(uit Self Comes To Mind, door Antonio Damasio, New York 2010)
Vertaling ramodeboer Š 2014
Wat heeft bewustzijn eigenlijk bijgedragen? Het antwoord is een grote verscheidenheid van zichtbare en niet zo duidelijke voordelen in het beheer van het leven. Zelfs op de eenvoudigste niveaus helpt bewustzijn het optimaliseren van reacties op omgevingsomstandigheden. Door verwerking in de bewuste geest leveren beelden details over de omgeving, en die gegevens kunnen worden gebruikt om de precisie van een noodzakelijke respons te verhogen, bijvoorbeeld de exacte beweging die een bedreiging zal neutraliseren of garantie voor de vangst van een prooi. Maar beeldprecisie is slechts een deel van het voordeel van een bewuste geest. Het leeuwendeel van het voordeel komt, vermoed ik, uit het feit dat in een bewuste geest de verwerking van omgevingsbeelden wordt gestuurd door een bepaalde set van innerlijke beelden, die van de persoon’s levende organisme zoals gerepresenteerd in het zelf. Het zelf richt het proces van de geest, het doordrenkt het avontuur van het ontmoeten van andere objecten en evenementen met een motivatie, het doordringt de ontdekking van de wereld buiten de hersenen met zorg voor het belangrijkste directe probleem voor het organisme: de succesvolle regulering van het leven. Deze zorg wordt van nature gegenereerd door het zelf proces, waarvan de grondslag ligt in oorspronkelijke en aangepaste lichamelijke gevoelens. Het spontaan, intrinsiek voelende zelf signaleert direct de mate van zorg en behoefte die aanwezig zijn op elk moment, als gevolg van de gevoelskleur en intensiteit van de gevoelsstaten. Doordat het proces van bewustzijn complexer werd en medegeÍvolueerde functies als geheugen, redeneren en taal een rol gingen spelen, werden verdere voordelen van bewustzijn geïntroduceerd. Die voordelen hebben vooral betrekking op planning en overleg. De voordelen hiervan zijn legio. Het werd mogelijk om de mogelijke toekomst te overzien en automatische reacties te vertragen of af te remmen.
Tal van bewuste, zeer succesvolle gedragingen zijn aanwezig in veel niet-menselijke soorten met voldoende complexe hersenen: de voorbeelden zijn duidelijk overal om ons heen, het meest spectaculair in zoogdieren. Bij de mens, echter, heeft bewustzijn zijn huidige hoogtepunt bereikt dankzij het uitgebreide geheugen, redeneren en taal. Ik stel voor dat de piek afkomstig is van de versterking van het kennende zelf, en van zijn vermogen om de hachelijke situaties en mogelijkheden van het menselijke bestaan te onthullen.
vertaling ramodeboer @ 2014
Een voorbeeld van deze evolutionair nieuwe capaciteit is vertraagde bevrediging, het berekend inruilen van iets goeds nu, voor iets beter later - of het afzien van iets goeds nu wanneer bij het overzien van de toekomst blijkt dat het ook iets ergs zal veroorzaken. Dit is de tendens van het bewustzijn, die ons een fijner management van fundamentele homeostase bracht en, uiteindelijk, het begin van socioculturele homeostase (waarover Damasio later in het boek schrijft).
2
Sommigen zullen zeggen dat in die openbaring een tragisch verlies ligt, van onschuld nota bene, door alles wat de openbaring ons vertelt over de gebreken van de natuur en van het drama waar we voor staan, voor alle verleidingen die zij onze blik voorlegt, voor alle kwaad dat zij ontmaskert.
vertaling ramodeboer @ 2014
Hoe het ook zij, het is niet aan ons om te kiezen. Bewustzijn heeft zeker de groei van kennis en de ontwikkeling van wetenschap en technologie mogelijk gemaakt. Twee manieren waarop we kunnen proberen om de door de menselijk bewuste staat blootgelegde hachelijke situaties en mogelijkheden te beheren.
3