رێکخراوی راگەیاندن و روناکبیری ژنان
پێشەکی راگه‌یانــدن لــه دونیــای ئه‌مــرۆدا توانیویه‌تــی ببێتــه یه‌كێــك له‌ئامــرازه گرنگه‌كانــی په‌یوه‌نــدی و به‌تایبــه‌ت بوتــه به‌شــێك له‌ژیامنــان، كاریگــه‌ری ســلبی وئیجابــی ئــه‌م ته‌كنه‌لۆجیــا ده‌بێــت به‌هه‌نــد وه‌ربگیرێــت .كه‌تاچه‌نــد توانیویه‌تــی به‌ئه‌ركــی خــۆی هه‌ســتێت لــه گه‌یاندنــی هــه‌واڵ وزانیــاری راســتی ئامانجــدار به‌خه‌ڵــك و كاریگــه‌ری هه‌بێــت بۆســه‌ر كرانــه‌وه‌ی عه‌قــڵ و ئاشــنابون به‌پێشــكه‌وتنه‌كانی دونیــاو به‌شــداربێت له‌پرۆســه‌ی به‌ره‌وپێشــردن وئاڵوگــۆری كۆمه‌اڵیه‌تــی و نه‌هێشــتنی جیــاوازی و هێنانــه‌دی یه‌كســانی ره‌گــه‌زی. دیــاره راگه‌یانــدن له‌تــه‌واوی دونیــادا نه‌یتوانیــوه به‌ئه‌ركــی راســته‌قینه‌ی خــۆی هه‌ســتێت له‌هــه‌ر واڵت وله‌نــاو هــه‌ر كۆمه‌ڵگایه‌كــدا جــۆری ئاراســته‌كردنی راگه‌یانــدن جیــاوازه و ده‌كه‌وێتــه ژێــر كاریگــه‌ری فه‌لســه‌فه‌ی حوكمرانــی و ئاســتی پێشــكه‌وتنی ئــه‌و كۆمه‌ڵگایــه‌ی كه‌تێیدایــه .له‌واڵتــه پێشــكه‌توه‌كاندا به‌كارهێنانــی ژنــان بــۆ ریكالمــی جــل وبــه‌رگ و ئارایشــت و شــتی ناومــاڵ له‌چوارچێــوه‌ی كــێ بركــێ ی كۆمپانیاكاندایــه بــۆ ســودی ئابــوری كــه ره‌گــه‌زی به‌رامبــه‌ر وه‌ك ئامرازێــك بۆپرۆوپاگه‌نــده بازرگانیــه‌كان به‌كاردێنــن .بــه‌اڵم له‌واڵتــه دواكه‌توه‌كانــدا به‌تایبــه‌ت ئــه‌و واڵتانــه‌ی كــه نه‌ریــت وســونه‌ت به‌ســه‌ریدا زاڵــه به‌كارهێنانــی ژنــان له‌راگه‌یاندنــدا ته‌نهــا به‌مــه‌وه ناوه‌ســتێت به‌ڵكــو هه‌ندێــك جــار پ ـه‌ل ده‌كێشــێت بــۆ بچوكردن ـه‌وه‌و بێرێــزی به‌ژنــان و ش ـه‌رعیه‌ت دان ب ـه‌و ناعه‌داله‌تی ـه‌ی ك ـه كۆمه‌ڵگاك ـه ره‌نــگ رێــژی بۆكــردوه .ئــه‌م وێنه‌یــه‌ی ژنــان له‌راگه‌یاندنه‌كانــدا لــه‌زۆر له‌واڵتانــدا تائه‌مــرۆ مشــتومری له‌نێــوان فمنســته‌كاندا دروســت كــردوه بــه‌اڵم له‌پرۆگرامــی رێكخــراوه نێوده‌وڵه‌تیه‌كانــدا نه‌بۆتــه باســێكی جــدی و بــه‌رده‌وام خــۆی دوبــاره ده‌كاتــه‌وه .جیاوازیــه‌ك نیــه له‌نێــوان بێحورمه‌تــی كــردن به‌رامبــه‌ر به‌ژنــان یــان توندوتیــژی به‌رامبــه‌ر به‌ژنــان له‌كاتــی ســوكایه‌تی كــردن به‌ژنــان ئه‌مــه توندوتیــژی فیزیكــی نیــه به‌ڵكــو تێكشــكاندنی كه‌ســێتی ژنانــه ،گرفتــی ســه‌ره‌كی له‌وه‌دایــه كــه راگه‌یانــدن به‌شــێوه‌ی ناراســته‌وخۆ له‌ســه‌ر الشــعوری ئینســانه‌كان كاریگ ـه‌ری هه‌ی ـه به‌منون ـه ریــكالم راســته‌وخۆو ناراســته‌وخۆ له‌درێــژ مــاوه‌دا كاریگ ـه‌ری خــۆی داده‌نێــت وده‌بێت ـه دروســتبونی فه‌رهه‌نــگ ،گــه‌ر له‌مه‌ســه‌له‌ی ژنانــهوه بــاس له‌راگه‌یانــدن بكه‌یــن ده‌توانیــن ئــاوا باســی بكه‌یــن زیادبونــی رێــژه‌ی توندوتیــژی به‌رامبــه‌ر به‌ژنــان هاوكاتــه له‌گــه‌ڵ ئه‌وپێشــكه‌وتنه‌ی راگه‌یانــدن بۆخۆیــه‌وه دیویه‌تــی ،توندوتیــژی به‌رامبــه‌ر به‌ژنــان مه‌ســه‌له‌یه‌ی ناوخــۆی وناوچــه‌ی نیــه به‌ڵكــو مه‌ســه‌له‌یه‌كی گشــتگیره له‌سه‌رتاســه‌ری جیهــان .میدیــای ســه‌رده‌م له‌دونیــای رۆژ ئــاواوه ســه‌رچاوه‌ی گرتــوه به‌تایبــه‌ت میدیــای مۆدێــرن كه‌له100ســاڵی رابــردوو به‌هــۆی پێشــكه‌وتنی پیشه‌ســازی وپێویســت بــون به‌ریــكالم بــۆ په‌یداكردنــی بــازار ژن وه‌ك ئام ـراز به‌كارده‌هێ ـرا ئه‌م ـه ده‌توانێــت راســته‌وخۆ یــان ناراســته‌وخۆبێت وه‌هه‌روه‌هــا به‌شــێوازی ن ـه‌رم یــان زبربێــت وه هه‌روه‌هــا به‌درێــژای ئــه‌م ســااڵنه پێشــكه‌وتن وته‌كنه‌لۆژیــا ئــه‌م شــێوازه له‌گــه‌ڵ گه‌شــه‌كردن روو له‌زیــاد بــون بــوه‌و كاریگــه‌ری قوڵــری له‌ســه‌ر كۆمه‌لــگاو تاكه‌كانــی بــوه .میدیــای كــوردی وه‌ك منداڵێكــی ســاوا له‌ناومیدیــای ســه‌رده‌مدا به‌خراپریــن شــێوه ده‌ســتی داوه‌تــه الســایی كردن ـه‌وه ئه‌ویــش ن ـه‌ك له‌وبه‌ش ـه‌ی ك ـه ریــكالم كردنــی دونیــای س ـه‌رمایه‌داری به‌ڵكــو وه‌ك ئامرازێكــی سێكســی ب ـه‌كاری ده‌هێنــن .ئه‌م ـه‌ش ده‌گه‌رێتــه‌وه بۆعه‌قڵیه‌تــی پشــت میدیــای كــوردی كــه به‌پێچه‌وانــه‌ی ئه‌وشــته‌ی له‌خۆیــان وفكریــان نیشــانی ده‌ده‌ن به‌رهه‌مه‌كانیــان حه‌قیقه‌ته‌كانیــان ده‌خاتــه روو. بــه راگوزه‌رێــك به‌نێــو میدیــای كوردیــدا له‌باشــور ده‌بێــت ده‌ســت پێكــی باســه‌كه‌مان به‌دابه‌شــبونی راگه‌یانــدن بێــت به‌ســه‌ر راگه‌یاندنــی پارتــه سیاســیه‌كان ،راگه‌یاندنــی بەنــاو ئه‌هلــی ،راگه‌یاندنــی پارتــه ئیســامیه‌كان. ژمارەیــەک لــە راگه‌یاندنــی پارتــه سیاســیه‌كان و ئه‌هلیــه‌كان خاڵێكــی هاوبه‌شــیان هه‌یــه ئه‌ویــش كاركردنــه به‌ئاراســته‌ی جیــاوازی ره‌گه‌زیــی و نــزم پیشــاندنی مێینــه .راگه‌یاندنــی پارتــه ئیســامیه‌كان هه‌رله‌بنه‌مــادا ژن تێیــدا ونــه له‌به‌رئــه‌وه‌ی هه‌مــوو پرۆگرامه‌كانیــان بۆئاراســته‌ی مه‌به‌ســتی خۆیانــه .ئــه‌م دیدگایانــه له‌كاركــردن لــه به‌شــێكی زۆری راگه‌یاندنه‌كانــدا ره‌نگــی داوه‌تــه‌وه به‌تایبــه‌ت باســی جوانیــی روكــه‌وش و مــاڵ به‌رێوه‌بــردن کەهه‌مــان ئه‌وســیفه‌تانه‌ن كچــان له‌پرۆســه‌ی پــه‌روه‌رده‌دا پێیــان ته‌لقیــن ده‌كرێــت وله‌نائاگاییانــدا جێگرده‌كرێــت .راگه‌یاندنــه‌كان كــه پێــوه‌ری ســه‌ره‌كی بۆبێژه‌ره‌كانــی جوانــی بێــت و له‌دراماكانیــدا ئه‌ده‌بیاتێــك بــه‌كار بهێرنێــت كــه هه‌مــان مه‌به‌ســت بــدات به‌ده‌ســته‌وه‌و له‌گۆرانیه‌كانــدا پارچه‌كانــی جه‌ســته‌ی ژنــان بكرێت ـه ووش ـه و بوترێــت و ك ـه‌م رۆژنام ـه‌ش هه‌بێــت الپه‌ره‌یه‌كــی بــۆژن وچێشــتخانه‌و بــۆژن وئارایشــت وژن وجوانــی و ئامــۆژگاری بــۆ جــوان بــون ته‌رخــان نه‌كردبێــت ده‌بێــت كۆمه‌ڵگــه چ هه‌نگاوێــك بــه‌ره‌و پێــش بنێــت له‌به‌رامبــه‌ر ئه‌مــه‌دا پشــت گــوێ خســتنی پێداویســتیه‌فكری وكۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانــی ژنــان بــه‌و به‌ڵگانــه‌ی خراونه‌تــه روو ده‌توانرێــت زیاتــر رۆبچینــه ئــه‌م بابه‌تــه. به‌شــێوه‌یه‌كی گشــتی راگه‌یانــدن له‌هه‌رێمــی كوردستاندانه‌گه‌یشــتۆته ئــه‌و قۆناغــه‌ی كــه جێگــه مه‌ترســی بێــت لــه ســه‌ر ره‌وتــی گۆرانــكاری بــه‌ره‌و كرانــه‌وه و مافــه مه‌ده‌نیه‌كانــی ژنــان له‌رێگــه‌ی بكارهێنانــه‌وه‌ی ئه‌وچه‌مكه‌باوانــه‌ی كــه پیــاو هێــزو ئیــراده‌و به‌رپــرس له‌دابینكردنــی بژێــوی ماڵــه و ژنانیــش له‌چوارچێــوه‌ی منداڵبــون و دایكایه‌تــی و كابانــی مــاڵ و هه‌ڵگــری ســیفه‌ته كانــی ســۆزو قوربانــی. له‌پشــت ئــه‌م دیــدگا ناهاوتایــه‌وه كــه ژن جــۆری خوارتــره له‌پیــاو فكــری پیاوســاالری ئاماده‌یــه و به‌شــداره له‌پیاده‌كردنــی ســته‌می كۆمه‌اڵیه‌تــی وجیــاوازی ره‌گــه‌زی ،ئــه‌م جیاكاریــه له‌ســه‌ر بنه‌مــای ره‌گه‌زیــی كــه گه‌وره‌تریــن توندوتیژیــه لــه ئه‌ده‌بیاتــی راگه‌یانــدن.
1