆی هەیـە مـن پێـم وایـە بزووتنـەوەی ژنان بزوتنەوەیەكی سیاسـیو كۆمەاڵیەتییە، كاتێـك ئـەم الیەنـە سیاسـیانەی كەبەجـدی باوەڕیـان بەیەكسـانی ژنو پیـاو هەیـە لەكۆمەڵـگادا بـێ هێزدەبن، بەدڵنیاییـەوە بزووتنـەوەی یەكسـانی خوازیـش بـێ هێـز دەبێـت ،ئێمـە سـااڵنی نەوەتەكامنـان بیـرە كەچـەپو كۆمۆنیسـتەكان جێگـەو رێگەی خۆیان هەبوو لەسـاحەی سیاسـی كوردسـتانو پایـان لەسـەر مافـە ئینسـانیەكانی ژنـان دادەگـرت ،بزوتنـەوەی ژنـان لەدەسـت ئـەوان بوو وە بەهێـز بـوو. ئەگەریەكێـك لەئامانجەكانی دەركەوتنو دروسـت بوونی بزوتنـەوە جیاوازەكانـی ژنـان بریتـی بێـت لەئازادكردنـی ژن لەكـۆتو بەنـدە سیاسـیو كۆمەاڵیەتیـەكان ،ئـەوا ئـەو رێكخـراوو بزوتنەوانـەی ئەمـڕۆ لەكوردسـتان بونیان هەیـە وەكـوو كۆمەڵێـك الیەنـی داكۆكیـكار لەمافەكانـی ژنـان ،تاچەنـد توانیویانـە لەروانگـەی كاری رێكخـراوەی خۆیانـەوەو لەوبەشـەی كەپەیوەنـدی بەئەركـی
رێكخراوەییـەوە هەیـە النـی كـەم بەشـێك لەمـافو ئازادییـەكان بـۆ ژنی كورد دەسـتەبەر بكـەن ،لەبەرئەوەی ئـەم رێكخراوانـە دروسـت كـراوی كۆمەڵێـك حزبـی سیاسـینو هەریـەك بەئـارەزووی الیەنەكـەی پرسـی ژنان دەباتـە پێشـەوە ،وەئەوە حەقی خۆیانـە! یاخود كۆمەڵێك كەسـانی ئەكادیمـیو ژنـی رۆشـنبیرن هاتـوون گروپێـك یـان رێكخراوێكـی ژنانیـان پێكهێنـاوە ،ئـەم بزوتنـەوە یـان رێكخـراوە لەنـاو هەنـاوی ژنـانو كێشـەكانی ژنـان هەڵنەقـواڵوە ،لەئەزمەیەكـی فكـری گەورەدایـەو نازانێت ئامانجـی چییـە ،بەشـوێن رووداوەكانو پرسـی كوشـتنی ژنـان دەكەوێـت،وەك منونـە نەیانتوانیـوە خۆیان بەشـێك بـن لەگۆڕانكارییـەكانو پـرس لەكۆمەڵـگا بخوڵقێنـن. رێكخـراوی ژنـان دەبێـت لەهەنـاوی كێشـەكانی ژنانەوە، لەنـاو كارگـەو ناوەنـدەكان ،لەفەرمانگـەو خوێندنگـەكان لەناو گەڕەكەكانەوە هەڵقواڵبن،كێشـەكانی ژنان كەم نین لـەم دۆخـەی ئێسـتای كوردسـتان ،ئەگـەر هـەر ئاوڕێكی خێرا بدەینەوە تەنها لەسـەرەتای سـەرهەڵدانی داعشەوە بەئاسـانی دەبینیـن ،قەیرانی سـەپێرناوی ئابـووری ،خراپ بوونـی خزمـەت گوزارییـەكان ،نەبوونـی موچـەو دۆخـی ئابـوری خـراپ ،هەمـوو كێشـەكانیر ،چەنـد بەرامبـەر بەسـەر ژناندا شـكاوەتەوە. سـەرەڕای هەمـوو ئـەم كێشـانەی كەبەسـەر ژنانـی كوردسـتاندا چڕبونەتـەوە ،بزوتنەوەیەكـی بەهێـزی پێشـكەوتووخواز نابینیـن ،ئـەم هەمـوو ناڕەزایەتیـە بەرفراوانـەی كەدەبیرنێـتو هـاواری ژنـان لـەدژی بـێ مووچەیـیو بـێ ئاوییو بێ كارەبایـی گوێامن لێ دەبێت، هۆكارەكـەی ئەوەیە هێزێكی سیاسـی پێشـكەوتووخوازی بەهێـز لەسـەر گۆڕەپانـی سیاسـی كوردسـتان بوونـی نییـە ،بەرەوپێشـچوونی رەوشـی ژنـان بـۆ دۆخێكـی باشـرو ئینسـانیر لەگـرەوی ئەوەدایـە كەبزوتنەوەیەكـی بەهێـزی یەكسـانی خـوازی ژنـان لەخـوارەوەی كۆمەڵـگا، لەشـوێنی كارو ژیانـەوە سـەر هەڵبـدات ،ئەگەرنـا ئـەم رێكخراووگروپانەی ئێسـتا سـەرباری ماندوو بوونو شـەو نخونییـان ،ناتوانـن ئاڵوگۆڕێكـی جـدی لەبەرژەوەنـدی كۆمەڵـگاو ژنـان بكـەن.
پرسو ڕۆڵی ژن لە راگەیاندندا شەدە بەشري سەرەڕای بەرزبونەوەی ئامارەكانی توندووتیژی دژ بەژنانو حاڵەتە قێزەونەكانی القەكردنو كوشنو سوتانی ژنان، بوونی چەندین رێكخراوی مافی مرۆڤو مافەكانی ژنان، نەتوانراوە وەكو پێویست پرسی ژن لەرێگەی راگەیاندنەوە تاوتوێی بكرێت ،لێرەدا پرسیار ئەوەیە بۆچی پرسی ژنان نەبوەتە بابەتێك بۆ راگەیاندنەكان؟ ،بۆچی رۆڵی ژنان لەكاری راگەیاندا وەكو پێویست كارا نیە؟ ،بۆچی ژنانێكی راگەیاندنكار هەن ئەگەرچی خاوەنی تواناو لێهاتوین لەم بوارەدا ،بەاڵم لەهیچ دەزگایەكی راگەیاندا كار ناكەن؟. بەگشتی لەسەرجەم بوارەكانی ژیاندا كاتێك ژن بیەوێت جێگە دەستی دیاربێتو بەشداربێت لەبەرەوپێشچونی كۆمەڵگە ،كۆمەڵێك بەربەستی دێتە بەردەم جا ئەو بەربەستانە لەسەر ئاستی خێزان بن یان كۆمەڵگا بەگشتی، یان دەسەاڵت ،راگەیاندنیش یەكێكە لەو بوارانەی ئەگەرچی ژن تێدا بەشدارە ،بەاڵم بەشدارێكی كارانیە، بۆئەمەش هۆكارگەلێك هەن ،لەگرنگرین ئەو هۆكارانەش، نەبوونی دەزگایەكی راگەیاندنی سەربەخۆو بێالیەن، ئەو كەناڵو دەزگایانەشی كەئێستا هەن چ بەئاشكرا چ بەنهێنی سەر بەپارتو الیەنێكی حزبین ،كاتێكیش كەناڵو دەزگاكە حزبی بێت ،دەبێت پێش هەرپرسێكی تر ،پابەند بێت بەپەیڕەوپرۆگرامی حزبەكەیەوە ،حزبەكانیش بەهۆی ملمالنێی سیاسی دەرفەتێكیان بۆ ژن نەهێشتوەتەوە ،ئەمە لەالیەك لەالیەكی ترەوە باوەڕنەبوونی كەسانی خاوەن بڕیار بەمافەكانی ژنانو مافی یەكسانی لەدەزگاكاندا، ئەمە بۆخۆی هۆكارێكی گرنگو هۆكارێكی سەرەكییە لەپەراوێزخستنی ژنانو كەمكردنەوەی رۆڵو پێگەیانە لەكاری راگەیاندندا .لەسەرەتای دامەزراندنی دەزگای راگەیاندن كەبەگشتی دوای راپەڕینی ساڵی ،1991 زۆربەی دەزگای میدیای حزبی بوون ،لەدۆخێكی سیاسی ناسەقامگیرو نالەباردا دروست بوون ،ئەمەش هۆكارێكی ترە بۆ ئەوەی رۆڵی ژن لەناو دەزگاكاندا رۆڵێكی كاراو پێگەیەكی بەهێزی نەبێت ،سەرجەمی (پۆستو سەرۆك بەشو بەرپرسی ژوورەكانی هەواڵو ....هتد) دەزگاكان الی پیاوان بوونو هەر ئەوان خاوەنی بڕیار بوون ،رێگە بەژنان نەدراوە پەرە بەتواناكانیانی خۆیان بدەنو بێنە پێشەوەو رۆڵو كاریگەریان هەبێت .بۆیە بەدیوێكی تر دروستە بوترێت دەزگاكانی راگەیاندن خۆیان هۆكارن بۆ بەگرنگ نەزانینی پرسی ژنو نەڕەخساندنی بوار تا ژنان بتوانن رۆڵی خۆیان ببینن ،هەر خۆشیان دەبنە بەشێك لەو پێشێلكاریانەی بەرامبەر بەژنان دەكرێت ،بەناشیرینكردنی وێنای ژن لەرێگەی بەرنامەو دراماو ریكالمو( ،....استغالل)كردنی ژمارەیەك لەبێژەرەكچەكانو پێشاندانیان وەك(مۆدێلو منایشكار) ،نەك وەك راگەیاندنكار ،لەم رێگەیەوە وێنایەكی سلبیو الوازی ژنانیان نیشانداوە ،ئالێرەدا ژنان خۆشیان كەمتەرخەمن ،بەوەی وەك ژن خۆیان نەسەملاندووەو هەولێان نەداوە ئاستی رۆشنبیریو باكگراوندی فكریو مەعریفی خۆیان بەرزبكەنەوە .كەمتەرخەمی راگەیاندن، وایكردووە كاریگەری نەرێنیشی هەبێت لەسەر ئەم پرسە، هەندێكجار جۆرێك لەهاندانی پێوەدیارە بۆ باڵوبونەوەی توندووتیژی دژی ژنان ،لەرێگەی پەخشكردنی هەندێك لە(دراما ،بەرنامەكان)ەوە ،هەروەها گرنگیی نەدان بەبابەتو هەواڵەكانی تایبەت بەپرسی ژنو سەیركردنیان وەك بابەتی الوەكی ،ئەگەر كەناڵێكیش بابەتێك یان زیاتری لەسەر ئەم پرسە كردبێت ،بابەتێكی كرچو كاڵ بووەو تەنها فۆكس كراوەتەوە سەر رووداوەكە بەمەبەستی سەرنج راكێشانی خوێنەر ،یاخود بینەر ،بێ گەڕانەوە بۆ هۆكاری كێشەكانو بەزانیاری ناتەواو ناڕاست ئاماژە بەرووداوەكان كراوە ،ئەمەش ئەو راستیە دەسەملێنێت كەراگەیاندنەكان كەمرین سبەیسیان بەپرسی ژنان داوە ،ئەویش تەنها لەرۆژەكانی ()8ی مارسو( )25نۆڤەمبەرە ،ئەو سبەیسەش وەكو پێویست نەبووەو لەئاست داواكاری چاالكوانانو رێكخراوەكانی ژناندا نیە ،ئەمە لەكاتێكدایە بارودۆخی كۆمەاڵیەتی كۆمەڵگاو مافی مرۆڤو مافی ژنان پێویستی دەكرد بەالنی كەمەوە هەر كەناڵەو بەرنامەیەكی تایبەتی بەو پرسە گرنگە هەبێت ،چونكە بەتەنیا پرسی ژن نیە، پرسی هەموو كۆمەڵگەو پرسی مرۆڤایەتیە.
8
ی ژنان ده‌ریده‌كات ی راگه‌یاندن‌و رووناكبیر ی مارس • رێكخراو چاپكراوێكی تایبه‌ته به‌هه‌شت ٢٠١٩/3/8
ی ی شار ژنێك دهبێت ه هێما سلێمانی
ی ئازار نەبووە چرۆ ،ئەو ژنە ی خەونەكانی بەربەست بارودۆخ ـی ژیــان رێگــەی نــەدا خوێندنەكــەی تــەواو بكاتـــ ،ئەگەرچیــش تەواوكردنــی خوێنــدن خەونێكــی لەمێژیینــەی بــوو ،چــرۆ رۆســتەمی تەمــەن( )38ســاڵ، قورســی ژیانــی وایكــرد هــەر لەتەمەنــی منداڵیــەوە ی دوكانێكــی جۆرەهــا ئیــش بــكاتو دواجــار توانــ بــەرگ دووری ژنانــە بكاتــەوە ،لەپــاڵ مەقەســت‌و قوماشــەكەیدا ،لەپــاڵ ئەركــی مــاڵ‌و ئەركــی دایكایەتیــدا خەونەكــەی بەدیبهێنێــت‌و دەســت بەخوێنــدن بكاتــەوە. ی لەخوێنــدن قورســی ژیــان وایكــرد دوای دابڕانــ چــرۆ بۆمــاوەی نۆســاڵ كاری ســكرتێری پزیشــك بــكات ،دواتــر ئــەوە هــات بەمێشــكیدا كەتونــای ی كارێكــی دوورینــی جــل‌و بەرگــی هەیــە بۆچــ تایبــەت بەخــۆی نــەكات ،بڕیــاردەدات دوكانێكــی تایبــەت بەخــۆی بەناوی(ئاڵــێ) لەشــاری ســلێامنی بكاتــەوە‌و وتی״تائێســتا كــەس‌وكارم هیــچ هاوكارییــان نەكــردووم‌و بگــرە رێگریشــم لێكــراوە ،بــەاڵم هەربــەردەوام بــووم‌و بەردەوامیــش دەبــم״ ،ئــەو بــاس لــەوە دەكات تاڕادەیــەك لەرێگــەی كارەكەیــەوە نــارساوە‌و خواســتێكی زۆر لەســەر جلەكانیەتــی‌‌و دەڵێت״بەشــێوەیەكی گشــتی جلــی ژنــانو پیــاوان‌و مندااڵنیــش دەدورم ،خواســتێكی زۆرم لەســەرە״ ،بــاس لــەوەش دەكات زۆر هــاوكاری ئــەو كەســانەش دەكات كەبــاری ئابورییــان بــاش نیــە‌و دەیانەوێــت فێــری كاری دووریــن ب ـن‌و وتی״بــەردەوام خول ـی دروومــان لەدوكانەكەمــدا دەكەمــەوە بەتایبــەت هــاوكاری ئــەو ژنانــە دەكــەم لــەرووی مادییــەوە پێویســتیان بەوەیــە فێــری كارێــك بــن״ ،ئــەو خۆشــحاڵی خــۆی لــەوە ی خولــی دەربــڕی لەمــاوەی كاركردنیــدا توانیویەتــ دروومــان بــۆ( )732ژن بكاتــەوە‌و فێــری دروومانیــان بــكاتو وتی״خۆشــبەختانە ســەرجەمیان فێــری كارەكــە بــوونو ژمارەیەکیــان دوكانـی تایبــەت بەخۆیــان داناوە، ئــەوە بۆمــن مایــەی خۆشحاڵیە״،وتیش ـی״جل‌و بەرگ ـی
”
نەشمیل
كــەس‌وكاری شــەهیدان بەبــێ بەرامبــەر دەدوورم بۆیــان وەك رێزێــك بــۆ شــەهیدانی ســەربەرزی كوردســتان״ ،لەگــەڵ ئەوەشــدا چــرۆ ســااڵنە بەبۆنــەی ی مارســەوە چاالك ـی تایبــەت‌و ب ـێ بەرامبــەری هەشــت ی خول ـی فێربوون ـی هەیــە بــۆ ژنــان ،لەوانــە كردنــەوە دروومــان بەبــێ بەرامبــەر ،لەمساڵیشــدا لەشــاری ســلێامنی خولێكــی كردۆەتــەوە تاوەكــو رۆژی 8ی مــارس بــەردەوام دەبێــت. چــرۆ پەیامـی خــۆی ئاڕاســتەی ســەرجەمی ئــەو ژنانــە دەكات كەخاوەنــی ســەرمایەی تایبــەت بەخۆیــان نی ـن‌و دەڵێــت״ هەمــوو ژنێــك هێــزی ئــەوەی هەیــە
پەرە بە کارەکەم دەدەم لە پێناو هاوکاریکردنی
ئەو ژنانەی پێویستیان پێیەتی
ی مارس ی تایبەتە بە هەشت چاپكراوێك ی ژنان دەریدەكات ی راگەیاندن و رووناكبیر رێكخراو ئامادە كردنی تیمی رێوان دیزاین :ئاكام شەمسەدینی هەلەچنی :شەدە بەشیر
”
كاربــكات‌و بتوانێــت توانایەكـی دارای تایبــەت بەخــۆ ی هەبێــت ،چــاوی لەدەســتی كــەس نەبێــت״ ،ئــەو بــاس لەئەزمونــی ژیانــی خــۆی بــۆ ژنــان دەكاتو دەڵێت״منیــش بــێ بەربەســت نەبــووم ،تائێســتاش بەربەســت دێتــە رێــم ،لەگــەڵ هەمــوو ئــەو كارانەشــمدا دەســتم بەخوێنــدن كردوەتــەوە تاوەكــو تــەواوی نەكــەم وازناهێنــم״ ،چــرۆ هیــوا خــوازە دوای تەواوكردنــی خوێندنەكــەی لەزانكــۆ بــواری دیزانیــن بخوێنێــت ،بەئامانجـی پــەرەدان بەكارەكــەی‌‌و هاوكاریكردنـی كردنـی ئەوژنانــەی پێویســتیان پێیەتـی.
له‌شاری سلێامنی له‌پرۆژە‌یه‌كی هونه‌ریدا په‌یكه‌ری ژنێك كه خۆرێكی له‌ده‌سته ده‌بێته هێامیه‌ك بۆ شاره‌كه. پــرۆژە‌ی دروســت كردنــی ئه‌وپه‌یكــه‌ره لهالیــهن گروپــی هونــه‌ری دڵخوازه‌وه‌بــوو ،ماكێتینه‌كــه‌ی هونه‌رمه‌نــد عه‌بــدول حه‌میــدی زوبه‌یــدی به‌غــدادی دروســتی كردبــوو ،دواتــر په‌یكه‌ره‌كــه به‌بــه‌رزی شــه‌ش مه‌تــر لهالیــهن په‌یكه‌رســاز كامیــار حه‌مه‌عه‌لــی دروســت كــراو له‌به‌رده‌ركــی ســه‌رای ســلێامنی دانــرا.