Nieuwe mannen, Oude vallen. Ramo de Boer 12 maart 1998 Als man trekken artikelen die over mijn geestelijke, emotioneel en maatschappelijk welbevinden gaan mijn aandacht. In het bijzonder als het artikel door een vrouw geschreven is, want dat geeft inzicht in de beeldvorming bij de andere sekse. De column waar ik op doel is die van Dorien Pessers in de Volkskrant van 10 maart. De titel is prikkelend, 'Nieuwe mannen, Oude idealen'. Nou, geprikkeld raakte ik er wel van. Hoewel het even duurde, maar dat schijnt vaker voor te komen bij grensgevallen, daagde het mij dat hier sprake was van een ongewenste intimiteit. Verwijzend naar een commentaar in de Volkskrant naar aanleiding van de Internationale Vrouwendag, stelt Pessers dat het er op vele fronten somber uitziet voor mannen. En inderdaad, van de beeldvorming die hier plaatsvindt, zou ik ook depressief worden. Mannen zouden niet zijn uitgerust met sociale vaardigheden als inlevingsvermogen, presentatie- en verleidingskunst en dus functioneren ze niet optimaal in een netwerkeconomie. Daarenboven kunnen ze thuis geen compensatie vinden voor hun lage maatschappelijke prestige en matige prestaties. Op de huwelijksmarkt kunnen ze het helemaal wel schudden, zodat de twee pijlers van de mannelijke geestelijke gezondheid, respectievelijk werk en liefde, allengs verdwijnen. De man is op sterven na dood en vandaar dat er volgens Pessers stevigere middelen (reanimatie?) nodig zijn dan een Internationale Mannendag. Hoewel ik mij niet kan vinden in bovenstaande algemene stereotiepe diagnose van mannen, kan menige man enige onduidelijkheid over zijn identiteit en functie niet ontzegd worden. Een onduidelijkheid overigens die volgens mij mede teweeg is gebracht door de krachten die de zich feeminiserende vrouwen de laatste vijfentwintig jaar op de 'fragiele mannelijke identiteit’ (Pessers) hebben losgelaten. Een van de manifestaties hiervan vinden we in het 'moederen' van vrouwen over mannen, in het bijzonder het vertellen aan mannen wat ze verkeerd doen en hoe het wel zou moeten. Ik begrijp trouwens uit het bovenstaande vrouwelijke gezichtspunt dat dit moederen onvermijdelijk is en noodzakelijk door de beperkte sociale vaardigheden van mannen. Een deel hebben mannen zichzelf te verwijten. Zolang wij doorgaan met het weggeven van onze emotionele macht en mannelijkheids-valideringsmacht aan vrouwen zijn en blijven wij de spreekwoordelijke sigaar. Dat neemt niet weg dat het moeten verdienen van liefde door aan moeders mannelijkheidseisen tegemoet te komen wat mij betreft een oude 'val' is waar ik niet meer in stap. Hoewel mannen in hun bewuste genderontwikkeling mogelijk nog achterlopen bij vrouwen, zijn wij ontegenzeggelijk veranderd. Het begint erop te lijken dat vrouwen niet zo goed meer weten wat ze ermee aan moeten. Vroeger wist je in ieder geval nog waar je met die afstandelijke, maar één ding willende, macho's aan toe was. Nu bloeit er langzamerhand een diversiteit in mannelijkheid op die vrouwen wat in verwarring lijkt te brengen. Ik kan mij tenminste niet aan de indruk onttrekken dat Dorien Pessers een pleidooi houdt voor een terugkeer, door haar 'bolkesteiniaans' een heroverweging genoemd, naar de oude mannelijke idealen. Pessers vraagt zich terecht af welk symbolisch identificatiemodel (de wijze waarop geslachtsidentiteit mede tot stand komt) een vader zijn zoon tegenwoordig nog te bieden heeft. Tot mijn verbijstering ziet zij geen andere mannelijke 'helden' dan sporthelden, popsterren of magnaten als Bill Gates! Naast het feit dat er wel mannen zijn die echt waardigheid hebben en mijn respect verdienen, zoals bijvoorbeeld Nelson Mandela, Kofi Anan en de Dalai Lama, steekt hier het 'heldduiveltje' weer zijn eigenwijze kop op.
Het zijn juist de helden en hun verering waar we vanaf moeten. Helden zijn immers traditioneel de belichaming van nogal narcistische eigenliefde, nemen onverantwoorde risico's voor de kick en geloven in de oneindigheid ervan en, niet te vergeten, in hun eigen onsterfelijkheid. Tegen de narigheid die mannelijk narcisme oplevert is, en wordt, terecht door het feminisme geageerd. Wat de mannen die ik als voorbeeld noemde onderscheid is hun 'transpersoonlijk' aspect. Transpersoonlijk is dat zij zich inzetten, soms ook met gevaar voor eigen leven, niet voor eigen gewin (dus ook geen heldendom!), maar voor het goed van anderen. En zo zijn er nog veel meer mannen, hoe anoniem ze ook zijn. Een ander aspect wat Pessers aanhaalt is dat macht en liefde niet samengaan, tenminste bij mannen, maar macht en seks wel. Als macht en liefde niet samen kunnen gaan dan hebben we echt een probleem, niet alleen mannen maar de gehele mensheid. Compassievolle macht (liefdevol heeft een andere lading in ons romantisch tijdperk) is volgens mij wel mogelijk, door verantwoordelijkheid nemen voor de macht die je hebt. Je gewaar te zijn van de privileges die je hebt door je sekse, ras, religie, afkomst, nationaliteit, uiterlijk, gezondheid, opleiding, inkomen et cetera. Al deze privileges tesamen vormen onze rang. In iedere interactie tussen individuen en groepen is er sprake van privilege- c.q. rangverschillen. Verschil is hier het cruciale woord. De dynamiek in relaties, ook die tussen mannen en vrouwen, wordt in belangrijke mate gekleurd door de privilegeverschillen. Het niet-gewaarzijn van deze verschillen veroorzaakt al snel irritatie, conflicten en polarisatie. Een deel van wat mannen vandaag de dag 'rond het haardvuur doen in hun mannenpraatgroepen' (beeldspraak van Pessers) is juist het verder ontwikkelen van hun empathie en compassie, het creĂŤren van nieuwe mannelijkheidsidealen en het verantwoordelijkheid nemen voor hun privileges. Dat is niet een kwestie van eventjes regelen. Mannen, net zo menselijk als vrouwen, neigen hun aandacht te richten op de privileges die ze niet hebben. Niet zo vreemd gezien ons leven in een kapitalistisch systeem waarin wat je hebt (en niet hebt), meer bepalend lijkt voor je identiteit dan wie je bent en wat je doet. Als laatste mijn, in het begin, genoemde gevoel van ongewenste intimiteit. De intimiteit is voor mij de (mijn) mannelijke identiteit, het ongewenste ervaar ik in het moederen. Immers, zoals vroeger bestaat dit doorgaans uit eenrichtingsverkeer, waarbij degene met meer privileges (vrouwen zijn verder dan mannen?) ongevraagd de ander vertelt wat te doen en hoe te zijn. Niet dat ik niets van mijn moeder, en andere vrouwen, geleerd heb, integendeel. Een deel van mijn sociale vaardigheden als volwassen man is dat ik prijs stel op een dialoog. De tijd voor de adviserende, hoe goed ook bedoelde monoloog is wat mij betreft voorbij. Het is tijd onze verschillen in relatie te brengen, en te kijken hoe we samen verder willen. Bij Pessers conclusie dat een heroverweging van de oude mannelijke idealen past, sluit ik mij aan. Het kind met het badwater weggooien is zo gebeurd. Voor het geval wij mannen ze zelf vergeten zijn zet zij ze op een rijtje: 'de vrijheidsdrang van mannen, de moed zich te verzetten tegen een opgelegde identiteit en de kracht politiek te ageren'. Bij deze. Ramo de Boer Ramo de Boer is werkzaam als Gestalttherapeut en trainer te Amsterdam. Hij is auteur van het artikel 'De Onmacht van de Macht' in het boek Visies op mannelijkheid (red. Anja Meulenbelt) dat binnenkort uitkomt bij uitgeverij Van Gennep.