رةوف حـةســـةن لة دو ديدارى تايبةتدا لةمةر
ماركس ء ماركسيزمى كوردى ء ئايي..
شوان ئةحةد ء سالر حةمةعةل 1
ماركس ء ماركسيزمى كوردى ء ئايي..
سازدانى :شوان ئةحةد، سالر حةمة عةل بابةت :ديدارى -فكرى ء فةلسةفى- ديزاينى بةرط :بةرزان بةكر تياذ 1000 :دان ة ذمارةى سثاردن 649 :سال ,ى2007 كوردستان -سلي.مانى
2
ديدارى ييكةم
ماركــسء ماركســيزمى كوردى
لةطةل... )رةوف حةسةن( دا
ســازدانى شــوان ئةحةد
3
4
ماركــسء ماركســيزمى كوردى
شوان ئةحةد :لة ر"ؤذطارى "ر"ةفيق ضالك"ةوة تا ئةمر"ؤ ،ئةوةى لة كؤمةل2طةى كوردىء لة نيوةندى ر"ؤشنبيىء سياسى كورديدا ئامادةيى هةية هةر بةتةنيا ييك "ماركس"ة ،ئةويش ماركسى ئايديؤلؤذيية ،نةك ماركسى فةلسةفى ،ئةوةى كورد بةدريذايى سةدةى ر"ابردو عةودال2ى بو ،ئايديؤلؤذياى ماركسيزم بو نةك فةلسةفةى ماركسيزم ..ئةمة ضؤن ليكدةدةيتةوة؟ ئايا ئةمة كورتبينىء هةذاريي فيكريى ئةو نةوة خؤ بةماركسيست زانة ناطةيةنآ كة هةتا هةنوكةش ئةوةندةى وةك دروشى ئايديؤلؤذى )ماركس( دةناسيت ،ئةوةندة وةك بيياريكى مةزنء فةيلةسوفيكى طةورة سةيرى ناكات؟ ر"ةوف حةسةن :با لة سةرةتاوةء ،ئةطةر توانيم تا كؤتاييش بةزماني.كى سادةو ر:ونء ،تا بشتوان بةر:اشكاوى بدوي.م ..ضونكة ئةم بابةتانة تا ئي.ستة هةر تةنيا لة ديدو بؤضوني.كةوةء ،بة مةبةستى سوكايةتيثي.كردن بة كوردانى ماركسيستء ،بي.بايةخكردنى ئةو كاروانة دورودري.ذة ثر:لة فيداكارىء بةرةنطاربونةوةء ،هوشياركردنةوةى ميللةت ..يان ر:استةوخؤ، ,مدا خراوةتةر:و ..لةوانةية نةزان ياخود لة شي.وةى ثرسياري.كى بآ وةل ,سؤزى بةقةدةر مةبةستت ضيية! ..ضونكة ئةطةرى نيهاد ثاكىء دل ,م دةزان بي.دةربةستانة ياخود "برائة"ى تي.دا ثي.ضةوانةكةى تي.داية ..بةل ,كردوم، ,مدانةوةت بؤ وال نيية ..بةلى منةوة طرينط ئةوةية دةرفةتى وةل ئةمةندةم بةسة لى خؤتانةوة )ماركس(تان بةهةند وةرطرتووة ،ئةطةر تةنيا 5
لة ليةني.كيشي.وة بي.ت كة )ماركس(ى )بييارو فةيلةسوفة(ء ،زي.ت ر:ةخنةكةتان لة فةرامؤشكردنى فيكرء فةلسةفةى ماركسيزمة لى ,كانى ماركسى ئاسايى ر:ؤشنبيانى ماركسى كورد بةتايبةتىء ،لةني.و خةل كورديشدا ..كة سةرجةميانء لة مودةتي.كى دري.ذخايةندا ثابةندى ئايديؤلؤذياء دروشةكانى ماركسيزم بون ..ثي.مواية ئةم ثرسيارة تةنيا بةرةور:وى ئي.مة ناكري.تةوة ..ياخود ر:استت واية ئي.مة دواكةسء دوا نةوة بي ثرسياري.كى لةمؤرة بةرةور:ومان بكري.تةوة ..من لي.ت دةثرسم ئايا )ماركس(ى فيكرء فةلسةفة لى كام نةتةوةء ر:ؤشنبيانى خاوةن ,ةتيش لة دةظةرةكةداء ،لة ئةفرؤئاسياء ،تةنانةت لة ئةمريكاى دةول ,ني.كى زؤر تةنيا لتينيشدا ناسرابو؟ ئةوانيش تي.كر:ا و بةدري.ذايى سال دروشى ئايديؤلؤذى ماركسىء ،بطرة دؤطماى ئايديؤلؤذيايى ماركسيان ناسيوة ..وةك ئي.مة ..هؤكةيشى بةثلةى يي.كةم بؤ دورةدةستيى ماركسى ,ي.م هةر فيكرء فةلسةفة دةطةر:ي.تةوة ..كة لة قور:طى شي.ردا بو ..دروستتة بل ماركسى بييارء فةلسةفة زانستيي.كةىء ديالي.كتيكى ر:ةخنةيى لةئارادا نةبو ..تةنيا ضةند سةرضاوةيي.كى طشتى سةقةتء شي.وي.نراوء ،بة تةفسيء لي.كدانةوةيي.كى كةمتازؤر ضةواشةء تةنانةت موبتةزةلنةى سؤظيي.تيوة لةبةر دةستدا بو ..بةجؤري.ك بال.ء ملى فةلسةفةكةيان بادابو، )جةر:اندبويان( تا هاوشانى ئةزمونةكةيانى بكةنء ،ر:استت دةوآ زؤر زيرةكانةش ماركسيزميان ئاخنيبوة ني.و دةزطةء ر:ي.كخراوة ني.وخؤيىء ,م دةوروبةرو ،تةنانةت دورترين دورطةكانى جيهانيشةوة) ..زيرةكانة( ،بةل ,م بة )ر:ؤح-ر:ةوان( نا.. )هونةرمةندانة( نا ..بة )ئةقل ،(.بةل ئي.مةى ر:ؤشنبيانء تي.كر:اى تي.كؤشةرة ماركسيستةكانى كورد، كةمتازؤر ئةو )ئةقل(.ء )زيرةكيية(مان لة سؤظيي.ت وةرطرت ..هةلومةرجء، 6
زةمينةكةمان لة طةل .زةوى ديكة بؤ ئةو تؤوة لةبار بو ..ضةوساندنةوةى نةتةوايةتىء ضينايةتىء كؤلؤنيالكراويى دوانةيى سةرمايةدارى جيهانىء ,ةتانى ناوضةيى و.. دةول ,دةستى عةقيدةى بال ميتافيزيكيانةء خورافياتء شةعوةزة و ...هتد ،هيض دةرفةتي.كى لةبةردةم فيكرء ف ةلس ة ف ة ى ماركسيز مدا – ئ ة ط ةر دورةدةستيش نةبوايآ -نةهي.شتةوة ،جطة لة ئايديؤلؤذياء دروشةكانى، ,م ئايا دةزانيت ئةو دروشانة ض تيء تةوذمء سيحري.كيان لة ئامي.زدا بةل بو؟! وشةى ني.و دروشةكان سنورى ماناى ئاسايى خؤيان دةبةزاند.. خةونةكانيان لة ل دةكردنة حةقيقةتء ،لة دنياى ر:ؤشندا بةديدةهاتن نةك ,كانى نةدارء ضةوساوةء لة قيامةتدا ..مذدةء ئومي.دى بي.سنوريان بة خةل ر:وتء برسى دةبةخشى ..تا ر:ادةى سر:ينةوةى ضينايةتىء ،بةديهي.نانى يي.كسانى لة دةرفةتء ذيانء طوزةرانداو ،دابينكردنى تةواوى مافةكانى ئينسان بة ثياوانء ئافرةتانةوة ..بةنيسبةت ر:ؤشنبيانيشةوة طفتى ئازادىء دنيايي.كى ثر :لة زانستء شارستاني.تىء داهي.نانء هونةر و ...تد، بو. برالة! ئةمة ئةطةرضى مايةى ر:ةخنة لي.طرتنء ر:امانء ثي.داضونةوةية ,م هةرطيز مايةى شةرمةزارى نةبو ،تةنانةت بةتايبةتى لةم سةردةمةدا ..بةل هيض عةقيدةء ئايديؤلؤذيايي.كى لةوة واقيعىء مرؤظثةروةرء ثي.شكةوتو ء زانستيانةتر لة ئارادا نةبو ..من لي.ت دةثرسم :بؤضى نةتةوةكةمان لة هيض فيكرء فةلسةفةء ئايني.ك جطة لة دروشمء عةقيدةء دؤطماى ئايديؤلؤذى 7
زي.ت هيضى دى وةرطرتووة؟! ياخود ئايا ئةطةر ئةمة كورتبينىء هةذاريى فيكريى نةوةى كوردى خؤ بةماركسيزان بي.ت ..ئةدى دوربينىء ,ةمةنديى فيكرى كوردى نا ماركسىء دذة ماركسى كامةية؟! دةول با ئةوةش ئاطاداربي كة لة خودى ماركسيزمدا ئةو دةرفةتة ،ياخود ,كو بةبآ ئةو تةوةجوهء ئايديؤلؤذيا دروشم ئامي.زة نةك هةر نامؤ نيية ،بةل ئةوة ماركسيزم دةبي.تة فةلسةفةيي.كى ر:امانطةرايى )تةئةمول( مردارةوة بو. فةلسةفةى ماركسيزم توانى فةلسةفة لةو قةيرانء تاراوطةيةى ني.و هزرء لي.كدانةوة ئازاد بكاتء ،بيخاتة سةر زةمينى واقيع ..دذوارى ني.وان ,ي.ت ..دذوارى ني.وان فةلسةفةء سياسةت، تيؤرء ثراكسيس )كردار( نةهي.ل ,ي.ت) ..ماركس( فيكرء فةلسةفةى هي.ناية ني.و يان فةلسةفةء زانست نةهي.ل مرؤظى ئاسايي.وة ..ئةو مرؤظةى كة نازاني.ت فةلسةفة بةرى بة كوي.وةية، دةخوازى ئةو طةجةرى ثر:ؤليتاريا سةرطةردانء هةذارء بي.سةوادانةى كوردستانء ناوضةكةيش بةطشتى ،كة لة طيانى خؤيان بي.زارن.. بونيادةكانى )سةرماية(Capital -يان بؤ شيبكةينةوة؟ ضؤن دةتواني بةرامبةر ماتةرياليزمى مي.ذويىء ديالي.كتيكى زانستىء ر:ةخنةيى ,ةتى بةنامؤبون )ئيغتياب(ى مادىء طيانيان ر:ايانطرين؟! ياخود ضؤن حال بؤ ر:ونبكةينةوة؟! بي.طومان ثةسةندترين ر:ي.طةضارة ،ثةنا بردنة بةر دروشة ئايديؤلؤذيي.كانء ثراكتيزة كردنيانة لة كؤر:ى تي.كؤشاندا ..ئاسانتين ر:ي.طة بؤ هوشياركرنةوةيان دروشة ئاسانء بريقةدارء هةستء فيكر هةذي.نء ئومي.د بةخشةكان بو ..بةواتايي.كى وردتر ،ليةنة ر:ةواجدارةكةى فةلسةفةكة بو كة بريتيية لة ر:ةهةندة ئايديؤلؤذيي.كانى ماركسيزم.. ئةوانةى مرؤظى ضةوساوة 8
,نيادةكاتء ،طفتى دوار:ؤذي.كى دل ئاسودةى لةم دنيايةدا دةداتى.. }نيشت ماني.ك ى ئازادء ط ةلي.ك ى ب ةختيار{ ..يا ن } كار ط ة بؤ كارطةرانء زةوى بؤ جوتيارا ن{ و ...تد ،ك ة ل ةوان ةي ة هةندى .لةو دروشانة تايبةت بة ئاذاوةطي.ر:ة سةنديكايي.كانء، تةنانةت دروشى م ة سي حيي.كاني ش ب ن} ..ئا شت ى بؤ جيهان -وعلى الرض السلم{ ..ئ ة م درو شان ة وةك حةقيقةتى ر:ةها خرانةر:و ،جةماوةري.كى بي.شومار ثي.شوازيان لي.كردنء باوةشيان بؤ طرتنةوةء ،شي.وازى تي.كؤشانى دوليةنة طيايةبةر ..بةرامبةر ,يشدا ..ململنآء زؤرانبازى توندوتيذء ,تء لةني.و جةرطةى كؤمةل بة دةسةل خوي.ناوى لة ليي.كء ،ر:ؤشنبيىء هوشياريى لة ليي.كى دييةوةء ،بة ثشتبةست بة حيزبي.كى شيوعى كة لة هةمو ر:وي.يكةوة ثاشكؤء فؤتؤكؤثى حيزبى شيوعى سؤظيي.تى بو ..كة مؤركى ر:ي.كخراوي.كى تؤكمةى ,يينى عةسكةرتارى لةخؤطرتبو ..ئةوة ,ةتىء سيستمي.كى ثؤل ني.ودةول مةرجةعيةتى ئايديؤلؤذىء سةنتةرى ر:ي.بةرايةتى هةمو حيزبة شيوعيةكانى جيهان بو. بةمؤرة ماركسيزم بووة ئايديؤلؤذيايي.كى دؤطما ..بطرة هةندآ جار ر:ةوتى ر:يفؤرميزمىء هةلثةرستانةيشى دةطرتةبةر ..ئيدى بوارى ,ةكردني.كى داهي.نةرانةى ئازاد لةطةل .ماركسيزمدا بةر:ادةيي.ك مامةل 9
,ةتة ناوضةيي.كةماندا تةسكبؤوة ،نةتواني لةطةل .هةلومةرجء خةسل بيطوني.ني ..تةنانةت طةر:انةوة بؤ ر:اوي.ذةكانى ))لي.ني((يش زةحةت بو.. ,تيي.كانى هاندةدا سور بن لةسةر ئةوةى بةرنامةى حيزبى كة )ر:ؤذهةل ,تةكانيان(ء) ،تا دةتوانن بةلشةوى ر:وسى كتومت نةطوي.زنةوة ني.و ول ,تةكانى خؤيان بن(. ثابوندى هةلومةرجة تايبةتةندةكانى ول بةناضارى دةستيان داية ثي.ر:ةوكردنى ر:ةوتى ستالينى ..بةتايبةتى لة بوارى جةختكردنة سةر دروشة ئايديؤلؤذيي.كانء لة ثراكتيزةشداء ،بة بي.ئةوةى بزانن ئةم كةتنةيانداوة ،ئامادة نةبون هيض ر:ةخنةء بيو ,بكةنء ،هةر بيء بؤضوني.كى جياوازء بةدةر لةوةى بؤضوني.كى دى قبول خؤيان بةلدان )ئينحياف( دادةنرا ..ضونكة ئايديؤلؤذيا هيض كاتي.ك ,ةى ر:ةخنةلي.طرتنى نيية ..بةثي.ضةوانةى فةلسةفةوة ،كة بةبآ حةوسةل ر:ةخنةء خوي.ندنةوةى جياواز ناذىء دةثوكي.تةوة. بةمؤرة كارطةيشتة كةسي.تى ثةرستء ،ستالي ،يان ماو ،يان هةر ,تةرناتيظى ماركسيزمء ،ئومي.دى بةشةرييةتء، كةسي.تيي.كى دى ،بووة ئةل هةروةها وابةستةيىء ،ر:اثةر:اندنى فةرمايشتةكانى حيزب بةبآ ضةندو ضونء) ..ر:ايثةر:ي.نة ئةوجا طفتوطؤى لةسةر بكة!(...تد. ئةو نةوةية ..بةتايبةتى ر:ؤشنبيان لةذي.ر سايةى ئةو زةبرء زةنطانةدا ثةروةردة بون ..وةل .ئةطةر تاك وتةرايش بوبي.ت ،كةساني.ك لةني.وياندا هةبون ماركسيزميان وةك فيكرء فةلسةفةش ناسيبي.ت. ,م جياكردنةوةى فةلسةفة لة ئايدؤلؤذياء لةني.و ماركسيزمدا ئةطةر بةل كاري.كى مةحال .نةبي.ت ،ئةوا طةل .دذوارء سةختة ..ضونكة هي.زى ماركسيزم لةوةداية دةرفةتء ئازادييةكى بةرينى بؤ ر:ةخساندوين ..تاكو بتواني ,ي.rم: ,سةنطاندنى جياوازى بؤ بكةين ..ثي.ت سةير نةبي.ت كة دةل تةفسيء هةل 10
ر:ي.طةى ثي.داوين تةفسية جياجياكانى بطاتة دذواريش ..نهي.نى زيندوي.تىء بزي.وى ديالي.كتيكى زانستيانةى )ماركس( لة كؤكردنةوةى دذواريي.كانيداية لةني.و خؤيدا ..تا ئةوةى ئاوي.تةبوني.كى نازدار لةني.وان خؤىء ئايديؤلؤذيادا دي.تة ئاراوة ..بةجؤري.ك نة ئةويان )واتا فةلسةفةكةى( بةبآ ئةمء ،نة ئةميان )واتا ئايديؤلؤذياكةى( بةبآ ئةو هيض مانايي.ك نةبةخشن. ,ي.م ..بة فةلسةفةكة ثشت ئةستورمء ،ر:ي.ى ئةم كة ئةمةيش دةل شيكردنةوة ديالي.كتيكيانةم ثي.دةدات ..دةنا ئايديؤلؤذياكةى ئةم ئازادييةم ,دا بكات! ثي.نابةخشي.ت ..دور نيية لي.ثي.ضانةوةيي.كى بي.بةزةييانةشم لةطةل ئةما حةزدةكةم ئةوةيشت بؤ ر:ونبكةمةوة ،تةنانةت شيكردنةوةء تي.طةياندنء قةناعةتثي.كردنى جةماوةر بةو دروشة ماركسيانةى تؤ وا بة سوكء ئاسان بؤيان دةر:وانيت.. ل ة ضاو درو ش ةكان ى د ى – بةتايبةتى دروشى ئايينىء نةتةوايةتى-دا ،زؤر زةحةتء ثر :دةرديسةر بون ..وتووي.ذكردنء ختوكةدانى هةستى نةتةوايةتىء بر:واى داضةسثيوى ئاييء ،جؤشدانيانيان كاري.كى هي.جطار ئاسانة ..تؤ دةتوانى بةبي.ئةوةى ثي.ويستت بة عةقلء شيكردنةوةى زانستيانة بي.ت ختوكةى غةريزةكانيان بدةيتء ،بة تةنيا وتار )خوتبة(يي.كى طةرموطور:ى مةلى مزطةوتي.كت بةسة ,مان بةرةو فتوحاتء غةزاء شةر:كردن تا دةيانء سةدان هةزار مسول بةر:ي.خةيت بي.ئةوةى واتاى وشةيي.كى عارةبى قورئان بزانن ..هةروةها بة ثلةيي.كى بالتر بؤ كي.شة نةتةوايةتىء ر:ةطةزثةرستيي.كانيش ..وةل .ئةو 11
دروشة ماركسيزمانة دروشى زانستيانة بون ..بؤ تي.طةياندنء شيكردنةوةيان ناضاريت دةبي.ت لةتةك عةقلياندا قسة بكةيت نةك ,ياندا بةرةور:وى بارخانةيي.ك ئايدياء بر:واء ئيمانى غةريزةيان ..دةبآ لةطةل ضةسثاويان ببيتةوة ..دةبي.ت كي.شةكان لةطةلياندا يي.كليى بكةيتةوة.. كي.شةى ئينسان لة ئاسانةوة بي.نيتة سةر زةوى ..ئينسان بةر لة خاكء خؤل بكةيتةوة بةتةوةرء سةروةرى هةمو كي.شةكان. شوان ئةحةد :ئيوة نةوةييكن طلةييكى زؤرتان لةسةرة، نةوةييكن طوناهبارن بةوةى لةجياتى ئةوةى وةك ر"ؤشنبييك سةوداى فيكرىء فةلسةفى لةطةل "ماركس"دا بكةن ،ضون ماركستان ثةستاندة نيو شانةء ر"يكخستنة حيزبييكانةوةء، فةلسةفةى ماركسيزمتان كورتكردةوة بؤ "سةرخانء ذيرخانء ديكتاتؤريةتى ثرؤليتارياو ...هتد" ..وةها مامةل2ةييك هةل2ويستى بآ قةيدء مةرجى خؤتان بو ،يان لة سةرةوةر"ا ،حيزبء ر"يكخراويكى ئايديؤلؤذى ثييكردن؟ ,ة ..نةتةنيا لةبةر ر"ةوف حةسةن :ئةم طلةيىء تؤمةتباركردنةشتان قبول ئةوةى لة وةرطرتنى ر:ةخنةى بةرامبةردا كابرايي.كى سنطفراوانء بةس.. ,كو كةمتازؤر لة خؤمء هاور:ي.يان بةطومان لةوةى تةنانةت توانيبي.تمان بةل "بةجوانى" ئةو ضةمكة ئايديؤلؤذيانة "سةرخانء ذي.رخان ،ديالي.كتيكى ماتةرى ،زي.دةبايى ،ديكتاتؤريةتى ثر:ؤليتاريا ...تد"مان ئاخنيبي.تة ني.و ,ي.م بةجوانى.. شانةكانى حيزبء ،خانةكانى مي.شكى تي.كؤشةرانةوة ..دةل ,كو ضونكة ئةو ضةمكانة نةهةر هي.جطار نوآء سةردةمانة بون ..بةل بنةماى ..ياخود ميكانيزمى هةذاندنى فيكرى مرؤظى كورديان لة دوتوي.دا 12
,طرتبو ..بةتايبةتى لةني.و سيستمء ثي.كهاتة بةربادةكةى ئةم دةظةرةدا.. هةل ئةوانة توي.شويي.كى ثي.ويستى كري.كارانء جوتيارانء ،كاسبكارء فةرمانبةرو ...تد ،بون. ئي.وة دةزانن فةلسةفة مؤري.كى سةقامنةطي ،يان جيوة ئاسايى لة ,مي.كةوة بةرةو ثرسياري.كء ،لة ثرسياري.كةوة بةرةو خؤطرتووةء ،لة وةل ثرسياري.كى دى فرتةدةكاتء ،بةمشي.وةية بةردةوامةء كؤتايى بؤ نيية ..كة لةم دةظةرء هةلومةرجة قةيراناوييةداء ،بةنيسبةت ئةو ضيء توي.ذانةى بةزةبرترين فشارى قةيرانةكانيان بةسةرةوةية ..ئةو كارة بةجؤري.ك لة "حيكايةتى مي.ش" دةضو ،بطرة لةو كةفوكولء طيانة شؤر:شطي.ر:ييةيانى دادةمركانةوة. من لي.رةدا دةخوازم بةر:اشكاوى ئةوة بدركي.نم طرفتى سةرةكى ،ياخود ئةوةى تؤ بةطوناه ناوت لي.ناء ،بةرةور:وى ئي.مةت كردةوة ..زؤر لةوة ,ةى ئةوتؤمان هةبوة ،مةطةر هةر خؤمان ثةييان تي.ثةر:ى كردبو ..ئي.مة هةل ثي.بةرين ..هةر بؤ نونة ،ئي.مة طةل .جار دةكةوتينة جةنطى بةرطريكردن لة وتةء تي.زي.ك كة بةناوى ماركسيزم ،يان بةناوى خودى )ماركس( خؤيةوة لة ليةن دوذمنانةوة بةرةور:ومان دةكرايةوة ..كة نةهى )ماركس( بو ،نة لة ئةدةبياتى ماركسيزمدا بةو مةبةستة شي.وي.نراوة دةربر:راوة ..واتا داكؤكيمان لة شتي.ك دةكرد كة )ماركس( مةبةستى نةبوة ..ض لة ر:وى ئايينةوةء ،ض لة ر:وى نةتةوايةتيي.وة!. بةنيسبةت ر:ؤشنبيانيشةوة ..ثي.مباشة ئةوة بزانن لةني.و حيزبء ر:ي.كخراوةى شيوعيي.كاندا ،ر:ؤشنبيان كةمتازؤر جي.ى طومان بون ..بة ثشو كورتء ،تةنانةت هةندآ جار بة نؤكةر "خزمةتكار"ى بؤرذوا ،يان داكةوتةى بؤرذوا دادةنران" ..ئةدى خؤ لة ئاسان نةكةوتونةتة خوارةوة- 13
,ي.ت."- وةك )لي.ني( دةل دادطةييكردنة حيزبيي.كةى "ياقوب كؤهي.ن" نونةيي.كى زةقى ئةم دياردةية لة مي.ذوى حيزبى شيوعى ئي.راقدا ..كؤهي.ن وةك ر:وناكبيي.ك دةيواست ضوارضي.وةء قةفةزةكانى ضةند ضةمكي.كى ئايديؤلؤذى بشكي.ني.تء، ميكانيزمي.كى ماركسيزمانةى طوناو لةطةل .واقيعى ئي.مةدا ثياد ة بكا ت ..ئ ةوي ش } ب ة ثشتبةست بة قوتابيانء ئنتليجنسياو ثيتى بؤرذوا بةطشتى ،دةشآ سؤشياليزم لة ئي.راقدا بهي.نري.تةدى ..ثشتبةست بة كري.كارء "جوتيار" ثي.ويست نيية.. ضونكة كةمينةنء ،هوشيارى ضيناي ةتيشيا ن لواز ة{ ..ئ ة م تةفسيء خوي.ندنةوة نوآء زيرةكانةيةى ياقوب ،بة نامؤء لة دروشى ستاتيذى حيزب لدان دانراو ،بة فةرمانى هاورآ )فةهد( لة حيزب دةركرا ..ضونكة هاورآ ياقوب لة بيور:اكةى ثاشطةز نةبؤوة. ,ةمبازي.كى بوي.رانةء تةحةدايي.كى ئةطةرضى ئةوةى هاور:آ كؤهي.ن قةل ,م بي.هاوتاى فيكرى بو دذى تةقاليدةكانى حيزبء دروشة زةقةكان ..بةل ,ة زبرةكةى هاورآ فةهديش لة زي.دة دةربةستبونى بة تؤكمةيى مامةل ر:يزةكانى حيزبء ،ئينتيماء خؤشةويستى بؤ كري.كارانء جوتيارانةوة بو.. 14
جطة لة كاريطةريى شةخسييةتى ستاليء ،هةروةها )لي.ني(يش بة سةريي.وة ..هةرضةندة )لي.ني( جاروبار ئاور:ى لة دةورى ر:ؤشنبيانيش داوةتةوةء ،بةتايبةتى لة كتي.بى"ما العمل"دا ،بةئاشكرا ثي.ويستيى حيزب ,ى ر:ؤشنبيان دةخاتةر:و ،كة ئةوان دةتوانن فيكرء فةلسةفةى بة ر:ؤل ,ةء ،بؤ ,م بؤ ئةو ر:ؤذطارة جةنال ,كى شيبكةنةوة ..بةل )ماركس( بؤ خةل حيزب "بةتايبةتى" هي.شتا زوبو بؤئةوةى شي.وازء ميكانيزمةكانى خةبات "ثراكتيزة" بةباري.كى ديدا ببي.ت ..دوايئةوةى نةدارء ر:ةندةران بؤ ئةو ئةركة مي.ذويية ثةروةردة كرابونء ،ورةء طيانى خؤ بةختكردنيان تي.دا بةجؤري.ك ضي.نرا بو ..ثاشطةز بونةوة لي.ى ض بةنيسبةت حيزبةكة خؤىء ،ض بةنيسبةت حيزبى فةرماندةء ستالينى )زةعيم(يشةوة لة سؤظيي.ت كارى كردة نةبو ..ضونكة كاتآ حيزبى شيوعى لة ئي.راقدا دامةزرا ،تاكة حيزبي.كى شيوعى خاوةن دةسةلت لة جيهاندا هةر حيزبى شيوعى سؤظيي.تى بو) ..كؤمي.نتن(يش هةر لة ر:وسيا بو ،هةر لةوي.شةوةء بةثي.ى ميزاجى ستالي ر:ي.نمايية فيكرىء ئايديؤلؤذيي.كان بؤ شيوعيي.كانى جيهان دةستةبةر دةكران. ئةما لةطةل .هةمو ئةمانةشدا ..ئي.مةى ر:ؤشنبيانء نا ر:ؤشنبيان، كةسان بة تؤثزى ئةو ر:ي.بازةمان بةسةردا نةسةثي.نرا بو ..بةوثةر:ى ئازاديي.وة ر:ي.طةى تي.كؤشانان لةثي.ناوى يي.كسانىء ئازادىء دادثةروةرىء ,بذاردبو ..بةقةناعةتيشةوة ئايديؤلؤذياى )ماركس(مان مرؤظدؤستيدا هةل خزاندبوة ني.و شانةكانى حيزبء ني.و جةرطةى ميللةتيشةوة ..هةرضيي.كمان بزانياية بةئاراستةكارىء بآ ئاراستةكارى حيزب في.رى ئةوانيشمان دةكرد ..هةر لة ديكتاتؤريةتى ثر:ؤليتارياوة "كة طةورةترين طري.ى دةرونى لى دوذمنانى ماركسيزم دروستكردبو" تا بة يي.كر:يزى كري.كارانى 15
جيهانء ،ذي.رخانء سةرخانى ئابورىء نامؤطةرايى "الغتاب"ى مادىء دةرونى ء...تد ،دةطات. ,ك ..يان بةمةبةستى برالة! ئي.مة لة خؤشيدا ،يان بؤ ضةواشةكردنى خةل شي.واندنى ماركسيزم ئةمةمان نةدةكرد ..ئي.مة هيض ر:ي.بازء فيكرء ,كى ثآ فةلسةفةء تةنانةت تولة ر:يي.ةكى ديكةمان لةبةردةمدا نةبو خةل هوشيار بكةينةوة جطة لة ماركسيزم ..تةنيا ئةو فيكرء ر:ي.بازة بو شايانى ئةوة بي.ت ذيانى خؤمانى بؤ تةرخان بكةين. قسةى زل ني.و كتي.بء ر:ؤذنامة شتي.كةء ،واقيعء قوربانيدان شتي.كى ديكةية ..ئةويان قاقةزء مةرةكةبةء ،ئةميان جؤطةلةى خوي.نء ثةتء طوريسى سي.دارةء ،ئةنن ئةننكردنى ئي.سكء ثروسكة ..ئي.مة بةحوسنء ر:ةزاى خؤمانء بةطيانى خؤمانء بةضةشتنى ئازارء زيندانىء ...تد، تؤوي.كى فيكرىء شارستاني.تيمان ضاند ..لة كاتي.كدا دةستةء تاقمء ,ثةى جاشايةتىء خيانةتكاريدا بون ،يان دةورء حيزبةكانى دى ،يان لة هةل ,ةكيي.كانيان دابو.. خول كي.شة خي.ل يان ضةمكة تاريكةكانى خورافياتء ميتافيزيكيان بةني.و ,كة ميللةتدا بلودةكردةوةء ،خةل طونا هء بي.س ةواد ةك ة ش – ك ة زؤرينةى ثي.كهاتةى ميللةت بون -بةر:ادةيي.ك كةوتبونة ذي.ر كاريطةرييانةوة كة بةتوندى دذايةتييان دةكردين ..جا دةشآ ئةو دذايةتييةش بةمةبةستى ثاراستنى بةرذةوةنديية تايبةتيي.كان بوبآ ،يان دةسةلتى ئايينىء دنيايى هةستء غةريزةكانيانى هةذاندبن ،يان هةر لة نةفامى خؤيانةوة ,وى تايبةت بة ,قول بوبي.تء....تد ،وةل .بيطومان لة بيء فةلسةفةيي.كى هةل 16
خؤيانةوة نةبوة. شوان ئةحةد :بؤضى لة هةمو ئةو شاكارة مةعريفىء فةلسةفيية طرينطةى"ماركس"و ،هةمو ئةو خويندنةوة جياجيايانةى بةدريذايى سةدةى بيستةم لةسةر فيكرى ئةو نوسران ،هيمةتيكتان نةكردء ،هةنديك لةو نوسراوانةتان وةرنةطير"اية سةر زمانى كوردى ،بؤ ئةوةى ئةمر"ؤ كتيبخانةى كوردييان ثآ ئاوةدان بوايةتةوة ؟! ر"ةوف حةسةن :لة سةرةتاوة دةبآ ئةوةمان ل ر:ونبي.ت ئةو كةسةى خوي.ندةواريى هةبواية ،عةرةبيشى دةزانى ..زمانى عةرةبى لة ثؤل يي.كى سةرةتايي.وة دةخوي.نرا ،جطة لة قورئانيش كة لة حوجرةكاندا دةخوي.نرا. ,ي.م كة لة سةرةتاوة ..تانزيكى شةستةكانى سةدةى بةر:اشكاوى دةل ر:ابردو ..ئي.مة خؤيشمان لةو شاكارة فةلسةفيية طرينطانةى )ماركس( بةطشتى بي.بةرى بوين ..زؤربةيانان هةر نةديبو ..تةنانةت بؤ زمانى عةرةبيش تةرجةمة نةكرابون ..بؤ يي.كةمي جار تةرجةمةيي.كى دةسخةتى عةرةبى مانفيستؤ "البيان الشيوعى" لة شانةكانى حيزبدا دةستاودةستى ثي.دةكرا ..واتا بةعةرةبيش ضاث نةكرابو ..بي.طومان هؤى ئةمةش ئاشكراية ..دواتر كة بةنهي.نى ضاثكرا بةنهي.نيش دابةشدةكرا و ..بةدةست ,ي.كدا بطياية ..دةبوايآ باجي.كى طرانييان بداية. هةر كةسي.كء لة هةر مال لة سةرتاثاى ئي.راقيشدا تةنيا يي.ك كتي.بخانة هةبو هةندآ سةرضاوةى فيكريى ماركسى تيا دةستبكةوي.ت ،ئةويش كتي.بخانةى "مةكنزى" سةر شةقامى ر:ةشيدى بةغدا بو ..بة زؤريش بة زمانى ئينطليزى بو ..دةبوايآ زؤر بة حةزةريشة بانكر:ياية ..ئةما جطة لة طرانى تةرجةمةى سةرضاوة 17
,وكردنةوةش طرفتي.كى ر:استينة فيكريي.كان بؤ كوردى ،كي.شةى ضاثء بل ,دراء ،تا ئي.ستة ضةند جاري.ك "مانيفيستؤ"كةى بو ..دواتر هةندى .هةول ,ز" بةكوردى ضاثكراوة ثي.شتيش ضةند ناميلكةيي.ك كة "ماركسء ئةنطل زي.ت سةبارةت بة شي.وازى تي.كؤشانء ،ميكانيزمةكانى ثراكتيزةكردنى ,نى ماركسيزم بو لة هةلومةرجى دةظةرةكةماندا ،بلوكرانةوة ..لة سال حةفتاكانيشدا جطة لة ضةند ناميلكةيي.ك لةمةر :دايلةكتيك ،ضةثك ,دا بةكوردى ضةثكيش وتةكانى "ماوتسى تؤنط" لة ناميلكةى بةرباخةل ضاثكران. ,وكراوة حزبيي.كاندا ،ض ئةمانة جطة لة نوسينطةلي.كى بةردةوام لة بل بةنهي.نىء ض بةئاشكرا ،تي.ياندا جاروبار ئةطةر بة سادةييش بوبي.ت ئاور :لة هةندى .كي.شةى فيكرىء فةلسةفى دةدرايةوة. بةهةر حال .ئةمانة هيضيان تينوي.تى ر:ؤشنبيانى كوردمانى نةدةشكاندء ،ئي.مةيش و.ير:ايئةوةى هةستمان بةوة نةدةكرد تةرجةمةكردنء ضاثء ثةخشى شاكارةكانى"ماركس" ئةركى سةرشانى ئي.مةية ..لة هةمان كاتدا كةسي.كى ئةوتؤمان تي.دا نةبو بتواني.ت ضةمكة فةلسةفىء زاراوةء ئيديؤمة زانستىء فيكريي.كان بكاتة كوردى ..تةنانةت تواناى ئةوةشان نةبو بةباشى لة هةندي.كيان تي.بطةين ..بةتايبةتى لة جزوبةندةكانى سةرماية )كاثيتال( ..تةقةى سةرمان دةهات. بةنيسبةت خوي.ندنةوة جياجياكانى بيمةندانى ماركسيي.وة ..ئةوة هةر زؤر بظة بو ..تةنيا وتةنيا يي.ك جؤر خوي.ندنةوةى ماركسيزم هةبو ،ئةويش خوي.ندنةوةكانى"دارالتقدم"ء "مي"ى سؤظي.تى بو كة بةثوختةترين سةرضاوةمان دادةنا ..تا كؤتايى حةفتاكانيش جطة لةوانة هةمو ,ةم دةدرا. خوي.ندنةوةيي.كى دى بةلدان "ئينحراف" لة ماركسيزم لةقةل 18
,م زؤربةى شاعيانء ضيؤكنوسانء ر:ةخةطران ..بة شي.وازى بةل هونةريى خؤيان ،ماركسيزم لة بةرهةمةكانياندا ر:ةنطى دابؤوة ..بةتايبةتى ليةنة ئايديؤلؤذيي.كةى لة سةرةتاداو ..ئةما ثةل بؤ ليةنى فيكرىء فةلسةفةكةش بةطشتى هاوي.ذرا ..شاعيانى ميللى كورد زؤربةيان خؤيانء بةرهةمةكانيان بؤ ئةم مةبةستة تةرخانكرد ..دواتر لة بةرهةمة ,بونةوة ..لة هةردو باريشدا بةزماني.كى ئةدةبيي.كاندا زي.ت بةني.ويدا قول ,كيان وريا كردةوة ،بآ طوي.دانة ئاسانء ثاراوء ،هةروةها ر:اديكالنةش خةل ,ةت دةبن) ..طؤران(ء ,تدارانى ثآ سةغل ئةوةى تا ضةند حوكمةتء دةسةل )قانيع(ء )مفتى ثي.نجوي.نى(ء طةلي.كى دى نونةى زؤر لةبةر ضاوى نةوةى ثي.ش ئي.مةن ..بةكورتى ئةدةبء هونةر كرانة طؤر:ةثانى ململنآ فيكرىء فةلسةفيي.كانء ،ئةمةيش وي.ر:ايئةوةى بةئاسانىء جوانى بةجةماوةر دةطةيشت ،لة هةمان كاتيشدا كةمت مايةى لي.ثي.ضانةوةء مةترسى تؤمةتباركردن بو. ,ةتي.كةوة ،ئةويش قسةكردن بي.ت ,مةدا كةوتبي.تمة غةفل دةترسم لةم وةل لةبرى كةسانى دى ..ضونكة بي.طومان هةر ر:ؤشنبيء ئةديبء ,مء قسةى خؤيان هةيةء ،لةوانةية تي.كؤشةري.كى ماركسيست وةل ,مدا جياواز بن ..جا لةبةرئةوةى وا هةستدةكةم ئةم كةمتازؤريش لةطةل ثرسيارة زي.ت ثي.وةندى بة منةوة هةية ..يان هي.ندةى ثي.وةندى بة منةوة هةية لة وةلمةكةشدا زي.ت مةبةستم ئةوةية من ئةو كارى تةرجةمةكردنةم بةئةركى خؤم نةزانيوةء ،هةرهيض نةبآ ئةوسا تواناى ئةوةم نةبوةء ،لة ,ى ,بذاردء ،تا ئي.ستةش سةرقال دنياى ضيؤكء ر:ؤذنامةطةريدا ر:ي.بازي.كم هةل ئةو ر:ي.بازةى خؤمم ..لة ناوةر:استى هةشتاكانيشدا وةك ئاطادارم طةل كتي.بى مي.ذويىء فةلسةفى ماركسيزم تةرجةمةكران. 19
شوان ئةحةد :كة ماركسيزم ديتة ولتى ئيمة ،نةوةييك لة طةل خؤى ر"اثيضدةكات ..سةردةمانى ئيوة كةسيك ماركسى نةبوايآ شةرم بو ..تةنهاء تةنها ثياويكى وةك "مةسعود مةمةد" توانى لةذير جةبرى ئةو ئايديؤلؤذياية قوتاربآء ،ئةو تةوذمة لةطةل خؤيدا ر"اثيضى نةكات ..بةر"است ئيوة وةك "مؤد"يك شوين ماركسيزم كةوتبون ،يان قةناعةتيكى كؤنكريتيان ثيى هةبو؟! ,ى ...نةك هةر بةنيسبةت ر:وناكبيانى ئةو سةردةمةوة ر"ةوف حةسةن :بةل ئةوةى ماركسى نةبوايآ شةرم بو ،يان بةلةكاروان جي.ماوء كؤنةثةرستء، ,كو بةنيسبةت تةنانةت بةبةكري.طياوى ئمثرياليزميش ناوزةد دةكرا ..بةل حيزبة "ناسيوناليزم!"ةكانيشةوة هةروابو ..تا وايان لي.هات لة ثةير:ةوء ثر:ؤطرامةكانياندا ئي.ماذةيان بةضةند ضةمكء ر:ةهةندي.كى ماركسيزم دةدا، تا بةكؤنةثةرستء دةمارطييى ر:ةطةزء نةتةوايةتى دانةنري.ن ..تةنانةت كار طةيشتة ئةوةى طروثي.كى دذة شيوعىء ماركسيزم بة)ماويزم( خؤى ئارايشت بكاتء ،حيزبي.كى وةك كاذي.ك ناوى حيزبةكةى بكاتة "ثاسؤك" تا جي.طةى زاراوةى سؤشياليزمى تي.دا بكاتةوة. بابي.ينةوة سةر ر:ؤشنبيانء ،هؤكارى شةرمكردنيان لة ماركسيست نةبونيان. ماركسيزم وةك بيوباوةر:ي.كى ثي.شكةوتنخوازى زانستيانةء شارستاني.تيانة ..لةطةل ،.يان لةني.و ضةندين ر:ةوتء ئايديؤلؤذياى ديكةدا ,ةكىء ئايدياليستانة، لة كوردستاندا دةذيا ..زوربةيان كؤنةثةرستانةء خي.ل يان ميتافيزيكيانةء ،ر:ةطةز ثةرستانةشبون ..وت زؤربةيانء نةموت 20
هةمويان ..ضونكة لةني.وياندا ر:ةوتي.كى كوردايةتى ر:ةسةن هةبو ،كةمتازؤر نوي.نةرايةتى خةباتى نةتةوايةتىء مي.ذووة دي.رينةكةى دةكردء بةشؤر:شى ئةيلول دري.ذةى ثي.دةدا ..هةمديسان كةمتازؤريش بوارى نةدابو نةزعةى شؤظي.نيستى نةتةوةيى هي.لنةى تي.دا بكات ..تةنانةت شي.وازي.كى ماركسيانةيشى طرتبوةخؤ ..ئةويش بةسةركردايةتى ثارتى ديوكراتى كوردستانء ر:ابةرايةتى مةل مستةفاى بارزانى بو. جا ئةو شةرمةى باستكرد ،لةو طومانلي.كردنةدا بو كة داخؤ ئةو ر:ؤشنبية لة دةرةوةى ماركسيزمدا بةكوي.وة طيساوةتةوة؟! هةمديسان ,ي.ى ئةو كةسة بةر:استى ر:ؤشنبي بي.ت!؟ ضونكة لة طومان لةوةى تؤ بل ماركسيستةكان بتازآ "هيض" كةسء جي.طةء ليةنء دةستةء تاقمي.كى دى لة ئارادا نةبون ر:ؤشنبي بن ..ياخود فيكرء فةلسةفةيي.كيان هةبي.ت. بي.طومان هؤكارى ديكةش بؤ دورةثةري.زى ،يان دوذمنايةتيكردنى ماركسيزم زؤرنء ،لة دري.ذةى قسةكاندا ر:ةنطة ئي.ماذةى ديكةى تي.دابي.ت. ,ي.م :بر:واناكةم جارآ با ئةوةت ثي.بل )مةسعود مةمةد( "تةنهاء تةنها" –و ة ك د ةل,ي.ي ت -تاك ة ثياو.ي ك بآ ل ة زةبرى ئةو شةرمكردنةء ،لة ماركسيزم "بة فيكرء ئايديؤلؤذياوة" قوتارى بوبي.ت. نا برالة! تةنيا "مةسعود مةمةد" نةبو ..زؤرى ديكةش بونء ،طشتيان دةناسمء ،ثي.مباش نيية ناويان ر:يزبكةم ..نةوةك قسةكانى ديكةم ر:استةوخؤ هةستيان بريندار بكات. ,كو كةساني.ك بون بةبآ ئةوانة ثياوانى لة ماركسيزم قوتاربو نةبون ..بةل ثشتبةست بة هيض فيكرء فةلسةفةيي.ك ئيعلنى جةنطيان لةطةل 21
شيوعيي.كاندا كردء ،لة سةنطةرى دذةماركسيزمدا ضونة كةمينةوة.. لةوساوة تا ئي.ستة بةيي.ك وشةى خؤيان ر:ةخنةيان نة لة فيكرء فةلسةفةى ,طرتبو ..ئةوةى ماركسيزم طرتووةء ،نة لةو بلؤكةى ناوى سؤشياليزمى هةل وتويانةء نوسيويانة ..يا تيء توانى ر:ؤذانةء جوي.نى بازار:ى بة دروشمء سةركردةء تةنانةت شةهيدانى ئةو ر:ي.بازء كاروانة بووة ..يان وةك جاسوس ر:ذي.ميان ئاطادار كردؤتةوة لة "مةترسى تةشةنةكردنى كوردانى ,ةتدا" ..يان هةر ماركسى لة دةزطة ر:ؤشنبييية كوردييةكانى دةول ر:استةوخؤ بة ضةكء ثارةء زانيارى لؤجستيانةى ر:ذي.م شيوعى قر:انء ,ةتدا ..ضةند بيء ثيشتئاشانةكانيان كردووة ..ياخود لة باشتين حال بؤضونء ر:ةخنةيي.كى بيمةندة ماركسيستةكانى "وةك :ثليخانؤظء ترؤتسكىء طراميشىء كاوتسكىء كاميني.ظء زينؤفيي.ظء بوخارينء ,ميؤ تؤلياتىء لؤكاشء طارؤدى ...هتد"يان برؤدؤن باكؤنيء ثال بةسةقةتى كاوي.ذ كردؤتةوة ،هةروةها ر:ةخنةء هي.رشةكانى ضةند كةسي.كى دى لة دذة ماركسيزمةكانى ئةوروثايان دوبارة كردؤتةوة ..تةنانةت بؤ ئةم مةبةستة سوديشيان لة ئةدةبياتى سياسى حيزبى بةعسيش وةردةطرت.. بةزؤريش لةذي.ر دةوارى كوردايةتيء لةذي.ر مي.زةرء كةشيدةى ئايينداء.. جاروباريش بةناوى بي.ليةنى ،يان بونطةرايى )وجودى(ء ،ثوضطةرايى )عةبةسي(ي.وة. ,م بةكةمي.ك لي.كدانةوةى بارى سايكؤلؤذيانة بؤيان ..كتوثر بةل ,ي.نء هةستدةكةيت ئةوانة قوربانيى ترسء لةرزي.كن ..هةرضيي.ك دةكةنء دةل دةنوسن لة ثي.طةى ترسةكةيانةوةية لة فيكرء ئايديؤلؤذياء دروشةكانى )ماركس( ..نةك لة ثي.طةى ر:ةخنةى زانستيانةء ديالؤطء دذة خوي.ندنةوةى ماركسةوة. 22
ئةمةيش زي.ت لة ئةنامى ئةوةوة بو ..ماركسيزم كتوثر :بة ديوى ,وى هي.نا ..دابر:ان ،يان خةباتء ململني.ى ضينايةتي "ثراكتيزة"دا شال ,كاني.كى لي.كتازانى ني.وان تيؤرء ثراكتيك ،يان فةلسةفةء ئايديؤلؤذيا ..خةل بي.شومارى لةطةل .خؤيدا ر:اثي.ضكردة ني.و ر:يزةكانى تي.كؤشانةوةء، كةمينةيي.كيشى تةرةكرد ..ترسي.كى كوشندةى خستة هةناوى ئةمانةى ,كدارء خاوةن بةرذةوةندى بةطشتى.. دواييةوة ..ض نوسةرء ض مول ,يةتىء...هتد ،كةوتنة ساماندارء خاوةنانى ثلةء ثايةى ئايينىء كؤمةل بةر ئةطةرء مةترسى تةفروتونابونى بةرذةوةنديي.كانيان ..يان هةر هيض ,ينيان هاتووة".. نةبي.ت وا لة شالوةكة تي.طةيشتبون "ماركس بؤ ر:امال ضةمكى ديكتاتؤريةتى ثر:ؤليتارياش ..طوايآ هةر هةمو ئةو طؤر:انكارييانة ,مء زؤرء ,ةى زول لةم ولتة بآ ثرؤليتاريايةدا دةكاتء ،تؤل مشةخؤريي.كةشيان لي.دةكاتةوة. ئةمانة بة خوي.ندةوارء بي.سةواديشيانةوة مافى خؤيان بو لةو خةندةقى دذة ماركسةدا سةنطةر بطرنء ،داكؤكى لة بةرذةوةنديي.كانيان بكةن ..ئةمة ,م بي.نء بيكةنة موزايةدة كردن بة سوننةتى ذيانء ململني.كةيةتى ..بةل ,كو كوردايةتيي.وة ،ئةمةيان نةهةر ثاكانةء درؤء بيانويي.كى ئاشكراية ،بةل مايةى شةرمةزاريشة. ئةوةتا "مةسعود مةمةد-ى نونةى ني.و ثرسيارةكةت "-لة دوا وتووي.ذى بلوكراوةيدا ..بةوة قايل نيية دةسثي.كى مي.ذوى شؤر:شى ئةيلول ر:زطاريوازى ميللةتى كورد بةسةرؤكايةتى بارزانى لة ر:ؤذى ""11ى سي.ثتامبةردا بي.ت ،كة يي.كةمي ر:ؤذى ثي.كدادانى ثي.شمةرطةى كوردستانة ,كو دةخوازي.ت ضةند مانطي.ك بةرةو لةطةل .سوثاى كؤمارى ئي.راقدا ..بةل دواوة بيطي.ر:ي.تةوة ..بؤ ئةو ر:ؤذانةى دةرةبةطة كوردةكان دذى جوتيارانى 23
,طرتء ،وا دةخوازي.ت مي.ذوى شؤر:شةكة لةو ئانء ساتةوة كورد ضةكيان هةل دةستثي.بكات كة جوتياركوذى دةستيثي.كرد!. ئةما بؤ بةشى دوايى ثرسيارةكةش ..ئةطةر ئةو "ئي.وة"ية مةبةستتان لة "من" بي.ت ،يان مةبةستتان لة هةمومان بي.ت ..ئةوا هةمديسان تةنيا ,مبدةمةوة. بةناوى )ر:ةوف حةسةن(ةوة ئةتوان وةل ,هي.نانةوة ,ي.م ..بةبآ ماركسيش ..هةر لة ضاوهةل بةر:استى ثي.تدةل هةستمكرد هاتومةتة ني.و جيهاني.كةوة زؤر سةقةتة ..تا بينةقاقاى لة ,ةء ضةوتى ,آ هةل ضةتةطةري.تىء ضاوءر:اودا نقومبوة ..جيهاني.كة لة تؤثةل دروستكراوة ..جيهاني.كة سةطةل تي.يدا دةذىء دي.تء دةر:واتء ،وةك ,ي.ت" :كاروانةكةيش هةر حةثةحةثي.تى" ..جيهاني.كة )جةلل زةنطابادى( دةل جي.ى هةمو در:ندةء دةعبايي.كى تي.دا دةبي.تةوة "ئينسان" نةبي.ت. ,بةندى ر:استينةى ضؤن كاري.كى وا بكةين ئةم جيهانة ببي.تة مةل ئينسانء ،ئينسان تيي.دا سةروةر بي.ت؟! ئايا هيض ضاري.ك نييةء ،دةبي.ت ئي.مةيش ببينة طورط ،تا لةطةل .طوركة ثاشاء طوركة خةليفةء ،طورطة سةرةك كؤمارء طورطة سةرةك عةشرةتء ,طةء طورطة باوكء طورطة ياساء طورطة ئاييء طورطة حيزبء طورطة كؤمةل طورطة براطةورةء طورطة مامؤستا و..ء ..ء ..هةمو طورطةكانى ديكةشدا ,بكةين؟ هةل ,بةء ضنطء نينؤكى ئةو طورطانة ياخود بةهةمومان هةو,لى .بدةين كةل بكةينء ،بيانكةينةوة بة ئينسان؟ لة ماركسيزمدا سةرةداوةكانى ضارةسةرء ر:استكردنةوةى ئةم جيهانة طورطةليزمةم بةديكرد. ,ي.تيمةوة دوراودور ،بي.ئةوةى بةباشى )ماركس( بناسم.. هةر لة مندال 24
هةميشة لةتةكمدا ضاوشاركي.ى دةكرد ..دةمبينىء لةناكاو لي.م بزر دةبو.. ,ي.ى ئةم طورطايةتيةى لة قالوبةلوة طومانء طومانء بةردةوام طومان ...تؤ بل دري.ذةى كي.شاوة ،بةم كابرا ر:يشء سي.ل .ثانء سةر ر:وتاوةء ني.وضةوان نورانيية مرؤظء سروشت ئاسودة بي.ت؟! ئايا ئةو ميتؤدةى ئةو بؤمانى ثي.شنياز كردووة ،ترؤتسكيزميانة بة شؤر:شي.كى بةردةوامى سةرتاسةريى جيهانى ثرؤسة دةكري.ت ،يان لي.نينيزميانة بة ديكتاتؤريةتى ثر:ؤليتارياء لة لوتكةى سةرمايةداري )ئمثرياليزم(دا؟ ياخود لةم دةظةرةء لةم سيستمانةى ئي.مةى خؤرهةلتىء ئيسلمدا -كة ناتوان ناوي.كيان لي.بي.نم -هةريي.كةء ستاليزميانة ،سيستمء شؤر:شى خؤى ,تي.كدا" ضي.بكات؟! لة "تاكة ول ئايا بةزةبرو زةنط ،ياخود بةر:ي.ى ئاشتىء ديوكراسىء سندوقى دةنطدان؟! بةر:ي.ى بر:ياردانى حيزبء ر:ي.كخراوةكانةوة ،يان بةعةفةويةت )خؤر:سك(ى جةماوةريانةى ر:ؤزا لؤكسي.مبورط؟ طةرضى طومان دةكةم ئةم خؤر:ةسيية تيؤرء مي.تؤدي.كى سادةء ر:وتى وةرضةرخان بي.ت ،ياخود هةر بوختاني.كةء بؤ ئةو خانة بيمةندة مةزنة ماركسيستةء تةوارة بةرزةفر:ة ,بةستاوة ،طوايآ ئةو خؤر:ةسيية بةليةوة لة ر:ةطةزي.كى ني.و ر:ةطةزةكانى هةل دى شؤر:ش زي.ت نةبو! يان هةر ماركسيزمانةء بةثي.ى هةلومةرجى ثي.طةيشتو ء طوناوى سيستمة بؤرذواكةى ولتةكةء ،بةو مي.تؤدةى دةلوآء لةتةكيدا شياوة وةرضةرخانةكة ضي.بكري.ت؟ ئايا و ..يان و ..ئاخؤ و ..سةدانء هةزاران ثرسيارى طوماناوىء ثرسيارى بي وروذي.نةر ..من بةم هةمو طومانء ثرسيارء ،بةم هةمو 25
ئةندي.شةء خةيال.ء ،بةم هةمو ر:ةخنةء نار:ةزاييةوة لة ئةزمونةكانء لة ئايديؤلؤذياء لة خودى )ماركس(يش ..بةم هةمو ئازادييةوة كةسي.كى ماركسيستم ..ئيدى بة)مؤد( يان )كؤنكري.ت( يان )بنةماخواز( يان هةر ناوي.كى ديم لي.دةني.يت طرينط نيية. شوان ئةحةد :وا بؤ سآ ضارةكة سةدة دةضيت ماركسيزم لةنيو واقيعى كؤمةل2طةى كورديدا ئامادةيى هةيةء كار دةكات ،بةل2م ئاخؤ دواى ئةو ماوة دورء دريذة توانيويتى ضيبكاتء ضى لة واقيعى حال2ى ئيمة بطؤر"يت؟ ماركسيزم ضى بؤ كردين؟ فيرى كردين تيبفكرينء قول2ت بي لة قةيرانء كيشة بيشومارةكانى خؤمان بكةينةوة ،ياخود تيؤرةء ميتؤديك بو بةشةوارةى خستيء ،تواناى بيكردنةوةى تيدا كوشتي؟!. ر"ةوف حةسةن :ئةوةى ر:استى بي.ت ..ترسي.كى زؤرم لةوة هةية نةوةى نوي.ى ئةمر:ؤمان ..ياخود بي.طانةيي.كى نةشارةزا لة واقيعى فيكرىء سياسى كورد ،كة ثرسياري.كى ئاوةها دةبيست ،وا زةنبكةن كة: -1لة ماوةى ئةو سآ ضارةكة سةدةيةى ر:ابردودا كؤمؤنيستةكان ,يةتىء فيكرى كوردستانء دةظةرةكةيان بة حوكمى سياسىء كؤمةل دةستةوة بو! -2كورديش خاوةنى فيكرء فةلسةفةء شارستاني.تيي.كى مةزن بووةء ماركسيزم تةفروتوناى كردونء قور:ي.كى خةستى بؤ طرتونةتة تي.ينيشن! بؤيآ ناضارم لي.رةدا ضةند ئي.ماذةي.يك بة واقيعى فيكرىء سياسى كوردستان بةر لة طةيشتنى ماركسيزم بدةم. ,ى خورافياتء غةيبياتء نةتةوةكةمان سةدان سال .لةوةوبةر بةقفل 26
شةعوةزة مي.شكء بيء هؤشى كةلةثضة كراو بو ..لة سةردةمى دوادوايى عوسانليدا ضاوةر:وانى فةتوايي.كى ئةو ثياوة نةخؤشة )ئيمثراتؤريةتى عوسانى( بون ،تا بضنة غةزايي.كى نامةردانةى ئةرمةنيي.كان كة بة طشتى بي.ضةكء بي.ديفاع بونء ،سةدان هةزاريان ل .سةربر:ين بي.ئةوةى طوآ بدةنة ذنء مندال.ء ثةككةوتةء ..مالء سامانيشيان تالنكردن. هةر وةك كازانتزاكيس دةيطي.ر:ي.تةوة ..كورد يؤنانيي.كانى ني.و ,دةكردن ..تا بةناضارىء بةدزيي.وة بةرةو ,خ نال كوردستانى وةك كةرء ول يؤنان هةلتن. دواى مةرطى ثياوة نةخؤشةكةش ..بة كؤلؤنيالكراوي.كى بي.خشثةى حكومةتى ئي.راق بو) ..مةبةستم لة باشورى مةزنة( ،بةئابورىء ئيدارةى بةغداوة بةستايةوةء ،ئي.راق بة كوردستانيشةوة كةوتنة ذي.ر زةبرى ئمثرياليزمى ئينطليزى ..لةم سةروبةندةدا ،تازة بةتازة ناوى )بةلشةويك( كةوتبوة ني.و مونةوةرانى كوردةوة ..وةك )جةمال عيفان( كة زوبةزو بةنهي.نى تيؤر كرا. واتا بةضةندين سال .بةرلةوةى ماركسيزم وةك ر:ي.كخراوء حيزب بطاتة لمان ..كورد ض وةك واقيعى ,يةتىء سياسىء ،ض وةك كؤمةل بيوباوةر:ء فيكرء فةلسةفة.. وي.رانء نابوتكراوبو ..بةجؤري.ك كة طةورةترين كي.شةء طرفتى بؤ ئ ة ماني ش – ماركسيي.كا ن- دروستكردبو ..لة ليي.كةوة دةبوايآ جةنطى ثاكسازى ئةو نةزعةء بية ,ةكىء دةمارطيىء ئايينية ضةقبةستووة بكاتء ،لة ليي.كى طةندةل.ء خي.ل 27
دى جةنطى ئازادىء قوتاربون لة ئمثرياليزمء ،شؤظيي.ني.تى نةتةوةى زال .لة ئي.راقدا بكات.. بةمؤرة ماركسيستةكان لة خةباتي.كى سةختء دذواردا بون لةثي.ناوى بلوكردنةوةء سةثاندنى بيى ئازادىء سةربةخؤيىء يي.كسانىء دادثةروةرىء هوشيارى ضينايةتىء ئازادى ئافرةتانء خاوكردنةوةى ,تي.كى دةمارطيىء ر:ةطةزثةرستىء تي.كؤشان بؤ ذياني.كى باشتء لة ول ئازاددا و ..هتد. بةواتايي.كى دى ماركسيزم بنضينةكانى بيكرنةوةى لة واقيعى كوردستانء هزرى نةتةوةكةماندا دامةزران ..لة كاتي.كدا هيض ر:ؤشناييةكى دى لة واقيعةكةء هزرى كورددا نةبو ..ئةو غةريزةء نةزعة ثاشظةر:ؤيانةى لة ئارادابون هي.ندةى دى دةردى كوردانى طرانت كردبو ..تا ئي.ستةيش مؤتةكة ئاسا بةسةر سنطى نةتةوةكةمانةوةنء ،بة ناشيينتين )يان جوانتين( شي.واز سود لة نةفامىء بي تةسكى نةتةوةكةمان وةردةطرنء، ر:ؤذ بةر:ؤذ بةهةزاران فرسةخ بةرةو دوامان دةبةنةوة. ,طةى ماركسيستةكان ضةندين طؤر:انكارى مةزنيان خستة ني.و كؤمةل ,كيان في.ركرد بة ذيانء طوزةرانى كولةمةرطىء كورديي.وة ..خةل ,تة سياسىء ئابورية ضةوساندنةوةء مفتخؤرى قايل نةبن ..بةطذ دةسةل ,مء ضةوسي.نةرةكاندا بضنةوة ..ماركسيزم طيانى برايةتىء خؤشةويستى زال لةني.وان مرؤظةكاندا )بةجياوازى نةتةوةء ر:ةطةزء ئاييء ئاينزا ء...تد( ,ة ثي.شي.ل ,ةهاى سال ,وكردةوة ..ورةى ناية بةر طشت ئةو مرؤظانةى سال بل دةكري.نء مافيان زةوتدةكري.ت ..تةنانةت دةستةء تاقمء حيزبةكانى ني.و ساحةى كوردستانيش ،بةبيى ثي.شكةوتنخوازىء ذيارىء مرؤظدؤستى ماركسيزم بةرةو ثي.شت ضون ..بةكورتى ماركسيزم لة كوردستاندا.. 28
ثرشنطء تيشكء شةبةنطء ثةلكة زي.ر:ينةى خؤى خستة ني.و تاريكستانء ,ستانةكانةوة. جةنطةل ,ي.ت( ,آ جةماوةري.كى هي.جطار فراوانى بة شةوارة خست )وةك تؤ دةل بةل شةوارة ،يان ثرشنطى مي.تؤدء فيكري.كى نوي.ى ثةخشكردةوةء ،لة خةونة ناخؤشةكان بي.داريكردنةوة ..طيؤدةى كردن تاكو ضيدى ضارةنوسيان ,م تواناى بيكردنةوةى تي.دا نةدةنة دةست قةدةر ..بةشةوارةى خست بةل ,كو هةر بةو )بةشةوارة كةوتنةيان( ثرؤسةى بيكردنةوة نةكوشت ..بةل دةستيثي.كرد ..ضونكة طومانى خستة ني.و تابو ء تةوتةمة ثيؤزةكانةوة.. ,ةكةكانى ني.و زةينيانى توانةوة ..ئةو كةلةثضةء بةتيشكةكةى بةستةل ,نةى مي.شكمان )كة بة قةناعةتةوة ثيؤزيي.كةيانان دةثاراست(، قفل كرانةوة ..جا ئيدى ئةوةى ماركسيزمى كردة جي.نيشى ئةوانى ثي.شو، ياخود )ماركس( ،يان هةر كةسي.تيي.كى دى كردة )بت( ..يان نةيكردء، بةئازادى كةوتة بيكردنةوة ..ئةوانة كي.شةيةكى ديكةن. شوان ئةحةد :ماركسيزم لةناو ئةحزابى شيوعى ئةورءثايىء عةرةبيدا ،دةيان ر"ؤشنبيى طةورةء ،سةدان موفةسيى ليهاتوى هيناية ئاراوة ..بر"وانة )طراميشى( لة ئيتالياء )لوى ئال2تؤسير(ء )لوسيان سيظ(ء )هنرى لؤظيظةر( لة فةرةنساء )سةمي ئةمي(ء )مةحود ئةمي عال(ء )مةهدى عامل(ء )تةييب تيزينى(ء )كةريم مةروة(ء )سادق جةلل ئةلعةزم( لة جيهانى عةرةبيدا، كةضى لةنيو ئةحزابى شيوعى كوردستاندا )ماركس( ناسيك دروست نةبو ،ئةوةى هةيةء نيية كؤمةل2يك خوتبة خوينء ئينشانوسن ..كة زؤر كؤميديانة حيكايةتى ماركسيزمان بؤ 29
باسدةكةن ..لةم بارةيةوة ضيت هةية بيل2يت؟! ر"ةوف حةسةن :وةك دي.تةوة يادم )ماركس( خؤى لة )بؤس الفسفة(دا ,مانيي.كةى خؤى دةكات ..كة ئةندامانى طلةيى لة حيزبة شيوعيية ئةل حيزبةكة بةشي.وازى خوتبةئامي.ز دةنوسنء ،لة هةمان كاتدا بةرامبةر بة )ماركس( تور:ةن ..ضونكة )ماركس( لة يؤتؤثياكةيان نار:ازيية ..ديارة لةو نونةيةدا لة مةبةستةكةم دةطةيت. ,مانىء ,ى كؤمؤنيستةكانى ولتى هيطل.ء فةلسةفةى ئةل ئةوة حال زانستة مةزنةكانى جيهان بي.ت ..ئايا داواكارى تيؤريزةكردنى ماركسيزم لةنيو واقيعى كوردةواريداء ،خوي.ندنةوةى لي.هاتوانةء تةفسيى نوي.ى ماركسيزم ..داواكارىء ثرسياري.كى كؤميديانة نيية؟! لةخؤ داكؤكيكردنء ثاكانة هي.نانةوةم بةلوة ثةسةند نيية ..بةلم ثي.ويستة بةديدء بؤضوني.كى بابةتيانة بر:وانينة هةلومةرجةكانى خؤمان) ..ماركس( لى ئي.مة حكايةتى كتي.بء فيلمى كؤميديا نةبو ..كارواني.كى تراذيديانةى طيانبازىء قوربانيداني.كى خوي.ناوى ر:ؤمانسيانة بو ..بةلم بةنيسبةت ر:ؤشنبيانةوة، سةربارى تراذيديا طشتيي.كة ،لةطةل .حيزبةكةشياندا لة زؤررانبازيدا بون، ,طةيي.كى زيندوى ئةم بةسةرهاتةكةى )ياقوب كؤهي( نونةيي.كى زةقء بةل ر:استييةية. ئةو طةورة ر:ؤشنبيء موفةسية لي.هاتوانةى ناويانت هي.ناون، ,ةى ئةوسآ ولتة ئةوروثاييةن كة بةدةيان سال .لةمةوبةر بةطشتى يان ر:ؤل حيزبة شيوعيي.كانيان ثةتيان ثضر:اندء ،ر:ةوتى ئارسؤدؤكسيةتى ,قة ثؤليينةى ستالي لة كومنتندا بؤلشةويكيان ر:ةتكردةوةء ،لةو ئةل ر:ةنطر:ي.ذي كردبو ليانداء) ،ئؤرؤشيوعى(يان لة فةر:ةنساء ئيتالياء 30
ئيسثانيادا ثي.ر:ةوكردء ،دةرطةى جؤراوجؤرى ماركسيزميان لةبةردةم خؤياندا والكرد ..ياخود لةو ولتة عةرةبيانةدا ثةروةردة بون كة كةوتونةتة كةنارةكانى ر:ؤذهةلتء باشورى دةرياى سثى ناوةر:استء، بةطشتى ثابةندى ر:ؤشنبيىء كلتورى فةر:ةنسايىء ئيتالء ئيسثانى بون ..واى بؤدةضم ،ئةطةر ئةمة هؤى سةرةكي.ش نةبي.ت هؤكاري.كى طرينطةء ..واتاى ئةوة دةبةخشي.ت لى ئةوان توانرا ثةى بةو جياوازىء تايبةتةندييانة بةرن لةني.وان كارى سياسىء ،كارى كولتوريدا هةن ،وةك ,لوشي.تء، لى ئي.مة نةبو كارى سياسى بتواني.ت كارى ر:ؤشنبييى هةل ئةمةيش بةزةرورةت بوة مايةى بةرتةسككردنةوةى خوي.ندنةوةء تةفسيى جياواز جياوازى ماركسيزم ..ئايديؤلؤذيا هةمو ئازادىء فيكر دةخاتة قةمضى ر:اسثاردة سياسيية ر:استةءخؤكانء ،تراذيدياى )باستناك(ى ,ةكةى لةطةل .حيزبى شيوعى سؤظيي.تء، ر:ؤماننوسء خةلتى نؤبل وةسيةتء ر:ي.نمايي.كانى ستاليندا ..كة ضؤن بونة مايةى دةركردنى لة ,طةى ر:ةتكردنةوةى بآ قةيدء شةرتى ئايديؤلؤذياية )يةكي.تى ئةديبان( ،بةل ,سبونييةتى لة طشت ديدء بؤضوني.كى بؤ هةمو جؤرةكانى ر:ةخنةء ،قةل جياواز. بةنيسبةت ئي.مةشةوة ،كة لة سةرةتاداء تا ئةم دواييةش لة ئي.راقدا هةر ئةو حيزبة شيوعيية هةبو هى هةموان بو ،واتا تايبةتةند نةبو بةتةنيا ,ةكانى دامةزراندنيدا ر:ؤشنبيةكان كوردةوة ..دةبيني هةر لة يي.كةمي سال ,كو تينوى فيكرء فةلسةفةو ر:ةخنةء نوي.كردنةوة بون ..تا ئارةزومةند ،بةل ر:ادةى ئةوةى لة حيزب جيابونةوة بؤئةوةى ر:ي.كخراوي.كى دى ماركسى ثي.كبي.نن ..وةك دةستةى )حسي.ن ر:ةحال( كة زوربةى ئةديبء ر:ؤشنبية طةورةكانى ئي.راقى تي.دابو. 31
زؤربةى ر:ؤشنبيانى كوردى ماركسى ثابةندى ر:ةضةتةكانى ستالي بون ..ستالي ر:زطاركةرى كوردء هةموطةلنيش بو ليان ..بةتايبةتى دواى سةركةوتنة طةردونيي.كةى بةسةر نازيزمء فاشيزمدا. ر:ؤشنبيانى ماركسيمان لة ترسى ئةوةى بةترسنؤكء نةفةسكورتيى بيتى بؤرذوا سةير نةكري.ن ،زي.ت بةلى ثراكتيزةء تي.كؤشاندا شكانةوةء، ,ى ئةندامة ئاسايي.كانى ديكة بو ..بةكورتى سةرضاوة فيكرىء ,يان حال حال ,ةى دوايى هةر فةلسةفيي.كانى ماركسيزم لى ر:ؤشنبيانان تائةم ) (30سال تةنياحيزب خؤى بو ،حيزبيش لة سةرضاوةى ئايديؤلؤذى سؤظيي.تى بتازآ هيضى دى ل نةبو ..لةوةبةدواوة ،كةمتازؤر دةرطة كرايةوةء ،لة ,سةنطاندنى سةرةتاى هةفتاكاندا بزاوتى فيكرىء شيكردنةوةء هةل ,داء ،ديالؤطء ماركسيزم لة ليةن ر:ؤشنبيانى كوردةوة سةريهةل مشتومر:ي.كى ر:ةخنةيى طةرموطور:ء ،جارجاريش توندوتيذ بو ..تائةو ,قةيي.كى ,داني.ك لة ئارادابو بؤ ثي.كهي.نانى طروث ،يان ئةل ر:ادةيةى هةول ر:ؤشنبييىء سياسى لة شي.وازى )ئؤرؤشيوعى(ء ،لةبةر ر:ؤشنايى بيء بؤضونةكانى )ترؤتسكى(دا. ,دانى جيدى هةبو بؤ خوي.ندنةوةى نوي.ى ماركسيزم ،بةلم واتا هةول تواناى هزريى ماركسيستة كوردةكان لة ئاستي.كدا طييدةخوارد.. بيمةندى طةورةى وةك ئةو ناوانةى ني.و ثرسيارةكةتان نةهاتنة ناوناوانةوةء ،لي.رةشدا بةلمةوة ستةمة بةراوردي.كى ني.وان كةسي.كى وةك )فوئاد مةجيد ميسرى( يان )فوئاد قةرةداغى( لةطةل .هةر يةكي.ك لةو ناوانةدا بكةم ..بؤ نونة )دكتؤر سةمي ئةمي(ى ميسرى هةل بؤ ر:ةخساء، بر:وانامةى دكتؤراى لة )ئابورى سياسى(دا لة زانكؤى )سؤربؤن( وةرطرتء، سةرضاوةكانى ماركسيزمى بة فةر:ةنسىء ئينطليزى لةبةردةستدا بون ،يان 32
,تؤسي.ر( بو لة زانكؤدا ..يان.. )مةهدى عامل(ى شةهيد خوي.ندكاري.كى )ئال يان...تد. فوئادةكانان )هةر بةنونة( ..نة دايكيان فةر:ةنسايى بووة )وةك سةمي ئةمي(ء ،نةسةرضاوةي.يكى باوةر :ثي.كراوى ئةوتؤيان لةبةردةستدا بووة )لة تةفسية موبتةزةلء مردارةوة بووةكانى سؤظيي.ت زي.ت(ء ،نة ,توسي.ر( بون و ..نةو.. قوتابى )ئال نةو ..لةطةل .ئةمانةشدا ئةوانء كةسانى ماركسى ديكةش، كةمتازؤر قسةوباسء ديدء بؤضونء ر:ةخنةء خوي.ندنةوةى جؤراو جؤريان هةبوةء هةيةء ب ةرد ةوا ميش ة – ب ة طش ت ك ة موكوور:يي.كانيان ةو ة – ء، ,ية و ..فةلسةفةى ئي.ستةش دةرفةت لةبةردةم نةوةى نوي.ماندا وال ماركسيزم تةنيا لةسةر ئي.مة تاثؤ نةكراوة ..هةمو ر:ؤشنبيي.كى كورد دةتوانآ لةو سةرضاوة فيكريية مةزنةى بةشةريةت بةهرةمةند بي.تء ،وةك بيمةندي.كى لي.هاتو كار لة ماركسيزمدا بكاتء ،بة تةفسيى نوآء ر:ةخنةى زانستيانة لة جيهاندا بةناوبانط بي.ت. شوان ئةحةد :ئايا بةر"است لةناو واقيعى كؤمةل2طةى كورديدا تائةمر"ؤيش شتيك هةية ناوى ململنيى ضينايةتى بيت؟ كؤمةل2طةيةك تائيستةيش خيل حوكمى تيابكاتء ثياوسالريى سيستم بيتء ،قؤناغى فيودال2ى تينةثةر"اندبيت ،قسةكردن لة 33
ململنيى ضينايةتى بةسةفسةتة ناضيت؟ ر"ةوف حةسةن :وةلمى ئةمؤرة ثرسيارانة بة )ئا(ء )نةْ ( ستةمة...ضونكة ئا ،يان نةْ زمانى ديالؤطء ر:ونكردنةوةء وردةكارى دةكوذي.ت ..ياخود لةبةرئةوةى هةر خؤت لة ثرسيارةكةدا ثي.ش وةلم كةوتويتء ،وةلمت بة )نةْ ( داوةتةوة ..كة طوايآ ململني.ى ضينايةتى لى ,ى .قسةكردن لةو ئي.مة نييةء ،بة )ئا(ش وةلمى ئةوةت داوةتةوة كة بةل بارةيةوة )سةفسةتةية( ..ئيدى وةلمى )ئا(ء )نة( Šيشت بؤ من نةهي.شتؤتةوة. ,طةى ثرسيارةكة ر:استةوخؤ واتاى ئةوة دةبةخشي.ت طوايآ كؤمةل ,ى ,ى ضةءسي.نةرء ضةءساوة خال خي.ليةتىء ثياءسالرى ،لة ضيء توي.ذال ,ى بةسةر سيستمةكةدا بي.تء ..عةدالةتى كؤمةليةتى بةجؤري.ك بال ,كىء ،باسى ضةءساندنةوةء كي.شابي.ت تةنانةت هؤشياركردنةوةى خةل مفتةخؤريش هيض نرخء بةهايي.كى نةبي.ت ،ضجاى تي.كوشانء بةرةنطاربونةوةى ثراكتيكى! بةر:استى ثرسياري.كى لةمؤرة زؤر خراث بةسةر نةتةوةء ,طةكةشاندا دةشكي.تةوة ..تا ئةو ئاستةى طومان لة نةتةوةكةمان كؤمةل بكري.ت كة لة هةستى مرؤظايةتى بي.بةرييةء ،وةك ئامي.ري.كى بي.طيان واية، نة هةست بةبرسي.تى دةكاتء نة بةئازارء ضةوساندنةوةء ماندوي.تى! كة هةزاران سال لةمةءبةرء تةنانةت بةر لة سثارتاكؤسء شؤر:شى كؤيلةكان هةست بةو ضةوساندنةوةية كراوةء ململني.ى خوي.ناويش بؤ كؤتايى ثي.هي.نانى كراوة. ماركسيستةكانان بةرلة هةمو كةسي.كى دىء ،لة سالنى سىء 34
ضلةكانى سةدةى ر:ابردودا ئةم كي.شةيةيان هةلسةنطاندووةء ،ئةوةشيان ل ر:ونء ئاشكراية كة: ,ى نييةء ،تةنانةت ,طةيي .كى فيؤدال ,طةكةمان بةتةن يا كؤمةل -1كؤمةل سةيركردنى سةردةمةكةش وةك )قؤناغ(ي.كى مي.ذويى دروست نيية ..تا ئةو ر:ادةيةى لةوانة ية ئ.ي مة هي.ش تا لة دةرةوةى مي.ذودا بذ ين )بةوا تا ,كو شي.وازى بةرهةمهي.ناني .كى ئا سياوى ماركس يي.كةى مي.ذو( ..بةل تايبةتيان هةية ،كة وةكو دة,لي.ن زي.ت لة ضي.شتى مي.ور دةضي.ت. ,ى ثي.شودا ،ململني.ى ضينايةتى ني.وان -2هةر لةبةر ر:ؤشنايى خال )كارء سةرماية(ى كةتةلؤطيانةء هاوشي.وةى سيستمة سةرمايةدارةكان دةستةبةر نابي.ت. جا لة هةلومةرجي.كى ئاوةهادا لةبرى ثرؤليتاريا ،جؤرة كارطةري.ك دي.تة ئاراوة )ماركس( بة طةجةر )حوسالة(ى ثرؤليتاريا ناويدةبات.. خاوةنداري.تى تايبةت )زةءىء كةرةسةكانى كي.لنء دروي.نةو.. ,دارى...هتد( هةيةء ،لة هةمان كاتدا كارى كري.طرتةش هةية ..لةثال ئاذةل مانيفاكتؤرةى بضوكى تايبةتىء طشتى )حكومى(ء...هتد. ,ي.كى مشةخؤر هةيةء ،لة بةكورتى ضيني.ك ،يان ضةند ضيء توي.ذال بةرامبةريشيدا هةردةم جةماوةري.كى كارطةرء ر:ةنبةرء نةدارء سةرطةردانى فراوان هةية ..بةوثي.يةش كة )خاوةنداري.تى تايبةت داينةمؤى ,ة بةرينة ,مء زؤرداريية( ..واتا ئةو ضيء توي.ذال بةرمهي.نانى توندوتيذىء زول ,مي.كى كؤمةليةتى ر:استةءخؤء ناراستةءخؤدان.. هةردةم لةذي.ر زةبرى زول ,مء نايي.كسانيية كؤمةليةتيية شي.وازى ر:ةتكردنةوةى جؤراءجؤرى ئةو زول دةطرنةبةر ..جا ئيدى بةفيكرء ميتؤدي.كى ماركسيانةوة هوشيار بكري.نةوة ..ياخود بةشي.وةى خؤر:سك ،يان هةر شي.وازي.كى دى ..بؤيآ 35
لي.رةدا لةجي.ى ئةو ثرسيارة داخراوة ..ثرسيارى كراوةى دى ,دةدات ..وةك: سةرهةل ئايا دةشي.ت ئي.مةى كةنارء ثةراوي.زةكانى مي.ذو ..قؤناغة مي.ذويي.كان ببةزي.ني.نء بةرةء ذياني.كى باشتء سيستمي.كى كؤمةليةتى ثي.شكةوتوتر ,طرين؟ ياخود بةئيلهام لة )ماركس(ةوة دةتواني مي.تؤدي.ك هةنطاو هةل بطرينةبةر بةرةو شي.وازي.كى سؤشياليزميمان بةري.ت؟! ,دةدا: هةرلي.رةشدا طوماني.ك سةرهةل ئايا دةشي.ت شيوعيةت بةبي.ئةوةى ببي.تة سيستمي.كى جيهانى ،لة قؤناغى سةرمايةدارى ثي.شكةوتوتر بي.ت؟ يان هةر ئةوةية ضاوةر:وانى شؤر:شي.كى سةرتاسةريى بةردةوامى جيهانى بي كة لة سيستمة سةرمايةدارةكانى ني.و مي.ذو )مةركةز(ةوة بةرثابي.ت؟ ياخود وةكو ,ي.ت) :با لدي.كان دةستبدةنة ضةك( ..ئةدى شؤر:شى )ضي.رنشفسكى( دةل )ضي( هةر لةني.و جةرطةى لدى.ء دةرةبةطايةتيي.وة بةرثا نةبو؟! ئؤكتؤبةرء ظي.تنامء كؤرياى باكور ء...هتد ،تةنانةت روسياش ..هةر بةشي.ك نةبون لة شي.وازى بةرهةمهي.نانى ئاسيايى؟! ,ي.م ئةطةر باسكردنى ململني.ى ضينايةتىء هؤشياركردنةوةى من دةل جةماوةرء ئاراستةكردنى بةرةو طؤر:انى كؤمةليةتىء بةئيلهام لة )ماركس(ةوة ...ئةطةر )سةفسةتة!(ش بي.ت لةوة زؤر باشتة كة ثشتي.نى لي.بكةينةوةء دةستةوسان دانيشيء ،ضاوةر:وانبي خوا دةرويي.كمان لي.بكاتةوة! ثي.دةضي.ت ئةطةر ثي.شظةضونى بةشةرييةت لةسةر ئةم سةمتةى ئي.ستة بر:وات ..ململني.ى ضينايةتى كةتةلؤطيانةى ني.وان كارء سةرماية ،يان ثرؤليتارياء سةرمايةدار لة ولتانى )سةنتةر(يشدا بةو ميتؤدة تةقليدييةى 36
ماركس بةر:ي.وة نةضي.ت ..يان هيض نةبي.ت تةوةري.ك لةو دو تةوةرة )ثرؤليتاريا-سةرمايةدار( كة )ثرؤليتاريا(ية ،بةرةو كشانةوة بضي.تء ,تةرناتيظى بةشي.كىء ..ئتنليجنسياى ئؤرطانى [وةك ر:ؤبؤت ببي.تة ئال )طراميشى(ء )ثليخانؤف(ء )ليني(يش ئي.ماذةيان ثي.داوة] جى .بة بةشي.كى دى ثرؤليتاريا لي.ذ بكات ..ئةوجا لة طلؤباليزمى )مرؤظى ر:اطةياندنكار- ئنفؤرمةيشن(دا ،ئةو زؤرانبازيية ضؤن دةكةوي.تةوة؟ ضؤنء بة ض مي.تؤدي.ك طؤر:انكارى خؤيان دةكةن ..ثي.شبينييةكى دذوارء سةختة. ,ةتةدا ثي.دةضي.ت ئةو ململنآ ضينايةتيية بةهةر شي.وازي.ك بي.ت لةم حال لى ئي.مةش تةشةنة بكات. ئةحزابى شيوعى ناو كوردستان بةدريذايى شوا ن ئ ة ح ةد – تةمةنى خؤيان هيض شتيكيان نةكردو ،هيض بةل2ينيكيان نةهينايةدى ،ئةو تائيستة بارةطاكانيان بؤتة جيطةى كؤبونةوةى ثياوة ثيو بةتةمةنةكان ،نة ئاسؤييكى ر"ونيان هةية ،نة ستاتيذيكى تؤكمة ،نة مذدةييكيان ماوة ثيمانى بدةنء ،نة خةونيك عةودال2ى بةديهينانى بن ..بةبؤضونى تؤ ئةمانة ضاوةر"يى ضي؟ ئةوانة بؤ دةست لة ييخةى ماركسيزم ناكةنةوةء، ناضنةوة مال2ى خؤيانء ئاشبةتال2ى ليناكةن؟ ر"ةوف حةسةن :نا ..نا ..برالة! حةزناكةم ثلةى طةرمات هي.ندة بةرزببي.تةوة ..ئةمةى ئي.ستة وةك ثرسيار لي.مى دةكةيت ،لة ر:استيدا ثرسيار نييةء ،داواكارييةكى نار:استةوخؤية ..بطرة ر:استةوخؤيشة ..بؤ ,دانى هةمو بيور:ايي.كى جياواز لةني.و ساحةى دةمكوتكردنء قفل كوردستانيدا ..بةتايبةتى لةم لةتكة ئيدارةيةى سلي.مانيدا ..ئةطةرضى 37
بيانؤكانت بؤ داخستنى بارةطاكانى حيزبى شيوعى كوردستان لؤذيكي.. بةلم ئةمةيان كارء ثيشةى دةزطة ثؤليسىء ئةمنيي.كانى حيزبة دةسةلتدارةكانة ،كة عادةتةن ,ى مةيلى ديسثؤتيزميانةء ،خةيال تاك ة حيزب ى ف ةر ماند ةيا ن – و ة ك بةعس -بؤ قؤرغكردنى دةسةلتى سياسى هةيةء ،ئةم ئارةزووةشيان لةني.و شاخء شاردا ،شاردراوة نيية ..ئةم ئيستةرةمكردنةت لة بي.بةهاكردنء بةسوكى ر:وانينة مي.ذوى خةباتء ر:ةوتي.كى شارستيانةى شيوعية كوردةكان ،ئةو طومانةى ل دروستكردم كة ئةمؤرة شي.وازة بؤ ثاكتاوكردنى ثلوراليزم ثةسةندترة لةوةى شي.وازى ئاطرء فيشةك بطرنةبةر ..ضونكة وابزان لةمةوبةر لة ضةند ثرسياري.كى ديكةدا ،هةمان بابةتت بةحةماوةتي.كى نزمتةوة وروذاندء ،وةلمم دايتةوةء ،بةشي.وةيي.كى طشيش ئةم كي.شةء تةوةجوهةم بةلوة طرينط نيية وابآ يان وانةبي.ت! ئاخؤ ر:ي.طةم دةدةيت لي.ت بثرسم: جطة لة شيوعيي.كانى كوردستان كامة دةستةء تاقمء حيزب هيضيان ,ي.ني.كيان بةجي.هي.نا؟ كرد بةهيضء ،طفتء بةل ياخود بارةطاى كام حيزب -هةمديسان جطة لة حيزبى شيوعى- نةبؤتة بنكةى سةركردايةتى بةر:ي.وةبردنى شةر:ى ميللةتكوذىء ،جي.ى دابةشكردنى تالنيي.كانى ئةو شةر:انةء ،دواجار ئابر:وبردنى ,طةى ئةزمونةكةمانء ،نةتةوةكةشان بةطشتى لةبةر ضاوى خؤمانء كؤمةل ,ي.ك حيزبى شةر:ةنطي.زء ,ةتيداء ،كةوا دةزانن ئي.مة لة كؤمةل ني.ودةول شر:ةخؤرء كي.وى زي.ت هيضى دى ني. 38
خؤ هةر هيض نةبي.ت شيوعيي.كان دةستيان لة دروستكردنى ئةم ,كو بةثي.ضةوانةوة.. ئينتيباعة تذة شةرمةزارييةدا لى بي.طانة ،نةبوة ..بةل ,ة لةم ماوةيةدا هةر خةري.كى ناوبذيكردنء ثينةء ثةر:ؤكردنى شر:ء شيتال شةر:ةنطيزىء ميللةتطوذيي.كانيان بووةء ..تائي.ستةش بةهةزاران تي.كؤشةرى حيزبى شيوعى ،ئامادةباشن بؤ قوربانيدان لةثي.ناوى ثاري.زطاريكردنى ئةم دةستكةوتةى ر:اثةر:ينة جةماوةريي.كةمان )لةم بةشة ,ة سنوريي.كاندا خؤيانء ر:زطاركراوةدا( ..شيوعيي.كان لة هةمو خال ,ى )تةماس(دان. )بارةطا(كانيشيان لة هي.ل خؤ ئةطةر سةرداني.كى هي.منانةء ،دور لة تةشةنوجيان بكةيتء، ,ياندا بكةويتة ني.و ديالؤطي.كى ر:ؤشنبيىء فيكرىء فةلسةفيي.وة لةني.و لةطةل بارةطاء ،لةدةرةوةيشدا ..ئةو كاتة بي.طومان دةبي.ت تةنيا ئةوان )ماركسيستةكان بةطشتى( مشورى كي.شة مةزنةكةى ئينسان دةخؤن ،كة )بةختياريية(ء ،لة دروشة دي.رينةكةياندا )نيشتماني.كى ئازادء ميللةتي.كى بةختيار( دةستنيشانيان كردووةء ..هي.شتا لة ليةن دةسةلتى )ناسيؤناليزم!(ى كوردةوة ئةو كي.شةية نةك ضارةسةرء دةستةبةر نةكراوة، ,تء قةيراناءيت بووة. ,كو قول بةل حةزدةكةم بزانيت كة سةرجةم ئةم كي.شةيةشم بةلوة طرينط نيية.. ر:استة ثيء بةتةمةنةكان )هةروةها لوى ر:ؤشنبييش( لة بارةطاكانياندا هةن ..بةلم ئةو ثيانة كؤنة موستةشارء ئةنفالضىء جاسوس نةبون.. زيندانة جؤراوجؤرةكانى سةردةمة يي.ك لةدواى يي.كةكانى ئي.راق زؤر لة ئي.مة باشتيان دةناسنء ،كةلةثضةء كؤتء زنيء ،بطرة ثةتى ,ى ئةم قسانةمن. سي.دارةكانيش شايةتال تةنانةت ئةمةشيان لى من كي.شةيي.ك نيية. 39
ئةو ثيانة لة بارةطاكاندا خةريكى دانانى ثلنى شةر:ى ميللةتطوذى ني ..خةريكى تيؤريزةكردنى شةر:ةنطيى ني ..بةهاشةء هوشةى ,كى ضةواشة ناكةنء، نةفامانةى ني.و كؤر:ء دةزطة ر:اطةياندنكارةكان خةل هانيان نادةن بؤ كوردكوذىء تةنانةت يي.خسيى كورد كوشتنيش. هي.ندةى ناوبةناو سةردان كردون ..خةريكى دؤزينةوةى ميكانيزمي.كى ثةسةندتر بون بؤ ئاشتىء ئازادىء تةبايى ني.و ئةزمونةكةمان ..يان لة ديالؤطي.كى طةرمدا بون لةمةر طؤر:انكاريية كتوثر:ةكانى جيهان.. يان تؤذينةوةء دةسنيشانكردنى ليةنة جوانء بةربةريي.كانى طلؤباليز م ء… هتدء ،ئ ة م ةي ش طرينط نية ..بةلم با هةرضىء هةركةسآ مةبةستي.تىء مةبةستى نيية.. ئةوة باشبزانن بةبارةطادانانء بارةطا داخست شيوعييةت نة لة كوردستانداء ،نة لة هيض قوذبني.كى دنيادا )ئاشبةتال (.ناكات ..دةشآ ر:ؤذآ لة ر:ؤذان بارةطاكانيان ثي.دابةن ..دةشآ بةحوسنء ر:ةزاى خؤيان دايانةن ..دةشآ حيزبي.كى كارتؤنى لة جي.طةيان داني.ن ..دةشآ ئينشقاقاتى تريان تي.خةن ..دةشآء ..دةشآء دةشآ هةمو شتي.ك بكةنء، هةمو شتي.ك ر:وبدات ..تةنانةت دةشي.تء ،زؤريش دةشي.ت بةبارةطا ,كردن) ..ماركس( زؤر بةئاسانيتء كاريطةرانةترء ،زؤر داخستء ئاشبةتال جوانتيش لةني.و ساتةكانى ذياناندا ئامادةيى هةبي.ت ..كة ئةمةى دواييان مةبةستة ..واتا كي.شةكة نة لة ءجودى بارةطاكاندايةء ،نة لة داخستنيانداية ..كي.شةكة نة لة كارء ضالكى ئاشكراء ئازادء ،نة لة ضالكى كارى نهي.نى شيوعيي.كانانداية ..كي.شةكة لة وجودى ثيء 40
ثةككةءتةء لوى بةطؤر:ء تيندا نيية ..كي.شةكة لة طفتء ثةيان بةجيهي.نانء نةهي.ناندا نيية ..هةروةها كي.شةكة لةوةدا نيية شيوعيي.كان لة ,ى تةماسى دذ بة ر:ذي.مدابن ..كي.شةكة لةوةدا نيية شيوعيي.كان لة هي.ل زيندانةكانى دةسةلتة كوردستانىء ئي.راقيي.كاندا بةندكرابنء ،لةبةردةمى سي.دارةكاندا ضاوةر:وانى خنكاندن بن ،ياخود لةني.و بةرةى نيشتمانىء ,كو كي.شةكة بةرةى كوردستانيدا لةسةر سفرةوخوانى دةسةلتي.كدابن ..بةل لةوةداية شيوعيي.كان لةني.و زيندانةكانى خودى )ماركسيزم(دا ديل نةبن.. ,طة )مةتاهات(ة بةثي.ضء ثةناكانى )ماركسيزم(دا بزرنةبن ..ئةوا لةني.و وي.ل زيندانةكانى )ماركسيزم( بةرودوا هةرةسيان هي.نا ..قةل سةختء دةرطة ثؤليينةكان ر:مان ..كؤتء ثي.وةندة ماركسييزميي.كان ثسان ..خودى )ماركس(ء ،هةمو ماركسيستةكانى جيهان ئازادبون ..طرينط ئةوةية جاري.كى دى ديوارء قةلء دةرطةى ثؤلييء كؤتء زنيى نوآ بةناوى ماركسيزمةوة بؤ )ماركس(ء بؤ ماركسيستةكان خؤيانء بؤ هيض ئينساني.ك لة سةتاسةرى طةردوندا دروست نةكةنةوة ..ئائةمةية طةوهةرى كي.شةكة! شوان ئةحةد :دواى هةرة سى بلؤكى ر"ؤذهةلتء شكستى ماركسيزم لة كؤتايى هةشتاكانى سةدةى ر"ابردودا ،بيمةندطةليكى زؤرء ر"ؤشنبييكى بيشومار لة ماركسيزم تةكينةوةء ،كةوتنة ثيداضونةوةء ر"ةخنةطرتن لةو ر"ؤذانةى بةر شةوارة كةوتبون ،كةضى دواى هةمو ئةو ماجةرايةش كورد ييك قسةء ،ييك دير" نوسينى نةبو؟ ماركسييكانى كورد كةى قسةى خؤيان دةكةن؟ ر"ةوف حةسةن :ر:استة ..هةرةسى بلؤكى ر:ؤذهةلت كة بة )سؤشياليزم( 41
ناودةبرا كاريطةرييةكى سةختء سةيرء سةمةرةيشى بةسةر حيزبة ,كانى ماركسيش بةطشتى هةبو ..لةطةل .ئةو شيوعيي.كانى جيهانء خةل ,ي.ك وةهمء ,ي.ك موقةدةساتء ،لة هةمان كاتدا كؤمةل ر:وخانة مةزنةدا كؤمةل بارخانةيي.كيش دؤطماى ئايديؤلؤذى ر:وخان ..كارةساتةكة هي.ند كتوثر:ء، هي.ند بةزةبرء ،هي.ند ر:وخي.نةرى خةونة خؤشةكان بو ،هي.ندةش بةنيسبةت بيمةندانء ر:ؤشنبيانةوة لة خةون ر:اثةر:ينء بي.داربونةوةء ،لة مؤتةكةء ءر:ي.نة قوتاربونيش بو ..بةتايبةتى ئازادبون بو لة طري.ى دةرونى دةسةلتى باوكانةى سؤظيي.تى ..ر:ي.طة والكردن بو بؤئةوةى )ماركس( بوي.ري.ت ,كى بدات ..وةك ضةثكة تيشك بةئازادى ثةلكةزي.رينةكانى نيشانى خةل ,دار نةك ثؤليس بي.تةوة ني.و بطةر:يتةوة ني.و هزرء ذيانان ..وةك دل ذوانةكانان ..دار:مانى ئةو بلؤكة هي.ندةى نائومي.دىء ورةبةردانء ,كرد ،هيندةء ساردبونةوةء ثةشيمانى لى تي.كؤشةراني.كى زؤر حاسل ,سةنطاندنء زي.تيش بووة مايةى هةذاندنى فيكرء ،خويندنةوةء هةل ,تدا نيم كة بيمةندطةلي.كى ثيداضونةوةى ماركسيزم ..من هةرطيز لةطةل زؤرء ر:ؤشنبيي.كى بي.شومار دواى ئةو كارةساتة لة ماركسيزم تةكيبي.تنةوة ..ثي.دةضي.ت بؤ ماوةيي.ك سر:بوبن ..ور:ء كاس بوبن ..ل ,ي.ت :با بةديار كارةساتة طةورةكانةوة نةطرين ،يان هةروةك سثينؤزا دةل ثي.نةكةني ..با ئةو كارةساتانة وامان لي.بكةن )بيبكةينةوة(.. ,كو ئةمة وايكرد بيمةندانء ر:ؤشنبيطةلي.كى زؤر ..نةك وازبي.نن ،بةل بةوردىء جوانت بكةونةوة خويندنةوةى )ماركس( ،تةنانةت ئةوانةش كة بر:وايان بةو بلؤكة نةبو ..يان لةو بر:وايةدا بون وجودى ئةو بلؤكة مايةى بةرهةمهي.نانى ثؤليسى ماركسيية ،نةك ئينسانى ماركسى ..هةر لةبةر ئةوةش دورةثةري.ز لة )ماركس( وةستابون ..زوربةيان بةطيانء بيء 42
بر:وايي.كى بةهي.زتر ثابةندى )ماركس( بونةوة ..بيمةندء ر:ؤشنبيى ر:استينةى ماركسى ،تةنانةت بةر شؤك )صةدمة(ى ئةو كارةساتة نةكةوتنء ،بةليانةوة شتي.كى ضاوةر:وانكراوى ئاسايى بو ..دةبوايآ طؤر:انى ر:اديكاليانة بةسةر ئةو سيستمانةدا بهاتاية ..ئيدى بةو جؤرةى ر:ويدا ..يان بةهةر شي.وازي.كى دى )كودةتايى.. شؤر:ش ..ر:اثةر:ين ..ثةر:لةمانء د ةن طدا ن ء…تد( .ئ ة ى ب ةد ةيا ن بيمةندء تيؤريستى ماركسى هةر لة ر:ؤذانء سالنى يي.كةمى شؤر:شى ئؤكتؤبةرةوة ،نوقلنةى هةرةسهي.نانى ئةو ئةزمونة )ئةو خويندنةوة ,ةيةى بؤ "ماركس" كرا(يان لي.نةدا بو؟! ر:ؤشنبيانى ماركسى بةر لة هةل دوذمنانء ،بة ئيلهامى ديالي.كتي.كى ماركسيي.وة ..بةوردترين شي.وة ثةييان بةو ظايرؤسانة بردووة لةني.و جةستةى شور:شةكةداء ،لةني.و بونيادى ئةزمونةكةدا ذياونء دةذين ..ثي.ت سةير نةبي.ت خودى )لي.ني(ء ثليخانؤفء ترؤتسكى )كة هةر يي.كةيان ر:ي.بازي.كى تايبةتةندى خؤيان ,ةى ئةو تةوةقوعةنء ،ئةطةرى ئةو هةبو لة ماركسيزمدا( سةرقافل هةرةسةيان بةدور نةطرتووة تا ر:ادةى بي.طومان بون لي.ى ..ضونكة هةر خؤيان دؤزةرةوةء ،دةسنيشانكةرى ئةو ظايرؤسانةبون درةنطبآ يا زو ئةزمونةكة بةرةو مةرط دةبةن) ..بي.طومان مةبةستم ظايرؤسة ديالي.كتيكيةكانة(. بر:وابكةن ئةوانةى ئةمر:ؤ دوذمنانى ماركسيزم ..ض لى خؤمانء ض لة جيهاندا ،لةني.و هةراوزةناء زةماوةند طي.رانى هةرةسى ئةو ئةزمونانةدا 43
,ي.نةوة ..لة كاوي.ذكردنةوةيي.كى ساويلكانةى بيء بؤضونء دةيانل خوي.ندنةوة ر:ةخنةيي.كانى ئةوان زي.ت ني ..بيطومان نةشئةء مةستى سةركةوتن ،يان بةردةواميى سيستمى سةرمايةدارىء ،شادمانى فةشةلي.نانى ئةو ئةزمونة ..وردةوردة بةرةو كؤتايى دةضي.ت ..بةلم كي.شةكة ض بةلى تي.كؤشةرانةوةء ،ض بةنيسبةت ر:ؤشنبيانء دةستةبذي.رء ,تيش دةبي.تةوة ..كار لةوةدا نةماوة ,تء جةنال بيمةندانةوة ..هي.جطار قول ثؤخلةواتةكانى ذي.ر ئةزمونةكة بة زةقى سةرئاو كةوتونء لةبةرضاودان.. ياخود هؤكارةكانى هةرةسةكة بذمي.رينء ،بي لةوة بكةينةوة جاري.كى دى ,نةضينةوة ..هةروةها كار ,ضينةوة يان تي.هةل بةئةزموني.كى لةو جؤرةدا تي.هةل ,ةكاندا بني.نء ،قسة لةسةر ثةككةءتةيىء لةوةش ترازاوة دان بةهةل ثةكنةكةوتةيى فيكرى سؤشياليزمى بكةين ..ضونكة ئةو ئامانجء مةبةستة ثيؤزانةى ماركسيستان قوربانى طةورةء بي.شوماريان لةثي.ناوياناندا داوةء ،بةردةواميشن لةسةرى ،طةل .لةوة مةزنتن كة بةر:استء ضةوتى، يان سةركةوتنء داكةءتنى ئةزموني.ك بثي.وري.ن ..هةموش دةزاني وةزعى ,ى ئةو سيستمانةى جي.ى ئةمر:ؤى بةشةرييةت بةطشتىء ،حال ئةزمونةكانيان طرتؤتةوة بةتايبةتى ،مايةى بةغيلى ثي.بدن ني ..كاتآ جؤرج بوشةكان لةجي.ى )ماركس( لةجيهاندا دةبينم ،هةستدةكةم خاوةنال ر:استةءخؤ ديار نييةء ..ضةتةكان خؤيان خاوةنال.ء تالنكةرن.. ,ةداوان شالوى تالنءبر:ؤ بةربةري.تييةكى تاكجةمسةر ،بي.ثةروا ،بةهةل دةكاتة سةر جيهان ..لةم سةروبةندةدا ئةركى بيمةندانء ر:ؤشنبيانى ماركسيست ضةند لة جاران ئاشكراء ر:ونتة هي.ندةيش سةختء دذوارترة ..كاركردنى جيدى دةوي.ت لةني.و ئةم طةرداوة شي.تء هارء ئةحةقةدا ..كاركردنى جيدى لةثي.ناوى داكوتانى ثي.طة ر:استينةكانى 44
ئازادىء يي.كسانىء دادثةروةريدا ..كاركردني.كى ماركسيانة ..نة بةواتا ,كو بةواتاى تةقليديي.كةىء ،هةروةها نة بةواتا نوي.يةكةيشى ..بةل )طؤر:انكاريوازانة( ..ئةركى هةنوكةيىء داهاتوشان لةو ضةمكةدا خؤى دةنوي.نآ ..بةسودوةرطرتن لة سةرجةم ئةو ر:ةوتء تةوذمة فيكرىء سياسيانةى بةر:استى سيستمى سةرمايةدارى ر:ةتدةكةنةوةء ،بر:وايان بةدوا ر:ؤذي.كى يي.كسانء ئازادء بةختيار بؤ بةشةرييةت هةية. سةبارت بةبةشى دوايى ئةم ثرسيارةش ..كة طوايآ كوردى ماركسيست هيض قسةء نوسيني.كى نيية ..جارآ با لةوة طةر:يي.ن ..كة ,هةلةكي.شانء تانةء تةشةر لة )ماركس(ء كوردانى دذ بة ماركسيزم لة هةل شيوعيي.كان زي.ت هيض خوي.ندنةوةيي.كيان بؤ ئةم هةلومةرجةى ئةم دوايية ,ةتياندا تةبشييان بة )كؤتايى مي.ذو(ةكةى نةبوةء ..لة باشتين حال )فؤكؤياما( كردووة بؤ ر:ةواندنةوةى ترسة دي.رينء ر:استةءخؤكةيان لة ,نياكردنةوة لةوةى سيستمى سةرمايةداريى )لةسايةى )ماركس( ..بؤ خؤ دل خواوة( هةتاهةتاييةء ،مي.ذو لةء ئاستةدا لةنطةر دةطري.تء دةضةقي.تء، زةويش لة سور:اندنةوة دةكةوي.تء) ..ماركس(ء شيوعييةتيش بؤ جةهةننةم! ماركسيستةكانان تائةمر:ؤ نةيانتوانيوة وةك طةورة بيمةندانى نةتةوةكانى دى خوي.ندنةوةيي.كى تيؤريى ماركسيانةى ئةم وةزعة جيهانيية بكةن وةك )د .سةمي ئةمي( بةنونة ..بةلم كةمتازؤريش بيء بؤضونء ,سةنطاندنى جياواز ،ض بةكتي.بء ،ض بةوتارء ،ض بةديالؤط كارى بةرضاو هةل كراوةء نوسراوةء وتراوة ..تا ئةو ر:ادةيةى قسةءباسى ئي.مةى كورد لة هى توركء عةرةبى ئي.راقء ئةردةنء كوي.تء ،طةل .ولتء نةتةوةى دى كةمتء خراثت نةبوة طةر زؤر باشتيش نةبوبي.ت ..طةرضى بةر:اى منيش لة ئاستى 45
ثي.ويستدا نةبوة ..ياخود درةنط كةوتووة. ثي.دةضي.ت كاريطةريى بةنكردنة ئايديؤلؤذيي.كان بةسةر زوربةى ماركسيستةكانانةوة مابي.ت ،يان دري.ذةى كي.شابي.ت ..بةلم خاوبونةوةء كؤتايى ئةو سرنانة هةستثيدةكةمء ،ديارة كاتى ئةوة هاتووة بآترسء ,ييةتي.كى ديكةوة بطةر:ي.نةوة سةر سةرضاوة هزرىء فةلسةفىء بةعةقل ,كى كوردستانيش لةء طةنينة ئايديؤلؤذيي.كانى )ماركس( خؤىء ،خةل مةزنة فيكرييةى بةشةرييةت بةهرةمةند بن ..بةسود وةرطرتن لةو تؤر:ة زانيارييانةى طلؤباليزمء ،لةء دةلقة زةقء خةوشة بي.مروةتيانةى كولؤنياليزمى نوآء ،ئةو تةنازولتة زؤرء بةردةوامةى سيستمةكانيان لةبةردةم تارمايي.كانى )ماركس(دا دةيكةن! شوان ئةحةد :ماركسيستةكانى كورد لةذير كاريطةريى خةباتى ضينايةتىء ئومةميةتدا ض طورزيكى طرانيان ئاراستةى خةباتى نةتةوايةتى كورد كردء ،ضةندة دةستيان لة لوازكردنى هةستى نةتةوايةتى ميللةتى كورددا هةبو؟ ر"ةوف حةسةن :دةثرسم :ئايا ئي.وة خةباتى نةتةوايةتىء هةستى نةتةوايةتى ميللةتةكةمان بةضى دةزاننء ضؤن تي.يطةيشتون؟! داخؤ بةرةنطاربونةوةء ،ر:اثةر:ينى جوتيارانى كورد كة بةرزترين ر:ي.ذةى ,طةكةمانة دذى دةرةبةطى كورد كة نزمتين ر:ي.ذةى ثي.كهاتةى كؤمةل ,طةكةمانة بةطورزى طران دةزانن ئاراستةى خةباتى ثي.كهاتةى كؤمةل نةتةوايةتيمان كرابي.ت؟! ئةطةر هؤشياركردنةوةى ئةو جوتيارء ر:ةنبةرانةى كورد بؤ داكؤكيكردن لة مافة ر:ةواكانيان ..تا ر:ةنى شانء ئارةقةى ناوضةوانيان بةتالن نةبري.ت ،هاندانيان بؤ بةكذداضونةوةى 46
ضةوسي.نةرء مفتخؤرانء ر:ةفتارى بي.مروةتانةيان ..بةهةر ناوء ئايديؤمةء ضةمكء تي.زي.كةوة بي.ت ..ئةطةر طورزي.كى جةرطب:يش بي.ت ،بي.طومان هةرواش بووةء وايشدةبي.ت ،ئةوا ئاراستةى هةمو شتي.ك كراوة تةنيا خةباتى نةتةوايةتى كورد نةبي.ت ..ئةطةر ثي.تانواية كةوا عةشقي.كى مةمء زينانة لةنيوان برسىء ر:ةشور:وتة بي.شومارةكانى نةتةوةكةمان لة ليي.كء، طورضكثر:ء ئينتةل كردؤكانى نةتةوةكةمان لة ليي.كى دييدا لةئارادايةء، كوردانى ماركسيست تاوانى تي.كدانى ذوانةكةيانى لةئةستؤدايةء، بةمةيش هةستى نةتةوايةتيمانى لوازكردووةء ر:وشاندوي.تى ..ئةوا بي.ضةندوضون ..ئي.مة بوينةتة مايةى تي.كدانى ذوانة ذةهراويي.كةيانء ،ئةو ,كو ئةوة تاوانة نةك هةر ثيؤزترين ئةركى سةر شانان بو ..بةل دانثياناني.كة بةوةى ر:ةني شيوعيي.كانان بةبا نةضوةء ،لةسةر ئاستى تيؤرى )هؤشياركردنةوةى ضةوساوةكان جوتيارء ر:ةنبةران(ء ،لةسةر ئاستى ثراكتيزةكردنيش )ر:اثةر:ينة مي.ذويي.كانيان( ،طؤر:انكارييان خستوتة ,طةكةمانةوة. ني.و بونيادى فيكرىء كؤمةليةتى كؤمةل برالة! خةباتى نةتةوايةتىء هةستى نةتةوايةتى ..نة بةسةرخؤدا ,ةبونةء ،نة داخستنى دةرطةء ثةنةرةكانى بزوتنةوة طرمؤل نةتةوايةتيي.كانانة بةر:وى جيهانداء ،نة ثساندنى ثي.وةنديية شوليي.كانة لةتةك كي.شةء تايبةتةنديية زاتييةكاناندا. ,ةكييانة نيية كة ناسنامةى نةتةوايةتيمان ،ئةء ناسنامة خي.ل تائي.ستةيش بةناوى شؤر:شط .ير:ىء مؤدي.رنء...تد ،وة ،هةستى نةتةوايةتيمانيان ثآ بةنكردون ..ئةوة هةستى نةتةوايةتىء ناسنامةى دةعبايي.كى قاوغدارء لتةري.كء شةرمنء تةنانةت مردارةوةبوشة ..هةستى نةتةوايةتى ئةء ثي.وةندييةى نةتةوةية لةطةل طةردونء مرؤظايةتىء 47
مي.ذودا ..كة بةرةو كةنارةكانى ئازادىء بةختيارىء يي.كسانيمان دةبات. كوردة ماركسيي.كانء شيوعيي.كانى ئي.راق بةتي.كر:ايى ..لة طشت ئةدةبياتى سياسياندا هةردةم دذى نةتةوةى بالدةستى زؤردار بون ..دذى ,يانداوة كورديش لة نةهجى ر:ةوتة شؤظي.نيي.كانى عةرةب بونء ،هةول دةمارطييى وريابكةنةوة ..با هةموانيش ئةوة بزانن ..لة مانشي.تى يي.كةمي ,ى 1945دا لثةر:ةى يي.كةمي جةريدةى شيوعى )كفاح الشعب( سال دروشى ئيستيقلل كوردستان بةرزكراوةتةوة ..ناوى )ئازادى( لي.نانى يي.كةمي جةريدةى شيوعيى كورد بةثي.شنيارى سكرتي.رى طشتى حيزب هاورآ )فةهد( بو ..بي.طومان ئةو ناوة بي.مةبةست نةبو ..تائةمر:ؤيش لة سةرةتاى ضلةكانةوة ئةو مارشة كوردييةى زمانى كوردايةتى ثي.دةثذي.ت ,دار(ى كوردى ماركسيستء ضةثة.. )سرودى ئةى ر:ةقيب( شيعرى )دل ,نيابن نامةوآ سةدان نونةء ،ديكؤمي.نتى ديكةشم لةبةردةستايةء ،دل موزايةدة بؤ كوردايةتيكردنى ماركسيية كوردةكان بكةمء ..دان بةوةشدا دةني.م هةرضيي.كيان كردبي.ت جطة لةوةى ئةركى سةرشانيان بووة ..لة ئاستى ثي.ويسيشتدا نةبوة ..طةرضى ئةو سرودء مرودةشم بةلوة ثةشة.. ,تء ضونكة كي.شةكة )خةباتء هةستى نةتةوايةتى( زؤر لةمة قول ,يبوني.كى زةقء ،تةمومذي.كى زؤرتريش دةورى هةمو فراوانتةء ..بةدحال ئةندي.شةكانى نةتةوةكةمانى داوة ..ئةطةر زؤر بةدرشتيش بي.ت بةثي.ويستى دةزان هةندآ لةو تةمومذة ر:ونبكةمةوة. ,ةتة ناسيؤناليزمةكانى سةردةمى )ماركس( ..سةردةمى ثي.كهاتةى دةول ,ةتء ئةوروثا بو ..ئةوسا دةول نةتةوة ي.يك واتايان هةبو.. ,ةتى فرة نةتةوةيى يان هةر دةول 48
نةبو ،ياخود كي.شةيي.ك نةبو شايانى باسبي.ت ..وةك ئةوةى ئي.ستة هةية ..ئي.مةء ئةمازيغ )ب ةرب ةر(و…تد ،ماركسي ش هي.ند ة ى ,ةت-نةتةوة(ى بايي.خى بةو كي.شةية داوة ،هي.ندة كي.شة سةرةكيي.كة )دةول بةهةند وةرنةطرتووةء ،لى خؤيةوة يي.كالى نةكردؤتةوةء ،بةكي.شةيي.كى بؤرذوايانةى كةم بايي.خء ناسةرةكى داناوة لةضاو كي.شةى ثرؤليتارياء ململني.ى ضينايةتيدا ..كة بةثي.ى ياساى نةفى نةفى ديالي.كتيكى بةكي.شةيي.كى ثةراوي.ز ئاسايى كةوتؤتةوة ..بةلم كة بابةتى فرةنةتةوةيى دي.تة ئاراوة) ..ماركس( خؤى لة )كاثتيال ،ر:اس الال(دا ،ئةوة ئاشكرا دةكات ،كة سةربةخؤيى نةتةوةيى ئي.رلندة مةرجى سةركةوتنى ثرؤليتارياى ئنطليزة ..واتا دذى نةتةوةى بالدةستى داطيكةرة ..نةك وةك هةندآ شيوعيء ،هةمو دذة ماركسيي.كان لي.ى تي.طةيشتون. ل جار كوردة ماركسيي.كان بةوة تاوانبار ئةوةشان لةبي نةضي.ت طة . ,ى كي.شةى نةتةوايةتيء ،كي.شة كراون زياد لة ثي.ويست سةرقال ئةنتةرناسيؤناليزميي.كةيان فةرامؤشكردووة! ,ي.ن شةر:ى ني.و شاخء ئةما لي.رةدا مافى خؤمة بثرسم :ئةوة ثي.م نال ,ى كورد شارى حزبة )ناسيؤناليزمةكان!(ى كورد ..بة ميللةتكوذىء مال وي.رانكردنى بةردةواميان ضةند خزمةتى طيانى كوردايةتىء خةباتى نةتةوايةتييان كردوة؟! باشيش دةزانن ضةندين نةفامء هةلثةرستء ,ةحةتضى نيو حيزبةكان و.ير:اى ئةوةى مندالء طةنانى ميللةتةكةيان مةسل ,ى ئةوةشيان دةدا شةر:ةنطي.زى حيزبةكانيان بةشةر:ى بةكوشتدةدا ،هةول مؤدي.رننيتة تيؤريزة بكةنء ،شةرعيةت بةكوشتنى كوردة ديلةكانيش بدةن 49
ء...تد. ,ي.ت طورزى طرانيان ئاراستةى هةستء ئةو شيوعيانةش )كة دةل ,ة بةطيانى هةست بة خةباتى نةتةوايةتى كردووة( ضةندين سال ,ي.كى بي.وضانى ناوبذيكردنء شكاندنى ئةو مةسئولييةتكردنةوة لة هةول ضةقؤء تةورانةدا بون كة دةيانويست خةباتى نةتةوايةتىء هةستى كوردايةتيمان بؤ هةتا هةتاية طؤشاوطؤش سةربر:ن. شوان ئةحةد :ئةوةى ئيوة بةثيشخستنى ماركسى ئايديؤلؤذي بةسةر ماركسى فةلسةفيدا تةنها ماركستان ويران نةكرد، بةل2كو ئافةرؤزى ئةو كةلةثورة طةورةء طرانةشتان كرد كة ماركسيزمى لةسةر دروستبو) ..مةبةستم فةلسةفةى ئةل2مانىء، فةلسةفةى هيطل بةتايبةتى( ..ئايا تؤرانى فةلسةفة لة واقعى ئيمةدا بةشيكى ثةيوةندى بةو ر"ةفتارة )ذدانؤظية(ى ماركسيكانى كوردةوة نية؟ ر"ةوف حةسةن :جارآ با ئةء ر:استيية بزاني ماركسيزم وةك تيؤرى، يان جيهانبينييةكى هاوئاهةنط ،بةشي.وازي.كى ئؤرطانى )ماتةرياليزمى ديالي.كتيكء ،ئابورى سياسىء سؤشياليزمى زانستيانة(ى لةناو خؤيدا كؤكردونةتةوةء ،هةر ئةمانةشة وايان كردووة فةلسةفةى ماركسيزم بةمةزنتين دةسكةوتةكانى فيكرى بةشةريةت لة مي.ذودا بناسري.ت ..جا لةبةرئةوةى هيض فةلسةفةيةك وةك ماركسيزم دانةبةزيوةتة سةر زةمينةى تاقيكردنةوة ،بؤيآ لة ,بونى هةمويان زي.ت دوضارى زال 50
,ة ,ة ئايدي.ؤلؤذيي.كةى بةسةر بال بال فيكريي.ك ةيدا بو ..ئ ة م ة ش – و ة ك ل ة م ةوب ةر ئا ماذ ة م ثي.دا– دياردةيي.كى تايبةت بةئي.مةى كوردةوة نةبو ،تةنانةت لةني.و حيزبة شوعيية ,يشة ئةم ,بةندى فةلسةفةء هيطل ,مانيي.كةى )ماركس( خؤيدا كة مةل ئةل ,يزم فةلسةفةي.ي.ك نيية دياردةية بةزةقى تةشةنةيكرد ..ماركسيزم وةك هيطل تةنيا كاغةزة سثيي.كان )بؤر( بكاتةوة ،لةني.و هزرء لة تاريكيدا بذى وةك ,ى" .فةلسةفة لة ئي.وارةوةختةدا هيطل .خؤى دان بةم هةقيقةتةدا دةنآء دةل ,مان بةسةردا دةكي.شي.ت ..ئةوسا نةبي.ت بي.دارنابي.تةوة ،كاتآ تاريكايى بال دةتواني ر:ابي.نيء بي لة ر:وداوةكانى ر:ؤذ بكةينةوة" هةر ئةم دابر:انة ,كو لة هةمو مةعريفيية )ئةثيستمؤلؤذية( ..ماركسيزم نةك هةر لة هيطل ،.بةل فةيلةسوفء فةلسةفةكانى دى جيادةكاتةوة ،ئي.مةش سةربارى ئايدي.ؤلؤذيا ..فيكرى ماركسيشمان كةمتازؤر بةكورد ناساندووة ،هةر لة ,يشمان ر:ي.طةى ماركسيشةوة هي.ندةى ثي.وةنديدار بي.ت ثي.وةى ..هيطل ,ك ناساند. بةخةل ذدانؤظيش ،هةر بؤ زاني :ئةو ثياوة بو ،بةرلةوةى دذى دوذمنانى ماركيسزم بي.ت دوذمنى ماركسيستةكان خؤيان بو ..ئةو ر:ؤذةى ستالي ثؤستى سكرتي.رى حيزبى لة لي.نينطرادا ثي.بةخشى ،يي.كسةر لة كؤى نؤ ئةندامى مةكتةبى سياسى حيزب ،حةوت ئةندامى ل .ئيعدامكردن. ئةما باواى دابني.ي ئةو كوردة ذدانؤ ظان ة -و ة ك ج ةناب ت د ةل,ي.ي ت – هي ط ل ،.يا ن ف ةلس ة ف ةيا ن – ل ة واقعى ئي.مةدا تؤران ..باشة خؤ كةس نيية ئةو ر:استيية نةزاني.ت كة واقيعى 51
,ةوانييةكى كاكى بةكاكي لة ئي.مةى كورد لةوةتةى هةين بريتيية لة ضؤل طشت بوارةكانى فيكرء فةلسةفةدا ..جا شتي.ك وجودى نةبي.ت ضؤن دةتؤري.ت؟ بةرلةوةى ماركسيزم بي.تة ئي.رةء ذدانؤظة كوردةكان! ثي.بطةنء، بةرلةوةى خودى ماركسيش لةدايكبوبي.ت ..هيطل.ء في.ختةء فةلسةفةى ,ة ,مانى هةبونء دواتريش شثي.نطلةر هةبو ..ئةدى لةءساكةوة ئةم هيطل ئةل بؤ نةطةيشتة لمان؟! خؤ ئةطةر ذدانؤظة! كوردةكان نةبونايآ كةسي.كى ,ماندا كةوتة كورد نةبو هيطل بناسآء بةهؤى ئةوانةوة هيطل لةطةل سةرةتاتكى.ء ..وا وردةوردة خةريكة لةر:ي.ى لوة ر:ؤشنبيةكانانةوة زي.ت ثي.ى ئاشنادةبي ..كوردة )ذدانؤظةكان!( حاكمء ثؤليس نةبون بةسةر فيكرء ,مانىء فةلسةفةوة ..بةتايبةتى فةلسةفةيي.كى مةزنى وةك فةلسةفةى ئةل هيطل ،.كة بةهةمو جؤرة خوي.ندنةوة ر:ةخنةيي.كان زيندوتر دةبي.تةوة.. ,يان نرخاندووة، ذدانؤظة! كوردةكان زؤربةرز ر:ةهةندة ضةثر:ةوةكانى هيطل تانهاش هةوادارى ليةنى مي.ذوطةرايى فيكرى هيطل.ء ديالي.كتيكةكةين.. ثي.دةضي.ت ضؤن ئةوسا ليةنة ميتافيزيكية زةقء ر:ةهاكةيان كة تا كةنارةكانى لهوت دةمانبات ،ر:ةتدةكردةوة ..ئي.ستةش بةشيكردنةوةيي.كى ,ةيي.كى ني.طةتيظانةى لةتةكدا وردترء شي.وازي.كى سةردةمانة هةر مامةل بكةن ..نازان ئي.وة سةبارةت بةنةزعةى هيطل .لةمةر) :كؤتايى مي.ذو( ,ةتى بر:وسى لة ى سيستمي.كى ديسثؤتيزميانةى وةك دةول ,ي.ن؟ كات . ضيدةل سةردةمةكةى خؤيدا بة بةرجةستةكردنى سياسى )ر:ةهايى(ء كؤتايى طةشتةكة دةزاني.ت كة )فؤكؤياما( لةم سةردةمةدا بةساءيلكانةترين شي.واز هاوئةندي.شةى هةمان ئةو بؤضونةى ئةوة ..ئي.مة كةمتازؤر ماركسمان ,ة نةبن ..بؤ هي.نا ..دةرطةء ثةنةرةكانى كوردستانيش ئي.ستة بؤ هيض ئاوال 52
,ةنء ..لة ,مانىء هةمو فيكرء فةلسةفةيي.كى دى ئاوال هيطلء فةلسةفةى ئةل ,ةبونء سةردةمى ذدانوظة! كوردةكانيشدا بة هةمان شي.وة بؤ هةموان ئاوال ثي.شوازيشيان لي.دةكرا ..تةنيا بؤ )ماركس( نةبي.ت ..هةمو فيكرء فةلسةفةكان بةبآ ظيزاء ثاسثؤرت توانيويانة تةر:اتي.ن بكةن ،تةنيا ماركسيزم نةبي.ت ..بؤيآ بة خوي.نى خؤمان هي.نامان. شوان ئةحةد :بةبؤضونى )ماركس( دةبيت هةمو ر"ذيميكى شؤر"شطير" ديكتاتؤر بيت ..كةواتة تةواوى ئةء سيستمة ديسثؤتيزميانةى جيهانى سؤشيالستى ..لة )ستالي(ء )كاستؤ(ء )ضاءسيسكؤ(ء )سيادبةر"ى(ء...هتد لةم بوضونةى )ماركس(ةوة ئيلهام وةردةطرن؟ ر"ةوف حةسةن :ثرسياري.كى ضةند زيرةكانةية ،هي.ندة زيت ,كى ئاساي.يوة ئيحاى ئةوة دةبةخشي.ت ضةواشةكارانةيةء ،بةنيسبةت خةل هةرضى توندوتيذىء ديكتاتؤري.تىء بي.مروةتى هةية ،تةنانةت لى دةستةء تاقمي.كي.ش كة ماركسيستةكانى بةر لة ناماركسيستةكان تيؤر دةكرد.. ,ثؤت ء...تد ،هةموى لة داوي.نى ماركسيزمةوة كةوتونةتة وةك ستاليء ثول خوارةوة ..وةك ئةوةى لة ديسثؤتيزم )يان ئيمثراتؤريةتى قةمعء زةبروزةنطى سياسىء تؤتاليتار:يزم( زي.ت هيضى ديكة لة قاموسةكانى ماركسدا نةبي.ت ..تا ئةو ر:ادةيةى يةهوزاكان تةنياء تةنيا لة قاموسى ماركسدانء ،هةرضى قاموسةكانى ديكةية ليثاءليثن لة مةسيح! ,ى خؤم زؤر لةمي.ذة ئةو طرآ دةرونيية ،يان ئةو جارآ من بةشبةحال مةيلة دياطؤكييةم لة هةناومدا بةزاندووة كة ئةزمونةكان )ثراكسيسةكان( ,ةء تاوانةكان بةمة ,سةنطاندنةوة ،تاكو هةل تةنيا لةبةرئةوة بةمة ذي.ر هةل 53
ئةستؤيانء ،فيكرء فةلسةفةكة بةبيطةرد ر:ابطرمء وةك بةرزةكى بانان لة ,ةواتآ بة دورى بةمء ..وا بيبكةمةوة وةك ئةوةى ماركسيزم لة هةمو ثؤخل ئاسانةوة داكةوتبآ ..وةك ئايينةكان كة هةرضى ثؤخلةواتى ئيمثراتؤريةتء خةليفةء ,تانةكانى ئةمةوىء عةباسىء سول عوسانى هةية دةيانةنة ملى سيستمء كةسةكانء ،ضى ليةنة سا غ,ل ة م ةكا ن –ثؤز ةتي ظ ةكا ن-يش ة بؤ ئايينةكةى دةطةر:ي.ننةوة ..تةنانةت لةمةيشدا هةتا بتوانن ,ةواتةكانيشيان ئارايشت دةكةن ..يان ..يان...تد ،نا ..من لةوانة نيم.. ثؤخل ,ةواتء ثوختى ،هةرضى ناشيينىء جوانى، من ثي.مواية هةرضى ثؤخل ,ةء دروستيى هةنء ..هةمو ئةزمونء ثراكتيزةكان ،طشتيان هةرضى هةل ,قولوء خوي.ندنةوةء سروش )ئيلهامء ئيحا(ى فيكرء فةلسةفةء هةل ئايينةكاننء ،بةنيسبةت ئةزمونةكانى سيستمى )سؤشياليزم(ى ر:ؤذهةلتيشةوة ..هةر بةنونة ..ضؤن حساب بؤ مةزنى ماركسيزم دةكةم كة بةهؤيةوة ءلتي.كى دواكةوتوى وةك ر:وسياى تزارى لة ماوةي.يكى كورتدا 20سال.,ي ك -ل ة طش ت بوار ةكان ىتةكنؤلؤذياء ذياندا طةيشتة ئاستى مةزنتين ولتى سةرزميء ،لة بةرامبةر مةزنتين سيستمة سةرمايةدارةكانى جيهاندا لةنطةرى ثؤليينى بلؤكةكةى خؤي ر:اطرت ..هةروةها ضينى ميللىء...تد ،هةروةهاش حساب بؤ ليةنة ني.طةتيظء ديكتاتؤريةتء توندء تيذييكانيشيان دةكةم ..سوريش دةزان ئةو خةءشانة لة خويندنةوةى سةقةتء كوي.رانةى ماركسةوة هاتون ..بةلم 54
ناكري.ت )ماركس( وةك بةرزةكى بانان لةو جؤرة خوي.ندنةوانة هةلوي.رد بكةم ..ضونكة هةر خؤى هةرضةندة بة شي.وةيي.كى سنوردارء بةر تةسكيش بي.ت ،دةرفةتى ئاوةهايشى داوة ،كة خويندنةوةى سادةء ساويلكانةيشى بؤ بكري.تء ،دياردةى )ستالينيزم(يشى لة هةلومةرجي.كى تايبةتيدا تي.دا ,بداتء ،دواتر وردةوردة بكوذي.تةوة ..بةر:استى ئةو بؤضونانةم سةرهةل بةلوة ستةمة كة فيكرء تيؤرىء ئاييء دةقةكان بةثيؤزء دور لة هةمو ,ةكانيان دةخةنة ئةستؤى ئةوانةى ,ةء خةوشي.ك ر:ادةطرنء ،ئؤبال هةل جي.بةجي.يان دةكةن ..ئةمة فةرامؤشكردني.كى كوي.رانةى ر:ةهةندة مةعريفيي.كانيشة. ئةما با هةقيقةتى ضةمكى )شؤر:شكي.ر(:ء )ديكتاتؤريةت(ء )شي.وازةكانى زةبرءزةنط(ى ماركسيزمت زؤر بةكورتى بؤ ر:ونبكةمةوة ،بؤ ثاساودانء داكؤكيكردن نا ..تةنيا بؤ ر:ونكردنةوةء ..ئةوسا خؤتان حوكم بةسةر دياردةى )ستالينيزم(دا بدةنء ،ر:ةفتارةكانى ئةو سيستمانةش كة ناويان لة ثرسيارةكةتاندا وةك سيستمطةلي.كى ماركسيانة ر:يزكراون ,سةنطي.نن.. هةل دياردةى ستالينيزمىء تةنانةت بي.ضوةكةيشى كة )كةسي.تى ثةرست(ة لة بزوتنةوةى شيوعييةتدا لةطةل دةسةلتداري.تى ستاليندا دةستيثي.كردء، ,بؤوة ..ضونكة ئةطةرضى ئةو ,ى 1953دا دياردةكة كال بةمردنى لة سال دياردانة لة سيستمةكانى ثي.شوى ر:وسيادا ر:ةطى داكوتابو ..وةل .دواى ئؤكتؤبةر لةبرى دةسةلتى كةسي.تى زي.ت دةسةلتى حيزب بالدةست بو. ديكتاتؤرييةتى ثرؤليتارياش كة بةلى )ماركس(ةوة وةك ضةمكي.كى تيؤرى زؤر بايي.خدار بو ،ضونكة بةرامبةر ئةو ديكتاتؤريةتى بؤرذواية بو كة لة سيستمة سةرمايةدارةكاندا ثي.ر:ةو دةكرا ..لةدواى ئؤكتؤبةريش 55
بةلشةويكةكان نةياندةخواست دةستبدةنة توندوتيذىء ،بةثي.ى ثي.ر:ةوى )ماركس( تةنيا بةشي.وازى تيؤرى –ن ة ك كرد ةو ةي ى- ديكتاتؤريةتى ثرؤليتاريا ر:اطةيي.ندراء ..تةنانةت ثارتى ئؤثؤزيسيؤني ش – م ةنش ة فيك ة ر:است:ةوةكان -بارةطاى خؤيان هةبو ء بةئاشكرا كاريان دةكرد ..بةلم لة ,طيسانى شةر:ى ئةنامى هةل ناوخؤء ،ثي.لنء هةر:شةكانى دةرةوةدا ،بةناضارى بةكردةوةش جةختى لةسةر كرا ،هةر ئةمةيش بو وا ى ل ة ترؤتس ك ى – ك ة س ى ,ى :.واديارة بة دةستكي.شى سثيي.وةء بة دووةمى دواى )لي.ني( -كرد بل ر:ار:ةوي.كى مةر:مةر:ينى بي.طةرددا ناضينة ني.و مةملةكةتى سؤشياليزمةوة! ,ى بةشي.كى هةرة طةورةى توندوتيذيي.كةى ئةو واتا هةر هيض نةبي.ت ئؤبال ر:ؤذطارة لةئةستؤى سةرمايةدارانى ني.وخؤء دةرةوةدا بو ..هةروةكو ضؤن ,كداريى )ماركس( هةمو شي.وازةكانى زةبروزةنط دةخاتة ئةستؤى مول تايبةتء هؤكارةكانى بةرهةمهي.نانء ..ئةمانة بةدايكى شةرعى زةبروزةنط دةزاني.ت. )ماركس( ضةمكى )توندوتيذى شؤر:شطي.ر:انة( بةشي.وازي.ك لةو شي.وازانة دادةني.ت كة كارطةران لة بزاظى ئازاديوازانةيداء ،لة كاتى طواستنةوةى سيستمى بؤرذوا )لة قؤناغى سةرمايةداريدا( بةرةو سؤشياليزم دةيطرنةبةرء ديكتاتؤريةتى ثرؤليتارياش بؤ طواستنةوة لة قؤناغى سؤشياليزمةوة بةرةو كؤمؤنيزم ..ئةمةيش دوا توندوتيذييةكة سةرتاثاى 56
ميللةت لة طشت شي.وازةكانى زةبروزةنط بؤ هةتاهةتاية ر:زطاردةكات ..واتا زةبروزةنطي.كى كاتييةء ،لة كارطةرانةوةيةء ،لةثي.ناوى سر:ينةوةى تةختء تاراجةكانى هةمو زةبروزةنطةكانى دنياداية. ,زيش لةسةر ئةوة كؤكن كة )ئازاديى هةمو )ماركس(ء ئينطل ,طةية بةطشتى( ..ئةمة تاكةكةسةكان مةرجى بنةر:ةتى ئازاديى كؤمةل هةرطيز واتاى ئةوة نيية هةر كودةتايي.كى عةسكةرى لة هةر ولتي.كدا كراء، ئينقيلبضيي.كان ناوى )شؤر:شطي.ر:انة(ء )ثي.شكةوتنخوازانة(يان لةخؤيان نا، ئيدى ئي.مةيش بة خؤيانء هةمو تةفاهةتةكانيانةوة يي.كسةر بيانةينة سةر ميلكى )ماركس(ء ماركسيزم! ياخود لة ئةنامى جةنطي.كى جيهانيدا ضةند ولتي.ك لةتوثةتكرانء ضةند لةتي.كى بةر ليةني.كى براوةى جةنطةكة كةوتن ..ئيدى ئةمة بة وةرضةرخانة مي.ذويية ماركسيي.كة حساب بكةين. هةر بة نونة ،ئةو )سيادبةر:ى(يةى ناوت هي.ناوة لة 1969دا لة صؤمال بة ,ةوى حوكمى طرتةدةستء ثاش حةوت سال كودةتايي.كى سةربازييانة جل حيزبي.كى بةناو سؤشياليستء شؤر:شطي.ر دامةزراندء خؤى كردة ,ي.ى ئةم سيادبةر:يية سؤسياليستة شؤر:شطي.ر:ة بة سكرتي.رىء ،ئيدى تؤ بل ,ةتانى خؤرئاواى ئيلهام لة ماركسةوة ضةكء تفاقء ثشتيوانى لة دةول سةرمايةدارىء عةرةبى كؤنةثةرستةوة وةرطرتبآ بؤ بةرةنطاريكردنى يي.كي.تى سؤظيي.ت لة ئسيوثيا؟! بةنيسبةت زاراوةى )ديكتاتؤري.تى(شةوة كة لةني.و ئةو سيستمانةدا بةثلةى جؤراوجؤر ثيادةكراوة ..تةنيا تاكة ضةمكي.ك لةم بةريةوة لة ماركسيزمدا هةية كة )ديكتاتؤريةتى ثرؤليتاريا(يةء ،بةهةمان واتاى )زةبروزةنطى شؤر:طي.رانة(ى )ماركس( بةكارهاتووة ..بةتايبةتى لى )لي.ني( كة سةرئةنام دةبي.تة مايةى دةستةبةركردنى )ديوكراسييةت( بؤ 57
هةموانء ..ئةء ديكتاتؤريةتة تةنيا لة سةرةتاى طوي.زانةوة )شؤر:ش(ةكةوةيةء ،بةرامبةر كةمينةيي.كى ضةءسي.نةرة ..ئةويش وةك ,ي.ت )ئةطةر بةكارهي.نانى ناضارى بو(. )لي.ني( دةل ,ةتء ديكتاتؤريةتى ثي.دةضي.ت تي.زى )لي.ني( سةبارةت دةول ثرؤليتارياء تةنانةت بةكارهي.نانى توندءتيذيش ،زي.ت لةوةوة هاتبي.ت كة ,ةتة وي.رانةكةى ,ةتء شؤر:ش(ى نوسى تارمايى دةول ئةوكاتةى كتي.بى )دةول ,دا بوبي.ت ..كة دةرفةتى ئةوةى نةهي.شتبؤوة بةر:ي.طةى ر:وسياى لة خةيال شارستانيانةى ثةرلةمانء دةنطدانء ئةنومةنى شارةوانيي.كان ء...تد طؤر:انكارى ر:اديكالنةى تي.دا بي.تةئاراوة ..بةثي.ضةوانةوةى ولتة سةرمايةداريي.كانةوة كة كةمتازؤر ضانسي.كى ئاوةهايان تي.دا ر:ةخساوةء.. ,ي.ت: هةر )لي.ني( لة كؤنطرةى حةوتةمى حيزبى شيوعى ر:وسيادا دةل ولتانى خؤرئاواى سةرمايةدارى ثي.شكةوتو ،دةتوانن بة ر:ي.بازى شارستانييانة بطةنة سؤشياليزمى. كةواتة بر:طةى يي.كةمى ثرسيارةكة ضةواشةكارييي.كى ئاشكراى ثي.وة ديارةء ،لةء فةتوايانة دةضي.ت كة بةهةقء ناهةق بؤ )غةزا( جؤراءجؤركانى ئيسلم دراون ..ئةطةرضى غةزاكراوى بي.دةسةلت ،لة غةزاكةرى دةسةلتدار ,مانتيش بوبن! موسول برالة! ئاخؤ دةشي.ت ئةء مرؤظانةى لةذي.ر زةبرى توندءتيذيدا دةذين ضون )مةسيح( دةستخؤشانة لة بكوذانيان بكةن؟! ئايا ئي.مة ..منء تؤ لةجي.ى )ستالي( بويناية ..بةرامبةر نازيزمء فاشيزمى نةتةوةيىء سةرمايةداريى ضيمان دةكرد؟! ثي.شوازيان لة هي.تلةرء مؤسؤلؤنى دةكرد؟! يان هةر ئةوةى ستالينمان دةكرد كة كردى؟ ئةمة ثاكانة بؤ ستالي كردن نيية ..ضونكة ستاليء ئةوانى ديكةش لة كاتى ئاساييشدا 58
ر:ي.بازي.كى توندر:ةوانةيان لة زةبرءزةنط نواندندا هةبو ،تةنانةت ,ى بةر لة جةنطدا 1936-تا كوشتوبر:ةكانى ستالي لة تةنيا ضوار سال -1939نزيكةى مليؤني .كةسى طرتةوة زوربةيان شيوعى بونء هةندي.كيشيان هاور:ي.ى )لي.ني( بون ..ئةمة ر:ةفتارى ئةو ثياوة بو نةك ثرؤليتاريا ..هةروةكو ديكؤمي.نت لي.رةدا ئاماذة بة )بوخارين( دةدةم كة ,ة نازدارةكةى حيزب( ..لة نامةكةي بةر لة )لي.ني( ناوى نابو )مندال ,ي.ت :ذيان كؤتايى هات ،ئةوةتا ملم ئيعدامكردنيدا بؤ ذنةكةى ناردووة دةل بؤ تةورى جةللدي.ك )ستالي( نةويكردووة ..بي.طومان ئةوة تةورى ثرؤليتاريا نيية! ثي.دةضي.ت كاريطةريى ضةمكى )سؤسيؤ-ديوكرات(ى ماركسيزم.. يان )ديوكراسى ميللى( ناضاريكردبن ..ياخود ئيحايي.كى ناراستةوخؤى ثي.بةخشيب كة مةبةست لة ديوكراتى كؤمةليةتى )ئابوريية(ء ،ئةمةيش لى )ماركس( بةثلةى ييكةمي دي.تء ..خوي.ندنةوةكةى ئةمان بؤ )سؤسيؤ-ديوكرات( هةر لةسةر كةلكى ديوكراسية سياسيةكان بي.ت.. طةرضى بر:وام بةم ليةنة )ديوكراسى ئابوريي( بةرادةيي.ك هةية ،وادةزان بةبآ ئةمة هةمو شي.وازة )ديوكراسيي.كان(ى دى ،بةتايبةتى لةم دةظةرةدا وةك )كةماليات( دةنوي.نن ..بةلم ئةمةيش ئةوة ناطةيةني.ـت لة ضاوور:اوي.كدا )سؤسيؤ-ديوكراسى( بكري.تة دةمامكء ،بةناوى )شؤر:شطي.ر:ى(يؤة ئازاديية سياسييي.كانى ثآ ئةتك بكري.ت ..طةرضى لة زوربةى هةرة زؤرى ,ى بةر:ي.وة ئةو سيستمانةدا )سؤسيؤ-ديوكرات(ةكةش بةنيوةوناضل دةضو ..يان هةر نةبو... بةر:استى قسةء باسي.كى هيجطار زؤرم لةمةر :ئةم كي.شةية هةيةء، ئةطةر دياردةى ستالينيزمى )بة هةمو توندوتيذيي.كانيي.وة( دةرهاويشتةى 59
,كوذيي.كانى سةردةمى سيستمى سؤشياليزمى بي.ت ،ئةوا هةمو كؤمةل مؤدي.رنيزم كة بةدةيان مليؤن مرؤظى ر:ةطةزء نةتةوة جياوازى ئةفةريقايى قر:تي.خستء ،دياردةى نازيزمى هي.تلةرىء فاشيزمى مؤسؤلؤنيش دةرهاويشتةى سيستمى سةرمايةدارى بون. لي.رةدا لةبةر زؤريى ثرسيارةكان لةمة زيت دري.ذةى نادةمآء ،تةنيا بةم ثرسيارة كؤتايى بةم وةلمةم دي.نم :بؤ دةبي.ت ئةو زةبروزةنطء ديكتاتؤريةتء ديسثؤتيزميانة ئيلهاميان تةنيا لةو ضةند ئي.ماذة وردة سنوردارنةى ماركسيزم وةرطرتبآء ،لةو طةنينة لثياوليث لة نازيي.تى فاشيي.تىء خوي.نر:ي.ذىء تؤقاندنء كؤيليةتى و ..ضىء ضى ..يةى سيستمى سةرمايةدارىء ،هةروةها د ة س ةل تء ئا ماذ ة ئايينيي.كان ةو ة – كة لة زةمانى قابيلء قالوبةلوة هةية -وةرنةطرتب.؟! شوان ئةحةد :ئايا دةكريت سيستمى تاكحيزبى لةدةرةوةى جيهانى خؤرئاوا وةك نيشانةيةكى ديكتاتؤرى ثر"ؤليتاريا سةير بكةين؟ ر"ةوف حةسةن :ثي.مواية لة وةلمى ثرسيارى ثي.شودا ضةمكى )ديكتاتؤريةتى ثر:ؤليتاريا(م ر:ونكردةوة ..كة ضيني.ك ثراكتيزةى ئةو )ديكتاتؤريية-ديوكراسيية( دةكات ..ئةويش ثر:ؤليتاريايةء ..زي.تيش جةخت لةسةر ليةنة تيؤريي.كةى دةكات ..ئاشكراشة ئةو ضينة تةنيا لة 60
ولتة ثيشةسازية طةورةكانى )سةنتةر(دا ثةيدابووةء لةدةرةوةى ئةواندا نيية ..يان تازة بةتازة سةرةتاى ثةيدابوني.كى لواز ثي.كدةهي.ني.ت. بةثي.ضةوانةيشةوة ئاشكراية شؤر:شة كؤمةليةتيي.كان )شؤسياليزميةكان( لةدةرةوةى ئةو سيستمة تةكنةلؤذية )مؤديرنيزم(انةدا ثةرثاكراون ،كة ثرؤليتاريا تياياندا لة سةرةتاى شؤر:شء وةرضةرخانةكانياندا كةمتين ر:ي.ذةى ثي.كهاتةى ضينايةتيان ثي.كدةهي.نا.. بؤيآ طرفتى سةرةكى ئةو سيستمانة ،تةنانةت هةرةسهي.نانيشيان هةر عيللةتى طةشة نةسةندنى ضينى ثرؤليتاريا بو لة هةناوى سيستمي.كى ,ي.ت: سةرمايةداريدا) ..لي.ني( بةوردى دةستنيشانى ئةم طرفتة ئةكاتء دةل ثي.دةضي.ت ئةمة طةورةترين لةمثةر بي.ت لةبةردةماندا بؤ وةرضةرخان بةرةو كؤمؤنيزم ..تةنانةت ئاماذة بةوةدةدات كة كودةتا بؤ دةسطيكردنى حوكم لةم جؤرة ولتانةدا ئاسانة ،وةل .وةرضةرخان بةرةو سؤشياليزم ستةمة. ئةو سيستمانةى لة دةرةوةى ,كدارء خؤرئاوادان ،زوربةيان مول بازرطاني.كى مشةخؤرى نيشتمانيء ..لة هةمان كاتدا ثابةندء خزمةتكارى بؤرذواى ر:ؤذئاوا – س ةر ماي ةدار ى -ن.. بي.بةرين لةو كلتورء فةرهةنطء بةها طةشةدارانةى بؤرذواى ر:ؤذئاوا لةطةل قؤناغةكةيدا هي.ناينيية ئاراوة. هةمديسان ثي.دةضي.ت ..ئةو موعجيزةيةى لة سؤظيي.تء ضي ء...تد ،لة بوارى طةشةسةندنى بةتةوذمياندا هاتةدى ..ئةو سيستمانةى ديكةى جيهانى سي.يةمى والي.كردبي.ت هةمان ر:ي.بازى )بازدان بةسةر قؤناغى 61
سةرمايةداريدا( بطرنةبةرء ،بةشي.وازى ناسةرمايةدارى -يان سةرمايةدارى ,ةت-دا لساييان بكةنةوةء ،بةهؤيةوة لة قاوغى جيهانى سي.يةم.. دةول ياخود لة )كةنار( دةربازبن) ..لي.ني( لةم ر:ووةوة سةبارةت بة ر:وسيا ,ي.ت :ئي.مة ثي.ويستة شي.وازى ديكتاتؤريانة بةكاربي.ني بؤئةوةى زوتر دةل ئاكارى ر:ؤذئاوايى لة ر:وسياى ثيء ثةككةوتةء بةربةريدا بضي.ني. جا بؤ بةردةوامبونى هةذمون )هةيةنة(ى دةسةلتى تاك حيزبىء ئاراستة تؤتاليتارياكةيان ..ئاسايية ثةنا بةرنة بةر هةر تاكتيكء ثي.ر:ةوي.ك، خؤ ئةطةر ضةمكي.كى ماركسيزمانةش بؤ ئارايشتكردنى هةذمونةكةيان بةكاربي.نن ،جي.ى سةرسامى نيية. بةلم باشت واية هةر هيض نةبي.ت ضةمكى )شؤر:شط .ير:ي(ي.كة بةكاربي.نن ..ئةمةيان شياوترة بؤيان ..ضونكة لة ثرؤليتارياى نةبو.. )ديكتاتؤرييةتى ثرؤليتاريا( هيض واتايي.كى نيية. شوان ئةحةد :بةر"اى )ماركس( ..سةرمايةداريى دواى طةيشتنى بةئاستيكى يةكجار بةرزى طةشةسةندن هةرةسدينى ..بةر"اى )ئنطل2ز(يش لة قؤناغى كؤمؤنيستيدا دةول2ةت دةثوكيتةوة ..بةدريذايى سةدةيةك جؤقةييك ئةم بالؤرةيةى دةوتةوة ،كةضى ر"ةوتى ميذو هةردو ثيشبينييكةى بةدرؤخستةوة ..نةسةرمايةدارى هةرةسى هيناو ،نةدةءل2ةتيش لة قؤناغى كؤمؤنستيدا ثوكايةوة ..سةبارةت بةم مةسةلةية ضيدةل2ييت؟ ر"ةوف حةسةن :ئةطةر )ماركس( يي.كي.ك نةبي.ت لةو فةيلةسوفانةى كة هيض ثي.شبينىء نوقلنةيي.كى نةبوبي.ت ،ئةوا لة هةمو فةيلةسوفء ،تةنانةت 62
تيؤريستة ماركسيستةكانيش كةمتين ثي.شبينى هةبوة.. مةسةلةى هةرةسهي.نانى سيستمى سةرمايةدارى لى )ماركس( دةرهاءيشتةء ئةنامطريى ئةو كاركردنة زانستييانةيةتى لةني.و جةستةى سةرمايةداريدا كردوي.تى ..هةر لة دروستبونىء ،طةشةسةندنى ثي.كهاتةى ئابوريىء بةجيهانيبونىء ،خؤنوي.كردنةوةكانى ء ...تا وةرضةرخانى بةرةو سيستمى سؤشياليزمىء ،ئةوجا كؤمؤنيزمى ..واتا ئةمةى )ماركس( خوي.ندنةوةيي.كى زانستيانة ،يان ديالي.كتيكيانةى )ئابورى سياسي(يةء ،لة ئةنامى طؤر:انكاريية مي.ذويي.كانى شي.وازةكانء ثةيوةنديي.كانى بةرهةمهي.نانةوةية ..لة ئاستة هةرة نزمء بي.مروةتيي.كانةوة بةرةو شي.وازي.كى بالى مرؤظايةتى ..بي.طومان لةم سةروبةندةدا سةرمايةدارى طةيشتؤتة ئاستي.كى بةرزء ،لة هةمان كاتدا لة قةيراني.كى خةستء بازنةيي.كى بؤشدا دةسور:ي.تةوةء ،ئةو سةرمايةدارة ناضارة هةر ر:ؤذة بالؤرةيي.ك لي.بداتء، كاذي.ك بةكاذي.كى نوي.ت بطؤر:ي.ت) ..ليباليزم بة نيوليباليزم(ء ،هانابردنة ,ة ثوشةكةى )فؤكؤياما( وةك تةقةيي.كى ضروكى ترسر:ةوي.نةوةىء، بةر ضل تةنازولتى بةردةوام لةبةردةم ضةند جةمسةري.كى )سؤسيؤ-ديوكراتى( )ماركس(دا ء...تد، ئةما با بي.ينةوة سةر ئةو جؤقةية! كة بةوثةر:ى جؤشء خرؤشةوة ,ى .ئةطةر ئةو ماركسيستانة جؤقة بنء ئةو ,ي.تةوة ..بةل ئةو بالؤرةية! دةل ئاوازة ناوازةيةش بالؤرة بآ ،يان هةقيقةتي.كى زانستيانة بآ ..ئةوة هةر ئةو ئاوازء هارمؤنيايةية كة نؤتةكانى مةزنتين ئةندازيارء هونةرمةندى فيكرى بةشةريةت لة سةرانسةرى مي.ذوى بةشةرييةتدا دايناوة ..بؤ طؤر:انطاريى بةرةو ذياني.كى دورلة وةحشييةتء ،ئةو هةرةسةى سةرمايةداريش درةنطبآ يا زو هةر ر:ودةدات. 63
,ةتيش لة قؤناغى )كؤمؤنيزمي(دا نةك سؤشياليزمى.. بؤ نةمانى دةول ,ةتى ,هي.نجاوة كة ضارةنوسى دةول ,ز هةر لة فيكرى ماركسى هةل ئنطل نةتةوةيىء سيستمى بؤرذواى بةيي.كديي.وة بةستؤتةوة ..هةردوكيان ,كو ,ةت بةل ثي.كةوة دةذينء ،ثي.كيشةوة بةمةرط شاددةبن ..نةهةر دةل )خي.زان(ء زوربةى تاوانةكانء تةنانةت ياساكانيش وةك ثي.كهاتةء دامودةزطةيي.كى بؤرذوا بةدوى يي.كدا هةرةسدي.نن. ,ةت-سجن(ى بةكارهي.ناوة وةك دو )ماركس( زؤر جار ضةمكى )دةول ثي.طةى يي.ك بونياد ..بةنديانةش مةبةست لة طشت هؤكارء شي.وازةكانى ,ةت ,كداري.تى تايبةت ..واتا ئةركى دةول زةبروزةنطة بؤ ثاري.زطاريكردن لة مول بةثلةى يي.كةم حةسحةسء دةرطةوانى ئةو خاوةنداري.تية تايبةتييةى هؤكارةكانى بةرهةمهي.نانةء ثاسةوانى بانكء سامانى سةرمايةدارانة ..جا لةبةر ئةوةى لة سيستمى كؤمؤنيزميدا هيض ثاشاوةيي.كى ئةء ,ةتيش زةرورةتى بونى ,كداري.تيية تايبةتة نامي.ني.ت ..دةول مول لةدةستدةداتء ..لةطةل هةوجار:ةكاندا بةرةو ئةنتيكةخانةكان دةكري.نةوة! ,كداريدا هاتة ءجودء، ,ةت لة بنةر:ةتدا هةر نةبوةء ،لةطةل .مول ضونكة دةول بةنةمانيشى كؤتايى بةخةدةماتةكانى دي.ت. ,ةت، ئةما لة ئةزمونةكانى ر:ؤذهةلتدا ..نة هةر كي.شةى نةمانى دةول ,ةتيش هاتةكايةوة ..هةلومةرجى )شؤسياليزم لة ,كو بة عيملقبونى دةول بةل تاكة ولت(دا بةو بارةدا كةوتةوة ..كة هةمو كري.كاران موقةدةراتى خؤيان ,ةتي.كى بةحيزب بسثي.رنء ،حيزبيش ضارةنوسى خؤى لة ثي.كهي.نانى دةول ثؤلييندا ببي.ني.تةوة ..ئةمةيش طةوهةرى ئايديؤلؤذياى ستالي بو ..هةر لة ,ى طةورةى بيوكراتى زووةوة )لي.ني( مةترسى ئةوةى هةبو ..كة دومةل ,ةتة ,ةت(دا بي.تةئاراوة ..ئةو دةول لةني.و حيزبء شور:ش )دةول 64
بةعيملقبوانةى بلؤكةكة هيضيان لة ئةنامى هةرةسى سةرمايةداريي.وة نةهاتبونة ءجودء ،تا دوا ر:ؤذةكانى هةرةسهي.نانيشيان نةبوبونة سيستمي.كى )كؤمؤنيزميانة( ..تا نهاش ..ئةوانةى ماون هةر ر:ي.ضكةى ,ةت( لة شي.وازى بةرهةمهي.ناندا ثي.ر:ةء دةكةنء ..ئةو )سةرمايةداريى دةول ر:ةوتة لةني.و هةر:ةشةكانى نازيزمء فاشيزمء سةرمايةداريى جيهانء ,ةتي.كى ثؤليي ئيدامةثي.دانى ئةطةر شةر:ى ني.وخؤدا بةبآ ءجودى دةول مةحال .نةبي.ت ،زؤر سةختء ستةمةٍ . شوان ئةحةد :ئايا ئةوةى لة 1989دا مرد ،لينينيزم بو.. يان ماركسيزم؟ ر"ةوف حةسةن) :ماركس( ..ئةمر:ؤ ،دواى 1989ل ة ه ة مو ,ة تي.زي.كى بةئايديؤلؤذياى كاتي.كى دى زيندوترة ..ئةوسا )ماركس( كؤمةل ,ي.ك ئةزمونى جؤراوجؤرى بينى ..بةو ر:وت طوني.نراو بو ..بةهؤيةوة كؤمةل ئةزمونانة ..بةو خوي.ندنةوة ناتةواوانة توانى نيو سةدة زي.ت دةسةلت بةسةر نيوةى دنيادا بطري.ت ..طؤى زةوى دابةشبكات ..ئةى ئةطةر ,كى خؤى.. خويندنةوةى دروستى بكري.ت! ئةوة هةمو طةردون دةبي.تة مول ,كى هةمو بةشةريةت(. )واتا مول بي.طومان )ماركس( بةوة زيندووة ئةمر:ؤ بوارى ئةو خوي.ندنةوة ,ماندا لة دروستانةى لةبةردةمدا والبووة ..ئةمر:ؤ زيندوانةتر لةطةل ديالؤطداية ..بةئازادى ر:ةخنةى لي.دةطرين ..بةئازادى تاوانبارى دةكةين.. بةئازادى طةل .ضةمكء بؤضونى ر:ةتدةكةينةوة ،بةئازادى بةداهينانى نوآ لةني.و هزرء فةلسةفةكةيدا ..لة مي.تؤدةكانيدا ئيزافة دةكةين ..من )ماركس(ى دواى 1989د ةبين م ب ةد ة ست ى خؤ ى 65
ثةردة لةسةر ئةوانة لدةبات زةماوةندى مةرطى دةطي.ر:ن ..من زةماوةندطي.ر:ةكانى مةرطى )ماركس( بةتؤقيوى لة)ماركس( دةبينم.. ئاواتةخوازن ئةم زةماوةندةيان نةطي.ر:ايةء) ،ماركس( هةر وةك جاران ديلء كؤيلةى )ثي.كةوةذيانى ئاشتيانة-التعايش السلمى(ء) ،شةر:ى سارد( بوايآ ..ئةم تةشةنةيةى نةكردايةتة ني.و طشت جومطةء دةمارء ,ي.ت نةهةر كؤتايى ني.وةندةكانى ذيانء هزرةوة ..ئةمر:ؤ )ماركس( ثيماندةل ,كو مي.ذو ء طؤر:انء طةشةسةندن لة قؤناغى كؤمؤنيزميشدا نةهاتووة ..بةل ,ي.ت من لةسةر كؤتايى نةهاتنى مي.ذو ،بةجورئةتي.كى كؤتايى نايةت ..دةل ,ى مامؤستامء طةورة فةيلةسوفى ديالي.كتيكيم بي.ئةندازةوة هيطل ر:ةتكردةوة ،كة ميذوى لة ضوارضي.وةى ئةم ليبالييةتةدا ضةقاندء لةطؤى خستء مرداريكردةوة ..جاران زةماوةندطي.ر:ان فةيلةسوفء بييارى مةزنيان هةبو ..ئةمر:ؤ )فؤكؤياما(يي.كى داماءيان كردؤتة ئةو ثوشكةيةى لةني.و طةرداوةكانى ماركسيزمدا قوتاريان بكات! لةو بر:وايةدام هةتا خةوني.ك لة خةونةكانى بةشةرييةت مابي.تء ..بؤ بةختةوةرى بةشةرييةت نةهاتبي.تةدى ..ماركسيزم نةمرة و ..هةتا بيمةندي.كى ر:استينةيش لةني.و بةشةرييةتدا مابي.ت ئةوا بةبآ )ماركس( ناتواني.ت ثةل بؤ هيض كاري.كى فةلسةفىء هزرى بةري.ت. بةنيسبةت لي.نينيزميشةوة ..كة ض ةندي ن ئيزا ف ة ى فيكر ى –تيؤر ى- بؤ ماركسيزم هةيةء ،تةنانةت كاريطةريى لي.ني لة بونيادى ماركسيزمدا طةيشتة ئاستي.كى هي.ندة بةرز تي.كراى ثي.كهاتةكة بة ماركسيزم-لي.نينيزم بناسري.تء لي.كدى دانةبر:ي.ت. ثي.دةضي.ت لةدةرةوةى ر:ؤذئاوادا ..لةو سيستمانةدا بؤرذواى 66
نيشتمانيى مشةخؤر نةيتوانيوة ئةركة مي.ذويي.كانى خؤى بةرامبةر طؤر:انكاريى كؤمةليةتى ر:اثةر:ي.ني.ت ..هي.شتا لي.نينيزم ئةركة تيؤرىء ثراكتيزةييةكةى لةئةستؤدا مابي.تء ،بةبآ سود وةرطرتن لي.ى ستةمة ئةو سيستمانة بتوانن هةنطاوي.كى طةورة لة بوارى يي.كسانىء ئازادىء دادوةرى كؤمةليةتيدا بني.ن ..لي.ني هي.شتا سةركردةء ر:ي.بةرى كري.كارانء ,تانى كةنارة بةرةو شؤر:شى ثي.كةوة بةستاو.. ضةوساوةكانى ول )تي.ثةر:اندنى قؤناغى سةرمايةدارى( ..يان هيض نةبي.ت بةرةو )سةرمايةدارى ,دةطري.ت ..لة ,ةت( ..لي.نينيزم كةمتازؤر خوي.ندنةوةى ر:ةخنةطرانة هةل دةول هةردو مةيدانى سياسيء ثر:اكتيزةييدا. ,م درةختةكانى ,ةمي.شى( دةبينآ ..بةل )لي.ني( تيؤريي.كان بة بؤرى )خؤل ذيان بؤ هةتا هةتاية بةثةلكى سةوزةوة دةبينآ! بؤيآ من لةو باوةر:ةدام ,رآ ..ئةوسا جوانىء بةهاى كاتآ خةرمانةى ثيؤزى لة )لي.ني( دادةمال مةزنى ئةو ثياوة ئاشكرا دةبي.ت. شوان ئةحةد :ئةزمونى هةفتا سال2ةى كؤمؤنيزم لة بلؤكى خؤرهةلتء ،بةشيكى زؤرى دنيايدا ،ئةء ر"استييةى سةلاند كة لةبرى ئةوةى سؤشياليزم لة خزمةتى مرؤظدا بيت ،مرؤظ بو بةخزمةتكارى سؤشياليزم ،لةم بارةيةوة ض ر"ةخنةييكت هةية؟ ر"ةوف حةسةن :من ثي.مواية )سؤشياليزم( وةك قؤناغي.كى بةرايى بةرةو ,ةواتةكانى سيستمى بؤرذوا هةية تي.يدا )كؤمؤنيزم( ضون ،ضى ثؤخل دةمي.نآ ..خؤ ئةطةر ئةو ئةزمونةى يي.كي.تى سؤظيي.ت )بكةينة نونة(ء ،وةك سيستمي.كى )سؤشياليزم(يش بؤى بر:واني ،كة لة سةرةتاوة )لي.ني( بة )سةرمايةداريى دةولةتيى( داناوةء ،بةثي.ويستى زانيوة ئةو هةلومةرجة 67
بابةتييانةية ثي.بطةيةنري.تء.. طةشةيان ثي.بدري.ت ،تاوةك قؤناغي.كى وةرضةرخان بةرةء بنياتنانى سؤشياليزم ببي.ت.. ئيدى باسى ثليخانؤف هةر مةكة كة ئةو ئةزمونة )سؤشياليزم لة تاك ة ولتدا – رو سيا (- بةخوي.ندنةوةيي.كى داهي.نةرانةى ماركسيزم نازاني.تء ..بة لة ماركسيزم لدانى دادةني.ت ..واتا ئةو ئةزمونة ،ئةو )كؤمؤنيزم(ة نةبو كة )ماركس( ,ةتء سيماكانى ديايكردووة ..ئةء ئةزمونة لة ئاستي.كى خةسل طةشةسةندنيدا ضةقىء ..ثي.دةضي.ت ئةزمونى )سؤشياليزم لة تاكة ءلتدا( لة طةشةسةندندا هةر ئةوةندة بر:بكات ..جا ئيدى يان هةرةسدي.ني.ت، ياخود ثي.ويستى بةشؤر:شي.كى سؤشياليزمانة دةبي.ت ..بةكورتى ديالي.كتيك بةنةقيزة بةرةءثي.شةوة ناضي.ت. بةهةرحال لة هةمو شي.وازة جؤراوجؤرةكانى سيستمةكاندا ،تةنانةت لة )كؤمؤنيزم(يشدا ،بةر:ي.ذةيي.ك لة ر:ي.ذةكان ،مرؤظ لة خزمةتياندا دةبي.تء، ئةوانيش لة خزمةتى مرؤظدا دةبن ..تةنياجياوازى ئةوةية لة )كؤمؤنيزم(دا ر:ي.ذةى بةهرةمةندبون لي.ى نةهةر لة ليةنة كؤمةليةتى )ئابورى(ي.كانة ,كو ئازادى لة كاركردنيشدا )ضةندت )ضةندت ثي.ويستة دابيندةكري.ت( ،بةل لة تواناداية( دةستةبةر دةبي.ت ..كة ئةو كاركردنة نامؤطةرايى )ئيستيلب(ى ماتةرىء طيانى )دةرونى( لي.ناكةوي.تةوة ،وةك لة سيستمة ضينايةتيي.كاندا هةيةء ،كاركردن دةطاتة ئاستى زةوتكردنى ذيانء بةشي.كى زؤرى زةمةن )تةمةن(ى كارطةرانء ،هةست بةهةقيقةتى 68
لةدةستدانى ئينساني.تى خؤى دةكات ..تةنيا لة كؤمؤنيزمدا هةمو لة خزمةتى هةمواندانء ،هةمو هةست بةهةقيقةتى ءجودى خؤيان دةكةن. شوان ئةحةد) :ذاك دريدا( لة كتيبى )تارماييكانى ماركس(دا باس لة ئةنتةرناسيؤناليزميكى نوآ دةكاتء دةل2ى: )من بي لة ثيكةوةطريدانى جيهان دةكةمةوة( لةسةردةمى بةجيهانيبوندا بيكردنةوة لة ئةركيكى وةها تاضةند ر"ةواية؟! ئايا ئةو ئةنتةرناسيؤناليزمةى لة ئاييندةدا ديتة ئاراوة، هةروةك جاران ئةنتةرناسيؤناليزميكى ئايديؤلؤذى دةبيت ،ياخود ئةنتةرسيؤناليزميكى شيعرى؟ ر"ةوف حةسةن :سيستمى نوي.ى سةرمايةدارى لةري.ى ضةمكى بةجيهانيبون ،بةجؤري.ك ئةنتةرناسيؤناليزمةوة ر:ي.ضكةى بةستووة كة ئيدى دةرفةتى طةر:انةوةء ثاشطةزبونةوةى بؤ نيية ..خةري.كى بي.سنوركردنى نيشتمانةكانء ،بآ ناسنامةكردنى كولتورةكانء ،بآ بيةوةرىء بآ كةلةثوركردنى نةتةوةكانء ،بي.بةهاكردنى بةها مرؤظايةتيي.كان ،سوككردنى شتة ثيؤزةكان ء...تد ،لةر:ي.ى بةزاندنى سنورة بآ ظيزاء بآ ثاسثؤرتء بآ بازطةيى كؤمثانياء ،سوثاء بازار:ء زانياريي.كان بةطشت كيشوةرةكاندا ..كة بةئاشكرا ثي.كةوة طراي.داني.كى ضةتةيى ماددىء، لي.كتازاني.كى ر:ؤحى طةورةى خستؤتةوة ..منى هي.جطار بضكؤلةتر كردؤتةوة لةوةى هةمء ،خؤيشى هي.جطار طةورةتر كردووة لةوةى هةية.. طوندي.كى لةسةر طؤى زةوى دروستكردووة ،خؤى ئاغاء منيشى ر:ةنبةر.. ,م برينى 300، خؤى سةنتةرء من كةنارء ثةراء ي.ز ..نة دةستدةداتة بال 69
400سال ,ة دواك ةءتوي.تيي.ك ة م سار:ي.ذ ,سؤزيش ر:ةفتار لةطةل .منء لةطةل .ئةندامانى بكاتء ،نة وةك خي.زاني.كى دل ,طةكةى خؤيشيدا دةكاتء ..جياوازى ضينايةتى تادي.ت لةني.و كؤمةل سيستمةكةى )سةنتةر(ى خؤيداء )كةنار(ةكةى منيشدا زةقت دةبي.تةوةء...تد. )ذاك دري.دا( وةك بيياري.كى طةورة ..خوي.ندنةوةيي.كى نوآء ناسكى بؤ ,ةمةنديى فيكرء فةلسةفةكةى هةية ..ئةو فةلسةفةيةى )ماركس(ء ،بؤ دةول ,ىء ثةلكةزي.ر:ينةيى بؤ داهاتوى جي.طةى ضةندين خةونى كريستال مرؤظايةتىء طةردون كردؤتةوة ..بةسةدانء هةزاران بيمةندى لي.هاتوى ,دمان ..ماركؤزة ..هؤركهايةر ..ئادؤرنؤ.. ,تؤسي.ر ..طؤل وةك دري.دا ،ئال ر:ايش ....تد ،داهي.نانء ئةفراندنى خؤيان لة خوي.ندنةوةكانياندا بؤ )ماركس( نواندووة ..بيكردنةوة لة ثي.كةوة طريدانى جيهان لةني.و كؤماري.كى فةلسةفى )ئيفلتونيانة( ،يان شاري.كى فةزيلةتدارى ئايينى )فارابيانة( ،يان يؤتؤبيايي.كى )مؤر:انة( ..يا ..يا ..زؤر لةمي.ذة خولياى بةشةريةت بووة ..بةلم طريداني.كى شيعرى ،يان مؤسيقى كاردانةوةى زبرىء تيذىء بآ طيانى ئةم نةزمة نوييةى جيهانة كة دروستتينء نازدارترين خوي.ندنةوةيي.كى ماركسيزمة ..ئةء خةونةية كة )ماركس( بةطشت مرؤظايةتيي.وة وةك هونةرمةند ديونى ..خةونء خويندنةوةيي.كى شةبةنطيانة ..هينانةدى جيهاني.كى ثةلكةزي.ر:ينةئاسا ..جيهاني.كى ,ييانة ..جيهاني.كى شيعرييانةى شةفاف. ئاوريشميانة ..جيهاني.كى كريستال جا ئيدى كآ دةيكات! ثرؤليتاريا يان ئنتليجنسيا؟! ،ضؤن تانوثؤكانى ئةو ئةنتةرناسيؤناليزمة شيعريية دةضنن ..بةلى منء )ماركس(ى ئةمر:ؤيشةوة طرينط نيية ..طرينط 70
ئةوةية ئةو مةملةكةتة )بةهةشتة(ى لةسةر ئةم زةويية بؤ مرؤظة ئازادةكان دادةمةزري.ت ل ة شي عر بض .ي تء ..با ئا ساني ش – ,ندةكان تةرخان بي.ت. ,ي.ت -بؤ فريشتةء بال وةك هايينى شاعي دةل شوان ئةحةد) :سةمي ئةمي( لة كتيبى )فى مواجهة ازمة عصرنا(ء لة فةسل2ى سييةمى ئةو كتيبة لةذير سةردير"ى )تدى العولة(دا دةل2يت) ..بةجيهانيبون ضارشيويكة سةرمايةدارييةكى در"ندةء ضاوبرسى لةثشتييوة خؤى مةلسداوة(.. بةر"است دةكريت هيندة بةضاوى طومانةوة لة بةجيهانيبون بر"وانيء ،بةناءيكى ديكةى بزاني بؤ سةرمايةدارىء، ئةمريكايةتى؟ ر"ةوف حةسةن :ئةى بؤ نا؟ ئايا ئةوةشى ثي.ر:ةوا نةبيني؟ نابآ هةر د.سةمي ئةمي بةضاوى طومانةوة بر:واني.تة بةجيهانيبون.. ,كو هةر ماركسيستي.ك لة جيهانداء ،لةثي.شةوةيانةوة سةمي ئةمي.. بةل ئةطةر ئةو بةربةبةري.تيةى ئةم نيوئمثرياليزمييةى ئةمةريكاء، ضةتةطةري.تيي.كانى سةرمايةدارى لةثشت ئةم بةجيهانيبونةوة بةزةقى نةبينآ ،ئةوة كوي.ري.كى هزرى زطماكة ..بةهةر شي.وازي.كيش بي.ت ،ئةطةر دؤنكيخؤتانةش بي.ت -وةك زؤر جار بة سةمي ئةمي دةوتري.ت -تةحةداى ئةم نيوكولؤنياليزميية نةكاتء ،خوي.ندنةوةى ر:ةخنةطرانةى ,ةوارة ..ئةوةتا ئةمريكا بؤتة ثراكتيزةييشى بؤ نةكات ..لة ماركسيزمدا كؤل ئيمثراتؤريةتي.كى تاكتةوةريى دةسةلتى سةرمايةدارى لة جيهانداء، 71
مرؤظيش لة سايةيدا بؤتة )مرؤظى تاكر:ةهةندى ماددى(ء ،ئةمةيش بةهةمو حسابي.ك طةوهةرى ئيستيلبء بةنامؤكردنى بةشةرييةتة ..لةم طلؤباليزمةى سيستمى سةرمايةداريدا ،نةك هيض دةرفةتي.كى بؤ يي.كسانىء ,كو نةشيتوانيوة نةبازار:ى دادثةروةرى ء...تد نةهي.شتؤتةوة ،بةل )كاركردن( ئازاد بكاتء ،نةخودى )بازار:ة ئازادةكةشى( )كر:ينء فرؤشت( لة كؤتء ياسا ضاءبرسيي.كانى خؤى ئازاد بكات ..ئازادى نرخدانان ثيتؤلء ضةك ء ...ناطري.تةوةء ،سةرمايةداريى دةخالةتى دياريكردنى نرخيان دةكات ..سةربارى ئةمةش ..دواى هةرةسى بلؤكى )سؤشياليزمى ,ةتى( ..هيض ئاماني.كى بةهادارى مرؤظايةتى لةني.و تورةكةى دةءل تالنضي.تي.كةيدا ديار نيية ..تةنانةت بةهةلي.كى زي.ر:ينى دادةني.ت بؤ ئيستيغللكردنى ئةء ءر:وكاسبونةى جيهان لةثي.ناوى ضارةسةركردنى ,ةكانى سيستمة سةرمايةداريي.كاندا ..كاتآ طوي.م لة قةيرانة خةستء خؤل ,ماندا ,ي.ت) ..ئةوى لةطةل )بوش(ى كور :دةبي.ت لةبةردةمى كؤنطريس.دا دةل نيية ئةوة تيؤريستةء ،هةمو جؤرةكانى ضةكةكانيشمان بةرامبةرى بةكاردي.ني( ..لة قةرةءيلةء فر:نةكانى هؤلؤكؤستء برؤكؤست تي.دةثةر:ي.تء ،شي.وازي.كى نوي.ى سيستمى )كؤيليةتى( تيادةبينم. ,مدا نيية دوذمنمة( سةرضاوةى بةلى منةوة لؤذيكى )ئةوةى لةطةل بنةر:ةتى هةمو بيمروةتيي.كانى ئةم جيهانةية ..من زؤر لةوة بي.طومان كة هةرضى تيؤريستانى مي.ذو هةية ئاويان لةو سةرضاوةية خواردؤتةوةء ،بةو بية ذةهراويية طؤشكراونء ،هةمو بةشةرييةت بة دوذمن دةزاننء ،فةتواى ,وعاميان دةدةن ضونكة دةستخؤشانةء ثيؤزبايى لةو فيكرء ئايينةى قةتل ئةوان ناكةن كة ششي.رء كي.ردي قةسابى ثآ ر:ةوابينيون بؤ سةربر:ينى نةيارانيان. 72
باشة ئةى بؤضى ئةمةريكا هةر ئةوانةى ئةمر:ؤ بة تيؤريستيان دادةني.ت ،كاتآ ثةلمارى سوثاى سورى سؤظيي.تيان لة ئةفغانستان دةدا بة موجاهيدى مةزنى ناودةبردن؟! ئةى دةشآ شؤر:شطي.ر:انى ميللةتي.كى لةتوثةتكراوى وةك كورد لة باكورى مةزنى كوردستاندا )لةم طلؤباليزمةدا( بري.تة ني.و ليستى تيؤريستانى جيهانةوة؟ ئايا هةر لةبةر ناوى حيزبةكة نيية كة وشةى كري.كار ،يان كارطةرى ثي.وةية؟ ئةما لةو بر:وايةدام سةمي ئةمي بةثلةى يي.كةم دذى ئةو بةجيهانيبوءنة ئابورية دةوةستي.تةوة كة )بؤتة سةرضاوةيي.كى بنةر:ةتى بؤ وةحشةتطةرييي.كى بي.سنور(ء ،بةر:اى ئةو ،ئةم دياردة )وةحشةتطةريية( ئةو طوتارانةى بةجيهانيبون بةدرؤ دةخاتةوة كة طوايآ )سيستمي.كى نوي.ى جيهانيية بؤ دةستةبةركردنى بنةماكانى دادثةروةرىء يي.كسانىء مافء ئازادىء ثاري.زكارى ذينطة( ..هةر ئةمةشة دكتؤر سةميى والي.كردووة ئيستةرةم لةسةر كاركردنى هةنوكةيىء ضالكانة بكات لةثي.ناءى طور:انكاريىء بةرةء كؤمؤنيزميدا ..بةثشتيوانى هةمو ضيء توي.ذء فيكرء فةلسة دذ بةسةرمايةداريي.كان ..نةك تةنيا بة ثشتبةست بة ضينى كري.كاران ..من ثيموا نيية كارى ماركسيستةكان بؤ دذايةتيكردنى ,كو بةثي.ضةوانةوة.. ضارشي.وةكة )بةجيهانيبونةكة( تةرخانكري.ت ..بةل ,ةكانى ئةم دةتوانري.ت زؤرباش سود لة مةوداء ميكانيزمء تؤر:ء ر:ايةل طلؤباليزمة )ضارشي.وةية( وةربطيي.تء ،بري.تة خزمةتى مةبةستة ,ي.ت ئةم قؤناغةى طةشةى سةرمايةدارى كة كؤمؤنيزميي.كانةوة ..ئةى كآ نال ,ؤباليزم(ى هي.ناوةتة ئاراوة ..ر:استء درءست ئةء زةمةنة ئةم شي.وازةى )طل ,كةندنةكةى دابي.تة بي.ت كة سةرمايةداريى دءا كةرةسةكانى طؤر :بؤخؤ هةل 73
دةستمان ..ياخود ..هةر ئةو زةمةنة بي.ت كة ئيدى ثي.ويستى بة طور ,ي.ت؟! ,كةنيش نةمابي.ت ..كآ نال هةل شوان ئةحةد :لة سةردةمى بةجيهانيبوندا شوينى )ماركس( لةكويداية؟ لةم قؤناغة تازةء ثر" لة هةراوزةنايةدا )ماركس( قسةى هةية بيكات؟ لةنيو ئةم قةيرانةدا )ماركسيزمى( نوآ دةتوانيت ضيبكات؟ ر"ةوف حةسةن :ثي.مباش نيية )ماركس( لةسةرو ثرسيارةكانةوة بي.ت.. ,مى ثي.ش ثرسيار كردن. ياخود ببي.تة وةل كةواتة با سةرني.كى ئةم طلؤباليزمة بدةينء ..بزاني ئاخؤ ر:ي.طةضارةيي.كى بؤ قةيرانة ر:يشة داكوتراوةكانى سةرمايةدارى ثي.ية؟! ياخود كةمتازؤر قةيرانةكانى بؤ خةستت ناكاتةوة؟ هةذارء برسيي.كانى جيهان ئةمر:ؤ زةق زةق بةضاوى خؤيان ئةو خؤشطوزةرانيية لةر:ادة بةدةرانةى سةرمايةدارانى هةمو جيهان لة زؤر نزيكةوةء بةزيندوييش دةبينن ..بةتايبةتى ئةو جياوازييةش لة ئاستى طوزةرانى لى خؤماندا هةيةء هي.جطار لةو جياوازييةى لى ئةوان زةقتة ..ئةمة كارةساتي..كة بؤخؤى ..تةواو لةو مارينةرة ئةمةريكايية دةضي.ت -لة TVدا هةمو دنيا بينى -بةدةمانضةكةى فيشةكي.ك بةلوي.كى بي.ديفاعى ظي.تناميي.وة دةني.تء، ئةو لوة زيندووة لة بةرضاومان دةكوذي.ت. ,ت وان بة دةست ,كداري.تى تايبةتء دةسةل ئةوةتا هي.شتا مول ,نة سةدان هةزار ثرؤليتاريا لة كار كةمينةيي.كى سةرمايةدارةوة ..سال دةردةكري.نء ،هيض كاتآ ر:ي.ذةى بي.كارىء دةركردن لةو ثلةء ئاستةى ئي.ستةدا نةبوة ..ذمارةى هةذارانء تاوانكاران بةرينت دةبن ..تا ر:ادةي 74
,طةى سةرمايةدارىء ..ثيء ,وةشاننةوةء لي.كتازاندنى كو.مةل هةل ثةككةوتةيى لة ئاستي.كداية مةطةر كؤر:ةوى ولتانى كةنارء ،بةقيذةء قريوةء جولةى مندالنء لوانى ثةناهي.ندة ،طيان بةبةر خامؤشى ,ى ذينطةء قةتيسبونى شارةكانء ذيانياندا بكةنةوة ..ئةوةيش حال ,كى طةرمايىء ثيسبوني.تىء ،تةنانةت خةريكة واى لي.دي.ت بةكةل هةناسةدانيش نةيةتء...تد. ئةمانة بةشي.كى كةمن لةء قةيرانانةى بةجيهانيبونى سةرمايةدارى تياياندا دةذىء ،كاتى خؤى )ماركس( ئةمانةى بةوردى دةستنيشان كردووة. ئةما شوي.نى )ماركس( لةم بةجيهانيبونةدا ..لة ي.يكةمي ر:ستةى ني.و مانفي.ستؤى شيوعيدا دةستنيشانكراوة) ..ئةوةتا ..تارماييةك بةسةر ئةوروثادا دي.تء دةضي.ت ..ئةوة تارمايى كؤمؤنيزمة(! ئةوة )ماركس(ء شةبةنطةكاني.تى بةسةر طةردونةوة دةطةر:آء، )نيوليباليزم(يش لةذي.ر زةبرى سامناكى ئةو تارماييةدا ..ضاكسازى لة هةلومةرجةكانى كاركردنء ،بةرزكردنةوةى ئاستى ذيانء ،بيمةى كؤمةليةتىء ،دةستةبةركردنى ئازاديية سياسيي.كانء...تد ،دةكات. ئةوة )ماركس(ة ئةم تةنازولتانةيان ثي.دةكات ..هةر ئةءيشة واى لي.كردون كاذى كؤن فر:ي.دةنء كاذة نوي.كانيان بةفيكرى سؤشياليزمى سورباو بكةن) ..ماركس( ئةمر:ؤ نةهةر قسةى هةية ..تةحةدداش دةكاتء ,ي.ت: دةل فةرمون! جطة لة من ضى ضارةسةري.كى ديكةء ،كام فيكرء فةلسةفةء ميتؤدي.كى زانستيانةتان بؤ ئاسودةطى بةشةرييةت هةية لةتةكتاندام! ,ةتة بةربةرييةكانى فةرمون! ئةو بةجيهانيبونة وةك ناتوانآ بةبآ خةسل 75
,ةتة سةرمايةداري بةرجةستة بي.ت ،ناشتواني.ت دةستبةردارى خةسل جوانةكانيشى بي.ت ..ئيدى كاتى ئةوة هاتووة بةهؤى تؤر:ةكانى ر:اطةياندنء ،بضوكبونةوةى جيهانء ..نزيكبونةوةتان لة يي.كديء...تد، نةخشةى فيكرىء سياسي دوار:ؤذتان ..بؤ بةديهي.نانى ئاسودةطى بةشةرييةت دار:ي.ذن ..ئةو ئاسودةطييةى مرؤظايةتى بةر لة هاتنى من )ماركس( لة سةرةتاى مي.ذووةوة خةونى ثي.وة ديوةء قوربانى بؤ داوة. ,ي.ت :ئةوة ئةركى ئةمر:ؤء داهاتوشتانة ..بةسود وةرطرتن )ماركس( دةل لة هةمو ر:ةوتء قوتابانة فيكرىء سياسيي.كان ،ئةوانةى ضةوساندنةوةى مرؤظ بةدةستى مرؤظء هةر ستةمي.كى دى ر:ةتدةكةنةوة ..بةرةو وةرضةرخانة مي.ذويية مةزنةكة! ,ى) .ماركس( ئةمر:ؤ لةبةرئةوةى لة هةمو كاتي.كى دى ئازادترة ،بؤيآ بةل لة هةمو كاتي.كى دى زي.ت قسةى دروستء جوانى هةيةء ..ثي.شموايآ ئيدى كةس ناتوانآ ضةواشةكارى لة بيء بؤضونةكانيدا بكات. شوان ئةحةد :لة طةرمةى هةرةسى بلؤكى خؤرهةلتء طؤر"انكاريية ضارةنوسسازةكانى 1989دا ،دروشى سةرةكى بريتى بو لة: [ئةوةى دةتثةرست بيسوتينةوة ،ئةوةى دةشتسوتان بيثةرستة]. ئةى ئيوة وةك خؤتان ضى دةكةن؟ ئةو ر"ابوردووة دةسوتيننء دةستبةردارى ماركسيزم دةبن، ياخود وةك ثياويكى سوننةتى تا مردن لة ماركسيزم ناتؤرين؟ ر"ةوف حةسةن :ر:استة بةهةرةسى ئةو 76
بلؤكةء لةطةل .ئةو طؤر:انكاريانةدا ك–ة ب ة ضار ةنو سازيا ن نازا ن – ر:ستي.ك لة شتة ثيؤزكراوةكانء ،هةروةها ر:ستي.كيش لة وةهمةكان هةرةسيانهي.نا.. ماركسيزمء بزاظى كؤمؤنيستيش لة جيهاندا ضووة قؤناغي.كى ,ةى خستةوة.. نوي.تةوة ..قؤناغي.ك كة ديالؤطي.كى بآ ترسء هي.جطار ئاوال بةجؤري.ك ئي.ستة دةتواني بةئاسانى بضينة ني.و ضينة فكريء فةلسةفيي.كانى )ماركس(ةوة ..سةر بةهةمو ئةو كونء كةلةبةرانةدا بكةين جاران ياساغبون. بةر لةو هةراوزةناية) ..ماركس( ئي.ماذةى فكريى بؤ )سوتان(ء )ثةرست(ةكان كردووةء ،دةثرسي.ت تاكةى )خواوةندةكان( لةبةردةمى )مةخلوقاتةكان(ياندا كر:نوش بةرن؟ مةخلوقات ،ئةو )كوتال-.شةك(انةن ئةمر:ؤ لة جاران زي.ت كراونةتة )خواوةند(ى ر:ةهاء ،خالقةكانيشيان )كري.كارانء ئينتليجنسياء (...بونةتة )كؤيلة(يان ..بةطوي.رةى ئةو موعادةلة ماركسيزمانةيةء ،هةروةها بةثي.ى ئةم بةيتوبالؤرةيةى دواى ..1989دةبي.ت سةرمايةداريى بسوتي.نري.تء ثرؤليتاريا بثةرستي.ت ..بةلم مةرامى ئةو دروشةى ني.و هةراوزةناكةى دواى هةرةسةكة ضةند ضةواشةكارى تي.داية ..هي.ندة زي.تيش ياغنيشي.تى تي.داية. ,ي.م ئةطةر جا لةبةرئةوةى ثرسيارةكة زي.ت شةخسى خؤم دةطري.تةوة ..دةل بة سوتاندنى )ماركس(ء ،بةسوجدة بؤ بةربةريةت بردن ..من لة تؤمةتء تانةى سونةتى )يان بنةماخوازى( بون قوتاردةب ..ئةطةر بة سوتاندنى ضةوساوةء سةرطةردانانى جيهانء ،ثةرستنى ئةمريكا دةبة ثياوي.كى 77
مؤدي.رنيست ..ئةطةر بة نةفرةتكردن لة )طؤر:انكارى(ء ،بةثيؤزكردنى ضةقبةستء كؤتايى مي.ذو ظيزاى سةردةمانةم بؤ بةزاندنى سةلةفييةت دةدةنآ ئةوا هةتا مردن هةر ثياوي.كى سونةتيم. ,ي.م لة ذياندا كةسم نةثةرستووة ،تا ئي.ستة بيسوتي.نم.. ئةما با ثي.ت بل كةسيشم نةسوتاندوة تا بضمة سةر مةزارة ثيؤزةكةىء داواى بةخشسينى ,بذاردووة واتايي.ك دةداتة لي.بكةم ..ر:ي.بازي.كم بةحوسنء ر:ةزاى خؤم هةل ذيانء ،هيض شتي.كى لة ر:ةخنةبةدةرء ،طومةز بةسةرء ثيؤزى شايانى ثةرستنى تي.دا نيةء ،تةنياء تةنيا تاكة حةقيقةتي.كى نةطؤر:ى تي.داية ئةويش )طؤر:ان(ة ..من ناتوان ئةو دةستةى نةتوان بيب:م ماضى بكةم ..وةك ضؤن ناشتوان ئةو لي.وةى نةمتوانيوة ماضى بكةم بةنةفرةتى بكةم..من وةك ضؤن ناتوان مةسيح بثةرستم ..هةروةها ناشتوان دةستخؤشانة لة مةسيحكوذان بكةم. ,ي.ي ئةم سةردةمة سةردةمى مةرطى )خؤشةويستى( بي.ت؟! تؤ بل سةردةمى لةخاضدانى )ئةوينداران(ء خنكاندنى )ستانةكان( بي.ت؟ شوان ئةحةد :دواثرسيارم ئةوةية: ماركسيزم ضى ثيبةخشيت وضى ليسةنديتةء ة؟ ,ي.م :ماركسيزم هةرضيم هةبو ر"ةوف حةسةن :سةرت سور :نةمي.نآ كة دةل ,ةر:اوكي.ى ئةوةى بة ,ةر:اوكي.ى ثي.بةخشيم ..دل لي.ي سةندمةوة ..تةنيا دل ,ةكةكانى ني.و هزرمان بتوي.ني.تةوة!؟ طةرمايي ض عيشقي.ك بةستةل بة ض كليلي.ك كةلةثضةء ثي.وةندةكانى ديلي.تى بكةينةوة!؟ بة ض ضةكي.ك بةطذ تةورةكاندا بضينةوة!؟ ,يي.كانان لة جيهاني.كى ئاوريشميدا بةديبي.ني!؟ ضؤن خةونة كريستال 78
,ةية ..لةويش ,ي.ك هةل ئا ..لة )ماركس( باشت دةمزانى ئةم دنياية تؤثةل ضاكت دةمزانى دةبي.ت ئينسان بيطؤر:ي.ت ..نةك ثينةوثةر:ؤى بكات.. ر:يشةكي.شى بكات ..نةك ئارايشت. ماركسيسزم نا) ..ماركس( خؤى هاتة لمء ثي.يوت: ,م ,مان دةربي.نيء ،بيدةينة دةست زول با تةورء كةلةثضةكان لة دةست زال لي.كراوان. ثي.موت :بة دةست هةركامي.كيانةوة بي.ت ضونيي.كة! وتى :با لة مؤزةخانةكاندا بؤ شةرمةزار بونيان دايانبني.ي.. وت :نا ! با بيانشكي.ني. وتى :ئاخر ضؤن بيانشكي.ني؟ نةمزانى ضؤن وةلمى بدةمةوة... ,ةر:اوكي.ى ئةوةداين ضؤنء بةضى بيانشكي.ني!؟ هةردوكمان لة دل )ماركس( ثي.ى وت :قةفةزةكان سةروبن دانراون.. وت :من خؤم لةني.و قةفةزي.كياندا دةذيم! ,يانطي.ر:ينةوةء لةسةر بنةكانيان وتى :ثي.ويستة ر:استيان بكةينةوة ..هةل دايانبني.ينةوة.. وت :طرنط نية لنطةوقوض بن ،لةسةر لبن ،ر:ي.كب ،خواربن.. ,ندةكانى ناويان هةر ديلن ..دةبآ ..قةفةزةكان بشكي.ني. هةرضؤني.كب بال ,ةر:اوكي.ى ئةوةداينء ..دةثرسي: ئي.ستة هةردوكمان لة دل ئاخر ضؤن بيانشكي.ني!؟17/2/2002
79
ديدارى دووةم
80
81
طفتوطؤييكى ر"استةوخؤ لةطةل
)ر"ةوف حةسةن(دا..
لةمةر" ماركسيزمء ئاييء.. شيوعيية كوردةكانء ئيسلم
سازدانى ديدار
سالر حةمة عةل
82
سالر حة مة عةل :ر"ؤذطاري كى دريذة ئيس لمة توندر"ةوة فيندةمينتاليس تةكان كؤمةل2طةيان دابةشكردووة بة سةر دو حيزب ،يان دو بةرةدا ..بةرةى ئيما نء تةقوا كة بةرةء حيز بى خوايةء ..بةرةى كؤفرء جة هل ئةمةش بةرةى شةيتا نة ..بيطومان دةب ي ت هةر ضى لة تواناياندا هةب ي ت بيكةن بؤ بةهيزكرد نى بةرةى يةكةم دذى بةرةى دووة مء بؤ فةوتاند نى ..كة بةبر"واى ئةوان بةرةى دووةم )شةيتان( هة مو كة سيتىء حيز بء لية نة ية ثيشكةوتنخوازةكان عةلانىء ديوكراتوازء نةتةوةي سةروى هةموشيانةوة شيوعييكان ..ئةمؤرة دةطريتةوةء لة دابةشكردنة ضؤن دةبينيت؟ 83
ر"ةوف حة سةن :ئةو دابةشكرد نة دوانةي ية )دواليزمي ية( دذ بة يي.كدي ية نة هةر لةن ي.و هةندآ لة ر:ةو تة توندر:ةوء دةمارطية ئيس لميي.كاندا هة ية، ,كو لةني.و طشت حيزبء طروثةكانى ئةم دةظةرةدا بة ئاشكرا هةية ..ثي.ت بةل سةير نةبي.ت ئةطةر ثي.ت ب,لي.م ئي.مةى شيوعى لة سالنى ثةناء شةستء تا هةفتاكا نى سةدةى ر:ابردو جياوازيية كى ئةوتؤمان لةطةل ئةو ئيس لميية ,يس تانةء تةنانةت ئةم ئيس لميية تيؤريس تانةى بةرودواى في.ندةمي.نتال يانزةى سي.ثتامبةردا نةبوة ..ثي.مان وا بو ئةوةى كؤمؤنيس تء سةر بة بلؤ كى سؤظيي.تى نةب ي .ت ،يان ضةثر:ةو نةب ي .ت خائينةء نؤكةرى ئمثرياليز مة ..وا تا )شةيتان(ةكةى ئيس لميية دةمارطيةكا نة ..خؤ ئةطةر ئارا ستة ئاشتيخوازانةكةى حيزب نةبوا يآ ..ئةوا كةمتازؤر ئامادة بو ين وةك ئةوان كارى تيؤريس تانةيش بكة ين ..ئة مة دةردة كوشندةكةى ئايديؤلؤذياء دؤطماى باوةر:ة. ئةو جو تة وشةء ئيديؤ مة دذ بةيي.كا نة لة زماندا كاريطةريية كى زؤر خةتةرى بة سةر دةرو نء هزرمانةوة جي.هي.شتووة ..تا ر:ادةى ئةوةى ئي.مةى كردؤ تة كؤيلةى خؤى ..دة بآ يان ر:ةش ب ي يان سثى! ئيدى نة هةر ه يض ر:ةنطي.كى دى لةو ر:ةنطة جوانانة نابيني لةنيوان ر:ةشء سثيدا هةنء ..نةك ,كو ب ي لةوة دةكةينةوة ضؤن هةمويان دان بةبونيشياندا ناني .ي ..بةل ,وعام بكةين. قةتل سالر :ئةم دوانةي ية دذ بةيي كة ئيس لم دايهيناوة؟ يان لة ئاييء فيكرء فةلسةفةكانى دى ثيش ئيسلمدا هةبوةء ،لةدواى ئيسلميشدا هةر هةية؟ ئايا خويندنةوةى ماركسيزم لةم ر"ووةوة بؤ ئايينى ئيسلم ضيية؟ 84
,كو لة ر"ةوف حة سةن :بؤ مة سةلةى دواليزم ..نا هةر ئيس لم نا ..بةل )ما نى(ء دواليز مى )ر:ونا كى-تاري كى(ء ،لة )زةردة شت(ء ململ نآ دواليزمةكةى نيوان )ئاهورامةزدا-ئةهريةن(ةوة بيطرة ..لة ئ يباهيمةوة بيطرة هة تا مةمةدء ئايينةكةى ..بة مة سيحييةتيشةوة كة لة هةمويان ,كرد نى ئةويدى تي.دا ية بة زي .ت طيا نى لي.بوردةيىء قبول دوذمنةكانيشيةوة) ..دوذمنةكانت خؤشبوآ ..ئةوانةى نةفرةتت لي.دةكةن ثيؤزباييان لي.ب كة -ئنج يل(-ء ..تةنانةت ئةوروثاو سةردةمة مؤدي.رنةكةيش ى بةشدارن لة درو ستكردنى وشةء ضةم كى بةرامبةر لةو دواليزمانةدا ..بنوار:ة ئةم وشانةء بةرامبةرةكانى: دا بء نةر يت-طؤر:ان ..ميللى-جيها نى ..كؤنوازى-تازةطةرى.. ,ل يى ..ثياو )ني.ري نة( - سوننةتى-ئاييندةخوازى ..ئةخلق )ئاكار( -بةرةل تى )عةبدى خوا( -ئازادى ..طوندى-ذيارى نة( ..بةنداية ذن )مي.ي ,حء شةرع- ,بذاردن ..عةشايةرى -سظيلى ..سول )شار ستانى( ..بةيعةت-هةل يا ساء داد طة ..ثة ضة -سفور ..كشتوكال -ثيشة سازى )يان تةكنؤلؤذ يا(.. ر:ةعيةت-هاول تى ..دةرةبةطاية تى-بؤرذوازى ..ئيماندار-مول يد ..ر:ة ها- ر:ي.ذة يى ..موقةددةس-نةفرة تى ..ئينقيلب-شؤر:ش ..ديوكرا تى- ديكتاتؤرى ..خورافيات-زانس ت ..ئا سان-زةوى ..قيامةت-دن يا.. ر:ة سةن-مؤدي.رن ..بة دةيا نء سةدان جو تة وشةء ضةم كى دذ بةيي .كء هاوواتاء لة هةمانكاتدا ثي.ضةوانةى يي.كدى ..تي.كرا طوزارة لة دوجؤر سيستمى سياسىء كؤمةليةتىء ر:ؤش نبيىء ،هةروة ها سيستمى فيكرىء دةرونىء ثةروةردةيىء ئايديؤلؤذ يش دةكةن ..دو سيستمى بيكردنةوة ..ئةوانةى لى ر:است )بةطشتى( ئي.مةين ..ئي.مةى كةنار ..ئي.مةى ر:ؤذهةل تء خوارو ..ئةوانةى لى ضةث يش ،ئةوا نى سةنتةرن ..ئةوا نى 85
ر:ؤذئاواء سةرون ..مةملةكة تى ئي .مة لة ئا سياداء لة سةر بارى دري.ذى ،لة ستان(ةوة سنورى خؤرئاواى )هند سنورى ستثي.دةكاتء لة دة يى رائيل(ةوة كؤتا تى )ئيس ر:ؤذهةل يش ..لة سةر بارى ثان .ت ..لة ي د )عةدةن(ةوة ..تةنانةت لة رء سودانء ميس بة سؤمال(ةوة ) سء– .. يبياء ج ةزايرء تون ل بةجياوازييي .كى ر:ي.ذة يى لة ر:وى ضةنديي.تيي.وة لةنيوانياندا ..-لةمليشةوة بة سةرتاثاى سعوديةء كةنداءء ئي.را نء ئةفغانس تانء ثاكس تاندا تا كةنداوى ئة سكةندةرونةء مةرزى زاخؤء نة سيبيء طرؤزنىء دةرياضةى قةزوي نء بوخاراء تاشقة ند ..مةملةكة تى ئةوان يش لة دةرظةى ئةو ,ي.ك هةندآ طؤر:انكارىء سنورانةية ..ئي .مة جارء بارء بؤ ضة ند سال بةرةوثي.شةوةضون بةخؤمانةوة دةبين يء ..لةثر :كا تآ بةخؤمان دةزان ي بة سةدان سال بةرةو دواوة طةر:اوينةتةوة ..ئي.مة تا ئي.ستة ناتوانيء ناشزاني ناو ي.ك لةو سيستمة ئابورىء سياسىء كؤمةليةتييانةى تي.ياندا دةذ ين بني .ي ..زوربةيان لةدواى مةشاعيةتةوة ..لة سةردةمى كؤيليةتيي.وة بطرة تا ئةمر:ؤ وةك )شي.وازى بةرهةمهي.نان( ناوي .كى درو ستيان نييةء ..لة ر:وى ئابورىء ثي.كهاتةى ضينايةتيي.وة لة )ضي.ش تى مي.ور( دةض ي ..تةنانةت )مار كس( نةيتوا نى ناوي .كى زانس تيانةمان لي.ب نآ ،وةك )كؤيلية تى- ,كو بةناضارى ناوي .كى دةرةبةطاية تى -سةرمايةدارى-شؤشياليز مى( ..بةل طش تى لةم شي.وازى بةرهةمهي.نانةى ئي .مة نا ..ئةو يش )شي.وازى بةرهةمهي.نا نى ئا سياوي( ية! ..بةواتايي .كى دى ئةم مةملةكة تة ثا نء 86
,ة لة دةرةوةى مي.ذودا دةذى. بةرينةمان سةدان سال ئيدى ئةوة بو )لي.ن ي( لةذ ي.ر كاريطةر يى ئةو بؤضونانةى )مار كس(دا لة ر:وى ثي.كها تة شثرزةء شي.واوة ضينايةتيي.كةى دةظةرةكةوة لة ليي .كء، بةئومي.د يى خؤى بؤ ر:ودا نى طؤر:انكارىء ،ثي.كهي.نا نى سيستمي.ك )دادوةري .تى كؤمةلية تى( تي.دا ثةير:ةوبكر ي.ت ..نامةيي .كى بؤ طةل نى ,مان نارد ..تي.يدا ثآ لةسةر ئةوة دادةطري.ت ،دةتوانري.ت سود لة ليةنة مسول كراوةء طة شء مرؤظايةتيي.كا نى ئايي نى ئيس لم )لة قورئا نء فةرمودةكان( وةربطي ي.ت ..بؤ بةرةنطاربونةوةى ضةو ساندنةوةء ،دة ستةبةركردنى ,كى ناوضةكة. ذياني.كى ئاسودة بؤ جةماوةرى خةل سالر :بة ر"اى تؤ ئةم دةظةرةمان هةروا بؤ هةتاهةتاية هةر لة دةرةوةى ميذودا دةميننةوة يان نا؟ ئةطةر نا ،كةى دةض نة ن ي و ميذووةوة؟ ئا يا ئةم هة مو جةن طة ئايينىء فتوحا تء ر"وداوانةى هةزار سال زيتة ر"ويانداوةء بةردةوام ر"ودةدةن ..ئةما نة ئةطةر ميذو ني ئةى ضي؟ ,ي.مةوة ئةطةر ناضار نة ب ناخوازم ر"ةوف حة سةن :جاري .كى دي يش دةيل لةم ديدارانةدا ر:اى خؤم دةربر:م ..ضون كة بةو مةبة ستة ئةم ديدارةمان ر:ي.كخس ت قس ة لة سةر ديدء بؤضو نى )مار كس(ء ماركس يزم بكة ين ..وةل مةطةر زؤر ناضار ب ئةما بؤضونى خؤشى تي.كةل دةكةم.. با لةدوا بر:طةى ثر سيارةكةتةوة وةلمي .كى كور تت بة )نةخ ي.ر( بدةمةوة ..ضون كة ئةطةر ئةو جةن طء فتوحاتانةى لةم هةزارء هة ند ,ةم بدة ين ..ئةوا سالنةى ئةم مةملةكةتةدا ر:ويانداوة بة مي.ذويان لةقةل 87
ناضارين ئةو هةمو درؤء دةلةسةء ضاوء ر:اوء فشةكردنانةى لى خؤيشمان كة بةناوى بيةوةريي.وة بلودةكري.نةوة ،ئةوان يش بةي نة مي.ذووةوة! بةلم نة هةر ئةمانةء تةنانةت ئةو بيةوةريانةى بةر:ا ستىء بةويذدانيشةوة نو سراونةتةوة فر:يان بة سةر مي.ذووةوة نييةء ..تةن يا لة خانةى حكايةتدا جي.طةيان دةبي.تةوة ..ميسريي.كان طوزارةيي.كى ثر :بةثي.ستى ئةمةيان هةية.. ,ي )حةدو تة( لة )طورطا نة شةوآ(ى خؤمان دة ضآ ..هةر هة مو بةما نة دةل ,وعا مء غةزايانةش ..لةبةر ئةوةى نةبو نة مايةى ئةوةى شي.وازي .كى ئةو قةتل بةرهةمهي.نا نى نوآ بي.ن نة كايةوةء ..طؤر:انكاريية كى ر:اديكال نة )لة سةرطوزوشتةء ثي.شظةضوندا( بكةن ..هةر دةضنةوة خانةى ) طورطانةشةوآ( نةك مي.ذو ..ئة مة بةدة ست م نء تؤ ني ية ..ئة مة حةقيقة تى جةنطة ئايينيي.كانة ..ئةو جةنطة ئايينيانة بةتةبيعةت ناتوانن مي.ذو دروست بكةن ..ر:ةن طة هةندي.جار بتوا نن كةمتازؤر طؤر:انكارى ر:وكةش درو ستكةن.. وةل .ناتوانن مي.ذو دروستبكةن ..يان بضنة مي.ذووةوة.
سالر :دةم ي ك دةل2ي يت ر"ؤذهةلت بة طؤر"انكارى دةضي نة ميذووةوةء ..دةميك يش دة 2ل ي ت ئاي ي طؤر"انكارى كردووةء.. كة ضى بةلى تؤوة هةر ثآ ناخا تة ميذووةوة؟! ئة مة مةتةل2ة؟ يان ناتةبايية لة ر"ونكردنةوةكةتدا؟. ر"ةوف حة سةن :ئة مة نة ناتةباي ية لة با سةكةداء نة بؤضو نى م نة.. ناتةبا يى ني ية ضون كة زؤرجار ئ.ي مة واتاى )طؤر:ان(ء )ثي.شظةضون( تي.كةل يا تازةطةريشدا لي.كيان جودا ين ..تةنانةت لةطةل نوي.طةرى دةكة 88
ناكةينةوةء دةيانشي.وي.ن ي ..ئةمانةى دوا يى واتاى مؤدي.رن دةبةخش ن.. طؤر:ان بةتة نآ مي.ذو درو ست ناكات ..وةل) .تازةطةرى-مؤدي.رن( مي.ذووة.. مؤدي.رن لى )مار كس( بةرهة مى بؤرذوازيية تة ..وي.ر:ايئةوةى ئاي ي دواجار سةلتى كى دة تة ثي.طةيي. دةبي. سةرمايةدارى ،وةل سيستمى تة ي بؤرذواى نةهي.ناوة ئاي كو لةطةل هاتنةكايةى كايةوة ..بةل , سةرتاسةرى ي لة بؤرذوازيي.وة ئاي سيست م ةكاندا – ل ة ر:و ى ,ةتةوة بةشي.وةيي .كى ر:ا ستةوخؤ- دة ستخستنة ن ي .و كاروبارى دةول ثاشةكشةيكرد ..بةواتايي .كى ر:ون ت هةميش ة ئاي ي لةبةردةم ر:ؤذهةلتدا كؤ سث بووةء ،هةر ئةو نةيهي.شتووة ئةم دةظةرة بضي .تة ن ي.و مي.ذووةوة ..جا تا كو ئةو ضي نة )بؤرذوا( ئاي ي لة سيستمى حو كم جيانةكاتةوة ..نة تازةطةرى بةخؤمانةوة دةبينيء نة مي.ذو.
سالر :جياكردنةوةى ئاي ي لة دةول2ةت بةوا تا عةلانييةت.. ئايا لةو سيستمةدا ضؤن جيطةى ئةو هةمو شتانة -بة بيء ئيمانء كوفرء كةلةثورء نةريتء شارستانييةتةوة -دةبيتةوة؟! ئايا ئةمة خةيال نيية؟ يان وةك مسول2انان دةلين زةمانى مةمةدى مةهديية كة طورطء مةر" ثيكةوة ئاو دةخؤنةوة؟! 89
ر"ةوف حة سةن :ئة ها هةر ئةو وتانةى ن يو ثر سيارةكةت كاريطةرى دواليز مى )خوا-شةيتان(ى بة ئاشكرا ثي.وة ية ..بي.طومان ئةطةر )خوا( حو كم بكات هةرط يز ناية,ل ي.ت )شةيتان( تةر:ات ي.ن بكا تء ..بةثي.ضةوانةشةوة ,ي.ك هةر واية ..وةل .من نة خواوةند لةسةر زةوى دةبينمء نة شةيتان ..كؤمةل مرؤ ظى بيءر:ا جودا لة سةر ئةم طؤى زةمي نة هةن ..ر:ةن طة هةر يي.كةيان ستتء دادثةروةرترء دلء خؤى لةويدى بةطةورةترء باشتء ثاكتء را دةرون فراوانتء ..تد بزان ي .ت ..بةلم هيضيان خؤيان لةويدى بةكةمتء خراثت نازانن ..جا ئيدى ئةوانة سةر بة وشةى يي.كةمى )دواليزمةكة( بن، يان بة هى دووةميان. دةب ي.ت هةر هةمويان ئةوةيان ل ر:ون بآ هةر كة سي.ك بيةوآ لة سةر ئةم طؤى زةمينةء لةم دنيايةدا بذى ه يض ضاري .كى ني ية ئة بآ ئةويدى ,كا تء ..بزا نآ وةك خؤى ما فى ذيا نء بر:وادارىء ب ي.ب:وايىء قبول ر:ادةربر:ي نى هة ية ..دة بآ لةوة بيطومان ب ي .هةقيقة تى تةواو تةن يا لى خؤىء فةلس ةفةء ئاي يء مةزةبةكةى ني ية ..بةثي.ضةوانةشةوة ..ئةوا دة بآ خؤى بؤ خوي.نر:شتني .كى طةوجا نة ئامادة بكاء ،ئةناميش ى لة نةفرة تء ,ةء تا ئي.ستةيش ,ي.تةوة ..كة ئةمةى دواييان سةدان سال ر:يسوابون زي.ت نامال لى ئي .مة سةقامطيء باوة ..ئي.مةى ئيس لمء ..ئي.مةى حيز بء ..ئي.مةى دةسةلتء ..ئي.مةى نةتةوةء ..ئي.مةى عةشرةتء ..ئي.مةى دابء نةريتء.. ئي.مةى هةمو شت ي.ك ..بؤيآ تا ئي.ستةيش نةبوين بة هيضء ،ئةطةر هةرواش بةردةوام بي بي.طومان هةرطيز نابي بةهيض! ,ى .لة سيستمى ,ى ...بةل ,ي.م بةل ئةما دي.مة سةر وةلمى ثرسيارةكةتء دةل ,يي.كةى )مةمةدى عةلانييةت ) سي.كيؤلريزم(دا دن يا لة سةردةمة خةيال 90
مةهدى( باشتء تةباتر دةبآ ..ضونكة لةوانةية ئةطةر بةر:استيش مةمةدى مةهدي بي.تةوةء حوكم بكات ،ئةوا هةرطيز لة )اراء اهل الدينة الفاضلة(ى ,مانةكان حو كم فارا بى ثوختة تر نابآء ..لةو مةملةكةتةشدا ئةول يا مس ول دةكةنء ..بي.طومان جطة لة ئيسلمةتى ر:ي.طة بة هيض ئاييء بيو بؤضوني.كى ,ةتدا لسايى دادطةكانى تةفتيشى ثاثا )شةيتانانة!( نادةنء لة باشتين حال ل لة عةلانييةتدا ..نة ئةولياء نة شةيتانةكان مةسيحيي.كان دةكةنةوة ..وة . هيضيان لة سةر تةخ تى دة سةلت ن يء ..ما فى هةردوليان وةك ي ي.ك دةثاري.زري.ت. سالر :ئةى ئةوة ني ية ئيس لمييةكان لة دانا نى دة ستوردا هةميش ة جة خت لة سةر ئةوة دةكةن كة شةريعةتةكا نى ئاي ي سةرضاوةى يةكةمى حوكم بيتء ..نابآ سيستمى حوكم عةلانى بيت ..واتا ململنيكة لةنيوان شةريعةتى ئيسلمء عةلانييةتداية. ر"ةوف حة سةن :بةداخةوة ..زؤر كة سء بةتايبة تى ئيس لميي.كان وادةزا نن ،ملمانآء ناكؤ كى سةرةكى بؤ سيستمى حوكمر:ا نى وا لةنيوان ئاي يء سي.كيؤلريزمدايةء ..ئةوان عةلانيية تء ضةم كء وشةكا نى دووة مى دواليزمةكةى ثي.شويان تي.كةل كردووة ..عةلانييةت هةرطيزاو هةرط يز واتاى ماركس يزم نابةخش آ ،كة لة جةنطي .كى بي.ئاماندان بةرامبةرى ..هةروة ها واتاى ل يباليةتء نةتةواية تى ء ...تد نابةخش ي... ,مانةكان( ئةوةيان لةبيكردووة ،يان خؤيان لةوة ئيس لميي.كان )نةك مس ول طي.لكردووة كة عةلاني .تى نة ئايينةء نة فةلس ةفةيي.كى دياريكراوةء نة نةتةوايةتييةء نة شةيتانيش ة تا بةرةنطارى بوة ستنةوةء جيهادى لة دذ ,مانء ,كو سيستمي.كى دة سةلتةء لة سايةيدا مس ول بةر ثا بكةن ..بةل 91
موليدء مةسيحىء جولةكةء ماركسىء نةتةوةيىء ليبالء...تد طشتيان ,بكة نء بذي نء ..هةر يي.كةشيان دةتوا نآ بة ئازادى دةتوا نن ثي.كةوة هةل ثرؤ سةى سروت )ر:يتوال(ء ر:آء ر:ة سمء بانطةشةى خؤى بكا تء ..لة ,بذارد نء ثةرلةما نء دة سةلتدا بةنؤرةء بةث ي.ى متمانةى ثرؤ سةى هةل جةماوةر ثي.يان بةشداربآء ،دة سةلت بة بآ توندوتيذى لةنيوانيادا دةستاودةست بكات. ,ة تى ئايي نى ،يان نةتةوة يي ،تةنانةت ماركس يشدا ..تا كة وةل .لة دةول دة ستةء تاقم ي.ك لة ر :ي.ى كودةتاوة قؤر غى دة سةلت دةكة نء ..ئيدى ململنآ ديوكراسيي.كة دةبي.تة ثي.كدادانء جار:ى جةنط بةرثاكردن بةسةر يي.كديدا ..جةن طى ئيس لم بة سةر مة سيحىء ماركس ىء نةتةوةيىء، ثةثي.ضةوانةيشةوة لةمس ةرةوة بؤ ئةو سةر ..بؤ يآ لةم هةلومةرجةدا تةن يا سي.كيؤلريزم ضارة سةرة ..ضون كة تةن يا عةلانييةت لةم جةنطانةدا ,كو ر:ي.كخستني.كة بؤ بنةماكانى تةرةفء سةنطةر لةيي.كدى طرتن نيية ..بةل طةمةكة ..بؤ بةربةستكردنى كوشتارء توندءتيذى نيوانيان ..طؤر:ينى طةمة خوي.ناويي.كةية بة طةمةيي.كى ديوكراتى. سالر :ئا يا لةو بر"وايةدا يت ئيس لمييكان بةم طة مة )ديوكراتي ية( قايل ب؟ ئة مة بةليانةوة طةمةيي كى دناييةء، ئةم سيستمة سيكؤلريزمييةى حو كم تاضة ند لةطةل شكؤمةندى دة سةلتى ديري نء ثيؤزى ر"اشيدي نء ،خةلفة تى سةل2تةنةتى عو
ئةمةوىء عةببا يةكدةطريتةوة
سىء
يان دة
سةلتى ئايي
سانلييكانياندا كة طشتيان نى ثة
92
تى
بون ،يان مؤر ئايينيان ثيوة لة حوك
كى تةواوى بو ..ئا مى )
يا مةعقولة سيبةرةكانى
س ة ر ئ ة ر ز – و ةك وا خ وا و ة ل ة ناونرابون ..(-لةو دة سةلتء ئيمثراتورية تة ئايينيانةوة ملكة ضى ئةم )حوكمى بةشةر(ء طةمة دنيايية بن؟! ,ماني.ك( ر"ةوف حةسةن :تا ئي.ستة هيض ر:ةوتي.كى ئيسلمى )نةك هيض مسول بة سةلةفىء ميانر:ةوء ئو صوليي.وة ج طة لة ئايديؤلؤج يا نةطؤر:ء دةقطرتؤكةى خؤى نةيتوانيوةء ناشييةوآ ه يض بيء بؤضو نء داهي.نا نء ,بةدا تةفس يء تةئويلى خؤى دةكات.. طؤر:ان ي.ك بةد يبي.نآ ..بةردةوام لةو قال وا تا ج طة لةوةى لة ر:وى فيكرىء كؤمةليةتىء سيستمى حوك مى قةزاء شةرعدا خؤى دوبارةء ملياربارة دةكاتةوة ،هيضيدى لة ر:وى ر:يفؤرمةوة نةخستؤتة سةر. ,ةبردنةوة هاتووة كة وادةزا نن مادام لة ئةمة يش هةر لةو خؤ بةهةل ,مان ..ئيدى ,كةكةدا نو سراوة ئاي ي :مس ول تة سكةرةى نفو سى زوربةى خةل وايدادةن ي.ن هةر هة مو ئةما نة ئيس لميء ئةندا مى حيزبةكانيا نن! ئةوان ,مانء ئيس لمى ) سياسى( ل ي .ك جياناكةنةوة ،لة كاتي.كدا لة مس ول ,مانة )ى ن ك(انةيان دةدى ضؤن شةر:ةكانياندا زؤر بةزة قى ئةو مو سول بي.بةزةييا نة بةرامبةريان دةجةنط ي ..ئةوا نة هيضيان نةك هةر ماركس ىء ,كو بة كردةوة دوذم نى ماركس ىء شيوع يش بون ..وا تا كا فر نةبون ..بةل ,ى ,ة ية -لة خةيال دة بآ ئيس لميي.كان وةه مى ئةو تة سكةرةى نفو سة -هةل خؤيان دةركةنء ،هؤشةندانة واقيعةكة بوي.ننةوة. 93
)مار تن لؤ سةر( لة ضةر خى شانزةهةمدا بزا ظة ر:يفؤرميي.كةى لة ئايي نى مة سيحيدا بةرثاكرد ..وا تا ثي.نجس ةد سال لةمةوبةر ..بي.ئةوةى طوي.بدا تة كة زؤر باش شكؤمةندىء دي.رينىء ثيؤزى خؤىء ئايينةكةى ..ضون دةيزانى سيستمى حوكمى ئايينى )سيؤكراتى( ،لةطةل هةلومةرجى ذيانى سةردةمدا بر:ناكات ..ئةوان خؤيان بو نة مايةى ثي.كهي.نا نى سيستمى عةلانى لة ر:ؤذئاوادا ..بةتايبةتى لة ئةمةريكا ..ئةوان لة مي.ذة لةو ر:استيية طةيشتون ئايينةكةيان لة سيستمي.كى ديوكراتيدا زي .ت خؤى ر:ادةطري .تء تةشةنةش دةكات ..دةيانزا نى سةردةمى ر:ؤشنطةرىء شؤر :شى ثيشة سازىء مؤدي.رنيتةء سيستمى مةعلوما تى لة ئةوروثاى بؤرذواكاندا، جي.طةى حوك مى سيؤكراتى تي.دانابي.تةوةء ..ئةطةر ئاي ي دةيةو ي.ت ر:ي.زى ,كيدا خؤى بطري.ت دةبي.ت خؤى لة دةسةلت بةدور بطري.تء ،لة هةناوى خةل جي.طيبي.ت. ئيس لميي.كان بي.طوما نن ئايينةكةيان بةرطةى سيستمى عةلا نى ناطري .تء بةزةبرءزةن طء تؤقاندن نةب ي.ت دةثؤكي.تةوة ..بؤ يآ تا ئي.س تة نة بةوة قايل نء نة بةرنامةيي .كى جيدديشيان بؤ نوي.بونةوةء ر:يفؤرم هة ية.. بةزؤرى ثآ لة سةر ئةوة دادةطرن سيستمي.كى حوكمر:ا نى وةك سةردةمى ر:اشيد ين بي.تةئاراوة ..ضون كة وادةزا نن ئةو سيستمة ثوختةتر ين شي.وازى حوكمر:ا نى بووة لة مي.ذوى بةشةرييةتداء ،بؤ هة مو دنياء هة مو ر:ؤذطاري.ك يش دة سدةدات ..لة كاتي.كدا زانايا نى ئيس لم خؤيان زؤرباش ,ةم دةزا نن لة سةردةمى ر:اشيديندا سيستمي.كى تةواوى حوكمر:ا نى ساغل لةئارادا نةبوةء ..ئةو دة سةلتة شي.وازي .كى ضة سثاوى وةرنةطر تء ..بة مؤلة قى مايةوة تا سةردةمى ئةمةويي.كان ،ئةو جا لة ر:وى ثي.كهاتةى كؤمةليةتىء ئابوريي.وة سةقامطي بو ء ،شي.وازي.كى تةواوى لة ر:ي.كخستندا 94
وةرطرت. ئة مة وي.ر:ايئةوةى لة سةرتاثاى )قورئان(دا بةه يض جؤر ي.ك تيؤريي .كى نة لةمةر نء ر:اشكاوا ئاشكراء ر:و سةلتء مء دة سيستمى حوك ين ..ئةوةى ,ةت بةديناكة دةول نء ند بؤضو ية لة ضة هةيةء ني يكردنى يي.كدو ئيجتيهادء تةفس كم شورى ية) ..وامر ت ني ئايةت زي. (38ء) ..واذا حكمتم بي الناس ان تكموا بالعدل -النساْ بينه م – الش ور ى ,كى زي .ت ني ية لة ..(58زؤر ر:اشكاوا نة ئةويان لة سنورى ر:اوتة طبيى خةل هةندآ كاروبارى شةرعىء عيبادةتداء ..ئةميشيان لةمةر :طةر:اندنةوةى ش تآ بةئةمانةت لى كة سآ دانرابي .تء ثي.يان دةفةرموآ )ئةطةر-يان هةركاتآ( بونة دادوةر ،دادوةرانة ناوبذى خؤتان بكةن ..ضونكة بانةوآء نةمانةوآ سيستمى حوكمر:ا نى كي.شةيي .كى دنياييةء ئايي نى ني ية ..بر:وا ,ماني.ك هةبي .تء خةري كى ئةم كي.شة ية بي .تء ،ئاطاى لةو ناكةم ه يض مس ول كة .ت ي فةرمودةيةى ثي.غةمبةر نةب نى دارخورماكانةوة لةمةر :ضاككرد نى وت) :ئي.وة خؤتان بة عةرةبةكا ت لة كارءبارى دنياكةتان باش ن ة- ن ن( ..ياخود – ه ةر ب ةنو د ةزا ستى دز لة ستى ر:ا نى دة سزاى بر:ي ستبآ يا ن ك ى ر:ا جا كار.ي ل مدا – ئيس ضةوت -بةر لة ئيس لم وةك حوكمي .كى دنيا يى هةبوةء ،ئيس لم لة 95
شةريعةتى خؤيدا جاري.كى دى سةثاندوي.تى. هي.نانةوةى ئةو نونا نة لي.رةدا بةه يض جؤر ي.ك بةو مةبة ستة نييةء ناشخوازم بض مة ن ي.و مةعمةعةى مشتومر:ى تةفس يء تةئويلء هؤكارى هاتنةخوارةوةء وت نى ئاية تء فةرمودةكانةوة ..ضون كة دةزا ن ئةو جؤرة ية.. نة كؤتاييهاتنيان ني مشتومر:ا ية هةندآ لة يا بؤئةوة كو تةن بةل , لميي.كان لةو بر:وايةدان ئيس سيحيي.كان نى مة ,كرد مةيدان ضؤل سيستمى عةلانييةت لة بؤ ت ى خؤيا ن ر:ؤذئاوادا – ب ةخواييش ثليني.كى بوب ي .ت يان بةزؤر -لةبةر ئةوة بووة لة ئايينةكةياندا ديس طشتطيى تؤكمةى حوكمر:ا نى وةك هى ئيس لم تي.دا ني ية ..وا تا تةن يا بؤ ,مانانة لةمةر كي.شةى حوك مء دة سةلتى سياسى لة بةرضاور:و نى مس ول نن لةم تا بزا لمدا، نى ئيس ئايي كى ئةوتؤيان ليةنةوة جياوازيية ية.. سيحييةتدا ني لةطةل مة نى تةنانةت لة ر:وى ثراكتيزةكرد يض نه سةلتيشةوة ..بي.طوما دة ية – ول ,ماني.ك ى شار ةزاء لي.زا ن ني مس ئةطةر لةطةل خؤيدا ر:ا ستطؤ ب ي.ت -ه يض يي .كآ لةو سيستمانةى خةلفة تى ئةمةوىء عةببا سىء عو سانلى وةك دة سةلتء سيستمطةلي.كى ثوخ تى ,ىء خةو شء ئينس انيانة ثة سةند بكات ..هةر خؤيان بةهةزاران طةندةل عةي بء عاريان لي.دةدؤزنةوة ..وا تا مةرج ني ية هةميش ة )ثي.ش ي -سةلةف( 96
,ح( ب ي.ت ..مةرج يش ني ية )نةوة-خةلةف( هةميش ة )خراث- )باش -صال طال(ء توخى شةيتانب. ,كو ,ةت بو ،بةل هةر لةو سيستمانةى كة نةك ئيسلم تي.ياندا ئايينى دةول ,تانطةلي.كيش حوكمر:ا نى ئايي نى ئيمثراتؤرييةت يش بو ..خةليفةء سول دةكرد كة بةطش تى خؤيان بة ) سي.بةرى خوا لة سةر زةوى( دادة نا ..بزا نة ,مانى ثا كء مةزن لةو سيستمانةدا حةلل جء حس ي.ن ئا سا ضي ها مس ول بةوثةر:ى در:ندانة لةتلةتكرانء كةللةسةريان بةنوكى ششي.رةكانةوة كرانة ,تانانةى ن ي.و ئةو ديارى بؤ خةليفةء واليي.كان؟! كام لةو خةليفةء سول ئيمثراتؤرييةتا نة ثي.ر:ةوى ر:ي.نماي ية ئايينيي.كانيان كردء ،دانةخزا نة ن ي.و لةزةتة دنيايية حةرامكراوةكانةوة؟! ,كو هةر نيمض ة خوي.ندةوار ي.ك بطرى دةتوا نآ بة بي.طوما ن نةك من بةل ثيشتبة ست بة سةرضاوة ئاييني ية بر:واثي.كراوةكان ،دةيان جزوبة ند لةمةر ,ىء تةنانةت هةمةجية تى دة سةلت لةن ي.و جةرطةى ئةو )ئيس لم طةندةل ,ةت(ة هةقيقيانةدا بنوسي.تةوة ..دةيان جزوبةند لةمةر :قر:كردنى ئايينى دةول يي.كدى كة بةبيانوى جياوازى مةزهةبيي.وة لةن ي.و ر:ةو تة ئيس لميي.كان خؤياندا ر:ويانداوةء ..زؤر جار يش كار طةيشتؤ تة قر:تي.خس تء كؤكوذىء، تةنانةت يي.خس ي لةيي.كدى كوش ت ..لة كاتي.كدا ئيس لم لة بارودؤخي.كدا نة ,كو كةمتازؤر هةر كوشت نى يي.خس ية غةيرةدينةكا نى حةرامكردووة ،بةل ر:ي.زيشى لي.طرتون. ئةى با شة كي.شةى )عو سان(ء )عةل( لة سةردةمى حوكمر:ا نى )ر:اشيد ين(دا كي.شةيي .كى ئايي نى بو؟! بيطومان تةن يا كي.شةى دة سةلتء حوك مء دة ستكةوتء تال نى بو ..كي.شةيي .كى دنيا يى هي.ندة زةق بو كة دةطاتة ئاستى خيانةت لة ئايي كردنيش. 97
بةواتايي .كى دىء ،بةث ي.ى ئةو ر:ونكردنةوانةى ثي.شةوة ..ئةوةمان بؤ دة سةلي.ت ئةم ر:ةو تة ئيس لميانة لة ئي .مة باش ت دةزا نن لة سيستمي.كى بةناوء بة ر:وكةش ئيس لمى زي .ت ،ناتوا نن سيستمي.كى تةواو ئيس لمى بةسةر زةوى ئةمر:ؤماندا بة تؤثزيش بسةثي.نن ..خؤيشيان بة سيستمي.كى يى ثي.شكةوتنخوازء دنيا ي ..واديارة يل ن تى قاي ديوكرا .ت هةر لة )بةرزةخ(دا ي دةيانةو يا .ك لةم دن ي نء ،دؤزةخ حوكمر:ان ب كى بؤ خةل , ستيانةوة لى ر:ا كى نء ،بةهةشتي. ثي.كةوةني. بؤ ئ ةو ةدنيا ش – ب ةبر:وا ى خؤيا ن- خؤيان مسؤطةر بكةن. كةواتة لةبةر ئةوةى كي.شةى حوكمر:انى كي.شةيي.كى دنيايىء ذياريية.. هيض ضارةي ي.ك نييةء ،دةب ي.ت دان بةو ر:استيةدا بن ي.ن لة ميانةى ئةم هةزارء ,ةدا زةوى لة سور:اندنةوة نةكةوتووةء لة جي.ى خؤيدا ر:انةطياوة.. هةند سال بةردةوام طؤر:انكارى لة هة مو بوارةكا نى ذياندا ر:ويداوة ..دةب ي.ت لةمةودوا ,بدات دة سةلتء شةرعيية تى خؤى لة ئيس لم )ء ئاي ي بةطش تى( هةول ,كيي.وة وةرطر ي.ت ،نةك لة شةرعييةتثي.دا نى ,كىء بةثيةوةضو نى خةل خةل ئا سانييةوة ..ئةمةش لة ديوكرا سي.تيدا نةب ي.ت فةراهةم ناب ي.ت ..ئة مة طة مة مرؤظايةتي ية جوانةكةيةء ،ئيدى كآ ث ي.ى قايلة يان ر:ةتيدةكاتةوة ية ئةوانةى كى ديكةيةء ..نةهامةتيي.كةش لةوةدا ئةوة كي.شةيي. ,كو هة مو ميللةت يش ر:ةتيدةكةنةوة دوا يى هةر خؤيان باجةكةى نادةن ..بةل بةخؤيانةوة طيؤدة دةكةن. 98
سالر :ئةى ناكرآ )بةيعةتكردن(ى ئيسلمةتى بةجؤريك لة ثرؤسةى هةل2بذارنء ديوكراتييةتى ئيسلم لةقةل2ةم بدةين؟! ر"ةوف حة سةن :ئةطةر ضاوثؤشيمان لة هة مو ئةو بةرتة سكىء سنورداري.تييةى ثرؤ سةى )بةيعةت( كرد ..ض لة ر:وى ئا ستةنطى بةشداريكردنى جةماوةريي.وةء ،ض لة ر:وى ئةوةى تةنيا يي.كجار لة سةرةتاى ,بذارد نى نوي.نةرا نى خةلفةتدا بؤ خةليفةي ي.ك )ئةبوبة كر( كرا ،نةك بؤ هةل مييللة تء ،ئيدى ئة مة دوبارة نةبؤوةء ..وامان دا نا ئةوةش جؤري .كة لة ثرؤ سةى دةنطدان يان ريفراندؤم ..بؤ تؤ وادةزا نى هة مو ديوكرا سييةت بريتيية لة ثرؤسةى ئةم مقؤمقؤيةى نيو مزطةوتء ،ئيدى ئاو بي.نةء دةست بشؤ!؟ برالة! ئي .مة لة نيوةى دووة مى سةدةى بيس تةمء ،لةم هةزارةى سي.يةمةشدا لة دةيان ول تى ئيس لميدا ،نةك هةر بةيعة تء مةجليس ى ,بذاردنى سةرتاسةريان بينيوةء، ,كو سةدان ثرؤسةى هةل )شورا(كةيان ،بةل بة هةزاران كانديدى ثةر:لةما نء دةيان مليؤن دةنطدةرانةوةء ..كة ضى نةك سييةتان نةبينيوة، هةر ديوكرا سةكان مو ثرؤ كو بةهة بةل , ديكتاتؤرء ملهور:ى وامان سةرتاثاى خت لة سةر تة تة هي.ناوة حوك مر:انيي.ك ةياندا – ل ة ت ةل ة ظزيؤندا نةبي.ت -نةيانوي.راوة بؤ تةنيا ساتي.كء لة كونى دةرزيشةوة خؤيان نيشانى جةماوةر بدةن!. ئةى نابي نى هة مو سةرةك حكومة تء كؤمارء مةلي كء ميء واليي.كان، 99
هةر ضة ند سال جاري .كء ،بة ثشتبة ست بةمؤرة )بةيعةت(ء ئةنومة نى )شورا(يا نة ،دري.ذةيان بةر:ةوا يى ملهور:يي.كةى خؤيان داوةء ر:ي.ذةى دةنطةكانيشيان هةميش ة لة سةدا نةوةدء نؤ ثؤي نت نةوةدو نؤ بووة؟! ,ى .كاميان ر:ي.طةيان داوة بة ثرؤ سةيي.كى هي.م نء ئاشتيا نة حو كم ثي.مبل ,ي.ى كاميان تا دواهةناسة دةستبةردارى حوكم دةستاودةست بكات؟! ثي.م نال بون؟! تةنانةت كاميان دواى مردنيش نةوةكانيان بة تؤثزى لة جي.ى خؤيان دانةناوة؟!. سالر :ئةم وتا نة بةطش تى عةرة بء ئيس لم دةطريتةوة.. ئا خؤ بؤ كورد يش هةروةهايةء ه يض تايبةتةنديية كى خؤى لةم كيشةيةدا نيية؟ ,مانان بةطشتىء بةدري.ذا يى سةدان ر"ةوف حة سةن :من بي.طوما ن مس ول ,مء جةورى ديكتاتؤرية تن ..تةنانةت لة سال مةينةتديدةى دة ستى زول ,ةت سايةى ئةو ولتانةشدا كة لة دة ستوردا ئيس لميان بةئايي نى دةول تؤماركردووة ..ضون كة ئيس لم ضةند ين ل كء ثؤء ئايينزاى ل .جيابؤتةوة.. لة سيستمى دةسةلتى ئيسلمى سوننى مةزةبدا شيعة دةضةوسي.تةوةء.. بةثي.ضةوانةيشةوة هةر زؤر ر:ا ستة ..لة هةمان كاتدا ئايينةكا نى د يش )مة سيحىء جو(ء ..هةروة ها بي.دينةكا نء خاوةن بيءباوةر:ة زانس تىء سروشتييي.كانيش دةضةو سي.نةوة ..سةير لةوةدا ية وي.ر:اى ئةو مةينةتييانةش ،طةل .لة ئيمانداران بةجياوازى مةزةبةكانيانةوة ,مء ضةو ساندنةوة ر:ةوا ية يان تائي.س تةيش لة مشتومر:ى ئةوةدان ئا خؤ زول نا؟! ئا يا ئةو زؤردارة ملهور:ة بة ويس ت )ئيادة(ى خواوة ند بة سةريانةوة نء ي لةوة دةكةنةوة ضؤن ثشتطيى لي.بكة دانةنراوة؟! تةنانةت ب 100
بيثاري.ز نء ،داكؤ كى لة ر:ةفتارة دزي.وةكا نى بكة نء ثا ساوى بؤ بهي.ننةوة؟! ئة مة كوي.رةوةريية كى بي.س نورء جةهالةتي .كى لة ر:ادةبةدةرة ..بر:واء ئيمان لة ليي.كء ،زؤردارىء تؤقاندن لة ليي.كى دى بطاتة ر:ادةيي.ك سةركردةيي.كى ئيس لمى كورد ناضار ب ي.ت ب,ل ي.ت) :دذايةتيكرد نى حوك مى سةددام حس ي.ن دذايةتيكردنى ئيادةى خواية!(. كس( ة واى لة )مار هةر ئةمةيش سةر ئةو بر:وايةى تة كردووة بي. ي لة نى ئاي ية ثياوا ,ى .دورني بل بؤ ه ةر جا ك ى ديدا – ه ةلو م ةرج.ي مةبة ستي.ك ب ي.ت -فةتوا بدةن )ثرؤليتار يا كوش ت ر:ةوا ية( ..ضون كة ثرؤليتار يا دةيةو ي.ت دذى ئةو ئيادة يي.زداني ية بوة ستي.تةوةء ..طؤر:انكارى لةو ويس تة ئا سانييةدا بكات كة تةخ تء تا جى حوكمر:ا نى بةو ملهور:ا نة بةخشيوة. ببورن ئةطةر لة طةوهةرى ثر سيارةكة كةم ي .ك دوركةو تبي.تمةوة.. ,ؤز يش بةنيس بةت ئيس لمى كورديي.وة كي.شة كة زؤر نالةبارء ئال دةكةوي.تةوة ..ئةوانةى لةمةوبةر با سكردن تةن يا بؤ عارة بى خاوةن ,ةتن ..عارةبان ئةطةر تا سةر ئي.سكيش وابةستةى ئيسلمء سيستمى دةول ةء، بن هةر نةيس لمى ئيس كى خؤيانةء شكؤمةندى كولتوري. بؤ يى )ئةمادى( نةتةوة اندونء شانازى ر:ةخس نء ثي.وةدةكةن ..خؤيا ستووة ..وةل نى ثارا زمانةكةيا 101
كورد – ء ن ةت ةو ة غ ةير ة عارةبةكا نى دي يش -ض وةك مرؤظي .كء ض وةك نةتةوة ،ضة ند قوربا نى بؤ ئيسلم بداء وابةستةى ب ي.ت ،جطة لة ثةيوةنديية ر:ؤحيي.كةى لةطةل خواى ند خؤيدا هيضيدى ل .بةهرةمة بةت كى دى بةنيس بة واتايي. ي .ت.. ناب كة كوردة ئيماندارانةوة ئةو تا يض بةرذةوةندييةكيان لة ه .ت ..بطرة ي لميدا ناب تى ئيس ,ة دةول ية بةهؤى تايةفةطةرىء لةوانة ش م ثي.دا- ئايينزايي ةو ة – و ة ك ئا ماذ ة ,تةزي.نيش بن ..وةل .لة سيستمى عةلانيدا و.ير:ايئةوةى دوضارى كي.شةى دل سةرجةم مةبة ستة ئيمانىء ر:ؤحيي.كةيان بةئازادىء بة بآ كي.ش ة مةيس ةر دةب ي.ت ،لة ر:وى نةتةوايةتيشةوة لة وابة ستةيى بة حوك مى سيؤكراتيي.وة قوتار دةبن. ,ة تء ،تةنانةت لة كا تى هةبو نى كةوا تة ئي.مةى تا ئي.س تة بآ دةول ,ة تى سةربةخؤى كوردييشدا ..طر ي.ى دة ست بؤ بةي نة ددان!؟ بؤ ضى دةول داكؤ كى لة زمانةكةى خؤمان نةكةي نء لة خزمة تى زماني .كى ديدا ب ي كة هةرط يز ثي.ويس تى بةكةس نةماوة خزمة تى بكات ..ئا يا هةر ئةو بةتةنطةوة هاتنةى زما نى عارة بى سةرئةنام بؤ ئي.مةى كورد نابي .تة مايةى ئةوةى بةئا سانى دة ستةمؤمان بكةن؟! هة مو شي.وازي.كيان بؤ فةوتاند نء تواندنةوةء بندة ستةكردنى ئي.مةء نةتةوة غةيرة عارةبةكا نى دى لة دةظةرةكةدا بةكارهي.ناء مايةثوض دةرضون ..ئة ما بةحو سنء ر:ةزاى خؤما نء ،بةناوى زما نة ثيؤزةكةوة كة زما نى )قورئا نء فةرمودةكا نة( 102
خؤمانء دةسةلتيشمان ثابةندء تةسليمى زمانء نةتةوةيي.كى دى بكةين؟!
سالر :با شة ناتوان ي بةزما نى خؤمان خواثةر ستى بكة ين؟! ئا يا ئيس لم لةمةدا ر" ي ى لة ه يض نةتةوةي ي ك طرتووة بةزما نى نةتةوة يى خؤى خواثةر ستى خؤى بكات؟! ئةوةى تؤ با سى دةكة يت ئيس تيعمارى زمانةء ،بةزؤرى ئنطليزء فةر"ةنس ييكان لة ول تة كؤلؤنيالكراوةكانياندا بةكاريان دةهي نا ..جا بؤ هةر مةبة ستيكيش بوب يت ،بةلم ئةنام لة طةل ولتدا لة فيربو نى ئةو زمانانة بةهرةمةند بون ..وةك هندستانء جةزايرء ..هتد ،ئايا ئة مة سةبارةت بةزما نى عارةب يش بؤ ئيمةى كورد هةر واناكةويتةوة؟! ر"ةوف حةسةن :نا قوربان نا ..ئةو زمانانةى ثي.شت باست كردن زمانى ثيؤز نةبون ..زمانى تةوراتء ئنجيل نةبون ..ئةوانة زمانطةلي.كى جيهانيء ,ة لةطةل مؤدي.رنيز مء هةردةم كراوة نء قابيلى طؤر:ا نء ثي.شكةوت نن ..مامةل تةكنؤلؤجيادا دةكةن ..وةل .زما نى عارة بى زماني .كى ثيؤزة ..زما نى ثيؤز ,ة بو ء بةواتاى زما نى دةقطر تو ء بة سةرخؤيداء لة قاوغةكةيدا طرمؤل داخراو. زمان ضي ية؟ زؤر بة سادةيى زمان وا تا بيكردنةوةى دةنطدار.. بيكردنةوةش زمان يان ئاخاوت نى بي.دةن طة ..ضة ند زمان كراوة ب ي.ت هي.ندةش سيستمى بيكردنةوة فراوان دةب ي.ت ..ئةو زما نة بةطش تى زما نى وةعزء ئيشاد بووة ..زما نى ئينشاء ر:ي.زما نء ئيعراب بووة ..تةن يا ي ي.ك ر:ي.طةضارةى حازربةدة ستى بؤ طش ت كي.شةكا نى طةردون ثي.بووة ..ئةو مرؤظانةى ئةو زما نة بةرهةميان دي.ن ي.ت هة مو فؤتؤكؤ ثى يي.كد ين.. 103
بيكردنةوةيان تو تى ئا سايى بووة ..لةو زمانةدا ئي.س تةء داها تو لة خزمة تى كةلةثورء ر:ابردودان ..زما نى ملكةضىء ر:امبون ء ...تد ،هة مو ئةما نة ماناى ئةوةن ي زمانةكةى ئي.مةى كورد زما نى ثر سيارء ديالؤ طء مؤدي.رن بووةء ..ضةند ين ر:ي.طةضارةى فيكرى وةبةردة ست خس تووةء.. جةخ تى لة سةر تاكةكا نى وةك قةوارةى سةربةخؤء جياواز كردووةء.. ر:ابردو تي.يدا لة خزمة تى ئي.س تةء ئاييندةدا بووةء ..زما نى بؤي.رىء ياخيبو نء خوي.ندنةوةى ر:ةخنةييانةء ثلوراليز مء ديوكرا سىء مؤدي.رنةء ..ء..ء ..بووة ..نا ..زمانى ئي.مةء طةل .نةتةوةى دى دةظةرةكةش نازا ن لةوةوبةر ضؤن بون ..ل .دواى ئةوةى كةوت نة ذ ي.ر كاريطةر يى زما نة ثيؤزةكةوةء ،دةقيان ثي.وةطرت ..نة هةر ر:ةن طء ر:وخس ارى ئةويان طرت، ,كو خةريك بو و شة بة وشةش ج ي.ى ظؤكابولةرى )موفرةدات(ةكانيان بةل بطري.تةوة. وابزا ن ثي.ويس ت ناكات لي.رةدا ئاماذة بة لية نى بةهرةمة ند بون بدةم، كة و.ير:اى ئةولية نة ني.طةتيظانةى و ت بي.طومان ئي.مة يش بة حوك مى واقيعة كة لة زما نى عارة بى بةهرةمة ند بو ين ..ئةو يش لة ر :يى تةرجةمةكردني .كى باش يان شي.وي.نراوى فيكرء فةلس ةفةء شاكارى جيهانيي.وة ..ئة مة ئينكارى لي.ناكر ي.ت ..وةل .بةهرةمةندبوني .كى ناضارى بووة ..بةواتايي.كى دى ئةطةر لةبرى ئةو زمانة ،زماني.كى ئةوروثيانة بوايآ ئةوا بةهرةمةندبونةكة زؤر ر:ةسةنء مةزنت دةبو. با بطةر:ي.ينةوة سةر لية نة ئايي نء ثيؤزيي.كةى زما نى عارة بى لة عيبادةتكردندا ..ئيس لم هةرط يز دان بة وةرطي.ر:ا نى قورئاندا نان ي.ت بؤ زمانانى دى ..ئةطةر وةريشطي.ر:درا ئةوا بة وةرطي.رانى دةقةكةى دانانآ ..بة وةرطي.ر:انى واتا )مةعنا(يى دادةني.تء ..ئيعتياف بة هيض زماني.ك ناكات بؤ 104
خوي.ندنى قورئانء بانطدانء نوي.ذكردن بةكاربهي.نري.ت ..دةقى ثيؤز هةر بة عارةبيي.كةيةء ..لة سةرةتاشةوة ئ.ي مة مةبة ستمان لة مة بو كة بووة مايةى ئةوةى [ر:ؤش نبيىء فيكرى عةرة بى )ء ئيس لميش( لة بازنةى زما نة ثيؤزةكةدا ضةقببة ستآء ،لة خؤ دوبارةكردنةوةدا بس ور:ي.تةوة] ..هةر لةبةرئةمةش بو لةمي.ذةوة لةن ي .و فار سةكانء لةم دواييةشدا لةن ي .و ,ى جيددى بؤ خؤ دةربازكردن لة زمانى ثيؤز درا. توركةكاندا هةول سالر :دةل2ي يت لةميذةوة ..وا تا لة سالنيكى ديرينةوة هةول2ى قوتاركردنى زمانةكانيان لة زمانى عةرةبى داوة ..كةضى تا ئيس تةيش بةشي كى زؤرى ئاخاوت نء نو سينى فار سىء تور كى هةر وشةء دةستةواذة عارةبييكانن! ,دراوة ..بةنيس بةت فار سةكانةوة نزيكةى ر"ةوف حة سةن :و ت هةول ,ي.ك خةبا تى سةخت لةو هة شت سةدة لةمةوبةرء بةدري.ذا يى دو سةد سال ,ةموت( بوي.ني.تةوة ئةو جا دةزان ي .ت ثي.ناوةدا كراوة ..ئةوةى )قةلى ئةل ئةوانةى بة)باتنيي.كان( ،يان )بةنطكي.شةكان( نا سرابون ،بة سةركردايةتى ,ةموت(ء ..بة ثر:ةنس يثي.كى ثؤليي نى )حة سةن سةباح(ى خواوةندى )ئةل نهي.نى ،ضيها شؤر:شء ر:اثةر:ينيان بةرثاكردوةء ..ضيها قوربانيشيان داوة، بؤئةوةى لة مؤتةكةى زما نى عارة بى قوتارب نء ..خواثةر ستى خؤيان بةزما نى خؤيان بكةن ..تةنانةت لةثي.ناوى ئامانةكةياندا ئةو فةرزانةى بؤ خودى خواوةند بو ،وةك نوي.ذء ر:ؤذو ..بةشي.وةيي.كى كاتى وازيان لي.هي.ناء.. تء ثابةندى ئةوانيدى )وةك زةكا كة لةو سةرفيتة (..بون ..ضون بر:وايةدا بون ئةو فةرزة ئايينيانةى 105
نة برى بؤ خودان دةكةو نة جيهادةكةيانةوة ..ئةما كو .ش نةبون ..بةل , ي بةنطك يش– بة حة ش بازر طانييا ن خةشخاش-ةوة دةكردء ..هةم لة ر:وى ئابوريي.وة دة سكةوتي.كى باشيان بةدة ستدةهي.ناء ،هةم لة ر:وى تةندرو ستيي.وة بؤ ضارة سةرى ضةند ين نةخؤشىء نةشتةرطةرى بةكاردةهي.نرا. بةنيس بةت توركةكانيشةوة ..نازا ن بزوتنةوةى دذة عارةب لةن ي.و بةطلةرء ثاشاوا تء ئةفةنديي.كا نى ئيمثراتؤريية تى عو سانيدا ضة ند كاريطةر بو ء ..ضةند يش ئيديؤ مء وشةى توركييان بة سةر ويلية تة عارةبي ية ذي.ردة ستةكانياندا سةثاند ..وةل .هةر دواى يي.كةم ي جةن طى ,كى.. جيهانى ،بةثر:ةنسيثي.كى دار:ي.ذراو دةستكرا بة هوشياركردنةوةى خةل ,ث( بةقة سيدةيي.كى سةرةتا شاعيء بيمةندى ناودارى تورك )زيŠا كؤك ئةل بةناوباط بةناوى )وةتةن(ةوة داوايكرد بانطدان لة مزطةوتةكاندا بةزما نى توركى بدري.ت. دوا تر لة سةرةتاى دامةزراند نى كؤمارى عةلا نى توركياوة ،مس تةفا ,ةت جياكردةوةء ..خوي.ند نى كةمال )ئةتاتورك( نة هةر ئايينةكةى لة دةول نى لة قوتابانةكاندا قةدةغةكردء ،وشةء يء مي.ذوى ئايينةكا ئاي دةستةواذةى ثيؤزكرد نى ثي.غةمبةرء خةليفةكانى وةك )حةزرةت(ء ) صلى ,كو اللة عل ية و سلمء ..تد( لة كتي .بء بةرنامةكا نى خوي.ندن دةرهي .نا ..بةل ,تورةكةيان وةدةر نا ..ثي تى لتي نى كردة زما نء ر:ي.نو سى عارةبيش ى لة كل ,تةرناتي ظى ئةلفوب ي.ى عارةبىء ..تا ئي.س تةيش مي.ذونا سةكانى تورك لة ئةل نة ناوةنديي.كانياندا مي.ذوى عارةبيان ثشتطوآ نى قوتابا كتي.بةكا 106
خس تووةء ..خؤ ئةطةر ناوى عارةب لة هةر ليي.كةوة هات بآ ،ئةوا وةك )دوذ من(ء )خائ ي( با سكراوة ..ضون كة طوا يآ )لةثشتةوة خةنةريان لة تورك داوة(.
سالر :ئا يا بةر"اى تؤ ..لةم جؤرة عةلانييةتةدا هة ست بة توندر"ةوىء ثةر"طيىء تةنانةت دةمارطييش ناكريت؟ واتا ئايا ئةم ر"ةفتارانةى ئةتاتورك زي ت لةوةى دوذمنايةتيكردنى ئايينى ئيسلم نيية؟
سكولرى ب ي ت،
ر"ةوف حةسةن :بي.طومان ..زؤر بةزةقى هةست بة هةردوكيان )دةمارطيى نةتةوةخوازىء دوذمنايةتيكرد نى ئاي ي( دةكر ي.ت ..ئةطةر ضى ئةتاتورك ,ةتي .كى هةميش ة جةخ تى لة سةر ئةوة كردووة مةبة ستى ثي.كهي.نا نى دةول مؤدي.ر نة نةك دوذمنايةتيكرد نى ئيس لم ..وةل .من لةو بر:وايةدام لة مي.ذودا ,كو هةلومةرجةكان جؤرى تةن يا ي ي .ك جؤر عةلانييةت نةبوة ..بةل عةلانيي.تيي.كةيان دياريكردووة ..هةلومةر جى دواى ئيمثراتؤرييةتي .كى ,ةوة داطيكارى فراوا نى بةناو ئيس لمى كة سةدان سال لة ئة ستةمول ,تةنةتي.ك كة لة ر:وى ئابوريي.وة وي.رانء ،بة حوكمر:انى ءلتانى كردووة ..سةل كة( ناودةبرا ..بةو توندر:ةوييةى ئةتاتورك نةب ي .ت )ثياوة نةخؤشة عةلانيةت هةرط يز سةقامطي نةدة بو ..مؤتةكةى ئةو كولتورة قور سء طرا نة بةبر:يارء هةنطاوى ر:اديكاليانةى بوي.را نة نةب ي .ت نار:ةوي.تةوةء لنابر ي.ت ..ضون كة تا ئةو كاتةى مس تةفا كةمال دة سةلتى طر تة دة ست، ,تان-خةليفةكا نى ثي.ش و زؤر بةتوندى دذى هة مو ثي.شكةوت نء طش ت سول 107
طؤر:انكارىء طةشةسةندني.كى كؤمةليةتىء ذيارى دةوةستانةوة ..تةنانةت فةرمانيان بةسةربازء ثؤليسة نهي.نيي.كانيان دةدا هةر كتي.بء ديكؤمي.نتي.كى زانس تىء كؤمةلية تى ئةوروثيا نة لى هةر كة سي.ك ببينن بيانس وتي.ننء، خؤيشى بة تاوانى كوفرء ئيلحاد لة زينداندا توند بكةن. ,ةتء ئةتاتورك ئامانى ئةوةبو دةسةلتى ثياوانى ئايينى بةسةر دةول ,تةنةت-خةلفة تى ,ةوة نةهي,.ل ي.ت ..ئةوة بو سيستمى سةل كاروبارى كؤمةل سر:ييةوةء ،كؤمارى توركياى دامةزراندء عةلاني .تى ضة سثاندء ،ئايي نى خس تةوة ن ي.و ضوارضي.وةكةى )ئيماندارىء خواثةر سى تاكةكة سى(ء ،لة هةمان كاتيشدا هةر ضى تةكيآء خانةقاى دةروي .شء تةريقةتةكان هةبون دايس تء ،دواتر يش ثؤ ستى )شةيولئيس لمى( لبرد ..ئيدى كةمتازؤر وةزعة كة لةخةم ر:ةخس ا ..ئةوة بو دواى نزيكةى سى سال ،لة سةردةمى )عةدنان مةندريس(دا ر:ي.طة درا بة عارةبى بانطبدري.تء نوي.ذيش بكري.ت. ,ةو شلكرد نء تةنازولتانةى )مةندر يس( ثي.دةض ي.ت ئةم ثاشةكشآء جل بؤ ئايي نى ئيس لم لة ئةنا مى سةركةوتنى سؤظيي.ةت بة سةر نازيز مء فاشيز مء مةتر سي زي .ت بلوبونةوةى بيى ماركس يزمء شيوعييةتةوة لة توركيادا بوب ي.ت ..وي.ر:اى ئةمانة يش ئيس لمى سياسى لة تورك يا بةردةوام ,ةى دواييدا بةناوى ئازادى كةنةوةى خؤى هةر دةكردء ..لةم دة-ثانزة سال تاكةكانةوة تاوة ناتاوآ كي.شةى لة ضك ) سةرثؤش( لة ثةرلةما نء قوتابانةكاندا دةوروذي .نن ..وة كو بيانةوآ )جة سونةبز(ي .كى سيستمةكة بكةن ..وةل .نة هةر دة سةلتى تور كى لةم كي.شانةدا بةرامبةريان زؤر ,كو زوربةى جار يش زؤر بةخراثى بةسةر خؤياندا شكاوةتةوة.. طي بو ..بةل ,ى 2000دا لةطةل ذ نة وةك ئةو ديدارة تةلةظزيؤني ية ئابر:وبةرةى لة سال ,ى ثةرلةمان كرديا نة ثةرلةمانتارة لة ضك بة سةرةكةدا كرا كة لة هؤل 108
دةرةوةء ..دوا تر كامي.را كة بؤى دانةوييةوةء هةر لة ثاوثوزييةوة تا ,ىء ناوكيش ى بةر:و تى نيشا نى عالةم دا ..وا تا دةركةوت ئةمةى ناوطةل ئيسلمى سياسى لةوآ دةيكات نة ئايينةء نة ناموسء حةياء حيشمةتى ,كو طةمةيي.كى سياسى ثةتيية! ذنة ..بةل ئةو عةلانييةتةى ئةتاتور كء ،هةلومةر جى عةلانيية تى سةردةمى ر:ؤمانىء يؤنانيي.كا نء ،عةلانيية تى )كؤمونةى ثار يس(ء ،عةلانيية تى يي.كي .تى سؤظيي.ت ..لةطةل عةلانيية تى قؤنا غى بؤرذواى ئةمةريكاء ئةوروثاى ئةم سةردةمةدا جياوازى زؤريان هة ية ..لة ئةمةريكاء لة طةل .لة ولتا نى ئةوروثاشدا مة سيحيي.كان خؤيان دة ستثي.شخةرىء ثي.شةوايةتيان ل بةبر:واى من عةلانييةت )تةنيا بؤ بةسي.كيؤلريزم كردنى حوكم كرد ..وة . ثرؤ سةى جياكرنةوةى ئايي نة لة سيستمى حوكمر:ان يى ولت ..نةك دوذمنايةتيكرد نى ئاي ي() ..مار كس( بةتيؤرة زانس تيي.كةى ئةم ليةنةى بةتةواوة تى ر:ونكردؤتةوة ،زؤر ر:اديكالنةش ضارة سةرى كردووة ..ر:ةن طة دوايى ثرسياري.كى زؤريشت لةم ر:ووةوة هةب ي.ت ..بة هةر حال جارآ تةنيا ,ي.م ) سي.كيؤلريزمء ئازادى مرؤظ هاوواتاى ي .ي كن( ..ئةطةر نا ئةوةندة دةل ئةوا عةلانييةتيش دةبي.تة شي.وازي.ك لة شي.وازةكانى حوكمى )سيؤكراتى- ,ي.سةء...تد. ,تةنةتء كل ئاخوندةيى( ..وةك حوكمر:انى خةلفةتء سةل سالر :كةوا تة با وردةوردة بضي نة ن ي و كيش ة فيكرىء زانس تيةكانةوة ..بةث ي ى بيء بؤضو نى ماركس يزم ئاي ي لة سةرةتاوة ضؤن ثةيدا بو؟! ئا يا وةك ثيويس تييةكى مةوزوعيا نة لةو سةروبةندة ديرينةى بةشةرييةتدا ئايي تا ضةند ثيويست بو ،تا ضةند يش ر"ؤل2ى خؤى طير"ا؟ وا تا كور تة هةل2س ةنطاندنيكى 109
ميذويى ئاييء ..ماركسيش لة كتيبةكانيدا تا ضةند توانيويتى ئةم كيشة ية ر"ونبكاتةوةء ضارةنو سى ئاي ي دةطةيةنيت؟
بة كوآ
ر"ةوف حة سةن :خةتةرتر ين كارة سات بةنيس بةت ئايينةوة ,س ةنطاندنة سؤسيؤلؤذيي.كةيةتى.. ,س ةنطاندنة مي.ذوييةكةية تى ،يان هةل هةل ,س ةنطاندنى زانس تيانةوةو ..بي.طومان ضون كة هةردوكيان دةض نة ن ي.و هةل كارء لي.كدانةوةكانى زانست لةسةر سروشتء ذيان )ئةم واقيعة(يةء ،لةتةك ,ةدا يا لةو خال يك(دا تةن لي.كدانةوة ر:ؤحىء لهوتيي.كان )ميتافيز يي.كدةطرنةوة كة هةر هة مو ئاي يء ئةفس انةء ر:ؤ حء ..تد ،بؤ سروشتء جيهانء مرؤظ دةطةر:ي.ننةوة ..واتا شتة ماديي.كان دةكةنة سةرضاوةى ئايي. ث ي.ش )مار كس( طةل .فةيلة سوفء زاناى وةك كان تء هيطلء نيضةء فيؤربا خء ..تد ،قس ةيان لةمةر :ئاي ي كردووة ..بةزؤرى قس ةى جوا نء ,ي.ن )مرؤظ خواوةندى تةنانةت زانس تيانةشيان كردووة ..وةك ئةوةى دةل درو ستكردووة(ء) ،خودى خؤى ت يا بزركردووة(ء) ،هي.ندة سيفاتى مةز نى بةو خواوةندة بةخشيوة وةك :هي.زء تواناء ئيادةى طؤر:انكارى ..هي.ندةيش كى تة كؤيلةيي. لة شانوشكؤى خؤى كةمكردؤتةوةء خؤى كردؤ بي.دةسةلتء طوناهكارى دةستى ئةو( ء...تد. كة نى )هيطل(دا باس لةوة دةكات )فيؤرباخ( لة ر:ةخنةطرت سةرةوخوار كراوةتةوة ..بيء خواوةندةكةى )هيطل( هةر مرؤظةكةيةء ,ى مرؤظ خواوةندةكا نى درو ستكردووةء كردو نى بةهة مو شتي .كء، خةيال خؤيش ى كردووة بةه يض ..ئةوى نةمرء جاويدا نء دة سةلتدار كردووةء خؤيش ى فةوتاوء نوقس انء ضةثةلء كةنةف تء ه يض لةبارانة بو ..هة مو 110
سيفاتة مةز نء جوا نء شكؤمةندة ئينس انيي.كانى خؤىء ،هة مو موقةدةراتي .كى خؤيش ى بةخشيوةء داوي.تي ية دة ست ئةوةى خؤى دروستيكردوة ..ئةمةيش نامؤبونة مةزنةكةى مرؤظة لة كائيني.كى ديكةدا. لة ر:ا ستيدا نةمبيس تووة )مار كس( كتي .بء دانراوي .كى تايبةت بة ئايينى هةبي.ت ..تةنانةت هيض باسء تؤذينةوةيي.كى سةربةخؤى )ماركس(م دةربارةى ئاي ي نةديوة) ..مار كس( دوايئةوةى تي.زةكا نى خؤى لةمةر ,ما نى( تةواوكرد ..ئيدى )فيؤرباخ( نو سىء ،كت ي.بى )ئايديؤلؤذياى ئةل ,ى كي.ش ة طةردوني ية ضارةنو سسازةكان بو ..ئاي ي لة كارةكانيدا سةرقال كى دياريكراوى جي.طةيي. كة كو بةشي. ية ..بةل , سةربةخؤى ني نة لة تي.كر:اى بيء بؤضو يى طشتطيةكانىء ..لة بةردةوام ني لة بونيادى كاركرد نى سةرمايةداريدا )لة جزوبةندةكا شى .ب ى )ر :ةو ي س ةر ماي ة(-ء ،ل ة كت – يةهودييةت(ء ،لة )ر:ةخنةطرت نى فةلس ةفةى هةق لى هيطل(دا ..كي.ش ة ئايينيي.كان ر:ون ت دةكاتةوةء ر:اشكاوانة تر لي.يان دةدوي .تء ..بة شى زؤرى ,سةنطاندنى ر:ووة ئايديؤلؤذيي.كةى ئايينة.. ر:ةخنةكانيشى لة تي:وانيء هةل نةك لة ئايي وةك خؤى. )مار كس( لةو باوةر:دا بو ئاي ي بؤ سةردةمى دي.ري نى نةزانىء نةفا مى بةشةرييةت زؤر ثي.ويس ت بو ..مرؤظا نى ئةو سةردةمة نةياندةزا نى ئةو دياردانةى سروشتء ذيان ض يء ضؤن ر:ودةدةن ..خةو نء خةيال ش تى ,بون يش ..بر سي.تىء نةخؤشىء ثةتاء مةرط ،تر سء عةجايةب بون ..مندال 111
سامي.كى ر:ادةبةدةريان لة هةناويان دةخس ت ..هةروة ها بةلو كارة ساتة سروشتيي.كانيش ..بومةلةرزة ،لفاو ،هةورةبرو سكة ...تد ،و.ير:اى دياردة سروشتيي.كانى دى ..شةوء ر:ؤذء ،بزوتنةوةى ئة ستي.رةء مان طء تة نة ئا سانيي.كانى دى ..نةزاني نى نهي .نى ئةما نة بةناضارى دةبوا يآ ثةنايان ببدايةتة بةر دةسةلتي.كى سةرو تواناى بةشةر ..ئةو دةسةلتة )واتا ئايي، يان خواوة ند( ،وةك )مار كس(ء هةروة ها طةورة بيمةندا نى مي.ذو )كوم تء ,ي.ن ،وةلمدةرةوةى طش ت ثر سيارة سان سيمؤنء ئةر يك فرؤم ء ...تد( دةل زانستيي.كان بو لةمةر :ئةو دياردة سروشتييانة ..ئةويش بة يي.ك تاكة وةلم: ,يان دةسور:ي.ني.ت( . )خواوةند هةمويانى دروستكردووةء ،هةر ئةويش هةل بةلم زانست وردةوردةء هةنطاو بةهةنطاو وةلمى يي.ك بة يي.كى ئةوانة دةداتةوة ..ئةو سا بةر:ة كة لةذ ي.ر ث ي.ى ئاي ي دةردي.ن ي.ت ..وا تا كات ي.ك مرؤظ خؤى وةل مى ثر سيارة زانس تيي.كان دةداتةوة ..وةل مء سيحرةكانى قاموسى ئاسان بةتال دةبنةوة. سالر :هةروا بةئا سانى ئةم كةل2تورة ر"ؤحييةى هةزاران سال2ة بةشةرييةت ثابةنديتى ..بةثيشكةوتنى زانست هةرةسدينيت؟ ,ز( بر:وايان بةوة ني ية بةتةن يا ر"ةوف حة سةن) :مار كس(ء )ئةنطل ,كو ئةوة لة ثي.شكةوت نى زانس ت دةبي .تة مايةى كؤتاييهات نى ئاي ي ..بةل قؤناغي .كى دييدا ر:ودةدات ..لة قؤنا غى شيوعييةت ،يان سؤشياليزمى زانس تيدا ..وةل .ثي.شكةوت نى زانس ت مةر جى بنةر:ة تى درو ستبونى قؤناغةكةيشة ..ئي.ستاكة بةهؤى ثي.شكةوتنى زانستةوة ،دةبيني طوماني.كى ,ت دةبي.تةوة ..ئةريك ,كى دروستبووةء ،ر:ؤذبةر:ؤذ طومانةكة قول زؤر لى خةل ,ي.ت[ :ئةطةر بةشةرييةت توانى هي.ندة خؤراك بةرهةمبي.ني.ت بةشى فرؤم دةل 112
,كى بكات ..ئيدى ثي.ويس ت بةوةناكات لةثي.ناوى نا نى ر:ؤذانةدا هة مو خةل نوي.ذبكةن]) ..بر:طةيي .كى نوي.ذى مة سيحيي.كان داواى -نا نى ر:ؤذا نة -ية لة خواوة ند( ..نا نى ر:ؤذانة يش شتي .كة ئةطةر مرؤظ بييةو ي.ت دةتوان ي.ت بة هةولء كؤشش ى خؤىء بة ثش تى زانس تء تةكنؤلؤذ يا بةئا سانى ثةيداى بكات ..ئةوة تا لة سةردةمانى نوي.دا ..سةردةمى طاليلؤ ،دارو ين ،فرؤ يد، )مار كس( ...تد ،ئاي ي بةشي .كى زؤرى لةو بنضي نة مةعريفييةى خؤى لةدةستدا ..مرؤظيش لة بونةوةري.كى ئايينيي.وة بةرةو بونةوةري.كى عةقلنى دةضي.تء ..تا بي.ت زي.ت لة سروشتء دياردةكانى تي.دةطاتء ..زي.ت بةسةر ,دةبي .تء ،كةم ت ثة نا وةبةر لي.كدانةوةى ئايينيا نة دياردةكانيدا زال )ميتافيزيكيانة( دةبات. ,ز( يش نوقلنةى ئةوةيان دوبارةى دةكةمةوة ..نة )مار كس(ء نة )ئةنطل لي.نةداوة ئاي ي [تةن يا بةثي.شكةوت نى زانس تى لةني.ودةض ي .ت].. يان [يي.كس ةر دواى طؤر:انكاري ية كؤمةليةتيي.كان بةشي.وةيي .كى ميكاني كى نامي.ن ي.ت] ..ضون كة بةث ي.ى )مار كس( ئةو ئينس انةى ئاي ي )خواء لهو تء ,كو ميتافيز يك(ى درو ستكرد ،ئيدى وةك درو ستكةر نةمايةوة ..بةل دوايئةوةى خؤى دا ية دة ستيي.وةء تة سليمى بو ،ئةوا نة هيضيان لةذ ي.ر دة سةلتى خؤيدا نةمانةوةء ..ئينس انة درو ستكةرةكة خؤى بووة كؤيلةء ,ى ,غةء خةيال ثابةندى ئةو ش تة وةهميانةى درو ستكراوى بيء هؤ شء دال خؤى بون. ,طةدا كارء بةرنامةى طةورةى كةوا تة لبرد نى ئاي ي لةن ي.و كؤمةل ,ة ذيانء هؤشى دةوي.ت ..ئةو بؤشاييةى ئايي ثر:يكردؤتةوةء ..هةزاران سال مرؤ ظى داط ي كردووةء ..ئاسودةيىء بةختةوةريي.كى ر:ؤ حى بؤ دة ستةبةر ,دةطر ي.ت؟! با سةرتاثاى ئةو كردووة ،ضؤن وا بةئا سانى دة ستى لي.هةل 113
ئاسودةطيية ر:ؤحيية وةهميش بي.ت ..دةبي.ت لةبرى ئةو وةهمة هةلومةرجء ,تةرناتي ظى ر:ا ستىء واقي عى بري .تة شوي .نى) ..مار كس( لة كت ي.بى ئةل ةفةى هةق لى هيطل(دا نى فةلس )بةشداريكردن لة ر:ةخنةطرت ,ي.ت[ :لبردنى ئايي وةك ئاسودةطييةكى وةهمى بة نيسبةت ميللةتةوة، دةل ماناى داواكرد نى بةختةوةريي .كى ر:ا ستينة دةبةخش ي.ت ..كة تؤ داوا لة ئينس ان دةكة يت دة ستبةردارى ئةو وةهما نة ب ي.ت كة دايناوة ..ئة مة خؤى لةخؤيدا داواكرد نى نةهي.شت نى ئةو هةلومةرجة ية كة ثي.ويس تى بة درو ستكردنى وةه مة] ..كةوا تة تؤ بةرلةوةى داواى واز لة ئاي ي هي.نا نى لي.بكة يت ،دةب ي.ت بارودؤخي .كى واى بؤ بولقي.ن يت ب ي لةو وةهما نة نةكاتةوة كاتى خؤى ثي.ويستى ثي.يان بووة. لةر:ا ستيدا ئة مة ململنآء كي.ش ة بنةر:ةتيي.كةى نيوان في كر )ر:ؤح(ء وجود )مادة( ية ..ئةو بؤضو نة ماركس يية بي.كومان بؤضوني .كى ماتةر سةرضاوةكةى لةوةوة هاتووة )مادة( بنضينةيةء ية.. )مادى(يانة خولقي.نةريش ة ..مادة هة مو ئةو شتا نة دةطري.تةوة لة سروشتدا هةن ..بة بي.طيانء طياندارةوة ..هةمو توخةكان ثي.كهي.نةرى طةردونء بونةوةرةكانى ني.و طةردونن ..بةزةوىء خؤرء ئةستي.رةو مانطء ثةروانةكانةوة ..هةروةها بةر:ووة كء زيندةوةريشةوة ..ئةما نة هيضيان فيكرء هؤش درو ستى ,كو بةطةشة سةندنى مادة لة سروشتدا زيندةوةرء نةكردون ..بةل غةريزةكانى دروستبونء ..بةطةشةسةندنى زيندةوةرء بالبونى غةريزةكان ,ز( لة كت ي .بى )ئايدؤلؤذياى بيء هؤش ثي.دةطات) ..مار كس(ء )ئةنطل ,ما نى(دا ،باس لةوة دةكةن بةشةر خولقي.نةرى بيء هؤشي .تى[ ..ئةوة ئةل ,كو ئةوة ذيانة هؤش دياريدةكات]. هؤش نيية ذيان دياريدةكات ،بةل بي.طومان سةرضاوةى ئةم بؤضونانة يش لةمةر :ثي.شينة يى مادةء 114
ثاشينة يى في كر ،وا تا بنةماى ئةم فيكرء فةلس ةفة مادىء ئيلحادييةى )مار كس( دةطةر:ي.تةوة بؤ فةيلة سوفانى وةك )ئةبيكؤر:ء سثينؤزاء فيؤربا خء ..تد( ،يان هةر ه يض نةب ي .ت ئةوان ر:يشةى تةواوى ئةم كس( لة تي.زةكةيدا لةمةر :ئةبيكؤر تا) ..مار بؤضونانةيان داكو ,ي.ت [ئةبيكؤر مرؤظى لة خؤفى خوا ئازاد كرد]. دةل
سالر :هةر بةم بؤنةيةوة كاتآ )ثرؤميسؤس( دةل2يت )ر"قم لة هة مو خواكا نة() ..مار كس( بةجواميرتري نء ثاكت ين طيانبةختكردوى ميذوى فةلسةفةى دادةنيت. ر"ةوف حةسةن :هي.ندةى لي.ى بزان ثرؤميسوس لة ميسؤلؤذياى يؤنانيدا وةك )ئاطردز( نا سراوة ..ئاطرى لة خواوةندةكان دزيوةء داوي.تي ية مرؤظ تا بةكار يبي.نآء ..بةمة يش كةو تة بةر غةزة بى خواوةندةكا نء سةختتين سزاى درا. ثي.دةض ي.ت ئةو وتةية شى كة )مار كس( ئاماذةى ثي.داوة ..وةك شكاند نى تةليس مي.ك بكةوي.تةوة ،كة بؤ يي.كةم ي جارة وتةيي .كى وا بوتر ي.ت جورئةت ,كو ,كى ببةخش ي.ت ..وتةي ي.ك نةهةر ر:ةخنة لة موقةدةسات بطر ي.ت ،بةل بةخةل ر:ةتيشيبكاتةوةء ،تةنانةت دذيش ى بوة ستي.تةوة ..هةر لةم ر:ووةوة ,ي.ت [خةباتكردن دذى ئاي ي خةباتكرد نة دذى ئةو دنيايةى )مار كس( دةل بؤ نء بةرامةى ئايي نى لي.د ي.ت] ..مةبة ستى دنياى هةمة جى ضينايةتي ية.. ئةو دنياية ية ثرؤميس وس تي.يدا دذى خواوةندةكا نى زةم يء ئا سان ,ي.ت[ :هةر كة دةوة ستي.تةوة ..هةر لةم بارةيةوة )ديدرؤ(ى فةر:ةنس ايى دةل مرؤظ لة ر:ةخنةلي.طرت نى )خواوةندى ئا سان(دا سةركةوت ،ئيدى سل لة 115
ذي.رةوزةبةركرد نى ئةو )خواوةندى زةم يء دن يا(ييةى مرؤظاية تى دةضةو سي.ني.تةوة ،ناكاتةوة] ..ضون كة ئةو دوا نة ثي.كةوة خؤيان ر:ادةطر نء ثي.كيشةوة هةرةسدي.نن ..كةواتة ثةسةندكردنى ثرؤميسؤس لى )ماركس( لة ثي.كةوة طري.دا نى خواوةندا نى زةوييوة بةخواوةندةكا نى ئا سانةوةية.. كة هةر يي.كةيان تةواوكةرى ئةويدين ..بؤيآ بةليةوة ر:ةخنة لة ئايي طرتن مةرجى سةرةتاى هةمو ر:ةخنةيي.كى ديية.
سالر :با شة ئةم ئايينانةى مليارة ها مرؤظ ثابةنديان نء، بةدريذا يى ئةم هةزاران سال2ةء تا ئيس تةيش بةردةوا مة ..بةلى ماركس يزمةوة ه يض ر"وناكيية كء ليةني كى ثؤزةتي ظى تياياندا بةدينةكردووة؟ ر"ةوف حة سةن) :مار كس( طةلي.جار ئاماذةى بةوة داوة :مةرج ني ية ,كى لةتةكداية ر:استء دروست ب ي.ت ..ئةوةى )ماركس( ئةوةى زوربةى خةل لةمةر :ئاي ي كردوي .تى خوي.ندنةوةيي .كى ر:ةخنةطرانةى ئاوةزئام ي .ز )عةقل نى( ية ،نةك هي.رشكرد نة سةري.كى دوذمنا نة بؤىء ..تةنانةت لةضاو ماركس يستةكانى دىء طةل .لة فةيلة سوفةكانيش كةم ت بايي .خى بةئاي ي تر.. داوةء ،وةك ئةوان هي.ندة بةهةندى وةرنةطرتووة ..لةمةش واوة هةروةكو ئاماذةمان ثي.دا ئايي لى )ماركس(ء مةزنة بيمةندانى جيهانى بؤ سةردةمي.كى بةشةريية تء وةك وةلمدةرةوةى ثر سيارةكانى دياردةكا نى ,ز( بة وةحى لة ,كو )ئةنطل سروشتء ذيان ثي.ويست بو ..نة هةر ئةمةيش بةل )مار كس(ةوة ئاماذة بةلية نى شؤر:شطي.ر :يء ثؤزةتيظانةى ئاي ي دةدات.. بةتايبة تى لة ضةرخةكا نى ناوةر:ا ستداء لة جؤشدا نى شؤر :شى جوتياراندا 116
لة ر:وى تي.كؤشا بةرةنطاريكرد جةماوةرء نار:ةزا تا ماركس وا نة ثؤزةتي لية ي – ب ةتايب ة ئاي كرتووة.
نء نء ياخيبو نى نء هاندا يى دةربر:ينةوة.. يزم كةمتازؤر ر:ي.زى لة نى ظء طةشةدارةكا سي حيي ة ت- ت ى مة
سالر :فال عةبدولةبار دةل 2ي ت) :مار كس( بةنياز بو ميذوى ئايينةكان بنو سيتةوة ،بةلم مةرط بوارى ثينةدا ئةو ثرؤذة ية بةئاكام بطةيةن ي ت ..لةبةر ر"ؤشنا يى ئةم زانيار ية ليرةدا دو ثرسيارمان هةية: -1ئايا ئةوة بةل2طة نيية بؤ طرنطى ئايي لى )ماركس( كة ئةو بايةخةى ثيداوةء ويستويتى ميذووةكانيان بنوسيتةوة؟ -2لة سةر بنةماى خويندنةوةء ر"اظةكرد نى ماركس يزم، هةندآ با سى سةرهةل2دانء درو ستبونء طةشة سةندنى ئايي نت كرد ..ئةى لة داهاتودا ضارةنو سى ئاي ي بةلى )مار كس(ةوة ضؤن دةبيت؟ ر"ةوف حةسةن :بةر:استى ئةوةيان نازان داخؤ )ماركس( نيازي.كى واى هةبوة يان نا ..ثي.يشموا ية فال عةبدولةبار لة من باش ت ئاطاى لةو ,نيايي.وة قس ةى مة سةلةية هةب ي.ت ..ل .ئةوةندةى لةم بارةيةوة دةتوا ن بة دل 117
لة سةر بكةم ئةوة ية) ..مار كس( زؤر لة نزيكةوة ئاطادارى هةردو ئايي نى )جولةكةء مةسيحى( بو ..هةمو خوي.ندنةوةء ر:ةخنةكانيشى بةثلةى يي.كةم لة سنورى ئةو دو ئايينةدا بو ..ئةمة جطة لةوةى خوي.ندنةوةى زانستيانةى خؤى لةمةر :مي.س ؤلؤذياء ئةفس انةء لهوت )ميتافيز يك بةطش تى( هةبوة.. بةلم بةنيس بةت ئايي نى ئيس لمةوة )بةتايبة تى( شتي .كى ئةوتؤى نييةء، دةتوانر ي.ت بؤضونةكا نى لةمةر :ميتافيزي كء ئايينةكان بةطش تى بة سةر ئةم ئايينةشدا لة زؤر ر:ووةوة بضة سثي.ت ..ضون كة بنة ما طةوهةريي.كا نى ئايينةكان هةر ئةوا نة بون ئاماذةمان ثي.دان ..في كر ،هؤش ،ر:ؤح )خواوة ند( خس تنة ث ي.ش هةبون )مادة-وجود(ةوة ..درو ستكردنى مادةء زيندةوةر لة شةش ر:ؤذدا لةليةن خواوة ...تد ،بةثي.ضةوانةى بؤضو نة مادي ية زانستيي.كانةوة ..كة سةرتاثاى طةردونء زيندةوةران لة ليةن سروشتةوةء بةمليارة ها سال درو ستبونء ..لةمةدا تيؤريي.كةى )دارو ين( لةمةر) :نةذادى جؤرةكان( ..كاريطةريية كى بي.هاوتاى لة ر:ونكردنةوةى طةشة سةندنى ذيا نء زيندةوةرةكا نى سةر ئةم طؤى زةمينةدا هة بو ..ئةو جا ثي.طةيشت نى فيكرء هؤشء ..هةوروةها دروستكردنى ر:ؤحء خواوةند لة هزرى مرؤظدا. لةبةر ئةوةى ديدارةكةمان لة ضوارضي.وةى )ماركس يزمء ئاي ي(دا ية، ثي.ويس ت ناكات لي.رةدا هة مو تي.زة ماتةرياليزمةكا نى ماركس يزم شيبكةينةوة ..هةروة كو ثي.ويس تيش ناكات هةمو ئاي ي )لة ئ يباهيمةوة تا مةمةد( باسبكةينء ..تةنانةت ث ي.ش ئةوان يش لة ب تء ثةيكةرةكانةوةء.. هةروةها ئاييء فةلسةفةكانى هندستانء ضيء ئي.ران )هندؤسى ،بودايى، كؤنفؤشيؤ سى ،تاو )لوتس ى( ،ميتى ،مةزدة يى ،زةردةش تى ..تد(ء.. ثةيوةندي ية دذء تةبايي.كا نى نيوانيان ..هي.ندةى لي.رةدا ثي.ويس ت ب ي.ت ئةوة ية ..سةرةتا ض بتثةر ستى بوب ي.ت ،يان خواوةندة زهنيي.كا نى ن ي.و 118
ئةفس انة يؤنانىء ر:ؤمانيي.كان ..واتا ث ي.ش يي.كتاثةر ستى كةمتازؤر ئازادى مرؤظ لةئارادا بو ..ئةوان نةبوبو نة عةبدى تا كة خواوةند ي.ك كة سةرتاثاى ذيانء مةرطء هؤشء دةرونء كردارء ويستيانى قؤرغكردبي.ت ..كةواتة لة يى مرؤظ فرة ئايينىء فرة خواوةندي.تيدا شكؤمةندىء تايبةتةند ثاري.زراوتر دةبي.ت ..ثي.شكةوتنى فيكرىء فةلسةفى يؤنانيي.كان بةهؤى فرة ,ي.ت [ئةطةر ,ت ي.ر دةل خواوةنديي.وة بو نةك تا كء تةنها يى يي.زدانةوة ..ظؤل تةن يا ي ي.ك ئاي ي لة ئنطلتةرةدا هةبوا يآ ئةوة ستةمةكةى تؤقي.نةر دة بو.. ل لةبةرئةوةى ئةطةر دو ئاي ي هةبوا ية ،يي.كي.كيان ئةويدى وي.راندةكرد ..وة . مو ي ة ..ئ ةوا ه ة ن ى تي.دا س ى ئايي 30 ,نيايى دةذين]. ثي.كةوة بةئاشتىء دل بؤ وةلمى بر:طةى دووةمى ثرسيارةكةشتان سةبارةت بةدوار:ؤذى ئايي لى )مار كس( ..ئاي ي لى )مار كس( سةرخاني.كى بةهي.زى بنة ما ,طةى ضينايةتي ية ..ضارةنو سيشى ثابةندى ضارةنو سى ئابوريي.كةى كؤمةل ئةو سيستمة بةربةريية ية ..بةهةرة سهي.نانى سيستمةكةء سةقامطيبونى سيستمي.ك جياوازي ية ضينايةتيي.كان بس ر:ي.تةوة ،ئايين يش وردةوردة لةتةكيدا دةثوكي.تةوة. سالر :وا تا لة
سيستمى عةلانييةتدا )لةبةر ئةوةى
كؤمةل 2طة ضينايةتيي كة هةر وة كو خؤية تى( ..ئاي ي وةك سةرخانء وةكو خؤى بةردةوامة؟ ,ى ...لى )مار كس( عةلانييةت ضارة سةرى كي.شةى ر"ةوف حة سةن :بةل ئايي نيية) ..ماركس( و.ير:اى ر:ي.زى زؤرى بؤ ئةو بيمةندة سؤسيؤلؤذيانةى ,ةت دةكة نء ،هةروة ها لة خودى ئيس تةرةم لة سةر بةعةلانيكرد نى دةول 119
,كو تةنيا خودى ,كى ني لة ئايي قوتاربون ..بةل ,ةتى عةلانيدا ئةوة خةل دةول ,ةتة ئازادى سياسى خؤى لة مؤتةكةى ئاي ي وةدةستهي.ناوة ..تةنانةت دةول كاتآ )ماركس( لة كتي.بى )ر:ةوشى جولةكايةتي(دا ،لة ر:ةخنةطرتنةكانيدا لة ,ةت قول ت دةبي.تةوة ..وا تا لة عةلانيية تء جياكردنةوةى ئاي ي لة دةول ,ةت لة سايةى مانةوةى ئاي ي لى هاولتيان لة ليي .كء ،مانةوةى دةول ,ة تة هةر بة بؤرذوادا لة ليي .كى دى) ..مار كس( لةو بر:وايةدا ية ئةو دةول ,ةتي.كى ئايينى دادةنري.ت. دةول
سالر :لةمةوبةر و تت طوا يآ "مؤديرن لى )مار كس( بةرهة مى بؤرذوازيية تة" ..مؤدير نء )عةلانييةت( يش هاواتاى ييكد ين ..بيطومان لةم حال2ةتةدا دةب ي ت عةلانيةت وةك سيستمى حوكمر"ا نى سةرمايةدارى لى خودى )مار كس(ء ماركسيزم ر"ةتبكريتةوة! وانيية؟ ر"ةوف حة سةن :يي.كةم ..بؤرذوا ءةك قؤناغي .كى ثي.شكةو تو ر:ي.زء بايي.خي.كى لةر:ادةبةدةرى لى )ماركس( هةبوة ..ضونكة بةبآ ثةيدابونى ئةو ,ةء ،بةشةرييةت هةرطيز ثي.ى ضيء قؤناغة ،دامةزراندنى سؤشياليزم مةحال تي.ناخات ..ئةى هةر ئةوة نةبو بووة مايةى هةرةسهي.نانى سؤظيي.تء بلؤكى بةناو سؤشياليزمى؟! ضؤن كة هةروة كو لة ديدةنيي.كةى ثي.شومدا ر:ونكردةوة ..ئةو سيستمانة بةقؤنا غى سةرمايةداريدا نةر:ؤشتبون ..وا تا دةورة مي.ذوييةكةيان نةبر:ي بو ..بةبازداني .كى نا دايلةكتيكيانةء ،لة هةلومةرجي .كى تايبةتيدا ويس تيان طؤر:انكارى بكة نء ..بنيا تى سؤشياليزمى بن ي.ن ..بي.طومان ئةنام هةر دةب ي.ت ئةو ر:ي.بازة بطري.تةبةرء، 120
لةني.و ئةو سيستمانةى خؤياندا كة ناوى سؤشياليزميان لي.نابو ،وردة وردة بةرةو سةرمايةدارى بض نء ..تةنانةت )لي.ن ي( وتةنى بطةنة بةرزتر ين ثلةى سةرمايةدارى )كة ئمثرياليزميية( ..ئةوجا بةوةرضةرخانى سؤشياليزميانة دةتوانن لة بةربةرييةتى ضينايةتى )سةرمايةدارى( قوتاربن ..ئةمةيان وا. مى سيستمى حوك بةت بةنيس عةلانيشةوة ..لةبةرئةوةى كة هةر ساندنةوة ضينايةتيي. ضةو يا لة ر:وى بةردةوامةء ،تةن سيا سيي.و ة د ةول ,ة ت –ن ة ك ميلل ة ت- لة ئاي ي قوتاردةب ي .ت ،ئةوا ميللةت هةر ثابةندى ئاي يء واقيعةكةى خؤية تى ..ئةو واقيعةى هؤكارى خولقاند نء بةردةوامبو نى ئاي يء هة مو وةهمة خؤشةكانى دييشة) ..ماركس( بةثي.ضةوانةى فيؤرباخةوة ،مةردوم لة ية كؤمةليةتىء ئايينيي.كةى خؤيدا تى ثي.وةندي ضوارضي.وةء ر:ةو دةخوي.ني.تةوة ..نةك وةك ئةو كة لة باز نة ئايينىء نامؤبو نة زاتيي.كةى ن ي.و ,ي.تةوة ..ئينس ان لى )مار كس( بونةوةر ي.ك ني ية وابة ستةى ئاييندا دةيهي.ل ,ة تء دةرةوةى ئةم جيها نة ب ي.ت) ..ئينس ان خؤى جيها نى ئينس انء دةول ,يش ة( ..هةر بةم ثي.يةش تي.كؤشا نء ر:ةخنةطر تن دذى ئاي ي لى كؤمةل )مار كس( ،بةشي.وةيي .كى نار:ا ستةوخؤ تي.كؤشا نة دذى ئةو دن يا واقيعيةى خةرمانةى ثيؤزى لة دةورى ئايي طي.ر:اوةء ،بةئاسودةطى ر:ؤحى دادةني.ت: [بؤئةوةى وةه مى ئةو ذيا نة خؤشةى ئةوة دن يا )بةهة شت-ئا سان( ,يت ..ثي.ويس تة ذياني .كى ئا سودةء باشتى هةقي قى لة سةر زةوى نةهي.ل بهي.ني تة ئاراوة ..تا ضيدى مرؤظ ثي.ويس تى بةو وةه مة نةب ي.ت] ..لةبةرئةوة )مار كس( بةثي.ويس تى دةزاني .تء ،دةب ي.ت ئةو سيستمة دنياي ية 121
,تةكي.نر ي.ت كة ئةو وةه مء نامؤبو نة ئاييني ية بن جى لة سةر داكوتاوة.. هةل ئةويش بي.طومان سيستمى سةرمايةدارييةء) ..ماركس( بةبةراوردي.كى زؤر ,ي.ت[ :لة ئاييندا ئينس ان ,ة تة دةخاتةر:و ..دةل جوا نء زيرةكا نة ئةو حال بةزةينى خؤى بت )خواوةند( دروستدةكات ..لة سةرمايةداريشدا بةدةستى خؤى بت )كال-كةلوثةل( درو ستدةكات] ..هةردوكيان )خواوة ند-كال( لة مرؤ ظة خولقي.نةرةكةيان جوداء سةربةخؤنء ..دابر:او لةو ر:ةنةى تي.ياندا ,ى(ى خؤيان دراوة ..هةر يي.كةيان )بة ها-نرخ( يان )توانس ت-زةبر-زال ,ي.م ضؤن سةرمايةدار هي.زى بةرهةمهي.نان دةكا تة كالء، تي.دا ية ..ر:ون ت بل مرؤظة دروستكةرةكة )كري.كارةكة( ثي.ى نامؤية ..ضؤن هةمو هيزى جةستةء تواناى بيى خؤى دةداتآ تا دروستى دةكات ..ئاواش مرؤظ هةمو سيفةتة جوانةكانى مرؤظى بةخشى بة نادياري.كء لة خؤيى جياكردةوةء ناوى لي.نا )يي.زدان(.. ,ةيةوةء كةو تة ثةر ستنى.. ئة ما خؤى وةك طوناهبار ي.ك خس تة قةبال هي.زى ئةم )يي.زدان(ةء ،ئةو هي.زة شاردراوةيةى لة )كال( كاندا هةن بةلى )ماركس(ةوة هةردوكيان يي.ك شتء دةستكردى مرؤظن. ئيدى لي.رةوة مرؤ ظى ئيماندار دة ست لة خودى خؤى دةشواء ..ه يض بةهايي.ك بؤخؤى دانانآء بةتةواوى تةسليمى بونةوةري.كى وةهمى دةبي.ت.. ,ي.ت )ثي.ويستة هةرضى ئةو سيفاتانةى ئينسان لة خؤ يى بؤيآ فيؤرباخ دةل ,يوةء بةوى بةخشيوة ..هةموى بؤخؤى بطةر:ي.ني.تةوة( . دامال ,ى) .ضى بنوسم خواية هي.زى ئةمة شيعر نيية ..ئةمة ئةوةنيية طؤران دةل ئينشاي ي.ك!( ..ئة مة سيستمء دامةزراوي .كة لة سةر وة هم بنياتنراوةء لة واقيعدا زةبر دةنوي .نآ ..ئةو بةرائةتةى لة داستانء ئو ستورةء خةونةكانى ,ي .تى بةشةرييةتدا هة بو ..نة ما ..ئاي ي هةموى كردة سةرةتاء مندال 122
ر:ي.كخراوي .كى تؤكمةى دذوار لة وةه مء واقي عء بؤ مةبة ستى تايبة تء دياريكراوى خؤى خستوي.تييةطةر. سالر :ئةو مةبة ستة تايبةتي ية ضي ية؟! ئا يا هةر ئةوة ني ية لةن ي و خةل2كيدا بةطش ى زؤر بلوة؟ مةبة ستم لةو وتةيةى )مار كس(ة لة سةر ئاي ي ..وتوي تى طوا يآ )ئاي ي تليا كى طةل نة( ..وا تا مةبة ستةكةيان هةر بيهؤشكر نى خةل2كة كة نيية؟ ر"ةوف حة سةن :ئة مة ئةو وتة ية نا نء ثيازي .كى زؤرترى لة مةبة ستة ر:استةقينةكةى خؤى ثي.وة خورا ..بؤ؟ يي.كةم :لةبةرئةوةى وتةكة لى نةيارانى )ماركس( وةك ر:وكةش ئاسانء ر:اسةوخؤ ديارةو ثي.ويستى بةبيكرنةوةء ضونة بنجء بناوانةوة نيية. دووةم :شوثهاند نى ئاي ي بةتلياك كة شتي .كى قةدةغةء ناضيزة ية، تة .ت بكري. ي سانى دةتوانر بةئا ي سوكايةتى بةئاي بؤ ي .ك بيانوي كس( ..لة هةمان كاتدا نى )مار كرد نى ئيمانداران بةرةو بؤ جؤشدا نةبةردى جيهادء غةزاكردن دذى يستان ..لة كاتي.كدا ماركس ت ى باو ةر:دارا ن- ه ة مو ما ن – ب ةتايب ة ,ما نى بةدةيان عيبارة تى -زؤر لةمةى دةزان ي )نيض ة(ى فةيلة سوفى ئةل )مار كس( توندءتيذترى -دذ بةئاي ي هةيةء ..هيضيان وةك ئةم عيبارة تة ,لى نةنايةوة ..بيطومان لةبةرئةوةى ئةمةى نةرمةى )مار كس( ذاوةذاوء هةل 123
)ماركس( زؤر جيددىء زانستيانةيةء مةبةستداريشة. مايةى سةرسور:مانة ئيسلميي.كان لة مةسيحيي.كان زي.ت ئةو قسةيةيان قؤ ستةوةء ،بؤ دذاية تى ماركس يزم بةكاريان هي .نا ..كة لة بنضينةدا بؤ مةبة ستء مةرا سيمي.ك وتراوة تةن يا لى مة سيحيي.كان هة ية ..ئةو يش ئةو دان بةطوناهدانانة ية لة سةرةمةرطداء لةبةردةم ثاثادا دةيكةن ..بؤ سةبوريدانةوةى ر:ؤ حى خؤيان ..ئيدى لةمةوة واتاكةى طشتطي تر دةبي .تء ..دةتوانر ي.ت ئةو تليا كة بةرامبةر وشةطةلي .كى هاوواتاى وةك )ملكةضىء قايلبو نء خؤبةدة ستةوةدان ،فريودا نى ئايديؤلؤذى، خؤدزينةوة ،بيانوهي.نانةوة ،ئاماندار يى ،هي.وركردنةوة ،دواخس تء ,نةوا يى ،هةل تن لةم دنيا ية، دة سيدةسى ثي.كردن ،سةبوريدانةوةء دل ر:ازيبون بة ستةمديدةيى ،وادةى ئةوة دنياء ضاوةر:وانكرد نى ئةجرء ثاداشى قيامةتء ..تد( ..دابنري.ت. ,ي.ت) :ئاي ي تليا كى ,ما نى فةر:ةنس يدا دةل )مار كس( لة طؤظاري .كى ئةل ميللة تة( ،نةك )ميللةتان( ..لة بةر طى سي.يةمى )كؤبةرهة مى( )مار كس(ء ,ز(دا هاتووة[ :ئاي ي تليا كى طةلةء ..سر:ينةوةى ئايين يش بةو )ئةنطل كى ,نياكةرةوةيي. سيفةتةى دل نى ية ،ماناى داواكرد وةهمي ,نيايىء اندنى دل ر:ةخس ستينةية.. كى ر:ا خؤشطوزةرانيية كى ثر :لة ,ي. ية لة دؤل مة ..ر:ةخنة ئة ئاي ية – ك] ..ئ ة م طوزار ة فر مي.س تليا كى طةلة -لة بنضينةدا )مار كس( لة )كا نت(ى وةرطرتووةء ..بؤ ئةو ,كو بؤ مةبة ستةى سةرةوة وتراوة ..كة دة شآ نة هةر بؤ كريس تيان ،بةل 124
ي
طش ت بيء بر:واء ئاييني .كى دي يش بةكاربهي.نر ي .ت كة مةلشوى ,دةدةنةوة طوا يآ ويس تى طؤر:ي نى ئةو ذيا نة ثر شوي.نكةوتوانيان بةوة هةل مةينةتي ية ضيدى لة دة ست مرؤظدا نةماوة ..تةن يا لة دة سةلتء ئيادةيي.كى ئاسانيدايةء ..ديارة ئةم ستةمء ئازارانة ويستى خواوةندةء، باشت وا ية ملكةضى فةرمانى خوابي ..هةروة كو سةركردةيي.كى ئيس لمى كورد وتبوى )ئةوةى دذى سةدام حس ي.ن بآ ،دذى ئيادةى خوا ية!( ..بةو جؤرة )تليا كة( ثاكا نة بؤ هة مو ملهور:ي.تىء بةربةرييةتي .كى دة سةلت ,تانء، دةكة نء ،دة بآ شان بدةينةبةر زو,ل مى دة سةلتداران )خةليفةء ،سول ئيمثراتؤرء ،شاهنشاء ،مةلي كء ،سةرةك كؤمارء ،والء ،ميء ..تد(.. ملكةضكردن بؤيان لة ياخيبو نء بةربةرةكا نآ كردنيان باشتةء ..طوا يآ ئةما نة سزاى دادوةرانةى خواوة ند بة سةرماندا دةدةن بةرامبةر بةو ين ..ئةوة نء دةيانكة طوناهانةى ئي.مةى )عةبدء ر:ةعيةت( كردومان حيكمةتى خوايةء) ..خوا تا كي.و نةبينآ بةفرى تي.ناكا(ء ..تد. هة مو ئةما نة باشت ين بيا نو دةدة نة دة ست زؤردارا نء ،هةل بؤ هة مو ,تانةكان دةر:ةخس ي.نن بؤئةوةى )ئاي ي( وةك بةهي.زتر ين )تلياك( بؤ سول ,مةكانيان ب نء ..ستةمة دنيايي.كان ,كى بةكاربي .نن ،تا ملكة ضى زول خةل ,كةن ،تا كو لةوة دن يا خوا قةرةبويان بؤبكاتةوة ..با شة توخوا قبول ,ةتة خةتةرناكة ثر :شةرمةزارييانة باشت تلياككي.شان هةزار هي.ندةى ئةم حال نيية؟! سالر :كةوا تة تةن يا لة كؤمؤنيزميدا مرؤظاية تى لة ئاي ي )ميتافيزيك بةطشتى( ئازاد دةبيت؟ ر"ةوف حة سةن :وةك ئازادبو نى تةواوى بةشةرييةت لة تر سء خؤ فى 125
ش تة ناديارء وةهمةكا نى ئةود يو سروشتء ..قوتاربو نى لة كؤيلية تى بةتةمابو نى ئةوة دنياء ..ر:زطاربو نى ر:ؤ حى نامؤبوى مةردومةكان لةم دن يا هةمةجييةء لةم ذيا نة بي.مروة تء بآ دلء بآ طيانةى سيستمة سةثاندويانةء.. ضينايةتيي.كان نى تة دلء طيا ئايينيان تي.دا كردؤ تى بةوة سةبوريبةخش ..ثي.ويس ,طيآء سةرتاثاى هةل ية هة تا مرؤ ظ – ذي.ر ةءز ةب ةر بكرآ.. ,ز( وتة نى -لة مةملةكة تى عةبدايةتيي.وة بةرةو مةملةكة تى ئازادى )ئةنطل بض آ ..ئة مة بانطةشةيي .كى عةقلني ية بؤ ئةم دنيا ية ،نةك بؤ ئةوةدن يا ,ى .بةختةوةريى مرؤظ لةسةر زةوى ,ي.ت[ :بةل ,تي.ر دةل )قيامةت-ئاسان( ..ظؤل شتي .كى مومكينةء ،ناكر ي.ت ضاوةر:وا نى ئةوة دنياب ي تا ل ي.ى بةهرةمة ند بي] ..بي.طومان ئةم مةملةكةتى بةختةوةرىء ئازاديية لة هيض سيستمي.كى ,طةى بؤ بةشةرييةت نار:ةخس ي.تء ..تةن ها لة طؤمةل ضينايةتيدا سؤشياليزمى زانس ت )شيو عى(دا فةراهةم دةبي .تء ،ئةو زةوا جى موتعةيةى نيوان ئاييء سيستمى ضينايةتى بةتةلقدان دةضآ.
سالر :ديارة مةبة
ستت لة زةوا
جى موتعةى نيوان
سةرمايةدارىء ئايينةكا نة ..بةلم ئةوة تا هة مو ر"ةو تة ئيس لمييكان بة توندر"ةوء ميانر"ةويانةوة نةفرةت لة ئمثرياليزم بةطشتىء ئةمةري كا بةتايبة تى دةكة نء ،بةشةيتا نى مةز نى دادةنين!.
ر"ةوف حة سةن :من زؤر خاترم طرت نء ر:اشكاوا نة نةموت زةوا جى 126
شةر عى! لي.رةدا لةبرى وةلم من لة تؤ دةثر سم :ئا يا هة تا ئي.س تةيش ه يض سيستمي.كى سي.كيؤلريزمى سةرمايةدارى دة ستبةردارى ئايي نى ,ى ئةم ر:ؤذهةلتة بة مةسيحىء جولةكة بووة؟ ئايا هيض سيستمي.كى طةندةل دة ستورء ئالكانيشيانةوة -بةر:ا ستيان بآ يان درؤ -ئايي نى ئيس لم تا بينةقاقايان نةهاتووة ..ر:ةنطةكا نى ئالكانيا نء ئةو هة مو شايةتا نء، تد ،ر:ةنطدانةوةى طء.. ,لهوئةكبةرء ،ششي.رء ..مان ,لء ئةل ئةل ي؟ كة ن ستةوخؤى ئايينة ر:ا نء خاديولةرةمةي ,لء يء ر:وحول ,لهولوئم عةبدول ي؟ تةنانةت تد ،ض ,لء... ئايةتول يآ سيستمء حيزبانةى طوا ئةو عةلانىء تةنانةت ع س وة ك سؤ شياليز ميش ن – ب ة ,ل هو ئةكبةرء شايةتوما نء ...تد( لة نو نة -هةر كة نابوت دة بن نةك )ئةل ئالكانياندا دةنو سن ،بة,ل كو ميللةتكوذيي.كانيشيان بةناوى ئةنفالء ,ةكةيي .كى بنضينة يى هةر هة مو ئةو قاد سيةء ..تد ،دةكةن ..ئا يا كؤل سيستمانة هةر ئيس لمء ئايينةكان ني ية؟ ئةى لةمةوبةر ئاماذةى تةواوم نى هةردو بتةكان )كال(ى كس( نةداء ،لي.كضواند بةنونةكةى )مار سةرمايةدارىء )يي.زدان(ى ئاي يء )بة ها(ء )قودرةت(ةكةى ناويان ..ئةى خودى ئايي سةرخاني.كى بنكةى ئابورىء شي.وازى بةرهةمهي.نانى سيستمة ضينايةتيي.كان نيية؟ بةنيس بةت ر:ةو تة ئيس لميي.كانيشةوة ..ثي.مبا شة ..ياخود ناضارم هةندآ ليةنى ئةم كي.شةية ر:ونت بكةمةوة ..من لةو باوةر:ةدام ئيسلميي.كان 127
بةطش ت ر:ةوتةكانيانةوة زيرةكا نة كارى خؤيان دةكةن ..ئةوان زؤر باش دةزا نن ه يض فيكرء فةلس ةفةيي.ك هي.ندةى ماركس يزم بةرامبةر بةئاي يء دة سةلتة سيؤكراتيي.كان )ئاخوندةيىء ثاثايىء ..تد( خةتةر ن ي ..ئةوان شةر:ى ذ نء مي.رداية تى لةطةل هة مو ئةو سيستمة سةرمايةداييانةدا دةكة نء ..زؤر جار لة جوي .نء فةزيعةت يش تي.يدةثةر:ي.ن نء لةيي.كد يش دةدةن ..وةل .ئةمانة تةنانةت وةك ذنء مي.ردى ئاساييش هةطيز نايطةيي.ننة تةكانى تةلقدان ..هةمومان ئةو موغازةلةء تي.كئالنةى في.ندةمي.نتاليس تاليبانء ئةمةريكامان لةبية ضؤن ثي.كةوة دذى سيستمى شي.وة ئيشتياكى يء.. تان دةجةنط ئةفغانس سى ئةمةريكاوة كى قور بةضة ستنى بؤ ثارا جيهادييان سةرمايةدارى دةكردء ..لة بة نى ئةمةريكادا ر:اطةياندنةكا ين( ناو دةبران.. نة )موجاهيد مةز ول ,مانا ن- ل ميي.كا ن –ن ة ك مس ئيس ية لةطةل ثي.يان شةرم ني ش ةيتانيش دا – خؤيا ن ئ ة م ناو ةيا ن لة ئةمةري كا ناوة -دذى شيوعييةت ،يان ماركس يزم يي.كبطرن ..ئةطةر ضى طى نى جةن كس( ئيعل )مار يا ي نةكردووةء ..تةن بةرامبةر ئاي كى ماتةرليزميانةى خوي.ندنةوةيي. كة بةلى ي كردووة ..ضون بؤ ئاي ي – و ة ك وتا ن- ك س( ةو ة ئاي ) مار 128
.ك ،يان خة
,ةتي.كى سل
ي دياردةي ,طةى ضينايةتييةء.. كؤمةل طى دذى ئةو كس( جةن )مار ية بةرثاكرد ..بةلم ,طة كؤمةل سةرمايةدارى كو ضؤن هةروة ستنى بؤ ثارا )كاثيتاليزم( ية لةطةل قى ني سيستمةكةى ناهة ش ةيتا ن – مي حو ةر ى ش ةر-:يش دا يي.كبطر ي.ت ..ئيس لميي.كانيش لة بةرثاكرد نى جة نط دذى ماركس يزم ناهةقيان نييةء ..بطرة دةب ي.ت ثةيوةندى ستاتيذيشيان لةنيواندا هةب ي.ت.. ضون كة بةهةرة سهي.نانى سةرمايةدارى )وةك ذي.رخا نى ئابورى( ئايين يش )وةك بةهي.زترين سةرخانى ئةو سيستمة( هةرةسدي.ني.ت. سالر :تا ئيس تة كؤمةل 2ي ك لةو بيءبؤضو نة ر"اديكالي ية طةوهةرييانةى ماركس يزمت لةمةر" ئاي ي ر"ونكردةوة ..ئةل2بةت ئةو ماركس يستة كوردانةى لةن ي و ر"يزةكا نى حيز بى شيوعيدا بونء ،تةنانةت ئةوانةش خؤيان لةدةرةوةى حيزبدا بةماركسى ،يان يآ ثةير"ةوى ئةو بيء بؤضونانةيان نى ..دةبوا ضةثر"ةو دةزا بكردايآ ..بةشيوةييكى طشتى نةك هةر نةمانبيني ثابةندى ئةو ثير"ةوا نة بن ..بةل 2كو وةك هةر مس ول2مانيكى ئا سايى ر"ةفتاريان دةكرد ..زوربةيان نويذيان دةكردء بةر"ؤذودةبو نء، هةنديكيان دةضو نة حة جء ..تةنانةت لة هةندآ هةل2ويس تدا لة خةل 2كى دى زي ت بةتة نط دا بء نةري تى كؤمةليةتيشةوة بون 129
ء...ه تد ،ئا يا ئة مة ناودةني يت ضى؟! دذوارى؟ دور"و يى؟ تينةطةيشت لة مةبدةئةكة؟ ضى؟! ر"ةوف حة سةن :ئةم قس ةيةت نة هةر بةنيس بةت كوردة كؤمؤنيس تء ,كو بةنيس بةت كؤمؤنيس تة عارة بء ضةثةكانةوة ر:ا ستء درو ستة ،بةل فار سء تور كء طش ت نةتةوةكا نى دى ول تة ئيس لميي.كانةوة درو ستء بةجي.يةء نكول لي.ناكرآ ..لةوانةية لةن ي.و كؤمؤنيستةكاندا كةساني.كى طةل زؤر هة بن لة ر:وى ئايينةوة تةن يا ئةوةندة لة ماركس يزم تي.طةيشت ب كة شيوعي.تى موليدييةء هيضى دى ..واتا فر:يان نةبوبي.ت بةسةر وردةكاريية زانس تىء فيكريي.كا نى ماركس يزمةوة لةمةر :ئاي ي ..كة بةثلةى يي.كةم من لي.رةدا ئةمةيا ن مةبة ستة ..ضون كة طرف تى طةورةى ماركس يستةكان وةك لةوةوبةر يش با سكرد دةطمة نى ،يان هةر بةتةواوى نةبو نى سةرضاوةى فيكرىء فةلس ةفى ماركس يزم بو لة دةظةرةكةدا لة ليي .كء ..لة ليي .كى دييةوة نز مى ئا ستى خوي.ندةوار يى زوربةى هةرة زؤرى جةماوةرة كة بو.. كةوا تة لي.رةدا دوا بر:طةى ثر سيارةكةشت وةك )تةن يا تي.نةطةيش ت( دة سةلي.نم ،بي.ئةوةى ثةيوةندى بةر:ةفتارةكانيانةوة هةب ي .ت ..وةل .ئةو ر:ةفتارء مةراسيمء سروتة ئايينانةى ماركسيستةكان ث .ير:ةويان كردووة ،نة ثةيوةندييان بةدور:وي يء دذوارييةوة هةيةء ،نة بةتي.نةطةيشت نى ديدء بؤضو نى ماركس يزمةوة هة ية ..من باش دةزا ن تؤ ئةو ثر سيارةت بؤ ضى يآ لةو ر:ةفتارة ئايينيانةى يت طوا كردووةء ،خؤت وانيشاندةدة ماركس يستةكان سةرساميت! دةزا ن بةلى تؤء هة مو ماركس يستي.كى هؤشةندةوة ئةوا نة ر:ةفتارطةلي .كى زؤر ئا سايي ..من لة تؤ دةثر سم ئا يا ,ةمة ند لةم سيستمة ضينايةتييانةدا هة ية -كة كة سي.كى ماركس ى دةول 130
يش لةني.وياندا زؤر ,ةمةندء لة هةمانكاتدا تي.كؤشةر سى وا دةول كة ,ةمةند بون- دةطمةننء ..ئةطةر هةشب بةزؤرى لة ر :ي.ى خيانةتكاريي.وة دةول ,ةمةندة هة مو سامانةكةى ئةطةر ئةو ماركس يستة تي.كؤشةرة دةول ,كيدا ..بة دور:و ء تي.نةطةيش تو دادةنرآ؟! بي.طومان نةبةخشييةوة بةناو خةل دة بآ ئةو كة سة زؤر ئةحةق بي .تء هيض يش لة ماركس يزم نةزا نآ ،ئةوجا كاري.كى وةها طةوجانةى لي.بوةشي.تةوة) ..ماركس( طوتةنى :ضؤن دةتواني ,طةيي.كدا شؤر:شى ثرؤليتاريا بةرثانةكرابآء وةرضةرخانة مي.ذويية لة كؤمةل مةزنة كة بةرةو سؤشياليزم ر:وى نةداب ي.ت ،ضؤن ثرؤ سةى سؤشياليزمى لة سيستمي.كى ضينايةتيدا ثيادة دةكرآ؟! ئا خؤ دة ستثي.شخةرييةكى تاكوتةراى لةم جؤرة ،سيستمي.كى ناضيناية تى ل .فةراهةم دة بآ؟! ئا يا ,كى خؤيان خاوةن سامانء سةرمايةدارةكانى دى دة ستبةردارى مالء مول دةبن؟!. بةنيس بةت بةجي.هي.نا نى ئةر كة ئاييني.كانيشةوة هةر بةهةمان باردا دةكةوي.تةوة ..ماركس يستء ضةثةكان وةك هةر تاكي .كى دى كؤمةل لةن ي.و هةمان سيستمى ضينايةتيدا دةذ ين ..ئةو سيستمةى بؤ تة مايةى ,ك ..ئةو سيستمة بي.مروةتةى )ئاي ي( سةرطةردانى زوربةى هةرة زؤرى خةل لة دةرطةوة تور:دةدا تة دةرةوةء ،لة ثةنةرةوة باوة شى بؤ دةطري.تةوةء، وةكو نى ذورةوةى دةخاتةوة ..ه يض سةبوريبةخشء ثش تء ثةنايي .كى لة سةر ئةم زةوي ية بؤ نةهي.شتؤتةوةء ،ناضارى كردووة ثة نا وةبةر خواوةندء ئاسانء ئةوةدنيا بةري.ت ..بةثي.ى )ماركس( -وةك لةمةوبةريش ,كى دةستبةردارى ئايي )خوا ،لهوت ،ميتافيزيك، ئاماذةم ثي.دا -كاتي.ك خةل خورافيات( دة بن ،سيستمي.كى كؤمةليةتىء سياسى ئةو تؤ لةئارادا ب ي.ت ثي.ويس تييان بةو وةهما نة لة ذيانياندا نةمي.ن ي.ت ..من لةو بر:وايةدام 131
ثابةندبو نى ماركس يي.كان بةدا بء نةري تى كؤمةليةتىء ،تةنانةت كى دذوار نييةء ،لة زؤر ر:ووةوة لة بةرذةوةندى ئايينيشةوة ،كاري. بزوتنةوةكةيا نة ..مةلء تةنانةت هةندآ شي.خا نى نةتةوةكةمان ر:ؤلي .كى ,كىء، نى بزاظةكةداء ،هوشياركردنةوةى خةل كاريطةريان لة ثي.شةوةبرد ,كردنى ئالى بنجداكوتانى طيانى تي.كؤشانء نيشتمانثةروةريدا هةبوة ..هةل ,كو ,مانةدا نةهةر ئةوثةر:ى طةوجي.تيية ..بةل ,كة مسول بي.ئيمانى لةنيو ئةو خةل دؤر:ا نء شكس تى سةرتاثاى كي.ش ة ر:ةواكةشيا نة ..ئة مة تاكتي كء في.لء فةرةج ني ية ..ئة مة بيني نى واقيعةكة ية كة دةتةو ي.ت بيطؤر :يت ..تؤ كة كة بؤ ئةو خةل , ت تا هيض هي.ش كت ,تةرناتيظي. يض ئةل نةكردووة ..ه يض ستةبةر نةكردووة ..ه بؤ دة يت نة ئابوريي.كة كى ذي.رخا ,ةكةيي. كؤل ين نةلةرزاندووة ..ضؤن بةهي.زتر كة سيست م ة – س ةرخان ى ئ ةو ,دةتةكي.ن يت؟! ئة مة لة كلكةوة لغاوكرد نة ..عةرةبا نة خس تنة ئايي نة -هةل ثي.ش ئةسثةوةية. ئة ما دةب ي.ت ئةو هةقيقةتةش فةرامؤش نةكة ين ..كة ماركس يستة نوي.ذكةرء ر:ؤذوطرء مةلو شي.خةكان يش ..ئايينيان نةكردؤ تة )تلياك(ى ,كو لةن ي.و ئاييندا ..بةتايبة تى هؤشبةرء خةمر:ةو.ي نى دة ستةوسانى ..بةل ئايي نى ئيس لم ..سةدان ئاية تى قورئا نء فةرمودةيان دةرهي.ناوة كة لة تى دادوةرى خزمة بؤ نء، كؤمةليةتيدا نى هوشياركردنةوةء جؤشدا 132
بؤ
جةماوةر دذى ملهور:ىء، ر:ةتكردنةوةء بةطذداضونةوةى يى بةكاريان هي.ناوة.. مى دنيا زول , ل ميي.كا ن ن ة –ئ ة ط ةر ئيس ه ةندآ ل ةوا بة جيدى كارى ستيان بآء، مةبة .ك لة ي ,ة موي سةر بكةن -هةر تال لة سؤشياليزميان جيادةكاتةوة.. بؤ ئ ة م د ة ظ ةر ة ى – و ة ك تى ب ةتايب ة وتان -كة لة ثةراوي.زى مي.ذودا دةذى ..هةر بؤ نو نة بر:وا نة ئةم ئاية تء ,ةكةدةكةن :ئايةتةكا نى [و يل فةرمودا نة ..بةنيس بةت ئةوانةى سامان كةل ل كل همزة لزة .الذى جع مال وعدده ..تد]ء[ ..اللذ ين يكنزون الذ هب والفضة ول ينفقونها فى سبيل اللة فبشرهم بعذاب اليم]ء [ ..كى ل يكون دولة بي الغنياء منكم]ء ..بؤ ئازادى بر:وا ئايةتةكانى [فمن شاء فليؤمن و من شاء فليك فر]ء [أفا نت تكره الناس ح تى يكونوا مؤمن ي].. سى – بآ با )ب.ي طو ما ن نا نة سخبونةوةيان -بكر ي .ت! يان لة بةرةنطاريبونةوةى ملهور:ا نى ,تانة دة سةلتداردا ،فةرمودةى[ :وت نى وشةى حةق لةبةردة مى سول ملهور:ةكاندا جيهادة]ء ،لة بةشكرد نى ثاروة ناندا[ :ئةوةى دراو سي.كةى انى ية]ء ،لة يي.كس مة ني بآ لة ئي. سىء خؤى تي.ر بر ئينساندا[ :مةردومةكان وةك ددانةكانى شانة ضونيي.كن]ء ..ء ....تد. و ت ئةطةر مةبة ستيان بآ دةتوا نن لةم ر:ووةوة كارى زؤر مةزن بكةن.. ,طةء فيكريشدا تةنانةت دةتوا نن نوي.كردنةوةء وةءضةرخان يش لة كؤمةل بي.ن نة ئاراوة ..دة نا ئةطةر مةبة ستيان نةبآء كار بة دة قة ثي.ضةوانةكا نى 133
بكةن ،ئةوا بة ثشتبةست بة طةل .ئايةتء فةرمودةء ئيجتيهاداتء تةئويلى دى كة طشتييان جة خت لة سةر كؤكوذى دةكة نء بؤيشيان بلوآ ..ئةوا دةتوانن كاري.كى وا بكةن ششي.ر سةروةر بآء نيشتمانيش بؤ هةتاهةتاية ,تانى خوي.ن. خل سالر :لة ر"ؤذهةل تى ئيسلميدا ..هةميشة ششير )بةهةمو سيكوضكة تن لة جؤرةكانييوة( بةرامبةر ر"ةخنةطر حةرامكراوة كة لة ئارادا بووة) ..ئاي ي ،سيكس ،سياسةت(.. خؤ ئةم ديدارةش لنيكةم دو لةو تةوةرة حةرامكراوانةى لة طرتووة ..ئا يا هة تا هةتا ية ئةو با سانة هةروا بة قةدةغةكراوى دةميننةوة؟ بؤ ضى ئيس لم هيندة سل2يان ليدةكاتةوةء، با سكردنيان وةك هة مو بابةتةكا نى دى ذيان بةئا سايى وةرناطريت؟ ر"ةوف حة سةن :من هةرط يز ئةو قس ةية بةر:ا ست نازا نء ،ض بةلى ئيسلمةوةء ،ض لى سيستمة حوكمر:انةكانى دةظةرةكةء دةرةوةش ،شت ي.ك ني ية ناوى سي.كوضكةى حةرامكراو ،يان قةدةغةكراو ب ي.ت ..بةتايبة تى با سكردنء ر:ةخنةلي.طرتنييان ..ضون كة لةوانة ية هةر ئةو سي.كوضكةية واتاى هة مو بوارء مةوداكا نى ذيان ببةخش ي.ت ..تؤ لة سةرتاثاى كؤمة,ل طة ئيس لميي.كانداء ،لة دي.رزةمانيشةوة دةتوان يت نة هةر با سى ئةوا نة ,كو دةتوان يت بكةي تء خوي.ندنةوةى ر:ةخنةييشيان بؤ بكة يت ،بةل )بةكردةوة( ثراكتيزةشيان بكةيت. جارآ ئةوان هةر خؤيان نةك ئيس لمةتيي.كةيان كردؤ تة ) سياسةت(.. ,كو زؤرجاريش كردويانة بةثاشكؤى سياسةتء ،خستويانةتة خزمةتى بةل 134
,طةطةلي .كى زؤرء زةبةندى سيستمة ضينايةتيي.كانةوةء ،لةم ر:ووةوة بةل ئاشكراء نكول لي.نةكراويش هةية ..هةروةها بؤ باسى ئايينيش بة هةزاران جزوبةندء لة هة مو ر:ويي.كةوة لة ر:ابردووةوةء تا ئي.س تةيش خوي.ندنةوةى ,س ةنطاندنء قس ةوباسى بؤ كراوةء ..لةم ر:ؤذطارةدا بيمةندا نى عةرةب هةل زؤر وردء مةعقوليان لةمةر :ئيسلمى سياسى هةية.. مة سةلةى سي.كسيش لة ئيس لمدا نة هةر با سكردنى حةرام نةبوة ,كو بة سةدان شي.وةء زي .ت لة ئايينةكا نى دى ر:ي.طةى ثراتيزةكردنيش ى بةل دراوة ..ض بة نهي.نىء ث.ي ضء ثةناء حيلة شةر عى ،ض بةئاشكراء ر:اشكاوى.. ثي.ت سةير نةبي.ت لة سةردةمى )خةليفة عوسان(دا سؤزانى ئاشكراى وةك )هندى كضى عتبة( هةبو ..جطة لة )ئوم وةليد(ء )فاتيمةى ئةسديية(ء )ئوم جةم يل(ء )ئامينةى كض ى عةلقة مة( ء ...تد كة سوزانى نهي .نى بون ..لة سةردةمى ئةمةويي.كاندا )مةرجانةء قةتا مء شةحنةء (...سؤزانى ئاشكرا بون ..ئةوة سةردةمى عةبا سيي.كان بة سةردةمى كةنيزة كء غيلمان سراوةء ،لةم ر:ووةوة كار طةيشتبوة ئةوةى هةردو كور:ةكةى نا هارونةر:ةشيد هةتيوى خةسي.نراوييان كردبوة هاوسةرى خؤيانء ،تةنانةت وايلي.هاتبو زؤرجار مارةيى هةتيو لة هى كةنيزةك زي.ت بو ..ئةم ر:ةفتارة لى غةيرة دينةكان يش لةث ي.ش ئيس لمدا تةشةنةى كرد بو ..هةر لة سةردةمى طري كء يؤنانةوة لةن ي.و ر:ةبة نء حةكيماندا هةتيوبازى بةجؤر ي.ك تةشةنةى ,ىء ر:يس وايى كرد بو ..كة زةوا جى شةرعييان بة سوكايةتىء ضةثةل دادةناء ..ئةوى ر:استى بآ ناخوازم بضمة ني.و بنجء بناوانى ئةم بابةتةوة.. ضون كة ئةم هةويرة ئةطةر لة سةرى بر:ؤ ين نةهةر ئاو.ي كى زؤر دةكي.ش آ.. ,كو دةبي .تة مايةى شةرمةزارى بؤ ئايينة كة بةطشتىء ر:ي.بةرا نى بةل بةتايبةتى! 135
بةكور تى كي.شةى سي.كس لة ئيس لمدا هي.ندةى ثةيوةندى بة كردار )ثرؤ سة( كة خؤيةوة هة ية ،هي.ندة زي .ت ثةيوةندى بةئازادى ئافرةتانةوة ,ى لي.دةكاتةوة ئةمةى دواييانةء ..لةمةياندا هة ية ..ئةوةى ئيس لم سل كة ئةوثةر:ى توندوتيذة ..ضون نى تةواوى .ت بةئازادبو ي ثي.دةض ين ,طةدا ،طةورةتر ذنان لة كؤمةل سبي.نآ.. كة هةرة ثي.طةى ئايينة تا ئازاد ى ت ةواو ى ئ ة م ة شيا ن – وا ذنان -لة كؤمؤنيزميدا دي.تة دى. برالة! ئةوةى بةر:استى قةدةغةء حةرامكراوة تةنيا ماركسيزمةء هيضى دى ..وا تا خوي.ندنةوةى ماركس يزمانةية بؤ ئاي يء سياسةتء سي.كس.. تةن يا ئةمةيان بظة ية ..ضون كة هة مو خوي.ندنةوةء ثراكتيزةكا نى دى ئةطةر بةفيعلىء ر:وكةش لة خزمةتى ئاييندا نةبن ،ئةوا سةرئةنام هيضيان ئايي ناسر:نةوة. عةلانيي.كان ،بةنا سيؤنالء ل يباليشةوة )مؤدي.رنيزمةكان بةطش تى( ,دانيان تةن يا بؤ دورخس تنةوةى ئايي نة لة سيستمى حو كم، ئةوثةر:ى هةول ,طةي ي.ك مرؤظ تي.يدا ثي.ويس تى بةئاي ي نةب ي.ت ..بةوا تا نةك ثي.كهي.نا نى كؤمةل ,ثش تى ئاي ي دةكةن ..ماركس يزم نةب ي.ت ئةوانيدى هيضيان لة جةوهةردا ثال ناتوا نن ،يان مةبة ستييان ني ية ئينس ان لة بونةوةري .كى ئايينيي.وة بكة نة بونةوةري .كى عةقل نى ..وا تا ئةو مةعري فة ناعةقلني ية نا سر:نةوة كة ذيا نة واقيعيي.كةى بؤ كردونة تة وةهمي .كى هةتاهةتا يى ر:ةهاى ثيؤزء ،شي.وة ,ما نى لنطةوقوض كراوةكةى جيهان ناخةنةوة شوي .نى خؤى ..فةلس ةفةى ئةل )هيطلء في.خ تة ء ...تد( بةهةمان دة ستورى ئاي ي هة مو شتةكان هةر لة 136
ئا سانةوة دي.ني .تة خوارةوة ..ئاي ي وةلوة دة نآ كة ضى )لهوت( دةكا تة ,تةرنات يظ بؤى ..لى )مار كس( بةثي.ضةوانةوة ،بةرزبونةوة كة لة ئةل ,كو زةويي.وةية بةرةو ئاسانء ،ئةمةيش هةر بة قسةء فيكرء خةيال نا ،بةل بة كارء كردةوةى ر:ا ستينةى بةشةر ..ماركس يزم هة مو سروتء تة سةورة ئايينيي.كان بة سةرضاوةى درؤء في.لء ضةواشةكردنى بةشةرييةت دةزانآ.. ,ى[ .هةر لةبةر ئةوةية جار:ى جةنطي.كى ر:اشكاوانةمان بؤ ,ز( دةل بؤيآ )ئةنطل سةر ئاييء تةسةوراتة ئايينيي.كان دا]. جا ئةطةر ئاي ي بةرامبةر ئةو فيكرء ر:ةوتانةى دى توندوتيذ يش بةكار بي.ن ي.ت ..هةر بؤئةوةية نةطةنة ئاستى ماركسيزمء ضارةسةرى ر:اديكالنةى ئايي. سالر :نا سيؤناليستيكى وةك )هيتلةر( لة ثيطةى ئةوةى )ئةل2ةمان يا لة سةرو هةموانةوة ية( ،نة هةر دذى ئاي ي بو ،بةل 2كو طةورةتري نء بةناوبانطت ين جينؤ سايدى لة ميذودا بةرامبةر جولة كة كرد ..ضؤن دةل2ي طةوهةردا لة خزمةتى ئاييندان؟
يت نا
سيؤناليستةكانيش لة
سةن :لي.رةدا با ر"ةوف حة كء هاريكردنانةى ول كؤمة تى س ةر ماي ةداريي.كا ن – ب ةتايب ة ,مانياى نازى بؤ باش ت شالوبرد نة سةر سؤظيي.تء ئةمةري كا -بؤ ئةل لةني.وبرد نى شيوعييةت ناكةم ،طةر ضى ثةيوةنديية كى ر:ا ستةوخؤى بةباسةكةمانةوة هةيةء ..تةنيا وةلمى ثرسيارةكةتان بةكورتى دةدةمةوة.. جولة كة وةك )ئاي ي-نةتةوة( بةن ي.و ولتا نى دنيادا ثةرةوازةء لنةوازء سى ئةو تة
137
ضةو ساوةش بون ..بؤ يآ بةزؤرى ببو نة كؤمؤنيس ت ..بةتايبة تى لة يةكيي .تى سؤظيي.تدا ..ر:ا ستة لة دووةم ي جةن طى طةردونيدا كؤكوذ كرا نء كة بةمليؤنةهايان ل .كوذرا ..وةل .ئةو دؤكيؤمي.نتانةى دواى جةنطة نة ئةوة دةردةخةن هي.تلةرء )نازىء فاشيي.كان( ئاشكراكران ،ر:اشكاوا بةتي.كر:ا يى تةن يا ئةو جولةكانةيان كوشتووة يان سوتاندووة كة شيو عى ,ةكانيشيانةوة لة فر:نةكاندا سوتي.نران ..هةروة كو بون ..بة ذ نء مندال دؤكيؤمي.نتةكا نء تةنانةت طةل .لةو ر:ؤمانانة يش دواى جةنطة كة بلوكرانةوة ..هةمويان باس لة سةدان هةزار ديلى جولة كة دةكةن دواى ,ينةوة دةركةوتون ئيماندار نء شيو عى ن ي ،نازيي.كان ئازاديان لي.كؤل كردون ..واتا هي.تلةر هةر شيوعى قر:انى كردووة نةك جولةكةقر:ان. سالر :ئةى لةن ي و كؤمةل2طةى كوردةواريدا ..بةر"اى تؤ ثيوةندى نيوان ئايينةكان ضؤ نة؟ مةبة ستم ثةيوةندى ئيس لمى كوردة لةطةل ئاي يء ئايينزاكا نى ديكةدا ،بةتايبة تى مةسيحى تا ضةند بةئاشتى ،يان بةناكؤكى ثيكةوة ذياون؟ ر"ةوف حة سةن :ئيس لم ئةطةر كورد بو بآ يا عارةب يان تور كء فارسء...تد ،لة هةركوي.دا دةسةلتى هةبوبآ ئةوانى دى ضةوساندؤتةوةء ,ةتدا بةمرؤ ظى ثلة دوى داناون ..بةثي.ضةوانةيشةوة نونةى لة باشت ين حال بةرضاوى ئيسرائيلء سربء كرواتيي.كانى يؤطؤسلظيامان لةبةرضاوة ..جا ,كوذىء ضةو ساندنةوةى ئيس لمدا ضةندى ئايينييةء ئيدى لة كؤمةل ضةنديشى نةتةوايةتي ية طري نط ني ية ..كورد يش وةك هةر ئيس لمي.كى دى هةر ضى لة توانادا بو بآ كارى بي.مروةتانةدا دري .غى نةكردووة ..لة ,ي .كى زؤر ئةرمةنقر:انةكةى سةردةمى عو سانليي.كاندا كوردا نى ئيس لم ر:ؤل 138
نامةدانةء وةحشيانةيان طي.ر:ا ..هةروة كو ضؤن بةرامبةر ئةو يؤنانييانةى لةو سةروبةندةدا لة كورد ستانى باكوردا دةذيان ر:ةفتارى زؤر در:ندانةء ,ن ..يي.كةيي.كة بي.مروةتانةيان دةنواندء ،طوايآ لةبةرئةوةى غةيرة دينن ئاذةل ,يان دةكردن ..دةمارطيي ية ئايينيي .كة هةر بةمةيشةوة دةيانطرت نء نال نةوة ستاء ،تةنانةت ئي.زدي ية كوردةكان يش هةر لةبةرئةوةى ئيس لم ني ي ضةند ين جار لة ليةن ئةمارةتى كوردى طةوجة ئيس لميي.وة كةوتونةتة بةر ,تةء هي.ر شى قةلضؤكردن ..زوربةشان لةبيما نة ضؤن لة سلي.مانيدا طال سوكايةتى بة جولة كة بي.وةيةكان يش دةكراء لةن ي.و بازار:دا ئاطريان لة ر:يشيان بةردةدا! ,يان بةهةرحال مة سيحيي.كانى ئي.س تة لة كورد ستاندا بةطش تى حال باشتة ..ئةو يش هةر لةبةر ئةوة ية ئةوان بةتةواوى ثي.ر:ةوى طيا نى لي.بوردةيىء بي.وةييانةى مةسيحي.تى دةكةنء ،لة نةهامةتىء سةركةردانيية كؤمةليةتىء نةتةوايةتيي.كاناندا ئةوان يش بةهؤى شؤر :شى ر:زطاريوازى كوردةوة بةركةوتو نء ضةو سي.نراونةتةوةء ،تةنانةت شةهيدء قوربا نى زؤريشيان لةم ثي.ناوةدا داوة. سالر :باشة ئايا ئايي )بةتايبةتى ئيسلم( لة كؤمةل2طةى كوردةوارياندا فاكتةريكة بؤ ثيشكةوتن ،يان هؤكاريكة بؤ دواكةوتن؟ ر"ةوف حة سةن :بةث ي.ى بؤضو نى ماركس يانة ئاي ي جارءبارء كةمتازؤر توانيوي .تى هؤكار ي.ك بآ بؤ ياخيبو نء جؤشدانى جةماوةر دذى داطيكةرء ضةو سي.نةر ..بةنيس بةت كورديشةوة بةهؤى بارودؤ خة دواكةوتؤكةوة ..لة سةروبةندي.كدا تةن يا ثياوا نى ئاي ي خوي.ندةواربو نء ،هةر ئةوان يش 139
ثي.شةواى ئةدة بء في كر بون ..هةر بةنو نة )خا نى( مةزنت ين ثي.شةواى هة ستى كوردايةتييةء ..قا نع مةزنت ين ثي.شةواى فيكرى مرؤظايةتىء ثي.شكةوتنخوازييةء...تد. ل .لةم ر:ؤذطارةى ئةمر:ؤماندا ئاي ي بةطشتىء ئيس لم بةتايبة تى لةمثةري .كى سةخت لةبةردةم سيستمى حوك مى مؤدي.ر نء ،ثي.شكةوت نى كؤمةليةتيدا ..ئاي ي بةث ي.ى )مار كس( وا تا ش تة ر:ةهاء ثيؤزء نةطؤر:ة كة.. وا تا تةرخانكرد نى ئةم دنيا ية بؤ خزمة تى ئا سانء قيامةت ..وا تا داخس تنى هة مو دةرطةو ثةنةرةكان بةر:وى طؤرا نء ثي.شكةوت نى دنياييدا ..ئةم دنيا فانيية لة ئاييندا بريتيية لة مةرطء طوناهبارىء هيضء ثو ضى ..تا كة ي ي.ك ترو سكايى دةبي نآ ،ئةو يش لة ئا ساندا ..وا تا لةوة دنيادا. ,طةى كوردةواريشمانةوة ئةوةى مايةى نيطةرانيية هةر بةنيسبةت كؤمةل ئايينةكة خؤى -وةك ئيمان بر:وا -نيية كة لة ئةنامى فتوحاتى ئيسلميدا ,كو ر:ةو تة جوراوجؤرة ئيس لميي.كانة كة ثابةندء ثي.مانطةيشتووة ،بةل ,ة تة ئيس لميي.كانى ناوضةكةن )بةتايبة تى ئي.را نء وابة ستةى كؤمة كى دةول ,دة سور:ي.ن ..وا تا دذايةتيكرد نء سعودية( ..بةفةرما نى ئةوان هةل ضةو ساندنةوةكة لة ليةن عارة بء تور كء فار سةوة وةك نةتةوةى ,ة تة نائينس انيي.كةوة دةطؤر:ن بة كار.ي كى ئايي نى ثيؤزء باندة ست ،لة حال ,ن شةر عى ..ضون كة هةرط يز ئةو ول تة ئيس لميانة نايانةوآء ناشهي.ل قةوارةيي.كى سياسى سةربةخؤى ثي.شكةوتومان هةبي.ت ..ئيسلم باشتينء ثيؤزترين ضةكى ر:اييكردنى ئةم كارةيانة. ئةوة تا مزطةوت لة دورتري نء بضكؤلةتر ين طوندى كورد ستاندا بةكؤمةكى ميء خانانى ثيتؤ-دؤلرى سعودية دروستكراوة ..كةضى ئةم 140
كؤمةكة نة بؤ قوتابانةء نة بؤ نةخؤشخانةء نة بؤ كتي.بخانة ء...تد ،بؤ هيضيان ني ية! ئة مة بةر:ا ستى مايةى طوما نة ..بؤ مة سةلةى دة ستورى ,دةدةن هي.ندةى ثي.يانبكر ي.ت سيستمى حو كم بةلر :ي.ى كورد ستانيش هةول سيؤكراتى )ئاخوندةيى(دا بةرن ء...تد. ئةما نة ئةطةر موبادةرةى خؤيان ب نء ،وةك ثي.طةيي .كى ئارا ستةكراوى ,ةتا نى دراو سآ كارنةكةن ،ئةوة مافي .كى ر:ةواى خؤيا نة لة ثرؤ سةى دةول ململنآء ،طوزارةكردن لة بيوبر:وادا ..دة نا ئةوة بةئاشكرا مةبة ستى وي.رانكرد نء ثشتشكاند نى هةلومةر جى كؤمةليةتىء سياسى ئةم ر:ؤذطارةمانةء خيانةتي.كى ر:اشكاوانةية. بةكور تى ئةطةر ئيس لميي.كان وابة ستة نةب نء خاوة نى خؤيان بن.. بي.طوما ن ض لة ر:وى جؤشدا نى طيا نى نيشتمانثةروةرىء كوردايةتيي.وة ,ى مء طةندةل لةن ي .و جةماوةرداء ،ض لة ر:وى بةطذداضونةوةى زول , كاربةدةستاندا دةورى كاريطةريان دةبي.ت. سالر :با شة ئة مة تاكةى؟ ه يض هةول 2ي ك ني ية ثةنةرةييةكمان ليبكاتةوةء ..ليوةى بر"واني نة دنياى هةزارةى سييةم؟ ئا يا ئيمةى طيؤدةى ئةم ر"ةو شة ه يض ترو سكاييةك نيية بؤ دوار"ؤذمان؟ تاكةى هةروا دةمينينةوة؟ ,دانى ,ي.م لة سةرهةل ر"ةوف حة سةن :بةلتةوة سةير نةب ي.ت ثي.تدةل ,ةى دوا يى ..هةرط يز ئةمؤرة ئيس لمةتيي.وة تا ئةم ضل-ثة نا سال ستنة ئايديؤلؤذىء ضةقبة ية يء توندوتيذي في.ندةمي.نتاليزم خةتةرناكةى بةخؤيةوة نةبينيوة.. 141
نء خوي.ندنةوانةى ئةوثي.شكةوت .و ي سال لةمةوبةرى ن سةدان س ةرد ة م ى ك ة –ل ة خود ى ئايين ة خةلفةتدا -بؤ ئيس لم كراون ..ه يض سيستمي.كى ثاشاية تى يان كؤمارى نن يان ناوي.رن سةردةمة ناتوا ئةم خؤيان لةقةرةى بدةن ..هةزار سال لةمةوبةر بزوتنةوةى )موعتةزيلة( بيؤكةى )ئازادى(ء ند – ظ ى وروذا س ةرثش ك ى( ى مرؤ ) كة كةمتازؤر كاريطةر يى فيكرى مة سيحىء جو ء فةلس ةفةى يؤنا نى بة سةرةوة بو -هةروة ها خوي.ندنةوةى جياوازى بؤ )قورئان( يش هة بو.. خوي.ندنةوةيي .كى هوشيارا نة ..جياوازى لةنيوان دة قى وتةكا نى خواوة ند )وةك قسة(ء ،دةقى نوسراوى قورئاندا دةكرد ..ئةمى بة )دانراو( دادةناء.. ,ةء بي.مروة تى لة تد .ئةما نة لة ليي .كء ،لة ليي .كى دييةوة هةر ضى هةل سةروبةندى جياجياى ثي.شوى ئيس لمةتيدا ر:ويانداوة ..ئي.س تاكة ئيس لميي.كان سةرتاثايان كردؤ تة بةرنامةء ثي.ر:ةوى دةكةن ..بةكور تى ئةوةى لةم ر:ؤذطارةدا بةزة قى هة ستى ثي.دةكة ين ،ئيس لم بؤ تة شت ي.ك ,ي .ن )بةرهةمهي.نا نى كوش ت( يان )ثيشة سازى مةرط( ..ئةم ثي.يدةل ثيشة سازى تر سء ئي:ها بء داخس تنى ديالؤ طء ر:ةتكردنةوةء كوشت نى ئةويدى لة سةر بيور:اء هةويةء ..هةروة ها بةرثاكرد نى جة نط دذى ,ى ر:ؤش نبيانء ر:ةخنةطرا نى ئاي يء تيؤركردنيان ..ئة مة سيماى زال ئيسلمى ئةمر:ؤمانة. كوشت نى جةمال عيفا نء عةبدولالق مةعرو فء ر:ةوف زوهدى هةر 142
,كوذىء برينداركرد نء هةر:ة شة لي.كرد نء وةك نونةى لى خؤمان ..غافل تةلقخس تء دةربةدةركرد نى دةيان ر:ؤش نبيء بيمةندء ئةد يبى ول تة عةرةبىء ئيس لميي.كان ..ئةما نة ج طة لة كي.شةكا نى ئافرة تء خؤشةويس تىء سي.كسء ..تد ،كة بة ر:ةجكرد نء سةربر:ينى ئاشكراء تةفروتوناكرد نى نهي .نى كؤتا يى بةذيانيان دةهي.نر ي.ت ..ئةما نة ئةطةر جاروبار لة ر:ؤذطاري .كى بة سةرضودا كرا بن ،هي.ندةى ئةمانةى ضةر خى تةكنؤلؤذياء هةزارةى سي.يةمء ضةر خى بيس تءيي.كء سةردةمى جيهانطيى مةترسيدار ني ..ضونكة ئةطةر ئةوانة واتايي.كييان هةب ي.ت ئةوا هةر ئةوة دةطةية نن طيا نى لي.بوردةيىء بةخشندة يى ئايينة كة يان هةر نةبوة ،ياخود لة قةيرانداية. ,ى سةرسةختانةء وي.ر:اى طش ت ئةو مةتر سييانةيش ..دةبين ي هةول لةخؤبوردوانةى بيمةندا نء ر:ؤش نبيانى ول تة ئيس لميي.كان لة ية ..ض وةك خوي.ندنةوةى ر:ةخنةطرانةء سةندني.كى بي.هاوتادا ثةرة واقيعيانةى ئاي يء كولتورء قةيرانةكا نء ،ض وةك ثشكن يء دؤزينةوةى ضارة سةرى قةيرانة كة ..خوي.ندنةوةى جياوازةكا نى زؤربةشيان لةو ثشتبة ست بةو دؤكيؤمي.ن تء سةرضاوة ئيس لميية دي.ري نء بوي.رانةوة هاتوون كة ئيس لمى سياسى ئةمر:ؤ نة دةتوا نآ نكولييان لي.بكا تء نة ,مانان ر:ونييانبكاتةوة ..هةر بؤ ئةم ر:ويشى دي.ت باسييان بكاتء بؤ موسول ل ناوى ثرشنطدارمان لية ،كة بة طياني.كى لةخؤ بردوانةوةء تا مةبةستة طة . ر:ادةى قوربانيدان يش وةك ئةركي .كى مرؤظايةتىء ذيارى لةم بوارةدا كاريان كردووةء ،كاريش دةكةن. هةر بؤ نو نة ئةم بيمةندء ئةديبا نة :فةرةج فؤدة )ر:ةوانشاد( عةل عةبدولعةز يز ،حس ي.ن مرووة ،سةمي ئةم ي ،مةهدي عام يل ،نة صر حام يد 143
يد ،مةمةد ئةرطؤن ،عةل حةرب ،فال عةبولةبار ،مةمةد ئةبوزة جابيلئةنسارى ،سادق ئةلعةزم ،كاميل ئةننةجار ،ئةدوارد سةعيد ،بورهان غليؤن ،مةحود ئةمي ئةلعال ،تةها حسي.ن ،مةمةد عابيدولابيى ،وةليد تد، يل تاهيء ..ء.. هز ،عاد نوةي هةندي.كيان كي.شةو قةيرانةكانيان يي.كال كردؤتةوةء ..بر:ي.كيان هةر نء كى ثينةوثةر:ؤكردن خةري تاكوتةراى دةطمةنيشيان سةرى سكاييةكيان لةو ترو سان ى توني.ل ةك ةو ة – و ة ك ر:ؤذنا م ةنو ,ي.ن -بؤ دؤزيوةتةوة. جيهانى دةل جا بؤئةوةى ثةيوةنديداران ئايينةكةيان لةو قةيرا نة كوشندة ية قوتار ,طةى بةشةرييةتدا جي.طةى شياوء بةر:ي.زى خؤى هةبآء بكةنء ،لةني.و كؤمةل لةطةل ر:ةو تى ثي.شظةضوى ذيا نء سةردةمةكةدا بطو نآ ..لي.رةدا زؤر ,ماناندا بةطشتىء بةكور تى ثوختةى ئةو ترو سكاييةى لةبةردةم مو سول ,ي.ك دةخةمةر:و. ئيسلمى سياسيداية بةتايبةتى ..بةضةند خال طء نى تةواو بةديالؤ -1بر:وابو نى ئةويدى لة ذياندا.. ,كرد قبول كة فى جياوازى ..ضون داننان بةما بة .ك – ي ي ض شت ئيد ى ه موقةدة ساتةكانيشةوة -لةوةدا نةماون قابيلى ديالؤ طء خوي.ندنةوةى ر:ةخنةطرانة نةبن. -2ئيسلمى سياسى دةبي.ت واز لةو خةونة بي.ني.ت كة ئايينى ئيسلم 144
بكاتة سيستمى حوكم لة هةمو سةرزةميندا ..ضونكة ئةم واهيمةية نةك لة ,كو بةهؤى شؤر :شى ر:اطةياند نء ,ة ،بةل ئةمةريكاء ئةوروثادا مةحال ثةيوةنديكرد نى جيهانيي.وة لة ولتا نى ناوضةكةشدا نوشو ستى هي.ناوةء، لةئاكا مى ر:ةفتارى ر:ةو تة في.ندةمي.نتاليس تة توندر:ةوةكاندا ر:ؤذ بةرؤذ نةك ,كو ب ي.ب:وايىء لة ئاي ي وةرطةر:ان بةتايبة تى دياردةى بو نة مة سيحى ،بةل لةني.و لواندا تةشةنةدةكات. -3كةوا تة ه يض ضارةي ي.ك نييةء دةب ي.ت هةول بدر ي.ت ئايي نى ئيس لم بكري.تة دياردةيي.كى شارستانىء ..ر:ةضاوى ئةو طؤر:انكارىء ثي.شكةوتنانة ,ةدا بة سةر بةشةريية تء بكات كة لة ميانةى ئةم هةزارء ضوار سةد سال كؤمةلء جيهاندا لة هة مو ر:ويي.كةوة هاتوون ..بةتايبة تى لة ر:وى فيكرء زانس تء ما فى مرؤظةوة ..وا تا دةب ي.ت دابر:اني .كى مةعري فى لةطةل ئةو ثابةندييةى بة سةردةمى سةرةتاكانى ئيس لمء ئيثراتؤريةتةكا نى ئيسلمةوة هةيبووة دروستبكات. -4دة بآ بر:وا بة جةوهةرى ئاي ي بي.ن ي.ت كة لة خوداثةر ستى بةولوة ضيدى نييةء ،هيض ئايين ي.ك شايستةى ئةوة نةبوةء نيية بكري.تة ثي.وةر ي.ك، يان سيستمي.ك بؤ ذيا نى مرؤظاية تى ..ئةوةى لةمةوبةر يش كراوة لة ر :ي.ى دا سةثاندنء فتوحا تء تال نء بر:ؤوةء بةزةبرى شش ي.ر بووة نةك بةخواستء حوسنء ر:ةزاى ميللةتان. -5هةول بدات خؤى ثي.شوازىء دة ستثي.شخةرى لة بةعةلانيكرد نى سيستمى حوكمر:انيدا بكات ..وا تا دة ستبةردارى قؤرغكرد نى دة سةلتى ,ي.م ئيسلم سيؤكراتى بي.تء ،مل بؤ ثلوراليزمء ديوكراتى بدات ..ر:ونت بل دةب ي.ت شةرعيية تى خؤى لةوةوة وةرطر ي.ت كة جةماوةر ثي.يدةبةخش ي.ت، نةك لة حوكمر:انيكرد نى جةماوةرةوةء بةزةبرى توندوتيذى ر:ةوا يى 145
وةرطر ي.ت ..ضونكة ديوكراسى تةنيا واتاى فةرمانر:ةوايى طةل سةرزةمي دةبةخشي.ت ،نةك حوكمر:انى ئاسان. سالر :ئةم خال نة بةكور تى هةر واتاى ئةوة نابةخش ن كة دةب ي ت ر"ؤذهةلت يان ئيسلم تةسليمى بيقةيدء شةرتى ر"ؤذئاوا بيت؟! ,ى !.ئةمةش تةن يا وةك هةنطاوى يي.كةم بؤ ر"ةوف حة سةن :بي.طومان! بةل ضو نة ناو سةرةتاى ذياني .كى ئينس انانةوة ..بيطومان ئة مة دة بآ ,دا ب ي.ت ..ئةطةر مةبة ستمانة بةرةوث ي.ش بض ي جورئةتي .كى طةورةى لةثال ,ة ئةو طةمة ية دةب ي.ت واز لة طةمةى مارء ثةيذة كة بي.ن ي ..سةدان سال ,ي.ك بةرةوث ي.ش ئةضيء ،لةثر :سةدان سال دةكة ين ..بؤ موددةى ضة ند سال بةرةودوا دةطةر:ي.ينةوة ..ئي .مة تا ئي.س تة نازان ي ئةم سيستمء ر:ةو تة ئيس لميانة بةرةو كوآ دةر:ؤ نء ،بؤ كوي.مان دةبةن! هةر ضى بةرهة مى تةكنؤلؤذياى خؤرئاوا هة ية لة مالء مزطةو تء حة جء تةنانةت لة كوشتوبر:ةكانيشدا بةكاريان دي.ن يء ،خؤيشمان تا ئي.س تة تةنةكةيي .كى ,مان درو ست نةكردووة ..كةوا تة دةب ي.ت دواى هةنطاوى يي.كةم كة خؤل ,كة كة ,كرد نى عةلانيية تة ،ولت يش بة ثيشة سازى بكر ي.ت ..خةل قبول ,ةى ضاو نةثشكو تو لة هي.لنةكانياندا بةرهةمهي.نةر بن ،نةك وةك جوجةل ضاوةر :ي.ى ئةوةبن دايكةء باوكة قووتيان بةدةمةوة بكةن! ضاوةر :ي.ى ئةوة بن ,ةوة ل ي.ى بكةو نء حوكمةتةكا نى ناوضة كة ثارةى نةوت بةدةميانةوة لةثال بكة نء ،جز مى عةمةء لةضكيان بؤ بني.رن ..ئةو حوكمةتانةى وةك ,ي.كى دى داينا صؤريان لي.هاتووةء ،دةيانةو ي.ت بةو ر:ةفتارا نة ضة ند سال ,ى .ئي.س تة ئي .مة لةو دور:ي.يانةدا ين ..يان قر:تي.كةوتنةكةيان دور بةنةوة ..بةل ئةوة تا دة بآ وةك داينا صؤر ضاوةر :ي.ى قر:تي.كةو تن ب ي ..يان ئةوة تا 146
بةهةنطاوى طةورةء بوي.را نة بضي نة ن ي .و مي.ذو ء حةزار:ةتةوةء ،لةتةك بةشةرييةتدا بةتةبايى بذين. سالر :ئةم قس
ن ة – م ةب ة ب ؤ ض ونا قس ةكانتة لةمةر" ش تة موقةددة
ةء بيء ست م زيا سةكان -دة شآ لى
تر
خةل2كاني كى زؤرء ،بةتايبة تى ئيس لميية توندر"ةوةكان هيندة هةذينةر بن بةئا سانى ثييان قبول نةب ي ت ..ئا خؤ دواى بلوكردنةوةى ئةم ديدارةتان ناتر سةرئيشةييكى كةمتازؤر بن؟
سن دوضارى كيشةء
ر"ةوف حةسةن :لة سةرةتاوة وت دةمةوآ تا بتوان بة زماني.كى ئاشكراء ئا سان بدو ي.م ..بة شي.وةيي.ك يش ب ي.ت ئةطةر بؤ نةخوي.نةوارةكان يش سةرتاثاى ئةم وتوي.ذةمدا ثي.ضوثةنام بوي.ري.تةوة ل ي .م تي.بطةن ..لة بةكارنةهي.ناوة ..ضونكة كي.شةكان زؤر لم ر:ونء ئاسايي ..ئةمة لة ليي.كء، لة ليي .كى دييةوة هةر ئةم زما نة سادةء دةربر:ي نة ر:اشكاوة دور لة موهاتةراتا نة نيشانةى بي.باكي من لةوةى و تت )ديارة مةبة ستت فةتواى كوشت نة( ..خؤ ئةطةر بةم قس انة توان يبي.تم بيى خوي.نةر بهةذ.ي نم ..ئةوا بةتةواوى مةبة ستةكةم هاتؤتةدى ..بي.طومانيش م لة طش ت دة قء قس ةء لمء بيى كى طةورةم بةئيس ر:ونكردنةوةكانيشدا نةك هةر خزمةتي. ,كو ئةوثةر:ى ر:ي.زيشم لة خوي.نةران ئينسانىء ثي.شكةوتنخوازى كردووة ،بةل طرتووة ..جا ئةو خوي.نةرة ئيس لمى ب ي.ت يان ماركس ى يان نةتةوة يى )نا سيؤنال( يان ل يبال ..يان ..من بؤئةوة خوي.نةر دةهةذ.ي نم تا لة ,ي.م كؤششى زي.ت ضةقبةستويى فيكرى قوتارى كةم ..ئةمانةى لي.رةدا دةيانل 147
,ى تةمةنى خوي.ندنةوةء بةدواداضونء بيكردنةوةمن لة بوارى لة ثةنا سال زانستء فيكرء فةلسةفةى ماركسىء بيؤكة ئاييني.كاندا. ,مداوة زؤر مةوزوعيا نة لة موقةدة سةكان بدو ي.م.. هةر لي.رةدا هةول خوي.ندنةوةى ر:ةخنةطرا نة ئةوة ني ية لة ليةكةوة داكؤ كى لة موقةدة سات بكةي تء ،لة ليي .كى دييةوة ئيهانةى خوي.نةر بكة يت ..هةر ضى ش تة ,س ةنطاندنن ..تا ئةو ر:ادةيةى با سكاران ثيؤزةكان هةن قابيلى ر:ةخنةء هةل هيضيان بةلوة موقةدةس ني ية ..طري نط ئةوة ية بةموجامةلةى درؤزنا نة بؤ ئاييء فيكرء فةلسةفةكان تةوهي بةخوي.نةر نةكةيت ..لى من طةورةترين ئيهانةكرد نى موقةدة سات ئةوة ية مةرايىء موجامةلةى بةرامبةر بكة يت.. ,ي.ت )دؤ ستم ئةوة ية ئةمطريي .نآ.. ثةندي .كى كوردى زؤر جوان هة ية دةل دوذم نم ئةوة ية ثي.مدةكةني .نآ( ..دةمةو ي.ت ر:اشكاوا نة ثة نة بةمة سةر ستنةكان )دؤطماكان(.. نى ئايديؤلؤذياء ضةقبة برينةكانان ..بري سةر:ةتانى )كوشتء سر:ينةوةى بةرامبةر(. بؤ مة سةلةى ترس ..لةبةر ئةوةى من يش وةك هةمو مرؤظي.كى ئاسايى شت دةتر سمء ..بي.طومان لة زؤر شت يش وام ،ديارة لة هةندآ ,ناكةمةوة ..بةتايبةتى لة مةرط يان كوشت.. سل لةبةر ئازايةت يم ني ية لة مةرط ناتر سم ..بةر:ا ستى نازا ن ضؤن لة مردن يان كوش ت بت سم! لةوانة ية ئي .شء ئازارى هةب ي.ت ..كةوا تة مة سةلةكة هي.ندةى ئي .شء ئازارةكة ية تر سةكة ني ية ..بر:واش ناكةم كة سآ هةب ي.ت حةزى لة ئي .شء ئازارى ث ي.ش مرد نى ب ي.ت ..من لةو بر:وايةدام ئةوةى لة مردن بت سي.ت لة كةروي.شك يش دةتر سي.ت ..ئةوثةر:ى تر سم تةن يا لة ,بة سن هة ية ..ل .ئةوةى هةر با كم سوكايةتيثي.كردنء درؤء بوختان بؤهةل ,ي.م ..ضجاى ئةوةى ث ي.ى ني ية دةرئةنامةكا نى ئةمانة ية لي.رةدا دةيانل 148
زوربةى قس ةء با سةكان هى خؤم ن ي ..وةل .ئةطةر بر:وام ثي.يان نةبوا يآ ئامادة نةبوم وشةيي.كيان لي.بدركي .نم ..بي.طومان ديارة لي.رةدا ثةيامي .كم هةيةء ل ي .ى بةرثر سيارمء ،مةبة ستيشمة ر:اشكاوا نة بةجةماوةرى ميللةتةكةمى بطةيي.نم. من وةك ئةو كة سانة لة ئاي ي نادو ي.م كة )ئةتتةحيات(يان لةبةر نييةء، نازانن ئايةتي.كى قورئان بةر:استى بوي.ننةوة نةك واتاكةيشى لي.كبدةنةوة.. كةضى خؤيان بة توي.ذةرء باسكارء ر:ةخنةطرى ئيسلمى سياسى دةزانن.. من وةك ئةوان دامودةزطةء حيزبء دةسةلتي.كم لة ثشتةوة نيية هان بدات ,مانان بة جني.وء سوكايةتى ثي.كردن هة ستى زوربةى هةرةزؤرى مس ول بريندار بكةم ..ياخود مةبةستم ئةوة نيية ئيسلميي.كان ر:اوةدوم ني.نء خؤم بشارمةوة تا كةيس ي.كى بةه ي.ز بؤ ثةناهي.ندة يى هةندةران مس ؤطةر بكةم.. لي.رةدا تةن يا مةبة ستي.كى زؤر ئاشكرام هة ية ..ئةو يش ر:ونكردنةوةيي .كى زانس تيانةى بيءبؤضو نى ماركس يزمة لةمةر :ئاي ي بةطش تى ..لة هةمان ,مانانى نةتةوةكةم لةوة ئاطادار كاتيشدا ضةندم بؤ بلوآ دةمةو ي.ت مس ول ,ةكان بةتايبة تى بكةمةوة ..ئيس لمى سياسى بةطشتىء ،في.ندةمي.نتال بةمةبة ستى دنيايىء دة سةلتى حو كم طرت نة دة ست كاردةكةن ..ئايينة كة تةنيا ر:اوطة ،يان دةمامكي.كةء زيرةكانة بةكاريدي.ننء هيضى دى. ,ماني.كء خواثةر ستيي.كةيان من نة هةر ئةوثةر:ى ر :ي.ز لة هة مو مس ول ,كو ر :ي.ز لة طاثةر ستي.كيش دةطرم ..بةمةر جآ ئيمانةكةى دةطرم ..بةل بةر:استىء ثاكى بآء ،هيض مةبةستء ثي.ضوثةنايي.كى ساختةى تيانةبي.ت.. وةل .هةرط يز قاي يل نا بء ر :ي.ى ثي.نادةم بةزؤر سوجدةم بؤ ) طا(كةى ثي.بةر ي.ت ..قاي يل نا ب هيضيان بةناوى ثةر ستيار )مةعبود(ةكةيانةوة ,ةكانى نةتةوةكةم بةئازادى بضنة مزطةوتء حوكمر:انيم بكةن ..دةخوازم ر:ؤل 149
,ي.س ةء حة جء ..بةئازاد يش بض نة طازينؤء مةيانةكان ..بةئازادى بض نة كل بةئازاد يش عةش قى خؤيان بكةن ..هةر ه يض نةبي.ت في.رى ئةوة بن ئةويدى نة سر:نةوة ..وا تا ئةوةى لةخؤيان ني ية ..ئةوةى لة سةر ئايينةكةيان ني ية.. ئةوةى لة حيزبةكةياندا ني ية ..ئةوةى سةر بةتايفةء عةشرةتةكةيان ني ية، نةيكوذ نء هيض ى دى ..جارآ )وةك مة سيح( داواى ئةوةيان لي.ناكةم ,يان دوذمنةكان ،يان ئةويديان خؤشبوآ ،يان طوي.يان لي.بطرن ،يان قبول كةن ..نا ..ئةمةيان هي.ش تا زؤر دورةء ،زؤرمان ماوة بيطةي نآ ..سي.سةد ,ت ي.ر( وتوي.تى )ر:ةنطة لةطةل تؤدا ناكؤكبم ،هاور:ات نةب، سال لةمةوبةر )ظؤل وةل .لةثي.ناوى دةربر:ي نى بيء بؤضونةكانتدا ئامادةم خؤم بةكو شت بدةم(.. ,ى سال سةدان تا ,ى .هي.ش بةل نة ئةو تا بطةي ديكةشان ماوة نى ساييةى ذيا ستة ئا ئا مة من لة تآ.. تى طةيشتوي. مرؤظاية نء ،لة زؤر بي.طوما ى – د ةي,ل.ي م ةو ة- ئ ة نا م ةك ةيش بي.باكم! 2007\6\25
150
ر"ةوف حةسةن ,ي 1945ل ة طةر:ةكى طؤيذةى سلي.ماني لةدايكبووة. * سال كى ي( خةل , تة حةمةوم كى )فا * داي كى – سل.ي مان ى ط ةر :ة شار ى هؤمةرمةندان -بووة ..ذني.كى ئيماندارء نةخوي.ندةوار بووة. ,كى ر:ؤذهةل تى كورد ستان شارى مةريوا نء ،لة * باو كى )حا جى حة سةن( خةل ,با خى بووة ..هةر لة سالنى سييةكانةوة لة سلي.مانى نيشتة جآ بووة.. عةشرة تى طةل ثياوي.كى ر:ةندةرى ئيماندارى نةخوي.ندةوار بووة. 151
,يدا قورئا نى ,ة كة بووةء ،لة تةمة نى يانزة سال * ر:ةوف كور:ة طةورةى بنةمال ,ى تةفس يء فةرمودةكا نى لى مامؤ ستايان )مةل تةواوكردووةء دوا تر تا سيانزة سال شةلةى سابونكةرانء مةل عةل قةيس ةريي.كةى خوار حةوزة وشكة كة(ء )مةل عةبولر:ةحيمى مزطةوتى هةمزاغا( خوي.ندووة. سالنى 1958ء 1959ل ة ط ةل خوي.ندن ةك ةيدا * كري.كارى كارطةى ضيمةنتؤى سةرضنار بووة. * لة 1960-1959دا لةطةل هاور:ي.يان )عةل توا نا( )بةختيار زوهدى( )ئة سوةد نط(يان سةرانى كورد )ثرش ,ةى نو ,كةوت( )فةرةيدون عةبدولقادر(دا كؤمةل هةل دامةزراندء ،طؤظاري.كيان بةناوى )ثرشنط(ةوة بة دةستخةت دةركرد. * لة 1960دا لةطةل )عومةر مارف بةرز نى(دا هةفتةنامةيي .كى دة ستخةتيان ,ي.ك هةفتةنامةيي.كى بةناوى بةناوى )تريفة(وة دةركردء ..دواتر خؤى بةتةنيا ماوةى سال )كةذ(ةوة بةدةستخةت دةركرد. كة نا.. ,ى 1961كت ي .ب ى ) ط ةردو ن( ى دا سال * بةيي.كةمي كتي.بى زانستيى كوردى دادةنري.تء ،لة 1967دا ضاثكرا. سالنى 1963ء 1964ل ة ط ةل خوي.ندن ةك ةيدا * كري.كارى كارطةى جطةرةى سلي.مانى بووة. * لة 1963-2-7دا شةرة فى ئةندامي .تى حيز بى شيو عى ئي.را قى دراوةتآء ،ثاش ي ي.ك ر:ؤذ كودة تا ر:ةشةكةى بةعس يي.كان لة 8ى شوباتدا كراء ،دة ست بةشيو عى قر:ان كرا. ,ي *خوي.ند ني سةرةتاييء ناوةند يء خانةي مامؤ ستاياني هةر لة سلي.ماني سال س ةكان ى تر كؤر 1964ت ةواوكردوو ةء ..دوا نى ئنطليزى لة )ثةيانطةى زما ن ى( ل ة – تيتؤ ى ب ةريتا ت ى(ء )ئنس زانس وةزيرييةى بةغدا -تةواوكردووة. * لة ئينشيقا قى 1967ى حيز بى شيوعيي.وة بة بآ وازهي.نان ،يان دةركردن لة حيزب ،ثةيوةندى بةحيزبةوة ثضر:ا. سال .ل ة طوندء شارؤ ضك ةو * 10 152
شارةكا ني كورد ستان مامؤ ستاي سةرةتاييء ناوةندي بووةء وانةي ئينطليزي وتؤتةوة. ستةي مي دة * لة 1971دا ئةندا ت- ب ةر:ي.و ةب ةر ي – م ةل,ب ةند ي طش ,ةي هونةرء وي.ذةي كوردي بووة. كؤمةل * يي.كةمي كورتة ضيؤكى بلوكراوةى بةناوى )نهي.نى ر:ةنطزةرديم(ةوة لة )برايى( ذ 217ل ة 1968-2-18دا بلوكردةوة. يي ث ي ثي.ش ر :ةو ي شانؤ ي كورد 1973تي * دامةزراندوة. وانيية.وة لة )ر:ؤش نبيي نوآ(ء * لة 1974ةوة تا 1982ل ة ب ة غدا ب ة كار ي ر:ؤذنا م )هاوكاري(ء )بةيان(ء )بيي نوآ(ء )ر:ؤذي كورد ستان(ء )ئة ستي.رة(ى مندال نء بةرنامةى ر:ؤشنبيى لة ر:اديؤء تةلةظزيؤني كورديدا ..خةريكبووة. * لة 1975ةوة ئةندا مي يي.كي .ت نو سةراني كورد بووة تا ئةو كاتةي يي.كي .ت نوسةرانء ئةديباني عي.راق جي.طةي كردؤتةوة. * لة 1977دا بؤ ماوةى ضة ند مانط ي.ك لة ئةم نى عامةى بةغداد لة زينداني .كى تاكةكة سيدا طياوةء ئةشكةنةى جؤراوجؤر دراوةء ،لة كارى ر:ؤذنامةوا نى فةر مى دورخراوةتةوةء ،دواى مودةت ي.ك بي.كارى لة )دار الر ية للطبا عة( بؤ كارى ئيدارى دامةزراوة. * لة 1982دا وازى لة وةزي فة هي.ناوةء طةر:اوةتةوة سلي.مانىء ،ثاش مودةت ي.ك كراوةتة فةرمانبةرى كتي.بخانةى )مؤزةخانة(ى سلي.مانى. * دواى طؤر:ينى )يي.كي.تى نوسةرانى كورد( بة)يي.كي.تى نوسةرانى ئي.راقى-بةعسى( لة 1983داء ،لةبةرئةوةى لةطةل شةش نو سةرى دى سلي.مانيدا ر:ةفزى ئةو ر:ي.خراوة ساختةيةيان كرد بةبةرةى ر:ةفزى ساختةكارى نا سرانء ،بةهؤيةوة هةر يي.كةيان بةجؤر ي.ك لة ليةن ر:ذي .مى بةعس ةوة سزادران ..سزاكةى ئةم دورخس تنةوة بؤ شارؤضكةى )دوكان( بو ،لة سةرؤكى ت ي.بينكاري )رIئيس اللحظي(ةوة كراية نوسيار )كاتب( لة دادطةى سةرةتايى دوكان. * لة 1984داء ،بؤ يي.كةم ي جار )طةلةرى هونةرة جوانةكان(ى لة بازار:ى عةل 153
بؤ سكانى -شةقا مى مةولةوى داناء ،بةدةيان تابلؤى هونةرمةندة مةز نء ناودارة كوردةكا نى تي.دا نايشكرا ..وةك تابلؤكا نى عةز يز سةليمء ئازاد شةو قى ء .....تد، ,ي.كى خاياند. ئةمةيش زي.ت لة سال * دوا تر لةطةل كا كة حةمةى ميزا سةعيدى هاور:ي.يدا ،خةري كى مريش ك فرؤش ت بو ..ئةو كاكة حةمةيةى لة كؤتايى ضلةكانى سةدةى بيستةمدا هاور:ي.ى زيندانى )فةهد( ,ةى ر:ةندةران. بو ء ،يي.كي.كيش بو لة دامةزري.نةرانى كؤمةل ,ي.ك لة دادطةى دوكانةوة بؤ بةر:ي.وةبةري .تى ئاوء ئاوةر:ؤى * ثاش نزيكةى سال سلي.مانى طوي.زرايةوةء ،لةوآ بةر:ي.وةبةرى )نةخشةدانانء بةدواداضون( بو. ,ت(ي دامةزراندووةء بةر:ي.وةبةري * دواي ر:اثةر ين ر:ؤذنامةي )ئالي ئازادي(ء )ول تةلةفزيؤني هةري.م بووة لة سلي.مانى. * بةبيانوى هاريكاريكرد نى ) (pkkوةزيرى ر:ؤش نبيى ئةوكا تة )شي.ر كؤ بي.كةس( ,ي.ك زي .ت لة كارةكةى دةريكردء ،بةناضارى بووة كري.كارى طارطةى بةرد لة شةنطار ،سال لةوآ ماوةتةوةء ،بةبيانوى هاندانى كري.كاران بؤ مانطرتن لةوي.ش دةركراوة. * شةش مانط سؤفي.رى ثاسى طواستنةوةى ني.وشار )مصلحة( بو. ,ي.ك زي.ت لة مةيانةى )نزار( لة سلي.مانى بؤتة بار:مةن. * دواتر بؤ ماوةى سال * هةر لةو ماوةيةدا لة ليةن ئؤجةلنةوة داوةتكراوةء ..لة )بيقاع(ى خواروى لبنان ,دا كردووة. ديداري.كى تةلةظزيؤنى سي .سةعاتى لةطةل * لة 1996دا )سةنتةري ديالؤطي ر:ؤشنبيي كورد(ي دامةزراندووةء سةرؤكي ئةو سةنتةرةء سةرنوسةري طؤظاري )ديالؤط( بووة. * لة 1997دا لة ليةن بنكةى طةلوي.ذى سةربة )ي ن ك( ،فةرما نى كوشت نى دةرضووة ..دوايئةوةى كي.شة كة طةيش تة زوربةى ني.وةندة ر:ؤش نبيىء فيكري ية جيهانيي.كا نء ،لة هة مو ليي.كةوة ئةو ر:ةفتارة تيؤريس تانةيان ر:يس واء مةحكوم كرا.. ئة ما بةفي تى بنكةى ئةدة بى طةلو ي.ذ ،ئا ساييشى ئيدارةى سلي.مانى بر:يارى دا لة سلي.ماني شاربةدةر بكرآء ،ئةمةشيان سةرينةطرتء ئةم كارةشيان هي.ندةى ديكة بووة مايةى ر:يسواكردنيان لة ليةن ني.وةندة ر:ؤشنبيىء فيكريي.كانى ني.وخؤء جيهانيي.وة. ,طريي.كا نى )ى ن ك( * لة نيوةشةوي .كى مان طى نةورؤزى 1999دا ،دةز طة هةوال ,بةندى طش تى ) سةنتةرى ديالؤط(ء ،هةر ضى ئةرشي فء هيشيان هي.نا ية سةر مةل 154
كةلوثةل تي.دابو تالنييان كرد. ,ةوة ,ةدا ) (1999بةثةلةء بةنةخؤ شى لة سلي.مانيي.وة بة مالء مندال * هةر لةو سال بةرةو توركياهةلتء ،نزيكةى دو سال .لةوآ مايةوة. * دواى نةشتةرطةريية كى طةورة لة تورك يا ،لة كؤتا يى 2001دا طةر:ايةوة سلي.مانىء ،وةك كارمةندي.كى ر:ي.كخراوى كيدؤ لة طةرميان مةر:ومالتى بةسةر بي.وةذناندا دابةشدةكرد ..هةر لةو ر:ؤذانةدا )شوان ئةحةد( ديدارى يي.كة مى لةمةر :ماركس يزم ,يدا سازطرد. لةطةل ,ة هةذارةكا نى سلي.مانى بةناوى * لة سةرةتاى 2002دا ر:ي.كخراوي .كى بؤ مندال )يانةى ساراى مندالن(ةوة دامةزراندء ،تا ر:ؤذى ثرؤسةى ئازادى ئي.راق بةردةوام بو. * لة 2004دا بة طري.بة ست وةك شارةزا لة بةر:ي.وةبةري .تى خانةى وةرطي.ر:ان ئيش ى ,يي.وة! تةن يا ئةو لةكار كردووةء ،دواى نزيكةى سالء نيو ي.ك بةناوى نةهي.شت نى طةندةل لبرا. * ئي.ستة لة هيض دةزطةيي.كى ر:ؤذنامةوانى حيزبىء بي.ليةنء حكوميدا كارناكات.. * لةم دواييةداء ،بؤ تةواوكرد نى ديدارى ثي.ش و ) ..سالر حة مة عةل( بة شى ,دا ساز دا. دووةمى ئةم وتووي.ذةى سةبارةت )ماركسيزمء ئايي( ر:استةوخؤ لةطةل
بةرهةمة ضاثء بلوكراوةكان:
-1طةردون )بابةتي.كى زانستيية( ضاثى يي.كةم ,ة ضيؤك -2ضةكةرة -كؤمةل 155
1967
)لةطةل ضةند نوسةري.كى ديكةدا(1973 1979 ,ة ضيؤك ى باوكت دي.تةوة ،كؤمةل -3سبةين . -4كري.كارء ضيؤكى كوردى )ر:ةخنةو تؤذينةوة( 1982 1999 -5ئةلفاوبي.تاى ر:ؤذنامةطةريى 1999 ,ة ضيؤك -6وي.نةكةى خوشكت ،كؤمةل 1999 -7خؤرى تار )كؤضى سور( -ر:ؤمان 2004 -8ديدارى سةرةك كؤمار )شةش شانؤنامة( -9ئةندي.شة جوانةكانى ر:ؤح لة ضيؤكى كورديدا 2005 ,سةنكاندني.ك 2006 . -10طؤظارى )ر:ؤذنامةوانى(ء ،هةل -11خولياى مةيونة سثييةكان... 2006 لة ضيؤكى كورديدا تىء فيكرىء طؤشةى سةدان وتارى ئةدةبىء زانس لةطةل ر:ؤذنامةوانىء ضيؤ كى مندال نء ثي.شة كى نو سينى كت ي.بى هاور:آ شةهيدةكانىء نوسةرانى ديداء ...تد.
لة بوارى وةرطير"اندا: -1تيؤرى نيسبى ....ضاثى يي.كةم1984 .......... -2هونةرى جةنط2004 .............................. -3سؤفيطةريي.تى2005 ............................. -4كتي.بى دووةمى )تاو(2005 ...................... -5خواردنطةى مةيونى زيندو2006 ............... 156
-6كوردناسى2006 ..................................
لةطةل وةرطي.ر:ا نى ضةند ين ضيؤ كى كورديدا بؤ عةرةبىء ،وةرطي.ر:ا نى دةيان ضيؤكء شانؤنامةى جيهانيدا بؤ كوردى.
لةضير ضاثداية ئةندي.شة جوانةكانى ر:ؤح لة شيعرى كورديدا
ئامادةن بؤ ضاثكردن ,ة ضيؤكى بانكى خوي.نء -1كؤمةل سيناريؤى بانكى خوي.ن -2ئةندي.شة جوانةكانى ر:ؤح لة هزرء ر:ؤشنبييى بيانيدا ) -3الدفن( مموعة قصصية -4سيناريؤى فيلمى )بارزانى مستةفا(
Tel: 0770 153 63 97 rauf1945@yahoo.co.uk
157