न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान
बे टयाँ वरदान उप यास न दलाल भारती कवरपेज- अनरु ाग भारती(M.Tech.IT)
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 1
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рддрдХрдиреАрдХ рд╕рд╣рдпреЛрдЧ-рдЖрдЬрд╛рдж рднрд╛рд░рддреА рдЖрдЬрд╛рдж рдж рдк, 15-рдПрдо-рд╡реАрдгрд╛ рдирдЧрд░ , рдЗрдВрджреМрд░редрдо ред-452010, рд▓рд╛рдВрдЧ рдЖрди http://www.nandlalbharati.mywebdunia.com http;//www.nandlalbharati.blog.co.in/ http:// nandlalbharati.blogspot.com http:// www.hindisahityasarovar.blogspot.com/ httpp://nlbharatilaghukatha.blogspot.com/ betiyaanvardan.blogspot.com www.facebook.com/nandlal.bharati Mob-09753081066 Ph-0731-4057553 Email- nlbharatiauthor@gmail.com рд╕рд╡рд╛ рдзрдХрд╛рд░ рд▓реЗрдЦрдХрд╛рдзреАрди
рдПрдХ рджрдордп рддреА рдХ рдбреЛрд▓ рдЙрдардиреЗ рдХ рджрди рдп - рдпреЛ рдирдЬрдж рдХ рдЖ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ред рдЙрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдк рд╣ рд░рд╛рд▓рд╛рд▓ рдХ !рдл# рдмреЭрддреА рдЬрд╛ рд░рд╣ рдереАред рдРрд╕рд╛ рдирд╣ рдВ !рдХ рдЙ рд╣реЗ рдмреЗрдЯ рдХреЗ %рдпрд╛рд╣ рдХреЛ рд▓реЗрдХрд░ рдЦрд╢ реБ реА рдирд╣ рдВ рдереАред рдмрд╣реБрдд рдЦрд╢ реБ реА рдерд╛ рдкрд░ рдЙ рд╣& рдбрд░ рдЦрд╛рдпреЗ рдЬрд╛ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ред рджрд╣реЗ рдЬ рдХреЛ рд▓реЗрдХрд░ рдирд╣ рдВ ,рдмреЗрдЯ рдХ рд╕реБрд░)рд╛ рдХреЛ рд▓реЗрдХрд░ рдирд╣ рдВред рдЗрди рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ рдмреБрд░рд╛рдИрдп рдХ рдд,рдирдХ рднреА рдЖрдВрдЪ рдЙрдирдХ рдмреЗрдЯ рдкрд░ рдирд╣ рдВ рдЖрдиреЗ рд╡рд╛рд▓ рдереАред рдЗрд╕рд╕реЗ рд╡реЗ рдмреЗ!рдл# рдереЗ 0рдп рджрдорд╛рдж рдХреЗ рдмрд╛рдк рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓ рдХреЛ рдмрд╣реВ рдЪрд╛ рд╣рдпреЗ рдереА рджреМрд▓рдд рдХ рднреВрдЦ рдмреЭрд╛рдиреЗ рдХ рдорд╢реАрди рдирд╣ рдВред рд╣ рд░рд╛рд▓рд╛рд▓ рдХреЛ рдмрд╕ рдЗрд╕ рдмрд╛рдд рд╕реЗ рдбрд░ рдерд╛ !рдХ рдЬреЛ рдмреЗрдЯ рдЙрдирдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рд╕рд╛7рдмрдд рд╣реЛ рд░рд╣ рдереА 0рдпрд╛ рд╕рд╕рд░реБ рд╛рд▓ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рднреА рд╕рд╛7рдмрдд рд╣реЛрдЧреАред 0рдпрд╛ рдмреЗрдЯ рдХреЗ рд╕рд╛рде рдк9рд░рд╡рд╛рд░ рдХ рдЦрд╢ реБ реА рддреЛ рдирд╣ рдВ рдЪрд▓ рдЬрд╛рдпреЗрдЧреАред рджрдордп рддреА рдХ рдорд╛рдВ рдзрдирд╡ рддреА рд╣ рд░рд╛рд▓рд╛рд▓ рдХреЛ рдврд╛рдврд╕ рдмрдВрдзрд╛рддреЗ рд╣реБрдП рдХрд╣рддреА =рдЪ рддрд╛ рди рдХрд░реЛ рдмреА рдЯрдпрд╛ рджрдорд╛рдж рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЗ рд╕рд╛рде рд╕реБрдЦреА рд░рд╣реЗ рдЧреАред рдЕрдм рддрдХ рддреБ?рд╣рд╛рд░реЗ рдЪреМрдЦрдЯ рдХ рд░реЛрд╢рдиреА рдереА рдЕрдм рдЦрдж реБ рдХреЗ рдк9рд░рд╡рд╛рд░ рдХ рд░реЛрд╢рдиреА рдмрдиреЗрдЧреАред рдЕрдкрдиреЗ рдк,рдд рдХ рд╕реБрдЦ-рд╕?рд╡AреГ B рдФрд░ рд▓?рдмреА рдЙD рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рднрдЧрд╡рд╛рди рдХ рдЖрд░рд╛рдзрдирд╛ рдХрд░реЗ рдЧреА рдЬреЛ рдЕрдм рддрдХ рддреБ?рд╣рд╛рд░реЗ 6рд▓рдпреЗ рдХрд░рддреА рдереАред рд╣ рд░рд╛рд▓рд╛рд▓ рдХ !рдл# рдХрдо рди рд╣реЛрдиреЗ рдХрд╛ рдирд╛рдо рдирд╣ рдВ рд▓реЗ рд░рд╣ рдереАред рдЗрд╕реА рдЙрдзреЗреЬрдмреБрди рдо& рд╣ рд░рд╛рд▓рд╛рд▓ рдЦреЛрдпреЗ рд╣реБрдП рдереЗред рдЗрддрдиреЗ рдо& рджрдордп рддреА рдЖрд░рддреА рдХ рдерд╛рд▓ рд▓реЗрдХрд░ рдЖрдпреА рдФрд░ рдмреЛрд▓ рд▓реЛ рдмрд╛рдмреВрдЬреА рдЖрд░рддреА рд▓реЗ рд▓реЛредрд╣ рд░рд╛рд▓рд╛рд▓ рдЖрд░рддреА 6рд▓рдпреЗ,рджрдордп рддреА Aрдкрддрд╛ рдХреЗ рд╣рд╛рде рдкрд░ Eрд╕рд╛рдж рд░рдЦреА рдФрд░ рдмреЛрд▓ рдмрд╛рдмрдЬ реВ реА Eрд╕рд╛рдж рдорд╛рдереЗ рдЪреЭрд╛рдХрд░ рдЦрд╛ рд▓реЛред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 2
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान ह रालाल बोले हां बेट खा रहा हूं।कहते हुए Eसाद मुंह म& डाल 6लये। दमय ती घर के दस ू रे सदFय को आरती दखाकर Eसाद दे ने लगी। दमय ती Aपता क खश ु ी के वरदान और अपने भावी-जीवन क सुख-संवAृ B के 6लये सुबह-शाम ईGवर आराधना म& मन अ=धक लगाने लगी। दमय ती के बरताव को दे खकर उसक सहे 6लयां कहती 0य रे दमय ती Aपया का घर-आंगन दे खी नह ं। अभी से Aपया का घर Iयारा लगने लगा 0य अभी से मह ुं फेरने लगी। दमय ती कहती अरे मुंह 0या फेJंगी हर लड़क को बाप का घर छोड़ना ह पड़ता है । बाप का घर बेट का घर नह ं मायका होता है । घर तो प,त का होता है ना। तभी तो बेट मायके म& परायी कह जाती है । एम दन तू भी अपने बाप के घर से प,त के घर के 6लये Aवदा हो जायेगी गीता। लड़क का नसीब तो प,त के साथ जड़ ु ा होता है। भले ह लड़क मायके के 6लये वरदान हो पर बोझ मानी जाती है । गीता-%याह का दन पड़ते ह तू इतनी बड़ा हो गयी। दमय ती-बहन गीता तू भी एक दन बड़ी हो जायेगी। िजस मांट म& लोटे -खेल बढ़े -पले उस मांट से दरू हो जायेगी जैसे सभी लड़!कया दरू हो जाती है चाहे गर ब बाप क हो या अमीर। गीता-बहन तू तो अपने बाप के 6लये वरदान सा7बत हुई हो। तु?हारे ज म के बाद चाचाजी को नौकर 6मल थी और तु?हारे %याह का दन पड़ते ह दारोगा हो गये है । काश तू जीजाजी के 6लये वरदान सा7बत हो जाये तो ससुराल म& तेर आरती उतरने लगेगी। दमय ती ये सब तो Eभु क कृपा और कमO का फल होता है । हमे अपने काम पर Pयान दे ने चा हये। गीता-बहन ये उपदे श पहले द होती तो अपने भी नसीब बदल गये होते। जाते-जाते !कतना उपदे श दोगी और मै !कतन को अमल कर सकंू गी। काश तू पहले बड़ी हो गयी होती। दमय ती-गीता तू तो मेर सबसे अQछR सहे ल है । उD म& कुछ मह ने छोट है । तू तो जानती ह है !क मS तीन भाईयो क इकलौती बहन हूं। मुझे कल से डर तो लग रहा है पर डर कर भागा तो नह ं जा सकता। भले ह बे टयां वरदान मानी जाये पर मां बाप क छाती क बोझा होती है । यह बोझ तब उतरता है जब लड़क को मनमा!फक घर-वर 6मल जाये। इसी क आस म& लड़क जाने-अनजाने मं दर क सी ढ.यां चढती है ,लाख म नत& करती है । माथा पटकती है । गीता तू भी ये सब तो कर ह रह है । गीता प9रिFथ,तयां छोटा-बड़ा बना दे ती है । बहन मS बड़ी तो नह ं हुई हूं पर समय सीखा दे ता है । तू तो जानती ह है पांच मई को मेरे जीवन म& कोई और आ जायेगा। मS सचमुच परायी हो जाउं गी। पांच मई को सुबह शुभ मुहुतO म& दमय ती क डोल बाप के घर से उठR तो प,त के दरवाजे पर ह उतर । डोल से उतरते ह गांव क औरत& दमय ती के Fवागत म& मंगल गीत गाने लगी थी। आश1वाद क तो बौझार होने लगी थी। हर-बड़ी-बूढ़ औरत& दध ू ो नहाओं पूत फल के वरदान से झोल भरने लगी थी।दमय ती के जीवन म& जैसे उसका दस ू रा ज म था। बड़े-बूढ के आश1वाद से वह सचमुच बड़ी हो गयी उसके हाव-भाव एकदम बदल गये। वह कभी 6सर नह ं ढक तो अब ससरु ाल म& घघ ु ट ,नकालने लगी। सोते-जागते बस मां बा पके मान-स?मान क !फ#।घर के
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 3
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान सभी प9रवार जन के बाद खाना खाती जब!क %याह के खाना बनने से पहले पेट म& चह ूं ो क दौड़ शुJ हो जाती थी। मां कभी 6सर पर तेल रखने को कहती तो पहले खद ु 6सर खोलकर बैठ जाती।वह दमय ती सुबह उठकर सास-ससुर के पांव छूने लगी। सास सोमवती के 6सर पर तेल ह नह ं रोज सोने के पहले मा6लश करने लगी। धीरे -धीरे दमय ती रच-बस गयी मां के जो उWतम संFकार लेकर Aपया के घर आयी थी। वह कुछ ह म हन म& एक सफल गह ृ Fत नार के सारे गुण सीख गयी। सास सोमवती ने मा6लकाने क चाभी तक थमा द । गल ु शन के साथ सात फेरे 6लये अभी दो बरस भी नह ं 7बता था
!क
गांव के बड़ी बढ ू औरते जैसे तानाकशी करने लगी। कहती अरे दमय ती के आये बरस बीत गये पर खश ु -खबर नह ं सन ु ायी।धरती म& बीज डाल तो अंकु9रत हो जाता है पर दमय ती क कोख म& अंकुरण नह ं फूट रहा है । गांवक औरते सोमवती को भी नह ं छोड़ती कहती कैसी बहू लायी है !क तेर आंगन म& !कलकार नह ं गंज ू ी दे ख फला-फला के घर बQचे दौड़ने लगे है उनक बहू भी तो दमय ती के साथ ह दो चार दन आगे पीछे ह तो आयी थी। सोमवती दमय ती को हक म वैYय को दखा। नह ं तो दमय ती के साथ तेर उ?मीद& भी बढ ू हो जायेगी। कहते है !क दमय ती बा पके 6लये वरदान सा7बत थी।ससुराल म& तो कोई चमWकार नह ं दखाई पड़ रहा है । गुलशन शहर-परदे स नह ं जा रहा है । न जाने कौन पढाई कर रहा है । बूढा हो गया पढ रहा है । अरे शहर परदे स जाकर दो पैसा कमाकर बाप का सहारा बनता पर नह ं। घरवाल है !क बंजर जमीन बनी है ना जाने कौन वरदान सा7बत हो रह है ये दमय ती। गांव क जेठाने तो दमय ती क छाती म& जैसे छे दकर दे ती यह कहकर !क दमय ती कब तक आंगना म& बहार लायेगी। अरे तेरा अंगना 7बन !कलकार के काटने दौड़ने लगा है । तेरे सास-ससुर पोता दे खकर द,ु नया FवगO लूटना चाह रहे है तू है !क उनक खश ु ी पर Zहण लगाये बैठR है । अरे कोई तकल फ होतो हक म वैYय से इलाज करवा ले।दे ख आम-मुहआ-जामुन मंजर से लद गये है । कोयल खश ु ी के गीत गाने लगी है । अरे समय पर सब अQछा लगता है । अब तो खश ु ी का समाचार सुना दे ती। दमय ती के बेरोजगार प,त क मुसीबत नह ं बढ़ाना चाहती थी। सुत1लाल बात-बात म& ताना मारने से नह ं चक ू ते कहते कब तक गुलशन और उसके प9रवार क बोझ बूढ ह[\डय क कमाई से चलेगा। बे टय का %याह करना है । पढाई पूर हो जाती तो शहर जाकर नौकर कर लेता तो मुसीबत कम हो जाती। ये बाते भी दमय ती को ऐसे लगती जैसे काटो तो खन ू नह ं। वैसे भी गुलशन क अभी पढाई भी तो पूर नह ं हुई थी।कुछ ह मह ने म& पूर होने वाल थी बीए क पर )ा शुJ भी तो हो गयी थी। उसे उ?मीद थी !क बीए पास करते ह गुलशन को नौकर 6मल जायेगी। नौकर के साथ आंगन क !कलकार सास-ससुर क खश ु ी और बढ़ा दे गी।चह भी उधेड़बुन म& रहने लगी।उसक उलझने गुलशन को खटकने लगी थी।इसी बीच सास क दआ ु कबूल हो गयी। खश ु खबर का ऐसा झ का उठा !क ससुराल से दमय ती के मायके पहुंचने म& दे र न लगी। दोन तरफ न हे के आ^मान क तैया9रयां जोर से शJ ु हो गयी।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 4
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान मई क तपती गम1 और आग उगलती लू ने एकदम से करवट बदल 6लया उWतर और पिGचम के कोने से बादल ने गरजना शुJ कर दया और थोड़ी ह दे र म& 7बजल क चमक के साथ बादल बरस पड़े। कुछ ह दे र म& Iयासी धरती नह ं उठR। स धेपन से पूरा गांव गमक उठा। इसी बीच दमय ती ने
दस मई क आग उगलती दोपहर म& 6शशु को ज म दया। िजसक !कलकार
से सुत1लाल के घर-आंगन म& ख6ु शयां बरसने लगी। दमयन ्ती क सांस सोमवती दायी के हाथ से नवजात 6शशु को चम ू कर छूम उठR। वह !कवाड़ खोलकर बाह ,नकल और सुत1लाल का पांव छूते हुए बोल गल ु शन के बाबू बधाई हो भगवान ने प9रवार को क या के Jप म& वरदान दया है । गल ु शन झट से मां-बाप का चरण FपशO कर आश1वाद 6लया। सत ु 1लाल दादा बन गये यह खबर गांव के हर -घर म& पहूंच गयी। अब 0या थोड़ी ह दे र म& परू े गांव क म हलाय& हािजर।कोई बोलती दमय ती को बेटा को ज म दे ना था तो कोई कुछ। िजतनी औरते उतने Aवचार। गांव क म हलाओं क बात से तंग आकर सोमवती बोल बहन दमय ती ने कोई गन ु ाह नह ं !कया है । यह तो Eभु क इQछा है । जमाना बदल रहा है । बे टया अ6भशाप नह ं वरदान सा7बत होने लगी है । दे खना मेर पोती भी एक दन इस गांव का नाम द,ु नया म& रोशन करे गी। सोमवती क बात सुनकर दे वराजी बोल बहन बे टया म`णOक`णOका नह ं ले जाती बेटे ले जाते हS। सोमवती-बेटा भी होगा। इतने म& दमय ती के कराहने क आवाज सोमवती के कान म& पड़ गयी। वह बेसुध कमर म& भागकर गयी और बहू के 6सर पर हाथ फेरते हुए बोल बहू बी टया गुलशन जैसी है । जैसे तु?हारे ज म के बाद समधी जी क तकद र बदल गयी। दे खना हमार पोती भी गुलशन के 6लये वरदान सा7बत होगी। सुत1लाल के आंगन म& म हलाओं क मह!फल जम गयी।ढोल बजने लगी। सोहर क धन ु म& म हलाय& =थरकने लगी।इसी बीच रमरती सोमवती को खीच लायी और बोल 0या सोमवती अभी तो कह रह थी बेट अ6भशाप नह ं वरदान है । अरे थोड़ा नांचकर तो दखा। अब 0या सोमवती कमर मटकाने लगी ढोल क धन ु ने रफतार पकड़ ल । एक के बाद एक सोहर शुJ होने लगा जो थमने का नाम नह ं ले रहा था। रमवती बोल सोमवती बहन थक गयी।बैठ जाओ और सोहर गाओ। सोमवती ने सोहर गाना शुJ !कया तो ऐसा लगने लगा जैसे कोयल का Fवर फूट पड़ा हो। म हलाये ढोल के साथ तां6लया बजाने लगी। सोमवती का चोला मगन दे खकर Eेमा बोल अ?मा वो वाला साहर गाकर सुनाओ ना।मेर भी फरमाइस पूर कर दो। सोमवती कौन सोहर सुनग े ी Eेमा। Eेमा-राजा हो मोरे घुनघुनवा कै साध6666666666 इतना सुनना था !क सेामवती उछल पड़ी और गाने लगी। राजा हो मोरे घुनघुनवा कै साध, घन ु घन ु वा ले अउता। रानी हो तू तो हउ बा9र ब`झ,नयां
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 5
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान राजा हो मोरे ,तल9रया कै साध ,तल9रया ले अउता। रानी हो तू तो हउ काल कोइ6लया ,तल9रया ना हं सोहै उहवा से उठनी र,नयवां मइके चल गइनी ललन घर मे से ,नकलै मय9रया राजा हो मोरे घन ु घन ु वा कै साध, घन ु घन ु वा ले अउता 66666666666666666666666666666 ढोल,खजड़ी बजाकर म हलाओं ने दे र रात तक सोहर गा-गाकर बेट के ज म क ख6ु शयां मनायी। गल ु शन क तीन बहने सीता,र ता और स9रता खब ू कमर मटका मटका कर नाच रह थी। रात होता दे ख सत ु 1लाल इशारे से सोमवती को बल ु ाकर कहा गल ु शन क मां अब बस करो अभी छठR तक सोहर गाना है ।बजाना है । ख6ु शयां मनाना है । तब जाकर ढोलक ब द हुई। ढालक ब द होते ह सामवती ख aछा।उपहार। गांव क सभी म हलाओं को आधा !कलो चावल और एकएक भेल । गुड़ के ल\डू।दे -दे कर Aवदा करने म& जुट गयी। हां बQच को ऐसे मौके पर कैसे भूल जा सकता था हर बQचे को एक-एक भेल द गयी।हं सी-खश ु ी सभी बधाई दे ते हुए अपने -अपने घर को चले गये। दो बेट के ज म दन दस मई से सोहर गायन के साथ जGन का दौर शुJ हो गया। गांव क औरत को सोहर गाने का यौता ,नय6मत जाने लगा। गांव क औरते गह ृ -कायO ,नपटाकर सायं आठ बजे इ0bठा हो जाती और दे र रात तक ढोलक बजा-बजा कर सोहर गाती। बीच-बीच म& हं सी ठठोल करने से भी नह ं चक ू ती। सोहर के साथ ये म हलाय& कजर ,ठुमर ,मेलेह गीत गाकर ठुमके लगाने से भी नह ं चक ू ती।इस तरह लगातार छः दन सोहर गायन का कायO#म चला। छठR के दन तो सुत1लाल के घर बड़ी धम ू धाम थी छठR पूजन का जो कायO#म था। छठR पूजन,नामकर आ द धा6मOक कमOकाdड के साथ पूजा आरती हुई। अब बेट रोशनी के नाम से जानी जाने लगी। म हलाओं ने गायन कायO#म का eी गणेश Fवर=चत गीत, रोशनी कुल क वरदान सूरज है तू च दा है तू, दाद सोमवती दादा सुत1लाल को Iयार है तू बाप गुलशन क आंख का तारा मां दमय ती को जान से Iयार है तू। से !कया। इसके बाद सोहर का 6सल6सला शुJ हुआ और म हलाओं ने खब ू दल खोलकर दे र शाम तक सोहर गाएं। सोमवती अपनी सामfयO अनुसार सभी को नेग द । दमय ती और गल ु शन बड़े -बज ु ग ु g के पांच छूकर आश1वाद 6लये। सत ु 1लाल को तो चारो तरफ से बधाईयां 6मल रह थी। वह पोती के ज म क बधाई पाकर फुले नह ं समा रहा था।छठR पजा के बाद सोमवती ने रोधनी
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 6
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान को गुलशन क गोद मे◌े रोशनी को रखते हुए बोल गुलशन बड़ी सावधानी से रोशनी को थामना 7बiकुल Jई का फाहा है । बेटा गुलशन रोशनी को बेट नह ं बेटा समझना। कुल क रोधनी सा7बत होगी। तब तक तपाक से सुत1लाल बोला होगी 0या है । इतने म& पावOती बोल सुत1लाल पोती के ज म पर इतने खश ु हो तो पोता पैदा हुआ होता तो मुड.े र पर चढ़कर नाचते। सुत1लाल-काक इससे अ=धक खश ु तो नह ं हो पाता 0य !क घर बेट के Jप लjमी ,सरFवती और दग ु ाO का अवतरण हुआ है । पावOती-सत ु 1लाल वंश बी टया से नह ं बेटवा चलता है । सत ु 1लाल-काका बी टया बेटवा दोनो बराबर है । एक आंख है तो दस ू रा ठे हुना। वंश चलाने के 6लये दोन जJर है । काक ठRक !कसी ने कहा है औरत ह औरत क दGु मन है ।इस मकड़जाल को तोड़ना होगा। काक सन ु ा है बे टया तो हवाई जहाज चलाने लगी है । आसमान के पार तक जा चक ु है ।काक औरत को बे टय को आगे बढ़ाने के 6लये आगे आना होगा। पावOती-सत ु 1लाल औरत का दोष नह ं है ।अंधAवGवास,अंधिl0त और धमO-कमO के ढकोसले जो हम औरत को Aवरासत म& 6मल जाते है,वे मरते दम तक साथ चलते है । आज क पीढ 6शm)त हो रह है ।सोच जJर बदलेगी। सुत1लाल सोच म& बदलाव आ गया तो पुJष-नार भेद क द वार ढह जायेगी। अपनी बFती म& तुमने शुJआत तो कर दया है । सोमवती-गुलशन के बाबू जहां थे वह लौट आओ। 7बते का Aवसार दो। तुमने भी मुझ पर बुहत अWयाचार !कया है । आज भी मेर भी एक-एक सांस सवाल करती है पर मSने तो कभी नह ं सवाल !कया कुल,खानदान,प9रवार के 6लये समAपOत रह । औरत के त ्याग को मदO लोग 0या समझेगे। पावOती-हां सुत1लाल सेामवती ठRक कह रह है । मदn ने औरत क कब सुनी है ।आज लड़!कया त,नक Fकूल जाकर हो6शयार हुई है तब जाकर अनपढ औरत का साहस बढ़ा है ।खैर Iयाज िजतनी ,छलोगे ,छलका ह ,नकलेगा। बेट -बेटा को समानता का अ=धकार धमO के ठे केदार को को दे ना होगा। तभी जाकर सह मायने म& बे टय को समानता का अ=धकार 6मल सकेगा ,कानून भले ह मान ले पर जब तक समाज नह ं मानेगा तब तक बे टयां उपे)ा का 6शकार रहे गी। सुत1लाल तुमने तो रोशनी को अपनी खानदान का वरदान मान 6लया है काश सब ऐसा करने लगे तो दहे ज जैसी और बहुत सी सामािजक बीमा9रय का सफाया हो जाता। सुत1लाल बFती म& बेट के ज म पर ऐसा जGन इस बFती म& तो नह ं जमा था। तुमने पूर बFती वाल क आंख खोल द है । रोशनी के ज म से तो लगता है !क तु?हार पांच अंगु6लयां घी म& डूग रह है ।तुमने पूर बFती क आंखे खोल द है । अब तो घुरहुवा आसमान से बाते करने लगा है बे टया वरदान है !क नसीहते दे ने लगा है । वह जो कल `खलाफत कर रहा था। आज तु?हार खश ु ी दे खकर दल ले दे ने लगा है । इतनी खश ु ी बेट के ज म पर तो !कसी के चेहरे पर नह ं दे खी थी आज तक सत ु 1लाल बस एक काम और कर दे ता तो 6मशाल कायम कर दे ता तरे परू बFती वाल के अ0ल के घोड़े दौड पडते।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 7
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान सुत1लाल-गुलशन बेटवा क पहल स तान है भले ह बेट है । अरे परमाWमा क ,नगाह म& दोनो समान है तो हम 0य बंटवारा कर भेदभाव कर& । पोती के जन ्म से हम दादा बन गये।
इतनी
तर0क 0या कम है काक । हां काक तू कोई काम का कह रह थी बता तो नी तो बात बात म& भूल जायेगा। कौन सा काम करने का कह रह थी काक 66666666666666? पावOती-बी टया वरदान है । रोशनी क बरह कर दो बFती को रोशन सुत1लाल। सोमवती-क् य गर बी म& आटा गीला करवा रह हो अ?मा। पावOती-खश ु ी म& कंगाल कैसी ? सोमवती-अ?मा 0या आपसे ,छपा है । एक अनार सौ बीमार वाल बात है ।कमाने वाले तो बस गल ु शन के बाबू है ना। घर का खचO कैसे-कैसे चलता है । मS जानती हूं। कोई नात- हत आ जाता है तो दस ू रे के सामने हाथ फैलाना पड़ जाता है । बेटवा अभी बी6ए6क पढाई कर रहा है ।पढाई का खचO,घर-प9रवार का खचO,नात हत अब पोती का खचO भी तो बढ़ गया। बरह तो और खच1ल सा7बत होगी। नात हत के साथ परू बFती के घरजनवा को यौतना होगा।बड़ा खचाO है अ?मा। पावOती-छः दन से तो जैसे मुbठR भर-भर मोती लुटा रह थी।अब बरह के खचg से डर रह है ।कर द ने भेदभाव वाल बात।हाँ औरत जात होती है ऐसी। सच, हम औरत& अपनी दGु मन है । बेटवा होता तो इससे बड़ा खचO करने क ह?मत जुटा लेती। बी टया के 6लये पीछे हट रह है । सेामवती- नह ं अ?मा ऐसी बात नह ं है । गुलशन का इंतहान भी तो 6सर पर है । बेटवा के इंतहान का खचाO भी तो 6सर पर है । अपनी कमाई के बारे म& तो जानती ह है !क गुलशन के बाप दन भर हाड़फोडते है तब जाकर चार !कलो अनाज 6मलता है । भख ू ा 0या खाय 0या ,नचोड़े, ये तो दो चार बकर मुग1 पाल ल हूं िजससे त,नक सहू6लयत हो जाती है । जमींदार क मजूदर से तो पेट भी ना भरे कपडा-लता कहां से करते।दे खो रोशनी के ज म से पहले भSस बेच द थी खानखचO चल गया। भैस जो लाये है ठRक से दध ू भी नह ं दे रह है । सुत1लाल-0या रोना रो रह हो गुलशन क मां। काक ठRक कह रह है । नून-तेल लकड़ी के 6लये तो हम गर ब को जीवन भर रोना पड़ता है त,नक खश ु ी मना ले तो 0या बुराई है ।रोशनी क बरह तो होगी गुलशन क मां। सोमवती- कैसे करोगे ? कोई जमा पूंजी है ? सुत1लाल- है ना ! सोमवती-0या है ? सुत1लाल-तु?हार साथ। सोमवती-हमारा साथ तो 50 साल से अ=धक पुराना है पर उससे कह ं अ=धक पुराना है गर बी का दं श। खैर तुमने हठ कर 6लया है तो पूरा करके ह छोड़◌ोगे। सुत1लाल-चलो तुम सहमत हो गयी तो मS समझ रहा हूं !क परोजन भी पूरा हो जायेगा।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 8
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान सोमवती-सहम,त असहम,त के च0कर म& 0य पड़ रहे हो। तु?हार कमाई से ह तो चारचारबे टय दो बेट का %याह गौना हुआ है। हां हाथी पर चढकर मोती नह ं लूटा पाये पर जो मेहनत मजदरू से जूरा !कये। सुत1लाल-पैतरा मत बदलो बरह के बारे म& सोचो। भाई-ब धु का हाथ धल ु ाने से बर0त होती है। Jपया पैसा क कमी नह ं होगी सब इंतजाम हो जायेगा। सुत1लाल-कहां से आ जायेगा Jपया पैसा। 0या नीम पर लगे =च[ड.◌ा के खोतने से टपकने वाला है ? सत ु 1लाल-वह समझ लो भागवान अपने पास बांस है बीस बांस ,नकाल दं ग ू ा और बीस !कल का खFसी हो जायेगा तेल मशाला,स%जी दाल तेवन का ब दोबस ्त।इतने म& तो धम ू धाम से बरह स?प न हो जायेगी।बाद क =च ता म& आज से 0य मरे ? कल क कल दे खी जायेगी। कल भी अQछा होगा। सोमवती-वो कैसे कोई जाद ू क छड़ी हाथ लगने वाल है । सत ु 1लाल-लगने वाल नह ं लग गयी है बस समय का इ तजार है । सोमवती- कौन सी जाद ू क छड़ी बताओ त,नक मS भी तो जानूं। सुत1लाल-गुलशन जाद ू क छड़ी से कम है । बी6ए6पास हो जाने दो। बी6ए6पास होते ह नौकर !फर अपने अQछे दन शुJ। सोमवती- तुम जमींदार का हल जोत-जोत कर सपने म& जीना सीख गये हो। सुत1लाल-हां6666 भागवान। सपने ह हक कत बनते है । मS ,नर)र हलवाह बेटा बी6ए6म& पढ रहा है । यह भी मेर खल ु आंख का सपना है । यक न है बेटवा को नौकर 6मलते ह हमारा भी Jतबा बढ़ जाएगा।खैर ये सब छोड़ा तैयार शुJ कर दो। गुलशन आता है तो मS यौता क पुज1 6लखने को कह दे ता हूं। बस सात दन बाक है । मS कल से यौता घुमाना शुJ कर दे ता हूं। तुम राशन का इ तजाम कर डालो। 200 लोगो क बात है । अरे भाई-ब धओ ु ं को `खलाने से कमी नह ं होती, बढ़त होती है । सोमवती-हां जानती हूं पर खट ूं े भी तो कुछ होना चा हये। यहां तो भूंजी भांग पास नह ं है । सुत1लाल-चार बे टय दो बेटो का %याह गौना इसे खट ू े क कमाई से हुआ है ना। अपना कोई तो कोइलौर से झोर तो नह ं रहा है !क उससे उ?मीद कर& । अपने पास पैJख है बस उसी का भरोसा है । उसी से तो अपनी नइया पार लग रह है । मेर जजOर नइया क पतवार तो तुम ह हो।
रोशनी का पौरा दे खना अपनी नसीब बदल दे गा। बे टयां होती है शि0तपुंज तभी तो कहते
है बे टया अ6भशाप नह ं वरदान है । सोमवती- हां जी तुम जीते मS तो हार । कर लो अपनी इQछा पूर । सोमवती-सोमवती बरह के मुYदे पर चचाOरत ् थे इसी बीच गुलशन आ गया। साइ!कल द वाल के सहारे खड़ा कर सीधे मां-बा के सामने खड़ा हो गया। सुत1लाल और सोमवती क नजरे उस पर पड़ी ह नह ं। वह चप ु चाप खड़ा रहा।गल ु शन से नह ं रहा गया तो वह बोला कैसी चचाO चल रह है मां।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 9
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान सोमवती-गुलशन तुम कब आ गये बेटवा। गुलशन-मां कब से मS तु?हार बहस सुन रहा हूं। तुमको हमार भनक नह ं लगी। सोमवती-हां बेटा पोती के आने से खश ु ी बढ़ गयी है । सुत1लाल-हां गुलशन इस खश ु ी को हम बांटना चाह रहे है । गुलशन- कैसे ? सुत1लाल-बरह करके। गल ु शन-इतना बड़ा खचाO। बापू घर के हालात को दे ख । !फजल ू खच1 अQछR बात नह ं है । सत ु 1लाल-कर लेने दो। तुम !फ# मत करो। तम ु यौता क पज ु 1 6लख डालो। मS कल से यौता घम ु ाना शJ ु कर दे ता हूं। गल ु शन- कौन करे गा ? सत ु 1लाल-अभी
से नह ं बी6ए6पास कर लो नौकर धंधे से लग जाओ !फर करना मS टांग नह ं
अड़ाउूं गा। गल ु शन-बाबू बस बी6ए6पास करने भर से नौकर 6मल जाती तो पढे -6लखे बेरोजगार नह ं होते। सुत1लाल-तब कैसे 6मलती है ? गुलशन-[डZी के साथ जान-पहचान और मोट रकम लगती है । सुत1लाल-मतलब पढाई-6लखाई का कोई मतलब नह ं। गुलशन-बाबू मSने तो ऐसा नह ं कहा। सुत1लाल-तब 0या कह रहे थे।तु?हारे कहने का मतलब नौकर पाने के 6लये घुस दे ना पड़ता है । गुलशन-हां बाबू। यह ं भी दलाल स# य है । िजसक िजतनी बड़ी पहुंच होगी उसे पहले और अQछR नौकर 6मल सकती है । अगर दलाल दगाबाज ,नकल गया तो नौकर तो बाद क बात मेहनत क गाढ कमाई भी गयी। सुत1लाल-तू तो मेर उस ठगी क याद दला रहे हो िजसके कजO म& मS आज तक डूबा हूं। गुलशन-हां बाबू सीधे सQचे लोग के 6लये मतलबी द,ु नया म& कोई जगह नह ं है । ठRक वैसे जैसे तुम लान लेकर धंधा शुJ करने के च0कर म& कजOदार हो गये। सरकार अफसर और sयापार मालमाल हो गये।बाबू हमार उ?मीद पर वtपात हो गया। आकश से =गरे खजूर पर अटके वाल कहावत अपने साथ सह सा7बत हुई थी। सुत1लाल-बेटा नौकर नह ं 6मल तो मेर तपFया भंग हो जायेगी। गुलशन-बाबू तु?हार तपFया कभी ना भंग होगी भगवान इतना ,नदO यी नह ं हो सकते !क अपने सQचे भ0त क मदद ना करे ।नानीबाई क कहानी मालूम है ना। भगवान खद ु सोने जवाहरात से भर गा[ड.य के समूह के साथ नानीबाई के यौते म& गये थे।नानीबाई क ससुराल म& त,नक कu ना थी। उसके बाप नरसी को दे खते ह नानीबाई के ससुराल वाले कहते दे खो ससुरा आ गया खाने। नरसी तो भगवान का बहुत बड़ा भ0त था। भगवान उसक भि0त से इतने खश ु हुए !क खद ु यौते म& गये थे। बाबू तब से नानीबाई का मायरो जनजीवन मे इतना रच-बस गया !क लोकजीवन का हFसा बन गया।नानीबाई तो नरसी के 6लये वरदान सा7बत हो गयी िजसक
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 10
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рд╡рдЬрд╣ рд╕реЗ рднрдЧрд╡рд╛рди рдЦрдж реБ рдпреМрддрд╣рд░ рдмрдирдХрд░ рдЧрдпреЗред рдЧрд╛рдВрд╡ рд╡рд╛рд▓ рдХреЛ рд╕реЛрдиреЗ рдХ рдерд╛рд▓ рдордВ рдЦрд╛рдирд╛ `рдЦрд▓рд╛рдпрд╛редрдмрд╛рдмреВ рддрдкFрдпрд╛ рдХрднреА sрдпрдеO рдирд╣ рдВ рдЬрд╛рддреАред рддрдо реБ рдЕрдкрдиреА рддрдкFрдпрд╛ рдкрд░ Aрд╡Gрд╡рд╛рд╕ рд░рдЦреЛ рдоS рдЕрдкрдиреА рд▓рдЧрди рдкрд░ред рдХрд▓реЗ0рдЯрд░ рдмрдирд╛рдиреЗ рдХ рддреБ?рд╣рд╛рд░ рдЙ?рдореАрдж рдирд╣ рдВ рднреА рдкреВрд░ рд╣реБрдИ рддреЛ 0рдпрд╛ рдЗ рдЬрдд рдХ рджреЛ рд░реЛрдЯ рдЦрд╛рдиреЗ рдХ рд╣реИ 6рд╕рдпрдд рддреЛ рддреБ?рд╣рд╛рд░реЗ рдЖрд╢1рд╡рд╛рдж рд╕реЗ 6рдорд▓ рдЬрд╛рдпреЗрдЧреАред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рд╣рд╛рдВ рдмреЗрдЯрд╡рд╛ рдоS рдЕрдкрдиреА рддрдкFрдпрд╛ рдкрд░ Aрд╡Gрд╡рд╛рд╕ рд░рдЦреВ рддреБрдо рдЕрдкрдиреА рд▓рдЧрди рдкрд░редрдЗрд╕ рддрдкFрдпрд╛ рдФрд░ рд▓рдЧрди рдХреЛ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ Jрдк рдо& рднрдЧрд╡рд╛рди рдиреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рддреЛ рджреЗ рджрдпрд╛ рд╣реИ ред рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рднрд╛vрдп рд╕реЗ рддреБ?рд╣рд╛рд░ 7рдмрдЧреЬреА рдирд╕реАрдм рд╕рдВрд╡рд░ рд╕рдХрддреА рд╣реИ ред рдЕрдм рддреЛ рдХрдИ рд▓реЛрдЧ рдХрд╛ рдЙ?рдореАрджреЗ рдФрд░ рджрдЖ реБ рдп& рдд? реБ рд╣рд╛рд░реЗ 6рд▓рдпреЗ рд╣реИ ред рдРрд╕реА рдЙ?рдореАрдж& рдФрд░ рджрдЖ реБ рдпреЗ рдЬJрд░ рдХреБрд╕6реБ рдордд рд╣реЛрддреА рд╣реИ ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рд╣рд╛рдВ рдмрд╛рдмреВ рддрдо реБ рдорд╛-рдмрд╛рдк рджрдордп рддреА рдФрд░ рдЕрдм рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рднреА рди рд╣реЗ рд╣рд╛рде рдореЗрд░ 7рдмрдЧреЬреА рдирд╕реАрдм рдмрдирд╛рдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдЙрдареЗ рдЧреЗред рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓-рд╣рд╛рдВ рдмреЗрдЯрд╛ред рдпреЗ рд░реЛрд╢рдиреА рд╕рдЪрдордЪ реБ рд╣рдорд╛рд░реЗ рдЦрд╛рдирджрд╛рди рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рд╕рд╛7рдмрдд рд╣реЛрдЧреАред рджреЗ рдЦрдирд╛ рдПрдХ рджрди рд░реЛрд╢рдиреА рдд? реБ рд╣рд╛рд░рд╛ рдирд╛рдо рдж,реБ рдирдпрд╛ рдо& рд░реЛрд╢рди рдХрд░реЗ рдЧреАред рдмрд╕ рддрдо реБ рдЗрд╕реЗ рдкрдврд╛рдирд╛ред рдоS рддреЛ рдЧрд░ рдмреА рдХреЗ рдЬрд╛рд▓ рдо& рдЙрд▓рдЭрд╛ рдд? реБ рд╣рд╛рд░ рдмрд╣рди рдХреЛ рдирд╣ рдВ рдкрдврд╛ рдкрд╛рдпрд╛ред рдмреЬреА рдорд┐реБ GрдХрд▓ рд╕реЗ рддрдо реБ рдпрд╣рд╛рдВ рддрдХ рдкрд╣реБрдВрдЪ рдкрд╛рдпреЗ рд╣реЛредрднрдЧрд╡рд╛рди рддреБ?рд╣реЗ рдХрд▓реЗ0рдЯрд░ рдмрдирд╛ рджреЗ рдмрд╕ рдпрд╣ wрд╡рд╛ рд╣рд╢ рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдЕрднреА рддреЛ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рдмрд░рд╣ рдХ wрд╡рд╛ рд╣рд╢ рд╣реИ ред рдореЗрд░ рдиреМрдХрд░ рддреЛ рдмрд╛рдж рдХ рдмрд╛рдж рд╣реИ ред рдЕрднреА рдмреА6рдП6рдХрд╛ рдЗ рддрд╣рд╛рди рдмрд╛рдХ рд╣реИ ред рдЗрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж рдиреМрдХрд░ рдХ рддрд▓рд╛рд╢ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╢рд╣рд░ рдЬрд╛рдирд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ред рдЙрд╕рдХреЗ рдкрд╣рд▓реЗ рдмрд░рд╣ рдХрд╛ рдкрд░реЛрдЬрди рд╣реИ ред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рд╣рд╛рдВ рдмреЗрдЯрд╛ рддреБрдордХреЛ рдпреМрддреЗ рдХрд╛ рдкреБрд░рдЬрд╛ 6рд▓рдЦрдирд╛ рд╣реИ ред рдЬрд╛ рдмреЗрдЯрд╛ рдкреБрд░рдЬрд╛ 6рд▓рдЦрдирд╛ рд╢реБJ рдХрд░ рджреЗ ред рдоS рдХрд▓ рд╕рдмреЗрд░реЗ рдХ9рд░рдпрд╛рдкреБрд░ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рди,рдирд╣рд╛рд▓ рд╕реЗ рдпреМрддрд╛ рджреЗ рдирд╛ рд╢реБJ рдХрд░ рджреЗ рддрд╛ рд╣реВрдВред рд╡0рдд рдХрдо рд╣реИ рдХрд╛рдо рдпрд╛рджрд╛ рд╣реИ ред рд╕рд░рд╕ рдкреЗрд░рд╡рд╛рдирд╛ рд╣реИ ред рдЧреЗрд╣реВрдВ Aрдкрд╕рд╡рд╛рдирд╛ рд╣реИ ред рдЪрд╛рд╡рд▓ рддреЗрд░ рдорд╛рдВ рдХреВрдЯ-рдХреВрдЯ рдХрд░ рд░рдЦреА рд╣реИ ред рджрд╛рд▓ рдорд╢рд╛рд▓рд╛ рдкWрддрд▓ рдмрд╛рдЬрд╛рд░ рд╕реЗ рд▓рд╛ рджреЗ рдирд╛ рдкреБрд░рд╡рд╛ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдХреЛрд╣рд╛рд░рдХрд╛рдХрд╛ рдХреЛ рдмрдпрд╛рдирд╛ рджреЗ рджрдВ рдЧ реВ рд╛ред рдмрд░рд╣ рдХреЗ рдПрдХ рджрди рдкрд╣рд▓реЗ рдЙрдард╛ рд▓рд╛рдпреЗрдЧреЗред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдаRрдХ рд╣реИ рдмрд╛рдмреВ рдоS рдЕрдкрдирд╛ рдХрд╛рдо рдХрд░ рд▓реВрдВрдЧрд╛ред рдореБрдЭреЗ рдпреМрддреЗ рдХрд╛ рдкQрдЪрд╛рд╕ рдкреБрд░рдЬрд╛ 6рд▓рдЦрдирд╛ рд╣реИ ред рддрдо реБ рд╕рдмреЗрд░реЗ рдЬiрдж ,рдирдХрд▓рдиреЗ рдХ рдХрд╣ рд░рд╣реЗ рд╣реЛ рддреЛ 6рд▓рдЦрдиреЗ рдХрд╛ рднреА рдереЛреЬрд╛ рд╡0рдд рджреЛрдЧреЗ ? рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рд╣рд╛рдВ рдмреЗрдЯрд╛ рддреБрдо рдпреМрддреЗ рдХрд╛ рдкреБрд░рдЬрд╛ 6рд▓рдЦрдирд╛ рд╢реБJ рдХрд░ рджреЛред рдЧреБрд▓рд╢рди рдаRрдХ рд╣реИ рдмрд╛рдмреВ рдоS рд╕рдм рдХрд╛рдо рдЫреЛреЬрдХрд░ рдпреМрддреЗ рдХрд╛ рдкреБрд░рдЬрд╛ 6рд▓рдЦрдиреЗ рдмреИрда рдЬрд╛рддрд╛ рд╣реВрдВред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рдаRрдХ рд╣реИ рддреБрдо рдкреБрд░рдЬрд╛ 6рд▓рдЦреЛред рдоS рд╕рд╛рдореАрдирд╛рде рд╕реЗ рд╣рд╕рд╛рдм рд▓рдЧрд╡рд╛ рд▓реЗрддрд╛ рд╣реВрдВ рджреЛ рд╕реМ рдЖрджрдореА рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ !рдХрддрдирд╛ рдЖрдЯрд╛,рдЪрд╛рд▓,рджрд╛рд▓,рдЖрд▓реВ рдФрд░ Iрдпрд╛рдЬ рд▓рдЧреЗрдЧрд╛, рдХрд╣рдХрд░ рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓ рд╕рд╛рдореАрдирд╛рде рдХреЗ рдШрд░ рдХрд╛ рд░рд╛Fрддрд╛ рдЬiрдж -рдЬiрдж рдирд╛рдкрдиреЗ рд▓рдЧрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди рдЬiрдж -рдЬiрдж рдХрд▓рдо `рдЦрд╕рдиреЗ рд▓рдЧрд╛ 50 рдпреМрддреЗ рдХрд╛ рдкреБрд░рдЬрд╛ 6рд▓рдЦрдиреЗ рдХрд╛ рдЬреЛ рд▓jрдп рдмрд╛рдк рдиреЗ рджрдпрд╛ рдерд╛ред рддреАрди рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓ рдореБрдЧрд╛O рдмреЛрд▓рд╛ рднреА рди рдерд╛ !рдХ рд╡рд╣ 7рдмFрддрд░ рдЫреЛреЬ рджрдпрд╛ рдФрд░ ,рдирддрдХрдоO рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдЪрд▓ рдкреЬрд╛ред ,рдирддрдХрдоO рд╕реЗ ,рдирдкрдЯрдХрд░ рдиреАрдо рдХ рджрд╛рддрди реВ рддреЛреЬрд╛ред рджрд╛рддрди реВ рдХрд░рдХреЗ рд╣реИ dрдбрдкрд╛рдЗрдк рд╕реЗ рдкрд╛рдиреА рднрд░рдХрд░ рд╣рд░-рд╣рд░ рдЧрдВрдЧреЗ,рдЬрдп рднреЛрд▓реЗрдирд╛рде,рдЬрдп рдмY реБ рд╡ рднрдЧрд╡рд╛рди рдХрд╛ рдЬреЛрд░-рдЬреЛрд░ рд╕реЗ рд╕6реБ рдорд░рди рдХрд░ рдирд╣рд╛рдиреЗ рд▓рдЧрд╛ред рд╡реИрд╕реЗ рддреЛ рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 11
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान कमOकाdड और दखावा से दरू था पर तु वह नािFतक त,नक भी न था। भगवान के E,त आFथावान था।नहा-धोकर एक बाiट पानी भरकर दरवाजे पर रखते हुए बोला गुलशन क मां मS नहा-धो 6लया।पानी Aपला दो। मुझे रोशनी के न,नहाल यौता दे ने जाना है । त,नक जiद करना। सोमवती-आनन-फानन म& उठR। एक लोटा पानी और =गलास रखते हुए बोल Jकना खाल पेट पानी नह ं पीना गुड़ लेकर आती हूं।गड़ ु खाकर पानी पानी। सुत1लाल-ठRक है भागवान। सोमवती कटोर म& गड़ ु लायी।सत ु 1लाल गड़ ु खाकर पानी पीया !फर ढं कार मारते हुए बोला गल ु शन क मां =चलम चढा दे ती तो आज का दन बहुत अQछा जाता। =चलम तो रोज चस ू ते हो चाहे गांजा क हो या त?बाकू क आज तक तो कुछ अQछा हुआ नह ं हां ढे र सारा कफ उगलते रहते हो 0या इसे अQछा कहोगे।खैर =चलम चढा लाती हूं ,उलाहने क खरु ाक दे कर सोमवती =चलम चढाई सत ु 1लाल को द । वह दनादन धआ ु ं उडाने लगा। त,नक भर म& हु0का ख टया से लटकाते हुए बोला गल ु शन अभी सो रहा है 0या। सोमवती अनसन ु ा कर द ।इतने म& वह जोर-जोर से गल ु शन को बल ु ाने लगा। सबेरे-सबेरे सुत1लाल के =चiलाने क आवाज सुनकर सोमवती =चढकर बोल 0य =चiला रहे हो। रात भर बेटवा जागकर यौते का पुरजा 6लखा है त,नक आंख लग गयी तो सोने दे ते। सुत1लाल-भागवान 0य =चढ रह हो यौता दे ने जाना है । यौते क शुJआत रोशनी के नाना से शुJ करना है । सोमवती-मS कहां मना कर रह हूं।तम ठहरे अंगठ ु ू ा छाप पढने 6लखने का मरम 0या जानो,!कतना माथापQची करनी पड़ती है । गल ु शन को दे खकर इतना xान तो हो जाना चा हये।वैसे भी अभी जा नह ं रहे हो। =चलम का धआ ु ं उड़ाये हो। भोले बाबा को भोग लगाओगे !फर धआ उड़ाओगे।जटाशंकर भी अभी नह ं आये। उनके आने म& भी दे र है । 7बना गांजा का धआ ु ु उड़ाये कभी घर नह ं छोड़े चाहे िजतना भी जJर काम रहा हो तो आज कैसे चले जाओगे। सुत1लाल-=च ता ना करो जटाशंकर भईया भी आने म& है उ हे भी पता है !क मझे क9रयापुर जाना है यौता दे ने वे भी जiद उठ गये है पोखर क तरफ गये है बस आने म& हS। सोमवती-अQछा पूर तैयार है ,दोFत यार सब जुटने वाले है तो इतनी जiद 0य मचा रहे हो।बेटवा को त,नक सो लेने दो।अभी तो तुमको घdटा भर से कम नह ं लगेगा।जटाशंकर भईया आयेगे।गांजा मल&गे,ना9रयल क रFसी जलेगी,आग बनेगी,गांजा पीओगे।ल ट ,दध ू और गुड़ के साथ खाओगे तब ना ढकार मारते हुए सम=धयाने जाओगे।इतने म& बेटवा क नींद पूर हो जायेगी। सुत1लाल-ठRक है भागवान नींद पूर क लेने दो।इतना ताना-मेहाना तो ना मारो सबेरे-सबेरे। जटाशंकर के साथ पूर गजे[ड.य क टोल आ धमक ,सभी 6मलकर खूब गा◌ाल भर-भर कर धआ ु ं उड़ा ह रहे थे !क गुलशन पुरिजय का बdडल अपने Aपताजी क तरफ बढ़ाते हुए बोला लो बापू ये लो यौते क परु िजयां।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 12
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓ рдЧреБрд▓рд╢рди рд╕реЗ рдкреБрд░рд┐рдЬрдпрд╛рдВ рд▓реЗрдХрд░ рдмрдЧрд▓ рдо& рд░рдЦ 6рд▓рдпрд╛редрдЗрддрдиреЗ рдо& рд╕реЛрдорд╡рддреА рдЖ рдЧрдпреА рдФрд░ рдмреЛрд▓ рдХрдм рд╕реЗ рдЗ рд╣ рдкреБрд░рд┐рдЬрдп рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ =рдЪiрд▓рд╛-рдЪреЛрдЯ рдХрд░ рд░рд╣реЗ рдереЗред рд▓реЛ рдкреБрд░рдЬреА рдФрд░ рдЬрд╛рдУрдВ рд╕рдо=рдзрдпрд╛рдиреЗ рд╡рд╣ рд╕рдордзрди рдХреЗ рд╣рд╛рде рдХрд╛ рдмрдирд╛ рдорд╛рд▓рдкреЛрд╡рд╛ рдЦрд╛ рд▓реЗрдирд╛ред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рд╕рдордзрди рдХреЗ рд╣рд╛рде рдХрд╛ рдорд╛рд▓рдкреЛрдЖ рдЦрд╛рдиреЗ рд╕реЗ рдкрд╣рд▓реЗ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХ рдорд╛рдВ рддреБ?рд╣рд╛рд░реЗ рд╣рд╛рде рдХ рд▓ рдЯ рджрдз реВ рдФрд░ рдЧреБреЬ рдХреЗ рд╕рд╛рде рдЦрд╛рдХрд░ рдЬрд╛рдЙрдВ рдЧрд╛ред рдЗрд╕рдХреЗ рдкрд╣рд▓реЗ рддреЛ рддреБрдордиреЗ рдХрднреА 7рдмрдирд╛ рдЦрд╛рдпреЗ рдШрд░ рдЫреЛреЬрдиреЗ рдирд╣ рдВ рдж редрдЖрдЬ рдХрд╣рд╛рдВ рд╕реВрд░рдЬ рдкрдЫреБ рд╕реЗ ,рдирдХрд▓ рдЧрдпрд╛ !рдХ рднреВрдЦреЗ рдкреЗрдЯ рдпреМрддрд╛ рджреЗ рдиреЗ рднреЗрдЬ рд░рд╣ рд╣реЛред рд╕реЛрдорд╡рддреА-рд╡реЛ рднреА рддреИрдпрд╛рд░ рд╣реИ ред рдЦрд╛рдУ рдФрд░ рдЬрд╛рдУрдВред рд┐рдЬрддрдиреА рджреЗ рд░ рдХрд░реЛрдЧреЗ рдзрдк реВ рдмреЭрддреА рдЬрд╛рдпреЗрдЧреАред рдЕрдЧрд░ рд▓реВ рд▓рдЧ рдЬрд╛рдпреЗрдЧреА рддреЛ рдмрд░рд╣ рдХреИрд╕реЗ рд╣реЛрдЧреА ?рдЕрднреА рд╕рдм рдХрд╛рдо рдмрд╛рдХ рд╣реИ ред рджреЛ рджрди рдо& рд╕рдм рдпреМрддрд╛ рдШрдо реБ рд╛ рд▓реЗрдирд╛ рд╣реИ ред рдЖрд╕рдкрд╛рд╕ рдХрд╛ рддреЛ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рд╣рд░ рд╕реЗ рднреЗрдЬрд╡рд╛ рджреЗ рдЧрд╛ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рд╣рд╛рдВ рдмрд╛рдмреВ рдЬреЛ рддрдо реБ рд╕реЗ рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗ рджреЗ рджреЗ рдирд╛редрдмрд╛рдХ рд╣рдо рдФрд░ рд╣рд░ рджреЗ рдЖрдПрдВрдЧреЗред рд╕рдд 7рдмiрдХреБрд▓ рдирд╣ рдВ рдЬрд╛рдУрдЧреЗред рдд? реБ 1рд▓рд╛рд▓-рдирд╣ рдВ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдпреМрддрд╛ рджреЗ рдиреЗ рддрдо реБ реБ рд╣рд╛рд░рд╛ рдЗ?рддрд╣рд╛рдирд╛ 6рд╕рд░ рдкрд░ рд╣реИ редрдЖ`рдЦрд░ рд╕рд╛рд▓ рдХ рдкрд░ )рд╛ рд╣реИ ред рдмреЗрдЯрд╛ рдкрд░ )рд╛ рдкрд╛рд╕ рдХрд░ рдЬрд╛рдУрдЧреЗ рддреЛ рдореЗрд░ рдЙ?рдореАрдж рдХреЛ рдкрд╛рдВрд╡ рд▓рдЧ рдЬрд╛рдпреЗрдЧреЗредрддрдо реБ рдШрд░ рдкрд░ рд░рд╣рдХрд░ рдЗрдирд╕реЗ -рдЙрдирд╕реЗ рдХрд╛рдо рдХрд░рд╡рд╛ рд▓реЗрдирд╛ рдкрд░ тЧМрд╛тЧМреБрдж рдХрд╣ рдВ рдЬрд╛рдирд╛ рдирд╣ рдВред рдпреМрддрд╛ рджреЗ рдирд╛ рдЙрддрдирд╛ рдЬJрд░ рдирд╣ рдВ рд╣реИ рд┐рдЬрддрдирд╛ рдкрд░ )рд╛ рджреЗ рдХрд░ рдкрд╛рд╕ рд╣реЛрдирд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдаRрдХ рд╣реИ рдмрд╛рдмреВред рддреБрдо рддреЛ рдЬрд╛рдУрдВред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рд╕рд╛рдЗ!рдХрд▓ ,рдирдХрд╛рд▓ рджреЛред рд╣рд╛рдВ рдмрд╛рдмреВ рдЕрднреА ,рдирдХрд╛рд▓ рджреЗ рддрд╛ рд╣реВрдВ, рдХрд╣рдХрд░ рдЧреБрд▓рд╢рди рдШрд░ рдо& рд╕реЗ рд╕рд╛рдЗ!рдХрд▓ ,рдирдХрд╛рд▓ рдХрд░ рд╕рд╛рдЗ!рдХрд▓ рд╕рд╛рдл !рдХрдпрд╛,рдЪреИрди рдо& рддреЗрд▓ рдбрд╛рд▓рд╛ рдЗрд╕рдХреЗ рдЕрдкрдиреЗ Aрдкрддрд╛рдЬреА рд╕реЗ рдмреЛрд▓рд╛ рд▓реЛ рдмрд╛рдмреВ рд╕рд╛рдЗ!рдХрд▓ рддреИрдпрд╛рд░ рд╣реЛ рдЧрдпреАред рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓ рд╕рд╛рдЗ!рдХрд▓ рдмреЗрдЯрд╡рд╛ рд╕реЗ рд▓реЗрддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓рд╛ рдмреЗрдЯрд╛ рдЗ?рддрд╣рд╛рди рдкрд░ рдпрд╛рджрд╛ Pрдпрд╛рди рджреЗ рдирд╛ред рдмрд╛рдХ рд╕рдм рдХрд╛рдо рдоS рдХрд░ рд▓реВрдВрдЧрд╛ рдХрд╣рддреЗ рд╣реБрдП рд╕рд╛рдЗ!рдХрд▓ рдХрд╛ рдкреИрдбрд▓ рдорд╛рд░ рджрдпрд╛ рдФрд░ ,рдирдХрд▓ рдкреЬрд╛ рдкрд┐GрдЪрдо рдХ рдУрд░ рд╕рдмрд╕реЗ рдкрд╣рд▓реЗ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рдирд╛рдирд╛ рдХреЛ рдмрд░рд╣ рдХрд╛ рдпреМрддрд╛ рджреЗ рдиреЗред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓ рд╕реЛрдорд╡рддреА рдХреЗ рдХрд╣реЗ рдЕрдиреБрд╕рд╛рд░ рджреЛ рджрди рдо& рджрд░реВ -рджрд░реВ рдХреЗ 9рд░GрддреЗрджрд╛рд░реЛ рдХреЛ рдпреМрддрд╛ рджреЗ рджрдпрд╛ рдЬрд╣рд╛рдВ рдирд╣ рдВ рдкрд╣реБрдВрдЪ рдкрд╛рдпрд╛ рд╡рд╣рд╛рдВ рдХреЗ рди реНрдпреМрддреЗ рдХ рд┐рдЬ?рдореЗрджрд╛рд░ рдЖрд╕рдкрд╛рд╕ рдХреЗ 9рд░GрддреЗрджрд╛рд░ рдХреЛ рд╕реМрдк рдХрд░ рдпреМрддрд╛ рджреЗ рдиреЗ рдХреЗ рдХрд╛рдо рдХ рдЗ,рддeреА рдХрд░ рд▓ ред рдЗрдзрд░ рд╕реЛрдорд╡рддреА рд░рд╛рд╢рди рдХреЗ рдЗ рддрдЬрд╛рдо рдо& рдЬреБрдЯ рдЧрдпреАред рдЧреЗрд╣реВрдВ,рд╕рд╛рдл рдХрд░рдирд╛,рдзреЛрдирд╛-рдмрдирдирд╛ Aрдкрд╕рд╡рд╛рдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдЪ0рдХ рднреЗрдЬрдирд╛ред рд╕рд░рд╕реЛ рд╕рд╛рдл рдХрд░ Aрдкрд░рд╛рдИ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рднреЗрдЬрдирд╛ред рджрдордп рддреА рддреЛ рдХреЛрдИ рдХрд╛рдо рдХрд░рдиреЗ рдХ рд┐Fрде,рдд рдо& рддреЛ рдереА рд╣ рдирд╣ рдВ рд╡рд╣ рди рд╣ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рд╕?рднрд╛рд▓ рд▓реЗ рд╡рд╣ рдмреЬреА рдмрд╛рдд рдереАред рд╕реЛрдорд╡рддреА рдХрднреА -рдХрднреА `рдЦрдВрдЭрдХрд░ рдмреЛрд▓ рджреЗ рддреА рджрдордп рддреА рди рд╣ рд╕реЗ рд▓реЬрдХ рдХреЛ рдирд╣ рдВ рд╕?рднрд╛рд▓ рдкрд░ рд░рд╣ рд╣реИ ред рддреВ рдмрддрд╛ рдоS рдмрд░рд╣ рдХреЗ рдЦрд╛рди-рдЦрдЪO рдХрд╛ рдЗ рддрдЬрд╛рдо рдХJрдВ !рдХ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рд▓реЗрдХрд░ рдмреИрдареВрдВред рддрдм рджрдордп рддреА рдХрд╣рддреА рдЕ?рдорд╛ рддреБ?рд╣рд╛рд░ рдЧреЛрдж рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рднрд╛ рд░рд╣ рд╣реИ ред рд╣рдорд╛рд░ рддреЛ рдЬреИрд╕реЗ рдХрд╛рдЯрдиреЗ рдХреЛ рджреМреЬрд╛ рд░рд╣ рд╣реИ рддрднреА рддреЛ рдЧреЛрдж рдо& рдЖрддреЗ рд╣ =рдЪiрд▓рд╛рдиреЗ рд▓рдЧрддреА рд╣реИ редрддреБрдо рднреА рддреЛ рдЕ?рдорд╛ рдЧреЛрдж рдо& рд▓реЗрдХрд░ рд╣рд▓рд╛рддреА рд░рд╣рддреА рд╣реЛ рдФрд░ рд╡реЛ рдореБрдЭрд╕реЗ рд╣реЛ рдирд╣ рдВ рдкрд╛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рд╣рд╛рдВ рдмрд╣реВ рдореВрд▓ рдзрди рд╕реЗ рдирд╣ рдВ рд╕реВрдж рд╕реЗ рд▓рдЧрд╛рд╡ рд╣реЛрддрд╛ рд╣реИ,рд╡рд╣ рд╣рд╛рд▓ рдореЗрд░рд╛ рд╣реИ ред рд╣рдорд╛рд░ рдЦрд╛рдирджрд╛рди рдХ рдирдИ рдкреМрдз рд╣реИ рд▓рдЧрд╛рд╡ рд╣рдо& рдирд╣ рдВ !рдХрд╕рдХреЛ рд╣реЛрдЧрд╛ред рднреЗрд▓ рд╣ рддреБрдордиреЗ рдмреЗрдЯрд╡рд╛ рдирд╣ рдВ рдкреИрджрд╛ !рдХрдпрд╛ рдмреА рдЯрдпрд╛ рддреЛ рдкреИрджрд╛ !рдХрдпрд╛ рд╣реИ ред рдпрд╣ рдмреА рдЯрдпрд╛ рд╣рдорд╛рд░реЗ 6рд▓рдпреЗ рддреЛ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИред рдмрд░рд╣ 7рдмрдд рдЬрд╛рдпреЗ рдЗрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж рддреЛ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рдЦреЗрд▓рд╛рдирд╛ рд╣реИ ред рдЬрдм рд╕реЗ рд░реЛрд╢рдиреА рдкреИрджрд╛ рд╣реБрдИ рджреЗ рдЦреЛ рдЙрд╕рдХреЗ рджрд╛рджрд╛ рдХрд╛ рдЪреЗрд╣рд░рд╛ `рдЦрд▓ рдЧрдпрд╛ рд╣реИ ред рдЙрдирдХреЛ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 13
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдЕрд▓рд╛рд╡рд╛ рдХреБрдЫ рдирд╣ рдВ рд╕реВрдЭ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рд┐рдЬрддрдирд╛ рдЦрд╢ реБ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рдкрд╛рдХрд░ рдЦрд╢ реБ рд╣реИ рдЙрддрдирд╛ рдЦрд╢ реБ рддреЛ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЗ рдЬрди реНрдо рдкрд░ рдирд╣ рдВ рдереЗред рдЗрддрдиреЗ рдо& рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓ рднреВрд╕рд╛ рдХрд╛ рдЧрдЯрдард░ рдкрдЯрдХрддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓рд╛ рдХрд╣рд╛рдВ рдЦрд╢ реБ реА 6рдорд▓ рд░рд╣ рд╣реИ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХ рдорд╛рдВ рдХрдм рдоS wтЧМреБтЧМрд╛рд╢ рди рдерд╛редрдЕрд░реЗ рдЕрдм рджрд╛рджрд╛тЧМреА рдмрди рдЧрдпреА рд╣реИ ред рдЕрдм рддреЛ рдореЗрд░ 6рд╢рдХрд╛рдпрдд рдХрд░рдирд╛ рдм рдж рдХрд░ рджреЗ ред рдкреЛрддреАрдкреЛрддрд╛,рдирд╛,рддрди-рдирд╛,рддрдп рд╕реЗ 6рд╢рдХрд╛рдпрдд рд╣ рдХрд░рддреА рд░рд╣реЛрдЧреАред рдХрдм рд╕реЗ рднреВрдпрд╛ рдкреЬрд╛ рдерд╛ рдЖрдзрд╛ рдЙреЬ рдЧрдпрд╛ред рдоS рдпреМрддрд╛ рджреЗ рдиреЗ рдо& рд▓рдЧ рдЧрдпрд╛ рдерд╛ред рддреБрдордХреЛ рдврдХ рддреЛ рджреЗ рдирд╛ рдерд╛ред рдЦ6рд▓рд╣рд╛рди рдо& IрдЙ.тЧМрд╛-рдкреЬрд╛ рднреВрд╕рд╛ рдЖрдзрд╛ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ред рд╕реЛрдорд╡рддреА-рдХреИрд╕реЗ рдЬрд╛рддреА рдд,рдирдХ рдлреБрд╕Oрдд рд▓реЗрдиреЗ рджреЗ рддреЗ рд╣реЛред рдмрд░рд╣ рдХреЛ рдЯрд╛рд▓ рджреЗ рддреЗ,рдЬ рдо рджрди рдордирд╛ рд▓реЗрддреЗред рддрдм рддрдХ рдмреЗрдЯрд╡рд╛ рдХреБрдЫ рдХрдорд╛рдиреЗ рдзрдорд╛рдиреЗ рд▓рд╛рдпрдХ рд╣реЛ рдЬрд╛рддрд╛ред рддрдо реБ рдХреЛ рддреЛ рдмрдв реВ рд╣\рдбреА рдерд░реВ рдиреЗ рдХрд╛ рд╢реМрдХ рдЪрдврд╛ рд╣реИ рддреЛ рдоS 0рдпрд╛ рдХJрдВред рдШрд░ рдХрд╛ рдХрд╛рдо рдХрд░рд╡рд╛ рд▓реЛ рдЪрд╛рд╣реЗ рдмрд╛рд╣рд░ рдХрд╛ред рджреЗ рдЦреЛ рдд? реБ рд╣рд╛рд░ рдкреЛрддреА рдХрдм рд╕реЗ =рдЪiрд▓рд╛ рд░рд╣ рд╣реИ ред рдд,рдирдХ рдЧреЗрд╣реВрдВ рдзреЛрдиреЗ рдмреИрдаR рдереА рд╡рд╣ рднреА рдЪреИрди рд╕реЗ рдирд╣ рдВ рдХрд░ рдкрд╛рдпреАред =рдЪiрд▓рд╛рдиреЗ рд▓рдЧреА рддреЛ рдЧреЛрдж рдо& рд▓реЗрдХрд░ рдШdрдЯреЛ рд╣рд▓рд╛рддреА рд░рд╣ рддрдм рдЬрд╛рдХрд░ рд╕реЛрдИ рдФрд░ рдоS рдЧреЗрд╣реВрдВ рдзреЛ рдкрд╛рдпреА рд╣реВрдВред рд╢рд╛рдо рдХреЛ рдЪ0рдХрд░ рдкрд░ рдбрд╛рд▓ рдЖрдирд╛ред 7рдмрдЬрд▓ рдХрд╛ рдХреЛрдИ рднрд░реЛрд╕рд╛ рдирд╣ рдВ рд╣реИ рдЖрдпреЗрдЧреА !рдХ рдирд╣ рдВред рджреЗ рдЦ рд░рд╣реЗ рд╣реЛ рд╣рдкрддреЗ-рд╣рдкрддреЗ рднрд░ рдирд╣ рдВ рдЖ рд░рд╣ рд╣реИ ред рдЖрдЬ рдХрд▓ рджреЗ рдЦ рд▓реЗрдирд╛ред 7рдмрдЬрд▓ рдЖ рдЧрдпреА рддреЛ рдкреАрд╕ рдЬрд╛рдпреЗрдЧрд╛ рдирд╣ рдВ рддреЛ рдкрд░рд╕реЛ рд╕рдмреЗрд░реЗ рд▓рд╛рд▓рдЧрдВрдЬ рд▓реЗрдХрд░ рдЬрд╛рдХрд░ рдЗрдВрдЬрди рд╕реЗ рдкреАрд╕рд╡рд╛ рд▓рд╛рдирд╛ред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓ рдФрд░ рд╕реЛрдорд╡рддреА рдХ рдмрд╣рд╕ рдЪрд▓ рд░рд╣ рдереА рдЗрд╕реА рдмреАрдЪ рдЧреБрд▓рд╢рди рддреЗрд▓ рдкреЗрд░рд╡рд╛ рдХрд░ рдЖ рдЧрдпрд╛редрд╕рд╛рдЗ!рдХрд▓ рдУрд╕рд╛рд░ рдХреЗ рд╕рд╣рд╛рд░реЗ рдЦреЬрд╛ рдХрд░рддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓рд╛ рд▓реЛ рдорд╛рдВ рддреЗрд▓ рддреЛ рдкреЗрд░рд╛ рдЧрдпрд╛ред рдЧреЗрд╣реВрдВ рдкреАрд╕рд╛рдирд╛ рдмрд╛рдХ рд╣реИ ред рдЖрдЬ рд╕реЗ 7рдмрдЬрд▓ рд░рд╛рдд рдо& рдЖрдПрдЧреАред рдЕрдЧрд░ рдЧреЗрд╣реВрдВ рд╕рд╛рдл рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рд╣реЛрддреЛ рдорд╛рдВ рдЕрднреА рдмрдВрд╢реА рдХ рдЪ0рдХ рдкрд░ рд░рдЦ рдЖрддрд╛ рд╣реВрдВред рд╕реЛрдорд╡рддреА-рдмреЗрдЯрд╡рд╛ рджреЗ рдЦ рд░рд╣реЗ рд╣реЛред рдЧреЗрд╣реВрдВ рдзреЛрдХрд░ рдлреИрд▓рд╛рдпреА рд╣реВрдВ рд╕реБрдмрд╣ рд╕реЗ рдЗрд╕реА рдХрд╛рдо рдо& рд▓рдЧреА рд╣реВрдВред рд╢рд╛рдо рдХреЛ рджреЗ рдЖрдирд╛ред рд╢рд╛рдо рддрдХ рд╕реВрдЦ рдЬрд╛рдпреЗрдЧрд╛редрд░рд╛рдд рдо& рдкреАрд╕ рджреЗ рдЧрд╛ред рд╣рд╛рдВ рдПрдХ рдмрд╛рдд Pрдпрд╛рди рд░рдЦрдирд╛ рдЬрдм рдЖрдЯрд╛ рд▓рд╛рдирд╛ рддреЛ рдЬреЛрдЦрдХрд░ рд▓рд╛рдирд╛ред AрдкрдЫрд▓ рдмрд╛рд░ рдЖрдЯрд╛ рдХрдо рдерд╛ред рдмрдВрд╢реА рдХ рд╣рдВ 6рд╕рдиреА рдкреВрд░ рдбрд╛рдХреВ рд╣реИ ред рдмреЛрд▓ рднреА рджреЗ рдирд╛ рдмрдВрд╢реА рдЖрдЯрд╛ рдХрдо рдирд╣ рдВ рд╣реЛрдирд╛ рдЪрд╛ рд╣рдпреЗредрдЕQрдЫрд╛ рдкреАрд╕рдирд╛ ,рдзреЛрдпрд╛-рдмрдирд╛рдпрд╛ рдЧреЗрд╣реВрдВ рд╣S рдкрд░реЛрдЬрди рдХрд╛ рдХрд╛рдо рд╣реИ ,рдЗ рдЬрдд рдХрд╛ wрдпрд╛рд▓ рд░рдЦрдирд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╣рд╛рдВ рдорд╛рдВ рдкрд╣рд▓реЗ рднреА рдмреЛрд▓ рдЪрдХ реБ рд╛ рд╣реВрдВред рдпрд╣ рдмрд╛рдд рднреА рдмрддрд╛ рдЪрдХ реБ рд╛ рд╣реВрдВ !рдХ AрдкрдЫрд▓ рдмрд╛рд░ рдореЗрд░рд╛ рдЖрдЯрд╛ рдХрдо рд╕реЗ рдХрдо рджреЛ !рдХрд▓реЛ рдХрдо рдерд╛ рдк uрд╣ !рдХрд▓ рдХреЛ рдЬрдЧрд╣ рдмрд╛рд░рд╣ !рдХрд▓реЛ ,рдирдХрд▓рд╛ рдерд╛ред рдорд╛рдВ рдШрд░ рдо& рддреМрд▓ рдереА рдкрд░ рд╡реЛ рдорд╛рдирдиреЗ рдХреЛ рддреИрдпрд╛рд░ рдирд╛ рдерд╛ред 0рдпрд╛ рдХрд░реЗ рдЖрд╕рдкрд╛рд╕ рдХреЛрдИ рдЪ0рдХ рднреА рддреЛ рдирд╣ рдВ рд╣реИ рдЪрд╛рд░ рдХреЛрд╕ рджрд░реВ рдЖрдЯрд╛ рдкреАрд╕рд╛рдиреЗ рдЬрд╛рдУрдВ !рдХрд░рд╛рдпрд╛ рднрд╛реЬрд╛ рдФрд░ рдкреВрд░рд╛ рджрди рдЖрдЯрд╛ рдкреАрд╕рд╛рдиреЗ рдо& рдЪрд▓рд╛ рдЬрд╛рдпреЗрдЧрд╛ред рдмрд╛рдХ рдХрд╛рдо рднреА рддреЛ рдХрд░рдирд╛ рд╣реИ редрдкWрддрд▓ рдФрд░ рдкреБрд░рд╡рд╛ рд▓рд╛рдирд╛ рд╣реИ редрдмрдЪрд╛ рднреА рджреЛ рдмрд╕ рджреЛ рджрди рд╣реИ рдЕреИрд░ рдХрд╛рдо !рдХрддрдирд╛ рд╕рд╛рд░рд╛ рд╣реИ ред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рддреБрдо рд╕реЗ рдЬреЛ рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗ рдХрд░ рд▓реЛред рдкрд░реЛрдЬрди рдХ =рдЪ рддрд╛ рдордд рдХрд░реЛредрддреБ?рд╣рд╛рд░рд╛ рдЗ?рддрд╣рд╛рди рднреА рддреЛ 6рд╕рд░ рдкрд░ рд╣реИ ред рддреБрдо рдЗ?рддрд╣рд╛рди рдХ рддреИрдпрд╛рд░ рдХрд░реЛред рдкрд░реЛрдЬрди рдХрд╛рдо рдоS рд╕?рднрд╛рд▓ рд▓реВрдВрдЧрд╛ред рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рдЫреЛрдЯреЗ рдорд╛рдВ рдХреЛ рдПрдХ рджрди рдкрд╣рд▓реЗ рдЖрдиреЗ рдХреЛ рдХрд╣ рдЖрдпрд╛ рд╣реВрдВред рд╡реЛ рдЬрд╛рдпреЗрдЧрд╛ рддреЛ рдмрд╣реБрдд рд╕рд╛рд░рд╛ рдХрд╛рдо рдЦрдж реБ рдХрд░ рд▓реЗрдЧрд╛ред рдоS рднреА рдЪрд╛рд╣рддрд╛ рдерд╛ !рдХ рдмрд░рд╣ рдХреЛ рдЯрд╛рд▓ рджрдВ редреВ рд╕реБрдирдиреЗ рдо& рдЖрдпрд╛ !рдХ рдмFрддреА рдХреЗ рдХреБрдЫ рд▓реЛрдЧ рдХрд╣ рд░рд╣реЗ рд╣реИ !рдХ рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓ рдмреА рдЯрдпрд╛ рдХреЗ
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 14
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдЬ рдо рдХреЛ рд╡рд░рджрд╛рди рдорд╛рди рд░рд╣рд╛ рдерд╛ред рджреЗ рдЦреЛ рд╣рд╡рд╛ ,рдирдХрд╛рд▓ рдЧрдпреА рдмрд░рд╣ рдЯрд╛рд▓ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рдЯрд╛рд▓рдо-рдЯрд╛рд▓ рдХрд░рдХреЗ рдмрд░рд╣ рдХреЗ рдЦрдЪg рд╕реЗ рдмрдЪ рдЬрд╛рдпреЗрдЧрд╛ред рдЕрд░реЗ рдмреА рдЯрдпрд╛ рдХреЗ рдЬ рдо рдкрд░ рдЗрд╕ рдмFрддреА рдо& рдкреИрд╕реЗ рд╡рд╛рд▓реЛ рдиреЗ
рдмрд░рд╣ рдирд╣ рдВ
!рдХрдпрд╛ рддреЛ рдЬрдореАрджрд╛рд░ рдХреЗ рдЦреЗрдд рдо& рдкрд╕реАрдирд╛ рдмрд╣рд╛рдиреЗ рд╡рд╛рд▓рд╛ 0рдпрд╛ рдмрд░рд╣ рдХрд░реЗ рдЧрд╛ред рдоS рдк9рд░рд╡рд╛рд░ рдХреЗ рд╢рд╛рди рдкрд░ рдорд░6рдордЯ рд╕рдХрддрд╛ рд╣реВрдВ рддреЛ рд░реЛрд╢рдиреА рдХ рдмрд░рд╣ 0рдп рдирд╣ рдВ рдХJрдВрдЧрд╛ред рдоS рд░реЛрд╢рдиреА рдХ рдмрд░рд╣ рдХрд░рдХреЗ рдЗрди рдмFрддреА рдХ рдЖрдВрдЦ рдЦреЛрд▓ рджрдВ рдЧ реВ рд╛ рддрд╛!рдХ рдЗрдирдХреЛ рднреА рдкрддрд╛ рдЪрд▓реЗ !рдХ рдоS рдЬреЛ рдХрд╣рддрд╛ рд╣реВрдВ рдХрд░рддрд╛ рд╣реВрдВ рднрд▓реЗ рд╣ рдЧрд░ рдм 0рдпрд╛ рдЖрдЬ рдЧрд░ рдмреА рд╣реИ рдХрд▓ рдЕрдореАрд░ рдЖрдпреЗрдЧреАред рдмреЗрдЯрд╡рд╛ рдмреА6рдП6рдХ рдкрдврд╛рдИ рдХрд░ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ рдХрд▓ рдиреМрдХрд░
рд╡рд╛рд▓ рд╣реВрдВ рддреЛ 6рдорд▓
рдЬрд╛рдпреЗрдЧреА рддреЛ 0рдпрд╛ рдореЗрд░рд╛ рджрди рдмрджрд▓реЗ рдо& рдЯрд╛рдЗрдо рд▓рдЧреЗрдЧрд╛ред рдмреЗрдЯрд╛ рдж,реБ рдирдпрд╛ рдЙ?рдореАрдж рдкрд░ рдЯрдХ рд╣реИ ред рдоS рдд? реБ рд╣рд╛рд░ рдпреЛvрдпрддрд╛ рд╕реЗ рдЙ?рдореАрдж рд▓рдЧрд╛ рдмреИрдард╛ рд╣реВрдВред рдпрд╣ рдореЗрд░реЗ рдЬреАрд╡рди рдХрд╛ рдордХрд╕рдж рднреА рд╣реИ ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдмрд╛рдмреВ рдореЗрд░ рдкрдврд╛рдИ рдХрд╛ =рдЪ рддрд╛ рддрдо реБ рдирд╛ рдХрд░реЛред рдоS рд░рд╛рдд рдо& рдЬрд╛рдЧрдХрд░ рдкрдв рд▓реЗрддрд╛ рд╣реВрдВред рдПрдХ рдкреЗрдкрд░ рдмрдЪрд╛ рд╣S рд╡рд╣ рднреА рдЕQрдЫрд╛ рдЬрд╛рдпреЗрдЧрд╛редрддрдо реБ рдЕрдХреЗрд▓реЗ рдХреИрд╕реЗ рд╕рд╛рд░рд╛ рдХрд╛рдо рдХрдк рдкрд╛рдУрдЧреЗред рдШрд░ рдХреЗ рдХрд╛рдо рдХреЗ рд╕рд╛рде рдЬрдореАрдВрджрд╛рд░ рдХрд╛ рдХрд╛рдо рднреА рддреЛ рддрдо реБ рдХреЛ рдХрд░рдирд╛ рд╣реИ ред рдЬрдореАрдВрджрд╛рд░ рдХрд╛ рдмреЬрд╛ рдЕрдЬрдмрдмрд╣рд╛рджрд░реБ рдХрд▓ рдЖрдХрд░ рдорд╛рдВ рдХреЛ !рдХрддрдирд╛ рд╕рди реБ рд╛ рдЧрдпрд╛ред рдмрд╛рдмреВ рдЧрд╛рдВрд╡ рдХреЗ рдЬрдореАрджрд╛рд░ рдХреЗ рдЦреЗрдд рдо& рдХрд╛рдо рдХрд░рдиреЗ рд╕реЗ рдм рдврдпрд╛ рддреЛ рдпреЗ рд╣реИ !рдХ рдмрдирд╛рд░рд╕ рдо& рдЬрд╛рдХрд░ 9рд░0рд╢рд╛ рдЪрд▓рд╛ рд▓реЗред9рд░0рд╢рд╛ рдЪрд╛рд▓рдХреЛ рдХ рдХреБрдЫ рддреЛ рдЗ рдЬрдд рд╣реИ рдкрд░ рдЬрдореАрджрд╛рд░ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдордЬрджрд░реВ рдФрд░ рдЙрдирдХрд╛ рдк9рд░рд╡рд╛рд░ рдЬреИрд╕реЗ рдЦреЗрдд рдХ рдореВрд▓ рд╣реИ ред рдореБрдЭреЗ рдХрд╣ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ рдЧреБрд▓рд╢рди рддреВ рдорд╛FрдЯрд░ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рд╣реИ рдореЗрд░реЗ рдЪрд╛рдЪрд╛ рдХреЗ рд▓реЬрдХреЛ рдХреЛ рдЯрдпреВрд╢рди рдкрдврд╛рдиреЗ рд▓рдЧрд╛ рд╣реИ редрдореЗрд░ рд╣рд╡реЗрд▓ рдо& рдореЗрд░реЗ рдордЬрджрд░реВ рдХрд╛ рдмреЗрдЯрд╛ рдЖрдХрд░ рдЯрдпреВрд╢рди рдкрдврд╛рдпреЗ рдореБрдЭреЗ рдмрджрд╛Oрд╢ реНрдд рдирд╣ рдВредрдЖрдЬ рд╕реЗ рдоS рдмрд░рдЦрдирд╛рде рдХреЗ рдмQрдЪ рдХреЛ рдкрдврд╛рдиреЗ рдирд╣ рдВ рдЬрд╛рдЙрдВ рдЧрд╛ рддреБрдо рдХрд╣ рджреЗ рдирд╛ред рджрд╕-рдмреАрд╕ Jрдкрдпрд╛ рджреЗ рдЧреЗредрдкрддрд╛ рдЪрд▓рд╛ !рдХ рджрдЬ O рдЕрдЬрдмрдмрд╣рд╛рджy рдФрд░ рдЙрд╕рдХреЗ рд╕рд╛рдереА 6рдорд▓рдХрд░ рдореЗрд░ рд╣\рдбреА рдкрд╕рд▓ рддреЛреЬ реБ рди рджреЗ рд╡рд╣ рдЦрдж реБ рдХрдИ рд╕рд╛рд▓ рд╕реЗ рдПрдХ рд╣ 0рд▓рд╛рд╕ рдо& рдкреЬрд╛ рдерд╛ред рдлрдЬ1 рддрд░ рдХреЗ рд╕реЗ рдкреИрд╕рд╛ рдХреЗ рдмрд▓ рдкрд░ рдмрд╛рд░рд╣рд╡реАрдВ рдкрд╛рд╕ рд╣реБрдЖ рд╣реИ ред рдмреА6рдП6рдХ рдХрд╣ рдВ рд╕реЗ рдлрдЬ1 [рдбZреА рдЦрд░ рдж рд▓реЗрдЧрд╛редрдмрд╛рдмреВ рдЙрд╕рдХрд╛ рдХреЛрдИ рднрд░реЛрд╕рд╛ рдирд╣ рдВ рд╣реИ редрдХреБрдЫ рднреА рдХрд░ рд╕рддрд╛ рд╣реВрдВред рдорд╛рдВ рд╕реЗ рдЗрддрдиреЗ рдЧреБFрд╕реЗ рдо& рдмрд╛рдд рдХрд░ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ рд▓рдЧ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ !рдХ рдЙрд╕рдХреЗ рдЖрдВрдЦ рдо& рдЦрди реВ рдЙрддрд░ рдЖрдпрд╛ рд╣реЛред рдЫреЛрдЯреЗ рд▓реЛрдЧ рдХ рд╕реБрдирд╡рд╛рдИ рдХрд╣рд╛ рд╣реЛрддреА рд╣реИ ред рдЗ?рддрд╣рд╛рди рджреЗ рдХрд░ рдоS рджiрд▓ рдЪрд▓рд╛ рдЬрд╛рдЙреВрдВ рдЧрд╛редрд╡рд╣рд╛рдВ рдЬрд╛рдХрд░ рдХреЛрдИ рдХрд╛рдо-рдзрдВрдзрд╛ рдХрд░ рд▓реВрдВрдЧрд╛ рдФрд░ рд╕рд╛рде рдо& рдкрдврд╛рдИ рднреА рдХрд░рддрд╛ рд░рд╣реВрдВрдЧрд╛ред рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓-рдмреЗрдЯрд╛ рдкрд░реЛрдЬрди 7рдмрдд рдЬрд╛рдиреЗ рджреЛредрдЗ?рддрд╣рд╛рди рджреЗ рджреЛред рдирддреАрдЬрд╛ рдЖ рдЬрд╛рдиреЗ рджреЛред рдЗрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж рджiрд▓ рдЬрд╛рдирд╛ред рджiрд▓ рдо& рддреБрдордХреЛ рдХреЛрдИ рддрдХрд▓ рдл рдирд╣ рдВ рд╣реЛрдЧреАред рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рдирд╛рдирд╛ рддреЛ рджiрд▓ рдо& рд╣ рд╣ рд░рд╛рд▓рд╛рд▓ рджрд░реЛрдЧрд╛ рд╣реИ редрджрдорд╛рдж рдХ рдорджрдж рддреЛ рдЬJрд░ рдХрд░реЗ рдЧреЗред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдмрд╛рдмреВ рдЦреИрд░рд╛рдд рдирд╣ рдВ рдЪрд╛ рд╣рдпреЗ рдореБрдЭредреЗ рдоS рд╕%рдЬреА рдоdрдбреА рдо& рдЫiрд▓ рдвреЛ рд▓реВрдВрдЧрд╛ рдкрд░ !рдХрд╕реА рдкрд░ рдмреЛрдЭ рдирд╣ рдВ рдмрдиреВрдВрдЧрд╛ рдЪрд╛рд╣реЗ рд╣рдорд╛рд░реЗ рд╕рд╕реБрд░рдЬреА рд╣ 0рдп рди рд░рд╣реЗред рд╕реЛрдорд╡рддреА-рддреБрдо рдмрд╛рдк рдмреЗрдЯреЗ рдХреМрди рд╕реЗ рдмрд╛рдд рд▓реЗрдХрд░ рдмреИрда рдЧрдпреЗред рдЫRрдВрдХ рдЖрд╡реЗ рдХрд▓ рдЖрдЬ рд╕реЗ рд╣ рдореБрдВрд╣ рдмрд╛ рд░рд╣реЗ рд╣реЛредрдмрд░рд╣ 6рд╕рд░ рдкрд░ рд╣реИ ред рдкреИрд╕рд╛-рдХреМрдбреА рдХ рдм рджреЛрдмFрдд рдХрд░рдирд╛ рд╣реИ ред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рдЕрд░реЗ рдмрд╛рдВрд╕ рдХрд╛ рдкреИрд╕рд╛ рдЦ6рд▓рд╣рд╛рд░ рдирд╣ рдВ рджреЗ рдЧрдпрд╛ 0рдпрд╛ ? рдкрд░реЛрд╕реЗ рд╣ рджреЗ рдиреЗ рд╡рд╛рд▓рд╛ рдерд╛редрднреИрд╕ рдХреЗ рдм&рдЪ рдо& рд╕реЗ рдХреБрдЫ рдмрдЪрд╛ рд╣реИ !рдХ рдирд╣ рдВ ? рд╕реЛрдорд╡рддреА-рдХреБрдЫ рдирд╣ рдВ рдмрдЪрд╛ рд╣реИ рджрд╕ рджрди рд╕реЗ рдЬреЛ рдЦрдЪO рд╣реЛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рдХрд╣рд╛рдВ рд╕реЗ рдЖ рд░рд╣рд╛ рд╣Sред рд╡рд╣ рдкреИрд╕рд╛ рдерд╛ рдирд╛ред рдоS рдШрд░ рдо& рдмрдирд╛ рддреЛ рдирд╣ рдВ рд░рд╣ рд╣реВрдВред рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓-рдаRрдХ рд╣реИ рднрд╛рдЧрд╡рд╛рди,рд╢рд╛рдо рддрдХ рдкреИрд╕рд╛ рдХ sрдпрд╡Fрдерд╛ рдХрд░ рд▓рдВрдЧ реВ рд╛ред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 15
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рд╕реЛрдорд╡рддреА-рдХрд╣рд╛рдВ рд╕реЗ рдХрд░ рд▓реЛрдЧреЗред рдЬреБрдЖ рддреЛ рдирд╣ рдВ рд▓рдЧрд╛рдиреЗ рд╡рд╛рд▓реЗ рд╣реЛред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рднрд╛рдЧрд╡рд╛рди рдЬреБрдЖ рдЬрд╡рд╛рдиреА рдо& рдирд╣ рдВ рд▓рдЧрд╛рдпрд╛ рддреЛ рдмреБрдвреМрддреА рдо& рд▓рдЧрд╛рдЙреВрдВ рдЧрд╛редрдЦ6рд▓рд╣рд╛рд░ рдХреЗ рдкрд╛рд╕ рдЬрд╛рддрд╛ рд╣реВрдВ рдмрд╛рдВрд╕ рдХреЗ рдм&рдЪ рдХрд╛ рдкреИрд╕рд╛ рд▓реЗрдХрд░ рд░рд╣реВрдВрдЧрд╛ред рдмрд╛рдВрд╕ рдЦрд╛рди рдЦрдЪO рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдмреЗрдЪрд╛ рдерд╛ рдирд╛ред рдмрд╛рдВрд╕ рдмреЗрдЪрдиреЗ рдХрд╛ рд╢реМрдХ рддреЛ рдирд╣ рдВ рдерд╛ рдореБрдЭредреЗ рдмрдХрд░реЗ рдХ рдмрд╛рдд рдЪреАрдХ рд╕реЗ рдк0рдХ рдХреЛ рдЧрдпреА рд╣реИ , рдЪрд╛рд░ рд╕реМ рд╡рд╣ рджреЗ рджреЗ рдЧрд╛ред рдЗ рдЬрдд рд░рд╣ рдЬрд╛рдпреЗрдЧреАред рдмрд╕ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХ рдорд╛рдВ рддрд╛рдирд╛ рдордд рдорд╛рд░рд╛рдХрд░ред рд╕реЛрдорд╡рддреА-рджреЗ рдЦреЛ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЗ рдмрд╛рдмреВ рдЭреВрда рдордд рдмреЛрд▓реЛ рдХрднреА рддрд╛рдирд╛ рдорд╛тЧМрд╛рд░ рд╣реВрдВ !рдХ рдЖрдЬ рд╣ рдорд╛тЧМрд╛рд░рдиреЗ рдЧрд▓ ред рд╕рд╣ рдмрд╛рдд рдХрд╣ рдж рддреЛ рддрдо реБ рджрд▓ рд╕реЗ рд▓рдЧрд╛ рд░рд╣реЗ рд╣реЛред рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓-рдЪрд▓реЛ рдаRрдХ рд╣реИ рдореЗрд░ рд╣ рдЧрд▓рддреА рд╣реИ ред рдкрд░реЛрдЬрди рдХреЗ рдмрд╛рд░реЗ рдо& рд╕реЛрдЪреЛред рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓,рд╕реЛрдорд╡рддреА рдФрд░ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдмрд░рд╣ рдХреЗ рдЗ рддрдЬрд╛рдо рдкрд░ рдЗ рддрдЬрд╛рдо рдо& рдЬреБрдЯ рдЧрдпреЗред рдмрд░рд╣ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд░рд╛рд╢рди,рдорд╕рд╛рд▓рд╛ рддреЗрд▓ рдЪрд╛рд╡рд▓,рдЖрдЯрд╛ рдЖрд▓реВ рд╕рдм рд╕рд╛рдорд╛рди рдПрдХ рджрди рдкрд╣рд▓реЗ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рднрд╛рдЧ рджреМреЬрдХрд░ рдШрд░ рдо& рд▓рд╛рдХрд░ рд░рдЦ рджрдпрд╛редрд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓ рдХреЛ рддреЛ рд╡реИрд╕реЗ рд╣ рдлреБрд╕Oрдд рдирд╣ рдВ рд░рд╣рддреА рдереАред рджрди рдо& рдЬрдореАрджрд╛рд░ рдХрд╛ рдЦреЗрдд рдФрд░ рдХреЛрдаR рд╕рдм реБ рд╣-рд╢рд╛рдо рдЧрдЬреЗреЬреА рдпрд╛рд░ рдХ рд╕рдВрдЧрдд рдкрд░ рддреБ рдкреЛрддреА рдХ рдмрд░рд╣ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓ рдЦрдм реВ рднрд╛рдЧ-рджреМреЬ !рдХрдпрд╛редрдЗрддрдирд╛ рднрд╛рдЧ-рджреМреЬ рддреЛ рдмреЗрдЯрд╛-рдмреЗрдЯ рдХреЗ %рдпрд╛рд╣ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдирд╣ рдВ !рдХрдпрд╛ рдерд╛ред рд╕рдм рднрд╛рдЧ рджреМреЬ рдХрд╛ рдХрд╛рдо рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЗ рд┐рдЬ?рдореЗ рд╣реЛрддрд╛ рдерд╛ред рддрднреА рддреЛ рд╕реЛрдорд╡рддреА рдиреЗ рдХрд╣ рджрдпрд╛ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЗ рдмрд╛рдмреВ рдЗрддрдиреА рднрд╛рдЧ рджреМрдб 7рдм рдЯрдпрд╛ рдХреЗ %рдпрд╛рд╣ рдо& !рдХрдпреЗ рд╣реЛрддреЗ рддреЛ рдЧреБрд▓рд╢рди рдмреАрдорд╛рд░ рдирд╣ рдВ рд╣реБрдЖ рд╣реЛрддрд╛редрдЦрдж реБ рдпрд╛рд░ рдХреЗ рд╕рд╛рде рдзрдЖ реБ рдВ рдЙреЬрд╛рдиреЗ рдо& рдордЧрди рдереЗ рдмреЗрдЪрд╛рд░рд╛ рдЧреБрд▓рд╢рди рднрд╛рдЧ рджреМреЬ рдо& рдЖ`рдЦрд░рдХрд╛рд░ рдмрд╛рд░рд╛рдд Aрд╡рджрд╛ рд╣реЛрддреЗ рд╣ рдмреЗрдЪрд╛рд░рд╛ рдмреАрдорд╛рд░ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рд╣рдкрддреЗ рднреА рдЦ рдЯрдпрд╛ рдкрд░ рдкреЬрд╛ рд░рд╣рд╛ред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рдЧреБрд▓рд╢рди рдХ рдорд╛рдВ рд╕реБрдмрд╣ рдХрд╛ рднреВрд▓рд╛ рд╢рд╛рдо рдХреЛ рдШрд░ рдЖ рдЬрд╛рдпреЗ рддреЛ рднрд▓ реВ рд╛ рдирд╣ рдВ рдХрд╣рддреЗред рдЦреИрд░ рдЗрди рдмрд╛рдд рдо& рджрдо рдирд╣ рдВ рд╣реИ редрдкреЛрддреА рдХ рдмрд░рд╣ рдзрдо реВ рдзрд╛рдо рд╕реЗ рдорди рдЬрд╛рдпреЗ рдмрд╕ред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рдЧреБрд▓рд╢рди рд╕рдм рдЗ рддрдЬрд╛рдо рддреЛ рддреБрдордиреЗ рдХрд░ рджрдпрд╛ред рдмрд╕ рдд,рдирдХ рдкреИрд╕реЗ рдХрд╛ рдЗ рддрдЬрд╛рдо рдХрд░рдирд╛ рд╣реИ ред рдоS рдЖрдЬ рд╢рд╛рдо рддрдХ рд╡рд╣ рднреА рдХрд░ рд▓реВрдВрдЧрд╛ред рдоiрд▓реВ рдХреЗ рдкреВрд░рд╛ рдХ рдирд╛рдЪ рднреА рдХрд░ рджрдпрд╛ рд╣реВрдВред рдирд╛рдЪ рдЧрд╛рдирд╛ рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗрдЧрд╛ рддреЛ рдд,рдирдХ рдордирд╕рд╛рдпрди рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗрдЧрд╛редрдмFрддреА рд╡рд╛рд▓ рдХ рдореЗрд░ рдЦрд╢ реБ реА рдХрд╛ рдЕ рджрд╛рдЬрд╛ рднреА рд▓рдЧ рдЬрд╛рдпреЗрдЧрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдмрд╛рдмреВ рдирд╛рдВрдЪ рдХрд░рдиреЗ рдХ 0рдпрд╛ рдЬJрд░рдд рдереАред рджреЛ рдЪрд╛рд░ рд╕реМ рдЙрдирдХреЛ рднреА рджреЗ рдирд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рдмреЗрдЯрд╛ рддреВ !рдл# рдирд╛ рдХрд░ред рдЦрд╛рд▓ рд╣реИ рдкрд░рд╕ ред6рд╢рд╡рд▓рд╛рд▓ рдирдЪ,рдирд╣рд╛рдВ ,рдвреЛрд▓рдХ рдмрдЬрд╛рдиреЗ рд╡рд╛рд▓рд╛ рди рдж реВ рдФрд░ рдПрдХ рд╣рд░рдорд╛,рдирдпрд╛ рдмрдЬрд╛рдиреЗ рд╡рд╛рд▓ рдмрд╕ рддреАрди рд▓реЛрдЧ рдХреЛ рдмреБрд▓рд╛рдпрд╛ рд╣реВрдВред рдбреЗрдв рд╕реМ рджреЗ рдирд╛ рд╣реИ рдмрд╕ред рд╕реЛрдорд╡рддреА рд╕рд░-рд╕рдорд╛рди рдХреЗ рд╕рд╛рде рдирд╛рдЪ рдЧрд╛рдиреЗ рдХрд╛ рднреА рдЗ рддрдЬрд╛рдо рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рдЕрдм 0рдпрд╛ рдЪрд╛ рд╣рдпреЗ рдкреВрд░рд╛ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рдкрд░реЛрдЬрдиред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╣рд╛рдВ рдорд╛рдВ рддреБрдордиреЗ рдФрд░ рдмрд╛рдмреВ рдиреЗ рдмрд╣реБрдд рдореЗрд╣рдирдд рдХ рд╣реИ ред рдЗ рддрдЬрд╛рдо рддреЛ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ред рджреЗ рдЦреЛ рдореЗрд╣рдорд╛рди рднреА рдЖ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ред рд╕реЛрдорд╡рддреА-рдХреМрди ? рдЧреБрд▓рд╢рди-рдЗрдирд░рд╛ рдлреБрдЖред рд╕реЛрдорд╡рддреА-рдЗрдирд░рд╛ рдЗрд╕ рдШрд░ рдХ рдмреЗрдЯ рд╣реИ ,рд╡реЗ рднреА рдЗрд╕ рдк9рд░рд╡рд╛рд░ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ редрдЖ рд░рд╣ рд╣реИ рдмреЗрдЪрд╛рд░ рдХрд╛рдо рдо& рд╣рд╛рде рдмрдЯрд╛рдпреЗрдЧреАредрдЗрд╕реА6рд▓рдпреЗ рдкрд╣рд▓реЗ рдЖ рд░рд╣ рд╣реИ ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рд╣рд╛рдВ рдорд╛рдВ рдмрд╣рди-рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдВ рд╕реЗ рддреЛ рдк9рд░рд╡рд╛рд░ рдХрд╛ рдорд╛рди-рд╕?рдорд╛рди рдмреЭрддрд╛ рд╣реИ ред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 16
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рдаRрдХ рдХрд╣ рд░рд╣реЗ рд╣реЛ рдмреЗрдЯрд╛ред рдмрд╕ рдЕрдХ рдХрд╣ рдЬрд╛рдирд╛-рдЖрдирд╛ рдирд╣ рдВ рд╣реИ ред рддреБ?рд╣рд╛рд░ рдмрд╣рдиреЗ рднреА рдЖ рдЬрд╛рдпреЗрдЧреАред рдкрд░рд╕ рдкрд░реЛрдЬрди рдХреЗ рджрди рд╕рднреА рдирд╛рдд- рд╣рдд рдЖ рдЬрд╛рдпреЗрдЧреЗ рджреЛрдкрд╣рд░ рддрдХредрдкрд░реЛрдЬрди рдХ рддреИрдпрд╛рд░ рдкреВрд░ рд╣реЛ рдЧрдпреА рд╣реИ редрдкWрддрд▓ рд▓рд╛рдирд╛ рд╣реИ ред рдоS рдкрд░рд╕ рд╕рдмреЗрд░реЗ рдЧрд╛рдВрдЬрд╛ рд▓реЗрдиреЗ рдЬрд╛рдЙреВрдВ рдЧрд╛ ,рд░рд╛FрддреЗ рдо& рдореЛрд▓реВ рдореБрд╕рд╣рд░ рдХрд╛ рдШрд░ рд╣реИ редрдкWрддрд▓ рднреА рд▓реЗ рд▓реВрдВрдЧрд╛ред рд╕реЛрдорд╡рддреА `рдЦрд▓`рдЦрд▓рд╛ рдХрд░ рд╣рдВ рд╕ рдкреЬреА рдЕQрдЫрд╛ рдкWрддрд▓ рдФрд░ рдЧрд╛рдВрдЬрд╛ рдПрдХ рд╕рд╛рде рдЖрдпреЗрдЧреЗред рджреЗ рдЦрдирд╛ рдЧреЛрд▓реВ рдХреЗ рд╕рд╛рде рдзрдЖ реБ рдВ рдЙреЬрд╛рдиреЗ рдХреЗ рдЪ0рдХрд░ рдо& рдкWрддрд▓ рдо& рдЫреЗ рдж рдирд╛ рдХрд░ рджреЗ рдирд╛ред рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓ рдЗрддрдирд╛ рдмреЬрд╛ рдирд╢реЗреЬреА рдирд╣ рдВ рд╣реВрдВред рдореЗрд░ рдмрд╣рди рдЖ рдЧрдпреА рд╣реИ редрдЙрд╕рдХреЛ рдкрд╛рдиреА -рджрд╛рдирд╛ рджреЛред рд╕рдм рдЗ рддрдЬрд╛рдо рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рд╣реИ рдмрдЪрд╛-рдЦрдЪ реБ рд╛ рдХрд▓ рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗрдЧрд╛редрдкрд░рд╕реЛ рддреЛ рдкрд░реЛрдЬрди рдХрд╛ рдж рдирд╣ рдВ рд╣реИ ред рд╕реЛрдорд╡рддреА-рддрдо реБ рдЕрдкрдиреЗ рдХрд╛рдо рдХ =рдЪ рддрд╛ рдХрд░реЛред рдоS рдЕрдкрдирд╛ рдХрд╛рдо рдЕрдкрдиреА рдмреЗ рдЯрдп рдФрд░ рдирдирдж рдХреЗ рд╕рд╛рде 6рдорд▓ рдХрд░ рд▓рдВрдЧ реВ реАред рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓-рдаRрдХ рд╣реИ рдкрд░рд╕реЛ рдХрд╛ рджреЗ рдЦрдирд╛ рд╣реИ редрдЗ рдЬрдд рд░рд╣ рдЬрд╛рдпреЗ рдмрд╕ред рд╕реЛрдорд╡рддреА-рдд? реБ рд╣рд╛рд░ рдЗ рдЬрдд рдо& рдЬJрд░ рдЗрдЬрд╛рдлрд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ рдмрд╕ Pрдпрд╛рди рд░рдЦрдирд╛ рддрдо реБ рдЗрддрдирд╛ рдЧрд╛рдВрдЬрд╛ рдордд рдкреА рд▓реЗрдирд╛ !рдХ рд╣реЛрд╢ рди рдЦреЛ рдЬрд╛рдпреЗред рд╕реЛрдорд╡рддреА рдХ рдмрд╛рдд рд╕рди реБ рдХрд░ рдЗрдирд░рд╛рджреЗ рд╡реА рдЬреЛрд░ рд╕реЗ рд╣рдВ рд╕ рдкреЬреА рддреЛ рд╕реЛрдорд╡рддреА рдмреЛрд▓ рд▓реЛ 6рдорд▓ рдЧрдпрд╛ рдмрд╣рдирдЬреА рдХрд╛ рд╡рд░рджрд╛рдиред рдЪрд╛рд░ 22 рдордИ,рдмрд░рд╣ рдХрд╛ рджрди рдЖ рдЧрдпрд╛редрд╕реБрдмрд╣ рд╕реЗ рддреИрдпрд╛9рд░рдпрд╛рдВ рд╢реБJ рд╣реЛ рдЧрдпреАред рдЧреБрд▓рд╢рди рдХ рд╕реАрддрд╛,рд░ рддрд╛ рд╕9рд░рддрд╛ рддреАрди рдмрд╣рди& рдХреЗ рд╕рд╛рде рдЗрдирд░рд╛рдлреБрдЖ рдиреЗ рдШрд░-рдмрд╛рд╣рд░ рдХрд░ рд╕рд╛рдл-рд╕рдлрд╛рдИ рдХрд╛ рд┐рдЬ?рдорд╛ рд▓реЗ 6рд▓рдпрд╛ред рд╡реИрд╕реЗ рддреЛ рдЧреБрд▓рд╢рди рддреЛ рдЫрдГ рднрд╛рдИ рдмрд╣рди рдереЗ рдкрд░ рддреБ рддреАрд╕рд░реЗ рди?рдмрд░ рдХ рдмрд╣рди Aрд╡YрдпреЛрддрдорд╛ рдкреБzрдкрд╛ рдХреЗ рдЬ рдо рдХреЗ рдХреБрдЫ рдорд╛рд╣ рдмрд╛рдж рд╣ Fрд╡рдЧO 6рд╕рдзрд╛рд░ рдЧрдпреА рдереАредрд╕реБрдЦ-рджрдЦ реБ рдХреЗ рдореМрдХреЗ рдкрд░ Aрд╡YрдпреЛрддрдорд╛ рдХ рдпрд╛рдж рддреЛ рдмрд╣реБрдд рд╕рддрд╛рддреА рдереА рдкрд░ рдХреЛрдИ рдХрд░ рднреА 0рдпрд╛ рд╕рдХрддрд╛ рд╣реИ ред рдкреБzрдкрд╛ рднреА рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓ рдХреЗ рдк9рд░рд╡рд╛рд░ рдХрд╛ рд╣Fрд╕рд╛ рдмрди рдЧрдпреА рдереА 0рдп !рдХ рдмрд╛рдк рдиреЗ Wрдпрд╛рдЧ рджрдпрд╛ рдерд╛ред рдкреБzрдкрд╛ рдХреВрдж-рдХреВрджрдХрд░ рдореМ6рд╕рдп рдХрд╛ рд╣рд╛рде рдмрдВрдЯрд╛ рд░рд╣ рдереАред рд╕реАрддрд╛,рд░ рддрд╛,рд╕9рд░рддрд╛ рдФрд░ рдЗрдирд░рд╛ рдлреБрдЖ рдиреЗ рдХреЛ рдШрд░ рдХреЗ рдЖрдЧреЗ-рдкреАрдЫреЗ рдЭрд╛реЬтЧМреВ рд▓рдЧрд╛рдпрд╛ред рдЗрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж рдЧреЛрдмрд░ рдбрд╛рд▓рдирд╛ рд╢реБJ рдХрд░ рдж ред рдЭрд▓рдлрд▓рд╛рд╣реЗ рд╕реЗ рд╕рд╛рдл -рд╕рдлрд╛рдИ рдХреЗ рдХрд╛рдо рдореЗ рдлреБрдЖ-рднрддреАрдЬреА рд▓рдЧреА рдереАред рдЙ рд╣реЗ рдЧреЛрдмрд░ рдбрд╛рд▓рддреЗ -рдбрд╛рд▓рддреЗ рдЖрда рдмрдЬ рдЧрдпреАредрдЗрддрдиреЗ рдо& рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓ рдкWрддрд▓ рдХрд╛ рдЧbрдард░ рдУрд╕рд╛рд░ рдХреЗ рд╕рд╛рдордиреЗ рдкрдЯрдХрддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓рд╛ 0рдпрд╛ рдЗрдирд░рд╛ рдд,рдирдХ рд╕рд╛ рдЧреЛрдмрд░ рдбрд╛рд▓рдиреЗ рдо& рджреЛрд╣рд░ рдХрд░ рдж редрдмрд╛рдХ рдХрд╛рдо рдХрдм рд╣реЛрдЧрд╛ред рдЗрдирд░рд╛рджреЗ рд╡реА рдмреЛрд▓ -0рдпрд╛ рднрдИрдпрд╛ рд╣рдорд╛рд░ рдореЗрд╣рдирдд рдХрд╛ рдд,рдирдХ рддреЛ рдорд╛рди рд░рдЦрддреЗред рддреБрдорд╕реЗ рдкрд╣рд▓реЗ рдХ рдЬрд╛рдЧреА рд╣реВрдВред рдЕрдкрдиреА рднреИрд╕ -рдмреИрд▓ рдХреЗ рдЧреЛрдмрд░ рдХреЗ рд╕рд╛рде-рджрд╕ реВ рд░ рдХреЗ рджрд░рд╡рд╛рдЬреЗ-рджрд░рд╡рд╛рдЬреЗ рдЬрд╛-рдЬрд╛рдХрд░ рдЧреЛрдмрд░ 7рдмрди рдХрд░ рд▓рд╛рдИ рд╣реВрдВред рдмреАрдЧрд╣рд╛ рднрд░ рдХреЗ рджрдЖ реБ рд░ рдХ рд╕рд╛рдл-рд╕рдлрд╛рдИ рдФрд░ рдЧреЛрдмрд░ рдбрд╛рд▓рдиреЗ рдо& рддреЛ рд╕рдордп рд▓рдЧреЗрдЧрд╛ред рддреАрди рдмрд╣рдиреЗ рд░ рддрд╛,рд╕реАрддрд╛ рдФрд░ рд╕9рд░рддрд╛ рдПрдХ Fрд╡рд░ рдо& рдмреЛрд▓ рд╣рд╛рдВ рдмрд╛рдкреВ рд╣рдо рдлреБрдЖ рднрддреАрдЬреА рдЗрддрдирд╛ рдХрд╛рдо рдХрд░ рд░рд╣ рд╣реИ рддреБрдо рд╣реЛ !рдХ рдХрд╣ рд░рд╣реЗ рд╣реЛ рд╣рдо рдХрд╛рдо рдирд╣ рдВ рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реИ редрдЕрд░реЗ рд╣рдо рдлреБрдЖ-рднрддреАрдЬреА рдХрд╛ рд╣рдХ рдирд╛ рдкрд╛рддреА рдкреЗрдЯрд╡реИ рдкрд░ рдмрд╛рдЯ ред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рдмреЗрдЯ рд╣рдорд╛рд░ рдорддрд▓рдм рдпреЗ рдирд╣ рдВ рдерд╛ !рдХ рддреБрдо рдХрд╛рдо рдирд╣ рдВ рдХрд░ рд░рд╣ рд╣реЛредрджреЗ рдЦреЛ рдзрдк реВ !рдХрддрдиреА рддреЗрдЬ ,рдирдХрд▓ рдЧрдпреАред рддрдо реБ рдЪрд╛рд░реЛ рдкрд╕реАрдиреЗ-рдкрд╕реАрдиреЗ рд╣реЛ рд░рд╣ рд╣реЛред рдереЛреЬрд╛ рдЬiрдж рдХрд░ рд▓ рд╣реЛрддреА рддреЛ рдзрдк реВ рд╕реЗ рдмрдЪ рдЬрд╛рддреАред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 17
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдЗрдирд░рд╛рджреЗ рд╡реА-рд╣рд╛рдВ рднрдИрдпрд╛ рдаRрдХ рдХрд╣ рд░рд╣реЗ рд╣реЛред рд╣рдо рддреЛ рд╢рд╣рд░ рдХреЗ рд╡рд╛рд╕реА рд╣реИ ред рд╕реАрдзреЗ рд╡рд╣ рд╕реЗ рдЖ рд░рд╣реЗ рд╣реИ рддреБ?рд╣рд╛рд░реЗ рдШрд░ рдХ рд╕рд╛рдл-рд╕рдлрд╛рдИ рдХрд░рдиреЗредрд░реЛрдЬ рддреЛ рдЬреИрд╕реЗ рдорд╣рд▓ рдо& рдмреИрдаR рд░рд╣рддреА рд╣реИ рд╣рдо рдлреБрдЖ-рднрддреАрдЬреАредрднрдИрдпрд╛ рд╣рдо рднреА рдЗрд╕реА рдзрд▓ реВ -рдзрдк реВ -рдорд╛рдЯ рдо& рдЦреЗрд▓реЗ-рдкрд▓реЗ-рдмрдвреЗ рд╣реИ редрдзрдк реВ рдХ =рдЪ рддрд╛ рдХрд░рдиреЗ рд▓рдЧреЗ рддреЛ рд░реЛрдЯ рдХрд╣ рдирд╕реАрдм рд╣реЛрдЧреАредрд╣рдо рд▓реЛрдЧ рдХрд╣рд╛рдВ рд░рд╛рдЬрд╛ рдорд╣рд╛рд░рд╛рдЬрд╛ рдХреЗ рдк9рд░рд╡рд╛рд░ рд╕реЗ рд╣реИ , рд╣S рддреЛ рд╣рд╛6рд╢рдпреЗ рдХреЗ рд▓реЛрдЧ рдирд╛ред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рдорд╛рдл рдХрд░реЛред рдд,рдирдХ рд╣реИ dрдбрдкрд╛рдЗрдк рдХ рддрд░рдл рдЧреЛрдмрд░ рдбрд╛рд▓ рджреЛредрдЕрдм рдЧреЛрдмрд░ рдбрд╛рд▓рдиреЗ рдХрд╛ рдХрд╛рдо рдм рдж рдХрд░ рджреЛ,рджрд╕ реВ рд░реЗ рдХрд╛рдо рднреА рдЕрднреА рдмрд╣реБрдд рд╣реИ ред рдд,рдирдХ рднрд░ рдо& рдореЗрд╣рдорд╛рдирд╛ рдХрд╛ рдЖрдирд╛ рд╢реБJ рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗрдЧрд╛редрдореЬрдИ рдо& рдЧреЛрдмрд░ рддреЛ рдбрд╛рд▓ рджрдпрд╛ рд╣реЛрдЧрд╛редрд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓ рдХ рдЖрд╡рд╛рдЬ рд╕рди реБ рдХрд░ рд╕реЛрдорд╡рддреА рдмрд╛рд╣рд░ рдЖ рдЧрдпреАредрд╡рд╣ рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓ рд╕реЗ рдордЦ реБ рд╛,рддрдм рд╣реЛрддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓ рдЕрд░реЗ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХреЗ рдмрд╛рдмреВ рдХрдм рдХреЗ рдЧрдпреЗ рдереЗ рдЕрдм рдЖ рд░рд╣реЗ рд╣реЛредрдкWрддрд▓ рд▓рд╛рдиреЗ рдо& рдЗрддрдиреА рджреЗ рд░ рдХрд░ рджрдпреЗ рддреЛ рдмрд╛рдХ рдХрд╛рдо рдХрдм рд╣реЛрдЧрд╛ред рдордЧ реБ рд╛O рдмреЛрд▓рд╛ рдЙрд╕рдХреЗ рддрд░реБ рдд рдмрд╛рдж рдШрд░ рд╕реЗ ,рдирдХрд▓ рдереЗ рдХреЛрд╕ рднрд░ рдЖрдиреЗ-рдЬрд╛рдиреЗ рдо& рджреЛрдкрд╣рд░ рдХрд░ рджрдпреЗ рд╡рд╣ рднреА рд╕рд╛рдЗ!рдХрд▓ рд╕реЗредрдкреИрджрд▓ рдЬрд╛рддреЗ рддреЛ рд░рд╛рдд рдо& рд▓реМрдЯрддреЗ рдЬрдм рд▓реЛрдЧ рдЦрд╛рдиреЗ рдмреИрдарддреЗредрдорд╕ реБ рд╣рд░ рдоdрдбрд▓ рдо& рдмреИрдардХрд░ рдзрдЖ реБ рдВ рдЙреЬрд╛рдиреЗ рдо& рдпрд╣ рднреА рднрд▓ реВ рдЧрдпреЗ !рдХ рдЖрдЬ рдШрд░ рдо& рдкрд░реЛрдЬрди рд╣реИ ред рд░реЛрд╢рдиреА рдХ рдмрд░рд╣ рд╣реИ рд╡рд╣ рд░реЛрд╢рдиреА рд┐рдЬрд╕рдХреЛ рд╡рд░рджрд╛рди рдХрд╣рддреЗ рдирд╣ рдВ рдердХрддреЗред рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓-рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХ рдорд╛рдВ рдЕрдм рдмрд╕ рднреА рдХрд░реЛ рджреЗ рдЦреЛ рдЖ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ редрд╕реЛрдЪреЗрдЧрд╛ рдорд╛рдИ-рдмрд╛рдкреВ рддреЛ рд░реЛрдЬ рд▓реЬрддреЗ рд░рд╣рддреЗ рд╣реИ рдкрд░реЛрдЬрди рдХреЗ рджрди рднреА рд╢реБJ рд╣реЛ рдЧрдпреЗред рд╕реЛрдорд╡рддреА-рдЪрд▓реЛ рдЕQрдЫрд╛ рдХрдо рд╕реЗ рдХрдо рдмреЗрдЯрд╡рд╛ рд╕реЗ рднрдп рд▓рдЧрдиреЗ рд▓рдЧрд╛ред рдЗрддрдирд╛ рд╣ рдирд╛рдореВрд╕реА рдХ рдмрд╛рдд рдереА рддреЛ рд╕реАрдзреЗ рдЧрдпреЗ рд╣реЛрддреЗ рдФрд░ рдкWрддрд▓ рд▓реЗрдХрд░ рд╡рд╛рдкрд╕ рдЖ рдЬрд╛рддреЗ рдкрд░ рдирд╣ рдВ рдореБрд╕рд╣рд░ рдоdрдбрд▓ рдХреЗ рд╕рд╛рде рдЬGрди рдордирд╛рдирд╛ рдерд╛ рдирд╛ред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рдЕрд░реЗ рдмрд╕ рдХрд░реЛ рд╡реЛ рджреЗ рдЦреЛ рдХ9рд░рдпрд╛рдкреБрд░ рдХреЗ рдпреМрддрд╣рд░ рдЖ рд░рд╣реЗ рд╣реИ редрдИ0рдХрд╛ [рдбрд╣рдмрд╛рдмрд╛ рдХреЗ рдкрд╛рд╕ JрдХрд╛ рд╣реИ ред рдЗрдирд░рд╛рджреЗ рд╡реА-рд╣рд╛рдВ рднреМрдЬреА рднрдИрдпрд╛ рдаRрдХ рдХрд╣ рд░рд╣реЗ рд╣реИ редрджреЗ рдЦреЛ рдФрд░рддреЗ рдЧрд╛рддреЗ рд╣реБрдП рдЖ рд░рд╣ рд╣реИ редрд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рди,рдирд╣рд╛рд▓ рдХреЗ рд▓реЛрдЧ рд╣реИ ред рджрдордп рддреА рдХреЗ рддреАрди рднрдИрдпрд╛ рдмрд▓реЗрд╕рд░,рддрдкреЗрд╕рд░,рд░рдореЗрд╕рд░ рдЖрдЧреЗ-рдЖрдЧреЗ рдЖ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ред рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓-рдЕQрдЫрд╛ !рдХрдпрд╛ рдЬiрдж рдЖ рдЧрдпреЗред рд░рд╕реЛрдИ рдХрд╛ рдХрд╛рдо рдЗ рд╣ рдВ рддреАрди рднрд╛рдИрдп рдХреЗ рд┐рдЬ?рдореЗ рд░рд╣реЗрдЧрд╛ред рдмFрддреА рд╡рд╛рд▓реЗ рддреЛ рдЕрдм рдЦрд╛рдирд╛ рдмрдирд╛рддреЗ рдирд╣ рдВредрдкрд╣рд▓реЗ рд╕рдмреЗрд░реЗ рд╕реЗ рдШрд░рдЬрдирд╡рд╛ рдПрдХ рдЖрджрдореА рдкрд░реЛрдЬрди рдХреЗ рджрди рдЦреЬрд╛ рд░рд╣рддрд╛ рдерд╛,рдкрд╛рдиреА рднрд░рдиреЗ рд╕реЗ рд▓реЗрдХрд░ рдЦрд╛рдирд╛ рдмрдирд╛рдиреЗ рддрдХ рдХрд╛ рд╕рдм рдХрд╛рдо рдЧрд╛рдВрд╡ рд╡рд╛рд▓реЗ рдХрд░рддреЗ рдереЗ рдмрд╕ рд░реЛ рдЯрдпрд╛рдВ рд▓реЬ!рдХрдпрд╛ рдмрдирд╛рддреА рдереА рд╡рд╣ рднреА-рд╕реЛрд╣рд░,рдореЗрд▓рд╣ ,рдареБрдорд░ ,рдХрдЬрд░ рдФрд░ рдирд╛ рдЬрд╛рдиреЗ рдХреМрди-рдХреМрди рдЧреАрдд рдЧрд╛рдХрд░ рдЕрдм рддреЛ рд╕рд╕реБрд░рд╛ рдХрд╛рдирдлреЛреЬ рднреЛрдкреВ рдЪрд▓ рдЧрдпреЗ рд╣реИ ред рдЧрд╛рдВрд╡ рд╡рд╛рд▓реЗ рдЦрд╛рдирд╛ рдмрди рдЬрд╛рдиреЗ рдХреЗ рдмрд╛рдж рдЖрддреЗ рд╣реИ редрдмрддOрди рднрд╛рдВрдбреЗ. рддреЛ !рдХрд░рд╛рдпреЗ рдХреЗ рдЖрдиреЗ рд▓рдЧреЗ рд╣реИ , рдХреБрдЫ рджрди рдо& рдЦрд╛рдирд╛ рдмрдирд╛рдиреЗ рд╡рд╛рд▓ рдХреЛ рднреА рдмреБрд▓рд╛рдирд╛ рдкреЬреЗрдЧрд╛редрд╢рд╣рд░ рдХ рд╣рд╡рд╛ рдЧрд╛рдВрд╡ рдо& рднреА рдШреБрд╕рдиреЗ рд▓рдЧреА рд╣реИ редрд╣рдорд╛рд░реЗ рдЬреИрд╕реЗ рдЧрд░ рдм рдХ рдЗ рдЬрдд рдХреИрд╕реЗ рд░рд╣реЗ рдЧреАред рдЕрдкрдиреЗ рдШрд░ рдХрд╛ рдкрд░реЛрдЬрди рдХрд╛ рдХрд╛рдо рддреЛ рдЕрднреА рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЗ рд╕рд╕реБрд░рд╛рд▓ рдФрд░ рд╕реАрддрд╛ рдмреА рдЯрдпрд╛ рдХреЗ рдШрд░ рд╡рд╛рд▓ рдХреЗ рднрд░реЛрд╕реЗ рд╣реЛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ редрдЗрддрдиреЗ рдо& рдмрд▓реЗрд╕рд░,рддрдкреЗрд╕рд░,рд░рдореЗрд╕рд░ рдЖ рдЧрдпреЗредрд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓,рд╕реЛрдорд╡рддреА,рдФрд░ рдЗрдирд░рд╛рдлреБрдЖ рдХрд╛ рдкреИрд░ рдЫреБрдпреЗред рдЗрдирд░рд╛рдлреБрдЖ рддрдкреЗрд╕рд░ рдХреЗ 6рд╕рд░ рдкрд░ рд╣рд╛рде рд░рдЦрддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓ рднрдИрдпрд╛ рдХ9рд░рдпрд╛рдкреБрд░ рдХ рд┐рдЬ# рд╣ рдХрд░ рд░рд╣реЗ рдереЗ рддрдм рддрдХ рдмрд▓реЗрд╕рд░ рдмреЛрд▓рд╛ рд▓реЛ рдлрдЖ рд╣рдо рдЖ рдЧрдпреЗредрд╣рдорд╛рд░реЗ рдкреАрдЫреЗ рдирд╛рдЪрддреЗ рдЧрд╛рддреЗ рдЬреЛ рдоdрдбрд▓ рдЖ рд░рд╣ рд╣реИ ,рд╡рд╣ рднреА рд╣рдорд╛рд░реЗ рд╕рд╛рде рд╣Sред рдЙрд╕ рдоdрдбрд▓ рдо& рд░реЛрд╢рдиреА рдХ рддреАрди рдорд╛6рдордпрд╛рдВ рдФрд░ рдк9рд░рд╡рд╛рд░ рдХ рджреЛ-рдЪрд╛рд░ рдмреЬреА рдмреЭ реВ рдФрд░рддреЗ рд╣SредрджреЗ рдЦреЛ рдирд╛,рдирдд рдХреЗ рдЬ рдо рдХ рдЦрд╢ реБ реА рдо& 0рдпрд╛ рдмрдзрд╛рд╡рд╛ рдЧрд╛рддреЗ рдЖ рд░рд╣ рд╣реИред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 18
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान इनराफुआ-क9रयापुर और महुवापुर के 9रGतेदार आ जाये तो समझो परोजन सफल हो गया। तपेसर-फुआ बोलो 0या करना है ।हम तीन भाई खाने बनाने से लेकर परसने तक का काम कर ले◌ेग&।महुवापुर के जीजा लोग स%जी भांजी काट-पीट दे ग& हो गया काम। बाक का बैठा दो 6शवालाल क नांच दे खने के 6लये। इनराफुआ-अभी आये हो दाना-पानी कर परोजन का काम तो क9रयापुर और महुवापुर के नात के 7बना पूरा होने वाला नह ं है । बलेसर-फुआ हमार दमय ती बहन का घर है । हम कोई यौतहर नह ं है । बहन के घर के परोजन म& काम करने से हमार इज ्जत बढ़ती है । सत ु 1लाल-इनरा बहन दे खो वे औरते कब से खड़ी-खड़ा गा रह है ।अब ब द करवाओं घर म& ले जाओ। दाना-पानी करवाओं।इसके बाद खब ू बधावा गीत गाएं दल खोलकर। बलेसर-बाबा जब से घर से ,नकल है तब से गा रह है । कई लोग तो राFते म& इनको पचरा गाते सन ु कर ई0का रोकवा पछ ू े भी हS !क पiहना कड़ाह चढ़ाने जा रहे है 0या ?हमने कहा नह ं पiहना के पास चौक गांव म& मेर बहन का घर है ,बधावा लेकर जा रहे है ।भानजी पैदा हुई है उसक बरह भी आज है ।गांव के कई लोग तो sयंग भी कसे है !क भानजी पैदा हुई है तो इतनी खश ु ी भानजा पैदा हुआ होता तो आजमगढ ह हला दे ते। सुत1लाल-लोग तो कहते रहते है । मS भी सुन रहा हूं। कौआ कान लेकर गया। उसके पीछे भागने से ब ढया तो ये है !क अपने कान क पड़ताल कर ल& ।दख ु तो इस बात का है !क हम बेट के ज म पर खश ु है लोग क छाती फाट रह है । कह रहे है बेटवा पैदा होता तो आजमगढ ह हला दे ते।इ ह लोग क वजह से औरत जात पर जुiम हो रहा है ।इस जुiम म& औरते बढ़चढ़कर हFसा ले रह है ।हम& तो कई औरत ने दWु कार दया यह कहकर !क पोती का बरह मना रहे है ।गांव के बड़े-बड़े जमीदार सेठ जो काम नह ं !कये दस ू र के खेत म& काम करने वाला करने चला है । !फर 0या हमने कमर कस 6लया दखाकर रहूंगा। भगवान ने चाहे तो हमार पोती एक दन द,ु नया म& नाम करे गी।वे लोग पहले गुमान कर& गे तो मेर पोती को अ6भशाप ,नJAपत कर रहे है । बेटा बलेसर दे खना एक दन मेर पोती मेरे खानदान के 6लये वरदान सा7बत होकर रहे गी। बलेसर-हां बाबा। आपका आशीश खाल कैसे जा सकता है ? हमार भानजी रोशनी जJर कुल का नाम रोशन करे गीआपके कुल के 6लये वरदान साबत होगी। गुFसा थक ू िजतने मुंह उतनी बात& ।दे खो नात हत आ रहे है ।हु0का त?बाकू का इ तजाम हो गया है। एक बाiट पानी लोटा,दो =गलास और गुड़ एक Fटूल पर रख दे ता हूं। 9रGतेदार क आव-lगत कर लूंगा। बाबा नीम क छांव म& बैठ । गुलशन जीजा नह ं दखाई पड़ रहे है । सुत1लाल-परस इ?तहान है । कार-परोजन म& लगा है । तखता मांगने गया है । बलेसर-तwता6666666666666666? सत ु 1लाल-हां 6शवलाल क नाच भी कर दया हूं।आज लगन भी तो नह ं है ।भाई-7बरादर के तो है नाच-गा लेगे,सै-पQचास दे दं ग ू ा।कोई सbटा-बयाना तो !कया नह ं हूं। 6शवलाल तो बेट क बरह
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 19
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдХрд╛ рд╕реБрдирдХрд░ рдЦрд╢ реБ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рдмреЛрд▓рд╛ рдХрд╛рдХрд╛ рдЬреЛ рдордЬ1 рд╣реЛ рджреЗ рдирд╛ рдпрд╛ рдордд рджреЗ рдирд╛редрд╣рдо рджреЛ рдЪрд╛рд░ рд▓реЛрдЧ рдЖрдХрд░ рдирд╛рдЪ рдЧрд╛рдХрд░ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рдирд╛рдо рдХ рдбрдВрдХрд╛ рдкреАрдЯ рджреЗ рдЧ&ред рдмреЗрдЯ рдХреЗ рдмрд░рд╣ рдо& рдирд╛рдЪрдирд╛ рддреЛ рдкреБdрдп рдХрд╛ рдХрд╛рдо рд╣реИ ред рд▓реЛрдЧ рддреЛ рдмреЗрдЯрд╡рд╛ рдХ рдмрд░рд╣ рдо& рдирд╛рдВрдЪ рдоdрдбрд▓ рдХреЛ рдирд╣ рдВ рдмреБрд▓рд╛рддреЗред рдореЗрд░реЗ рдореБрдВрд╣ рдХ рдмрд╛рдд 6рд╢рд╡рд▓рд╛рд▓ рдиреЗ рдХрд╣ рдж ред рд╣рдо рдкреВрд░ рдоdрдбрд▓ рдмреБрд▓рд╛ рдХрд░ 0рдпрд╛ рдХрд░рддреЗред 6рд╢рд╡рд▓рд╛рд▓ рдХрд╛ рдирд╛рдо рд╕реБрдирдХрд░ рднреАреЬ рд▓рдЧ рдЬрд╛рдпреЗрдЧреАредрд╣реИ рднреА рддреЛ рдХрдорд╛рд▓ рдХрд╛ рдирддOрдХред рдмрд▓реЗрд╕рд░-рд╣рд╛рдВ рдмрд╛рдмрд╛ рдЧрд╛рдВрд╡ рдХреЗ рдХрд▓рд╛рдХрд░ рдХ рдХреЛрдИ рдкреВрдЫ-рдкрд░рдЦ рдирд╣ рдВ рд╣реИ ред 6рд╕рдиреЗрдорд╛ рдХреЗ рд╣ рд░реЛ рд╣ рд░рд╛рдЗрди рдХреЛ рджреЗ рдЦреЛ рдЧрд╛рдВрд╡ рдХреЗ рдХрд▓рд╛рдХрд╛рд░ рдХреЗ рд╕рд╛рдордиреЗ рдЯрдХ рдирд╣ рдВ рд╕рдХрддреЗ,рдЗрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж рднреА рдХрд░реЛреЬтЧМреЛ рдо& рдЦреЗрд▓ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ред рд╣рд╡рд╛рдИ рдЬрд╣рд╛рдЬ рдо& рдЪрд▓ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ред рдмреЗрдЪрд╛рд░реЗ рдЧрд╛рдВрд╡ рдХреЗ рдХрд▓рд╛рдХрд╛рд░ рдХреЛ рдИ0рдХрд╛ рднреА рдаRрдХ рд╕реЗ рдирд╕реАрдм рдирд╣ рдВ рд╣реЛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рдЧрд╛рдВрд╡ рдХ рдиреМрдЯрдВ рдХ рддреЛ 6рд╢рд╡рд▓рд╛рд▓ рдФрд░ рдЗрд╕ рдкреАрдв рдХреЗ рд╕рдоAрдкOрдд рдХрд▓рд╛рдХрд╛рд░ рдХ рд╡рдЬрд╣ рд╕реЗ рд┐рдЬ рджрд╛ рд╣реИ редрдЗрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж рддреЛ рдиреМрдЯрдВ рдХ рд╕рдкрдиреЗ рдХ рдмрд╛рдд рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗрдЧреАред рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓-рдо {реА-рд╕ {реА рд▓реЛрдЧ рдЕрдкрдиреА-рдЕрдкрдиреА рдЬрдЖ реБ реЬ рдо& рд▓рдЧреЗ рд░рд╣рддреЗ рд╣SредZрд╛рдореАрдг рдХрд▓рд╛,рдХрд▓рд╛рдХрд░ рдХ рдЙ рд╣реЗ рдХрд╣рд╛рдВ =рдЪ рддрд╛ рджреЗ рдЦреЛ рдирд╛ рдЕрдм рдкWрддрд▓ рдХреЗ рджреЛрдиреЛ рдкWрддрд▓ рдЖрдиреЗ рд▓рдЧреЗ рд╣реИ редрдкрд░реБ рд╡рд╛ рдХ рдЬрдЧрд╣ Iрд▓рд╛рд┐FрдЯрдХ рдХреЗ =рдЧрд▓рд╛рд╕ рдЖ рдЧрдпреЗ рд╣реИ редрдмреЗрдЪрд╛рд░реЗ рдорд╕ реБ рд╣рд░ рдХ рд░реЛрдЯ рд░реЛрдЬреА ,рдЫрди рд░рд╣ рд╣реИ ред рдХреЛрд╣рд╛рд░ рдмрд╛рд░рд╣ рдорд╣ рдиреЗ рдорд╛рдЯ рдХреЗ рддрдмOрди рдкреБрд░рд╡рд╛ рдмрдирд╛рдиреЗ рдо& рдЬреБрдЯреЗ рд░рд╣рддреЗ рдереЗред рдЕрдм рдмрд╛рдВрдЯ рдЬреЛрд╣ рд░рд╣реЗ рд╣реИ рдХреЛрдИ рд╣рдорд╛рд░реЗ рдЬреИрд╕реЗ рднреВрд▓рд╛-рднрдЯрдХрд╛ рдЖрдпреЗред рдХреБрдЫ рдХреБ?рд╣рд╛рд░ рдХрд╛ рдЪ0рдХрд╛ рднреА рдзреВрдордирд╛ рдм рдж рдХрд░ рджреЗ рдЧрд╛редрдореЛрдЪреА рдЬреВWрддрд╛ рдмрдирд╛рддреЗ рдереЗ рддреЛ рдЕрдЫреВрдд рдереЗ,рдЬреВрддрд╛ рдмрдирд╛рдиреЗ рдХреЗ рдмрджрд▓реЗ рднрд░рдкреВрд░ рдордЬрджрд░реВ рднреА рдирд╣ рдВ 6рдорд▓рддреА рдереАредрдмреЬреА-рдмреЬреА рдХ?рдк,рдирдп рдХреЗ рдЬреВрддреЗ рд▓реЛрдЧ рдкрд╣рдирдирд╛ рд╢рд╛рди рд╕рдордЭрддреЗ рд╣реИ ,рдХ?рдкрдиреА рдорд╛6рд▓рдХ рдХ рдкрд░рдЫрд╛рдпреАрдВ рдХреЗ рд╕рд╛рде рдЦреЬрд╛ рд╣реЛрдиреЗ рддрдХ рдХреЛ рдЕрдкрдиреА рд╕реМрднрд╛vрдп рд╕рдордЭрдиреЗ рд▓рдЧреЗ рд╣реИ редрдРрд╕рд╛ sрдпрд╡рд╣рд╛рд░ рдЧрд╛рдВрд╡ рдХреЗ рдХрд▓рд╛рдХрд╛рд░ рдХреЗ рд╕рд╛рде рд╣реБрдЖ рд╣реЛрддрд╛ рддреЛ рднреЗрджрднрд╛рд╡ рдХреИрд╕реЗ рдкреИрджрд╛ рд╣реЛрддрд╛ред рд╣рдордиреЗ рддреЛ рджреЗ рдЦрд╛тЧМрд╛ рд╣реИ рд▓реЛрдЧ рдордЬрджрд░реВ рдХреЗ рдкреИрд╕реЗ рдл&рдХрдХрд░ рджреЗ рддреЗ рдереЗред рдЙ рд╣реЗ рдбрд░ рд╣реЛрддрд╛ рдерд╛ !рдХ рдЫреВ рдЬрд╛рдиреЗ рд╕реЗ рдзрдоO |zрдЯ рд╣реЛ рдЬрд╛рдПрдЧрд╛редрд╡рд╣ рд▓реЛрдЧ рдЬреВWрддрд╛ рдмрдирд╛рдиреЗ рд╡рд╛рд▓ рдХ?рдк,рдирдп рдо& рдХрд╛рдо рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реИ , рдЕрдкрдиреЗ рдЧрд╛рдВрд╡ рдХреЗ рд▓реЛрдЧ рдирдЬреАрд░ рд╣реИ рдЬреЛ рдХрд╛рдиреБрдкрд░ рдо& рдЬреВWрддрд╛ рдлреИ0рдЯрд░ рдо& рдХрд╛рдо рдХрд░рддреЗ рд╣реИ ред рдЧрд╛рдВрд╡ рдо& рдЖрддреЗ рд╣реИ рддреЛ рдХрд╣рддреЗ рд╣реИ ,рд╣рдо рдореИрдиреЗрдЬрд░ рд╣реИ ред рдкреЛрд▓-рдкрдЯрдЯ рдЦрд▓ реБ рдиреЗ рдкрд░ рдХрд╣рддреЗ рд╣реИ рд╡реЛ рддреЛ рд░реЛрдЬреА рд░реЛрдЯ рд╣реИ редрдкрд╣рд▓реЗ рднреА рддреЛ рд░реЛрдЬреА -рд░реЛрдЯ рдереА рдЧрд╛рдВрд╡ рдХреЗ рдХрд▓рд╛рдХрд╛рд░ рдХ рдкрд░ рддреБ рд╡реЗ рдЕрдЫреВрдд рдереЗ рдЖрдЬ рднреА рд╣реИ рдЬрд╛,рдд рдХреЗ рдирд╛рдо рдкрд░ рд▓реЗ!рдХрди рдЬWреВ рддрд╛ рдмрдирд╛рдиреЗ рд╕реЗ рдЙрдирдХрд╛ рджрд░реВ -рджрд░реВ рддрдХ рдХреЛрдИ 9рд░Gрддрд╛ рдирд╣ рдВ рд╣реИ ред рдмрд▓реЗрд╕рд░-рд╣рд╛рдВ рдмрд╛рдмрд╛ рдпрд╣ рдХрдореА рддреЛ рджреЗ рд╢ рдФрд░ рд╕рдорд╛рдЬ рдХ рддрд░0рдХ рдХреЗ рд░рд╛рд╣ рдХ рдХрд╛рдВрдЯрд╛ рд╣реИ редрджреЗ рдЦреЛ рдорд╣реБрд╡рд╛рдкрд╛рд░ рдХреЗ рдмрдбреЗ. 6рд╕рд░рдареВ рдЬреАрдЬрд╛ рдЖ рд░рд╣реЗ рд╣реИ редрдЗрддрдиреЗ рдо& 6рд╕рд░рдареБ рдХ рд╕рд╛рдЗ!рдХрд▓ рджрдирджрдирд╛рддреЗ рд╣реБрдП рдУрд╕рд╛рд░ рдХреЗ рд╕рд╛рдордиреЗ рдЦреЬреА рд╣реЛ рдЧрдпреАред рдмрд▓реЗрд╕рд░ рд╕рд╛рдЗ!рдХрд▓ рдерд╛рдо 6рд▓рдпреЗредрдЧреБрд▓рд╢рди рддрдЦрддрд╛ 6рд╕рд░ рд╕реЗ рдЙрддрд╛рд░рдХрд░ рджреМреЬрдХрд░ 6рд╕рд░рдареБ рдЬреАрдЬрд╛ рдХрд╛ рдкрд╛рдВрд╡ рдЫреБрдХрд░ рд╕рд╛рдЗ!рдХрд▓ рд╕реЗ рдЧрдард░ рдЙрддрд╛рд░рдХрд░ рдШрд░ рдо& рд▓реЗ рдЧрдпрд╛ред рд╕реБрддреАрд▓рд╛рд▓-рдмреЗрдЯрд╛ рдмрд▓реЗрд╕рд░ рдЕрдм 6рд╕рд░рдареБ рджрдорд╛рдж рднреА рдЖ рдЧрдпреЗ,рдЪi реВ рд╣рд╛ рдмрдирд╛рдиреЗ рд╕реЗ рд▓реЗрдХрд░ рджрд╛рд▓-рд╕%рдЬреА рдФрд░ рдЪрд╛рд╡рд▓ рдмрдирд╛рдиреЗ рдХрд╛ рд┐рдЬ?рдорд╛ рддреБрдо рд▓реЛрдЧ рдХрд╛ рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдмрд╛рдмреВ рдЬреЛ рдирд╛рдд рд╣рдд рдЖ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ,рдЙрдирдХреЗ рджреЛрдкрд╣рд░ рдХреЗ рднреЛрдЬрди рдХрд╛ рдЗ рддрдЬрд╛рдо рддреЛ рдХрд░рдирд╛ рд╣реИ ред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рдЦрд╛рдирд╛ рддреЛ рдмрдиреЗрдЧрд╛ред рдЕрдкрдиреА рдорд╛рдИ рд╕реЗ рдХрд╣ рджреЛ рдЪрд╛рд╡рд▓ рджрд╛рд▓ рдпрд╛рджрд╛ рдмрдирд╡рд╛ рджреЗ рд░реЛрдЯ рдереЛреЬреА рдХрдо 0рдп !рдХ рд░рд╛рдд рдХ рд░реЛрдЯ рднреА рддреЛ рдЗ рд╣ рдФрд░рдд рдХреЛ рдмрдирд╛рдирд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 20
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान गुलशन-बाबू दोपहर का खाना तो चा हये। अभी जो नात हत आ रहे है ,उ हे रस और भुजैना दे रहे है । दोपहर का खाना भी चा हये। मड़ई म& दालान म& गोबर पड़ गया है । गांव समाज क द9रयां 7बछा दे ता हूं,जो काम कर है उनको छोड़कर बाक लोग आराम करते रहेग&।छोटा चi ू हा बनवाकर दाल चावल वह बनवा दे ता हूं।रो टयां बनाने के 6लए दो-तीन लड़!कय को लगा दे ता हूं। सुत1लाल-हां यह ठRक रहे गा। बेटा एक-एक नात का Pयान रखना,पानी-दाना खाना सबको बरोबर 6मलना चा हये। गल ु शन-बाबू तम ु =च ता ना करो। सत ु 1लाल-कुछ काम सरु जन को भी बता दो। वह भी तो कुछ सीखे। गल ु शन-समय आयेगा तो सीख जायेगा।नांच वाल के 6लये बांस काटने गया है । दो-तीन बांस चा हये,गैस टांगने के 6लये,लाउडFपीकर टांगने के 6लये जो उससे हो सकता है कर लेता है ।खद ु तो स?भल पाता नह ं,काम कैसे करे गा? !फर भी जो हो सकता है कर रहा है । सत ु 1लाल-सारा इ तजाम तो हो गया है । कुछ बाक तो बचा नह ं। गुलशन-पWतल बाक था ला दये होगे। सुत1लाल- हां ला दया। पWतल के नाम पर तो महाभारत होते -होते बच गयी। गुलशन-!कससे ? सुत1लाल-तु?हार मां से और !कससे ? सामीनाथ-गाल भर धआ ु ं के च0कर म& भूल गये होगे !क घर भी जाना है । अरे परोजन का घर है तीन टाइम तो गाल भर-भर कर धआ ु ं उड़ाते ह हो,जJर तो नह ं था !क मुसहर मdडल के साथ उड़ाओं। उड़ा 6लया तो िजस काम के 6लये गये थे करके वापस आ जाओ। तुम तो सुना है भोर के गये थे आये हो तो 6सर पर सूरज दे वता आ गये थे। सुत1लाल !कतनी बार समझाया हूं नशा से काम 7बगड़ता है । वो तो सोमवती बदाOशत कर चप ु हो गयी।वरना सचमुच महाभारत हो जाता।मेरे सामने क बात है । गुलशन-बाबा मेरे बापeी को औलाद नह ं गांजा AEय है । सामीनाथ-हां बेटा जानता हूं तेर कसम क !फ# नह ं !कया तो द,ु नया म& !कसक !फ# करे गा। लोग तो अपनी औलाद क त दJ ु Fती के 6लये मं दर-मिFजद,गुJYवारे माथा पटकते है ।सुत1लाल अपनी शौक के 6लये औलाद से बेखबर हो जाता है । इस बFती म& पहला आदमी होगा सुत1लाल। सुत1लाल-0या काका तुम भी पीछे पड़ गये। चार आदमी क बात मान 6लये थोड़ी दे र Jक गया तो कौन सा गुनाह कर दया।मुसहर ने परोजन के बारे म& बात छे ड़ तो बताना तो पड़ेगा !क नह ं !क मS पोती बरह आज कर रहा हूं। चार छः आ भी सकते हS गांजा त?बाकू के साथ 6शवलाल क नाच दे खने का यौता भी दे आया हूं। गुलशन-ब ढ.या !कया है । Aपताजी दे खो बलेसर भईया कुछ पूछ रहे हो। सत ु 1लाल नीम क ओर बढ़ गया जहां बलेसर चi ू हा खोदने म& जट ु ा हुआ था।सत ु 1लाल पास पहुंच गया तो बलेसर धीरे से पछ ू ा बाबा परू बFती का एक भात है !क कुछ फेरबदल हुआ है ।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 21
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान सुत1लाल-नह ं कई भात हो गया है । अपने भात म& बस दस घर है । नांच तमाशा गांजा त?बाकू तो सभी एक दस ू रे के परोजन म& पी लेते है । खाना नह ं खाते।बFती म& राजनी,त घुस गयी है । बलेसर- कुल !कतने लोग होगे। सुत1लाल-मोट -मोटा दो सौ बस।सारा समान तैयार है । नात-9रGतेदार का आना बाक है । बलेसर-सूरज ढलते सभी आ जायेगे। सुत1लाल-लू !कतनी चल रह है ।सूरज डूबने के बाद तो त,नक राहत 6मल पाती है ।इसके बाद सब नात इ0bठा होगे। इस परोजन म& आयेगे सभी इतना तो मेरा प0का AवGवास है । बलेसर-जJर आयेगे। बाबा आप तो बFती का नाम रोशन कर रहे हो। सत ु 1लाल-मS ,नर)र खे,तहर मजदरू 0या नाम रोशन कJंगा।मेर नई पीढ क शJ ु आत है वह भी बेट से तो सोचा जGन मना ले। दख ु तो जीवन भर का साथी है । रोशनी के बहाने त,नक खश ु ी मना ल& । बलेसर-बाबा आपने नई पहल क है खासकर इस बFती के लोग के 6लये जहां बेट का ज म बोझ माना जाता है । वह आप बरह कर रहे हो।यक नन इससे बेट अ6भशाप नह ं वरदान है इसका संदेश तो छोटे बड़◌ो तक जायेगा। बे टयां भी अपने पांव पर खड़ी हो इस बारे म& भी छोटे -बड़े सभी सोचेगे। सुत1लाल-बलेसर कहां त? ु हारे Aपताजी जैसे पढा-6लखा सरकार मुलािजम हूं। मS तो अनपढ़ खे,तहर मजदरू हूं। पेट काट कर जो बन पड़ता है कर लेता हूं। ये बात तो जब त? ु हारे Aपताजी गुलशन के 9रGते के 6लये पहल बार आये थे उनके मुंह पर मSने कह दया था। बलेसर-बाबा आपक बात सह है । बाबूजी ने बहुत तकल फ से पढाई क है ।खैर उनक मेहनत का फल भी 6मला है आज दरोगा है ।घर बाहर सब चकाचक हो गया है ।उनक मेहनत क वजह से वरना वे भी हरवाह चरवाह म& लग जाते तो और लोग क तरह रहते।बाबा तर0क करने के 6लये लगन,मेहनत के साथ घर से बाहर ,नकलना होता है ।घर बैठकर तर0क नह ं 6मल सकती। सुत1लाल-हां यह तो मS भी मानता हूं। इसी6लये तो गुलशन को पढा रहा हूं और आज तक !कसी जमींदार के खेत म& काम करने नह ं जाने दया। हां सड़क,नहर पर भले ह काम !कया है ,मजबूर म& । बलेसर-बाबा व0त क बात है ,आपके दन भी अQछो आयेग&। सुत1लाल-उ?मीद म& जा रहा हूं।गुलशन मेरे गांव का नाम रोशन कर द& । बलेसर-आपक उ?मीद& जJर पूर होगी। दे खो बाबा चi ू हा तो बन गया। दाल,चावल एक साथ बन जायेगा। गुड़ बनाने वाले कड़ाहे म& भात बनेगा ना। सुत1लाल-हां और 0या ? दाल गांव समाज के हdडे और स%जी कड़ाह म& बन जायेग।रोट तो लड़!कयां बना लेगी उसक !फ# तो है नह ं। बलसेर,तपेसर,रमेसर और 6सरठु कुछ गांव वाल के साथ 6मलकर कड़ाह चढां दये। कुछ लोग 6मलकर आलू Iयाल,परवर काटने लगा। दाल चावल बनते ह स%जी पकने लगी। लड़!कयां गागाकर रो टयां बनाने म& जट ु गयी थी। खाना जiद तैयार हो गया। 6सरठु ने `खलाने का काम
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 22
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान भी G◌ु◌ाJ करवा दया,नौ बजे तक सबने खाना खा 6लया। इसके बाद सरFवती व दना से नाच का दौर शुJ हुआ। सत ु 1लाल के दरवाजे पर नाच दे खने खचाखच भीड़ थी। सरFवती व दना के बाद नतOक 6शवलाल ने , गुलशन को 6मला बी टया वरदान आजाद मन से करो बखान रोशनी बनेगी बFती क पहचान मां द?य ती बाप गल ु शन करे गे अनरु ाग दादासत ु 1लाल दाद सो◌ेमवती हुए धनवान गल ु शन को 6मला बी टया वरदान 66666666666666666666666666 द?य ती क कोख महान सत ु 1लाल के दरवाजे लागल बधाई दे वे वालो क कतार 7ब टया जगत क 6सरताज Aवनती हमार दग ु ाO,लjमी,सरFवती Jपी 7ब टया का ज म वरदान गुलशन
को
6मला
बी टया
वरदान
बी टया
वरदान
66666666666666666666666666666666666666666666666666666 भेदभाव का ना युग अब 7ब टया बेटवा समान बेटवा ठे हुना 7ब टया आंख समान बेटवा दल तो 7ब टया करे फेफड़ा का काम आओ सब 6मल करे 7ब टया का गुणगान गुलशन
को
6मला
66666666666666666666666666666666666666666666666666666 !क ऐसी धन ु ी छे ड़ा !क लोग के सामने दग ु ाO,सरFवती और लjमी के =च{ उभरने लगे थ&। इसके बाद सोहर,कजर ,ठुमर ,मेलह !फर भोजपुर !फiमी गीत का ऐसा जGन शुJ हुआ !क 6भ सहरा होने पर ह Jका। पांच बरह का जश ्न बड़ी धम ू धाम से स?प न हो गया। सुत1लाल िजसे खे,तहर मजदरू क है 6सयत से जानते थे। उसका कद एकदम से बढ़ गया। गांव के लोग जो बेट के ज म को बोझ मानते थे वे लोग भी सुत1लाल के न0शे कदम का नया दौर शुJ हो◌ा गया
दे खने लगे। बFती के लोग के बीच बे टया वरदान है
जो लोग J ढवाद करण से बे टय क परव9रश से डरते थे वह
गांव क चौपाल पर बे टय क 6श)ा-द )ा के Aवषय पर बहस करते दे खे जाने लगे थे। सुत1लाल का गांव Aपछड़ा इलाका था जहां जमींदार और जा,तवाद का बोलबाला था। इसके बाद भी बFती के मजदरू बेट ज म पर गम ना मनाकर खश ु ी मनाने लगे थे। नई पीढ का तो Fकूल जाना भी शJ ु हो गया था। गांव वाले इस Eग,त का सेहरा सत ु 1लाल के 6सर बांधते ना थकते थे। कहते है ना !कसी सlयता को बनने म& सौ साल लगते है तो उसे 6मटने म& हजारो जैसे
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 23
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान अपने दे श क भेदभाव आधा9रत जा,त sयवFथा। खैर गांव म& बेट क 6श)ा के साथ बेट क 6श)ा पर जोर दया जाने लगा। समय का प हया अपनी ग,त से चल रहा था। आजाद के बाद दे श के दरू -दराज के इलाक क ओर भी Aवकास क मंद-मंद हवा बढ़ने लगी थी। छोटे तबके के बQच को 6श)ा से जोड़ने के 6लये वजीफा भी 6मलने लगा था। यक नन इसक वजह से 6श)ा क ओर झुकाव बढ़ने लगा था।इसी क नतीजा भी तो था गुलशन का बी6ए6 तक पहुंचना। खैर पेट म& भूख लेकर पढाई भी करना मिु Gकल काम है । इसके बाद भी Aपछड़े इलाके के बQचे पढाईह नह ं 9रजiट म& अsवल ला दे ते है । गल ु शन के 9रजiट को लेकर सत ु 1लाल को ऐसी ह उ?मीद थी बेटे को कले0टर बनाने का सपना जो दल क गहराई म& बसा रखा था। जल ु ाई म& गल ु शन का 9रजiट भी आ गया। वह पास घोAषत हो गया जब!क आसपास के गांव के कई जमींदार के लड़के फेल हो गये थे िजनके पास ना खाने क कमी था पहनने क ना सख ु -सAु वधा क अनाप-शनाप खचO करना भी उनक हौबी थी। ठRक Aवपर त गल ु शन बेचारा बड़ी तकल फे उठाकर पढाई कर रहा था,कभी कभी तो साइ!कल पंचर हो जाने पर साइ!कल भी ढे ल कर लानी पड़ जाती थी 0य !क पाकेट म& फूट कौड़ी जो ना होती थी। गुलशन का कालेज भी बहुत दरू था। आठ बजे कालेज के 6लये ,नकलता और शाम को आठ बजे तक वापस आ पाता था। छः घdटे का कालेज आठ घdटे साइ!कल चलाकर आने -जाने म& ,नकल जाते थे। इसके बाद भी वह बी6ए6पास हो गया। इस खबर से सुत1लाल क छाती फुल गया। बFती के लोग भी गुलशन पर गुमान करने लगे थे। गुलशन क मां सोमवती कहती दे ख बेटा रोशनी का ज म वरदान सा7बत हो गया। मेरा बेटा बी6ए6पास हो गया। गांव के जमींदार दज O का बेटा फेल हो गया !कतने Jआब से शहर के Fकूल जाता था। ु न मेरा बेटा भूखे पेट भी Iयास हो गया है ना चमWकार।रोशनी अपने बा पके 6लये वरदान बनी है और हमेशा रहे गी। 9रजiट आये छः-सात म हना 7बत गया। गुलशन शहर जाने क जुआड़ म& था। शहर जाने के 6लये !कराये-भाड़े क sयवFथा खद ु करने क !फराक म& था पर हो नह ं पा रह थी। रोशनी का खचO भी था। 7बना काम का घर बैठना उसे डंस तो रहा था कौन से शहर जाये पहल बार शहर जाना था। वह िजला मुwयालय से आगे कभी गया भी ना। गांव के लोग तो वैसे ह भोले होते है । लोग क बात से आतं!कत था कु◌ुछ लोग
गुलशन से कह दये !क शहर म& सगा भी
पराया हो जाता है। उसका कोई सगा तो शहर कभी गया ह ना था। हां उसके दरू के 9रGतेदार जJर शहर-परदे स कर रहे थे।उसके ससुर दiल पु6लस म& थे औ बड़े बाबू का बेटा सजगकुमार भी दiल म& ह 6मFतीराना करते थे। बाबूराम फूफा बा?बे म& अपने सगे भाई से धोखा खाकर ह9रयाना जाकर नहर पर माट फ&कने का काम कर रहे थे। गुलशन क =च ता बढ़ती जा रह थी। गुलशन को घर बैठा दे खकर गांव वाले sयंग कसते। गांव वाल के sयंग से सुत1लाल भी गुलशन को अनाप-शनाप बक दे ता। सुत1लाल कहता तु?हारा और पढाई कर खचO उठाते -उठाते म& कमर टूट गयी। जमींदार का गोबर फ&क रहा हूं,कब तक त? ु हारा,त? ु हार घरवाल का और अब तो त? ु हार बेट का खचO उठाउं गा। कल नया मेहमान आ
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 24
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान जायेगा बूढा खे,तहर मजदरू बाप क कमाई कब तक कूचेगा गुलशन। कहते -कहते घर के बाहर ,नकल जाता !फर 0या घर के सामने मजमा लग जाता। खब ू जी खोलकर अपनी AवपिWत लोग से कहता। शमO के मारे गुलशन का जैसे दांत लग जाता। बा पके बदले Jप से गुलशन है रान था जब!क बाप का हाथ बंटाने म& त,नक संकोच नह ं करता था,मह ने भर तो गांव से कुछ दरू बन रह नहर पर मांट फ&कने का काम भी !कया था
जो Jपया 6मला था सुत1लाल के हाथ पर ह
तो रखा था। गुलशन को बाप के गुFसे को दे खकर गांव क Eच6लत कहावत-बाप को बेटा क कमाई Iयार होती है बाक कुछ भी नह ं, गल ु शन क छाती पर जैसे ताdडव करने लगती थी। खैर वह तो जiद परदे स जाने के 6लये भाड़े के इ तजाम म& था। एक दन सब ु ह -सब ु ह सत ु 1लाल गल ु शन को जल कट सन ु ा रहा था। इसी बीच बाबरू ाम फूफा आ गये,गल ु शन क आंख म& आंसू दे खकर वे भी रोय 7बना न रह पाये। ये आंसू वह सत ु 1लाल दे रहे थे जो कुछ ह म हने पहले पोती क बरह मनाये थे। गल ु शन का 9रजiअ आने से पहले बखान करते ना थकते थे। गल ु शन के बी6ए6पास होते ह सत ु 1लाल क
पैसे क भख ू इतनी बढ़
गयी !क वह गल ु शन अब कामचोर,जोJ का गल ु ाम लगने लगा था। जब!क गल ु शन भी चप ु ना बैठा था। छोटा -मोटा काम कर लेता। अखबार म& नौकर का इGतहार दे खकर अज1 भेज दे ता।गांव म& रोजगार समाचार प{ भी तो नह ं 6मलता था। कभी बाजार-हाट गया तो ले आता !फर अज1 लगता। अज1 लगाना तो उसके 6लये मुिGकल भरा काम था। एक बेरोजगार था,भू6मह न,खे,तहर मजूदर का बेटा था। इतने पैसे भी ना थे उपर से खचO का बोझ भी। सबसे उपर बाप क wवा हश& चैन से जीने भी न दे ती थी। 1985 के दशक क eम क मdडी का अकाल 6शm)त बेरोजगार के 6लये तो मौत का फरमान लेकर आया था। गुलशन गांव म& रहकर नौकर क तलाश से बेहतर शहर जाकर नौकर ढूढना बेहतर समझा और अपने फूफा बाबूराम के साथ ,नकल पड़ा शहर क ओर।बाबूराम के पास तो रहने का ठकाना ना था। वे बेचारे नहर पर मांट फ&कने का काम करते। वह मांट के ढे लो का चi ू हा बनाकर दो रोट स&क लेते। मांट समतल कर लूंगी गमछा 7बछाकर सो लेते।वे असमंजस म& थे !क बी6ए6पास भतीजे को कैसे अपने साथ रखेग&। इसी असमंजस म& वे दiल रे लवे Fटे शन पर उतरकर दiल वजीरपुर चल पड़े। जहां गुलशन के बड़े Aपताजी◌ा का बेटा सजगकुमार बाल-बQच स हत रहता था। उसक खद ु क झुvगी थी कमाई अQछR थी पर घर-प9रवार से लगाव ना था।खैर उसे तो अपने सगे बाप से त,नक लगाव न था। सजगकुमार के बाप सvगलदादा खुद क तकद र को कोसते ना थकते थे। वे आंख म& आंसू भरे कहते तीन-तीन बेटे है इसके बाद भी बेऔलाद हो गया हूं। जब तक सvगलदादा िज दा रहे एक =गलास बेट के हाथ का पानी नसीब नह ं हुआ। गुलशन पर सvगलदादा को बहुत गम ु ान था पर बेचारे असमय मर गये। सगे बेट के हाथ क एक मुटठR मांट म& उ हे नसीब नह ं हुई थी। सvगलदादा का !#याकमO सुत1लाल ने !कया था गुलशन भी हािजर था पर तब वह दसवीं म& पढता था जब सvगलदादा मरे थे। बाबरू ाम फूफा गल ु शन को साथ लेकर सजगकुमार क झvु गी पहुंच गये। उनके साथ गल ु शन का दे खकर सजलकुमार क घरवाल पदमावती के तो होश उड़ गये। झvु गी के अ दर से वह बाहर
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 25
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान ,नकलने का नाम नह ं ले रह थी। कई बार बाबूराम फूफा के बुलाने के बाद बाहर ,नकल तो फूफा ने पूछा गुलशन को पहचान रह हो। उसने एकदम 6सर हला दया जब!क दस साल पहले गुलशन के बाप के बनाये घर म& उसका गौना आया था तब संयु0त प9रवार जो अभी बरकारा था। गुलशन उसके सामने जवान हुआ था। आज शहर म& उसका बताOव फुफकार रहा था। बाबूराम फूफा पदमावती से बोले बेट तुमसे बात करना है मझ ु ।े वह बोल आओ फूफा अ दर गुलशन थोड़ी दरू पर !कसी अनजान क ख टया पर बैठा था। फूफा अ दर गये स?भवत अपनी तकल फ के बारे म& बताये पर वह ना पसीजी। वे पता पछ ू कर सजगकुमार क क?पनी चले गये। बड़ी मिु Gकल से सजगकुमार गल ु शन को कुछ दन अपने साथ रखने को तैयार हुआ। गल ु शन को पहले ह दन शहर और गांव के बीच भेद को दे खकर आंसू ,नकल पड़े।बाबरू ाम फूफा गल ु शन को दiल छोड़कर ह9रयाना चले गये। गल ु शन के दiल नौकर क तलाश म& पहुंचने क खबर ससरु दरोगा ह रालालबाबू को सजगकुमार ने पहुंचा द पर वे भी आंख मंद ू 6लये। गल ु शन भार नह ं बनना चाह रहा था। दस ू रे दन से ह पदमावती के ताने सन ु ने को 6मलने लगे थे। गल ु शन जiद से जiद नौकर क तलाश पूर कर लेना चाहता था। मरता 0या ना करता बी6ए6पास गुलशन आजादपुर मdडी म& सेब क पेट बनाने का काम करने लगा। छुbट के फै0ट9रय के गेट पर लग& नौकर के इGतहार दे खता। सन 1985 के पहले से eम क मdडी म& लगी आग 6शm)त को आWमदाह करने को उWEे9रत करती थी। गुलशन ने इस कायरतापूणO कदम को ना उठाने क कसम खा ल थी। वह मेहनत मजूदर करने से त,नक ना घबराता था। म हने भर के बाद जहांगीरपुर क एक रो6लंग मील म& आ!फस %वाय क जJरत है का पता लगा तो गुलशन वहा चला गया। मैनेजर ने उसे कोयला ढोने के काम म& लगा दया। पूरे दन वह कोयला खांची म& खद ु भरा और खद ु 6सर पर ढोया। उसे कोयला ढा◌ोते-ढोते सात बज गये पर छुbट नह ं 6मल । वह थका हारा कोयला ढोता रहा आ`खरकार वह च0ककर खाकर =गर पड़ा। कुछ दे र बाद उसको चैन आया तो मैनेजर बोला तुम पर )ा म& फेल हो गये। तुम रो6लंग मील म& नौकर नह ं कर पाओगे। तुम !कसी सरकार Aवभाग म& नौकर तलाश । कल से मत आना। रो6लंग मील म& आ!फस%वाय के नाम पर मजदरू क नौकर भी नह ं 6मल और मdडी क नौकर भी चल गयी। अब तो सजगकुमार क घरवाल कूद-कूद कर एक झुvगी से दस ू र झुvगी म& कहतर !फरने लगी।दे खो हमारे दे वर जी आये है गांव से अफसर बनने। एक जगह टक कर काम कर नह ं रहे है । प uह दन 7बत गया इनक खोराक कैसे चलेगी। यहां हाट का चावल नल का पानी है ।हर चीज खर दनी पड़ती है कहां गांव है !क बैठाकर `खलायेगे। एक आदमी कमाने वाला है हम चार खाने वाले है । उपर से ये आकर कुdडल मार कर बैठ गये है । गुलशन नौकर क तलाश म& सुबह जiद ,नकल जाता और पागल क तरह पैदल-पैदल वजीरपुर इdडिF}यल ए9रया नापता रहता। भूख लगती तो नल से पानी पीकर त,नक पेड़ क छांव म& सुFता लेता।मन ठौ9रक होते ह चल पड़ता। जब वापस लौटता तो ताने◌े पर ताने। सजगकुमार और पदमावती अनजान कुWत क तरह आपस म& लड़ने लगते 6सफO गल ै ी म& कटती। कभी कभी तो परू ु शन को भगाने के 6लये। गल ु शन क रात बेचन
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 26
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान रात नह ं नह ं आती थी। जाये तो जाये कहां दस ू रा कोई दरू -दरू तक जानने वाला ना था। ह रालाल दरोगाजी तो थे पर वे अन6भx थे दमाद क मुिGकल से।सजगकुमार आग म& घी डाल दे ते दरोगाजी से गुलशन क 6शकायत कर दे ते। दरोगाजी अपनी शान म& थे दमाद तो उनको खे,तहर मजदरू का बेटा ह समझते थे। वे दमय ती का %याह गुलशन से अपने बड़े भाई ख9रयादादा क िजद पर !कये थे। ख9रयादादा क गुलशन क पढाई दे खकर लह9रया गये। आ`खरकार दमय ती और गुलशन का %याह करवाकर ह दम 6लये। स?भवतः ह रालाल दरोगाजी का गल ु शन क ओर ना दे खने◌े क ◌ा यह वजह रह होगी। सIताह भर क भख ू े Iयास दौड़-धप ू और पदमावती के तानाकशी का जहर पीने के बाद वजीरपरु इdडिF}यल ए9रया म& एक ट वी बनाने वाल क?पनी म& हे iपर क नौकर 6मल गयी। नौकर 6मलते ह सजगकुमार और पदमावती को खरु ाक 6मलने क उ?मीद प0क हो गयी। थोड़ा सा माहौल म& बदलाव आ गया तानाकशी कम हो तो गये पर बन ्द नह ं हुए थे। उधर गांव के हालात भी ठRक ना थे।सत ै था। उसे लग रहा था !क ु 1लाल म,नआडOर के 6लये बेचन उसका बी6ए6पास बेटा शहर पहुंचते ह कले0टर क कुस1 पर बैठ गया होगा। वह पोFटमैन को दे खते ह दौड़ लगा दे ता। वह =चbठR प{ी के बारे म& कोई बात नह ं करता सीधे पूछता डाकबाबू मेरे नाम का म,नआडOर अभी तक नह ं आया 0या?पोFटमैन कहता अरे बुBू सुत1लाल तुमको कुछ पता है , नौकर म& आग लगी हुई है । पढे -6लखे नौकर न 6मलने के कारण जान दे रहे है ,तुमको म,नआडOर क लगी है । गुलशन पहल बार परदे स गया है । तुम लगे म,नआडOर के 6लये दौड़ लगाने। बेचारा कैसे बसर कर रहा होगा अनजान शहर म& सोचा है । अभी म हना भर भी नह ं हुआ होगा। सुत1लाल-दो म हना हो गया है चार =चbट दे चुका है ।बी टया और घरवाल क इतनी !फ# है । मां-बाप क कोई !फ# नह ं,मS कैसे खान-खचO दवा-दाJ कर हूं इसक !फ# ससुर को कहां। !फ# होती तो म,नआडOर भेजता। सूखी =चbठR से 0या होगा। शहर जाकर सब भूल गया।यहां तो बड़ीबड़ी बात& करता था। दे ख 6लया शहर क हवा लगती ह बदल गया। कुछ दन अपनी घरवाल को भी ले जायेगा इसके बाद तो =चbठR भी ब द हो जाएगी एक दन। इतने म& गुलशन के सीता,र ता स9रता और सरु जन बहन-भाई आ गये। सीता खट ूं े म& भSस बांधते हुए बोल 0या बापू भइया क 6शकायत कर रहे ◌े हो। पोFटमैन-कुछ नह ं भूला होगा। नौकर ढूढ रहा होगा। शहर मे◌े !कस हालत म& होगा। कभी सोचा है । सच बात है । सुत1लाल-0या बुझनी बुझा रहे हो ? पोFटमैन-बुझनी नह ं हक कत है । तु?हारे जैसे बाप क वजह से यह कहावत बनी होगी !क बाप को बेटा नह ं बेटा क कमाई Iयार होती है । सत ु 1लाल-बेटा को पढाया 6लखाया 0य ? %याह गौना कैसे-कैसे !कया। इसका ददO तो मझ ु े मालम ू है ना।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 27
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान पोFटमैन-गर ब बाप हो या अमीर सभी करते है । तसiल रखो बेटवा कमायेगा तो जJर म,नआडOर भेजगा। कुछ मोहiलत तो दो। नौकर नह ं 6मल रह है। उसी को आज के जमाने म& नौकर 6मल सकती है ,जो लाख-दो लाख घुस म& दे ने लायक है और उसक जान-पहचान उपर तक है । तु?हारे जैसे ह गरजनबाबू अपने बेटा चरणEताप का जीना दभ ू र कर रखे थे। रोज ताने मारते थे कहते थे ससुर को र न कजO करके पढाया घर म& घुसे मेहराJ को ,नहारता रहता है । नौकर के 6लये शहर परदे स नह ं जा रहा है । कल एIवाइdटमेdट लेटर लेकर मS पहुंचा तो दे खा !क वहां प6ु लस और परू े गांव के लोग खड़े है । पछ ू ने पर पता चला !क चरणEताप ने खद ु कसी कर ल है । सत ु 1लाल हर बेटा चाहता है !क उसका बाप सख ु चैन मे रहे पर तु उनक भी मजबरू होती है।शहर परदे स का मामला है । वहां कोई सहारा तो है नह ं,खद ु के खाने का इ तजाम हो पा रहा है !क नह ं।कहां सो रहा है 0या खा रहा है या फांका म& रात काट रहा है । [डहबाबा से दआ ु करो गल ु शन को नौकर 6मल जाये। म,नआडOर तो आएगा ह दे र-सबेर।त? ु हारा गल ु शन बहुत समझदार है । मS जानता हूं। उसम& कोई ऐब नह ं है पर तु सत ु 1लाल तम ु मे ऐब भरा पड़ा है । सत ु 1लाल-बेटा से कमाई क आस ऐब है 0या ? पोFटमैन-नह ं पर उसके पास भी कमाई-धमाई का पुwता ज9रया भी तो होना चा हये।खैर तु?हारा म,नआडOर जब आयेगा तो मS दे जाउगा। अब मुझे जाने दो कई म,नआडOर और ढे र सार =च टठयां है कई गांव के परदे 6सयो क । दस ू रे परदे 6सय के प9रजन बांट जोह रहे गे जाने दो। सुत1लाल-दो म हना म& चार =चbठR लाये हो अब म,नआडOर लेकर आना। पोFटमैन सुत1लाल क बात अनसुना करते हुए साइ!कल का पैडल दनादन मारने लगा। उधर शहर म& गुलशन के दन अQछे से नह ं कट रहे थे। जब उसे मायूसी घेरती तो वह मां-बाप को याद करने लगता। जब उदासी के बादल नह ं छं टते तो वह रोशनी को याद कर आंख ब द कर मौन कुछ दे र के 6लये बैठ जाता। आंख ब द करने के कुछ दे र बाद उसे दमय ती रोशनी को गोद म& 6लये दखाई लगती !फर 0या वह अपने संकiप को दोहराने लगता और जुट जाता अपने उदे Gय म& । फै0टर म& काम करते-करते मह ना 7बत गया पर तनwवाह नह ं 6मल 0य !क वह बीस Jपये का दहाड़ी कमOचार था।पहले Fथायी कमOचा9रय को तनwवाह 6मलती थी। इधर एक तार ख से पदमावती तनwवाह कब 6मलेगी गुलशन। घर का खचO नह ं चल पा रहा है एक आदमी क कमाई म& कैसे इतने लो◌ागो का पेट भरे गा। गुलशन बड़ी सांस लेता !फर कहता भाभी =च ता न कर तनwवाह 6मलते ह खरु ाक दं ग ू ा। वह कहती कब तनwवाह 6मलेगी दो मह ना तो हो गये। खैर ल?बे इ तजार के बाद सात तार ख को गुलशन को तनwवाह 6मल छु bटय को काटकर। सबसे पहले वह पदमावती के हाथ पर डेढ म हने क खरु ाक रखते हुए बोला भाभी बाक अगले म हने दे दं ग ू ा पैसे नह ं बच रहे है । सौ Jपया बचा है कल बापू के नाम म,नआडOर कर दं ग ू ा तो उ हे घर के खचg म& हाथ बंट जायेगा। रोशनी के तेल-नून का खचO चल जायेगा।पदमावती ,छड़कने से बाज न आती।खैर हारे हुए 6सपाह क तरह गल ु शन पदमावती क सन ु ने को मजबरू था दस ू रा कोई ठकाना भी तो न था।अपनी जJरत को अनदे खा कर गल ु शन बाप के नाम दस ू रे
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 28
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान दन लंच टाइम म& दौड़ता हुआ फै0अर से त,नक दरू िFथत डाकखाने से म,नआडOर कर आया। सIताह भर बाद म,नआडOर गांव पहुंच गया वादा मत ु ा7बक पोFटमैन सुत1लाल के घर पहुंचा और सुत1लाल घर म& हो 0या ? पोFटमैन क आवाज सुनकर दमय ती गोद म& रोशनी को 6लये चौखट पर से बोल डाकबाबू बाबूजी तो अभी काम पर से आये नह ं,उनक =चbठR है मुझे दे द िजये। पोFटमैन-=चbठR नह ं म,नआडOर है ।सत ु 1लाल क इQछा पूर हो गयी म,नआडOर आ गया। म,नआडOर को करने के 6लये !कतना पसीना और आंसू गल ु शन को बहाना पड़ा होगा वह जानता होगा। बहू सत ु 1लाल आये तो डाकखाने भेज दे ना। इतने म& सीता,र ता स9रता और सरु जन दमय ती को घेरकर बोले भौजी भइया क =चbठR नह ं थी। दमय ती-सरु जन अरे दौड़कर बकर पकड़◌ो कतJबाबा के खेत म& चल गयी तो लड़ाई करने लगेगे। सीता-भौजी भईया क =चbठR कहां है । दमय ती-=चbठR नह ं म,नआडOर आया है।डाकबाबू बाबज ू ी को डाकखाने जाकर म,नआडOर लेने को कह कर गये है । स9रता-भौजी भईया को नौकर 6मल गयी 0या ? दमय ती-6मल गयी होगी तभी ना म,नआडOर आया है । स9रता-भौजी तू जब शहर जायेगी तो मुझे भी ले चलना। दमय ती-Aपया के घर नह ं जाओगी 0या ?अब तो मुझे स9रता का %याहगौना करवा कर Aपया के घर भेजना है ।इसके बाद शहर परदे स। स9रता-नह ं भौजी पहले सुरजन भइया का %याह होगा। सुरजन तो मुझसे बड़ा है । इतने म& सुत1लाल आ गया।सुरजन दौड़कर बापू सुत1लाल का हाथ पकड़कर बोला बाबू डाकबाबू आये थे। ससुरा सूखी =चbठR दे गया होगा। अरे सीता जरा हु0का चढा ला तेर मां कहां गयी। दे वराजी आजी क त7बयत खराब है दे खने गयी है । नबाबसाहब क =चbठR कहां है ।इतने म& दमय ती के मुंह से ,नकल गया बाबज ू ी =चbठR नह ं आयी है। इतना सुनता ह सुत1लाल पांव पटकते हुए नीम के चबूतरे पर बैठकर गुलशन को गा6लयां दे ने लगा। जोर-जोर से गा6लय क आवाज सुनकर दमय ती दौड़ती भागती आयी बोल गुलशन के बापू ये 0या पागलपन है 0य बेटवा को गाल दे रहे हो। सुत1लाल-0या कJं ससुर क आरती उताJ। खश ु ी के गीत गाउं ।डाकबाबू आया था ससुरे ने =चbठR तक नह ं भेजी। उसक घरवाल कूदते हुए आकर बोल गयी है !क =चbठR नह ं आयी है । सुत1लाल क बात सुनकर दमय ती क आंख से आंसू ,नकल पड& वह सास क पास जाकर बोल अ?माजी 0या यह मेर गलती है । डाकबाबू आये थे कहकर गये है =चbठR नह ं म,नआडOर आया है ।बाबज ू ी को डाकखाने बल ु ाया है । म,नआडOर लेने के 6लये।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 29
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान सोमवती-0य गुलशन के बाबू 0य तु?हार आंख म& खन ू उतर रहा है । दमय ती ने 0या गलत कह दया। =चbठR नह ं आयह म,नआडOर आया है डाकखाने जाकर ले आओ। तु?ह& तो यह चा हये था ना। सुत1लाल-ला एक लोटा पानी,पीकर जाता हूं। दे खता हूं नबाबसाहब ने !कतने हजार का म,नआडOर !कया है ।पानी पीकर सत ु 1लाल झट साइ!कल उठाया और दौड़ पड़ा डाकखाने क ओर। आधे घdटे के अ दर वापस आ गया। वह साइ!कल मड़ई के सहारे खड़ी कर नीम क छांव म& पड़ी ख टया पर बैठ गया। सोमवती हैdडपाइप चलाकर एक लोटा पानी और कटोर म& गड़ ु लेकर सत ु 1लाल के सामने हािजर हुई। सत ु 1लाल सोमवती से बोला पानी नह ं चा हये। ले जा रोट बन गयी हो तो ला खा लं।ू सोमवती-रोट बन गयी है । नहा लो इसके बाद खाना। हां डाकबाबू 0य बल ु ाये थे। सत ु 1लाल-तहक कात 0या कर रह है । ये ले ससरु ा दो म हने क कमाई से सौ Jपया भेजा है ।पांच Jपया ससरु ाडाकबाबू ले 6लया। इस Jपये से 0या-0या होगा तम ु को दवाई आयेगी, सरु जन क फ स भर जायेगी या उसक घरवाल और बेट के उपर खचO खच~ कहते हुए दस के नौ और एक पांच क नोट फ&कते हुए जोर-जोर से =चiलाने लगा। सुत1लाल के =चiलाने क आवाज सुनकर बFती के लोग इ0bठा हो गये। कई लोग सुत1लाल को समझाने बुझाने लगे पर वह कहां मानने वाला वह तो राहगीर को बुलाकर गुलशन को गाल दे -दे कर बुराई करने लगा। सुत1लाल के =चiलाने क आवाज सुनकर जटाशंकर दौड़े-दौड़े आये।सुत1लाल के कंधे पर हाथ रखते हुए बोले सुत1लाल इतना बावला हो रहा है घर क इज ्जत सड़क पर लाकर रख रहा है ।सुत1लाल जटाशंकर को डपटते हुए बोला भइया तुम भी मd ु ◌े गुनगार मानने लगे।पेट काटकर ससुरे को बी6ए6तक पढाया इसी6लये क शहर जाकर मां-बाप भई बहन कुटु?ब को भूल जाये। ससरु ा को घरवाल और रोशनी क =च ता खाये जा रह है ।सौ Jपया का म,नआडOर भेजा है । जटाशंकर-सुत1लाल गुFसा थक ू ो ये लो गांजा बनाओं। धआ ु ं के साथ गुFसा उ.डा द । बेटवा का म,नआडOर आया तो है । वह कैसे भेजे है उसको पता होगा।शहर जाते है JIया का पेड़ हाथ तो नह ं लग गया !क वह हलाकर बोरा भरकर नोट भेज दे ता।कोई काम-धाम 6मला क नह ं,हो सकता है !कसी से कजO लेकर दया।यह भी हो सकता है !क खन ू बेचकर तुमको म,नआडOर !कया हो।बड़ी मुिGकल से सुत1लाल शा त हुआ।खब उड़ाकर ख टया पर पसरते ू गाल भरकर धआ ु हुए बोला गुलशन क मां अब तो दो रोट `खला दे ।वह ख टया पर बैठे-बैठे खाना खाया !फर खरांटे मारने लगा। उधर दमय ती क आख& लगातार बरस रह थी। गांव म& म,नआडOर के 6लये सुत1लाल टकटक लगाये रहता। शहर म& गुलशन एक फै0अर म& दो मह ना नौकर करता तो तीसरे मह ने फै0टर म& काम नह ं है कह कर मा6लक ,नकाल दे ता। शहर गुलशन के 6लये काले पानी क सजा से कम ना था पर वह ढE,तx था अपने उदे Gय के E,त,मां बा पके सपन के E,त और अपने भAवzय के E,त। मुसीबत क लहरो म& डूबते !कनारे लगते दन कट रहे थे। भले ह गल ु शन भख ू ा रह जाता पर म,नआडOर जJर करता।सत ु 1लाल को लगता !क गल ु शन कमाई ,छपा रहा है , उसे शहर और शहर के जीवन म& आने वाल परे शा,नय से। वह तो शहर
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 30
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдХрднреА рдЧрдпрд╛ рд╣ рдирд╣ рдВ рдерд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓ рдХреЗ рдЦрд╛рдирджрд╛рди рдХрд╛ рдкрд╣рд▓рд╛ рдкрдврд╛6рд▓рдЦрд╛ рд▓реЬрдХрд╛ рдерд╛редрд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓ рдХреЛ рдЗрддрд╛рди рднрд░ рдкрддрд╛ рдерд╛ !рдХ рд╢рд╣рд░ рдо& рдкрдвреЗ -6рд▓рдЦреЗ рд╕реЛрдиреЗ рдХ рдбрд╛рд▓ рдХрд╛рдЯрддреЗ рд╣реИ ,рдЧреБрд▓рд╢рди рднреА рдХрд╛рдЯ рд░рд╣рд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ред рдЙрд╕реЗ рдпреЗ рдкрддрд╛ рдирд╛ рдерд╛ !рдХ рд╢рд╣рд░ рдо& рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЛ рдЖрдВрд╕реВ рдкреАрдХрд░ рд░рд╛рдд рдХрд░рд╡рдЯ рдо& 7рдмрддрд╛рдиреА рдкреЬ рд░рд╣ рд╣реЛрдЧрд╛ред рдмреЗрд░реЛрдЬрдЧрд╛рд░ рдХрд╛ Aрд╡рд╖рдзрд░ рдХрдИ рд╕рд╛рд▓ рддрдХ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЛ рдбрдВрд╕рддрд╛ рд░рд╣рд╛ред рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓ рдиреЗ рднрд▓реЗ рд╣ рдЙрд╕рдХ рдЗ рдЬрдд рдкWрддреЗ рдкрд░ рд░рдЦрдХрд░ ,рдирдЫрд╛ рд╣реЛред рдЧреБрд▓рд╢рди рдЕрдкрдиреЗ рдореБрд┐GрдХрд▓ рднрд░реЗ рд╢рд╣рд░ рдЬреАрд╡рди рдХреЗ рдмрд╛рд░реЗ рдо& рдд,рдирдХ рднрдирдХ рддрдХ рдирд╣ рдВ рд▓рдЧрдиреЗ рджрдпрд╛редредрд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓ рдХреЗ рдирд╛рдо рдо,рдирдЖрдбOрд░ рдмрд░рд╛рдмрд░ рдЖрддрд╛ рд░рд╣рд╛ред рдЕрдм 0рдпрд╛ рд╡рд╣ рдЫреЛрдЯ
рд╕9рд░рддрд╛
%рдпрд╛рд╣ рдХреЗ рдЗ рддрдЬрд╛рдо рдо& рд▓рдЧ рдЧрдпрд╛ред рдЫрдГ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХреЗ рд╕рд╕рд░реБ рд╣ рд░рд╛рд▓рд╛рд▓ рджрд╛рд░реЛрдЧрд╛рдЬреА рджрдорд╛рдж рдХреЗ E,рдд рдЕрдкрдиреЗ рдлрдЬO рд╕реЗ рджрд░реВ рдмрдирд╛рдпреЗ рд╣реБрдП рдереЗ рдкрд░ рддреБ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдлрдЬO рдкрд░ рдЦрд░рд╛ рдерд╛ рднрд▓реЗ рд╣ рдмреЗрд░реЛрдЬрдЧрд╛рд░ рдХрд╛ рджрдВ рд╢ рдЭреЗрд▓ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдЙрд╕реА рджрдордп рддреА рдХрд╛ рдк,рдд рдерд╛ рд┐рдЬрд╕реЗ рджрд░рд╡рд╛рдЬреЗ рдХреЗ рд╕рд╛рдордиреЗ рдЦреЬрд╛рдХрд░ рдШрд░ рд╕реЗ рдмрд╛рд╣рд░ ,рдирдХрд▓рддреЗ рдереЗред 7рдм рдЯрдпрд╛ рджрдордп рддреА рдХреЛ рдЕрдкрдиреЗ рдХреБрд▓ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рдорд╛рдирддреЗ рдереЗ рдкрд░ рдЦ9рд░рдпрд╛рджрд╛рджрд╛ рдХреЗ рд┐рдЬрдж рдХреЗ рдЖрдЧреЗ рд╣рд╛рд░рдХрд╛ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХреЛ рдЬреИрд╕реЗ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рдорд╛рдирдиреЗ рд▓рдЧреЗ рдереЗред рдорд╣ рдирд╛ рдо& рдПрдХрд╛рдз рдмрд╛рд░ рд╕рд╕рд░реБ рдЬреА рдХреЗ 0рд╡рд╛OрдЯрд░ рдкрд░ рд╣реЛ рдЖрддрд╛ рдерд╛ред рд╕рд╕рд░реБ рдЬреА рдХрд╛ рдХрд╛рдо рднреА рдХрд░ рджреЗ рддрд╛ рдерд╛ред рдХрд╛рдо рдкреЬрдиреЗ рдкрд░ рд╕рд╕реБрд░рдЬреА рдмреБрд▓рд╛рд╡рд╛ рднреА рднреЗрдЬ рджреЗ рддреЗ рдереЗ рдЙрд╕рдХреЗ рдмрд╛рд░реЗ рдо& рдд,рдирдХ рднреА рди рд╕реЛрдЪрддреЗ рдереЗ рдЬрдм!рдХ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЗ рднAрд╡zрдп рдХреЗ рд╕рд╛рде рджрдордп рддреА рдХрд╛ рднреА рддреЛ рднAрд╡zрдп рдЬреБреЬрд╛ рдерд╛ рдЬреЛ рдЙрдирдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рд╕рд╛7рдмрдд рд╣реБрдИ рдереА рдЙрд╕реА рдХреЗ рдЬ рдо рдХреЗ рдмрд╛рдж рддреЛ рджiрд▓ рдкреБ6рд▓рд╕ рдо& рдиреМрдХрд░ 6рдорд▓ рдереАредрдЦреИрд░ рдЧреБрд▓рд╢рди рдЦреИрд░рд╛рдд рдирд╣ рдВ рдЪрд╛рд╣рддрд╛ рдерд╛ред рдЕрдкрдиреЗ рдкрд╕реАрдиреЗ рдХ рдХрдорд╛рдИ рдо& рдЦрд╢ реБ рд░рд╣рдирд╛ рд╕реАрдЦ рдЧрдпрд╛ рдерд╛ред рдмрд╛рдк рдХреЛ рдЬрдореАрдВрджрд╛рд░ рдХреЗ рдЦреЗрдд рдо& рдкрд╕реАрдирд╛ рдмрд╣рд╛рддреЗ рд╣реБрдП рдЬреЛ рджреЗ рдЦрд╛ рдерд╛ред рд╡рд╣ eрдо рдХреЛ рдкреВрдЬрд╛ рдорд╛рдирддрд╛ рдерд╛ рдФрд░ рдХрд▓ рдХреЗ E,рдд рдЖFрдерд╛рд╡рд╛рди рдереЗред рдЙрд╕реЗ рдпрдХ рди рдерд╛ !рдХ рдЙрд╕рдХ рдореЗрд╣рдирдд рдХреЗ рд╢Fрдд рдЬреАрд╡рди рдХрд╛ рдЕрдВ=рдзрдпрд╛рд░рд╛ рдЫрд╛рдВрдЯ рджреЗ рдЧреЗред рдмреБрдзрд╡рд╛рд░ рдпрд╛,рди рдЫреБbрдЯ рдХрд╛ рджрди рдЗрд╕ рджрди рд╡рд╣ рд╕рд╕реБрд░рдЬреА рд╕реЗ рдХреБрдЫ рджреЗ рд░ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдЬрд╛рддрд╛ рдерд╛ред рд╡рд╣ рд╕рд╛рд╕-рд╕реБрд░ рдХреЛ рдорд╛рдВ-рдмрд╛рдк рдХреЗ рд╕рдорд╛рди рдЗ рдЬрдд рджреЗ рддрд╛ рдерд╛ рдкрд░ рдпреЗ рдмрд╛рдд рдЕрд▓рдЧ рдереА !рдХ рд╣ рд░рд╛рд▓рд╛рд▓рдЬреА рдХреЗ рджрд▓ рдо& рдЦреЛрдЯ рдереАред рдЧреБрд▓рд╢рди рдХрд╛ рджрд▓ рд╕рд╛рдл рдерд╛ 0рдп !рдХ рд╡рд╣ рдПрдХ Zрд╛рдореАрдг рдордЬрджрд░реВ рдХрд╛ рдмреЗрдЯрд╛ рдерд╛ рдФрд░ 9рд░Gрдд рд╕реЗ рдк9рд░=рдЪрдд рдерд╛ред рд╡рд╣ Aрд╡рдЪрд╛рд░ рдоvрди рджрд╛рд░реЛрдЧрд╛рдЬреА рдХреЗ 0рд╡рд╛OрдЯрд░ рд╕реЗ ,рдирдХрд▓рд╛ рд╕реЛрдЪрд╛ рд╢рд╛рдЯO рдХрдЯ рд░рд╛FрддреЗ рд╕реЗ ,рдирдХрд▓рдХрд░ рдЬiрдж рд╕рдЬрдЧрдХреБрдорд╛рд░ рдХ рдЭреБvрдЧреА рдкрд╣реБрдВрдЪ рдЬрд╛рдпреЗ рджреЗ рд░ рд╣реЛ рдЧрдпреА рддреЛ 6рдордпрд╛рдВ-рдмреАрдмреА рдХреЗ рддрд╛рдиреЗ рд╕реБрдирдиреЗ рдкреЬреЗрдЧреЗред рд╡рд╣ рдЬiрдж -рдЬiрдж рдПрдХ рдЧрд▓ рд╕реЗ рджрд╕ реВ рд░ рддреАрд╕рд░ !рдлрд░ рдЪреМрдереА рдЧрд▓ рдо& рдп рдШрд╕ реБ рд╛ рдПрдХ рдирд╡рдЬрд╡рд╛ рд▓реЬрдХ рд╕рд╛рдордиреЗ рдЖ рдЧрдпреАред рд╡рд╣ рдЕрдЧрд▓рд╛ рдХрджрдо рдЖрдЧреЗ рдмреЭрд╛рдпреЗ рдЗрддрдиреЗ рдо& рд╡рд╣ рдмреЛрд▓ рдЬреАрдЬрд╛рдЬреА рдирдоFрддреЗред рдЧреБрд▓рд╢рди рдмреЛрд▓рд╛-рджреЗ рд╡реАрдЬреА рдХреМрди рд╣реИ редрдоS рдЬреАрдЬрд╛ рдХреИрд╕реЗ рд╣реБрдЖ рдЖрдкрдХрд╛ред рд▓реЬрдХ рдЬреАрдЬрд╛рдЬреА- рдоS рдореАрддрд╛ рд╣реВрдВред рдЖрдк рджрд╛рд░реЛрдЧрд╛ рдореМрд╕рд╛ рдХреЗ рджрдорд╛рдж рд╣реИ рдирд╛ред рдХрд╣рддреЗ рд╣реБрдП рдЖрд╡рд╛рдЬ рджреЗ рдиреЗ рд▓рдЧреА рдЕ?рдорд╛ рдпреЗ рджреЗ рдЦ рдЬреАрдЬрд╛рдЬреА рдШрд░ рдХреЗ рд╕рд╛рдордиреЗ рд╕реЗ рдЬрд╛ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ред рдХрд╣ рд░рд╣реЗ рд╣S рдоS рдЬреАрдЬрд╛ рдХреИрд╕реЗ рд╣реБрдЖредрдЗрддрдиреЗ рдо& рдЕ рджрд░ рд╕реЗ рдЖрд╡рд╛рдЬ рдЖрдпреА рдореАрддрд╛ рд░реЛрдХ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЛ рдоS рдЖрддреА рд╣реВрдВ рдХреИрдпреЗ рдирд╣ рдВ рдкрд╣рдЪрд╛рдиреЗрдЧреЗред рдореАрддрд╛-рдЬреАрдЬрд╛рдЬреА рдореЗрд░ рдЕ?рдорд╛ред рдореЗрд░ рдЕ?рдорд╛ рдХреЛ рд╕рд▓рд╛рдо рдХрд░реЛред рдЧреБрд▓рд╢рди рдмреЛрд▓рд╛ рдЕ?рдорд╛ рдкрд╛рдВрд╡ рд▓рдВрдЧреВ рдХрд╣рддреЗ рд╣реБрдП рдкрд╛рдВрд╡ рдЫреВрдиреЗ рдХреЛ рдЫреВрдХрд╛ред рдореАрддрд╛ рдХ рдЕ?рдорд╛ рд╣рд╛рде рдкрдХреЬрддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓ рдмреЗрдЯрд╛ рджрдорд╛рдж рд╕реЗ рдкреИрд░ рдирд╣ рдВ рдЫреБрдЖрддреА рд╣реВрдВред рдмреЗрдЯрд░ рджрд░рд╡рд╛рдЬреЗ рдХреЗ рд╕рд╛рдордиреЗ рд╕реЗ рдЬрд╛ рд░рд╣реЗ рдереЗ,рд╕рд╛рд▓ рднрд░ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 31
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान दiल आये मेरे घर कभी आये नह ं। 7बना चाये पीये जाने नह ं दं ग ू ी।मीता गुलशन का हाथ पकड़कर ख टया पर बैठाकर बोल बताओ जीजाजी गरम कJं या ठdडा। अ?मा-0या कह रह हूं मीता।तेरे जीजा है ।बेटा बुरा ना मानना साल है ना तु?हार ।दरोगाजी क तो दमय ती तीन बेटो म& अकेल बेट है । दो बेट मीता बबीता और बेटा जीतू है । इतने म& बबीता और जीतू टयूशन से आ गये बFता रखते हुए बोले कौन है अ?मा। अ?मा-तु?हारे जीजाजी। जीत-ू कौन से जीजा अभी तो मीताद द का गौना नह ं गया जीजाजी कैसे आ गये। अ?मा-दरोगा मौसा के दमाद है तो त? ु हारे जीजा हुए ना। बबीता और जीतू एक साथ उछल पड़े अरे वाह जीजाजी आ गये।जीतू गल ु शन का हाथ पकडकर बोला चलो जीजाजी छत पर चलते है । गल ु शन-आज नह ं कभी फुसOत म& आउं गा।तब छत पर चलेग&। जiद म& हूं। अ?मा-बेटा भले ह मS त? ु हार सगी सास नह ं हूं पर मौसी सास तो हूं। खाना खाकर जाना।मीता जiद से अपने जीजाजी के 6लये चाय बना ला। गुलशन-नह ं मौसी मुझे जाने दो भईया भाभी नाराज होगे। अ?मा-कोई नाराज नह ं होगा। मS जानती हूं सजगकुमार और पदमावती को। मीता-जीजा मS चाय बनाकर लाता हूं कहकर Fटोप जला द ।अ?माजी बोल मS पनीर लेकर आती हूं। गुलशन =गड़=गड़ाता रहा पर एक ना चल । मीता 18 साल क रह होगी बबीता भी जवानी क दहल ज पर पांव रख चक ु थी, जीतू छोटा था।दोन बहने गुलशन को घेरकर बैठ गयी हं सी मजाक कर करने लगी। गुलशन गांव का लड़का था उसे `झझक लग रह थी। मीता,बबीता और जीतू शहर थे जो मुंह म& आ जाता बक दे ते।मीता बबीता और जीतू को च◌ ु ुप करवाते हुए बोल जीजाजी द द क याद नह ं आती है 0या ? गुलशन- 0य नह ं आयेगी। खब ू आती है । भगवान ने रोशनी के Jप म& 7ब टया का वरदान भी दे दया है ,उनक याद नह ं तो !कसक आयेगी। मीता-त,नक हमार भी =च ता !कया करना जीजाजी। गुलशन-हम कैसे =च ता करे गे तु?हार =च ता करने वाला तो कोई दस ू रा है।मS !कसी और का हूं। इतने म& बबीता बोल साल आधी घरवाल कहकर हं स पड़ी। मीता-बबीता को डांटते हुए बोल 0या बक रह हो बबीता। बबीता-सब तो कहते हS। अ?मा पनीर लेकर आ गयी। जiद -जiद पनीर क स%जी चावल और रोट बनाकर बोल चलो जीजाजी खाना खालो। गुलशन खाना खकर जाने क िजद करने लगा। मीता बोल जीजाजी आया करना,हम भी आपके 9रGते म& हS।अ?मा बगल का खाल Iलाट दखाते हुए बोल यह दारोगा जी का Iलाट है । दे खो कब बनवाते है ।सन ु ी हूं !क बहन !क त7बयत खराब है पर दरोगा है !क बहन के दख ु तकल फ क ओर दे खते ह नह ं। अरे पोती-पोता सब हो गये है ।बहन को मह ना दो मह ना के 6लये बल ु ा लेते पर नह ं अकेले खाने क आदत पड़ गयी है। हो ससकता है घर
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 32
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдмрдирд╡рд╛рдпреЗ рддрдм рдмрд╣рди рдХреЛ рд▓рд╛рдХрд░ рдЙрд╕рдХрд╛ рдЗрд▓рд╛рдЬ рдХрд░рд╡рд╛рдпреЗредрдЫрд╛рддреА рдХрд╛ рджрджO рддреЛ рдЬрд╛рди рд▓реЗрд╡рд╛ рд╣реЛрддрд╛ рд╣реИ ред рдмреЗрдЪрд╛рд░ рд╕рд╛рд▓реЛ рд╕реЗ рджрджO рдЭреЗрд▓ рд░рд╣ рд╣реИ ред рджрд░реЛрдЧрд╛ рдЬреА рддреАрд╕рд░реЗ рдорд╣ рдиреЗ рдЭреЛрд▓рд╛ рдЙрдард╛рддреЗ рд╣реИ рдФрд░ рдЪрд▓ рдкреЬрддреЗ рд╣реИред рдмреЗрдЯ рдХ =рдЪ рддрд╛ рдо& рдорд░реЗ рдЬрд╛ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ред рдпреЗ рдирд╣ рдВ рдХрд╣ рд░рд╣реЗ рд╣реИ !рдХ рджрдорд╛рдж рдмреЗрд░рд╛рдЬрдЧрд╛рд░ рдЭреЗрд▓ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ рджрд╕-рдмреАрд╕ рд╣рдЬрд╛рд░ рдШреБрд╕ рджреЗ рдХрд░ рдХрд╣ рдВ рдиреМрдХрд░ рд▓рдЧрд╡рд╛ рджреЗ ред рдЕрд░реЗ рдЗрд╕рд╕реЗ рддреЛ рдЙрдирдХ рдмреЗрдЯ рдХреЛ рдЕ=рдзрдХ рд╕реБрдЦ 6рдорд▓реЗрдЧрд╛ред рд▓реЗ!рдХрди рдмреЗрдЯ рдХрд╛ рд╕реБрд╣рд╛рдЧ рджрд░-рджрд░ рдХ рдареЛрдХрд░реЗ рдЦрд╛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ,рдЙ рд╣реЗ рдд,рдирдХ =рдЪ рддрд╛ рдирд╣ рдВред рджрдордп рддреА рдХреЛ рдХреБрд▓ рдХрд╛ рд╡рд░рджрд╛рди рдХрд╣рддреЗ рд╣реИ рдкрд░ рдмреЗрдЯреЛ рдХ !рдл# рдо& рд░рд╛рдд рджрди рдПрдХ рдХрд░рддреЗ рд░рд╣рддреЗ рд╣реИ ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдЕ?рдорд╛ рдЙрдирдХрд╛ рдлрдЬO рдЙрдирдХреЗ рдмреЗрдЯреЛ рдХреЗ E,рдд рдпрд╛рджрд╛ рд╣реИ ред рдоS рддреЛ рдирд╛рдд рд╣реВрдВредрдмреЗрдЯ рдкрд░рд╛рдпреА рд╣реЛрддреА рд╣реИ рддреЛ рджрдорд╛рдж рд╕рдЧрд╛ рдХреИрд╕реЗ рд╣реЛрдЧрд╛ред рдореАрддрд╛-рдЕрд░реЗ рд╡рд╛рд╣ рд░реЗ рдЬреАрдЬрд╛рдЬреА 0рдпрд╛ рдмрд╛рдд рдХрд╣ рдж рдЖрдкрдиреЗ рдХрд╣рддреЗ рд╣реБрдП рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХрд╛ рд╣рд╛рде рдкрдХреЬред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдЕQрдЫрд╛ рдЕ?рдорд╛ рдЪрд▓рддрд╛ рд╣реВрдВред рдореАрддрд╛-рдЕ?рдорд╛ рддреЛ рдореЗрд░ рд╣реИ ред рдЖрдкрдХ рдореМрд╕реА рд╕рд╛рд╕,рдореМрд╕реА рднреА рдЪрд▓реЗрдЧрд╛ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдЕQрдЫрд╛ рдореМрд╕реА рдирдоFрддреЗ рдХрд╣рдХрд░ рдЪрд▓рдиреЗ рд▓рдЧрд╛ред рдЗрддрдиреЗ рдо& рдореАрддрд╛ рд░рд╛Fрддрд╛ рд░реЛрдХрддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓ рдЕрдм рдХрдм рдЖрдУрдЧреЗ рдЬреАрдЬрд╛рдЬреАредрд╣рдо& рдЖрдкрдХрд╛ рдЗрдВрддрдЬрд╛рд░ рд░рд╣реЗ рдЧрд╛ред рдЕ?рдорд╛-рд╣рд╛рдВ рдмреЗрдЯрд╛ рдЫреБbрдЯ рдХреЗ рджрди рддреЛ рдЖ рд╣ рд╕рдХрддреЗ рд╣реЛред рдмрдмреАрддрд╛ рдФрд░ рдЬреАрддреВ рдЬiрдж рдЖрдирд╛ рдЬреАрдЬрд╛рдЬреАред рдореАрддрд╛ рдмреЛрд▓ рдЬiрдж рдЖрдУрдЧреЗ рдирд╛ рдЬреАрдЬрд╛рдЬреА рдХрд╕рдо рдЦрд╛рдУред рдЧреБрд▓рд╢рди-!рдХрд╕рдХ рдХрд╕рдо `рдЦрд▓рд╛ рд░рд╣ рд╣реЛред рдореАрддрд╛-рдореЗрд░ ред рдЧреБрд▓рд╢рди- 0рдпрд╛ ? рдореАрддрд╛-рд╣рд╛рдВред рдЧреБрд▓рд╢рди рдаRрдХ рд╣реИ рдмрд╛рдмрд╛ рдЕрдм рддреЛ рдЬрд╛рдиреЗ рджреЛред рдореАрддрд╛-рдмрд╛рдмрд╛ рдирд╣ рдВ рдЬреАрдЬрд╛рдЬреА рдореАрддрд╛ рд╕рд╛рд▓ рд╣реИ рдЖрдкрдХ ред рдЧреБрд▓рд╢рди рдпрд╛рдж рд░рд╣реЗ рдЧрд╛ рдХрд╣рддреЗ рд╣реБрдП рд╕рдЬрдЧрдХреБрдорд╛рд░ рдХ рдвреБvрдЧреА рдХ рдУрд░ рджреМреЬ рдкреЬрд╛редрд╡рд╣рд╛рдВ рддреЛ рдкрддрд╛ рдЪрд▓рд╛ !рдХ рд╕рдЬрдЧрдХреБрдорд╛рд░ рдФрд░ рдкрджрдорд╛рд╡рддреА !рдХрд╕реА рдмрд╛рдд рдкрд░ рдЪрдЪрд╛Oрд░рдд реН рд╣реИ ред рдмрддOрди рд╕рд╛рдл рд╣реЛ рдЧрдпреЗ рд╣реИ ,рд╕реЛрдиреЗ рдХ рддреИрдпрд╛рд░ рд╣реИ рдмреЬрд╛ рдмреЗрдЯрд╛ рд░реЛ рд╣рдд рдЬреЛ рдЪрд╛рд░ рд╕рд╛рд▓ рдХреЛ рдерд╛ рд╣рд╛рде рдо& =рдЧрд▓рд╛рд╕ 6рд▓рдпреЗ рд░реЛ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди рдмреЛрд▓рд╛ 0рдпрд╛ рд╣реБрдЖ рдмреЗрдЯрд╛ рдЗрддрдиреЗ рдо& рд░реЛ рд╣рдд рдЧреБFрд╕реЗ рдо& =рдЧрд▓рд╛рд╕ рд░реЛ рд╣рдд рдХреЗ рдорд╛рдереЗ рдкрд░ рджреЗ рдорд╛рд░рд╛ред рд░реЛ рд╣рдд рдХ рдЖрдВрдЦ рдмрдЪ рдЧрдпреА рдкрд░ рдЦрди реВ рдХ рддрд░рд╣ рд▓рд╛рд▓ рд╣реЛ рдЧрдпреАрдВред рд╡рд╣ рдмрд╛iрдЯ рд╕реЗ =рдЧрд▓рд╛рд╕ рдо& рдкрд╛рдиреА 6рд▓рдпрд╛ рдорд╣ реБрдВ рдзреЛрдпрд╛ рдкрд░ рдкрдбреЛрд╕ рдХ рдЭvреБ рдЧреА рдЬреЛ рдЦрд╛рд▓ рдереА рдкреБрдЖрд▓ 7рдмрдЫрд╛ рд╣реБрдЖ рдерд╛ред рдкрд╛рдЪ-рд╕рд╛рдд рд▓реЛрдЧ рдЦ рдЯрдпрд╛ рднрд░ рдЬрдЧ рдо& рд╕реЛрддреЗ рдереЗ рдЙрд╕реА рдо& рдЧреБрд▓рд╢рди рднреА рд╕реЛ рдЬрд╛рддрд╛ рдерд╛ред рдЦрд╛рдирд╛ рд╕рдЬрдЧрдХреБрдорд╛рд░ рдХреЗ рд╕рд╛рде рдЦрд╛ рд▓реЗрддрд╛ рдерд╛ рд┐рдЬрд╕рдХ рдЦрд░реБ рд╛рдХ рддрдиwрд╡рд╛рд╣ 6рдорд▓рддреЗ рд╣ рд╕рдмрд╕реЗ рдкрд╣рд▓реЗ рджреЗ рджреЗ рддрд╛ рдерд╛ред рдЗрд╛рд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж рдмрд╛рдк рдХреЛ рдо,рдирдЖрдбOрд░ рдХрд░рддрд╛ рдерд╛ред рдмреЗрдЪрд╛рд░рд╛ рдореБрд╕реАрдмрдд рдХреЗ рджрди рдХрд╛рдЯрддреЗ рд╣реБрдП рднреА рдХрд▓ рдХреЗ E,рдд рд╕рдЬрдЧ рдерд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди рдЬрдм рдпрд╛рджрд╛ рджрдЦ реБ реА рд╣реЛрддрд╛ рддреЛ рдореМрд╕реАрд╕рд╛рд╕ рдХреЗ рдШрд░ рдХреБрдЫ рджреЗ рд░ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдЪрд▓рд╛ рдЬрд╛рддрд╛ред рдореМрд╕рд╛рдЬреА рд╕реЗ рдж,реБ рдирдпрд╛рджрд╛рд░ рд╕реЗ рдЕ=рдзрдХ рд▓рдЧрд╛рд╡ рди рдерд╛ рд╡реЗ рдбрдпреВрдЯ рдХреЗ рдмрд╛рдж рдЖPрдпрд╛рд┐WрдордХрддрд╛ рдо& рдбреВрдмреЗ рд░рд╣рддреЗ рдереЗред рдореМрд╕реАрд╕рд╛рд╕ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХ рдорд┐реБ GрдХрд▓ рдХреЛ рд╕рдордЭрддреА рдереАред рд╡реЗ 7рдмiрдХреБрд▓ рдорд╛рдВ рдХ рддрд░рд╣ рд╡ реНрдпрд╡рд╣рд╛рд░ рдХрд░рддреА рдереА рдЬреЛ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХреЛ рд░рд╛рд╕ рдЖрдиреЗ рд▓рдЧрд╛ рдерд╛ред рдмрдмреАрддрд╛,рдореАрддрд╛ рдФрд░ рдЬреАрддреВ рднреА рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХреЛ рдкрд╛рдХрд░ рдЦрдм реВ рдЦрд╢ реБ рд╣реЛрддреЗ рдереЗред рдЗрд╕6рд▓рдпреЗ
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 33
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдореМрд╕реАрд╕рд╛рд╕ рдХреЗ рдШрд░ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХрд╛ рдЖрдирд╛-рдЬрд╛рдирд╛ рд╢реБJ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ред рдореАрддрд╛ рдЧреБрд▓рд╢рди рд╕реЗ рдЦрдм реВ рдШреБрд▓6рдорд▓ рдЧрдпреА рдереАред рд╡рд╣ рдЕрдкрдиреА sрдпрд┐0рддрдЧрдд реН рдмрд╛рдд& рднреА рдЧреБрд▓рд╢рди рд╕реЗ рд╕рд╛рдЭрд╛ рдХрд░рдиреЗ рд▓рдЧреАредрдмрдмреАрддрд╛ рд╣рдВ рд╕реА рдордЬрд╛рдХ рддреЛ рдХрд░рддреА рдереА рдкрд░ рдореМрди рд░рд╣рдХрд░ рднреА рдмрд╣реБрдд рдХреБрдЫ рдХрд╣ рджреЗ рддреА рдереАредрдЬреАрддреВ рдХреЛ рднреА рдЦрдм реВ рдордЬрд╛ рдЖрддрд╛ рдерд╛редрдзреАрд░реЗ -рдзреАрд░реЗ рд╕рд╛рд▓ 7рдмрдд рдЧрдпреЗредрдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЛ рдиреМрдХрд░ рдирд╣ рдВ 6рдорд▓ рдереА 6рдорд▓ рдлреИ0рдЯ9рд░рдп рдо& рдз0рдХреЗ рдЦрд╛ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ред рдкрджрдорд╛рд╡рддреА рдХрд╛ sрдпрд╡рд╣рд╛рд░ JрдЦрд╛ рдерд╛,рд╕рд╕реБрд░ рджрд╛рд░реЛрдЧрд╛рдЬреА рдХреЛ рднреА рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЗ рднAрд╡zрдп рд╕реЗ рдд,рдирдХ рднреА =рдЪ рддрд╛ рди рдереАред рд╕рдм рдореБрд┐GрдХрд▓ рдХреЛ рджрд░!рдХрдирд╛рд░ рдХрд░рддреЗ рд╣реБрдП рдЧреБрд▓рд╢рди рдХрд╛рдо рдо& рдФрд░ рдиреМрдХрд░ рдХ рддрд▓рд╛рд╢ рдо& рд▓рдЧрд╛ рд░рд╣рддрд╛ рдерд╛ред рдореМрд╕реАрд╕рд╛рд╕ рд╕реЗ 6рдорд▓рдХрд░ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХ рд╣реМрд╢рд▓рд╛рдЕрдлрдЬрд╛рдИ рд╣реЛ рдЬрд╛рддреА рдереАред рдореМрд╕рд╛рд╕рд╕рд░реБ рджрдиреЗрд╢рдмрд╛рдмреВ рдХреЛ !рдХрд╕реА рднреА рдирд╛рдд- рд╣рдд рд╕реЗ рдпрд╛рджрд╛ рдореЗрд▓рдЬреЛрд▓ рд╕?рднрд╡рддрдГ рдкрд╕ рдж рдирд╛ рдерд╛ред рдЕрдкрдиреА рдбрдпрдЯ реВ рдХрд░рддреЗ рдмрд╛рдХ рдЬреЛ рд╕рдордп 6рдорд▓рддрд╛ рд╕рддрд╕рдВрдЧ рдо& рдЬрд╛рддреЗ рдЕрдерд╡рд╛ рдЫрдд рдкрд░ Pрдпрд╛рди рдоu реБ рд╛ рдо& рдШdрдЯреЛ рдмреИрдареЗ рд░рд╣рддреЗ рдереЗред рдмQрдЪ рдХ рдкрдврд╛рдИ рдкрд░ рднреА рдЙрдирдХрд╛ Pрдпрд╛рди рди рдЬрд╛рддрд╛ рдерд╛ред рдореАрддрд╛ рдЙD рдо& рдд,рдирдХ рдпрд╛рджрд╛ рдереА рджрд╕рд╡реА рдо& рдкрдв рд░рд╣ рдереАредрдкрдврд╛рдИ рдо& рдХрдордЬреЛрд░ рдереАред рдореМрд╕реАрд╕рд╛рд╕ рдХреЗ рдмрд╛рд░-рдмрд╛рд░ рдХрд╣рдиреЗ рдкрд░ рд╕Iрддрд╛рд╣ рдо& рдЫреБ bрдЯрдп рдХреЗ рджрди рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдореАрддрд╛ рдХреЛ рдЕрдВZреЗрдЬреА рдФрд░ рдореИрде рдкрдврд╛рдиреЗ рд▓рдЧрд╛редрдЗрд╕ рджреМрд░рд╛рди рдореАрддрд╛ рдХ рдирдЬрдж рдХ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рд╕реЗ рдпрд╛рджрд╛ рдмреЭ рдЧрдпреАред рдЗрд╕реА рдмреАрдЪ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХ рдЫреЛрдЯ рдмрд╣рди рд╕9рд░рддрд╛ рдХрд╛ %рдпрд╛рд╣ рдаRрдХ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛редрдЧрд▓ реБ рд╢рди рдЕрдкрдиреА рдХрдорд╛рдИ рдЕрдирд╕ реБ рд╛рд░ рдмрд╣рди рдХреЗ %рдпрд╛рд╣ рдХ рддреИрдпрдпрд╛рд░ рдХрд░ рдЧрд╛рдВрд╡ рдЪрд▓рд╛ рдЧрдпрд╛ред %рдпрд╛рд╣ рдХреЗ рджрди рдЧреБрд▓рд╢рди рдХрд╛ рдмрд╛рдк рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХ рдХрдорд╛рдИ рдХрд╛ рд╣рд╕рд╛рдм рдорд╛рдВрдЧрдиреЗ рд▓рдЧрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди рдкрд╛рдИ-рдкрд╛рдИ рдХрд╛ рд╣рд╕рд╛рдм рддреЛ рджреЗ рджрдпрд╛ рдкрд░ рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓ рдХрд╛ рд╢рдХ рджрд░реВ рдирд╣ рдВ рд╣реБрдЖредрд╡рд╣ 9рд░GрддреЗрджрд╛рд░ рдХреЗ рд╕рд╛рдордиреЗ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЛ рдмрд╛рдВрд╕ рдЙрдард╛ 6рд▓рдпрд╛ рдорд╛рд░рдиреЗ рдХреЛредрдЧреБрд▓рд╢рди рднрд╛рдЧрд╛ рдирд╛ рд╣реЛрддрд╛ рддреЛ рдмрд╛рдВрд╕ рд╕реЗ 6рд╕рд░ рдлреВрдЯ рдЬрд╛рддрд╛ред %рдпрд╛рд╣ рдХрд╛ рдЬGрди рдорд╛рддрдо рдо& рдмрджрд▓ рдЬрд╛рддрд╛редрдЦреИрд░ рдмрд╛рдк рдХ рдорд╛рд░ рд╕реЗ рдмрдЪ рддреЛ рдЧрдпреЗ рдмрд╛рдВрд╕ рдХрд╛ рдПрдХ рдл рдЯ рдХ рдЯреБрдХреЬрд╛ рдЙрдЫрд▓рдХрд░ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХ рдЖрдВрдЦ рдо& рд▓рдЧ рдЧрдпрд╛ред рдЖрдВрдЦ рдо& рдЦрди реВ рдЙрддрд░ рдЖрдпрд╛ рдХреБрдЫ рд╕реВрдЭ рдирд╣ рдВ рд░рд╣рд╛ рдерд╛редрд╡рд╣ рдмрд╛рдВрд╕ рдХ рдХреИрди рдкрд░ =рдЧрд░ рдкреЬрд╛ред рд╕реЛрдорд╡рддреА рджреМреЬрддреА рд╣реБрдИ рдЖрдИ рдмреЗрдЯрд╡рд╛ рдХреЛ рдЧреЛрдж рдо& рд▓реЗрдХрд░ рд░реЛрдиреЗ рд▓рдЧреАредрд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓ рдкрдврддрд╛рд╡рд╛ рдХ рдЖрдЧ рдо& рдЬрд▓ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ред рдЧрд╛рдВрд╡ рд╡рд╛рд▓реЗ рдереВ-рдереВ рдХрд░ рд░рд╣реЗ рдереЗредрджрдордп рддреА рдЧрд╛рдп рдХрд╛ рджреЗ рд╢реА рдШрд░ рдЧрд░рдо рдХрд░ рд▓рд╛рдпреАред рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЗ рдЖрдВрдЦ рд╣iрдХрд╛ рд╕&рдХ рдХрд░ рдШреА рдХ рдкbрдЯ рдмрд╛рдВрдз рдж ред рдШрд╛рд╡ рддреЛ рдзреАрд░реЗ -рдШреАрд░реЗ рдаRрдХ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рдкрд░ рдмрд╛рдк рдХ рджрдпрд╛ рдЧрдпрд╛ рджрд▓ рдХрд╛ рдШрд╛рд╡ рдХрднреА рдирд╛ рдаRрдХ рд╣реБрдЖред рдЗрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж рднреА рд╡рд╣ рдорд╛-рдмрд╛рдк рдХреЛ рднрдЧрд╡рд╛рди рдХрд╣рддреЗ рдирд╛ рдердХрддрд╛ рдерд╛редрдмрд╣рди рдХрд╛ %рдпрд╛рд╣ 7рдмрдд рдЧрдпрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди рд╡рд╛рдкрд╕ рджiрд▓ рдЖрдХрд░ рджрд╣рд╛реЬреА рдХ рдиреМрдХрд░ рдХрд░рдиреЗ рд▓рдЧрд╛ред рдмреБрдШрд╡рд╛рд░ рдХ рдЫреБbрдЯ рдХреЗ рджрди рд╡рд╣ рджрд╛рд░реЛрдЧрд╛рдЬреА рд╕реЗ 6рдорд▓рдХрд░ рдореМрд╕реАрд╕рд╛рд╕ рдХреЗ рдШрд░ рдЧрдпрд╛ред рдореАрддрд╛ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХ рджреЗ рдЦрдХрд░ рдЪрд╣рдХ рдЙрдаRред рд╡рд╣ рдЪрд╣рдХрддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓ рдЬреАрдЬрд╛рдЬреА рдж рдж рдХреЛ рдирд╣ рдВ рд▓рд╛рдпреЗредрдЕрд░реЗ рдж рдж рдХреЛ рдирд╣ рдВ рд▓рд╛ рд╕рдХрддреЗ рддреЛ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рд▓рд╛ рджреЗ рддреЗредрдЙрд╕рдХ рджреЗ рдЦрднрд╛рд▓ рд╣рдо рдХрд░ рд▓реЗрддреЗ 0рдп рдЕ?рдорд╛ ? рдореМрд╕реАрд╕рд╛рд╕ рд╕рд╣рдо,рдд рдо& 6рд╕рд░ рд╣рд▓рд╛ рдж ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдореАрддрд╛ рдЕрднреА рддреЛ рдоS рдЦрдж реБ рдХреЗ рдЦрд╛рдиреЗ рднрд░ рдХреЛ рдирд╣ рдВ рдХрдорд╛ рдкрд╛ рд░рд╣рд╛ рд╣реВрдВ рдк9рд░рд╡рд╛рд░ рдХрд╛ рдЦрдЪO рдХреИрд╕реЗ рдЙрдард╛ рд╕рдХрдВреВ рдЧрд╛ред рдореАрддрд╛-рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рдЦрдЪO рдХ =рдЪ рддрд╛ рдирд╛ рдХрд░ редрд░реЛрд╢рдиреА рд╣рдорд╛рд░реЗ рд╕рд╛рде рд░рд╣ рд▓реЗрдЧреАред0рдп рдЕ?рдорд╛ 666? !рдлрд░ рд╕рд╣рдо,рдд рдо& рдореМрд╕реАрд╕рд╛рд╕ рдиреЗ 6рд╕рд░ рд╣рд▓рд╛рддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓ рдмреЗрдЯрд╛ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдВ рдЬрдм рддрдХ рдмрд╛ рдкрдХреЗ рдШрд░ рд░рд╣рддреА рд╣реИ рдШрд░ рдХ рд╢рд╛рди рд╣реИ ред Aрд╡рджрд╛ рд╣реЛрддреЗ рд╣ рд╕рдм Aрд╡рд░рд╛рди рд╣реЛ рдЬрд╛рддрд╛ рд╣реИ ред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 34
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╕рдЪ рдоS рднреА рдпрд╣ рд╕реЛрдЪрддрд╛ рд╣реВрдВред рдмрд╣рди рдХреЗ Aрд╡рджрд╛ рд╣реЛрдиреЗ рдкрд░ рдоS рдЦрдм реВ рд░реЛрдпрд╛ред рдЖ`рдЦрд░ рдмрд╣рди рдереА рд╡рд╣ рднреА рдЕрдкрдиреЗ рдШрд░ рдЪрд▓ рдЧрдпреАред рд╕реБрд░рдЬрди рдХрд╛ %рдпрд╛рд╣ рдмрд╛рдХ рд╣реИ ред рдореАрддрд╛-рдЬреАрдЬрд╛рдЬреА рдмрд╛рдд рдкрд▓рдЯрдирд╛ рддреЛ рдХреЛрдИ рдЖрдкрд╕реЗ рд╕реАрдЦреЗред рдЕрднреА рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рджiрд▓ рд▓рд╛рдиреЗ рдХ рдмрд╛рдд рд╣реЛ рд░рд╣ рдереАред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдореАрддрд╛ !рдХFрдорддрд╛ рдо& рд╣реЛрдЧрд╛ рджiрд▓ рдЖрдирд╛ рд░реЛрд╢рдиреА рдФрд░ рддреБ?рд╣рд╛рд░ рдж рдж рднреА рдЖ рдЬрд╛рдпреЗрдЧреАред рдореАрддрд╛-рд░реЛрд╢рдиреА рддреЛ FрдХреВрд▓ рдЬрд╛рдиреЗ рд▓рд╛рдпрдХ рд╣реЛ рдЧрдпреА рд╣реЛрдЧреАред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдЕрднреА рдирд╣ рдВ рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗрдЧреАред рдореАрддрд╛-рддрдм рддрдХ рддреЛ рджрд╕ реВ рд░рд╛ рднреА рдЖ рдЬрд╛рдпреЗрдЧрд╛редрдЕрдм рдЬрдм рдЧрд╛рдВрд╡ рдЬрд╛рдирд╛ рддреЛ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рд▓рд╛рдирд╛ рд╡рд╣ рдореЗрд░реЗ рдкрд╛рд╕ рд░рд╣рдХрд░ рдкрдвреЗ рдЧреАред рдЧрд▓ рдВреВ рд╛ред реБ рд╢рди-рд╕реЛрдЪрдЧ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдкрдврд╛рдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рджiрд▓ рд▓рд╛рдиреЗ рд╡рд╛рд▓рд╛ рд╣реИ редрдпрд╣ рдмрд╛рдд рджрд╛рд░реЛрдЧрд╛рдЬреА рдХреЗ рдХрд╛рди рдо& AрдкрдШрд▓рд╛ рд╢реАрд╢рд╛ рдЬреИрд╕реЗ рдбрд╛рд▓ рдЧрдпреА рдФрд░ рдХdрда рдо& рдЧрд░рдо рдХреЛрдпрд▓рд╛ред рдЦреИрд░ рдЗрди рд╕рдмрд╕реЗ рдмреЗрдЦрдмрд░ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдордХрд╕рдж рдХреЗ рдкреАрдЫреЗ рдкреЬрд╛ рд░рд╣рддрд╛ред рдЗрд╕реА рдмреАрдЪ рдореМрд╕реАрд╕рд╛рд╕ рдХреЗ рдордХрд╛рди рд╕реЗ рд▓рдЧреЗ Iрд▓рд╛рдЯ рдкрд░ рджрд╛рд░реЛрдЧрд╛рдЬреА рдХрд╛ рдордХрд╛рди рдмрдирдиреЗ рд▓рдЧрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди рд╕реЗ рдпрд╛рджрд╛ рд╡рдлрд╛рджрд╛рд░ 7рдмрдирд╛ рддрдиwрд╡рд╛рд╣ рдХрд╛ рдЪреМрдХ рджрд╛рд░ рдЙ рд╣& рдХрд╣рд╛рдВ 6рдорд▓ рд╕рдХрддрд╛ рдерд╛редрдЧреБрд▓рд╢рди рдордирд╛ рднреА рдирд╣ рдВ !рдХрдпрд╛ред рджрди рдо& рдиреМрдХрд░ рдХрд░рддрд╛ рд░рд╛рдд рдо& рдордХрд╛рди рдХ рдЪреМрдХ рджрд╛рд░ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдореМрд╕реАрд╕рд╛рд╕ рдХ рдЫрдд рдкрд░ рд╕реЛ рдЬрд╛рддрд╛редрдПрдХ рджрди рдЖрдВрдзреА рд░рд╛рдд рдХреЗ рд╡рдХреН рдд рдПрдХ рдкреЬтЧМреЛрд╕реА рдиреЗ рдореАрддрд╛ рдХреЛ рдЫрдд рдкрд░ рджреЗ рдЦрд╛ рддреЛ рдЙрд╕реЗ рд╢рдВрдХрд╛ рд╣реБрдИ !рдХ рдореАрддрд╛ рдФрд░ рдЧреБрд▓рд╢рди рд╢рд╛рд░ 9рд░рдХ рд╕?рдм рдз рдмрдирд╛ рд░рд╣реЗ рдереЗред рдпрд╣ рдмрд╛рдд рд╡рд╣ sрдпрд┐0рдд рдореМрд╕реАрд╕рд╛рд╕ рд╕реЗ рдмрддрд╛ рджрдпрд╛ рдореМрд╕реАрд╕рд╛рд╕ рд╕реЗ рдЙрд╕рдХ рдирдЬрдж рдХ рдереАредрдореМрд╕реАрд╕рд╛рд╕ рднреА рдореАрддрд╛ рдХ рдЬрд╛рд╕реВрд╕реА рдкрд░ рдЙрддрд░ рдЖрдпреАред рдорд╣ рдиреЗ рднрд░ рдмрд╛рдж рдЙ рд╣& рднреА рдЕрдзреАрд░рд╛рдд рдо& рдореАрддрд╛ рдЫрдд рд╕реЗ рдЙрддрд░рддреА рд╣реБрдИ рджрдЦрд╛рдИ рдкреЬ рдЧрдпреАредрд╡рд╣ рдЖрдзреАрд░рд╛рдд рдХреЗ рд╡0рдд рдореАрддрд╛ рдХреЛ рдбрд╛рдВрдЯрддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓ 0рдпрд╛ рдХрд░ рд░рд╣ рдереА рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЗ рд╕рд╛рде 66? рдореАрддрд╛-рдЬреАрдЬрд╛ рдХреЗ рд╕рд╛рде рдЕ?рдорд╛ред рдореМрд╕реА-рдЧрд▓рдЫрд░┬В рдЙрдбрд╛рддреЗ рд╣реБрдП рдорд╛рдВ-рдмрд╛рдк рдХ рдЗ рдЬрдд рдХрд╛ wрдпрд╛рд▓ рдирд╣ рдВ рдЖрдпрд╛ рддреБрдордХреЛред рдЬрд╛ рдирд╛рд▓реЗ рдо& рдбреВрдм рдорд░ред рдореАрддрд╛-рд░реЛрддреЗ рд╣реБрдП рд╕рдлрд╛рдИ рджреЗ рд░рд╣ рдереАред рдЖрд╕рдкрд╛рд╕ рдХреЗ рд▓реЛрдЧ рдЬрд╛рдЧ рдЧрдпреЗ рдереЗред рдХреБрдЫ рд▓реЛрдЧ рддреЛ рджрд░рд╡рд╛рдЬреЗ рдкрд░ рдХрд╛рди рд▓рдЧрд╛рдХрд░ рд╕реБрди рднреА рд░рд╣реЗ рдереЗредрдореАрддрд╛ рдмреЛрд▓ рдЕ?рдорд╛ рдорд╣ рдирд╛ рдЖ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ рдХрдкреЬрд╛ рдл&рдХрдиреЗ рдЧрдпреА рдереА рдЫрдд рдкрд░ред рдореМрд╕реАрд╕рд╛рд╕-рдмреЗрдЯ рдорд╛рдВ рдХреЛ рд╕реАрдЦрд╛рдиреЗ рд▓рдЧреА рд╣реИ ред AрдкрдЫрд▓реЗ рдорд╣ рдиреЗ рднреА рдЖрдзреА рд░рд╛рдд рдо& рддреБ?рд╣реЗ рдЫрдд рдкрд░ рдкреЬтЧМреЛрд╕ рдирд╛рд░рджрдирд░рд╛рдпрди рдиреЗ рджреЗ рдЦрд╛ рдерд╛редрдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЗ рд╕рд╛рдеред рдореАрддрд╛-рдорд╛рдВ рддрдм рднреА рдХрдкреЬрд╛ рдлреЗрдХрдиреЗ рдЧрдпреА рдереА рдФрд░ рдЖрдЬ рднреАред рддреБ?рд╣реЗ рд▓рдЧрддрд╛ рд╣реИ рдоS рдЬреАрдЬрд╛рдЬреА рдХреЗ рд╕рд╛рде рд░рд╛рдд рдЧреБрдЬрд╛рд░ рдХрд░ рдЖ рд░рд╣ рд╣реВрдВ рддреЛ рдоS 0рдпрд╛ рдХрд░ рд╕рдХрддреА рд╣реВрдВред рд░реЛрддреЗ рд╣реБрдП рдЕ рджрд░ рдЪрд▓рд╛ рдЧрдпреАредрдЗрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж рдЧреБрд▓рд╢рди !рдлрд░ рдХрднреА рдореМрд╕реАрд╕рд╛рд╕ рдХреЗ рджрд░рд╡рд╛рдЬреЗ рдкрд░ рдирд╣ рдВ рдЧрдпрд╛ рди рдореАрддрд╛ рд╕реЗ 6рдорд▓рд╛ рдФрд░ рдирд╛ 6рдорд▓рдиреЗ рдХ рдХрднреА рдХреЛ6рд╢рд╢ рдХ редрд╣рд╛рдВ рдПрдХ рдЫреЛрдЯрд╛ рд╕рд╛ рдЦрдд 6рд▓рдЦрдХрд░ рдореМрд╕реАрд╕рд╛рд╕ рд╕реЗ )рдорд╛ рдорд╛рдВрдЧрддреЗ рд╣реБрдП рдпрд╣ 6рд▓рдЦ рджрдпрд╛ рдерд╛ !рдХ рдореМрд╕рд╛рд╕рд╛рд╕рдЬреА рдмреЗ рдЯрдпрд╛ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реЛрддреА рдЖрдк рдЦрдж реБ рдЕрдкрдиреА рдмреЗрдЯ рдореАрддрд╛ рдХреЛ рдЦрд╛рдирджрд╛рди рдХ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рдмрдирд╛рдиреЗ рдкрд░ рддреВрд▓ рд╣реИ ,рдЕрдлрд╕реЛрд╕ рд╣реИ рдореБрдЭреЗ рдЖрдкрд╕реЗ рдирд╛рддрд╛ рдЬреЛреЬрдиреЗ рдХрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди рджiрд▓ рдХреЛ рдЕрд▓Aрд╡рджрд╛ рдХрд░ рдЧрд╛рд▓рд╡ рдо,реБ рди рдХ рдирдЧрд░ рдХреЛ EFрдерд╛рди рдХрд░ рдЧрдпрд╛ред рд╕рди реБ рдиреЗ рдо& рдЖрдпрд╛ рдерд╛ !рдХ рдореАрддрд╛ рдиреЗ рдЦрдж реБ рдХреЛ рдЬрд▓рд╛ 6рд▓рдпрд╛ рдерд╛ред рдХреБрдЫ рдорд╛рд╣ рдмрд╛рдж рд╢рд╣рд░ рдо& рдкрд▓ рдмрдв рдФрд░ рдкрдв рдореАрддрд╛ рдХреЛ рдЧрд╛рдВрд╡ рдХреЗ рдЕiрдк6рд╢m)рдд рдХрд╛рдордЪреЛрд░ рдирд╢реЗреЬреА рд▓рдбрдХ&
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 35
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान के साथ Aवदा कर मौसीसास और दनेशबाबू ने गंगा नहा 6लया था। बे टया वरदान होती है मीता भी थी पर उसके जीवन म& पतझड़ घर का गया था अiप6शm)त कामचोर नशेड़ी जीवन साथी के साथ। मीता बस बQचा पैदा करने वाल मशीन बन गयी थी।बबीता के साथ भी अQछा नह ं हुआ ,उसका भी %याह अiपायु म& हो गया,%याह के बाद के दो बरस म& वह भी दो बQचे पैदा कर गयी। दस ू रा बQचा तो सकुशल द,ु नया दे ख 6लया पर बबीता दस ू रे बQचे के ज म के साथ द,ु नया को अलAवदा कर गयी।जीतू का %याह दान-दहे ज के च0कर म& Aवल?ब से हुआ वह अपने प9रवार के साथ हं सी खश ु ी से जीवन 7बता रहा था पर मां-बाप क गल,तय को खा6मयाजा उसे भग ु तना पड़ रहा था 0य !क बबीता के दोन बQचे उसी क छाती का बोझ बन गये थे। बQचा का बाप भी कोई शर फ इंसान न था। सड़क नापने वाले बाप का बेटा बोतल के ढ0कन खोलने को जीवन का सख ु समझता था। इधर गल ु शन साल भर गालव क नगर म& ाइवर से धोखा खाकर,मैनेजर eीजेdटलमैन,के लोभ,शोषण,उWपीड़न,नफरत का जहर पीकर Fटे शन के सामने िFथ,त यादव होटल के मा6लक के फरे ब और धोखा के तहत ् लालघर क सजा भोगकर और पड़ाव प6ु लस Fटे शन के ट आई सरदारजी क घुसखोर क ठगी के घाव का 9रसता घाव लेकर गालव क नगर का Wयाग कर दया। सात गालव नगर का Wयाग कर गुलशन मां अ हiया क नगर चला गया। जहां मां क कृपा से कुछ माह क बेरोजगार के बाद नौकर 6मल गयी। दiल से गालव नगर !फर मां अ हiया नगर तक पहुंचने के बीच के व0त म& गांव म& दमय ती का जीना हराम हो गया◌ा था। सारांश म& स तोषी मां !फiम के ना,यका क दशा दमय ती क हो गयी थी। रोशनी छः साल क और दस ू रा बेटा समीर चार साल का हो गया था। इस दौरान गुलशन बाप को कुल 6मला कर म,नआडOर चार म हना नह ं कर पाया होगा 0य !क इस बीच तो उसक हालत इतनी तंग हो गयी थी !क जहर खाने तक के 6लये उसके पास पैसे ना थे म,नआडOरक हां से करता। कई राते तो उसने फांके म& भी कांटे थे। होटल मा6लक ने तो झेठे केस के अ तOगत ् जेल तक पहुंचवा दया था। उधर गांव म& गुलशन का बाप था !क गुलशन क बेवफाई के !कFसे राह चलते लोग को बुलाकर सुना रहा था 0य !क म,नआडOर आना जो ब द हो गया था। खैर मां अ हiया क नगर म& गुलशन के बुरे दन कट गये।सबसे पहले वह बा पके नाम प{ के साथ पांच सै JIये का म,नआडOर !कया। अब 0या गुलशन बाप सुत1लाल क नजर म& eवणकुमार हो गया।वह सुत1लाल जो नालायक कहते ना थकता था।। ठRक ह !कसी ने कहा है बाप को बेटवा क बस कमाई अQछR लगती है ।दख ु -ददO ,मुसीबत& नह ं, गांव वाले कहते 0या सुत1लाल कल तो गाल दे रहा था पांच सौ का म,नआडOर पाते है बेटवा का बखान करने लगे, दमय ती को त,नक स?मान 6मलने लगा। सोमवती तो पहले भी बहू को घर क लjमा मानती थी,रोशनी को वरदान पोता समीर तो उसक आंख का तारा हो गया था पर सत ु 1लाल के आगे उसक एक ना चलती थी। खैर सत ु 1लाल को भी पोती-पोता से बहुत लगाव था। उसे कोई रं ज था तो बस इतना !क गल ु शन
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 36
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдЕрдкрдиреА рдХрдорд╛рдИ рдХрд╛ рдкреИрд╕рд╛ рдирд╣ рдВ рджреЗ рддрд╛ рд╣реИ рдЬрдм!рдХ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЗ рд╕рд╛рдордиреЗ рдХрднреА рдХрднреА рддреЛ рдкреИрд╛рд╕реЗ рдХ рдЗрддрдиреА рддрдВрдЧреА рд╣реЛрддреА рдереА !рдХ рдЬрд╣рд░ рдЦрд╛рдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рднреА рдкреИрд╕реЗ рдкрд╛рд╕ рди рд╣реЛрддреЗ рдереЗред рдЦреИрд░ рдорд╛рдВ рдЕ рд╣iрдпрд╛ рдХ рдирдЧрд░ рдо& рдмреЗрд░реЛрдЬрдЧрд╛рд░ рдХрд╛ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рдЙрддрд░ рдЧрдпрд╛редрдмреЗрдЯ рд░реЛрд╢рдиреА рдмреЗрдЯрд╛ рд╕рдореАрд░ рдХреЗрд╕рд╛рде рдиреМрдХрд░ рдХрд╛ рд╡рд░рджрд╛рди рднреА 6рдорд▓ рдЧрдпрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЛ рдиреМрдХрд░ 6рдорд▓рддреЗ рд╣ рджреЛFрдд рдореЗрд╡рд╛рд░рд╛рдо рдХреЛ рджреЛFрдд рдХ рдпрд╛рдж рдЖрдпреАред рд╡рд╣ рджрдордирдкреБрд░ рдХреЗ рдЕрдкрдиреЗ рдорд╛рдорд╛ рдХ рд▓реЬрдХ рд▓рд╛рдЬрд╡ рддреА рдХрд╛ %рдпрд╛рд╣ рд╕реБрд░рдЬрди рд╕реЗ рдХрд░рд╛рдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рджреЛFрддреА рдХреЗ рдирд╛рдо рдкрд░ рджрдмрд╛рд╡ рдмрдирд╛ рджрдпрд╛ рдФрд░ рдвреЗ рд░ рд╕рд╛рд░рд╛ рджрд╣реЗ рдЬ рджрд▓рд╡рд╛рдиреЗ рдХ рд▓рд╛рд▓рдЪ рднреА рджрдпрд╛редрдЧрд▓ реБ рд╢рди рдиреЗ рджрд╣реЗ рдЬ рдХреЗ рдирд╛рдо рдкрд░ рдлреВрдЯ рдХреМреЬреА рди рд▓реЗрдиреЗ рдХ рдмрд╛рдд рдХрд╣ рдж ред рд╕рд╛рде рдо& рдпрд╣ рдХрд╣ рджрдпрд╛ !рдХ рдмрд╛рд░рд╛рдд рдо& рдЬреЛ рд▓реЛрдЧ рдЬрд╛рдпреЗ рдЙрдирдХ рдЗ рдЬрдд рд╣реЛрдиреА рдЪрд╛ рд╣рдпреЗредрдореЗрд╡рд╛рд░рд╛рдо рдиреЗ рд╡рд╛рджрд╛ рдХрд░ 6рд▓рдпрд╛ рдкрд░ рд╣реБрдЖ рдЙiрдЯрд╛ рдмрд╛рд░рд╛,рддрдп рдХреЛ рднрдЦ реВ реЗ Iрдпрд╛рд╕реЗ рдЬрд╛рди рдмрдЪрд╛рдХрд░ рднрд╛рдЧрдирд╛ рдкреЬрд╛ рдерд╛ред рдореЗрд╡рд╛рд░рд╛рдо рдЗрддрдирд╛ рд╕рдпрд╛рдирд╛ ,рдирдХрд▓рд╛ рдХ рдЦрдж реБ %рдпрд╛рд╣ рдо& рдирд╣ рдВ рдЧрдпрд╛ред рдореЗрд╡рд╛рд░рд╛рдо рдХ рдорд╛рдВ рдиреЗ рддреЛ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХ рдорд╛рдВ рдиреЗ рдмрд╛рд░рд╛,рддрдп рдХреЛ рдЪреЛрд░ рдХрд╣ рдж рдереАред рд▓реЬрдХ рдХреЗ рднрд╛рдИ рдмреЬреЗ рдирдВрдЧреЗ !рдХFрдо рдХреЗ рд▓реЛрдЧ рдереЗред рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓ рдиреЗ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХреЛ рдЖреЬреЗ рд╣рд╛рде рд▓реЗ 6рд▓рдпрд╛ рдерд╛ред рджреЛFрддреА рдХреЗ рдирд╛рдо рдкрд░ рд╡рдЪрди рджреЗ рдХрд░ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдмрд╣реБрдд рд░реЛрдпрд╛ рдерд╛ред рд▓рд╛рдЬреВ рдорд░реЗ рдв рдареВ рдЬреАрдпреЗ, рд╕рд░реБ рдЬрди рдиреЗ рдЬрд╛рд▓рд╡ рддреА рдХреЛ рдЕрдкрдирд╛ 6рд▓рдпрд╛ред рд▓рд╛рдЬрд╡ рддреА рдХ рднреА рдЧреЛрдж рд╕рд╛рд▓ рднрд░ рдХреЗ рдЕ рджрд░ рд╣рд░ рд╣реЛ рдЧрдпреАред рд╕рд░реБ рдЬрди рдХрд╛ %рдпрд╛рд╣ рдХрд░рдиреЗ рдЬрдм рдЧреБрд▓рд╢рди рдЧрд╛рдВрд╡ рдЧрдпрд╛ рдерд╛ рддреЛ рдЙрд╕реЗ рдкрддрд╛ рдЪрд▓рд╛ !рдХ рдореАрддрд╛ рд╣рд░ рд╕рд╛рд▓ рдПрдХ рдмQрдЪреЗ рдХреЛ рдЬ рдо рджреЗ рд░рд╣ рд╣реИ ,рд╡рд╣ рдореАрддрд╛ рдЬреЛ рджреЛ рдмQрдЪреЗ рд╣ рдЕQрдЫреЗ Aрд╡рд╖рдк рдкрд░ рдЗрдирд╛рдо рдЬреАрдд рдЪрдХ реБ рдереАредрд╡рд╣ рдкрд╛рдВрдЪ рдмреЗрдЯ рдПрдХ рдмреЗрдЯреЗ рдХ рдорд╛рдВ рдмрди рдЪрдХ реБ рдереАредрдк,рдд рдХреЛ рд░реЛрдЬреА-рд░реЛрдЯ рдХ рдХреЛрдИ =рдЪ рддрд╛ рди рдереА рдмрд╛рдк рдХ рдХрдорд╛рдИ рдкрд░ рдЧреБрд▓рдЫрд░g рдЙреЬрд╛ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ред рдореАрддрд╛ рдЬрд╡рд╛рдиреА рдо& рдмреВрдв рд╣реЛ рдЧрдпреА рдереА рдЬрд╛рдирдХрд░ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЛ рдмрд╣реБрдд рджрдЦ реБ рд╣реБрдЖ рдкрд░ 6рдорд▓рдиреЗ рдХ рд╣?рдордд рдирд╛ рдЬреБрдЯрд╛ рд╕рдХрд╛ред рд╕реБрд░рдЬрди рдХрд╛ %рдпрд╛рд╣ рдХрд░ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рд╢рд╣рд░ рдЖрд╛рдиреЗ рдХреЗ рдмрд╛рдж рдЪрд╛рд░ рдорд╣ рдиреЗ рдХреЗ рдмрд╛рдж рд╡рд╣ рдк9рд░рд╡рд╛рд░ рдХреЗ рд░рд╣рдиреЗ рд▓рд╛рдпрдХ рдШрд░ !рдХрд░рд╛рдпреЗ рдкрд░ рдвреВрдврдиреЗ рдо& рдЬреБрдЯ рдЧрдпрд╛ 0рдп !рдХ рдмQрдЪ рдХ рдкрдврд╛рдИ рдЬреЛ рдХрд░рд╡рд╛рдиреА рдереАред рдЧрд╛рдВрд╡ рдо& рд░реЛрд╢рдиреА FрдХреВрд▓ рдЬрд╛рдирд╛ рднреА рд╢реБJ рдирд╣ рдВ рдХрд░ рдкрд╛рдпреА рдереАред рд░реЛрд╢рдиреА рдЪi реВ рд╣реЗ рдХ рд░рд╛рдЦ 7рдмрдЫрд╛рдХрд░ рдЙрд╕ рдкрд░ рдЭреВрдардореВрда рдХрд╕ 6рд▓рдЦрдиреЗ рдХ рдХреЛ6рд╢рд╢ рдХрд░рддреА рдФрд░ =рдЪ{ рдмрдирд╛рддреА рдХрд╣рддреА рджреЗ рдЦреЛ рдо?рдореА рдореИрдиреЗ 6рд▓рдЦ рджрдпрд╛ред рдо?рдореА рдпреЗ рджреЗ рдЦреЛ рд╣рд╛рдереА рдХ рд╕реВреЬ рдХ рддрд░рд╣ рдпреЗ =рдЪрдд рд▓рдЧ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ рдирд╛редрджрдордп рддреА рдХ рдЖрдВрдЦ рдо& рдЖрд╕реВ рдЙрддрд░ рдЖрддреЗред рдХрднреА рдХрднреА рд░реЛрд╢рдиреА рддреЛ рдЧрд╛рдВрд╡ рдХ рдХQрдЪреА рдж рд╡рд╛рд░реЗ рдкрд░ рдмрд╛рдВрд╕ рдХ рдЦрдЯ реВрдВ рдкрд░ рдЯрдВ рдЧреА рд╕рд░Fрд╡рддреА рдорд╛рдВ,рдЧрд╛рдВрдзреАрдмрд╛рдмрд╛,рдЕ?рдмреЗрдбрдХрд░,рд░рд╡реА uрдирд╛рде рдЯреИ рдЧреЛрд░,Fрд╡рд╛рдореА Aрд╡рд╡реЗрдХрд╛рди рдж,рд░Aрд╡рджрд╛рд╕ рдХ рдлреЛрдЯреЛ рдШdрдЯреЛ ,рдирд╣рд╛рд░рддреА рд░рд╣рддреА рдереАред FрдХреВрд▓ рдЬрд╛рдиреЗ рдХ рдЙD рд╕реЗ рджреЛ рд╕рд╛рд▓ рдЕ=рдзрдХ рдХ рд╣реЛ рдЧрдпреА рдереА рдпрд╣ рд╣рд╛рд▓ рд╕рдореАрд░ рдХрд╛ рднреА рдерд╛ред рдШрд░ 6рдорд▓ рднреА рдЧрдпрд╛ред рдЗрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж рд╡рд╣ рдЕрдкрдиреЗ рдмрд╛рдк рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓ рдХреЛ рдк9рд░рд╡рд╛рд░ рд╢рд╣рд░ рд▓рд╛рдиреЗ рдХрд╛ рдк{ 6рд▓рдЦрд╛ред рдпрд╣ рд╕рдорд╛рдЪрд╛рд░ рдкрд╛рдХрд░ рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓ рдХреЗ рддрдирдмрджрди рдо& рдЖрдЧ рд▓рдЧ рдЧрдпреАредрд╡рд╣ рдЗрддрдирд╛ рдЦрдлрд╛ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ !рдХ рд░рд╛рд╣ рдЪрд▓рддреЗ рд▓реЛрдЧ рдХреЛ рд░реЛрдХрдХрд░ рдкреВрдЫрддрд╛ рднрдИрдпрд╛ рдкрдвреЗ -6рд▓рдЦреЗ рд╣реЛ рддреЛ рдпреЗ рдореЗрд░реЗ рдмреЗрдЯрд╡рд╛ рдЬреЛ рдХрд▓реЗ0рдЯрд░ рдмрдирдиреЗ рд╢рд╣рд░ рдЧрдпрд╛ рд╣реИ ,рдЙрд╕рдХрд╛ рдк{ рд╣реИ рдкрдв рд▓реЛредрджреЗ рдЦреЛ рдиреМрдХрд░ рдкрд╛рддреЗ рд╣ рдк9рд░рд╡рд╛рд░ рд╡рд╛рд▓рд╛ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рд╣реИ , рдмQрдЪ рдХреЛ рд╢рд╣рд░ рдо& рдкрдврд╛рдпреЗрдЧрд╛ред рдЕрд░реЗ рд╕рд╕реБрд░рд╛ рдпреЗ рднреВрд▓ рдЧрдпрд╛ !рдХ рд╡рд╣ рддреЛ рдЗрд╕реА рдЧрд╛рдВрд╡ рдо& рдкрдврд╛ рд╣реИ рддреЛ рдЙрд╕рдХреЗ рдмреЗрдЯ -рдмреЗрдЯрд╛ рдирд╣ рдВ рдкреЭ рд╕рдХрддреЗред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓ рдЦрдм реВ рд╣рдВ рдЧрд╛рдорд╛ !рдХрдпрд╛ рдкрд░ рдЧреБрд▓рд╢рди рдПрдХ рдирд╛ рд╕реБрдирд╛ рдмQрдЪ рдХреЛ рд╢рд╣рд░ рд▓рд╛рдпрд╛редрдмреЬреА рдореБрд┐GрдХрд▓ рд╕реЗ рдмQрдЪ рдХрд╛ рдирд╛рдо 6рд▓рдЦрд╡рд╛рдпрд╛,рд░реЛрд╢рдиреА рдФрд░ рд╕рдореАрд░ рджреЛ-рджреЛ 0рд▓рд╛рд╕ рдкреАрдЫреЗ рд╣реЛ рдЧрдпреЗ рдереЗред рд░реЛрд╢рдиреА рдФрд░ рд╕рдореАрд░ рдХ рдкрдврд╛рдИ рд╢J реБ рд╣реЛ рдЧрдпреАредрдЧрд▓ реБ рд╢рди рдорд╛рдВ-рдмрд╛рдк рдХ рдЦрдмрд░ рдХреЗ рд╕рд╛рде рдмрд░реЛрдмрд░ рдо,рдирдЖрдбOрд░ рдХрд░рддрд╛ рд░рд╣рд╛ред рдЧрд╛рдВрд╡ рд╕реЗ рд╕рдорд╛рдЪрд╛рд░ рдЬрдм рднреА рдЖрддрд╛ рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓ рдХреЛ
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 37
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान गुलशन से 6शकायत के साथ कोई न कोई न मांग जJर होती। सत ु 1लाल कहता बेटवा ससुर को पढाया 6लखाया दे खो बालबQच वाला हो गया है । खद ु शहर म& प0के मकान म& रहता है । हम कQचे मकान म& धल ू खा रहे है । बरसात का पानी घर म& अ=धक बाहर कम जाता है ।दे खो ससुरा भूल गया। गुलशन मां-बाप घर क परे शा,नय से अन6भx ना था। अपना प9रवार लाने के बाद वह गांव म& प0का घर बनवाने क सोचने लगा। दो साल के अ दर मकान बनवाना शुJ कर दया मकान भी बन गया। इसके बाद भी सुत1लाल को खश ु ी न हुई।उसक नजर तो गुलशन को हर माह 6मलने वाल परू तनwवाह पर थी जो समभव न था। गल ु शन को शहर म& घर का !कराया दे ना सताने लगा। उसने घर खर दने के 6लये सरकार लोन लेने के 6लये आवेदन लगा दया जो छः मह ना म& मंजरू हो गया।साल भर के अ दर मकान बन गया।गल ु शन गहृ Eवेश का कायO मां बा पके हाथ स?प न करवाना बेहतर समझा। इस6लये मांबाप के साथ भाई सरु जन का रे ल का टकट और Jपया भेजा। बाप सत ु 1लाल मां सोमवती और भाई सरु जन गह ु ी हुई पर सत ु 1लाल को ृ Eवेश म& आये।सरु जन और मां को घर दे खकर खश =च ता का बोझ दबा दया उसे लगा बेटा हाथ से गया,6मआडOर ब द हो जायेगा।वह मकान पर नाराजगी जताते हुए बोला पांच लाख म& मकान बनवाये है । अरे इतना हमे दे दे ता तो बीघो जमीन खर द लेता द,ु नया दे खती। अरे मS मरता तो 0या जमीन लेकर जाता।दो पैसा कमाने लगा तो घर-प9रवार से नाता जैसे तोड़ने लगा है गुलशन। बाप क बात सुनकर गुलशन क आंख म& बाढ आ गयी पर वह अनसुना कर गया। दमय ती बाप दारोगजी एक सोने क 6सकड़ी, दमय ती के 6लये ब ढ.या साडी कपड़ा और पQचीस हजार Jपया अपने गांव ख9रयापुर भेजवा िजससे बड़ा बेटा तपेसर शानो-शौकत से बहन के बस रह गहृ Fथी म& हािजर हो जाये। दारोगा थे उ हे छुbट नह ं 6मल रह थी वैसे अ हiया नगर जाने क उनक बड़ी इQछा थी। दारोगाजी को अब दमाद पर नाज होने लगा था। बी टया के साथ दमाद को भी वरदान कहते सुने जाने लगे थे। सुख के सब साथी दख ु के ना कोय वाल कहावत दारोगाजी भी च9रताथO करने लगे। तपेसर दमय ती के गह ु ी आया। कायO#म म& भाग 6लया। हर क तOन !कया पर ृ Eवेश म& हं सी खश एक नया पैसा खचO नह ं !कया। गह ृ Eवेश के दस दन बाद गुलशन ने अपने मां-बाप,भाई के साथ 9रजवgशन करवा दया सब साथ गांव चले गये। कुछ मह न बाद दारोगा दमय ती से 6मलने आये तो सबसे पहले पूछे बेट साड़ी पस द आयी। दमय ती-हां बाबू सब पस द आया,6सकड़ी तो रोशनी के पापा को बहुत पस द आयी।बाबूजी साड़ी बहतु वजनी है । दरोगाजी-और 0या दया था तपेसर। दमय ती-और का 0या मतलब बाबूजी। दारोगाजी-पैसा कौड़ी। दमय ती-एक पैसा नह ं दये थे। 9रजवgशन तो रोशनी के पापा ने करवाया था। दारोगाजी-बेट साड़ी दखा।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 38
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рджрдордп рддреА-рдЖрд▓рдорд╛рд░ рдо& рд╕реЗ рдЬрд╕ рдХ рддрд╕ рд╕рд╛реЬреА рджрд╛рд░реЛрдЧрд╛рдЬреА рдХреЗ рд╕рд╛рдордиреЗ рд░рдЦ рдж ред рджрд╛рд░реЛрдЧрд╛рдЬреА-рд╕рд╛реЬреА рджреЗ рдЦрдХрд░ 6рд╕рд░ рдиреЛрдЪрддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓реЗ рдРрд╕реА рд╕рд╛реЬреА рдоS рдЦрд░ рдж рд╕рдХрддрд╛ рд╣реВрдВ 0рдпрд╛ рддреБрдордХреЛред рджрдордп рддреАрдмрд╛рдмреВрдЬреА рднрдИрдпрд╛ рдЬреЛ рд╕рд╛рдбреА рдХрдкреЬрд╛ рд▓рд╛рдпреЗ рдереЗ рд╡рд╣ рд╣реИ рдпреЗ рд╕рдмред рджрд╛рд░реЛрдЧрд╛рдЬреА-рджрдЧрд╛рдмрд╛рдЬ рдХреЛ 25 рд╣рдЬрд╛рд░ Jрдкрдпрд╛ рдирдЧрдж рджреЛ рд╣рдЬрд╛рд░ рдХ рд╕рд╛реЬреА рдмрд╛рдХ рдХрдкреЬрд╛ рд▓рддрд╛ рджреЗ рдХрд░ рднреЗрдЬрд╛ рдерд╛ред рдирд╛рд▓рд╛рдпрдХ рдмрд╛рдк рдХ рдЗ рдЬрдд рд╕реЗ `рдЦрд▓рд╡рд╛реЬ рдХрд░ рдЧрдпрд╛ред рджрдордп рддреА-рдмрд╛рдмреВрдЬреА рд╣рдо& рддреЛ рдЖрдкрдХрд╛ рдЖрд╢реАрд╢ рдЪрд╛ рд╣рдпреЗ рдФрд░ рдХреБрдЫ рднреА рдирд╣ рдВред рдорди рджрдЦ реБ реА рдирд╛ рдХрд░ ред рднрдЧрд╡рд╛рди рдХрд╛ рджрдпрд╛ рд╣реБрдЖ рдЕрдм рд╣рдорд╛рд░реЗ рдкрд╛рд╕ рд╕рдм рдХреБрдЫ рддреЛ рд╣реИ ред рдЖрд╢реАрд╢ рдмрдирд╛рдпреЗ рд░рдЦрдирд╛ рдмрд╛рдмрдЬ реВ реАред рджрд╛рд░реЛрдЧрд╛рдЬреА-рд╡реЛ рддреЛ рд╣рдореЗрд╢рд╛ рдмрдирд╛ рд░рд╣реЗ рдЧрд╛ рдмреЗрдЯ ред рд╢рд╛рдо рдХреЛ рджрдлрддрд░ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдЖрдпрд╛редрдмреЬреЗ рдЗ рдЬрдд рд╕реЗ рджрд╛рд░реЛрдЧрд╛рдЬреА рдХрд╛ рдкрд╛рдВрд╡ рдЫреБрдЖред рджрд╛рд░реЗ рд╛рдЧрд╛рдЬреА рдиреЗ рднреА рдЖрд╢1рд╡рд╛рдж рдХрд╛ рдЦрдЬрд╛рдирд╛ рдЦреЛрд▓ рджрдпрд╛редрдЕрдлрд╕реЛрд╕ рдЬрд╛ рд╣рд░ рдХрд░рддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓реЗ рдмреЗрдЯрд╛ рддрдкреЗрд╕рд░ рдиреЗ рдЬреЛ !рдХрдпрд╛ рдЕQрдЫрд╛ рдирд╣ рдВ !рдХрдпрд╛ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рддрдкреЗрд╕рд░ рднрдИрдпрд╛ рдиреЗ 0рдпрд╛ рдХрд░ рджрдпрд╛ред рджрд╛рд░реЗ рд╛рдЧрд╛рдЬреА-рдЕрдорд╛рдирдд рдо& рдЦрдпрд╛рдирддред рдЧреБрд▓рд╢рди- рдоS рд╕рдордЭрд╛ рдирд╣ рдВред рджрдордп рддреА-рдоS рдмрддрд╛рддреА рд╣реВрдВред рджрдордп рддреА рд╕рд╛рд░рд╛ !рдХFрд╕рд╛ рд╕реБрдирд╛ рдж ред рдЧреБрд▓рд╢рди рдмреЛрд▓рд╛-рдмрд╛рдмреВрдЬреА рд╣рдо рдХрднреА рдЖрдкрдХреЗ JрдкрдпреЗ-рдкреИрд╕реЗ рдХреЗ рднреВрдЦреЗ рдирд╣ рдВ рд░рд╣реЗ ред рджiрд▓ рдо& !рдХрддрдиреЗ рдХzрдЯ рдЙрдард╛рдпреЗ рдкрд░ рд╣рд╛рде рдирд╣ рдВ рдлреИрд▓рд╛рдпрд╛ рдирд╛ред рд╣рд╛рдВ рдмрд╛рдк рдХреЛ рдХрд▓реЗрдХреНрдЯрд░ рдмрдирдХрд░ рдирд╣ рдВ рджрдЦрд╛ рдкрд╛рдпрд╛ рдЗрд╕рдХрд╛ рдЕрдлрд╕реЛрд╕ рдЬреАрд╡рди рднрд░ рд░рд╣реЗ рдЧрд╛ рдкрд░ рдмрд╛рдмреВрдЬреА 0рд▓рдХO рддреЛ рдмрди рд╣ рдЧрдпрд╛ рд╣реВрдВред рдЗрддрдирд╛ рдкреИрд╕рд╛ рддреЛ 6рдорд▓ рд╣ рдЬрд╛рддрд╛ рд╣реИ !рдХ рдЗ рдЬрдд рдХ рд░реЛрдЯ `рдЦрд▓рд╛ рд╕рдХрдВреВ ред рдЕрдм рднрд▓рд╛ рдоS рдХреИрд╕реЗ рдЖрдкрдХреЗ рдзрди рджреМрд▓рдд рдХ рдЗQрдЫрд╛ рдХрд░ рд╕рдХрддрд╛ рд╣реВрдВ,рдЬрдм !рдХ рднрдЧрд╡рд╛рди рдХрд╛ рджрдпрд╛ рд╣реВрдВ рд╕рдм рдХреБрдЫ рдореЗрд░реЗ рдкрд╛рд╕ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рд╣реИ ред рдмрд╛рдмреВрдЬреА рдЬреЛ рд╣реБрдЖ рднреВрд▓ рдЬрд╛рдУрдВред рддрдкреЗрд╕рд░ рднрдЗрдпрд╛ рд╕реЗ рдЗрд╕ рдмрд╛рдд рдХ рд┐рдЬ# рдирд╛ рдХрд░рдирд╛ред рджрд╛рд░реЛрдЧрд╛рдЬреА-рдХрд░рдХреЗ рднреА 0рдпрд╛ рдлрд╛рдпрджрд╛ рд╣реЛрдиреЗ рд╡рд╛рд▓рд╛ рд╣реИ ред рддрдкреЗрд╕рд░ рдиреЗ рдЕQрдЫрд╛ рдирд╣ рдВ !рдХрдпрд╛ред рджрдордп рддреА рдХреЛ рдЦреБрдж рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рдорд╛рдирддрд╛ рдерд╛ред рдЫреЛрдЯ рдереА рддреЛ 7рдмрдирд╛ рдЗрд╕рдХрд╛ рдореБрдВрд╣ рджреЗ рдЦреЗ рдХрд╣ рдЬрд╛рддрд╛ рддрдХ рдирд╣ рдВ рдерд╛ред рдЖрдЬ рджреЗ рдЦреЛ рдЗрддрдирд╛ рдорддрд▓рдмреА рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рддрдкреЗрд╕рд░ рджрдЦ реБ рддреЛ рдЗрд╕ рдмрд╛рдд рдХрд╛ рд╣реИ рдЧреБрд▓рд╢рди рдмреЗрдЯрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдмрд╛рдмреВрдЬреА рд╕рдордп рдк9рд░рд╡рддOрдирд╢реАрд▓ рд╣реИред рдЧрд╛рдВрда рдмрд╛рдВрдзрдиреЗ рд╕реЗ 0рдпрд╛ рдлрд╛рдпрджрд╛ рд╣реЛрдЧрд╛редрдЬреАрд╡рди рдо& рдмрд╣реБрдд рд╕рд╛рд░реЗ рд╕рдордЭреМрддреЗ рдХрд░рдиреЗ рдкреЬрддреЗ рд╣реИ ред рджрд╛рд░реЛрдЧрд╛рдЬреА-рдаRрдХ рдХрд╣ рд░рд╣реЗ рд╣реЛ рдЧреБрд▓рд╢рди рдмреЗрдЯрд╛ рдкрд░ рдРрд╕реЗ рд╣ рдмреЗрдЯ рдХрд╛ sрдпрд╡рд╣рд╛рд░ рд░рд╣рд╛ рддреЛ рдореЗрд░ рдмреБрдвреМрддреА рдирд░рдХ рдо& рдмрджрд▓ рдЬрд╛рдпреЗрдЧреАред рдЧреБрд▓рд╢рди- рдРрд╕рд╛ рддреЛ рдирд╣ рдВ рд╣реЛрдиреЗ рджреЗ рдЧреЗ рддрдкреЗрд╕рд░ рднрдИрдпрд╛,рдмрд▓реЗрд╕рд░ рдФрд░ рд░рдореЗрд╕рд░ред рдд,рдирдХ рд╕реА ,рдирдп,рдд рдЦрд░рд╛рдм рд╣реЛрдиреЗ рд╕реЗ 9рд░GрддреЗ рдЦрдд реНрдо рдирд╣ рдВ рд╣реЛ рдЬрд╛рддреЗредрддреАрди-рддреАрди рдмреЗрдЯреЗ рд╣реИ рдПрдХ рдмреЗрдЯ рдХрд╛ рднреА рддреЛ рдШрд░ рд╣реИ ред рджрд╛рд░реЛрдЧрд╛рдЬреА-рдмреЗрдЯ рдХрд╛ рдЬ рдо рддреЛ рд╣рдорд╛рд░реЗ 6рд▓рдпреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рд╕рд╛7рдмрдд рд╣реБрдЖ рд╣реИ ред рдЖрдЬ рдЬреЛ рдХреБрдЫ рд╣реВрдВ рджрд╕рдХреЗ рдЬ рдо рдХреЗ рдмрд╛рдж рд╕реЗ рдЙ рди,рдд рд╢реБJ рд╣реБрдИ рдереАред рдкрд╣рд▓реЗ рддреЛ рдоS рднреА рдХрд▓рдХWрддрд╛ рдХ рдЪрдЯрдХрд▓ !рдлрд░ рджiрд▓ рдХреЗ рдХреЗрд▓рд╛ рдЧреЛрджрд╛рдо рдо& рдХрд╛рдо !рдХрдпрд╛ред рдЗрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж рджрдордп рддреА рдХрд╛ рдЬ рдо рд╣реБрдЖ рддреЛ рдЕрдкрдиреЗ рджрди рд╣ рдмрджрд▓ рдЧрдпреЗред рд▓реЛрдЧ рджрд╛рд░реЛрдЧрд╛
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 39
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рд╕рд╛рд╣рдм рдХрд╣рддреЗ рд╣реИ ред рд╡рд╣ рдоS рдкрд╣рд▓реЗ рдерд╛ рд▓реЛрдЧ рд╣9рд░рдпрд╛ рдХрд╣рдХрд░ рдмреБрд▓рд╛рддреЗ рдереЗред рдЧрд╛рдВрд╡ рдХреЗ рдЖрд╕рдкрд╛рд╕ рдХреЗ рджрд╕ рдмреАрд╕ рдЧрд╛рдВрд╡ рдХреЗ рд▓реЛрдЧ рдирд╛рдЬ рдХрд░рддреЗ рд╣реИ ред рд╕рдм рд╕рдордп рдХ рдм6рд▓рд╣рд╛рд░ рд╣реИ ред рдмреЗ рдЯрдпрд╛ рддреЛ рд╣реЛрддреА рд╣ рд╣реИ рд╡рд░рджрд╛рдиред рджрд╛рд░реЗ рд╛рдЧрд╛рдЬреА рдирд╛,рддрди рджреЛрди рдирд╛,рддрдп рд╕рдореАрд░ рдФ рдЕрдореАрд░ рдЬреЛ рдЕ рд╣iрдпрд╛ рдирдЧрд░ рдо& рдкреИрджрд╛ рд╣реБрдЖ рдерд╛ рдЦрдм реВ рдЬреА рднрд░ рдХрд░ `рдЦрд▓рд╛рдпреЗредрд╕рдореАрд░ рддреЛ рдирд╛рдирд╛ рд╕реЗ рдм рджрдХ реВ рдЪрд▓рд╛рдиреЗ рдХреЗ рдЧрд░реБ рд╕реАрдЦрдиреЗ рд▓рдЧрд╛ рдерд╛ред рд╡рд╣ рднреА рдирд╛рдирд╛ рдХреЗ рди0рд╢реЗ рдХрджрдо рдЪрд▓рдХрд░ рдкреБ6рд▓рд╕ рдо& рдирд╣ рдВ рд╕реЗрдирд╛ рдо& рдЬрд╛рдиреЗ рдХреЛ рдХрд╣рдиреЗ рд▓рдЧрд╛ рдерд╛ред рдЕрдореАрд░ рддреЛ рдХреБрдЫ рд╣ рдо рд╣рдиреЗ рдХреЛ рдерд╛ред рджрд╛рд░реЛрдЧрд╛рдЬреА рдЙрд╕реЗ рдХрдВрдзреЗ рдкрд░ 7рдмрдард╛рдХрд░ рдШреВрдорддреЗ рдЬрдм рд╕реЛ рдЬрд╛рддрд╛ рддреЛ рджрдордп рддреА рдХреЗ рдордХрд╛рди рдХреЗ рдЫреЛрдЯреЗ рд╕реЗ рдЧрд╛рдбOрди рдФрд░ рдЧрдорд▓реЗ рдо& рд▓рдЧреЗ рдкреМрдзреЛ рдХ рдЧреЬ реБ рд╛рдИ рдЦрдк реБ 1 рд╕реЗ рдХрд░рдиреЗ рд▓рдЧрддреЗред рджрд╛рд░реЛрдЧрд╛рдЬреА рдиреЗ рдЧрд╛рдбOрди рдХреЛ рдЪрдордХрд╛рдХрд░ рд░рдЦ рджрдпрд╛ред рд╕Iрддрд╛рд╣ рднрд░ рдХреЗ рдмрд╛рдж рджрд╛рд░реЛрдЧрд╛рдЬреА рджiрд▓ рдЪрд▓реЗ рдЧрдпреЗ рдЬрд╛рддреЗ рд╕рдордп рдЙрдирдХреЗ рдЖрдВрдЦ рд╕реЗ рдЖрдВрд╕реВ рдЭрд▓рдХ рдкреЬреЗ рдереЗред рджрдордп рддреА рд░реЛрдпреА рд╣ рдереА
рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХ рдЖрдВрдЦреЗ рднреА рднрд░ рдЖрдпреА рдереАредрд░реЛрд╢рдиреА рдФрд░ рд╕рдореАрд░ рддреЛ рдирд╛рдирд╛ рдХреЗ рд╕рд╛рде
рдЬрд╛рдиреЗ рдХ рд┐рдЬрдж рдХрд░рдиреЗ рд▓рдЧреЗ рдереЗред рдЫреЛрдЯрд╛ рдЕрдореАрд░ рддреЛ рдХрдИ рджрди рддрдХ рд░реЛрдпрд╛ рдерд╛ред рд░реЛрддрд╛ рднреА 0рдп рджрд╛рд░реЛрдЧрд╛рдЬреА рдЙрд╕реЗ рдХрдВрдзреЗ рдкрд░ рдШрдо реВ рд╛рддреЗ рдереЗ рдкреЗрдЯ рдкрд░ рд╕рд▓ реБ рд╛рдХрд░ рдШdрдЯреЛ рддрдХ рд╣рд▓рд╛рдиреЗ рдХреЗ рдмрд╛рдж рдЕрдореАрд░ рд╕реЛ рдЬрд╛рддрд╛ рдерд╛ред рдЬрд╛рддреЗ-рдЬрд╛рддреЗ рджрд╛рд░реЛрдЧрд╛рдЬреА рджрдордп рддреА рд╕реЗ рдХрд╣ рдЧрдпреЗ рдереЗ 7рдм рдЯрдпрд╛ рдоS рддрдо реБ рдХреЛ рднрд▓реЗ рд╣ рдзрди рдирд╣ рдВ рджреЗ рд╕рдХрдВреВ рдЧрд╛ рдкрд░ рдЖрд╢1рд╡рд╛рдж рдХрд╛ рдЦрдЬрд╛рдирд╛ рддреЗрд░реЗ рдирд╛рдо рдЙрдбреЗрд▓рддрд╛ рд░рд╣реВрдВрдЧрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЛ рднрдЧрд╡рд╛рди рдиреЗ рдиреМрдХрд░ рдХрд╛ рд╡рд░рджрд╛рди рджреЗ рджрдпрд╛ рд╣реИ ред рджрдорд╛рджрдЬреА рджрди рджрди рд╣реИ ред рдмреЗрдЯ рддреВ рдореЗрд░реЗ рдЦрд╛рдирджрд╛рди рдХ реВ реА рд░рд╛рдд рдЪреМрдЧрдиреА рддрд░0рдХ рдХрд░& рдореЗрд░ рджрдЖ реБ рдЗ рдЬрдд рд╣реИ рдФрд░ рдореЗрд░реЗ 6рд▓рдпреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рднреА рдмрд╛рдк рдХ рдЗ рдЬрдд рдХрд╛ Pрдпрд╛рди рд░рдЦрдирд╛ред рджрдордп рддреА рдиреЗ рдмрд╛рдк рдХреЗ рд╣рд╛рде рд╣рд╛рде рд░рдЦ рдж рдереАред рд╣рд╛рде рд░рдЦрддреЗ рдЙрд╕рдХреЗ рдЖрдВрдЦреЗ рд╕реЗ рдЖрдВрд╕реВ рдЯрдкрдХреЗ рдкреЬрд╛ рдерд╛ред рджрд╛рд░реЛрдЧрд╛рдЬреА рджрдордп рддреА рдХреЗ рдЖрдВрд╕реВ рдкреЛрдЫрддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓реЗ рдереЗ рдкрдЧрд▓ рдпреЗ рдореЛрддреА 0рдпреЛ рдмрд╣рд╛ рд░рд╣ рд╣реИ,рд╕?рднрд╛рд▓ рдЕрдкрдиреЗ рдореЛрддреАред рдЗрддрдиреЗ рдо& 6рд╕vрдирд▓ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рдерд╛ рдФрд░ рдЧрд╛реЬреА рдЪрд▓ рдкреЬреА рдереА рджрд╛рд░реЛрдЧрд╛рдЬреА рдЦрдж реБ рдХреЗ рдЖрдВрд╕реВ рдкреЛрдЫрддреЗ рд╣реБрдП рджреМреЬрдХрд░ }реЗ рди рдо& рдЪрдв рдЧрдпреЗ рдереЗред рджрд╛рд░реЛрдЧрд╛рдЬреА рдХреЗ рдЬрд╛рдиреЗ рдХреЗ рдмрд╛рдж рд░реЛрд╢рдиреА рдФрд░ рд╕рдореАрд░ рдХреЛ рджрдордп рддреА FрдХреВрд▓ рдЫреЛреЬрдиреЗ рдЬрд╛рдиреЗ рд▓рдЧреАред рд╕Iрддрд╛рд╣ рднрд░ рддреЛ рджрд╛рд░реЛрдЧрд╛рдЬреА рдмQрдЪ рдХреЗ рдмреИрдЧ рдЦрдж реБ рдЯрд╛рдВрдЧрдХрд░ рдЫреЛреЬ рдЖрдпрд╛ рдХрд░рддреЗ рдереЗред рдПрдХ рджрди рд░реЛрд╢рдиреА рдФрд░ рд╕рдореАрд░ рдХреЛ FрдХреВрд▓ рд╕реЗ рд▓реЗрдиреЗ рдХреЗ 6рд▓GрдпреЗ рджрдордп рддреА рдЧрдпреАред рд░реЛрд╢рдиреА рдХ 0рд▓рд╛рд╕ рдЯ рдЪрд░ рдмрд╛рд╣рд░ ,рдирдХрд▓ рдХрд░ рдЖрдпреА рдФрд░ рджрдордп рддреА рд╕реЗ рдмреЛрд▓ рдмрд╣рдирдЬреА рдЖрдкрдХ рдмреЗрдЯ рдмрд╣реБрдд рд╣реЛ6рд╢рдпрд╛рд░ рд╣реИ , =рдЪ{ рдмрд╣реБрдд рдЕQрдЫрд╛ рдмрдирд╛рддреА рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рд╣рд╛рдВ рдЯ рдЪрд░рдЬреА рдЕрдкрдиреЗ рдкрд╛рдкрд╛ рдкрд░ рдЧрдпреА рд╣реИ ред рдж рд╡рд╛рд▓ рдкрд░ рдХреБрдЫ рдирд╛ рдХреБрдЫ рдмрдирд╛рддреА рд░рд╣рддреА рд╣реИ ред рдоS рддреЛ рд╕рд╛рдл рдХрд░рдХреЗ рдкрд░реЗ рд╢рд╛рди рд╣реЛ рдЬрд╛рддреА рд╣реВрдВред рд╕рдореАрд░ рддреЛ рдмрд╛рдеJрдо рдо& рдмреИрдардХрд░ рдЗрдорд╛рд░рдд рдФрд░ рдЦ?рднреЗ рдмрдирд╛рддрд╛ рд░рд╣рддрд╛ рд╣реИ ред рдЯ рдЪрд░-рджреЗ рдЦрдирд╛ рдЕрдореАрд░ рдПрдХ рджрди рдЗрдВрдЬреА,рдирдпрд░ рдмрдиреЗрдЧрд╛ рдФрд░ рд░реЛрд╢рдиреА рдмреЬреА =рдЪ{рдХрд╛рд░ред рджрдордп рддреА рдореИрдбрдо рдЖрдкрдХреЗ рдореВрдВрд╣ рдо& рдШреА рд╢рдХрд░ред рдЯ рдЪрд░ FрдХреВрд▓ рдо& рдЪрд▓ рдЧрдпреА рдФрд░ рджрдордп рддреА рдмQрдЪ рдХреЛ рд▓реЗрдХрд░ рдЕрдкрдиреЗ рдШрд░редрджрдордп рддреА рдореИрдбрдо рдХ рдХрд╣ рдмрд╛рдд рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдпреЗ рдмрддрд╛рдпреА рддреЛ рдЧреБрд▓рд╢рди рдмреЛрд▓рд╛ рдореБрдЭреЗ рдкрд╣рд▓реЗ рд╕реЗ рдорд╛рд▓реВрдо рд╣реИ рдпреЗ рднреА рдорд╛рд▓реВрдо рд╣реИ рдпреЗ рдЫреЛрдЯрдХреВ рд╕рд╕реБрд░ рдХреЗ рдирд╛рддреА рдбрд╛0рдЯрд░ рдмрдиреЗрдЧреЗред рджрдордп рддреА-рд╡реЛ рдХреИрд╕реЗред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рджреЗ рдЦрддреА рдирд╣ рдВ рдЬрдм рджрд╡рд╛рдИ рджреЗ рдЦрддрд╛ рд╣реИ рддреЛ рджреЗ рдЦрддрд╛ рд╣ рд░рд╣рддрд╛ рд╣реИ ред рд╕рдореАрд░ рдХреЛ рдмрд╛рдеJрдо рдХреЗ рджрд░рд╡рд╛рдЬреЗ рдкрд░ рдЕ рджрд░ рдХ рддрд░рдл рдмрдиреЗ рдПрдВ рдЯрдирд╛ рдХ рддрд░рд╣ рдХ рдЖрдХреГ,рдд рдмрдирд╛ рджреЗ рдЦрдХрд░ рд╕рдордЭ рдЧрдпрд╛ !рдХ рдпреЗ рд╕рд╕рд░реБ рдХреЗ рдирд╛рддреЗ
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 40
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान इंजी,नयर बनेगे।रोशनी को तो तब समझ गया था जब तुम गांव म& चूiहे पर रोट स&क रह थी और ये राख से =च{ उकेर रह थी।वैसे एक बात बता दं ।ू ये सब कुछ मS करना चाहता था पर नह ं कर पाया। अब से भगवान Yवारा दये गये ये बेट बेटा के Jप म& तीनो वरदान हमार wवा हशे पूर कर& ग&। दमय ती-सच बेट बेटा दोन मां-बा पके 6लये वरदान होते है पर ना जाने लोग 0य बे टय को कम आंकते हS। गल ु शन-हम तो वरदान मानते है ना। दमय ती-हां हमारे 6लये तो वरदान है कहते हुए तीन बQच को अंकवार म& भर ल । गल ु शन बQच के 6सर पर हाथ फेरते हुए बोला भगवान म& वरदान को यश का वरदान दे ना। इतना सन ु ते ह रोशनी और समीर `खल`खलाकर हं स पड़े। आठ गल ु शन मां-बाप को बरोबर पैसा भेजता रहा और कपड़ा लता भी। अगर कपड़ा भेजने म& दे र हो जाती थी तो वह पासOल कर दे ता था। सरु जन बारहवी पास तो कर गया पर बी6ए6क पर )ा नह ं पास कर पाया जब!क दमय ती और गुलशन ने बहुत को6शश& !कए पैसे क कमी नह ं पड़ने पर अगे क पढाई नह ं पूर कर सका। पढाई क तरफ सुरजन का धन न जाता दे खकर गुलशन वैYय क }े ,नंग करने के 6लये उWसा हत करने लगा। सुरजन तैयार हो गया और दरू के वैYय के पास Eैि0टस करने लगा। धीरे धीरे वह प0का वैYय बन गया। बड़े वैYयजी के न रहने पर 0नी,नक औषधालय तक स?भालने लगा था। बड़े वैYयजी उसक E,तभा को दे खकर औषधालय खोलने क सलाह दे ने लगे। सुरजन वैYयजी क सलाह पर दरू -दराज के इलाके म& औषधालय खोल 6लया जहां आने जाने तक का राFता भी ना था। गांव वाल के 6लये वह मसीहा सा7बत हो रहा था। इस कमाई से घर तो नह ं चल पा रहा था पर हां सेवा का कायO जJर कर रहा था। घर प9रवार के साथ गुलशन को सुरजन के बेटे अ,नल के पढाई क !फ# सताने लगी थी। गुलशन अ,नल को गांव से चार साल क उD म& शहर लाकर पालन पोषण के साथ दा`खला करा दया था। अब दमय ती खद ु को चार बQच क मां कहते गवO महसूस करने लगी थी। राजफेर और उसक घरवाल जो गुलशन के गांव के पास के थे। पेशे से राजफेर चालक था। बड़े अफसर का जूWता 6सर पर लेकर चलने क आदत ने उसे खद ु को बड़ा सा7बत करने का जनून पैदा कर दया था। पढाई-6लखाई नाममा{ क थी कमाई अ=धक थी सरकार चालक जो था।गुलशन दमय ती और उसका प9रवार तो त,नक ना सुहाता था। दभ ु ाOvयवश दरू का 9रGतेदार ,नकल गया था।गुलशन के गले म& ऐसी कांट फंसी थी !क ना थक ू े जा रहा था ना न ,नगले। राजजफेर क घरवाल राजदल ु ार कहती द,ु नया म& इनक ह एक बी टया है िजसे वरदान कह रहे है ।एक दो तीन वरदान थे चौथा वरदान और उठा लाये छोट सी तनwवाह म& इतना बड़ा तामझाम। बड़े अफसर तो नह ं है भईया जैसे। राजदल ु ार अपने मायके के बडी 7बरादर कैलाशनाथ को भाई जो बना रखी थी संयोगवश उसी दफतर म& गल ु शन भी काम करता था िजस दफतर म& कैलाशनाथ काम करते थे। अफसर कैलाशनाथ थे ध स राजदल ु ार दे ती थी जब!क
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 41
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдХреИрд▓рд╛рд╢рдирд╛рде рдХрд╛ J рдврд╡рд╛рдж рджрд▓ рдЙрд╕реЗ рдмрд╣рди рдорд╛рдирддрд╛ рддреЛ рди рдерд╛ рдкрд░ рджрдЦрд╛рд╡реЗ рдХ рдЖрдЧ рджреЛрдиреЛ рддрд░рдл рд▓рдЧреА рдереАред рдЗрд╕ рдЖрдЧ рдХрд╛ рдХрд╛ 6рд╢рдХрд╛рд░ рдЧреБрд▓рд╢рди рд╣реЛ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ред рдПрдХ рджрди рджрдордп рддреА рд╕рдореАрд░ рдФрд░ рдЕрдореАрд░ рдХреЛ FрдХреВрд▓ рдЫреЛреЬрдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдШрд░ рд╕реЗ ,рдирдХрд▓ рддреЛ рдореМрд╕рдо рд╕рд╛рдл рдерд╛ред рдЕрдЪрд╛рдирдХ рдмрд╛рджрд▓ рдмрд░рд╕ рдкреЬреЗред рджрдордп рддреА рджреЛрди рдмQрдЪ рдХреЛ рд▓реЗрдХрд░ рд░рд╛рдЬрдлреЗрд░ рдХреЗ рдШрд░ рдЪрд▓ рдЧрдпреА рдЬреЛ рд░рд╛FрддреЗ рдо& рдкреЬрддрд╛ рдерд╛ред рджрдордп рддреА рдХреЛ рджреЗ рдЦрддреЗ рд╣ рд░рд╛рдЬрджрд▓ реБ рд╛рд░ рдмрд░рд╕ рдкреЬреАред рд╡рд╣ ,рдЫреЬрдХрддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓ рд▓реЛрдореЬреА рдЦрд╛рд▓ рддреЛ рдмрджрд▓ рд▓реЗрддреА рд╣реИ рдкрд░ рдЖрджрдд рдирд╣ рдВред рдРрд╕реЗ рд╣ рдЫреЛрдЯреЗ рд▓реЛрдЧ рд╣реЛрддреЗ рд╣реИ ред рдЕрднреА рдмрд╛рдИ рдк рдЫрд╛ рд▓рдЧрд╛рдХрд░ рдЧрдпреА рд╣реИ рддрдм рддрдХ рдпреЗ рдмрд╣рдВ рдЧреА рд▓реЗрдХрд░ рдЖ рдЧрдпреАред рдорд╛рдорд▓ реВ рд╕реА рдиреМрдХрд░ рднрдИрдпрд╛ рдХреЗ рджрдлрддрд░ рдо& рдХрд░рддреЗ рд╣реИ рдард╛рдЯрдмрд╛рдЯ рдмреЬреЗ рдЕрдлрд╕рд░ рдЬреИрд╕реЗ рдЕрд░реЗ рдЕрдкрдиреА рдФрдХрд╛рдд рдо& рд░рд╣рд╛ рдХрд░реЛред рджреЗ рдЦ рд░рд╣ рд╣реЛ рдмрд░рд╕рд╛рдд рд╣реЛрдиреЗ рд╡рд╛рд▓ рд╣реИ рддреЛ рдШрд░ рд╕реЗ 0рдпреЛ ,рдирдХрд▓ рдореЗрд░рд╛ рдШрд░ рдЧрдВрджрд╛ рдХрд░ рдж ред рдЕрд░реЗ рдд? реБ рд╣рд╛рд░реЗ 7рдм рдЯрдпрд╛ рдмреЗрдЯрд╡рд╛ FрдХреВрд▓ рдирд╣ рдВ рдЬрд╛рддреЗ рдФрд░ рдХреЗ рднреА рдЬрд╛рддреЗ рд╣реИ ред рд╣рдорд╛рд░реЗ рддреЛ рдЕрднреА рддреИрдпрд╛рд░ рд╣ рдирд╣ рдВ рд╣реЛред рдЪрд▓ рд╣реЛ рдмQрдЪ рдХреЛ рдмрд░рд╕рд╛рдд рдо& FрдХреВрд▓ рднреЗрдЬрдХрд░ рдХрд▓реЗ0рдЯрд░ рдмрдирд╛рдиреЗред рдмрд╛рдк рддреЛ рдХреБрдЫ рдмрди рд╣ рдирд╣ рдВ рдкрд╛рдпрд╛,рднрдИрдпрд╛ рдХреЗ рдиреАрдЪреЗ рдХрд▓рдо ,рдШрд╕ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рдд? реБ рд╣рд╛рд░реЗ 7рдм рдЯрдпрд╛ рдмреЗрдЯрд╡рд╛ рдд? реБ рд╣рд╛рд░реЗ 6рд▓рдпреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ рддреЛ рд╣рдорд╛рд░реЗ рднреА рд╣реИ ред рджрдордп рддреА рд░рд╛рдЬрджрд▓ реБ рд╛рд░ рдХ рдЬрд▓ рдХрдЯ рдЦреЬреА-рдЦрдбреА рдЪрдк реБ рдЪрд╛рдк рд╕рди реБ рддреА рд░рд╣ !рдлрд░ рдмреЛрд▓ рдж рдж рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рдкрд╛рд╕ рдмреА6рдП6рдкрд╛рд╕ рд╣реИ рдХреЛрдИ рдЕрдВрдЧреВрдард╛ рдЫрд╛рдк ┬Грд╛рдЗрд╡рд░ рдирд╣ рдВ рд╣реИ ред рдореЗрд░ рдФрд▓рд╛рджреЗ рдИGрд╡рд░ рдХ рдж рд╣реБрдИ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ ред рдПрдХ рджрди рддреБрдо рднреА рдореЗрд░реЗ рдмQрдЪ рдкрд░ рдЧреБрдорд╛рди рдХрд░реЛрдЧреА рдХрд╣рддреЗ рд╣реБрдП рдмQрдЪ рдХрд╛ рд╣рд╛рде рдкрдХреЬрдХрд░ рднреАрдВрдЧрддреА рд╣реБрдИ рдЕрдкрдиреЗ рдШрд░ рдХ рдУрд░ рдЪрд▓ рдкреЬреАред рд░рд╛рдЬрджрд▓ реБ рд╛рд░ рднреА рдХрд╣рд╛рдВ рдЪреИрди рд╕реЗ рдмреИрдардиреЗ рд╡рд╛рд▓ рдереА рд╡рд╣ рдкреВрд░ рдХрд╛рд▓реЛрдиреА рдо& рдЦрдмрд░ рдлреИрд▓рд╛ рдж !рдХ рдЧреБрд▓рд╢рди рдЕрдкрдиреА 7рдм рдЯрдпрд╛ рдкрд░ рдмрд╣реБрдд рдЕWрдпрд╛рдЪрд╛рд░ рдХрд░рддрд╛ рд╣реИ редрдмреЗрдЯ рдмреЗрдЯрд╛ рдо& рднреЗрдж рдХрд░рддрд╛ рд╣реИ ред рдмреЗрдЯрд╛ рдХрд╛ рджрдз реВ 6рдорд▓рддрд╛ рд╣реИ рддреАрди рдЯрд╛рдЗрдо рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рд╕реВрдЦреА рд░реЛрдЯ ред рд░рд╛рдЬрджрд▓ реБ рд╛рд░ рдХ рдЗрд╕ рдмрд╛рдд рдиреЗ рдкреЬтЧМреЛ6рд╕рдп рдХреЗ рдХрд╛рди рдЦреЬреЗ рдХрд░ рджрдпреЗред рд▓реЛрдЧ рдХрд╣рддреЗ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рддреЛ рдмреЗрдЯ рдХреЛ рд╡рд░рджрд╛рди рдорд╛рдирддрд╛ рд╣реИред рдЕрдЧрд░ рд╡рд╣ рдЖрджрдореА рдРрд╕рд╛ рдХрд░ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ рддреЛ рджрд╕ реВ рд░реЗ 0рдпрд╛ рдХрд░реЗ рдЧ&, рдЬрдм!рдХ рдЖрдЬ рдмреЗ рдЯрдп рдХреЛ рдорд╛рдВ рдХреЗ рдмреЗрдЯ рдо& рджрдлрди рдХрд░рдиреЗ рдХрд╛ рдЪрд▓рди рд╢реБJ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рд╣реИ ред рдХреБрдЫ рд▓реЛрдЧ рдХрд╣рддреЗ рдирд╣ рдВ -рдирд╣ рдВ рдЧреБрд▓рд╢рди рдРрд╕рд╛ рдирд╣ рдВ рдХрд░ рд╕рдХрддрд╛ рд╣реИ ред рдХреБрдЫ рд▓реЛрдЧ рдХрд╣рддреЗ рд╣реЛ рднреА рд╕рдХрддрд╛ рд╣реИ ред рдмреЗрдЯ рдкрд░ рд╣реЛ рд░рд╣реЗ рдЕWрдпрд╛рдЪрд╛рд░ рдХреЗ рд╕Wрдпрд╛рдкрди рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдХреИрд▓рд╛рд╢рдирд╛рде рдХ рдкWрдиреА рдФрд░ рдХреБрдЫ рджреЛрдореБрдВрд╣ рд░рд╛рдЬрджрд▓ реБ рд╛рд░ рдХ рд╕`рдЦрдп рдФрд░ рдХреБрдЫ рд░рд╛рдЦреА рдХреЗ рднрд╛рдИрдп рдХ рдЯ рдо рдмрди рдЧрдпреАред рд▓реЛрдЧ рдЬрд╛рд╕реВрд╕реА рдХрд░рдиреЗ рд▓рдЧреЗред рд░реЛрд╢рдиреА рдЕрдХреЗрд▓реЗ рджрдЦрд╛рдИ рдкреЬ рдЧрдпреА рддреЛ рдЖреЬ рдо& рдмреБрд▓рд╛рдХрд░ рдмрд╛рдк рдХреЗ рдЕWрдпрд╛рдЪрд╛рд░ рдкрд░ рдЬрд╛рд╕реВрд╕реА рдХрд░рдиреЗ рд▓рдЧреЗред рдЬрд╛рд╕рд╕ реВ реА рдХрд░рдиреЗ рд╡рд╛рд▓реЗ рдХреБрдЫ рд╣ рджрди рдо& рдореБрдВрд╣ ,рдЫрдкрд╛рдиреЗ рд▓рдЧреЗ рдереЗ рдЧреБрд▓рд╢рди рдЕрдкрдиреЗ рдЙрд╕рд▓ реВ рдкрд░ рдЦрд░рд╛ рдЙрддрд░ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ред рд░реЛрд╢рдиреА рдЙрд╕рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╕рдЪрдореБрдЪ рд╡рд░рджрд╛рди рдереАред рдХрд╣рддреЗ рд╣реИ рдХреБWрддреЗ рдХреЛ рд╣\рдбреА рдЪрдмрд╛рдиреЗ рдкрд░ рдЦрдж реБ рдХреЗ рдореБрдВрд╣ рд╕реЗ ,рдирдХрд▓рд╛ рдЦрди реВ рд╣\рдбреА рд╕реЗ ,рдирдХрд▓ рд░рд╣рд╛ рдЦрди реВ рд╕рдордЭрдХрд░ рдЦрд╢ реБ рд╣реЛрддрд╛ рд╣реИ рд╡реИрд╕реЗ рд╣ рд░рд╛рдЬрдлреЗрд░ рдФрд░ рд░рд╛рдЬрджрд▓ реБ рд╛рд░ рдереАред рдЧреБрд▓рд╢рди рдХ рддреМрд╣ рдиреА рдо& рдЕрдкрдиреА рдЗ рдЬрдд рд╕рдордЭрддреЗ рдереЗред рдЦреИрд░ рдРрд╕реЗ рд▓реЛрдЧ рд╕реЗ рдмрдЪрдХрд░ рд░рд╣рд╛рдирд╛ рдЪрд╛ рд╣рдпреЗ ,рдЧреБрд▓рд╢рди рдиреЗ рджрд░реВ рдмрдирд╛ 6рд▓рдпрд╛ред рдХрдм рддрдХ 9рд░GрддреЗрджрд╛рд░ рдХреЗ рдирд╛рдо рдкрд╛ рдмреЗрдЗ рдЬрдд рд╣реЛрддрд╛ред рдЖ`рдЦрд░ рдо& рдХреИрд▓рд╛рд╢рдирд╛рде рдиреЗ рднреА рдПрдХ рджрди рд░рд╛рдЬрдлреЗрд░ рдФрд░ рд░рд╛рдЬрджрд▓ реБ рд╛рд░ рдХреЗ рдореБрдВрд╣ рдкрд░ рдЦрдВрдЦрд╛рд░ рдХрд░ рдердХ реВ рд╣ рджрдпрд╛ред рдХреИрд▓рд╛рд╢рдирд╛рде рдиреЗ рд░рд╛рдЬрдлреЗрд░ рдХреЛ рдмрд╣рдиреЛрдИ рдФрд░ рд░рд╛рдЬрджрд▓ реБ рд╛рд░ рдХреЛ рдХрднреА рдмрд╣рди рдирд╣ рдВ рдорд╛рдирд╛,┬Грд╛рдЗрд╡рд░ рдФрд░ рдбрд╛реНрд░OрдЗрд╡рд░ рдХ рдШрд░рд╡рд╛рд▓ рд╕реЗ рдЕ=рдзрдХ рдХрднреА рдирд╛ рд╕рдордЭрд╛ред рд░рд╛рдЬрджрд▓ реБ рд╛рд░ рднрд▓реЗ рд╣ рд░)рд╛рдмрдВрдзрди рдХреЗ рджрди рд░рд╛рдЦреА рдмрд╛рдВрдз рд░рд╣ рдереАред рдХреИрд▓рд╛рд╢рдирд╛рде рдХреЗ рджWреБ рдХрд╛рд░рдиреЗ рдХреЗ рдмрд╛рдж
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 42
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान राजदल ु ार और राजफेर को अपने !कये गुनाह का पता चला था। इसके बाद तो वे दमय ती और गुलशन के सामने आने म& शरमाने लगे थे। दमय ती और गुलशन कभी उनक तौह नी नह ं !कये पर राजदल ु ार और राजफेर तो दमय ती और गुलशन क बुराईयां =गनाते ना थकते थे ले!कन लोग चग ु लखारे कहने लगे थे। दमय ती और गुलशन तो 9रGते को मानव जीवन के 6लये वरदान समझते थे। संसार Jपी नईया म& गुलशन डूब उ,त9रयाय रहा था। दै वीय कृपा से वह अपने काGर् म& सफल हो रहा था पर तकल फ& बहुत उठानी पड़ रह थी। इसी बीच रोशनी का पांचवी 0लास का 9रजiट आ गया।वह सभी Aवषय म& Aवशेष योvयता के साथ पास हुई थी। =च{कला म& तो सबसे अ=धक न?बर आये थे। गल ु शन शाम को जब दफतर से घर आया तो दमय ती ने बताया क त? ु हार वरदान तो Fकूल म& अsवल आयी है । यह जानकर गल ु शन को हजार गन ु ी खश ु ी हुई। वह तरु त Fकूटर उठाया और बाजार जाने लगा तो दमय ती बोल जरा ठहर तो जाओ। गल ु शन-0य 6666666666? दमय ती-पानी पीकर तो जाओ। गुलशन-खश ु ी के आगे भूख Iयास टकेगी 0या ? मS आकर पानी पीता हूं। दमय ती-छIपन दक ु ान जा रहे हो। गुलशन- हां6666666 दमय ती-अपनी वरदान क पस द का कुछ लाना। गुलशन-वरदान क तो मालूम है तुम अपनी बताओ। दमय ती-6मठाई तो लाओगे ह साथ 6शकंजी और पे टस भी ले लेना। गुलशन !कक मारा और आंख से ओझल हो गया।घdटे भर म& 6मठाई,6शकंजी,पे टस के साथ रोशनी के पस द का समोसा,गुपचप ु और अंगुर रसगुiले लेकर लौट आया। दमय ती पहले भगवान को भोग लगायी,इसके बाद बQच को खाने को द । गुलशन पड़◌ो6सय को रोशनी के अsवल पास होने क खुशी म& 6मठाई बांटकर जब घर आया तो दमय ती बोल राजफेर भाई साहब के घर भी चले गये होते। गुलशन बोला भागवान 0य जले पर नमक ,छड़कने को कह रह हो। तु?हार भाभी राजुदलार तो रोशनी के पास क 6मठाई गले क खाज बन जायेगी। ताना-मेहना उपर से मारे गी। दमय ती-तुम अपना फजO पूरा करो। नह ं जाओगे तभी तो बुराई है कहेगी कालोनी म& 6मठाई बांट गयी हम दGु मन थे। रोशनी के पास होने क खश ु ी क 6मठाई हमारे घर तक नह ं आयी। तुम जाओ दे आओ। गुलशन-6मठाई का [ड%बा लेकर राजफेर के घर पहुंचा। गुलशन को दे खते ह राजफेर बोला आओ मामा 6मठाई `खलाने आ रहे हो। रोशनी पास हो गयी 0या ? पढने मे तो बहुत कमजोर है ,हमारे बQच को दे खो जबसे Fकूल जाना शुJ !कये है तबसे आज तक कभी फेल नह ं हुए है ।इतने म& राजदल ु ार आ गयी नहले पर दहला मारते हुए बोल अरे हमारे बQच का कोई और बQचा ◌ुकाबला कर सकता है 0या ? भले ह बी6ए6पास बाप क औलाद हो। राजफेर और राजद ु लार
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 43
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдХ рдмрд╛рдд рд╕реБрдирдХрд░ рддреЛ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЗ рдкрд╛рдВрд╡ рдХреЗ рдиреАрдЪреЗ рд╕реЗ рдЬреИрд╕реЗ рдЬрдореАрди `рдЦрд╕рдХ рдЧрдпреАредрд╡рд╣ рдХреБрдЫ рдФрд░рди рдмреЛрд▓рдирд╛ рдмреЗрд╣рддрд░ рд╕рдордЭрд╛ 6рдордард╛рдИ рдХрд╛ [рдб%рдмрд╛ рдмреЭрд╛рддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓рд╛ рд▓реЛ 6рдордард╛рдИ рдЦрд╛рдУ рдореЗрд░ рд░реЛрд╢рдиреА рдкреВрд░реЗ FрдХреВрд▓ рдо& рдЕsрд╡рд▓ рдЖрдпреА рд╣реИ ред рд░рд╛рдЬреБрджрд▓рд╛рд░ -рд╣рдорд╛рд░ рд░рд╛рдиреА рдмреА рдЯрдпрд╛ рд╕реЗ рдЕ=рдзрдХ рди?рдмрд░ рддреЛ рдЖрдпреЗ рдирд╣ рдВ рд╣реЛрдЧ& ред рдЧреБрд▓рд╢рди -рдЕQрдЫR рдмрд╛рдд рд╣реИ рд░рд╛рдиреА 7рдм рдЯрдпрд╛ рдЯрд╛рдк рдкрд░ рдмрдиреА рд░рд╣реЗ ред рд░рд╛рдЬрдлреЗрд░-рдХрд╛рд▓реЛрдиреА рдХреЗ рдЕQрдЫреЗ рд╕ реНрдХреВрд▓ рдо& рд░рд╛рдиреА рдкрдв рд░рд╣ рд╣реИ редрдорд╛рдорд╛ рдЕрдм рддреЛ рд░реЛрд╢рдиреА рдХрд╛ FрдХреВрд▓ рднреА рдмрджрд▓ рджреЛрдЧреЗ? рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рд╕реЛрдЪрд╛ рдирд╣ рдВ рд╣реИ редFрдХреВрд▓ рдмрджрд▓рдирд╛ рдЬJрд░ рд╣реИ 0рдпрд╛ ? рд░рд╛рдЬрдлреЗрд░-FрдХреВрд▓ рдо& рдЕsрд╡рд▓ рдЖрдпреА рд╣реИ рддреЛ рд╢рд╣рд░ рдХреЗ рдЯрд╛рдк 0рд▓рд╛рд╕ рдХреЗ FрдХреВрд▓ рдо& рдирд╛рдо 6рд▓рдЦрд╡рд╛рдУредрдЕрдВZреЗрдЬреА рдХ рдЯрдпрд╢ реВ рди,рдкреЗрд┐dрдЯрдЧ рдХ рдЯрдпрд╢ реВ рди,рджрд╕ реВ рд░реЗ Aрд╡рд╖рдп рдХ рдЯрдпрд╢ реВ рди рдФрд░ рдирд╛ рдЬрд╛рдиреЗ !рдХрд╕ !рдХрд╕ рдХ рдЯрдпрд╢ реВ рди рдХрд░рд╡рд╛ рд░рд╣реЗ рд╣реЛ рддреЛ рд╢рд╣рд░ рдХреЗ рдЯрд╛рдк FрдХреВрд▓ рдХ рдл рд╕ рддреЛ рджреЗ рд╣ рд╕рдХрддреЗ рд╣реЛред рд╣рдорд╛рд░реЗ рдмQрдЪреЗ рддреЛ рдХрднреА рдЯрдпрд╢ реВ рди рдЧрдпреЗ рд╣ рдирд╣ рдВ рднрдЧрд╡рд╛рди рдХ рдХреГрдкрд╛ рд╕реЗ рдЖрдЬ рддрдХ рдХреЛрдИ рдмQрдЪрд╛ рдлреЗрд▓ рдирд╣ рдВ рд╣реБрдЖ рд╣реИ ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рд╣рдорд╛рд░ рд░реЛрд╢рдиреА рд╣рдорд╛рд░реЗ рдЦрд╛рдирджрд╛рди рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ рдЙрд╕рдХреЗ рдЕQрдЫреЗ рднAрд╡zрдп рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдо& рд╣рд░ рд╕рдо реНрднрд╡ Eрдпрд╛рд╕ рдХJрдВрдЧрд╛редрд╕рд▓рд╛рд╣ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдз рдпрд╡рд╛рдж рдоS рдЪрд▓рддрд╛ рд╣реВрдВредрдЕрдореАрд░ рдХ рдорд╛рдВ рдХ рдд7рдмрдпрдд рдаRрдХ рдирд╣ рдВ рд╣реИ ред рд░рд╛рдЬрдлреЗрд░-рдЕрд░реЗ рдорд╛рдорд╛ рдЪрд╛рдп рдкреАрдХрд░ рддреЛ рдЬрд╛рдУред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдЪрд╛рдп рдЖрдЬ рдирд╣ рдВред рд░рд╛рдЬрдлреЗрд░-рдХрднреА рдирд╣ рдВред рд╣рд╛рдВ рдорд╛рдорд╛ рдЕрдм рддреЛ 7рдм рдЯрдпрд╛ FрдХреВрд▓ рдо& рдЕsрд╡рд▓ рдЖрдиреЗ рд▓рдЧреА рд╣реИ ред рддреБрдо рднреА рдмреА6рдП6рдкрд╛рд╕ рд╣реЛ,рдХрднреА рдмреЬрд╛ рдЕрдлрд╕рд░ рдмрди рдЬрд╛рдУрдЧреЗ, ┬Грд╛рдЗрд╡рд░ рдХреЗ рдШрд░ рдХ рдЪрд╛рдп рдХреИрд╕реЗ рдкреАрдУрдЧреЗред рдЧрд▓ реБ рд╢рди FрдЯреВрд▓ рдкрд░ рдмреИрда рдЧрдпрд╛ред рдЪрд╛рдп рдЖрдпреАред рдореАрдаR рдЪрд╛рдп рдЙрд╕реЗ рдЬрд╣рд░ рд▓рдЧ рд░рд╣ рдереА рдкрд░ рд╡рд╣ рдЬiрдж -рдЬiрдж рдЪрд╛рдп рдкреАрдХрд░ рдХрдк рдиреАрдЪреЗ рд░рдЦрд╛ рдФрд░ рдЕрдкрдиреЗ рдШрд░ рдХ рдУрд░ рд╕рд░рдкрдЯ рдЪрд▓ рджрдпрд╛редрдШрд░ рдкрд╣реБрдВрдЪрд╛ рдкрд╕реАрдирд╛ рдкреЛрдЫрддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓рд╛ рд░реЛрд╢рдиреА рдХ рдорд╛рдВ рдЬреЛ рд╕реЛрдЪ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ рд╡рд╣ рд╣реБрдЖред рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рдЕsрд╡рд▓ рдкрд╛рд╕ рд╣реЛрдиреЗ рдХ рдЦрдмрд░ рдиреЗ рддреЛ рдЬреИрд╕реЗ рд░рд╛рдЬрдлреЗрд░ рдХ рд╕реЛрдиреЗ рдХ рд▓рдВрдХрд╛ рдо& рдЖрдЧ рд╕реБрд▓рдЧрд╛ рджрдпрд╛ рд╣реЛред рджреЛрдиреЛ 6рдордпрд╛рдВ рдмреАрдмреА рдиреЗ рдмрд╣реБрдд sрдпрдВрдЧрдмрд╛рдг рдорд╛рд░реЗ рд╣реИ ,рдЖ`рдЦрд░ рдо& рднрд╛рдЧрдХрд░ рдЖрдирд╛ рдкреЬрд╛ рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рд╕рд╛рд╣рдм рд▓реЛрдЧ рдХрд╛ рдЬреВWрддрд╛ 6рд╕рд░ рдкрд░ рд░рдЦрдХрд░ рдЪрд▓рддреЗ рд╣реИ ред рд╕рд╛рд╣рдм рдмрдирдиреЗ рдХрд╛ рдирд╛рдЯрдХ рддреЛ рдХрд░ рд▓реЗрддреЗ рд╣реИ рдкрд░ рд╕реЛрдЪ рдо& рдХреЛрдИ рдмрджрд▓рд╛рд╡ рдирд╣ рдВ рдЖ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рдпрд╛рджрд╛ рдкреИрд╕рд╛ рдХрдорд╛рдиреЗ рд╕реЗ рдЖрджрдореА рдмреЬрд╛ рдирд╣ рдВ рдмрди рдЬрд╛рддрд╛ рдЖрджрдореА рдЕрдкрдиреЗ рдЖрдЪрд╛рд░-Aрд╡рдЪрд╛рд░-sрдпрд╡рд╣рд╛рд░ рдФрд░ рд╕рдордЭ рд╕реЗ рдмрдирддрд╛ рд╣реИ ред рдЙрдирдХреЗ рдкрд╛рд╕ Jрдкрдпрд╛ рдкреИрд╕рд╛ рддреАрди-рддреАрди рдордХрд╛рди,Iрд▓рд╛рдЯ-рджрдХ реБ рд╛рди рд╕рдм рддреЛ рд╣реИ рдкрд░ рдЗрдВрд╕рд╛,рдирдпрдд рдирд╣ рдВ рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдХреМрдЖ рдХрд╛рди рд▓реЗрдХрд░ рдЬрд╛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ рдЬрд╛рдиреЗ рджреЛред рд╣рдо& рдЕрдкрдиреЗ рдХрд╛рди рдХреЛ рджреЗ рдЦрдирд╛ рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рдорддрд▓рдмред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╡рд░рджрд╛рди рдХреЛ рдж,реБ рдирдпрд╛ рдХреЗ рдХреИрдирд╡рд╛рд╕ рдкрд░ рджреЗ рдЦрдирд╛ рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рд╡реЛ рдХреИрд╕реЗ 666666666666? рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рд╡реИрд╕реА рддрд╛6рд▓рдо рджреЗ рдЧ&ред рднрд▓реЗ рд╣ рд░рд╛рдЬрдлреЗрд░,рд░рд╛рдЬрджрд▓ реБ рд╛рд░ рдФрд░ рдЙрдирдХреЗ рдЬреИрд╕реЗ рд▓реЛрдЧ рдЬрд▓ рдХрдЯ рд╕рди реБ рд╛рдпреЗ,рдЧрд░ рдм,AрдкрдЫреЬрд╛ рдХрд╣реЗ рд╣рдо рдмQрдЪ рдХреЛ рдЕQрдЫR рддрд╛6рд▓рдо рджреЗ рдЧреЗредрд╣рдо& рдзрди-рджреМрд▓рдд рдирд╣ рдВ рдмQрдЪ рдХреЛ 6рд╢)рд╛
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 44
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рджреЗ рдирд╛ рд╣реИ ред 6рд╢)рд╛ рдХ рджреМрд▓рдд рд╕реЗ рдмQрдЪреЗ рдж,реБ рдирдпрд╛ рдХреЗ рдХреИрдирд╡рд╛рд╕ рдкрд░ рдХрд╛рдордпрд╛рдмреА рдХ рдЗрдмрд╛рд░рдд 6рд▓рдЦреЗрдЧ&редрдЗрд╕рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рднрд▓реЗ рд╣ рд╣рдо рдЕрдкрдиреЗ рд░рд╣рди-рд╕рд╣рди,рдЦрд╛рдирдкрд╛рди рдо& рдХрдЯреМрддреА рдХрд░рдирд╛ рдкреЬреЗред рджрдордп рддреА-рдЕрдм рдХреМрди рд╕реА рдХрдЯреМрддреА рдХрд░реЛрдЧреЗ,рддреБтЧМреБ?рд╣рд╛рд░реЗ рдкрд╛рд╕ рдХреЛрдИ рдлрд╛рд▓рддреВ рдХрд╛ рдЦрдЪрд╛O рдирд╣ рдВ рд╣реИ ,рджреЛ рд░реЛрдЯ рд╕реЗ рд╡рд╛Fрддрд╛ рд╣реИ ред рддреБ?рд╣рд╛рд░реЗ рдЬреИрд╕реЗ рдоS рднреАред рдореБрдЭрд╕реЗ рдЬреЛ рд╣реЛ рд╕рдХреЗрдЧрд╛ рд╕рдм рдХJрдВрдЧреА рдмQрдЪ рдХреЗ рднAрд╡zрдп рдХреЗ 6рд▓рдпреЗредрдЗрд╕рд╕реЗ рдХрд╛рдо рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗрдЧрд╛ 0рдпрд╛ ? рдЧреБрд▓рд╢рди-рдирд╣ рдВ66666 рджрдордп рддреА-рдФрд░ 0рдпрд╛ рдХрд░рдирд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдкрдврд╛рдИ рдкрд░ Pрдпрд╛рди рджреЗ рдирд╛ рд╣реЛрдЧрд╛,рдЯрдпрд╢ реВ рди рд╕реЗ рд╣ рдирд╣ рдВ рдХрд╛рдо рдЪрд▓реЗрдЧрд╛редрдЕрдм рд░реЛрд╢рдиреА рдХрд╛ рдПрдб6рдорд╕рди рдРрд╕реЗ FрдХреВрд▓ рдо& рдХрд░рд╡рд╛рдирд╛ рдЪрд╛ рд╣рдпреЗ рдЬрд╣рд╛рдВ 6рд╢)рд╛ рдХреЗ рд╕рд╛рде рдиреИ,рддрдХ рдФрд░ рдЖPрдпрд╛рд┐WрдордХ 6рд╢)рд╛ рднреА 6рдорд▓реЗред рджрдордп рддреА-рдРрд╕рд╛ рдХреЛрдИ FрдХреВрд▓ рддреЛ рдкрд╛рд╕ рдо& рдирд╣ рдВ рд╣реИ редрджрд░реВ рдХреЗ FрдХреВрд▓ рдо& рдЬрд╛рдиреЗ рд╕реЗ рдЦрдЪO рдмреЭ рдЬрд╛рдпреЗрдЧрд╛ рддреЛ рдЧрд╛рдВрд╡ рдо,рдирдЖрдбOрд░ рдХреИрд╕реЗ рдХрд░реЛрдЧреЛред рджреЗ рд░ рд╣реЛ рдЧрдпреА рддреЛ рд╕рд╕рд░реБ рдЬреА рд▓рд╛рдаR 6рд╕рд░ рдкрд░ рдорд╛рд░рдиреЗ рд▓рдЧреЗтЧМреЗрдЧреЗ рдЪреМрд░рд╛рд╣реЗ рдкрд░ рдЦреЬрд╛ рд╣реЛрдХрд░ рдЗ рдЬрдд рдХрд╛ рдЬреЛ рдЬрдирд╛рдЬрд╛ ,рдирдХрд╛рд▓реЗрдЧреЗ рдЙрд╕рдХрд╛ рдХреЛрдИ рд╣рд╕рд╛рдм-!рдХрддрд╛рдм рдирд╣ рдВред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-Aрдкрддрд╛рдЬреА рджрд▓ рдХреЗ рдмрд░реБ реЗ рдирд╣ рдВ рд╣реИ ред рдЙрдирдХ рд╕реЛрдЪ рдкрд░реБ рд╛рдиреА рд╣реИ ред рдЪрд╛рд╣рддреЗ рд╣реИ !рдХ рдкрд░реБ рд╛рдиреЗ рдЬрдорд╛рдиреЗ рдо& рдЬреИрд╕реЗ рд▓реЛрдЧ рдкрд░рджреЗ рд╕ рдХрд░рддреЗ рдереЗ рд╡реИрд╕реЗ рдЖрдЬ рдХреЗ рдЬрдорд╛рдиреЗ рдо& рднреА рд╣реЛ рддреЛ рд╡реИрд╕рд╛ рд╕рдо реНрднрд╡ рдирд╣ рдВ рд╣реИ ,тЧМреИрдЕрдм рд╡реЗ рднреА рд╕рдордЭрдиреЗ рд▓рдЧреЗ рд╣реИ редрдмQрдЪ рдХ рдкрдврд╛рдИ-6рд▓рдЦрд╛рдИ рд╕реЗ рд╡реЗ рднреА рдЦрд╢ реБ рд╣реЛрдЧреЗред рдЙрдирдХрд╛ рд╣ рджреЛрд╖ рдирд╣ рдВ рд╣реИ , рдЬреЛ рдЪрд╛dрдбрд╛рд▓ рдЪреМрдХреЬреА рд╕реБрдмрд╣ рд╢рд╛рдо рдШdрдЯреЛ рдЧрд╛рд▓ рднрд░-рднрд░рдХрд░ рдзрдЖ реБ рдВ рдЙреЬрд╛рддреА рд╣реИ рд╡реЗ рд▓реЛрдЧ рдЖрдЧ рдо& рдШреА рдбрд╛рд▓ рджреЗ рддреЗ рд╣реИ ред рдмрд╛рдкреВ рддреЛ рдЗрддрдиреЗ рд╕рдордЭрджрд╛рд░ рдард╣рд░реЗ рдирд╣ рдВ рд┐рдЬрддрдирд╛ рд╣рдо рдЪрд╛рд╣рддреЗ рд╣реИ ,рджрд╕ реВ рд░ рдХ рдмрд╛рдд рдо& рдЖрдХрд░ рд╣рдо& рд╕реБрдирд╛рдиреЗ рд▓рдЧрддреЗ рд╣реИред рджрдордп рддреА-рд╣рдВ 6рд╕рдпрд╛ рдЕрдкрдиреА рдУрд░ рд╣ `рдЦрдВрдЪрддрд╛ рд╣реИ ред рдЦреИрд░ рдЫреЛреЬтЧМреЛтЧМрдВ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ !рдХрд╕ FрдХреВрд▓ рдо& рдбрд╛рд▓реЛрдЧреЗред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╕реЛрдЪ 6рд▓рдпрд╛ рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рд╣рдо рднреА рддреЛ рдЬрд╛рдиреЗред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╕рд╛рд░рджрд╛ 6рд╢)рд╛ }FрдЯред рдпрд╣рд╛рдВ рдХ 6рд╢)рд╛ рдореЗрд░реЗ рд╕рдкрдиреЗ рдХреЛ рдЖрдХрд╛рд░ рджреЗ рд╕рдХрддреА рд╣реИ редрдореЗрд░ рдмреЗрдЯ рдж,реБ рдирдпрд╛ рдХреЗ рдХреИрдирд╡рд╛рд╕ рдкрд░ рд░рдВ рдЧ рднрд░ рд╕рдХрддреА рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рдХ?рдкреА рдЯрд╕рди рддреЛ рдмрд╣реБрдд рд╣реИ редрдмреЬреЗ-рдмреЬреЗ рдШрд░ рдХреЗ рдмрд┐QрдЪрдпрд╛рдВ рдЙрд╕рдо& рдкрдврддреА рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдореЗрд░ рд░реЛрд╢рдиреА рднреА рдкрдвреЗ рдЧреАредрдПрдХ рджрди FрдХреВрд▓ рдХреЛ рднреА рдЧреБрдорд╛рди рд╣реЛрдЧрд╛ рдореЗрд░ рд░реЛрд╢рдиреА рдкрд░ред рджрдордп рддреА-рдпреЗ рддреЛ рдмрд╛рдж рдХ рдмрд╛рдд рд╣реИ рдкрд╣рд▓реЗ рдПрдб6рдорд╢рди рдХреИрд╕реЗ рд╣реЛрдЧрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдПрдб6рдорд╢рди рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдкрд░ )рд╛ рд╣реЛрддреА рд╣реИ редрд░реЛрд╢рдиреА рдкрд░ )рд╛ рджреЗ рдЧреАредрдкрд╛рд╕ рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗрдЧреА,рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рдПрдб6рдорд╢рдиред рд╡реЗ рд▓реЛрдЧ рднреА рд╣реЛ6рд╢рдпрд╛рд░ рдмQрдЪреЗ рдЦреЛрдЬрддреЗ рд╣реИ ред рдПрдб6рдорд╢рди рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдкрд░ )рд╛ рд▓реЗрдХрд░ред рдореЗрд░ рд░реЛрд╢рдиреА рд╕реЗ рд╣реЛ6рд╢рдпрд╛рд░ FрдЯреВрдбреЗdрдЯ рдХрд╣рд╛рдВ 6рдорд▓реЗрдЧреАред рд░реЛрд╢рдиреА рдХ рд╣ рдж ,рдЕрдВZреЗрдЬреА,рдЧ`рдгрдд рдФрд░ =рдЪ{рдХрд▓рд╛ рд╕рдм рддреЛ рдЕsрд╡рд▓ рд╣реИ ред рд╣рд╛рдВ рдереЛреЬреА рдкрд░реЗ рд╢рд╛рдиреА рдЖ рд╕рдХрддреА рд╣реИ ,,рдирдпрдо рдХрд╛рдпрджреЗ рдмрд╣реБрдд рд╕wрдд рд╣реЛрдЧреЗред рд╢реБJрдЖрдд рдо& рдд,рдирдХ рдкрд░реЗ рд╢рд╛рдиреА рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рд╣реЛ рд╕рдХрддреА рд╣реИ рдкрд░ рдмрд╛рдж рдо& рд╕реАрдЦ рдЬрд╛рдпреЗрдЧреАред рджрдордп рддреА- рдПрдб6рдорд╢рди рд╣реБрдЖ рдирд╣ рдВ рдмрд╛рдж рдХ рдмрд╛рдд рдкрд░ рдЖрдЬ рд╕реЗ рд╕реЛрдЪрдиреЗ рд▓рдЧреЗредрдХреЛрдИ рдкрд░реЗ рд╢рд╛рдиреА рдирд╣ рдВ рд╣реЛрдЧреАредFрд╡рд╛рдореАAрд╡рд╡реЗрдХрд╛рди рдж рдХреЗ 6рд╕Bрд╛ рдд рдкрд░ FрдХреВрд▓ рдЪрд▓ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ рддреЛ ,рдирдпрдо-рдзрдоO,рдХрд╛рдпрджрд╛ рдХрд╛рдиреВрди рдХреЗ рд╕рд╛рде рд╡реИрд╕реА рд╣ 6рд╢)рд╛ рднреА 6рдорд▓реЗрдЧреА рдмQрдЪ рдХреЛ рдкрд╛рдВрд╡ рдкрд░ рдЦреЬреА рдХрд░рдиреЗ рд╡рд╛рд▓ ред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 45
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान गुलशन-हां ये बात तो तम ु ने लाख टके !क क है ।गुलशन रोशनी को आवाज दे ने लगा। रोशनी हांफती हुई आकर बोल 0या कह रहे हो। गुलशन बोला बेट पर )ा क तैयार अभी से करनी है । खेलकूद के साथ तैयार भी कर । रोशनी-पापा Fकूल तो जुलाई म& खल ु ेगा। गुलशन-मालूम है । तु?ह& अब दस ू रे Fकूल म& जाना है । एड6मशन टे Fट दे ना है तु?हारे साथ हम& और तु?हार म?मी को भी। रोशनी-कब
․․․․․․․․․․․․․․․․
गल ु शन-अगले रAववार को सब ु ह दस बजे। दमय ती-मां-बाप को भी टे Fट दे ना होगा। बQचे के एड6मशन के 6लये। गल ु शन-हां दे वीजी। अपने जमाने वाले Fकूल नह ं है । झोला पटर लेकर गये और मंश ु ीजी नाम पछ ू कर 6लख 6लया। ज म,त=थ बाप ने बता द तो ठRक नह ं तो मंश ु ीजी ने अंदाजा से 6लख दया।जमाना बदल गया है अब तो ज मEमाण प{ लगता है । दमय ती बोल बे टया के 6लये हर टे Fट देने को तैयार हूं। अब 0या था रोशनी के साथ दमय ती और गुलशन भी तैयार म& जुट गये सा◌ारदा 6श)ा }Fट म& एड6मशन जो करवाना था। नौ रAववार के दन गुलशन और दमय ती रोशनी को लेकर Fकूल पहुंच।े सारदा 6श)ा }Fट Fकूल के सामने बड़ी-बड़ी कार क भीड़ लगी हुई थी। गुलशन पुराने Fकूटर से पहुंचा,Fकूटर खड़ा करता उससे पहले चौक दार सीट बजाता हुआ Fकूटर दरू ले जाने का इशारा करने लगा। गुलशन मांबेट को Fकूटर से उतार कर Fकूटर Fकूल से काफ खड़ा कर मेन गेट पर तैनात चौक दार से पूछा तो पता चला !क Fकूल का गेट अपने समय पर खल ु ेगा। ,नधाO9रत समय पर ह टे Fट शुJ होगा। गुलशन और दमय ती रोशनी को लेकर पेड़ क छांव म& खड़े हो गये। इतने म& गेJवावF{धार िजनके माथे का तेज उनक सिwसयत का बयान कर रहा था। िज हे कुछ लोग बड़ी गुJमां के नाम से बड़े आदर के साथ संबो=धत कर रहे थे। गुलशन का बड़ी गुJमां से कोई प9रचय नह ं था वह था 6सफO मठ का बोडO दे खकर बेट के एड6मशन कराने के बारे ,नणOय 6लया था। बड़ी गुJमां EवचनाWमक अंदाज म& बोल आपलोग शाि त बनाये रखे। ,नधाO9रत समय म& टे Fट स?प न हो जायेगा और वह हुआ। नौ पQचपन पर Fकूल का गेट खुला और ठRक दस बजे टे Fट Eार?भ हो गया। एक बजे तक इण ्टरsयू का काम भी पूरा हो गया। बड़ी गुJदे वी बड़ी गुJमां या,न Fकूल क EाचायाO महोदया के हFता)र से पहले ह नो टस बोडO पर 9रजiट कल सुबह दस बजे दे ख लेने क सूचना लग चक ु थी। इस कारण भीड़ छं टने लगी थी। रोशनी का न?बर एक बजे के आसपास आया। रोशनी को लेकर दमय ती और गुलशन इdटरsयू हाल म& दा`खल हुए।वे दे खकर है रान हो गये वहां तो सभी गेJवावFतधार बड़ी गुJमां लोग ह थी बस एक ट चर को छोडकर। बड़ी गJ ु दे वीजी ने कहा शाबास बेट त? ु हारा नाम 0या है ।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 46
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान वरदान666666 बड़ी गुJमां वरदान या रोशनी। दमय ती- बड़ी गुJमां इसके पापा वरदान कहते है ना।इस6लये रोशनी के मुंह से ,नकल गया। बड़ी गुJमां -अQछा तो गुलशनजी आप रोशनी को वरदान मानते है । गुलशन-जी बे टया वरदान ह होती है अ6भशाप नह ं। अ6भशाप तो J ढवाद sयवFथा क दे न है । बड़ी गुJमां -ठRक कह रहे है ।तभी तो दहे ज जैसा दानव अंगद क पाव क तरह जमकर बैठ गया है । पांचवी क माकOशीट लाये है । गल ु शन-जी666666 रोशनी अपने Fकूल म& अsवल आयी है ।कहते हुए मांताजी के हाथ म& माकOशीट थमा दया। बड़ी गJ ु मां -बधाई हो वरदान। रोशनी बोल मांताजी वरदान नह ं रोशनी। बड़ी गJ ु मां -पैरेdट के 6लये तो वरदान हो Fकूल के 6लये बनकर दखाना। दमय ती-जJर मेर रोशनी Fकूल के इ,तहास म& अपने नाम क सन ु हर याद छोड़ेगी। बड़ी गुJमां -हम& ऐसी ह उ?मीद है रोशनी से। ह द ,अंZेजी,ग`णत,=च{कला म& तो Aवशेष योvयता पायी है। पढाई म& Aवशेष J=च है । गुलशन-जी गुJमां। जब ठRक से बैठ भी नह ं पाती थी तब गांव म& चi ू ह& क राख से 6लखने क को6शश करती थी। राख 7बछाकर उस पर लक र& खींचकर घdटो तक ,नहारती रहती थी। बड़ी गुJमां -इसके खन ू म& 6श)ा का संचार है ,अंदर बड़ा =च{कार ,छपा है ।एक दन नाम कमायेगी। गुलशनजी आप 0या करते है । गुलशन-गुJमा मामूल से 0लकO क नौकर करता हूं। बड़ी गुJमां -पढाई-6लखाई कहां तक !कये है । गुलशन-गुJमा बी6ए6पास हूं।Eाइवेट एम6ए6कर रहा हूं। बड़ी गुJमां -एम6ए6 करके और आगे पढाई करना।पढाई क कोई उD नह ं होती। रोशनी क ओर बड़ी मातांजी मुखा,तब होते हुए पूछR आप रोशनी क मदर है । दमय ती-जी मांताजी। बड़ी गुJमां -नौकर करती है 0या ? दमय ती-हाउसवाइफ हूं। बड़ी गुJमां -तभी चi ू हे क राख से रोशनी खेलते खेलते 6लखना =च{ बनाना अQछा सीख गयी है ।बQच के 6लये मां बाप म& से !कसी एक को तो से# फाई करना चा हये। तभी बQच का Aवकास होता है ।कहां से है । गुलशन-जी आजमगढ से अब तो अ हiया मां क चरणो म& आ गया हूं। बड़ी गुJमां - बाहर ,नकलने 7बना आदमी तर0क नह ं कर सकता। इस बारे म& तुलसीदास ने बहुत अQछा 6लखा है । खैर छो[ड.ये आजमगढ के तो राहुल सांFकृWयायन,कैफे आजमी भी है ।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 47
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान गुलशन-हां माताजी इनके अलावा अयोPयाय Eसाद ह9रऔध,Gयामनारायन पाdडेय, लjमीनारायन 6मe ्रा, सूद फैजावाद , अiमा6शबल नोमानी, जैमी =चरै याकोट ,शामसुर फJकवी जैसे कई wया,तनाम लोग वह पैदा हुए है । लालगंज,मेहनगर,,नजामबाद,दव ु ाOसा,दता{ेय, गोAव दसाहब और अवि तकापुरा।अंवक। E6सB Fथान है , दे शuो हय का नाम नह ं लूंगा )मा क िजये मांताजी। बड़ी गुJमां -आपके मांता-Aपता और आप भी तो है । हर )े{ म& आजमगढ आगे है पर सा हWय के )े{ म& तो 6सरमौर। आपको भी 6लखने का शौक है 0या ? गल ु शन- बड़ी गJ ु मां Aपछड़ापन भी है ,हा6शये का आदमी गर बी-भ6ू मह नता जातीय Yवेष का अ6भशाप झेल रहा है ।शu ू ो का जीवन तो आज भी नारक य है ,जब!क कहावत है !क शu ू के सामने 6सर झक ु ाने से चारोधाम क याता्र का पd ु य 6मल जाता है पर गांव म& तो लोग परछाई से बचते है ,अछूत कहते है ,कुछ लोग को तो सामान छू जाने पर पानी ,छड़कर पAव{ तक करते हुए दे खा हूं।शहर म& भी तो है पर कम है । गJ ु मां 6लखने क बात पछ ू रह थी,हां मझ ु े शौक तो है । बड़ी गJ ु मां -हमारे Fकूल के 6लये भी कुछ 6ल`खएगा फुसOत 6मले तो। गुलशन-जJर गुJमा। बड़ी गुJमां आपलोग जा सकते है कहते हुए रोशनी को चम ू ल । इdटरsयू म& बैठR ट चर बोल कल 9रजiट नो टस बोडO पर लग जायेगा। आप दस बजे दे ख सकते है । इतने म& बड़ी गJ ु मां ने कालबेल बजा द ,ट चर अटे नडे ट से बोल ने0Fट बQची को आने दो। गुलशन दमय ती और रोशनी को लेकर पुरजा-पुरजा हलते Fकूटर पर सवार होकर घर क ओर चल पड़ा। गुलशन दस ू रे दन ,नधाO9रत समय पर सारदा 6श)ा }Fट Fकूल पहुंचा वहां उसे 7बते कल जैसा नजारा दखा तो उसे लगने लगा।इतने बड़े पैसे वाल लोग के रहते मुझ गर ब क बेट का एड6मशन कैसे हो पायेगा।जैसा!क कुछ लोग के मूंह से वह सुन रखा था !क भर भरकम डोनेशन दे कर पैसे वाले लोग अपने बQच का एड6मशन करवा लेते है। यह डर उसे खाये जा रहा था। कुछ लोग महं गी कार से मुंह लटकाये हुए जा रहे थे।गुलशन बड़ी मुिGकल से नो टस बोडO तक पहुंचा। नो टस बोडO दे खकर खश ु ी के मारे उछल पड़ा। खश ु भी 0य ना होता 7ब टया रोशनी यहां भी जो बाजी मार चक ु थी। रोशनी ने एड6मशन टे Fट पास कर 6लया यह खबर राजफेर के घर तक पहुंच गयी। राजफेर दनादनाते हुए गुलशन के घर आया। रोशनी ने पांव छूआ तो वह झटकते हुए बोला अब तो तू बड़े Fकूल म& जा रह है ,तेरे बाप तेरे एड6मशन क खबर हम& नह ं द दस ू र से सुनने को 6मल रह है ,हम अछूत हो गये है । दमय ती-कैसी बात कर रहे है ,रोशनी के पापा अभी काम पर से नह ं आये तो संदेश लेकर कैसे जायेगे।रोशनी ने एड6मशन टे Fट पास कर 6लया है ,मुझे तो सामने वालो ने बताया है । वे रोशनी के पापा को Fकूल म& 6मल गये थे। इसम& नाराज होने क बात तो है नह ं।रोशनी का एड6मशन अQछे Fकूल म& हो रहा है हम& तो खश ु ी हो रह है । रोशनी पढ-6लखकर अपने पांव पर खड़ी हो जाए तो अQछा ह है ना। रोशनी के पापा का सपना परू ा हो जायेगा।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 48
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान राजफेर-हां 0य नह ं अपने बा पके 6लये वरदान जो है । दमय ती-ठRक ह रहे हS। राजफेर-बे टया बाप के 6लये वरदान बनने लगी तो बेटो का 0या होगा। दमय ती-बेटे और बेट दोन के भAवzय क !फ# मां बाप को होनी चा हए। अफसोर कुछ लोग बेट को कुल का वरदान मानने लगे है । बे टय को अ6भशाप। राजफेर-गुलशन तो रोशनी को वरदान मान रहे हे ना। दमय ती-मान ह नह ं वे कर भी रहे है ।वे रोशनी को द,ु नया के कैनवास पर दे खना चाहते है ।भगवान ने चाहा तो उनका सपना जJर परू ा होगा। राजफेर-0या मS अपनी बेट को अ6भशाप मान रहा हूं।मS भी पढा रहा हूं।ले!कन मS ऐसे wवाब नह ं पालता जो परू े नह ं कर सकंू ।गल ु शन है !क न ह से टाइAपFट क नौकर कर रहा है ,!कतनी तनwवाह 6मलती है मS जानता हूं।बQच को रईस क तरह Fकूल भेज रहा है । अरे मेर न हक के साथ Fकूल जा रह थी उससे अलग करने क कोई सािजश थी गल ु शन क ।इतना ब ढया Fकूल छोड़कर स या6सय क शरण म& बेट को भेज रहा है । दमय ती-Fकूल म& बचपन से ऐसी 6श)ा द जाती है िजससे बQचा अपने पैरो पर खड़ा होना सीख जाये। Fकूल म& स यासी नह ं बनाया जाता है । बडे-बडे लोग अपने बQच के एड6मशन के 6लये लाला,यत रहते है । मेर रोशनी !कFमत वाल है ,टे Fट पास कर गयी।बस नाम 6लखाना बाक है ।रोशनी के पापा सुबह फ स का पता कर 6लये होगे। आ`खर तार ख के पहले फ स जमाकर नाम 6लखवा दे गे। दमय ती क बात& सुनकर जैसे राजफेर क छाती पर कई मन भार पड गया वह खंखारते बोला मS चलता हूं। अब तो तम ु लोग स?ब ध तोड़ रहे हो। दमय ती-बेट का Fकूल बदल रहे है ,स?बन ्ध नह ं तोड़ रहे हS। स?ब ध का जोड़ तो मन का 6मलाप होता है ।चाय रख द हूं। चाय नाGता करके जाइए शाम हो गयी है चाय का समय हो गया है । रोशनी-हां अंकल चाय पीकर जाओं। दमय ती-भाई साहब चाय बन गयी चाय पी ल िजये। राजफेर-नह ं666666त? ु हारा वरदान त? ु हे मब ु ाररक कहते हुए झटके से बाहर ,नकल गया।दमय ती चाय नाGता 6लये झंख रह थी इतने म& गुलशन आ गया। दमय ती को चाय नाGता लेकर खड़े हुए दे खकर बोला 0या बात है आज तो दरवाजे पर आरती उतारने के 6लये खड़ी हो। दमय ती-तुमको मजाक सूझ रह है । राजफेर भाई साहब इतने नाराज थे !क जैसे तुमने उनक भSस हांक लाये हो।चाय पानी तक नह ं पीये है ,गुFसे म& चले गये है । गुलशन-0य 666666666666666? दमय ती-रोशनी क एड6मशन को लेकर। गल ु शन-ये तो होना ह था। दमय ती-0य 666666?
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 49
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान गुलशन-लोमड़ी खाल बदलती है आदत नह ं। वैसे वे लोग है ।जो कुछ करते है दखाने के 6लये अ दर से त,नक भी बदले नह ं है । बेट उनके 6लये बोझ है तभी तो कQची उD म& शाद कर दये। बात तो ऐसी करते है जैसे उनसे बड़ा बुABमान धरती पर दस ू रा कोई नह ं।अरे हमने कौन सी गलती कर द है ,बेट का Fकूल बदल कर। बेट को मS वरदान समझता हूं तो दस ू र क छाती 0य फट रह है ।राजफेर मेरे हर काम म& टांग अड़ाते हS 0य ?इस6लये क उनके पास कई मकान है Iलाट है , खब ू Jपया है । हमारे पास नह ं है ।मS अपने बQच को दौलत नह ं 6श)ा दं ग ू ा। उसके 6लये भले ह हम& कुछ भी Wयाग करना पड़◌े◌ं कJंगा।मS िजसे दलदल म& ,नकला हूं वैसे दलदल म& अपने बQच को कभी नह ं दे खना चाहूंगा। हमारे 6लये बेट आंख है तो बेटे ठे हुना। दमय ती-मन दख ु ी ना करो। हाथ पांव धो लो चाय पीओ। गल ु शन-तेल कै ते जरै मसलची कै छाती फाटे । वह हाल राजफेर क है । अरे मS अपना पेट काटकर 7ब टया को पढा रहा हूं,उनको 0य तकi◌ीफ होनी चा हये बिiक खश ु होना चा हए था पर नह ं उ ह& तो दख ु के पहाड़ ने दबा दया म& बेट क खश ु ी दे खकर। दमय ती-राजफेर भाई साहब का ये हाल है तो ससरु जी का 0या हाल होगा। गुलशन-मS जानता हूं वे बहुत खश ु होगे पोती क खश ु ी पर। रोशनी का वरदान का नाम तो उ होने ह दया है । पैसे के भूखे रहते है गांव का माहौल ह वैसा बना हुआ है ,दे खना वे भी एकदम से बदल जायेग&। दमय ती-पैसा दे ना ब द कर दे खना। गुलशन-मां बाप के E,त अपना भी तो दा,यWव बनता है । दमय ती-0य नह ं। बाबज ू ी ने मेरे साथ !कतना अ याय !कया तुमसे तलाक दलाने तक क बात कह दये पर मS मुंह नह ं खोल तो भला आज कैसे `खलाफत कर सकती हूं। उनके eम क ह उपज तो तु?हार पढाई-6लखाई,नौकर -चाकर सब है । वे भी और क तरह तु?हे !कसी जमींदार क हलवाह म& लगा दये होते तो तुम 0या होते ? मुझे भी भान है । स क थी तो उसक E,तफल 6मल रहे है । उनक बात को लेकर बैठती तो आज दो चi ू हे हो गये होते। मS भी समझती हूं मां-बाप तो धरती के जीAवत भगवान है । लो चाय पीओ 66666666666666666और अपने वरदान के कल के बारे म& कूद पड़◌ो हम तु?हारे साथ है ,लोग क छाती फटती है तो फटने दो। गुलशन-ठRक कह रह है । जमाने के लोग बड़े जा6लम हS, पंख कतरने क रचते सािजश है ना रोया ना कभी दल खोलकर सीख 6लया जीना ददO को दबोचकर। यह मेर िजद है । पूरा AवGवास है इसी िजद के जहाज पर हर बाधा पर कर लेग&। दमय ती-नेक िजद म& मS त? ु हारे साथ हूं।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 50
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдЧреБрд▓рд╢рди-рд░рд╛рдЬрдлреЗрд░ рдХреЛ рдоS рд┐рдЬрдж рд▓рдЧрдиреЗ рд▓рдЧрд╛ рд╣реВрдВредрдЙрд╕реЗ рдкреВрд░рд╛ рдпрдХ рди рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗрдЧрд╛ !рдХ рдоS рд┐рдЬрдж рд╣реВрдВ рдЬрдм рдЬреБрд▓рд╛рдИ рд╕реЗ рдореЗрд░ рд░реЛрд╢рдиреА рд╢рд╛рд░рджрд╛ 6рд╢)рд╛ }FрдЯ рдо& рдкрдврдиреЗ рдЬрд╛рдирд╛ рд╢реБJ рдХрд░ рджреЗ рдЧреАред рдЧреБрд▓рд╢рди рддрдиwрд╡рд╛рд╣ 6рдорд▓рддреЗ рд╣реИ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ JрдХреВрд▓ рдХ рдл рд╕ рднрд░рд╛ !рдХрддрд╛рдмреЗ-рдХрд╛Aрдкрдпрд╛рдВ, FрдХреВрд▓ рдХрд╛ рдпреВ,рдирдлрд╛рдоO рдЦрд░ рджрд╛ !рдлрд░ 0рдпрд╛ рдерд╛ рд░реЛрд╢рдиреА рд╢рд╛рд░рджрд╛ 6рд╢)рд╛ }FрдЯ FрдХреВрд▓ рдо& рдкрдврдиреЗ рдЬрд╛рдирд╛ рд╢реБJ рдХрд░ рдж ред рджрд╕ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХрд╛ рд░реЛрд╢рдиреА JрдкреА рд╡рд░рджрд╛рди рдзреАрд░реЗ -рдзреАрд░реЗ FрдХреВрд▓ рдХ 6рд╢m)рдХрд╛рдУрдВ рдХреЗ рд╕рд╛рде рдЧреБJрдорд╛рдВрдУрдВ рдХреЗ Fрд╡рд╛6рднрдорд╛рди рдо& рдЕ6рднрд╡AреГ B рдХрд░рдиреЗ рд▓рдЧрд╛ред FрдХреВрд▓ рдо& рд░реЛрд╢рдиреА рдХ рд┐рдЬ# рд╣реЛрдиреЗ рд▓рдЧреА 0рдп !рдХ рд╡рд╣ рдкрдврд╛рдИ рдХреЗ рд╕рд╛рде рдХрдВреВ рдЪреА рдЬреЛ рдерд╛рдо рд▓ рдереАред рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рдЙрдХреЗрд░реЗ =рдЪ{ 6рд╢)рдХ рдХреЛ рднрд╛рдиреЗ рд▓рдЧреЗ рдереЗред FрдХреВрд▓ рдХ 6рд╢m)рдХрд╛рдп& рдЫрдаR 0рд▓рд╛рд╕ рдХ рдмQрдЪреА рдХреЗ рд╣рд╛рде рдХреЗ рдЬрд╛рдж реВ рдХреЛ рджреЗ рдЦрдХрд░ рдЪ!рдХрдд рдереАред 6рд╢m)рдХрд╛рдУрдВ рдХреЗ рд╕рд╛рде рдЧJ реБ рдорд╛рдУрдВ рдиреЗ рдЕрдкрдиреЗ Fрддрд░ рд╕реЗ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ EрдореЛрдЯ рдХрд░рдирд╛ рд╢J реБ рдХрд░ рджрдпрд╛ рдерд╛ рдирддреАрдЬрди рдЖрдард╡реА рддрдХ рдЖрддреЗ -рдЖрддреЗ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рд╣рд╛рде рдПрдХ =рдЪ{рдХрд╛рд░ рдХ рддрд░рд╣ рдЪрд▓рдиреЗ рд▓рдЧреЗ рдереЗредрд╡рд╣ рдкрдврд╛рдИ рдо& рднреА рдЕsрд╡рд▓ рдереА рдЗрд╕6рд▓рдпреЗ рдЧJ реБ рдорд╛рдУрдВ рдХ Aрд╡рд╢реЗрд╖ рдХреГрдкрд╛ рд┐zрдЯ рд░реЛрд╢рдиреА рдкрд░ рдмрдиреА рд╣реБрдИ рдереАред FрдХреВрд▓ рдо& рдХреЛрдИ Aрд╡рд╢реЗрд╖ рдХрд╛рдпO#рдо рд╣реЛрддрд╛ рддреЛ рдЙрд╕реЗ рдЬJрд░ рдореМрдХрд╛ 6рдорд▓рддрд╛ рдерд╛ =рдЪ{рдХрд╛9рд░рддрд╛ рдХреЗ рд╕рд╛рде рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рджрд╕ реВ рд░реЗ рд╣реБрдирд░ рднреА рдЦрдм реВ рдЖрддреЗ рдереЗ рдЦреИрд░ FрдХреВрд▓ рдо& рддрд╛6рд▓рдо рднреА рдж рдЬрд╛рддреА рдереАред FрдХреВрд▓ рдХ рддрд░рдл рд╕реЗ
рд╡рд╣ рдХрдИ =рдЪ{ E,рддрдпреЛ=рдЧрддрд╛рдУ рдо& рднрд╛рдЧ рд▓ рдФрд░
рдореЗрдбрд▓ рднреА рдЬреАрддрдХрд░ рд▓реЗ рдЖрдпреАред FрдХреВрд▓ рдо& рд░реЛрд╢рдиреА рдХрд╛ рдирд╛рдо рдЬрд╛рдирд╛ рдкрд╣рдЪрд╛рдирд╛ рд╕рд╛ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рдерд╛ред рдЙрдзрд░ рдЧрд╛рдВрд╡ рдо& рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓ JрдкрдпреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╣рдореЗрд╢рд╛ рдореБрдВрд╣ рдмрд╛рдпреЗ рд░рд╣рддрд╛ рдерд╛ред рд╢рд╣рд░ рдо& рдЧреБрд▓рд╢рди рдХ рдХрдорд╛рдИ рддреЛ рдЕ=рдзрдХ рдирд╣ рдВ рдереАред рдЗрд╕реА6рд▓рдпреЗ рдХрд╛рдл рдХрдЯреМрддреА рдХрд░рдиреА рдкреЬ рд░рд╣ рдереА рдкрд░ рддреБ рдмQрдЪ рдХ рдкрдврд╛рдИ рдХреЗ рдорд╛рдорд▓реЗ рдо& рдХреЛрдИ рдХрдЯреМрддреА рдирд╣ рдВ рдереАред рдЧреБрд▓рд╢рди рдмрд╛рдк рдХ рдорд╛рдВрдЧ рдХреЛ рдкреВрд░рд╛ рдХрд░рдиреЗ рдХрд╛ рднрд░рд╕рдХ Eрдпрд╛рд╕ рдХрд░рддрд╛ рдерд╛ред рдкреИрд╕рд╛ рдХреМрдбреА рдХрдкреЬрд╛ рд▓рддрд╛ рдХ рдд,рдирдХ рдХрдореА рдирд╣ рдВ рдкреЬрдиреЗ рджреЗ рддрд╛ рдерд╛ред рдкреБzрдкрд╛ рдХреЛ рд░реЗ реЬ рдХ рддрд░рд╣ рдмреЭрддрд╛ рджреЗ рдЦрдХрд░ рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓ рдХ рдЫрд╛рддреА рдХрд╛ рдмреЛрдЭ рдмреЭрдиреЗ рд▓рдЧрд╛ рдерд╛редрдЦреИрд░ рдмреЭрдирд╛ рднреА рдерд╛ 7рдмрди рдорд╛рдВ рдХ рдмреЗрдЯ рдЬреЛ рдереАредрдмрд╛рдк рдиреЗ рдореБрдВрд╣ рдореЛреЬ 6рд▓рдпрд╛ рдерд╛ рджрд╕ реВ рд░ рдФрд░рдд рдХреЗ рдореЛрд╣рдлрд╛рдВрд╕ рдо& рдЬреЛ рдерд╛ред рдЦреИрд░ рдирд╛рдирд╛ рдХреЗ рдШрд░ рдкреБzрдкрд╛ рдХ рдкрд░рд╡9рд░рд╢ рдЕQрдЫR рддрд░рд╣ рд╕реЗ рд╣реЛ рд░рд╣ рдереАред рджреЛрди рдорд╛рдорд╛ рдФрд░ рдорд╛6рдордпрд╛рдВ рдкреБzрдкрд╛ рдХреЛ рдЕрдкрдиреЗ рдмQрдЪ рдЬреИрд╕рд╛ Iрдпрд╛рд░ рдХрд░рддреА рдереАредрдкреБzрдкрд╛ рдХреЛ рдорд╛рдВ рдХ рдХрдореА рдирд╣ рдВ рд╕рддрд╛ рдкрд╛рддреА рдереАред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓ рдкреБzрдкрд╛ рдХреЗ %рдпрд╛рд╣ рдХ рддреИрдпрд╛рд░ рдо& рдЬреБрдЯ рдЧрдпрд╛ред рд╡рд╣ рдЕрдкрдиреЗ рддрд░ рдХреЗ рд╕реЗ рдШрд░-рд╡рд░ рддрд▓рд╛GрдиреЗ рд▓рдЧрд╛ред рдкреБzрдкрд╛ рднрд▓реЗ рд╣ рдЕрдкрдиреЗ рдмрд╛ рдкрдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рд╣реЛ рдЧрдпреА рдереА рдкрд░ рди,рдирд╣рд╛рд▓ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рддреЛ рд░реЛрд╢рдиреА рдХ рддрд░рд╣ рд╡рд╣ рднреА рд╡рд░рджрд╛рди рдереАред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓ рдЕрдкрдиреЗ рдмреЗрдЯреЗ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХ рд╢рд╛рди рдХреЗ рдЕрдиреБрд╕рд╛рд░ рдШрд░-рд╡рд░ рдЦреЛрдЬрдиреЗ рдо& рдЬреБрдЯ рдЧрдпрд╛ рдерд╛редрд╡рд╣ рдкреБzрдкрд╛ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ 6рд╢m)рдд рдк9рд░рд╡рд╛рд░ рдХрд╛ рд▓реЬрдХрд╛ рддрд▓рд╛рд╢ рд░рд╣рд╛ рдерд╛редрдЙрд╕рдХ рддрд▓рд╛рд╢ рдореЗрд╣рдирдЧрд░ рдореЗтЧМреЗтЧМрдВ рдЬрд╛рдХрд░ рдкреВрд░ рд╣реЛ рдЧрдпреАредрд╡рд╣ рддреБрд░ рдд рдмреИрд░рди =рдЪbрдаR рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЛ 6рд▓рдЦрд╡рд╛рдпрд╛ рдЗрд╕ Aрд╡Gрд╡рд╛рд╕ рдХреЗ рд╕рд╛рде !рдХ рдмреИрд░рди =рдЪрдЯрдаR рдЬJрд░ 6рдорд▓ рдЬрд╛рддреА рд╣реИ ред =рдЪbрдаR 6рдорд▓ рднреА рдЧрдпреАред рдмреИрд░рди =рдЪbрдаR рд▓реЗрдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдпрд╛рджрд╛ рдкреИрд╕рд╛ рд▓рдЧ рдЬрд╛рддрд╛ рд╣реИ редрд╡реИрд╕реЗ рднреА рдЗрд╕рдХ рдкрд░рд╡рд╛рд╣ рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓ рдХреЛ рддреЛ рдереА рд╣ рдирд╣ рдВред =рдЪbрдаR 6рдорд▓ рдЧрдпреАред рдк{ рдкрдврдХрд░ рдкрддрд╛ рдЪрд▓рд╛ !рдХ рдкреБzрдкрд╛ рдХреЗ %рдпрд╛рд╣ рдХ рддреИрдпрд╛рд░ рд╣реЛ рдЧрдпреА рд╣реИ ред,рддрд▓рдХ рдХрд╛ рджрди рдкреЬ рдЧрдпрд╛ рд╣реИ редрдк{ рдо& рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓ рдиреЗ рд╕рд╛рдл-рд╕рд╛рдл 6рд▓рдЦрд╡рд╛ рджрдпрд╛ рдерд╛ !рдХ рдЧреБрд▓рд╢рди ,рддрд▓рдХ рдХ рд░рдХрдо рдЬiрдж рд▓реЗрдХрд░ рдЖ рдЬрд╛рдУ рддрд╛!рдХ ,рдирд┐GрдЪрдд рджрди рдФрд░ рдорд╣ реБ реБ рддO рдо& ,рддрд▓рдХ рд╕?рдк рди рд╣реЛ рд╕рдХреЗред рдп рдж рдд? реБ рд╣реЗ рдЫреБbрдЯ рди 6рдорд▓ рдкрд╛рдпреЗ рддреЛ рдмрд╣реВ рдХреЛ рд░рдХрдо рдХреЗ рд╕рд╛рде рджреЗ рдХрд░ рдЧрд╛реЬреА рдкрд░ рдЪрдврд╛ рджреЗ рдирд╛ред рд╕рд░реБ рдЬрди рджрдордп рддреА рдХреЛ рдмрдирд╛рд░рд╕ рд╕реЗ рдЬрд╛рдХрд░ рд▓реЗ рдЖрдпреЗрдЧрд╛ рдкрд░ рдкрд░реВ рд░рдХрдо рдХреЗ рд╕рд╛рде
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 51
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान भेजना।तुमको तो पता मS खे,तहर मजदरू हूं पर मुझे याद है तुम पढे 6लखे सरकार नौकर म& हो। तु?हार E,तzठा के अनुसार पुzपा के 6लये वर खोजा हूं। तु?हार बहन AवYयोतमा भले ह हमारे 6लये वरदान थी पर अपने ससुराल वाल के 6लये ह नह ं प,त के 6लये अ6भशाप हो गयी थी। पzु पा का बाप 7ब टया के साथ नाइंसाफ !कया। आ`खरकार AवYयोतमा मर भी गयी पzु पा Jपी वरदान हम& स प कर। मुझे मालूम है तु?हे अपना फजO याद होगा। दफतर से छुटने के बाद गुलशन सीधे 0वाOटर पहुंचा।गुलशन को =च ता क =चता पर सवार दे खकर वह बोल 0य बांस ने कुछ कह दया 0या ? मंह ु लटकाये घर आये हो दफतर क बाते दफतर म& छोड़कर घर आया करो।यहां त? ु हारे बांस क नह ं हमार चलती है । गल ु शन-भागवान दफतर म& तो रोज कुछ ना कुछ सन ु ने को 6मल ह जाता है । काम करते करते आदत सी पड़ गयी है । अरे पानी म& रहकर मगर से दGु मनी तो कर नह ं सकते। ठहरा छोट पोFट का आदमी तो सन ु ना तो होगा। वैसे भी हमारे दफतर म& जा,तवाद,भाई-भतीजावाद 6सर चढकर बोलता है । िजसक वजह से पढे -`खे छोटे लोग को तर0क नसीब नह ं हो रह है ।खैर म& दफतर क =च ता म& अभी नह ं हूं कहते हुए प{ टे बल पर रख दया। रोशनी प{ उठाकर जiद -जiद पढकर बोल म?मी पुzपा द द क शाद तय हो गया है । ,तलक का दन पड़ गया है । ,तलक का Jपया लेकर दादाजी ने इसी सIताह बुलाया है । दमय ती-0या पुzपा का %याह ? पुzपा अbठारह साल क हो गयी 0या ? गुलशन-गांव म& कोई इस बारे म& नह ं सोचता है । दमय ती-हम& तो सोचना चा हये। गुलशन-बाबू ने अQछा घर-वर खोजा है । दमय ती-AवYयोतमा क तरह। गुलशन-वैसे घर म& तो पzु पा का %याह होने नह ं दं ग ू ा। रोशनी-पापा पुzपा द द का बाल Aववाह तो नह ं है । याद रखना जेल भी जाना पड़ सकता है । गुलशन-अQछा तो मां बेट मुझ◌ े े डरा रह है ।मेरे Aपताजी ने वैसे ह मझ ु े डरा रखा है उपर से तुम लोग भी डराओगे तो कैसे काम चलेगा ? रोशनी-पापा डरा नह ं सच कह रह हूं। आजकल तो द वालो पर Fलोगन दे खे जा सकते हैलड़क का %याह आटठारह और लड़के का इ0क स साल क उD म& कर& । इससे कम क उD म& %याह करना कानूनन जुमO है । गुलशन-जानता हूं पर मेर Aपताeी को कौन समझायेगा। रोशनी- मS। गुलशन- समझने समझा◌ाने पर Aवमe का समय नह ं है ।पुzपा अटठारह साल क तो हो गयी है । 7बन मां क बेट है उपर से बाबूजी क नाक का सवाल है । ठान 6लया है तो करके दम लेगे। दमय ती-रकम तो आपको दे ना है । 7बना रकम के कैसे %याह होगा। गल ु शन-मS मना तो नह ं कर सकता। य द !कया तो बाबज ू ी का 6मजाज तो जानती हो वे उiटे मझ ु े द,ु नया के सामने नंगा कर दे ग& यह कह कर !क बहन क बेट के %याह के खचg से बचने
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 52
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ ┬Грд╛рдорд╛ рдХрд░ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рд╣рдорд╛рд░реЗ 6рд▓рдпреЗ рддреЛ рдкреБzрдкрд╛ рдФрд░ рд░реЛрд╢рдиреА рдо& рдХреЛрдИ рдЕрди реНрддрд░ рдирд╣ рдВ рд╣реИ ред рдорд╛рдВ рдХ рд┐рдЬрдж рдереА рдирд╣ рдВ рддреЛ рдкреБzрдкрд╛ рдХреЛ рднреА рдпрд╣ рдВ рдкрдврд╛ 6рд▓рдЦрд╛ рджрдпрд╛ рд╣реЛрддрд╛ рдЬреИрд╕реЗ рд░реЛрд╢рдиреА,рд╕рдореАрд░,рдЕрдореАрд░ рдФрд░ рдЕ,рдирд▓ рдкреЭ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-6рд▓рд╣рд╛рдЬ рдо& рдХрд░реЛ рдХQрдЪреА рдЙD рдо& 7рдмрди рдорд╛рдВ рдХ рдмреЗрдЯ рдХрд╛ %рдпрд╛рд╣ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдХQрдЪреА рдЙD рддреЛ рдирд╣ рдВ рд╣реИ ред рдЪрд╛рд░-рдЫрдГ рдорд╣ рдирд╛ рдмрд╛рдХ рд╣реЛрдЧрд╛ рдЕbрдард╛рд░рд╣ рдХ рд╣реЛрдиреЗ рдо& ред рдЬрдм рддрдХ %рдпрд╛рд╣ рд╣реЛрдЧрд╛ рддрдм рддрдХ рддреЛ рдпрд╛рджрд╛ рдХ рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗрдЧреАред ,рддрд▓рдХ рдХреЗ рд╕рд╛рд▓ рднрд░ рдмрд╛рдж рдм реНрдпрд╛рд╣ рд╣реЛрдЧрд╛ред рдРрд╕рд╛ рддреЛ =рдЪbрдаR рдо& рд╕рд╛рдл-рд╕рд╛рдл 6рд▓рдЦрд╛ рд╣реИ ред рдЗрд╕ рдмреАрдЪ %рдпрд╛рд╣ рдХреЗ рдЦрдЪg рдХрд╛ рдм рджреЛрдмFрдд рднреА рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗрдЧрд╛ред рджрдордп рддреА-рдЕQрдЫрд╛ рддреЛ рддрдо реБ рдЧрд╛рдВрд╡ рдЬрд╛рдиреЗ рдХ рддреИрдпрд╛рд░ рдо& рдЬрдЯ реБ рдЬрд╛рдУрдВред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рд░рдХрдо рдХрд╛ рдЗ рддрдЬрд╛рдо рдХрд░рдирд╛ рд╣реИ ,рдХреИрд╕реЗ рд╣реЛрдЧрд╛ рд╕рдордЭ рдо& рдирд╣ рдВ рдЖ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рддрдо реБ рдмрдвреМрддреА рдХ рд░рдХрдо рдЕрднреА рд╕реЗ рдЦрдЪO рдХрд░рдиреЗ рдХ рд╕реЛрдЪ рд░рд╣реЗ рд╣реЛред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдкреА6рдПрдл рд╕реЗ рд▓реЛрди рд▓реЗ рд▓реЗрддрд╛ рд╣реВрдВред рджрдордпрдирддреА-рдоS рддреЛ рд░рдХрдо рдЬрдЯ реБ рд╛рдиреЗ рдо& рдХреЛрдИ рдорджрдж рдирд╣ рдВ рдХрд░ рд╕рдХрддреАред рдпреЗ рдХрд╛рдо рддреЛ рдЖрдкрдХреЛ рд╣ рдХрд░рдирд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдЬрд╛рдирддрд╛ рд╣реВрдВред рддрдо реБ рдХреЛрдИ рдиреМрдХрд░ рддреЛ рдХрд░ рдирд╣ рдВ рд░рд╣ рд╣реЛред рдХрд▓ рджрдлрддрд░ рдЬрд╛рдХрд░ рдкреАрдПрдл рд▓реЛрди рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдЕрдЬ1 рд▓рдЧрддрд╛ рд╣реВрдВред рджрд╕ реВ рд░реЗ рджрди рджрдлWрд░ рдЖрдиреЗ рдХреЗ рдмрд╛рдж рдЕрдЬgdрдЯ рдХрд╛рдо ,рдирдкрдЯрд╛рдпрд╛ рдЗрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж рд▓реЛрди рдХ рдЕрдЬ1 рднрд░рд╛ рдФрд░ рд▓реЗрдХрд░ рдмреЬреЗ рд╕рд╛рд╣рдм рджрдЦ реБ Eрд╕рд╛рдж рд╕рд╛рдордиреЗ рд╣рд╛рд┐рдЬрд░ рд╣реБрдЖредрджрдЦ реБ Eрд╕рд╛рдж рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХ рдУрд░ рдЪGрдорд╛ рдХреЗ рдиреАрдЪреЗ рд╕реЗ рджреЗ рдЦрддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓реЗ рддреБрдордХреЛ рдХрд╛рдо рдмрддрд╛рдпрд╛ рдерд╛ рдкреВрд░рд╛ рдХрд░ рджрдпрд╛ред рдЬрд╛рдУрдВ рдХрд╛рдо рдХрд░реЛ рдЬрдм рджреЗ рдЦреЛ рддрдм рд╕рд╡рд╛рд░ рд╣реЛ рдЬрд╛рддрд╛ рд╣реИ ред рдмрд╕ рддреБрдо рдЫреЛрдЯреЗ рд▓реЛрдЧ рдХ рд╕рдоFрдпрд╛рдУрдВ рдХрд╛ рд╣рд▓ рдХрд░рддрд╛ рд░рд╣реВрдВ 0рдпрд╛ ? рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╕рд╛рд╣рдм рдкреАрдПрдл рд▓реЛрди рдХ рдЕрдЬ1 рдереАредрдлрд╛рд░рд╡рдбO рдХрд░рдирд╛ рд╣реИ ред рд╕рд╛рд╣рдм рджрдЦ реБ Eрд╕рд╛рдж-0рдпрд╛ рдорд╕ реБ реАрдмрдд рдЖ рдЖ рдЧрдпреАред рдкреАрдПрдл рдХрд╛ рдкреИрд╕рд╛ рдЕрднреА рд╕реЗ рд╣рдЬрдо рдХрд░рдиреЗ рдо& рдЬреБрдЯ рдЧрдпреЗред ,рдЫрдб!рдХрдп рдХреЗ рдмрд╛рдж рдЕрдЬ1 рдкрд░ рджрд╕wрдд рддреЛ рдХрд░ рджрдпреЗред рдк uрд╣ рджрди рдо& рд▓реЛрди рдкрд╛рд╕ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ред рдмрд╕ рдЪрд╛рд░ рджрди ,рддрд▓рдХ рдХрд╛ рджрди рдерд╛редрдЧреБрд▓рд╢рди !рдлрд░ рджрдЦ реБ Eрд╕рд╛рдж рд╕рд╛рд╣рдм рдХреЗ рд╕рд╛рдордиреЗ рдЫреБbрдЯ рдХ рдЕрдЬ1 рд▓реЗрдХрд░ рдкрд╣реБрдВрдЪрд╛ред рджрдЦ реБ Eрд╕рд╛рдж рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЛ рджреЗ рдЦрддреЗ рд╣ рддрд╛реЬ рдЧрдпреЗ рд╡рд╣ рдЖрдВрдЦ рддрд░реЗ рд░рддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓реЗ рддрдо реБ рдЫреЛрдЯреЗ рд▓реЛрдЧ рдХрд╛рдо рджреЗ рдЦрддреЗ рд╣ рдЫреБbрдЯ рдкрд░ рдЬрд╛рдиреЗ рдХ рддреИрдпрд╛рд░ рдо& рдЬреБрдЯ рдЬрд╛рддреЗ рд╣реЛред рдХрд▓ рд╕реЗ рдХ?рдкрдиреА рдХреЗ рдмреЛрдбO рдЖрдл рдбрд╛рдпрд░реЗ 0рдЯрд░ рдХреЗ рдЪрди реБ рд╛рд╡ рд╢реБJ рд╣реЛрдиреЗ рд╡рд╛рд▓реЗ рд╣реИ рддреБрдо рдЫреБbрдЯ рдкрд░ рдЬрд╛ рд░рд╣реЗ рд╣реЛ рдХрд╣рддреЗ рд╣реБрдП рд╣рд╛рде рд╕реЗ рдЕрдЬ1 ,рдЫрдирдХрд░ рдПрдХ рддрд░рдл рдкрдЯрдХ рджрдпреЗ рдФрд░ рдмреЛрд▓реЗ рддреБрдо рдХрд╣ рдирд╛ рдЬрд╛ рд╕рдХрддреЗред рдЕрднреА рд╕реЗ рд╕реВрдЪреА рдЯрд╛рдЗрдк рдХрд░рдирд╛ GтЧМреБJ рдХрд░ рджреЛред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╕рд╛рд╣рдм рдЪрди реБ рд╛рд╡ рддреЛ рдорд╣ рдиреЗ рднрд░ рдмрд╛рдж рд╣реИ ред рдоS рддреЛ рдЪреМрдереЗ рджрди рд╡рд╛рдкрд╕ рдЖ рдЬрд╛рдЙрдВ рдЧрд╛ред рджрдЦ реБ Eрд╕рд╛рдж-рдЕрдлрд╕рд░ рдоS рд╣реВрдВ рдпрд╛ рддреБрдоред рддреБрдо рднрд▓реЗ рд╣ рдпрд╛рджрд╛ рдкрдвреЗ -6рд▓рдЦреЗ рд╣реЛ рдкрд░ рд╣реЛ рдореЗрд░реЗ рд╣рд╛рде рдХреЗ рдиреАрдЪреЗ рдоSрдиреЗ рдЬреЛ рдХ рджрдпрд╛ рд╡рд╣ рдлрд╛рдЗрдирд▓ рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди рдЫрд╛рддреА рдкрд░ рдкWрдерд░ рд░рдЦрдХрд░ рджрдЦ реБ Eрд╕рд╛рдж рд╕рд╛рд╣рдм рдХреЗ рдХреЗ7рдмрди рд╕реЗ рдмрд╛рд╣рд░ рдЖ рдЧрдпрд╛редрдЗрддрдиреЗ рдо& рджрдЦ реБ Eрд╕рд╛рдж рд╕рд╛рд╣рдм рдЪрд╛рд░-рдкрд╛рдВрдЪ рдкреЗрдЬ рд╣рд╛рде рд╕реЗ 6рд▓рдЦреЗ рдХрд╛рдЧрдЬ рд▓рд╛рдХрд░ рдЙрд╕рдХреЗ рд╕рд╛рдордиреЗ рд░рдЦрддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓реЗ рдЧреБрд▓рд╢рди рдпреЗ рдХрд╛рдо рдЕрднреА рдХрд░рдирд╛ рд╣реИ ред рдореБрдЭреЗ рдкрддрд╛ рд╣реИ рджрдлрддрд░ рдХрд╛ рд╡рдХреН рдд рдЦWрдо рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рд╣реИ ,рддреБ?рд╣реЗ рдУрд╡рд░рдЯрд╛рдЗрдо рднреА рдирд╣ рдВ 6рдорд▓реЗрдЧрд╛ рдкрд░ рдХрд╛рдо рддреЛ рдХрд╛рдо рд╣реИ рдХрд░рдирд╛ рдкреЬреЗрдЧрд╛редрджрдЦ реБ Eрд╕рд╛рдж рд╕рд╛рд╣рдм рд░рд╛7{ рдХреЗ рдЖрда рдмрдЬреЗ рддрдХ рдПрд╕реА рдо& рдмреИрдареЗ рд░рд╣реЗредрдмрд╛рд╣рд░
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 53
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдХреЗ рдХрдорд░реЗ рдо& рдЯрд╛рдЗрдк рдХрд░рддрд╛ рд░рд╣рд╛ред рдЖрда рдмрдЬреЗ рдХреЗ рдмрд╛рдж рджрдлрддрд░ рдХреЗ рдХрд╛рд░ рдХреЗ рд╣рд╛рдиO рдХ рдЖрд╡рдЬ рд╕реБрдирдХрд░ рджрдЦ реБ Eрд╕рд╛рдж рд╕рд╛рд╣рдм ,рдирдХрд▓реЗ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХ рддрд░рдл рджреЗ рдЦрддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓реЗ рдЯрд╛рдЗрдк рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ 0рдпрд╛ ? рдЧреБрд▓рд╢рди- рд╣рд╛рдВ рд╕рд░666666666666666 рджрдЦ реБ Eрд╕рд╛рдж-рдореЗрд░ рдЯреЗ рдмрд▓ рдкрд░ рд░рдЦ рджреЗ рдирд╛ рдоS рдЬрд╛ рд░рд╣рд╛ рд╣реВрдВ ┬Грд╛рдЗрд╡рд░ рдХреЗ рдЖрдиреЗ рдХреЗ рдмрд╛рдж рдЬрд╛рдирд╛редрдЖрдзрд╛ рдШdрдЯреЗ рдХреЗ рдмрд╛рдж рдбрд╛реНрд░рдЗрд╡рд░ рдЖрдпрд╛ рдХрд╛рд░ рдЧреИрд░реЗрдЬ рдо& рдЦреЬреА рдХрд░ рджрдлрддрд░ рдо& рдЖрдпрд╛ рдЪрд╛рд░-рдЫрдГ рдлреЛрди !рдХрдпрд╛ !рдлрд░ рдмреЛрд▓рд╛ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдмрд╛рдмреВ рдШрд░ рдирд╣ рдВ рдЬрд╛рдирд╛ рд╣реИ 0рдпрд╛ ? рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рд╕рд╛рд╣рдм рдиреЗ рдХрд╛рдо рдо& рд▓рдЧрд╛ рд░рдЦрд╛ рд╣реИ ред ┬Грд╛рдЗрд╡рд░-рд╕рд╛рд╣рдм рдЯрд╛рдЗрдо рдкрд╛рд╕ рдХрд░ рд░рд╣реЗ рдереЗ,рдЧрд╣ реГ рдо рддреА рдХ рдЯ рдкрд╛рдЯ┬Ж рдо& рдЬреЛ рдЧрдпреА рдереА рдЙ рд╣ рдХреЗ рдЗ рддрдЬрд╛рд░ рдо& рд╕рд╛рд╣рдм рдмреИрдареЗ рдереЗ ,рд╕рд╛рд╣рдм рджрдлрддрд░ рдо& рднрд▓реЗ рд╣ рд╢реЗрд░ рдмрдиреЗ рдкрд░ рдЕрдкрдиреА рдЧрд╣ реГ рдо {реА рдХреЗ рд╕рд╛рдордиреЗ 6рд╕рдпрд╛рд░ рд╣реИ ред vтЧМреБрд▓рд╢рди-0рдпрд╛ рдХрд╣ рд░рд╣реЗ рд╣реЛред рдбрд╛реНрд░рдЗрд╡рд░-рд╕рдЪ рдХрд╣ рд░рд╣рд╛ рд╣реВрдВ рдЖрдЬ рдЕрд░рдЬgdрдЯ 9рд░рдкnрдЯ рдЯрд╛рдЗрдк рдХрд░рд╡рд╛ рд░рд╣реЗ рдереЗ рдХрд▓ рджреЗ рдЦрдирд╛ рдХрдЪрд░реЗ рдХреЗ [рдб%рдмреЗ рдо& 6рдорд▓реЗрдЧреАред рдЖрдк рдлреЛiрдбрд░ рдо& рд░рдЦрдХрд░ рдЯреЗ рдмрд▓ рдкрд░ рд░рдЦ рджреЛ рдФрд░ рдШрд░ рдЬрд╛рдУ рдиреМ рдмрдЬ рдЧрдпрд╛ рд╣реИредрдХрд▓ рдЬiрдж рдЖрдирд╛ рднреА рд╣реЛрдЧрд╛ред рджреЛ 6рдордирдЯ рджреЗ рд░ рд╕реЗ рдЖрдУрдЧреЗ рддреЛ рд╕рд╛рд╣рдм рддрдиwрд╡рд╛рд╣ рдХрдЯрд╡рд╛ рджреЗ рдЧреЗредрдЪрд▓реЛ рдмрд╣реБрдд рдХрд╛рдо рд╣реЛ рдЧрдпрд╛редрдШрд░ рдмреАрд╡реА рдмQрдЪреЗ рдЗ рддрдЬрд╛рд░ рдХрд╛рд░ рд░рд╣реЗ рд╣реЛрдЧреЗредрдХрд╛рдо ,рдирдкрдЯрд╛ рдХрд░ рд╕рд╛рд╣рдм рджрдЦ реБ Eрд╕рд╛рдж рдХреЗ рдХрд╣реЗ рдЕрдирд╕ реБ рд╛рд░ рдЧреБрд▓рд╢рди рдлреЛiрдбрд░ рдо& рд░рдЦрдХрд░ рдЯреЗ рдмрд▓ рдкрд░ рд░рдЦ рджрдпрд╛ред рджрд╕ реВ рд░реЗ рджрди vрдпрд╛рд░рд╣ рдмрдЬреЗ рдХреЗ рдЖрд╕рдкрд╛рд╕ рджреЗ рдЦрд╛ рддреЛ рд╕рдЪрдореБрдЪ 9рд░рдкnрдЯ рдбFрдЯ7рдмрди рдо& рдкреЬреА рдереАредрд╕рдЪ рд╣ рддреЛ рдХрд╣рддреЗ рд╣реИ рдмреЬреЗ рд▓реЛрдЧ рдЫреЛрдЯреЛ рдХреЗ рдЖрдВрд╕реВ рдкрд░ рдЕрдкрдирд╛ рдорд╣рд▓ рдЦреЬрд╛ рдХрд░рддреЗ рд╣реИ тЧМреИ рдЗрд╕ рдХрд╣рд╛рд╡рдд рдХреЗ рд╡рд▓ рдд рдЙрджрд╛рд╣рд░рдг рдереЗ рд╕рд╛рд╣рдм рджрдЦ реБ Eрд╕рд╛рджредрдпрд╣рд╛рдВ рддреЛ рдпрд╣ рдЪрд▓рди рднреА рдерд╛редрдЕрдпреЛvрдп рд▓реЛрдЧ рддрд░0рдХ рдХреЗ 6рд╢рдЦрд░ рдкрд░ рдЪрдв рд░рд╣реЗ рдереЗред рдпреЛvрдп рд▓реЛрдЧ рдХреЛ рджWреБ рдХрд╛рд░рд╛ рдЬрд╛ рд░рд╣рд╛ рдерд╛,рддрд░0рдХ рд╕реЗ рджрд░реВ рдкрдЯрдХрд╛ рдЬрд╛ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ рдЦрд╛рд╕рдХрд░ рд╣рд╛6рд╢рдпреЗ рдХреЗ рдЖрдж6рдордп рдХреЛредрдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЛ рдЫреВbрдЯ рдирд╣ рдВ 6рдорд▓ ред рдмреЗрдЪрд╛рд░рд╛ рдЧреБрд▓рд╢рди рджрдордп рддреА рдХреЛ рд░рдХрдо рд▓реЗрдХрд░ рдорд╛рдВрдЬреА рдХреЗ ,рддрд▓рдХ рдХреЗ рдХрд╛рдпO#рдо рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рднреЗрдЬ рджрдпрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЗ рди рдЬрд╛рдиреЗ рдкрд░ рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓ рдмрд╣реБрдд рдирд╛рд░рд╛рдЬ рд╣реБрдЖред рдЖрджрдд рдХреЗ рдореБрддрд╛Aрд╡рдХ рд╕реЬрдХ рдкрд░ =рдЪiрд▓рд╛-=рдЪiрд▓рд╛ рдХрд░ рдЧрд╛6рд▓рдпрд╛ рднреА рджрдпрд╛ред рдЗрд╕рд╕реЗ рднреА рдкреЗрдЯ рдирд╣ рдВ рднрд░рд╛ рддреЛ рдШрд░ рдЫреЛреЬрдХрд░ рдЬрд╛рдиреЗ рд▓рдЧрд╛редрдмреЬреА рдорд┐реБ GрдХрд▓ рд╕реЗ рдорд╛рдирд╛ред рдЗрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж ,рддрд▓рдХ рдЪрдврд╛рдиреЗ рдЧрдпрд╛ред,рддрд▓рдХ рдЪрдврд╛рдХрд░ рд╡рд╣ рдмреЬреА рд╣рдВ рд╕реА рдЦрд╢ реБ реА рдХреЗ рд╕рд╛рде рдЖрдпрд╛ рдордирдорд╛!рдлрдХ рд░рдХрдо рдФрд░ рд╕рд░-рд╕рд╛рдорд╛рди рдХ sрдпрд╡Fрдерд╛ рдЬреЛ рдЧреБрд▓рд╢рди рдиреЗ рдХрд░рдХреЗ рджрдордп рддреА рдХреЛ рднреЗрдЬрд╛ рдерд╛ред ,рддрд▓рдХ рдХреЗ рджрди рд╣ %рдпрд╛рд╣ рдХреЗ рджрди рдХ рддрд╛рд░ рдЦ рдЫрдГ рдорд╣ рдирд╛ рдмрд╛рдж рдХ рднреА ,рдирдХрд▓ рдЧрдпреА рдереАред рдЫрдГрдорд╣ рдиреЗ рдмрд╛рдж рдкреБzрдкрд╛ рдХ рдмрд╛рд░рд╛рдд рднреА рдЖ рдЧрдпреАред рдЧреБрд▓рд╢рди рдЕрдкрдиреА рдФрдХрд╛рдд рд╕реЗ рдЕ=рдзрдХ рднрд╛рдВрдЬреА рдХреЗ %рдпрд╛рд╣ рдо& рдЦрдЪO !рдХрдпрд╛редрд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓ рдЦрдм реВ рдЦрд╢ реБ редрдкреБzрдкрд╛ рдХреЗ Aрд╡рджрд╛ рд╣реЛрддреЗ рдЙрд╕рдиреЗ рд░рд╛рд╣рдд рдХ рд╕рд╛рд╕ рд▓ рдЙрд╕реЗ рдорд╣рд╕реВрд╕ рд╣реЛ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ !рдХ рдкреБzрдкрд╛ рдХреЗ Jрдк рдо& рдЙрд╕рдиреЗ Aрд╡YрдпреЛрддрдорд╛ рдХреЛ Aрд╡рджрд╛ !рдХрдпрд╛ рд╣реИ редрдЖрдЬ рд╡рд╣ рдЗрддрдирд╛ рдЦрд╢ реБ рдерд╛ !рдХ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЗ рдХрдВрдзреЗ рдкрд░ рд╣рд╛рде рд░рдЦрддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓рд╛ рдмреЗрдЯрд╛ рдПрдХ рд╡рд░рджрд╛рди рдХреЛ рддреБрдордиреЗ Aрд╡рджрд╛ рдХрд░ рджрдпрд╛ рджрд╕ реВ рд░реЗ рдХ рднреА рддреИрдпрд╛рд░ рдо& рдЬреБрдЯ рдЬрд╛рдУреЗредрд╡рд╣ рдЕрдиреБрд╕рдирд╛ рдХрд░ рд╡рд░рджрд╛рди рдпрд╛,рди рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рдХрд▓ рдХреЗ рд╕рдкрди рдо& рдбреВрдм рдЧрдпрд╛ред рдпрд╛рд░рд╣ рдЧреБрд▓рд╢рди рдкреБzрдкрд╛ рдХреЛ рдзрдо реВ рдзрд╛рдо рд╕реЗ Aрд╡рджрд╛ рдХрд░ рд╢рд╣рд░ рд╕рдк9рд░рд╡рд╛рд░ рд╡рд╛рдкрд╕ рдЖ рдЧрдпрд╛редрдЖрдиреЗ рдХреЗ рджреЛ рдмрд╛рдж рд░реЛрд╢рдиреА рдХрд╛ рджрд╕рд╡реАрдВ 9рд░рдЬiрдЯ рдЖ рдЧрдпрд╛ред рджрд╕рд╡реАрдВ рдо& рднреА рд░реЛрд╢рдиреА рдиреЗ рдмрд╛рдЬреА рдорд╛рд░ рд▓ рдереАред рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХрд╛ рд╕реЛрдЪрд╛ рд╕Wрдп рд╣реЛ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ред рд░реЛрд╢рдиреА рд╕рдЪрдордЪ реБ рд╡рд░рджрд╛рди рд╕рд╛7рдмрдд рд╣реЛ рд░рд╣рд╛ рдереА 0рдп !рдХ рдмрд╛рдк рдХрд╛ рдирд╛рдо рд░реЛрд╢рди рдХрд░ рд░рд╣
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 54
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдереАредрд░реЛрд╢рди рджрдлрддрд░ рд╕реЗ рдЖрдХрд░ FрдЯреВрд▓ рдкрд░ рдЖрдХрд░ рдмреИрдард╛ рд╣ рдерд╛ !рдХ рджрдордп рддреА =рдЪbрдаR рдердорд╛рддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓ рд▓реЛ рдПрдХ рд╡рд░рджрд╛рди рдЖ рдЧрдпрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-0рдпрд╛6666? рджрдордп рддреА-=рдЪbрдаR рднреА рддреЛ рдХрднреА рдХрднреА рд╡рд░рджрд╛рди рд╕рд╛7рдмрдд рд╣реЛ рдЬрд╛рддреА рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдРрд╕реА 0рдпрд╛ рдмрд╛рдд рд╣реИ рдЗрд╕ =рдЪbрдаR рдо& ред рджрдордп рддреА- рдпреМрддрд╛ рдЖрдпрд╛ рд╣реИ ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдХрд╣рд╛рдВ рд╕реЗред рджрдордп рддреА-рдмрд╛6рд▓рдХрд╛ рд╕рдВрд░)рдг 0рд▓рдм рд╕реЗред рдЦрдж реБ рдкрдв рд▓реЛ рдоS рдЪрд╛рдп-рдкрд╛рдиреА рд▓рд╛рддреА рд╣реВрдВред рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдк{ рдкрдврдХрд░ рдЧрджрдЧрдж рд╣реЛ рдЧрдпрд╛редрджрдордп рддреА рдкрд╛рдиреА рдХрд╛ =рдЧрд▓рд╛рд╕ рдердорд╛рддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓ рд╣реЛ рдЧрдпреЗ рдирд╛ рдЧрджрдЧрджредрдЧрд▓ реБ рд╢рди рдРрд╕реА рдмрд╛рдд рд╣ рд╣реИ ред рд▓реЬ!рдХрдпрд╛ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рдирд╣ рдВ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ Aрд╡рд╖рдп рдкрд░ Aрд╡рдЪрд╛рд░ рд░рдЦрдиреЗ рдХреЛ рдмрд▓ реБ рд╛рдпрд╛ рдЧрдпрд╛ рд╣реИ ред рджрдордпрдирддреА-рдХрдм рдЬрд╛рдирд╛ рд╣реИ ? рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдкрд╛рдВрдЪ рдордИ рдХреЛред рджрдордп рддреА рдЬреБрдЯ рдЬрд╛рдУ рддреИрдпрд╛рд░ рдо& ред рд╕рд╛7рдмрдд рдХрд░рдХреЗ рдЖрдирд╛ рд▓реЬ!рдХрдпрд╛ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рдирд╣ рдВ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ редрдЧреБрд▓рд╢рди ,рдирдзрд╛O9рд░рдд рд╕рдордп рдкрд░ рдмрд╛6рд▓рдХрд╛ рд╕рдВрд░)рдг 0рд▓рдм рдХреЗ рдмреБрд▓рд╛рд╡реЗ рдкрд░ рдкрд╣реБрдВрдЪ рдЧрдпрд╛ред рд╡рд╣ рдЕрдкрдирд╛ рднрд╛рд╖рдг, рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдВ рд╣реИ рддреЛ рд╣рдо рд╣реИ ,рд╣рдо рд╣реИ рддреЛ рд╕рдВрд╕рд╛рд░ 7рдмрди рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдВ рдХреИрд╕рд╛ рдЬреАрд╡рди рдХреИрд╕рд╛ рд╕рдВрд╕рд╛рд░ ? рдЗрд╕рдХреЗ рд╕рд╛рде рд╣ рдЧреБрд▓рд╢рди рд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рдирд╣ рдВ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ рдкрд░
рдмреЛрд▓рддреЗ
рд╣реБрдП рдХрд╣рд╛ !рдХ-рд╣рдорд╛рд░рд╛ рджреЗ рд╢ рдЕрддреБiрдп рд╣реИ ,рдпрд╣рд╛рдВ рднрд▓реЗ рд╣ рд╕рдорд╛рди рдХрд╛рдиреВрди,рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ рд╕рдорд╛рдирддрд╛,рд╕рдорд╛рди Fрд╡рд╛Ffрдп,рд╕рдорд╛рди 6рд╢)рд╛,рд╕рдорд╛рди Aрд╡рдХрд╛рд╕ рдХреЗ рдЕ=рдзрдХрд╛рд░ рдирд╛рдЧ9рд░рдХ рдХреЛ Eрд╛рдк реНрдд рдирд╣ рдВ рд╣реИ рдкрд░ рддреБ рд╕рдорд╛рди рдЕ6рднsрдпрд┐0рдд рдХрд╛ рдЕ=рдзрдХрд╛рд░ рддреЛ рд╣реИ рдЬреЛ рднрд╛рд░рдд рдХреЛ рдЕрддреБiрдп рднрд╛рд░рдд рдмрдирд╛рдиреЗ рдо& рд╕)рдо рд╣реИ ред рд╣реЛ рд╕рдХрддрд╛ рд╣реИ рдореЗтЧМреЗрд░реЗ =рдЪ рддрди рдкрд░ рднрд░рдкреВрд░ рдорддрднреЗрдж рдЙрдареЗ рдкрд░ рддреБ рдоS рдЕрдкрдиреА рдмрд╛рдд Aрд╡Gрд╡ E6рд╕B =рдЪ рддрдХ рд╡рд╛iрддреЗрдпрд░ рдХреЗ рдЕрдордд реГ рд╡рдЪрди- рд╣реЛ рд╕рдХрддрд╛ рд╣реИ рдоS рдЖрдкрдХреЗ Aрд╡рдЪрд╛рд░реЛ рд╕реЗ рд╕рд╣рдордд рди рд╣реЛ рдкрд╛рдЙреВрдВ !рдлрд░ рднреА Aрд╡рдЪрд╛рд░ EрдЧрдЯ рдХрд░рдиреЗ рдХреЗ рдЖрдкрдХреЗ рдЕ=рдзрдХрд╛рд░ рдХ рд░)рд╛ рдХJрдВрдЧрд╛ред рд╣реЛ рд╕рдХрддрд╛ рд╣реИ рд╣рдорд╛рд░реЗ Aрд╡рдЪрд╛рд░ рдХ рд░)рд╛ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рднреА рджреЛ рдЪрд╛рд░ рд╣рд╛рде рдЕрд╡Gрдп рдЙрдареЗ ред рдореБYрджреЗ рдХ рдмрд╛рдд рдкрд░ рдЖрддрд╛ рд╣реВрдВ-рд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рдирд╣ рдВ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ ,рдЗрд╕ рд╣рдХ рдХрдд рдХреЛ Fрд╡реАрдХрд╛рд░ рдХрд░рдирд╛ рдЪрд╛ рд╣рдпреЗред рдХ рдпрд╛рджрд╛рди рд╢%рдж рдХрд╛ рдЙрдкрдпреЛрдЧ рд╡рддOрдорд╛рди рдо& J рдврд╡рд╛ рджрддрд╛ рдХрд╛ YрдпреЛрддрдХ рд▓рдЧрдиреЗ рд▓рдЧрд╛ рд╣реИ ред рд┐рдЬрд╕ рддрд░рд╣ рдЬрд╛рддреАрдп sрдпрд╡Fрдерд╛ рдЕрдкрдиреЗ рд╢реБJрдЖрддреА рджреМрд░ рдо& J рдврд╡рд╛рдж рдмреБрд░рд╛рдИрдп рд╕реЗ рджрд░реВ рд░рд╣ рд╣реЛрдЧреА рдФрд░ !рдлрд░ рдзреАрд░реЗ -рдзреАрд░реЗ рдЬрд╛рддреАрдп рджрдмрдВрдЧрддрд╛ рдиреЗ рдЬрд╛,рдд sрдпрд╡Fрдерд╛ рдХреЛ рдЪреМрдкрдЯ рдХрд░ рдЬрд╛рддреАрдп рднреЗрджрднрд╛рд╡
рдо& рдмрджрд▓ рджрдпрд╛, рдпрд╣рд╛рдВ рддрдХ !рдХ рдЖрджрдореА рдХреЛ рдЕрдЫреВрдд рддрдХ рдмрдирд╛ рджрдпрд╛ рдЧрдпрд╛ред рдРрд╕реА рд╣ рдмреБрд░рд╛рдИ рдЕрдм
рдХ рдпрд╛рджрд╛рди рдо& Eрд╡реЗрд╢ рдХрд░ рдЧрдпреА рд╣реИ рд┐рдЬрд╕рдХреЗ рдк9рд░рдгрд╛рдо рд╕реЗ рд╣рдо рдЕрди6рднрдЬ реНрдЮ рдирд╣ рдВ рд╣реИ ред рджрд╣реЗ рдЬ рдХ рдм6рд▓ рдкрд░ ,рдирдд рдЪрдврддреА рд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ,рдХ рдпрд╛рднреВ реНрд░рдг рд╣Wрдпрд╛,рдЖWрдо рд╣Wрдпрд╛-рдЖWрдорджрд╛рд╣,рджрд╣реЗ рдЬ рдЙWрдкреАреЬрди рдЖ рджред рджреЗ рдЦрдиреЗ рдо& рддреЛ рдЕрдм рдпрд╣рд╛рдВ рддрдХ рдЖрдиреЗ рд▓рдЧрд╛ рд╣реИ !рдХ рдорд╛рдВ-рдмрд╛рдк рдЖWрдорд╣Wрдпрд╛ рдХрд░рдиреЗ рд▓рдЧреЗ рд╣реИ ,рдмреЗ рдЯрдп рдХреЗ E,рдд рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ рдХреВреНрд░рд░рддрд╛ рдХреЛ рдмреЭрддрд╛ рджреЗ рдЦрдХрд░ред рдЗрд╕рдХрд╛ рд╡рд▓ рдд рдЙрджрд╛рд╣рд░рдг рд╣рдиреБрдорд╛рдирдЧрдв рдХреЗ рдПрдХ рдорд╛рддрд╛рдВ-Aрдкрддрд╛ Yрд╡рд╛рд░рд╛ рдЕрдкрдиреА рдмреЗ рдЯрдп рдХреЗ рд╕рд╛рде рдЖWрдорд╣Wрдпрд╛ рдХ рдШрдЯрдирд╛ рд╣реИ редрдпрд╣ рдЕ,рддGрдпреЛрд┐0рдд рдХрд╛ Aрд╡рд╖рдп рдирд╣ рдВ рд╣реЛрдирд╛ рдЪрд╛ рд╣рдпреЗ !рдХ┬Зрджрдп Aрд╡рджрд╛рд░рдХ
рдШрдЯрдирд╛рдУрдВ рдХреЛ рдмреЭрд╛рд╡рд╛ J рдврд╡рд╛рдж рдорд╛рди6рд╕рдХрддрд╛ рдФрд░ рд╕рд░рдХрд╛рд░ рдиреА,рддрдпрд╛рдВ рджреЗ рд░рд╣ рд╣реИ рдмрд┐iрдХ рдЗрди
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 55
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдореБYрдж рдкрд░ рдЦрд▓ реБ реЗрддреИрд╛рд░ рдкрд░ ,рдиzI) рднрд╛рд╡ рд╕реЗ Aрд╡рдЪрд╛рд░ рд╣рд╛тЧМреЛрдирд╛ рдЪ рд╣рдпреЗред рджреЛрд╣рд░ рдорд╛рди6рд╕рдХрддрд╛ рдФрд░ рдиреА,рддрдпрд╛рдВ рдмреЗ рдЯрдп рдХреЛ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рдмрдирд╛ рд░рд╣ рд╣реИ ,рдЬрдм!рдХ рд╕рдЪ рдЬреЛ рдпреЗ рд╣реИ !рдХ рд▓реЬ!рдХрдп рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рдирд╣ рдВ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ ред 21рд╡реАрдВ рдХреЗ рдЗрд╕ рдпрдЧ реБ рдо& рд▓реЬ!рдХрдп рдХреЛ рдмреЛрдЭ рдорд╛рдирдирд╛ 0рдпрд╛ рдорд╛рдирд╡ Aрд╡рдХрд╛рд╕ рдЧрд╛рдерд╛ рдХ рдЖрдВрдЦ рдо& рдзрд▓ реВ рдЭреЛрдХрдирд╛ рдирд╣ рдВ рд╣реИ ? рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ-рд░рд╛рдЬрдиреИ,рддрдХ рдкрд╛ рдЯO рдпрд╛рдВ рдФрд░ рд╕?рдмрд┐ рдзрдд рд▓реЛрдЧ Fрд╡ рд╣рдд рдо& рд╕реЬрдХ рдм рдж,рд╣рдбрддрд╛рд▓,рдХрд╛рдо-рдзрдВ рдзрд╛ рдм рдж рдХрд░рд╡рд╛рдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдЫрд▓-рдмрд▓-рджdрдб рддрдХ рдХрд╛ рдЙрдкрдпреЛрдЧ рдХрд░ рдЙiрд▓реВ рд╕рд╛рдз рд▓реЗрддреЗ рд╣Sред рд╡рд╣ рдкрд╛ рдЯO рдпрд╛рдВ рд▓реЬ!рдХрдп рдХреЛ рджрд╣реЗ рдЬ рдХ рдЖрдЧ рдо& рдз-реВрдВ рдзреВ рдХрд░ рдЬрд▓рддрд╛ рд╣реБрдЖ рджреЗ рдЦрдХрд░ рдЖрдВрдЦ-рдХрд╛рди рдм рдж рдХрд░ рд▓реЗрддреЗ рд╣реИ рдФрд░ !рдлрд░ рджреЛрд╣рд░реЗ рдЪ9рд░{ рдХреЗ рд▓реЗрдЧ рд╡реЛрдЯ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╕рдордеOрди рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдирд╛рд░ рдЙWрдерд╛рди, рдо рд╣рд▓рд╛ рдЖрд░)рдг рдХреЗ рдорди-рднрд╛рд╡рди рд╕рдкрдиреЗ рджрдЦрд╛рдХрд░ рдХреБрд╕1 рд╣=рдердпрд╛ рд▓реЗрддреЗ рд╣реИ ред рд╕рдорд╛рдЬ рдХреЗ рдареЗ рдХреЗрджрд╛рд░ рднреА рдРрд╕реА рд╣ рдн6реВ рдордХрд╛ ,рдирднрд╛рддреЗ рд╣реИ ,рдЬрдЧрдд-рдЬрдирдиреА,рдЬрд╣рд╛рдВ рдирд╛рд░ рдХ рдкрдЬ реВ рд╛ рд╣реЛрддреА рд╣реИ рд╡рд╣рд╛рдВ рджреЗ рд╡рддрд╛ ,рдирд╡рд╛рд╕ рдХрд░рддреЗ рд╣реИ рдЖ рдж рдРрд╕реА рдмрд╛рдд рдХреЗ рдЪ#sрдпрд╣ реВ рдо& рдЦрдж реБ рдХрд╛ рд╡рдЬOFрд╡ рдмрдирд╛рдпреЗ рд░рдЦрддреЗ рд╣реИ ред рдРрд╕реА рджреЛрд╣рд░ рдорд╛рди6рд╕рдХрддрд╛ рдХреЗ рдареЗ рдХреЗрджрд╛рд░ рд▓реЬ!рдХрдп рдХреЛ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк ,рдиJAрдкрдд рдХрд░рдиреЗ рдо& рдкрд╣рд▓ рдмреЬреА рдн6реВ рдордХрд╛ ,рдирднрд╛рддреЗ рд╣реИ ред рдЪрд╛рд╣реЗ рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ рдЕрдерд╡рд╛ рд░рд╛рдЬрдиреИ,рддрдХ рд╕Wрддрд╛ рдХреЗ рдареЗ рдХреЗрджрд╛рд░ рд╣реЛ рджреЛрдиреЛ рд╣ рдЕрдкрдиреА рд╕рд╣ рдн6реВ рдордХрд╛ ,рдирднрд╛рдиреЗ рдо& рдЕ)рдо рд╕рд╛7рдмрдд рд╣реБрдП рд╣реИ рддрднреА рддреЛ рд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ рдмреЛрдЭ рдПрд╡рдВ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рдорд╛рдиреА рдЬрд╛рдиреЗ рд▓рдЧреА рд╣реИ ред рд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ рджрд╣реЗ рдЬ рджрд╛рдирд╡ рдХ рдн& рдЯ рдЪрдв рд░рд╣ рд╣реИ рд╕рд╛рде рд╣ рдЗрд╕ рдЧрдо рдо& рдорд╛рдВ-рдмрд╛рдк рддрдХ рдЦрдж реБ рдХ рдЬреАрд╡рди рд▓ рд▓рд╛ рд╕рдорд╛Iрдд рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реИ рдкрд░ рддреБ рд╕рдорд╛рдЬ рдХреЗ рдареЗ рдХреЗрджрд╛рд░ рдЕрдкрдиреА Jрдв рд╡рд╛рдж рдиреА,рддрдп рдХреЛ рджрд╛рдВрдд рд╕реЗ рдХрд╕рдХрд░ рдкрдХреЬреЗ рдирдЬрд░ рдЖрддреЗ рд╣реИ рдФрд░ рдРрд╕реА рд░рд╛рдЬрдиреИ,рддрдХ рдкрд╛ рдЯO рдпрд╛ рднреА рд╣реИ рдЬреЛ рдЕрдкрдиреЗ рд╣рдд рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдЭdрдбреЗ-рдбdрдбреЗ рдХреЗ рд╕рд╛рде рдЕ6рднsрдпрд┐0рдд рдХреЗ рдЕ=рдзрдХрд╛рд░ рдХрд╛ рдЦрд▓ реБ рдХрд░ рдЙрдкрдпреЛрдЧ рдХрд░рддреА рд╣реИ ред рд╡рд╣ рдорд╛рдирд╡ рд╣рдд рдо& рдпреЗ рдЭdрдбреЗ-рдбdрдбреЗ рдРрд╕ рдЦреЛ рдЬрд╛рддреЗ рд╣реИ рдЬреИрд╕реЗ рдЧрджрд╣реЗ рдХреЗ 6рд╕рд░ рд╕реЗ 6рд╕рдВрдЧред Fрд╡ рд╣рдд рдо& рдЖрдзреА рдЖрдмрд╛рдж рдХрд╛ E,рдд,рди=рдзWрд╡ рдХрд░рдиреЗ рд╡рд╛рд▓ рддрд╛рдХрдд& рднреА рдХрдо рджреЛрд╖реА рдирд╣ рдВ рд╣реИ ред рдРрд╕реЗ рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ рдФрд░ рд░рд╛рдЬрдиреИ,рддрдХ рд╕рдВрдЧрдарди 0рдпрд╛ рд▓реЬ!рдХрдп рдХреЗ рд╣рдд рдо& рдЙрда рдЦреЬреЗ рд╣реЛрдЧреЗредрдп рдж рдЦрдб& рд╣реБрдП рд╣реЛрддреЗ рддреЛ рдХреБEрдерд╛рдп& 9рд░Gрдд рд╕реЗ рдмреЬреА рдХреИрд╕реЗ рд╣реЛрддреАред EреЗрдо Aрд╡рд╡рд╛рд╣ рдХрд░рдиреЗ рдкрд░ рд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ рдХрд╛ рдХWрд▓ рддрдХ рдорд╛рдВ-рдмрд╛рдк-рднрд╛рдИ рдХреЗ рд╣рд╛рде 0рдп рд╣реЛрддрд╛ ? =рдЪ рддрди рдХрд╛ Aрд╡рд╖рдп рд╣реИ ред рдЗрди рд╡рд▓ рдд рд╕рдоFрдпрд╛рдУрдВ рд╕реЗ рдЫреБрдЯрдХрд╛рд░рд╛ рдкрд╛рдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдЬрд╛,рдд рдПрд╡рдВ рд╕Wрддрд╛ рд╕реЗ рдЙрдкрд░ рдЙрдардХрд░ рдЧрд╣рди Aрд╡рдЪрд╛рд░ рдХрд░ Aрд╡рд╡рд╛рд╣ рдРрд╕реЗ рдЬJрд░ рдлрдЬO рдХреЛ рд╕рд░рдХрд╛рд░ рдХреЛ рдЕрдкрдиреЗ рд╣рд╛рде рдо& рд▓реЗрдХрд░ рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ рдареЗ рдХреЗрджрд╛рд░ рдХреЗ рдмреАрдЪ рд╕рд╛рдордВрдЬFрдп рдмрдирд╛тЧМрд╛рдХрд░ Fрд╡рдзрдо1 Aрд╡рд╡рд╛рд╣ рдкрд░ рдХрд╛рдиреВрдиреА рдореЛрд╣рд░ рд▓рдЧрд╛рдиреЗ рдХ рдЬJрд░рдд рд╣реЛрдЧреА рддрднреА рд▓реЬ!рдХрдп рдХреЛ рджрд╣реЗ рдЬ рджрд╛рдирд╡ рд╕реЗ рдЫреБрдЯрдХрд╛рд░рд╛ 6рдорд▓ рд╕рдХреЗрдЧрд╛ ,рд╕рд╣ рдорд╛рдпрдиреЗ рдо& рдЖрджрдореА рд╣реЛтЧМреЗрдиреЗ рдХрд╛ рд╕реБрдЦ рднреАред рдп рджрдРрд╕рд╛ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рддреЛ рдорд╛рдВ-рдмрд╛рдк =рдЪ рддрд╛ рдореБ0рдд рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗрдЧреЗ рдФрд░ рд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ рд╕рдорд╛рдЬ рдПрдВрд╡ рд░рд╛z} рд╣рдд рдо& ,рдирдд рдирдпрд╛ рдЕPрдпрд╛рдп рдЬреЛреЬрддреА рдирдЬрд░ рдЖрдпреЗрдЧреАред рдШрд░ рдХ рджрд╣рд▓ рдЬ рд╕реЗ рд▓реЗрдХрд░ рдмрд╛рд╣рд░ рддрдХ рд▓реЬ!рдХрдп рдХреЛ рдХрдИ рдмрд┐ рджрд╢ рдХрд╛ рд╕рд╛рдордирд╛ рдХрд░рдирд╛ рдкреЬрддрд╛ рд╣реИред рдЗрди рдмрдВ рджрд╢ рдХ рд╡рдЬрд╣ рд╕реЗ рд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ рдЙWрдкреАреЬрди рдХ 6рд╢рдХрд╛рд░ рд╣реЛ рдЬрд╛рддреА рд╣реИ рд▓рд╛рдЦ рдХрд╛7рдм6рд▓рдпрдд рд░рдЦрддреЗ рд╣реБрдП рднреА рдРрд╕реЗ J рдврд╡рд╛ рджрддрд╛ рдХреЗ рдЦрдЯ реВрдВ реЗ рд╕реЗ рдмрд╛рдВрдз рдж рдЬрд╛рддреА рд╣реИ !рдХ рдЬреАрд╡рди рднрд░ рдЖрд╛рдЬрд╛рдж рдирд╣ рдВ рд╣реЛ рдкрд╛рддреАред рдРрд╕рд╛ 0рдп рд╣реЛрддрд╛ рд╣реИ рдЗрд╕рдХ рднреА рд╡рдЬрд╣ рд╣реИ , рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ J рдврд╡рд╛рдж рдмрдВ рджрд╢& -рдмреЗрдЯ рдХреЗ рдЬ рдо рд▓реЗрддреЗ рд╣реИ ,рдорд╛рдВ-рдмрд╛рдк рдХреЛ рдЙрд╕рдХ рдкрд░рд╡9рд░рд╢,6рд╢)рд╛-рдж )рд╛ рдХ =рдЪ рддрд╛ рдЙрддрдиреА рдирд╣ рдВ рд╕рддрд╛рддреА рд┐рдЬрддрдиреА рдмреЗрдЯ %рдпрд╛рд╣ рдХ =рдЪ рддрд╛ рд╕рддрд╛рддреА рд╣реИ ред рдорд╛рдВрдмрд╛рдк рдЬiрдж рд╕реЗ рдЬiрдж рдХ рдпрд╛рджрд╛рди рдХрд░ рдЧрдВрдЧрд╛ рдирд╣рд╛рдиреЗ рдХ =рдЪ рддрд╛ рдо& рдмреВрдвреЗ рд╣реЛрдиреЗ рд▓рдЧрддреЗ рд╣реИ ,рдХ рдпрд╛рджрд╛рди рд╢%рдж рд╣ рдРрд╕рд╛ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рд╣реИ рдЬреЛ рдмрд░реБ рд╛рдИрдп рдХ рдЬреЬ рд╣реИ рдЬрдм!рдХ рдХ рдпрд╛рджрди рдХреЗ Fрдерд╛рди рдкрд░ рд╡рд░рджрд╛рди рдХрд╣рд╛ рдЬрд╛рдирд╛ рдЪрд╛ рд╣рдпреЗред рд╡реИрд╕реЗ рднреА рдХ рдпрд╛ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣ рддреЛ рд╣реИ,рдШрд░-рдк9рд░рд╡рд╛рд░,рд╕рдорд╛рдЬ-рд░рд╛z} рдФрд░ Aрд╡Gрд╡ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рднреА рдкрд░ рддреБ
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 56
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдж,реБ рдирдпрд╛ рдХ рддреЛ рдоS рдирд╣ рдВ рдХрд╣ рд╕рдХрддрд╛ рдкрд░ рдЕрдкрдиреЗ рджреЗ рд╢ рдо& рдХрдердиреА рдФрд░ рдХрд░рдиреА рдо& рдЕ рддрд░ рддреЛ рд╣реИ ред рдорди рдо& рд░рд╛рдо рдмрдЧрд▓ рдо& рдЫреБрд░ рдХ рд╕Wрдпрддрд╛ рдХреЛ рд╣рд░ рдкрд▓ рдЬрд╛рдВрдЪрд╛-рдкрд░рдЦрд╛ рдЬрд╛ рд╕рдХрддрд╛ рд╣реИ ред рджреЗ рдЦрд╛ рдпреЗ рдЬрд╛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ !рдХ рдЬреЛ рд▓реЛрдЧ рджрд╣реЗ рдЬ рдХреЗ `рдЦрд▓рд╛рдл рд╢реЛрд▓реЗ рдЙрдЧрд▓рддреЗ рдирдЬрд░ рдЖрддреЗ рд╣реИ рд╡рд╣ рд▓реЛрдЧ рджрд╣реЗ рдЬ рджрд╛рдирд╡ рдХреЛ рднреА рдкреЛрд╕ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ред рддрднреА рддреЛ рдирд░ Aрдкрд╢рд╛рдЪ JрдкреА рджрд╣реЗ рдЬ рдХрд╛ рджрд╣рди рднрд╛рд░рддреАрдп рдк9рд░рд╡реЗрд╢ рдХреЗ 21рд╡реАрдВ рд╕рдж рдХреЗ рдпреБрдЧ рдо& рднреА рдирд╣ рдВ рд╣реЛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ рдЬрдм!рдХ рдирд░-рдирд╛рд░ рдПрдХ рд╕рдорд╛рди рдХреЗ рдирд╛рд░реЗ рд▓рдЧрд╛рддреЗ рдЖрдЬрд╛рдж рдХреЗ рдХрдИ рджрд╢рдХ 7рдмрдд рдЪрдХ реБ реЗ рд╣реИ рдФрд░ рдорд╛рдирд╡ Aрд╡рдХрд╛рд╕ рдХреЗ рддреЛ рдпреБрдЧ 7рдмрдд рдЬрд╛рдиреЗ рдХреЗ рдмрд╛рдж рднреА рд▓реЬ!рдХрдпрд╛ рд╡рд░рджрд╛рди рдХ рдЬрдЧрд╣ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рдХрд╣ рдЬрд╛ рд░рд╣ рд╣реИ ред рд╡рддOрдорд╛рди рд╕рдордп рдорд╛рдирд╡ Aрд╡рдХрд╛рд╕
рджреЛ рд╕рдмрд╕реЗ рдмреЬрд╛ рд╣=рдердпрд╛рд░ рд░рд╛рдЬрдиреИ,рддрдХ рд╕Wрддрд╛ рд╣реИ рдкрд░ рддреБ рджAреВ рд╖рдд рд╣реЛ рдЪрд▓
рд╣реИ ред J рдврд╡рд╛рдж рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ рд╕Wрддрд╛ рд╕реЗ рд╣рд╛рде 6рдорд▓рд╛ рдЪрдХ реБ рд╣реИ рд┐рдЬрд╕рдХ рд╡рдЬрд╣ рд╕реЗ рд╕рдорд╛рди Aрд╡рдХрд╛рд╕ рдФрд░ рднрд╛рд░рддреАрдп рдк9рд░рд╡реЗрд╢ рдореЗ рдорд╛рдирд╡реАрдп рд╕рдорд╛рдирддрд╛ рдХреЛ рдЖрдХрд╛рд░ рдирд╣ рдВ 6рдорд▓ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рдЗрд╕ рдХреБрдЪ# рдХрд╛ 6рд╢рдХрд░ рдЖрдо рд╣рд╛6рд╢рдпреЗ рдХрд╛ рдЖрджрдореА рддреЛ рд╣реИ рд╣ рд▓реЬ!рдХрдпрд╛ рднреА рд╣реЛ рд░рд╣ рд╣реИ ред рд┐рдЬрд╕рдХ рд╡рдЬрд╣ рд╕реЗ рдЙ рд╣реЗ рдХрдИ рдорд┐реБ GрдХрд▓ рдХрд╛ рд╕рд╛рдордирд╛ рдХрд░рдирд╛ рдкреЬрддрд╛ рд╣реИ рдФрд░ рдЕрди=рдЧрдирдд рд▓рдб!рдХрдпрд╛рдВ !рдХрд╕реА рди !рдХрд╕реА Jрдк !рдХрд╕реА рди !рдХрд╕реА J рдврд╡рд╛рдж рдмрд░реБ рд╛рдИ рдХ рдм6рд▓ рдЪрдв рдЬрд╛рддреА рд╣реИ ред рдХреБрдЫ рдвE,рддx рдирд╛рд░ рд╕рд┐wрд╕рдпрдд& рддрд░0рдХ рдХреЗ рдЖрд╕рдорд╛рди рдкрд░ Aрд╡рд░рд╛рд┐рдЬрдд рд╣реЛрдХрд░ J рдврд╡рд╛ рджрддрд╛ рдХреЛ 6рд╕рд░ рдЭрдХ реБ рд╛рдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдмрд╛Pрдп рдХрд░ 6рд╕B рдХрд░ рд░рд╣ рд╣реИ !рдХ рд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рдирд╣ рдВ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ ред рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ
J рдврд╡рд╛ рджрддрд╛
рд╕рднреА
рдмреБрд░рд╛рдИрдп
рдХ
рдЬреЬ
рд╣реИ -рдЪрд╛рд╣реЗ
рд╡рд╣
рдЬрд╛,рддрд╡рд╛рдж
рдХ
рдмреБрд░рд╛рдИ
рд╣реЛ,рднреВ6рдорд╣ рдирддрд╛,рдж9рд░uрддрд╛,рдмрд╛рд▓ рдордЬрджрд░реВ Eрдерд╛ рдШрд░реЗ рд▓реВ рд╣рдВрд╕рд╛,рдХреБ рд┐zрдЯ-рдпреМрдирд╛рдЪрд╛рд░ рдорд╛рдирд╡рддрд╛ рдкрд░ Eрд╣рд╛рд░ рдХ рдпрд╛рднреВ реНрд░рдг рд╣Wрдпрд╛ рд╣реЛ рдЕрдерд╡рд╛ рдирд░ Aрдкрд╢рд╛рдЪ рджрд╣реЗ рдЬ рдХрд╛ рдЖрддрдВрдХред 21рд╡реА рд╕рдж рдХреЗ рдЗрд╕ рдпрдЧ реБ рдо& рд╕рднреА рдмреБрд░рд╛рдИрдп рд╕реЗ рдЫреБрдЯрдХрд╛рд░рд╛ 6рдорд▓ рд╕рдХрддрд╛ рд╣реИ рдкрд░ рддреБ рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ рдПрд╡рдВ рд░рд╛рдЬрдиреИ,рддрдХ рд╕Wрддрд╛ рдХрд╛ рд╕реБрдЦрднреЛрдЧ рд░рд╣реЗ рд▓реЛрдЧ рдИрдорд╛рдирджрд╛рд░ рд╕реЗ рдЕрдкрдиреЗ рджрд╛,рдпWрд╡ рдХрд╛ ,рдирд╡Oрд╣рди рднрд╛рд░рддреАрдп рд╕рдорд╛рдЬ рдПрд╡рдВ рджреЗ рд╢ рдХреЗ рд╣рддрд╛рдеO рдХрд░& рддрдм рдкрд░ рддреБ рдРрд╕рд╛ рд╣реЛ рдирд╣ рдВ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ рдПрд╡рдВ рд░рд╛рдЬрдиреИ,рддрдХ рд╕Wрддрд╛ рдХреЗ рдХреЗ u 7рдм рджрдУ реБ рдВ рдХреЛ рд╕рд╡OEрдердо Fрд╡ рд╣рдд рд╕реЗ рдЙрдкрд░ рдЙрдардХрд░ рд╕рд╛рдордВрдЬFрдп 7рдмрдард╛рдХрд░ рдПрдХрдордд рд╣реЛрдХрд░ рдмрд╛рд▓рдХ рдХреЗ рдЬ рдо рд╕реЗ рд▓реЗрдХрд░ рдЪрд╛рд╣реЗ рд▓реЬрдХрд╛ рд╣реЛ рдпрд╛ рд▓реЬрдХ 6рд╢)рд╛ ,рдЦрдж реБ рдкреИрд░ рдкрд░ рдЦреЬрд╛ рд╣реЛрдиреЗ рд▓рд╛рдпрдХ рдмрдирд╛рдиреЗ рдХреЗ рд╕рд╛рде Fрд╡рдзрдо1 Aрд╡рд╡рд╛рд╣ рдХ sрдпрд╡Fрдерд╛ рдХреЛ рд╕рд░рдХрд╛рд░ рдХреЛ рдЕрдкрдиреЗ рд╣рд╛рде рдореЗтЧМреЗтЧМрдВ рд▓реЗрдирд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ рдФрд░ рднрд╛рд░рддреАрдп рд╕рдорд╛рдЬ рдХреЛ J рдврд╡рд╛рдж рднрд╛рд╡рдирд╛рдУрдВ рдХрд╛ рдк9рд░Wрдпрд╛рдЧ рдХрд░ рдЕрдкрдиреА рд╕рд╣рдо,рдд рджреЗ рдирд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ред рджреЗ рд╢ рдо& рдПрдХ рд╕рдорд╛рди рдХрд╛рдиреВрди рд▓рд╛рдЧреВ рд╣реЛред рджреЛ рд╕реЗ рдЕ=рдзрдХ рд╕ рддрд╛рди
рдкрд░ рдкреВрд░ рддрд░рд╣ рд░реЛрдХ
рд▓рдЧреЗ,рдЗрд╕рд╕реЗ рдЬрдирд╕рдВwрдпрд╛ ,рдирдп {рдг рдкрд░ рднреА рд░реЛрдХ рд▓рдЧреЗрдЧреАред рдЦреИрд░ рджреЗ рд╢ рдХ рдЕ=рдзрдХ рдЬрдирд╕рдВwрдпрд╛ рдХрд╛ рдлрд╛рдпрджрд╛ рддреЛ рдЙрдард╛рдпрд╛ рдЬрд╛ рд╕рдХрддрд╛ рд╣реИ рдкрд░ рддреБ рдЗрд╕ рдмрд╛рд╡Y рдЙ=рдЪрдд Eрдм рдзрди рд╣реЛ рдФрд░ рднреА рдЕрдиреЗрдХ рдлрд╛рдпрджреЗ рд╣реЛрдЧреЗ рдмрд╣реБрдзрдо1 рд╕Yрднрд╛рд╡рдирд╛ рдХреЛ рдмрд▓ 6рдорд▓реЗрдЧрд╛, Fрд╡рдзрдо1 рд╕рдорд╛рдирддрд╛ рдХрд╛ рд╕рд╛Dрд╛ рдп Fрдерд╛Aрдкрдд рд╣реЛрдЧрд╛,рд╕ рджрдп рдкреБрд░рд╛рдиреА рдЬрд╛рддреАрдп рднреЗрджрднрд╛рд╡ рдЦWрдо рд╣реЛрдЧрд╛ рдФрд░ рд╕рднреА рдХреЛ рд╕рдорд╛рди Aрд╡рдХрд╛рд╕ рдХреЗ рдореМрдХреЗ 6рдорд▓реЗрдЧреЗ рдФрд░ рд░рд╛z}рдзрдоO рдХреЗ рд╕Yрднрд╛рд╡ рдореЗ рдЕ6рднрд╡AреГ B рд╣реЛрдЧреАред рд╕рдмрд╕реЗ рдмреЬрд╛ рдлрд╛рдпрджрд╛ рддреЛ рдпреЗ рд╣реЛрдЧрд╛ !рдХ рдХ рдпрд╛ рдмреЛрдЭ рдирд╣ рдВ рд╡рд░рджрд╛рди рд╡рд╣ рд▓реЛрдЧ рдорд╛рдирдиреЗ рд▓рдЧреЗ рдЬреЛ рд▓реЛрдЧ рдмреЛрдЭ рд╕рдордЭ рд░рд╣реЗ рдереЗ, рд╕рд╛рде рд╣ ,рдирд░ рддрд░ рдШрдЯ рд░рд╣реЗ рдирд╛рд░ E,рддрд╢рддрддрд╛ рдкрд░ Aрд╡рд░рд╛рдо рд▓рдЧ рд╕рдХреЗрдЧрд╛ рдкрд░ рддреБ J рдврд╡рд╛ рджрддрд╛ рдХреЗ рдЪ#sрдпреВрд╣ рдо& рдлрдВрд╕реЗ Fрд╡рдзрдо1-рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ- рдорд╛рдирд╡реАрдп рдЙWрдерд╛рди рдПрд╡рдВ рдмрд╣реБрдзрдо1 рд╕Yрднрд╛рд╡рдирд╛ рдХреЛ рд░рд╛рдЬрдиреИ,рддрдХ рд╕Wрддрд╛ рдХреЛ рдореБрдЦреМрдЯреЗ рд╕реЗ рдмрд╛рд╣рд░ ,рдирдХрд▓ рдЕрдкрдиреЗ рдкрд╛рд▓реЗ рдо& рд▓рд╛рдирд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ред рдЕ рдн рдпрд┐ рдд рдХ рдЖрдЬрд╛рдж рд╣реИ ,рдо рднреА рдЗрд╕рдХрд╛ рд╕рджрдк реБ рдпреЛрдЧ рдХрд░рддреЗ рд╣реБрдП рджреЛ $рд╡рдЪрд╛рд░рдгреАрдп рдо( реБ рджреЗ рд╕рдорд╛рдЬ рдПрд╡рдВ рд░рд╛рдЬрдиреИ*рддрдХ рд╕+рддрд╛ рдХреЗ рд╕рдорд╛рдиреЗ рд░рдЦрддрд╛ рд╣реВрдВ -рдкрд╣рд▓рд╛ -рд╡рдзрдо/ $рд╡рд╡рд╛рд╣ рдХреЛ рд╢реИ12рдгрдХ рдпреЛ3рдпрддрд╛рдирд╕ реБ рд╛рд░ рдп4 рдирд╣ рдВ рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 57
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди -рд╡рдд56рддрд╛ рдПрд╡рдВ рдорд╛5рдпрддрд╛ рджрд╛рди рдХрд░рдиреА рдЪрд╛8рд╣реЗ рдпреЗ ? рджрд╕ реВ рд░рд╛- рд╢1рд╛ рдПрд╡рдВ $рд╡рд╡рд╛рд╣ рдХрд╛ рдЦрдЪ< рд╕рд░рдХрд╛рд░ (рд╡рд╛рд░рд╛ рдп4 рдирд╣ рдВ рд╡рд╣рди =рдХрдпрд╛ рдЬрд╛рдирд╛ рдЪрд╛8рд╣рдпреЗред рдп8рдж рджреЛрди4 рдореБ(рдж4 рдкрд░ рд╕рд░рдХрд╛рд░ *рди>рдк1рддрд╛ рдкреВрд╡рдХ < рднрд╛рд░рддреАрдп рд╕рдорд╛рдЬ рдХреЗ 8рд╣рдд рдо? *рдирдг<рд▓ рд▓реЗ рддреЛ рдпрдХ рдирди рдпрд╣ рдлреИрд╕рд▓рд╛ Aрд╛рд┐5рддрдХрд╛рд░ рд╣реЛрдЧрд╛ рдФрд░
$рд╡Cрд╡ рд╕рдореБрджрд╛рдп рдХреЗ
рд▓рдпреЗ рдЕрдиреБрдХрд░рдгреАрдп рднреАред рдп8рдж рд╕рд░рдХрд╛рд░ рдЗрди рдореБ(рджреЛ рдХреЛ рдЕрдорд▓ рдЬрд╛рдорд╛ рдкрд╣рдирд╛ рджреЗ рддреА рд╣реИ рддреЛ рдорд╛рдВ-рдмрд╛рдк рдХ рдмреЗрдЯ рдХреЗ рдЬ5рдо рдХреЗ рд╕рд╛рде $рд╡рд╡рд╛рд╣ рдХ GрдЪ5рддрд╛ рдХреЗ рдмрд╛рджрд▓ рдЫрдВ рдЯ рдЬрд╛рдпреЗрдЧреЗред рдорд╛рдВ рдмрд╛рдк рдХреЛ рд╕рдм-рд╕реЗ рдЕGрдзрдХ рдбрд░рд╛рд╡рдиреА GрдЪ5рддрд╛ рдмреЗрдЯ рдХреЗ Iрдпрд╛рд╣ рдХ рд╣реЛрддреА рд╣реИ рдп4=рдХ рд╕рдорд╛рдЬ рдо? рдШреБрд╕рдкреИрда рдХрд░ рдЪрдХ реБ рд╛ рджрд╣реЗ рдЬ рджрд╛рдирд╡ рдлреБрдлрдХрд╛рд░рддрд╛ рд░рд╣рддрд╛ рд╣реИ ред рдЗрд╕ рдирд░$рдкрд╢рд╛рдЪ рд╕реЗ рд╕рджрд╛ рдХреЗ рд▓рдП рдлреБрд╕<рдд рд▓реЬ=рдХрдп4 рдХреЛ рдЙреВрдВ рдЪреА рдЙреЬрд╛рди рднрд░рдиреЗ рдо? рдорджрджрдЧрд╛рд░ рд╕рд╛Mрдмрдд рд╣реЛрдЧреАред рд▓реЬ=рдХрдп4 рдХреЗ рдкрд░рд╡Nрд░рд╢ рдо? рддреЛ рд▓реЬрдХреЗ рд╕реЗ рдЕGрдзрдХ рдЦрдЪ< рдирд╣ рдВ рд╣реЛрддреЗ рд▓реЗ=рдХрди рдмрдв реВ реЗ рд╕рдорд╛рдЬ рдо? рджрд╣реЗ рдЬ рдХ рджрд╣рд╛реЬ рд▓реЬрдХ рдХреЗ рдорд╛рдВ-рдмрд╛рдк рдХреЗ рдкреИрд░ рддрд▓реЗ
рдХ рдЬрдореАрди *рдШрд╕рдХрд╛ рджреЗ рддреА рд╣реИ рдЬреЛ рд╡рд╛-рддрд╡ рдо? рд╕рд░рдХрд╛рд░
рдХреЗ рд▓рдпреЗ рднреА GрдЪ5рддрд╛ рдХрд╛ $рд╡рд╖рдп рд╣реЛрдирд╛ рдЪрд╛8рд╣рдпреЗ рддрдерд╛ рдЖрдзреА рдЖрдмрд╛рдж рдХреЗ 8рд╣рддрд╛рде< рдиреА*рддрдп4 рдХрд╛рдп<рдпреЛрдЬрдирд╛рдУрдВ рдПрд╡рдВ рдХRрдпрд╛рдгрдХрд╛рд░ рдиреА*рддрдп4 рдХреЛ рд╕рдж реБ рд░реВ рдЧрд╛реНрд░рдореАрдг -рддрд░ рддрдХ рдкрд╣реБрдВрдЪрд╛рдиреЗ рдХреЗ рдпрд╛рд╕ рд╕рд░рдХрд╛рд░ (рд╡рд╛рд░рд╛ =рдХрдпреЗ рдЬрд╛рдиреЗ рдЪрд╛8рд╣рдпреЗред рдЖрдзреА рдЖрдмрд╛рдж рдХреЗ рдХRрдпрд╛рдгрд╛рде< рдиреА*рддрдпрд╛рдВ рдЕрдкрдиреЗ рджреЗ рд╢ рдо? рднреА рд▓рд╛рдЧреВ рд╣реИ рдкрд░5рддреБ рдЙрдирдХрд╛ рдЪрд╛рд░ рд╕рд╛рд░ рдпрдкрд╛рдХ рд╕ реНрддрд░ рдкрд░ рдирд╣ рдВ рд╣реБрдЖ рд╣реИ рд┐рдЬрд╕рдХ рд╡рдЬрд╣ рд╕реЗ рднреВ реНрд░рдг рд╣+рдпрд╛ рджрд╣реЗ рдЬ-рд╣+рдпрд╛ рдЖ+рдорд╣+рдпрд╛ рдФрд░ рдмреЗрдЯ рдмреЛрдЭ рд╣реИ ,рдмреЗрдЯ рдЬ5рдо рдкрд░ рдорд╛рддрдо рдЬреИрд╕реА рд┐-рде*рддрдпрд╛рдВ рдЖ8рдж рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ рдмреБрд░рд╛рдИрдпрд╛рдВ рдЕрдкрдиреЗ рдпреМрд╡рдирд╛рд╡-рдерд╛ рдо? 21рд╡реАрдВ рд╕рдж рдХреЗ рдЗрд╕ рдпрдЧ реБ рдо? рднреА рд╣реИ рдЬреЛ рд╕Wрдп рд╕рдорд╛рдЬ рдХреЗ рдФрд░ рд░рд╛>X рдХреЗ рд▓рдпреЗ GрдЪ5рддрд╛ рдХрд╛ $рд╡рд╖рдп рд╣реИ ред рдореЗрд░реЗ (рд╡рд╛рд░рд╛ рдЕ рдн рдпрд┐ рдд рдХ -рд╡рдд56рддрд╛ рдХреЗ рдЕ5рдд<рдЧрдд реН рдЧрдпреЗ рдЙрдард╛рдпреЗ рджреЛрдиреЛ рдо( реБ рджреЗ рдХ8рдарди рддреЛ рд▓рдЧрддреЗ рд╣реИ рдкрд░5рддреБ рдЕрд╕рдо реНрднрд╡ рдирд╣ рдВ рд╣реИ ред рд╢1рд╛ рдПрд╡рдВ $рд╡рд╡рд╛рд╣ рдЦрдЪ< рдХрд╛ рднрд╛рд░ рд╕рд░рдХрд╛рд░ рдЙрдард╛ рд▓реЗ рддреЛ рднреВ реНрд░рдгрд╣+рдпрд╛,рджрд╣реЗ рдЬ рджрд╛рдирд╡ рдХрд╛ рджрд╣рди рдЕрд╡Cрдп рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗрдЧрд╛ рдФрд░ $рд╡рд╖рдорддрд╛рд╡рд╛рдж рдХрд╛ рд╕8рджрдп4 рдкреБрд░рд╛рдирд╛ рджрд╛рдЧ рднрд╛рд░рддреАрдп рд╕рдорд╛рдЬ рдХреЗ рдЪреЗрд╣рд░реЗ рд╕реЗ рдзрд▓ реБ рдЬрд╛рдпреЗрдЧрд╛,-рд╡рдзрдо/ рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ рд╕рдорд╛рдирддрд╛ рдХреЗ рдирдпреЗ рдпреБрдЧ рдХ рд╢реБYрдЖрдд рдХреЗ рд╕рд╛рде рдмрд╣реБрдзрдо/ рд╕(рднрд╛рд╡рдирд╛ рднреА рдХреБрд╕реБ рдордд рд╣реЛ рдЙрдареЗ рдЧреАред рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ рд╕рдВ-рдерд╛рдУрдВ рдФрд░ рд╕рд░рдХрд╛рд░ рдХреЛ рдЗрди рдореБ(рджреЛ рдкрд░ рдЕрд╡Cрдп $рд╡рдЪрд╛рд░ рдХрд░рдирд╛ рдЪрд╛8рд╣рдпреЗред рдп8рдж рдЗрди рдореБ(рджреЛ рд╕рдХрд╛рд░рд╛+рдордХ рдкрд╣рд▓ рдХ рдЧрдпреА рддреЛ рднрд╛рд░рддреАрдп рд╕рдорд╛рдЬ рдо? рд▓реЬрдХ рдХреЗ рдЬ5рдо рдкрд░ рдорд╛рддрдо рдордирд╛рдиреЗ рдХ рдкрд░Zрдкрд░рд╛ рдкрд░ рдмрдВ8рджрд╢ рд▓рдЧ рдЬрд╛рдпреЗрдЧреАред рд╡рдВрд╢ рдореЛрд╣ рдХрд╛ рдШрд░ рдХрд╛ рдЪрдХ реБ рд╛ рд┐рдЬ5рди рднреА рд░рд╛-рддреЗ рд╕реЗ рд╣рдЯ рдЬрд╛рдпреЗрдЧрд╛ред рджреЗ рд╣рдЬ рджрд╛рдирд╡ рдХреЗ рдЖрддрдВрдХ рд╕реЗ рдмреЗрдореМрдд рд▓реЬ=рдХрдп4 рдХреЛ рдорд░рдиреЗ рдХреЗ рд▓рдпреЗ $рд╡рд╡рд╢ рдирд╣ рдВ рд╣реЛрдирд╛ рдкреЬреЗрдЧрд╛редрд▓реЬ=рдХрдп4 рдХреЗ Iрдпрд╛рд╣ рдХ рдмрд╣реБрдд рдмреЬреА GрдЪ5рддрд╛ рдХрд╛ рдмреЛрдЭ рдорд╛рдВ рдмрд╛рдк рдХ рдЫрд╛рддреА рд╕реЗ рдЙрддрд░ рдЬрд╛рдпреЗрдЧрд╛ рдЬреЛ рдореМрдд рдПрд╡рдВ рдЖ+рдорд╣+рдпрд╛ рдХрд╛ рдХрд╛рд░рдг рднреА рд╕рд╛Mрдмрдд рд╣реЛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рдп8рдж рд╕рд░рдХрд╛рд░ рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ рд╕рдВ-рдерд╛рдУ? рд╕реЗ $рд╡рдорд╢< рдХрд░ рд╢1рд╛ рдПрд╡рдВ $рд╡рд╡рд╛рд╣ рдХреЗ рд┐рдЬZрдореЗрджрд╛рд░ рдЦреБрдж рдЙрдард╛рдиреЗ рдХреЛ рддреИрдпрд╛рд░ рд╣реЛ рдЬрд╛рддреА рд╣реИ рддреЛ рд▓реЬ=рдХрдпрд╛рдВ рдорд╛рдВ-рдмрд╛рдк рдХреЗ рд▓рдпреЗ
рдЕ рднрд╢рд╛рдк рдирд╣ рдВ рд╡рд░рджрд╛рди рд▓рдЧрдиреЗ рд▓рдЧреЗрдЧреА рдФрд░ ,рд╕рдорд╛рдЬ рдПрд╡рдВ рд░рд╛>X рдХреЗ $рд╡рдХрд╛рд╕
рдХ \рд┐>рдЯ рд╕реЗ рдореАрд▓ рдХрд╛ рдк+рдерд░ рд╕рд╛Mрдмрдд рд╣реЛрдЧреА рдмрд╢рдд] рд╕рд░рдХрд╛рд░ рдФрд░ рд╕рдорд╛рдЬ $рд╡рдЪрд╛рд░ рдХрд░ =Aрдпрд╛рд┐5рд╡рдд рдХрд░? рддрдм рдирд╛ред рд▓рдЧрднрдЧ рдПрдХ рдШ^рдЯрд╛ рд▓рдЧрд╛рддрд╛рд░ рдмреЛрд▓рдиреЗ рдХреЗ рдмрд╛рдж рд╡рд╣ YрдХрд╛ рдФрд░ рдХрд╣рд╛рдВ рдорд╛рдВрддрд╛рдУрдВ рдмрд╣рди4 рд╣рдо рдЖрдкрд╕реЗ рдХрд╕рдо рдЪрд╛рд╣рддреЗ рд╣реИ ,рдкрд┐Iрд▓рдХ рдиреЗ рдПрдХ -рд╡рд░ рдо? рдХрд╣рд╛ рд╣рдо рддреИрдпрд╛рд░ рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди рдиреЗ рдХрд╣рд╛рдВ рдореЗрд░реЗ рд╕рд╛рде рджреЛрд╣рд░рд╛рдУрдВ, рдХрд╕рдо рд╣реИ рдм рд▓рд╣рд╛рд░ рддреБZрд╣рд╛рд░ рдмреЗ8рдЯрдпрд╛рдВ рдЪрдорди рдлреБрд▓рд╡рд╛рд░ рд╣реИ рд╣рдорд╛рд░ рдирд╛ рд╣реЛрдЧреА _реВрдг рд╣+рдпрд╛ рдирд╛ рджреЗ рд╣рдЬ рдХ рдорд╛рдВрдЧ, рдореМрдХреЗ рдмрд░рд╛рдмрд░,рдЪрдвреЗ рдЧреА рдЙ`рдЪ рд╢1рд╛ рдХ рдУрд╕рд╛рд░
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 58
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рд╕рдкрди4 рдХреЗ рдмреАрдЪ рдирд╛ рдЫрд╛рддреА рддрд╛рдиреЗрдЧреА рдХреЛрдИ рдХрдЯрд╛рд░ рдирд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ рдмреЗрдЯ -рдмреЗрдЯрд╛ рдо? рднреЗрдж рджреЛрдиреЛ рдФрд▓рд╛рдж рд╣рдорд╛рд░ рдХрд╕рдо
рд╣реИ
рдм рд▓рд╣рд╛рд░
рддреБZрд╣рд╛рд░
рдмреЗ8рдЯрдпрд╛рдВ
рдЪрдорди,
рдлреБрд▓рд╡рд╛рд░
рд╣реИ
рд╣рдорд╛рд░ рдмрд╛6рд▓рдХрд╛ рд╕рдВрд░)рдг 0рд▓рдм Yрд╡рд╛рд░рд╛ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЛ EрддреАрдХ =рдЪрди реНрд╣ рднреЗрдЯ !рдХрдпрд╛ рдЧрдпрд╛ред рд╡рд╣ Eрд╕ рди=рдЪрдд рдШрд░ рд╡рд╛рдкрд╕ рдЖрдпрд╛ред рджрдордп рддреА рд╣рд╛рде рдХреЗ рдкрдВрдЦреЗ рд╕реЗ рд╣рд╡рд╛ рдХрд░рддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓ рдХреИрд╕рд╛ рд░рд╣рд╛ рднрд╛рд╖рдгред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рддрдо реБ рдЬреИрд╕реЗ рд╡рд░рджрд╛рди рднрдЧрд╡рд╛рди рджреЗ рджреЗ рддреЛ рд╕рдм рдХреБрдЫ рдЕQрдЫрд╛ рд╣реЛ рдЬрд╛рддрд╛ рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рдмреЗ рдЯрдпрд╛ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рдирд╣ рдВ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ рдХрд╛ рдо { рдХрд╛рди рдо& рдлрдВреВ рдХ рджрдпреЗ рдирд╛ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдХрд╕рдо рднреА рд▓реЗ 6рд▓рдпрд╛ред рджрдордпрдирддреА-рдпреЗ рд▓реЛ рдПрдХ рдФрд░ рд╡рд░рджрд╛рди66666рдХрд▓ 7рдм рдЯрдпрд╛ рд╡рд░рджрд╛рди рдХреЛ рд▓реЗрдХрд░ рдИрдирд╛рдо рд▓реЗрдиреЗ рдЬрд╛рдирд╛ рд╣реИ редрдШрдмрд░рд╛рдУ рдирд╣ рдВ рдХрд▓ рд╕dрдбреЗ рд╣реИ ред рдмрд╛рдВрд╕ рдХреЛ рд╕рдлрд╛рдИ рджреЗ рдиреЗ рдХ рдЬJрд░рдд рдирд╣ рдВ рдкреЬреЗрдЧреАред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдорд╛рд▓рдо реВ рд╣реИ ред рдЧреМрд░рд╛рд┐ рд╡рдд рд╣реЛрдиреЗ рдХреЗ рджрди рд╢J реБ рд╣реЛ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рд░реЛрд╢рдиреА =рдЪ{ E,рддрдпреЛ=рдЧрддрд╛ рдо& Eрдердо рдЖрдпреА рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╣рд░ рд░реЗ рд╕ рдо& рдореЗрд░ рд░реЛрд╢рдиреА Eрдердо рдЖрдпреЗрдЧреАред рдЪрд▓реЛ рдЦрд╛рдирд╛ `рдЦрд▓рд╛рдУ рдХрд▓ рд╕?рдорд╛,рдирдд рд╣реЛрдирд╛ рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рдЖрдкрдХреЛ рдирд╣ рдВ рд╡рд░рджрд╛рди рдХреЛред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╡рд░рджрд╛рди !рдХрд╕рдХ рд╣реИ ,рд╣рдорд╛рд░ рд╣реИ ред 7рдм рдЯрдпрд╛ рдХреЗ рд╕рд╛рде рдкрд╣рд▓ рд▓рд╛рдИрди рдо& рдмреИрдареВрдВрдЧрд╛ рд╣реИ рдирд╛ рд╕?рдорд╛рди рдХ рдмрд╛рддред рдЗрд╕рд╕реЗ рдмреЬрд╛ рд╕?рдорд╛рди рдФрд░ 0рдпрд╛ рд╣реЛрдЧрд╛, рд╢рд╣рд░ рдХреЗ рдмреЬреЗ рд▓реЛрдЧ рдХреЗ рд╕рд╛рде рд╡рд╣ рднреА рдкрд╣рд▓ рдХрддрд╛рд░ рдо& рдмреИрдардиреЗ рдХрд╛ рдо┬ДрдХрд╛ 6рдорд▓реЗрдЧрд╛ред рдХрд╣рддреЗ рд╣реБрдП рдЧреБрд▓рд╢рди рдЪYрджрд░ рддрд╛рдирдХрд░ рд╕реЛ рдЧрдпрд╛ред рдмрд╛рд░рд╣ рдЕрдордо реВ рди рд░Aрд╡рд╡рд╛рд░ рдЫреБbрдЯ рдХрд╛ рджрди рд╣реЛрдиреЗ рдХреЗ рдХрд╛рд░рдг рд▓реЛрдЧ рджреЗрд░ рд╕реЗ рдЙрдарддреЗ рд╣реИ рдкрд░ рдЧрд▓ реБ рд╢рди ,рдирдпрдо рдХрд╛ рдк0рдХрд╛ рдерд╛ рд╕dрдбреЗ рд╣реЛ рдпрд╛ рдоdрдбреЗ рд░реЛрдЬ рд╕реВрд░рдЬ рдЙрдЧрдиреЗ рд╕реЗ рдкрд╣рд▓реЗ рдЙрда рдЬрд╛рддрд╛ рдерд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди рд╕рдордп рдкрд░ рдЙрдард╛ ,рдирдд-рдХрдоO рдХрд░ рдирд╣рд╛рдпрд╛-рдзреЛрдпрд╛,рдкреВрдЬрд╛-рдз реНрдпрд╛рди рдкрд░ рдмреИрдардиреЗ рдХреЗ рдкрд╣рд▓реЗ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рдЬрдЧрд╛рдХрд░ рддреИрдпрд╛рд░ рд╣реЛрдиреЗ рдХреЛ рдХрд╣рдХрд░ рдкреВрдЬрд╛ Pрдпрд╛рди рдХрд░рдиреЗ рдмреИрда рдЧрдпрд╛ред рдкрдЬ реВ рд╛-Pрдпрд╛рди рдХрд░рдХреЗ рдЙрдард╛ рддреЛ рдиреМ рдмрдЬ рд░рд╣реЗ рдереЗред рд░реЛрд╢рдиреА рднреА рддреИрдпрд╛рд░ рдереАред рджрдордп рддреА рдкрд╣рд▓реЗ рд╕реЗ рдирд╛Gрддрд╛ рддреИрдпрд╛рд░ рдХрд░ рд░рдЦреА рдереАредрд╡рд╣ рдмреЛрд▓ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рдкрд╛рдкрд╛ рдирд╛тЧМрд╛Gрддрд╛ рджреЗ рджрдВ редреВ рд╡рд╣ рдЗрдВрдХрд╛рд░ рдо& 6рд╕рд░ рд╣рд▓рд╛рдХрд░ рдЦрдж реБ рддреИрдпрд╛рд░ рдо& рдЬреБрдЯ рдЧрдпрд╛ред рдЖрдзрд╛ рдШdрдЯреЗ рдХреЗ рдмрд╛рдж рд╡рд╣ рдЯреЗ рдмрд▓ рдкрд░ рдмреИрдарддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓рд╛ рд░реЛрд╢рдиреА рдХрд╛ рдорд╛рдВ рдЕрдм рджреЗ рджреЛ рдирд╛Gрддрд╛ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рд╕рдордпред рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рднреА рдирд╛Gрддрд╛ рдХрд░реЛ рджреЛред рдЖрдиреЗ рдо& рджреЗ рд░ рд╣реЛ рд╕рдХрддреА рд╣реИ ред рдЖрдпреЛрдЬрдХ рд╕рдордп рд╕реЗ рдкрд╣рд▓реЗ рддреЛ рдмреБрд▓рд╛ рд▓реЗрддреЗ рд╣реИ рдкрд░ рдХрд╛рдпO#рдо рдШdрдЯ рдмрд╛рдж рд╢реБJ рд╣реЛрддрд╛ рд╣реИ ред рд╡рд╣рд╛рдВ рд▓рдВрдЪ рдХрд╛ рдЗ рддрдЬрд╛рдо рддреЛ рд╣реЛрдЧрд╛ рдирд╣ рдВред рдмрд╣реБрдд рд╣реЛ рдЧрдпреА рддреЛ рдЪрд╛рдп рдХ sрдпрд╡Fрдерд╛ рд╣реЛрдЧреАред рд╕рд░рдХрд╛рд░ рдХрд╛рдпO#рдо рд╣реИ рдирд╛ред рджрдордп рддреА-рдХрдореА рдЕрднреА рд╕реЗ ,рдирдХрд╛рд▓рдиреЗ рд▓рдЧреЗред рдЕрд░реЗ рдирд╛Gрддрд╛ рдХрд░реЛ рдФрд░ рдЬрд╛рдУред рд╡рд╣рд╛рдВ рдЬрд╛рдХрд░ рджреЗ рдЦрдиреЗ рдкрд░ рдорд╛рд▓реВрдо рд╣реЛрдЧрд╛ !рдХрдпрд╛ 0рдпрд╛ sрдпрд╡Fрдерд╛ рд╣реИ ред рд╡реИрд╕реЗ рддреБрдо рд▓рдВрдЪ рдХрд░рдиреЗ рдЬрд╛ рдирд╣ рдВ рд░рд╣реЗ рд╣реЛредрдШрд░ рдЖрдХрд░ рд▓рдВрдЪ рдХрд░рдирд╛,рджрд╛рд▓ рдмрд╛рдлрд▓реЗ рдмрдирд╛рдХрд░ рд░рдЦрддреА рд╣реВрдВред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╣рд╛рдБ рдпрд╛рд░ рдоS рддреЛ рднрд▓ реВ рд╣ рдЧрдпрд╛ рдерд╛ !рдХ рдЖрдЬ рддреБрдо рджрд╛рд▓ рдмрд╛рдлрд▓реЗ рдХреЗ рд╕рд╛рде рдЪрд░реВ рдорд╛ рднреА рдмрдирд╛рдиреЗ рд╡рд╛рд▓ рд╣реЛред рдЕрдЧрд░ рд▓рдВрдЪ рдХ sрдпрд╡Fрдерд╛ рднреА рд╣реЛрдЧреА рддрдм рднреА рдирд╣ рдВ рд▓рдВрдЪ рдХJрдВрдЧрд╛ рдШрд░ рдЖрдХрд░ рдмQрдЪ рдХреЗ рд╕рд╛рде рд▓рдВрдЪ рдХJрдВрдЧрд╛ред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 59
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान रोशनी-पापा चलो भी। पौने दस बज गया। गुलशन-बेटा सरकार कायO#म है vयारह बजे के बाद शुJ होगा। रोशनी- पापा हम& तो समय से पहुंचना चा हये। चलो कहकर गुलशन उठा Fकूटर ,नकाला और !कक मारने लगा Fकूटर था !क FटाOट होने का नाम ह नह ं ले रहा था। गुलशन पसीने -पसीने हो गया वह पसीना पोछकर जय बजरं ग ब6ल का नाम लेकर !कक मारा और Fकूटर FटाOट हो गया। गुलशन रोशनी को Fकूटर पर 7बठाकर ईनाम लेने चल पड़ा।वह घर से दो !कलोमीटर दरू पहुंचा ह था !क एक Fकूटर ने रांग साइड से आकर ट0कर मार दया। रोशनी दरू फ&का गयी गल ु शन अलग जा =गरा और Fकूटर अलग।सdडे का दन था सड़क खाल थी।इसके बाद भी Fकूटर चालक ने जोर क ट0कर मार दया।दोनो बाप-बेट लहुलह ू ान हो गये थे।आसपास कुछ लोग धप ू सेक रहे थे जाडे. का दन था। सदO कोहरे से छनकर धप ू आ रह थी। एक आदमी दौड़कर Fकूटर वाले को पकड़ा पर Fकूटर वाला रौब दखाने लगा इतने म& कई लोग इ0bठा हो गयी। एक sयि0त ने जूता ,नकाल 6लया तब Fकूटरचालक बोला मझ ु े जत ू ा मारना महंगा पड़ेगा। मS नगर सरु )ा स6म,त का सदFय हूं अ दर करवा दं ग ू ा। एक आदमी बोला तब तो िज?मेदार आदमी हो। एक िज?मेदार आदमी ऐसी हरकत करे यक न नह ं होता। वह उस sयि0त को धमकाते हुए बोला मेरा नाम पीके eीवाFतव है ,मS न दानगर म& रहता हूं। पूर रात जागकर नगर !क सुर)ा करता हूं चलते -चलते आंख लग गयी और Fकूटर जा भीड़ा इसम& मेर 0या गलती है । इनको भी तो मुझे दे खकर एक तरफ हो जाना था। इतने म& एक आदमी उसके मुंह पर चIपल मारते हुए बोला होगा तू नगर सुर)ा स6म,त का सदFय, पु6लस थाना तेर जेब म& होगा। चार आदमी के सामने नशे क हालत म& ट0कर मारकर बाप-बेट के हाथ पांव तोड़ दया तुमको शरम नह ं आ रह है ।पीके eीवाFतव Fकूटर FटाOट !कया और बोला लो म& जा रहा हूं जो करना हो कर लेना दे खता हूं कौन सा थानेदार तु?हार 9रपnट 6लखता है । एक आदमी उसके पीछे दौडता हूं बोला अबे सुन सूअर क औलाद एक तो चोर दस ू रे सीना जोर पर 0या वह भाग गया। एक आदमी गुलशन का Fकूटर खींचकर साइड म& खड़ाकर ताला लगाकर चाभी गुलशन को थमा दया।इतने म& एक आटो 9र0शा आकर खड़ा हुआ।गुलशन 9र0शेवाले को अFपताल तक पहुंचाने के 6लये Aवनती करने लगा पर 9र0शा वाले जाने को तैयार ना।वह बोला पु6लस केस का मामला है । मS 0य पु6लस के हWथे चढूं।एक आदमी बोला अरे भईया इंसा,नयत भी कुछ होती है । सामने तो अFपताल है गेट पर छोड़ दे ना अगर तुमको पु6लस का भूत इतना सता रहा है तो। बड़ी मुिGकल से वह गे◌ेट के सामने छोड़ने को तैयार हुआ जब!क आधा !कलोमीटर दरू अFपताल नह ं, वह भी एडवांस म& !कराया के पQची◌ा Jपये। गुलशन अFपताल म& दा`खल हुआ। बेट के पैर से खन ू बह रहा था। गल ु शन भी लहूलुहान था। डा0टर थे !क सुनने को तैयार न थे। बार-बार !क Aवनती के बाद डा0टर बोले दे खो सामने पु6लस चौक है कोई पु6लस जवान तो जJर दे खा होगा। एक तो दवाई कJं दस ू रे पु6लस के च0कर म& पड़◌ू ◌ंना कह और जाओं। गल ु शन बोला डा0टर साहब हाल दे ख रहे हो जाने लायक है हम बाप बेट ।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 60
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान डाक् टर नह ं जाने लायक हो तो एक काम करो। गुलशन-कौन सा काम। डाकटर-इस कागज पर दसwत कर दो।इस पर 6लखा है !क पु6लस केस नह ं करोगे। मरता 0या ना करता गल ु शन ने दसwत कर दया। इसके बाद डाकटर ने मरहम पbट कर बोले कोई गहर चोट नह ं है आराम करना दो-चार दन ठRक हो जाओगे।पांच सौ Jपये का 7बल थमा दया।गुलशन अFपताल क मे[डकल शाप से एक लड़के से दवाई मंगवाया। खद ु खाया रोशनी को `खलाया,ददO कम हुआ। वह आटो 9र0शे म& बैठा और कायO#म Fथल के पते पर आटोचालक को चलने को कहा। वह आधे घdटे म& कायO#म Fथल पर पहुंच गया पर अभी कायO#म Eारम ्भ नह ं हुआ था जब!क एक बज चक ु े थे।इधर दमय ती परे शान थी। उसे◌े पता था !क घdटे भर का कायO#म है बारह बजे तक तो आ जायेगा।अमीर,समीर अ,नल को भख ू लग रह था। दमय ती के बार-बार कहने पर वे खाना नह ं खा रहे थे वे कह रहे थे !क दाद और पापा के आने पर सब साथ खाना खायेगे।तीन बज दमयनती क घबराहट बढ़ने लगी।वह पड़◌ोसी सWयEकाश और हर वमाO से रोशनी और गल ु शन के ना आने क खबर द । वे दोनो अपनी अपनी मोटर साइ!कल लेकर ढूढते हुए गंजी क?पाउdड पहुंच।े वहां जाकर उ हे राहत 6मल दोनो बाप बेट अगल पंि0त म& बैठे हुए थे हाथ पांव म& पbट बंधी हुई। सWयEकाश बोले भईया 0या हुआ ये चोट कैसे लगी है । गुलशन-Fकूटर वाले ने ट0कर मार द । हiक सी घाव है । =च ता क कोई बात नह ं है । हर वमाO-भाई साहब पायजामा-कुताO से पर खन ू ह खन ू है । आप कह रहे हो !क हiक सी चोट है ।सWयEकाश संचालक से बोले भाईसाहब रोशनी को ईनाम दे ने म& अभी !कतना व0त लगेगा। संचलाक-दस 6मनट और। सWयEकाश-दे ख रहे हो एक लहूलुहान आदमी बेट का ईनाम के 6लये घdट से बैठा हS। आप लोह है !क त,नक !फ# नह ं। अरे दे ना हो तो नह ं तो हम भाई साहब और रोशनी को अFपताल लेकर जा रहे है । भाई साहब बैठने क िFथ,त म& नह ं है ,रोशनी ददO से कराह रह है ।ए0सीडेdट हो गया है । यह बात आपको भाई साहब पहले भी बता चक ु े है इसके बाद आप लोग के कान पर जू तक नह ं र& ग रहा है । अरे इस हालत म& आप लोग होते तो 0या करते। संचालक-मंचासीन बड़े अ=धकार के कान म& कुछ कहां और वे 6सर हला दये इसके तुर त बाद रोशनी का नाम एनाउ स कर दया गया। रोशनी मंच पर पहुंची उसक तार फ म& कसीदे पढ& गये !फर पेिdटं ग पर चचाO हुई।इसके बाद पांच सौ Jपये क रा6श के साथ =च{E,तयो=गता का Eथम ईनाम दया गया। इसके बाद सWयEकाश बोले चलो भईया अFपताल 6मल गया आपक वरदान को Eथम ईनाम। गुलशन-अFपताल नह ं घर च6लये। सWयEकाश-अFपताल। गल ु शन के मना करने के बाद भी सWयEकाश और हर वमाO गल ु शन और रोशनी को लेकर डां. सध ु ीर क 0ल ,नक पहुंच।े डां6 ने दे खते ह ए0सरे तरु तकरने को कहा।डां6खद ु ए0सरे !कये।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 61
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдП0рд╕рд░реЗ рдлреИ0рдЪрд░ ,рдирдХрд▓рд╛ред рд╡рд╣ рддреБрд░ рдд рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ Iрд▓рд╛FрдЯрд░ рдЪрдврд╛редрдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЗ рдкреИрд░ рдХреЗ рдкрдВрдЬреЗ рдо& рдпрд╛рджрд╛ рдЪреЛрдЯ рдереА рдорд╛рдВрд╕ ,рдирдХрд▓ рдЧрдпрд╛ рдерд╛ рд╣\рдбреА рджрдЦрд╛рдИ рдкреЬ рд░рд╣ рдереА рдкрд░ рдлреИрдХреН рдЪрд░ рдирд╣ рдВ рдерд╛ред рд╡рд╣ рд╣рд╛рд▓ рдШреБрдЯрдиреЗ рдХрд╛ рднреА рдерд╛ред рджреЛрди рд╣рд╛рде рдмреБрд░ рддрд░рд╣ рд╕реЗ ,рдЫрд▓ рдЧрдпреЗ рдереЗред рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рдкрд╛рдВрд╡ рдо& рдл0тЧМреИрдЪрд░ рддреЛ рдерд╛ рдкрд░ рдмрд╛рдХ рд╢рд░ рд░ рдо& рд╣iрдХ рдЪреЛрдЯ рдереА рд╣рд╛рде рдкрд╛рдВрд╡ рдкреАрда рдХ рдЪрдореЬреА рдмреБрд░ рддрд░рд╣ ,рдЫрд▓ рдЧрдпреА рдереАред рдЗрд▓рд╛рдЬ рдХреЗ рдмрд╛рдж рд╕WрдпEрдХрд╛рд╢ рдФрд░ рд╣рд░ рд╡рдорд╛O рдЧреБрд▓рд╢рди рдФрд░ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рдЖрдЯреЛ9рд░0рд╢рд╛ рдо& рдбрд╛рд▓рдХрд░ рд╡рд╛рдкрд╕ рдШрд░ рд▓рд╛рдпреЗред рдмрд╛рдк-рдмреЗрдЯ рдХреЛ рдЗрд╕ рд╣рд╛рд▓рдд рдо& рджреЗ рдЦрдХрд░ рджрдордп рддреА рд░реЛрдиреЗ рд▓рдЧреАредрд╕WрдпEрдХрд╛рд╢ рдЪрдк реБ рдХрд░рд╡рд╛рддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓реЗ рднрд╛рднреА рд░реЛрдУ рдирд╣ рдВред рд╕рдмрд╕реЗ рдкрд╣рд▓реЗ рд╣iрдж рджрдз реВ рдЧреЬ реБ рдбрд╛рд▓рдХрд░ рдПрдХ-рдПрдХ =рдЧрд▓рд╛рд╕ рджреЛред рдЗрд╕рд╕реЗ рджрджO рдХрдо рддреЛ рд╣реЛрдЧрд╛ рд╣ рдЬрдорд╛ рдЦрди реВ рднреА рдлрдЯ рдЬрд╛рдпреЗрдЧрд╛ред рджрдордп рддреА-рдП рд╕рдм рд╣реБрдЖ рдХреИрд╕реЗ ? рд╕WрдпEрдХрд╛рд╢-рдЬрд╛рддреЗ рд╕рдордп рдП0рд╕реАрдбреЗdрдЯ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рдерд╛ред рднрд╛рдИ рд╕рд╛рд╣рдм рдкbрдЯ рдХрд░рд╡рд╛рдХрд░ рдИрдирд╛рдо рджрд▓рд╡рд╛рдиреЗ рдЪрд▓реЗ рдЧрдпреЗред рдЪреЛрдЯ рдХрд╛ Pрдпрд╛рди рдирд╣ рдВ рд░рд╣рд╛ред рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рдкрд╛рдВрд╡ рдо& рдлреИ0рдЪрд░ рд╣реИ рдкрд░ рднрд╛рдИ рд╕рд╛рд╣рдм рдмрдЪ рдЧрдпреЗ рд╣реИред рджрд╛ рд╣рдиреЗ рдкреИрд░ рдХрд╛ рдкрдВрдЬрд╛ рдФрд░ рдШрда реБ рдирд╛ рдмрд░реБ рддрд░рд╣ рдЬwрдореА рд╣реИредрдЬiрдж рджрдз реВ рд╣iрдж рдЧреЬ реБ рдбрд╛рд▓рдХрд░ рд▓рд╛рдУредрджрд╡рд╛рдИ рддреЛ рдЦрд╛ 6рд▓рдпреЗ рд╣реИ рдкрд░ рджрдз реВ рд╣iрдж рдпрд╛рджрд╛ рдлрд╛рдпрджреЗ рдордВрдж рд░рд╣реЗ рдЧрд╛ред рджрдордп рддреА рдЬiрдж -рдЬiрдж рдЧрд░рдо рдХрд░рдХреЗ рд▓рд╛рдпреА рдФрд░ рджреЛрди рдмрд╛рдк рдмреЗрдЯ рдХреЛ рдж ред рдорд╛рдерд╛ рдареЛрдХрддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓ рдП0рд╕реАрдбреЗdрдЯ рд╕реБрдмрд╣ рдХрд╛ рд╣реБрдЖ рд╣реИ рддреЛ рдЕрдм рддрдХ рдХрд╣рд╛рдВ рдереЗред рд╣рд░ рд╡рдорд╛O-рд╕?рдорд╛рди рд╕рдорд╛рд░реЛрд╣ рдо& ред рджрдордп рддреА-рд╕?рдорд╛рди рддреЛ рдмрд╛рдж рдо& рднреА рд▓реЗ рд╕рдХрддреЗ рдереЗред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдмрд╛рдж рдо& 0рдп редрд╡рд░рджрд╛рди рдХрд╛ рд╕?рдорд╛рди рдмрд╛рдж рдо& рд▓реЗрдиреЗ рдЬрд╛рддреЗредрдордВрдЪ рдкрд░ рд╕рдо реНрдорд╛рди рд▓реЗрдиреЗ рдХ рдЬреЛ рдЦрд╢ реБ реА рд╣реЛрддреА рд╣реИ рд╡рд╣ рдмрд╛рдж рдо& рд▓реЗрдиреЗ рдкрд░ рдХрднреА рдирд╣ рдВ 6рдорд▓ рд╕рдХрддреА рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рд╣рд╛рде рдкреИрд░ рддреЛреЬрд╡рд╛рдХрд░,рджрджO рдо& рдХрд░рд╛рд╣рддреЗ рд╣реБрдПред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдоS рдЕрдкрдиреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╣рд░ рджрджO рд╕рд╣ рд╕рдХрддрд╛ рд╣реВрдВред рд╕WрдпEрдХрд╛рд╢-рднрд╛рднреА рд░рд╣рдиреЗ рджреЛредрднрдИрдпрд╛ рдХреЛ рдирд╣ рдВ рд╕рдордЭрд╛ рд╕рдХреЛрдЧреАредрд╣рдо рдерд╛рдиреЗ рд╕реЗ рдЖ рд░рд╣реЗ рд╣реИ редрд╕WрдпEрдХрд╛рд╢ рдФрд░ рд╣рд░ рд╡рдорд╛O рдерд╛рдиреЗ рдкрд╣реБрдВрдЪредреЗ рдерд╛рдиреЗ рдо& рддреИрдирд╛рдд 6рд╕рдкрд╛рд╣ рдЬрд╣рд╛рдВ рдП0рд╕реАрдбреЗdрдб рд╣реБрдЖ рдерд╛ рдЙрд╕ рдП9рд░рдпрд╛ рдХреЗ рдерд╛рдиреЗ рдо& рдЬрд╛рдХрд░ 9рд░рдкnрдЯ 6рд▓рдЦрд╡рд╛рдиреЗ рдХреЛ рдХрд╣рд╛редрдмреЗрдЪрд╛рд░реЗ рджреЛрди рдореАрд▓ рдП9рд░рдпрд╛ рдХреЗ рдерд╛рдиреЗ рдкрд╣реБрдВрдЪреЗ рддреЛ рд╡рд╣рд╛рдВ рдХреЗ рдерд╛рдиреЗрджрд╛рд░ рдиреЗ рдЬрд╣рд╛рдВ рд░рд╣рддреЗ рд╣S рдЙрд╕ рдП9рд░рдпрд╛ рдХреЗ рдерд╛рдиреЗ рдо& рдЬрд╛рдХрд░ 6рд▓рдЦрд╡рд╛рдиреЗ рдХреЛ рдХрд╣рд╛ред рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдорд╣ рдирд╛ 7рдмрдд рдЧрдпрд╛ рдкрд░ 9рд░рдкnрдЯ рдирд╣ рдВ 6рд▓рдЦреА рдЧрдпреА рд╕?рднрд╡рддрдГ рдкреАрдХреЗeреАрд╡рд╛Fрддрд╡ рдиреЗ рдкрд╣рд▓реЗ рд╣ рднреЗрдЯ рдЪрдврд╛ рдж рдереАредрднреЗрдЯ рд▓реЗрдиреЗ рдХреЗ рдмрд╛рдж рддреЛ рдЖрджрдореА 7рдмрдХрд╛ рд╣реБрдЖ рд╣реЛ рдЬрд╛рддрд╛ рд╣реИ редрдЖрдЬ рддреЛ 7рдмрдХрдиреЗ рдХрд╛ 9рд░рд╡рд╛рдЬ рдЬреЛрд░реЛ рдкрд░ рд╣реИ рдо {реА рддрдХ рдЕрд░рдм рдХрд╛ рдШреЛрдЯрд╛рд▓ рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реИ рддреЛ рд╕рд┐ {рдп рдХрд╛ рдШреЛрдЯрд╛рд▓рд╛ рдХреИрд╕реЗ JрдХ рд╕рдХрддрд╛ рд╣реИ рдЗрд╕ рджреЗ рд╢ рдо& редрдпрд╣ рджреЗ рд╢ рдЬреЛ рдордорддрд╛,рд╕рдорддрд╛ рдФрд░ рдорд╛рдирд╡рддрд╛рд╡рд╛рдж,рдИрдорд╛рдирджрд╛рд░ ,рд╡рдлрд╛рджрд╛рд░ ,рд╕реЗрд╡рд╛рдзрдоO рдФрд░ рдХрдоOрдкреВрдЬрд╛ рдХрд╛ YрдпреЛрддрдХ рдерд╛ рд╡рд╣ |zрдЯрд╛реНрд░рдЪрд╛9рд░рдп рдХрд╛ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рд╣реИ редрдЦреИрд░ рдорд╣ рди рдмрд╛рдж рдШрд╛рд╡ рддреЛ рдаRрдХ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рдкрд░ рд░)рдХ Yрд╡рд╛рд░рд╛ рдж рдЧрдпреА рдШрд╛рд╡ рдХрднреА рдирд╣ рдВ рднрд░ ред рдЙрдзреЗрдб рдмреБрди рдо& рджрди рдЧреБрдЬрд░ рдЧрдпреЗредрд░реЛрд╢рдиреА рдЪрд▓рдиреЗ !рдлрд░рдиреЗ рд▓рдЧреАред рдЧреБрд▓рд╢рди рдмрд╕ рджреЛ рджрди рдШрд░ рдкрд░ рд░рд╣рд╛ред рджреЛ рджрди рдХ рдЫреБbрдЯ рдХреЗ рдмрд╛рдж рдиреМрдХрд░ рдкрд░ рдЬрд╛рдиреЗ рд▓рдЧрд╛ рдерд╛ рд╣рд╛рдВ FрдХреВрдЯрд░ рд╕реЗ рдирд╣ рдВ рдкрд┐%рд▓рдХ рд╕рд╡рд╛рд░ рд╕реЗредрдШdрдЯрд╛ рдкрд░ рдкрд╣рд▓реЗ рдШрд░ рд╕реЗ ,рдирдХрд▓рддрд╛ рдФрд░ рджреЗ рд░ рд░рд╛рдд рддрдХ рдШрд░ рдкрд╣реБрдВрдЪ рдкрд╛рддрд╛ рдерд╛ред рдЬрд▓ реБ рд╛рдИ рдХрд╛ рдорд╣ рдирд╛ рдЖ рдЧрдпрд╛редрд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рдПрдб6рдорд╢рди рдХ !рдлрд░ =рдЪ рддрд╛ 0рдп рдирд╛ рд╣реЛрддреА рд╢рд╛рд░рджрд╛ 6рд╢)рд╛ }FрдЯ рджрд╕рд╡реАрдВ рддрдХ рд╣ рддреЛ рдерд╛редрд░реЛрд╢рдиреА рдХ рд┐рдЬрдж рдереА !рдХ рд╡рд╣ рдоw реБ рдп Aрд╡рд╖рдп рдХреЗ Jрдк рдо& =рдЪ{рдХрд▓рд╛ рдкрдвреЗ рдЧреАредрдЧрд▓ реБ рд╢рди
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 62
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рджрдордп рддреА рдЪрд╛рд╣рддреЗ рдереЗ !рдХ рд╡рд╣ рдЗрдВрдЬреА,рдирдпрд░ рдпрд╛ рдбрд╛0рдЯрд░ рдмрдиреЗ рдкрд░ рд╡рд╣ рдорд╛рдирдиреЗ рдХреЛ рддреИрдпрд╛рд░ рдирд╛ рдереАред рдЙрд╕рдХрд╛ JрдЭрд╛рди рддреЛ =рдЪ{рдХрд▓рд╛ рдХ рдУрд░ рдерд╛редрд╡рд╣ рдмрдЪрдкрди рдо& рдЕрдирдЬрд╛рдиреЗ рдЧрд╛рдВрд╡ рдХреЗ
рд╣ рдЪi реВ рд╣ рдХ рд░рд╛рдЦ рд╕реЗ рдЧреЛрдмрд░ рд╕реЗ
6рд▓рдкрдХрд░ рдЯреЗ рдв -рдореЗрдв рд▓рдХ рд░реЗ рдЦреАрдВрдЪрддреА рдереА рдФ рдЕрдкрдиреА рдорд╛рдВ рджрдордп рддреА рдХреЛ рджрдЦрд╛рдХрд░ рдЦрд╢ реБ рд╣рд╛ рдЬрд╛рддреА рдереАредрдЕрдм рддреЛ рд╡рд╣ рд╣реЛрд╢ рд╕?рднрд╛рд▓ рдЪрдХ реБ рдереА рджрд╕рд╡реАрдВ рдЕsрд╡рд▓ рджрдЬg рд╕реЗ рдкрд╛рд╕ рдХрд░ рдЪрдХ реБ рдереАред рджрдордп рддреА рдФрд░ рдЧреБрд▓рд╢рди рдереЗ !рдХ рд╕рдордЭрд╛тЧМрд╛рдиреЗ рдХ рдХреЛ6рд╢рд╢ рдХрд░ рд░рд╣реЗ рдереЗ рдкрд░ рд╡рд╣ рдорд╛рдирдиреЗ рдХреЛ рддреИрдпрд╛рд░ рдирд╛ред рдЙрд╕рдХ рд╕рд╣реЗ 6рд▓рдпрд╛рдВ рдХрд╛рдорд╕O рддреЛ рдХреЛрдИ Aрд╡xрд╛рди рдХреЛ рдореБwрдп Aрд╡рд╖рдп рдЪрди реБ рд░рд╣ рдереАред рдЧреБрд▓рд╢рди рдмреЛрд▓ рдмреЗрдЯ рддреБ?рд╣рд╛рд░реЗ рднAрд╡zрдп рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╣рдо рдм рдврдпрд╛ рд╕реЗ рдм рдврдпрд╛ рдХрд░рдирд╛ рдЪрд╛рд╣рддреЗ рд╣реИ ред рдд? реБ рд╣рд╛рд░реЗ рднAрд╡zрдп рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рддреЛ рд╣рдо рддрдо реБ рд▓реЛрдЧ рдХреЛ рд╢рд╣рд░ рд▓реЗрдХрд░ рдЖрдпреЗ рдЬрдм!рдХ рд╣рдорд╛рд░реЗ Aрдкрддрд╛рдЬреА рддрдо реБ рд▓реЛрдЧ рдХреЛ рд╢рд╣рд░ рднреЗрдЬрдиреЗ рдХреЗ рдк) рдо& рдд,рдирдХ рднреА рдирд╛ рдерд╛ рдкрд░ рдордЭ реБ реЗ рдд? реБ рд╣рд╛рд░реЗ рднAрд╡zрдп рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ Aрдкрддрд╛рдЬреА рдХрд╛ =рдЪрд░реЛрдз рдХрд░рдирд╛ рдкреЬрд╛ред рдЖрдЬ рддрдо реБ рджрд╕рд╡реАрдВ рдЕsрд╡рд▓ рджрдЬg рд╕реЗ рдкрд╛рд╕ рдХрд░ рдЧрдпреА рд╣реЛредрдд? реБ рд╣рд╛рд░рд╛ рдЙ рдЬрд╡рд▓ рднAрд╡zрдп рдореЗрд░реЗ рдЬреАрд╡рди рдХрд╛ рдордХрд╕рдж рд╣реИ ред рдоS рдЕрдкрдиреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рдХреЗ рдордХрд╕рдж рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╢рд╣рд░ рдХреЗ FрдХреВрд▓-FрдХреВрд▓ рдЬрд╛рдХрд░ рдкрддрд╛ рд▓рдЧрд╛рдирд╛ рд╢J реБ рдХJрдВрдЧрд╛ !рдХ !рдХрд╕ FрдХреВрд▓ рдо& 11рд╡реАрдВ 0рд▓рд╛рд╕ рдо& =рдЪ{рдХрд▓рд╛ рдкрдврд╛рдпреА рдЬрд╛рддреА рд╣реИ редрдХрд▓ рджрдлрддрд░ рдЬрд╛рдХрд░
рджреЛ рджрди рдХ рдЫреБbрдЯ рдХ рдЕрдЬ1 рд▓рдЧрд╛ рджреЗ рддрд╛ рд╣реВрдВ,рдкрд░рд╕ рд╕реЗ ,рдирдХрд▓ рдкреЬрддрд╛ рд╣реВрдВ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рджрд╛`рдЦрд▓реЗ рдХреЗ рдЕ6рднрдпрд╛рди рдкрд░ред рддреЗрд░рд╣ рдЧреБрд▓рд╢рди ,рдирдзрд╛O9рд░рдд рджрдлрддрд░ рдХреЗ рд╕рдордп рд╕реЗ рдЖрдзрд╛ рдШdрдЯрд╛ рдкрд╣рд▓реЗ рдкрд╣реБрдВрдЪ рдЧрдпрд╛редрд▓рд┐?рдмрдд рдХрд╛рдо ,рдирдкрдЯрд╛рдиреЗ рдо& рдЬреБрдЯ рдЧрдпрд╛ред рджрдлрддрд░ рдХреЗ рдХрдоOрдЪрд╛рд░ рдЕ=рдзрдХрд╛рд░ рдЖрдпреЗ рдирд╛ рдереЗред рд╕рдлрд╛рдИрдХрдо1 рдЕрдкрдиреЗ рдХрд╛рдо рдо& рд▓рдЧрд╛ рд╣реБрдЖ рдерд╛ред
рджрд╕ рдмрдЬреЗтЧМреЗ рдмрд╛рдВрд╕ рджрдм реБ рдХEрд╕рд╛рдж рдЕрдкрдиреЗ рдЪреИ?рдмрд░ рдо& Eрд╡реЗрд╢ !рдХрдпреЗред рдХреБрд╕1 рдкрд░ рд╕?рднрд╡рддрдГ рдмреИрдардиреЗ рдХ рдмрдЬрд╛рдпрд╛ рдХрд╛рд▓рдмреЗрд▓ рдкрд░ рдмреИрда рдЧрдпреЗ,рдЪрдкрд░рд╛рд╕реА рджреМреЬрдХрд░ рдЧрдпрд╛ред рдмрд╛рдВрд╕ рдмреЛрд▓реЗ рдЬрд╛ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЛ рднреЗрдЬредрдЧреБрд▓рд╢рди рд╣рд╛рд┐рдЬрд░ рд╣реБрдЖред рдЧреЗрд▓рд╢рди рдХреЛ рд╡реЗ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЛ рдХрдИ рдмрд╛рд░ рдЙрдкрд░ рдиреАрдЪреЗ рджреЗ рдЦ& рд╢рд╛рдпрдж рд╡реЗ рдЙрд╕рдХреЗ рдХрдкреЬреЗ рдХреЛ рдЖрдВрдЦреЗ рдлрд╛реЬ-рдлрд╛реЬрдХрд░ рджреЗ рдЦ рд░рд╣реЗ рдереЗред рдЙрдирдХреЗ рдЫреЛрдЯреЗ рдХрдоOрдЪрд╛рд░ рдХреЗ рдЕQрдЫреЗ рдХрдкреЬреЗ рдд,рдирдХ рд░рд╛рд╕ рдирд╛ рдЖрддреЗ рдереЗредрдЦреИрд░ рдЙрдирдо& рд╢реИ)`рдгрдХ рдпреЛvрдпрддрд╛ рддреЛ рдирд╛ рдереА рдкрд░ рджрд╕ реВ рд░ рдпреЛvрдпрддрд╛рдп& рдереА рд┐рдЬрд╕рдХ рд╡рдЬрд╣ рд╕реЗ рдЙQрдЪ рдкрдж рдкрд░ рдкрд╣реБрдВрдЪ рдЧрдпреЗ рдереЗред рдЙQрдЪ 6рд╢m)рдд рдХреЛ рддреЛ рд╡реЗ рд╡реИрд╕реЗ рд╣ рджреЗ рдЦрддреЗ рдереЗ рдЬреИрд╕реЗ рдкрд╛!рдХFрддрд╛рди рднрд╛рд░рдд рдХреЛ рджреЗ рдЦрддрд╛ рд╣реИ редрдЧреБрд▓рд╢рди рдЙрдирдХ ,рдирдЧрд╛рд╣ рдо& рджреЛрдпрдо рджрдЬg рдХрд╛ рдЗрдВрд╕рд╛рди рдерд╛ 0рдп !рдХ рд╣реЛ6рд╢рдпрд╛рд░ рдерд╛редрдмрд╛рдВрд╕ рджрдм реБ рдХEрд╕рд╛рдж рдиреАрдЪреЗ рдЙрдкрд░ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХрд╛ рдореБрдЖрдпрдирд╛ рдХрд░ рдмреЛрд▓реЗ 0рдп рддреБрдордХреЛ рдХрд▓ рдЬреЛ 9рд░рдкnрдЯ рдмрдирд╛рдиреЗ рдХреЛ рджрдпрд╛ рдерд╛ рд░рд╛рдд рдо& 0рдп рдирд╣ рдВ рдмрдирд╛рдпрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╕рд╛рд╣рдм рдмрдирд╛ рддреЛ рджрдпрд╛ рдерд╛ред рдЖрдкрдХреЗ рд╕рд╛рдордиреЗ рдкреЬреА рд╣реИ ред рдмрд╛рдВрд╕-рдмрдирд╛ рджрдпрд╛редрддреБрдордиреЗ рдЪреЗрдХ рддреЛ рдХрд░ 6рд▓рдпрд╛ рд╣реИ рдирд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдЬреАред рдмрд╛рдВрд╕-рдЖ!рдлрд╕ рдмрд╣рдд рдЧрдВрджрд╛ рд╣реЛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рд╕рдлрд╛рдИ рдХрдм рд╣реЛрдЧреА рд╕Iрддрд╛рд╣ рднрд░ рд╕реЗ рд╕рдлрд╛рдИ рдирд╣ рдВ рд╣реЛ рд░рд╣ рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╕рд╛рдл-рд╕рдлрд╛рдИ рдХрд╛ рдХрд╛рдо рдЬреАрддреЗ u рдХрд░рддрд╛ рд╣реИ редрдЖрдкрдХреЛ рдкрддрд╛ рд╣ рд╣реИ !рдХ рд╡рд╣ рджрдлрддрд░ рдирд╣ рдВ рдЖ рд░рд╣рд╛ рд╣реИред рдмрд╛рдВрд╕-0рдп 6666666? рдЧреБрд▓рд╢рди-рдЖрдкрдиреЗ рдЙрд╕рдХ рдбрдпреВрдЯ рдЕрдкрдиреЗ рдШрд░ рд▓рдЧрд╛ рд░рдЦрд╛ рд╣реИ редрдЗрддрдирд╛ рдХрд╣рдирд╛ рдерд╛ !рдХ рджрдм реБ рдХEрд╕рд╛рдж рдкрд░рдорд╛рдгреБ рдмрдо рдХ рддрд░рд╣ рдлрдЯ рдкреЬтЧМреЗтЧМрдВредрдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЛ рдиреМрдХрд░ рд╕реЗ ,рдирдХрд▓рд╡рд╛рдиреЗ рддрдХ рдХ рдзрдордХ рджреЗ рдбрд╛рд▓реЗред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 63
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╕рд╛рд╣рдм рдиреМрдХрд░ 6рд╕рд░ рдкрд░ рдЬреВрддрд╛ рд░рдЦрдХрд░ рдирд╣ рдВ рдХрд░ рд╕рдХрддрд╛ред рдо& рд╕рдВFрдерд╛ рдХреЗ E,рдд рд╕рдоAрдкOрдд рд╣реВрдВ,рдИрдорд╛рдирджрд╛рд░ рд╕реЗ рдЕрдкрдирд╛ рдХрд╛рдо рдХрд░ рд░рд╣рд╛ рд╣реВрдВредрдоS рд╕рдлрд╛рдИрдХрдо1 рдЕрдерд╡рд╛ рдЪрдкрд░рд╛рд╕реА рддреЛ рдирд╣ рдВ рд╣реВрдВ !рдХ рдЖрдкрдХреЗ рдЖрдиреЗ рд╕реЗ рдкрд╣рд▓реЗ рдЖрдкрдХреЗ рдЯреЗ рдмрд▓ рдХреБрд╕1 рд╕рд╛рдл-рдХJрдВред рдмрд╛рдВрд╕-рддреБрдо рдЫреЛрдЯреЗ рд▓реЛрдЧрд╛ рдХрд╛ рдкреЗрдЯ рднрд░рдиреЗ рд▓рдЧрддрд╛ рд╣реИ рддреЛ рд╣рд╡рд╛ рдо& рдЙреЬрдиреЗ рд▓рдЧрддреЗ рд╣реЛред рдЕрд░реЗ рдЪрдкрд░рд╛рд╕реА рдирд╣ рдВ рд╣реИ рддреЛ рд╕рдлрд╛рдИ рдирд╣ рдВ рд╣реЛрдЧреАред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдЪрдкрд░рд╛рд╕реА рдХ рдбрдпреВрдЯ рдШрд░ рдкрд░ рд▓рдЧрд╛рдиреЗ рдХреЗ рдкрд╣рд▓рд╛ рд╕реЛрдЪрдирд╛ рдерд╛ред рдпрд╛ рдЖрдл рд╕ рдХрд╛ рдХрд╛рдо рдХрд░рд╡рд╛рдХрд░ рдШрд░ рднреЗрдЬрдирд╛ рдерд╛ред рдЖрдЬ рд╕Iрддрд╛рд╣ рднрд░ рдХреЗ рдмрд╛рдж рдЖрдпрд╛ рд╣реИ , рд╕рдлрд╛рдИ рдХреЗ рдХрд╛рдо рдо& рд╣ рд▓рдЧрд╛ рд╣реБрдЖ рд╣реИ ред рдмрд╛рдВрд╕-рдЪрдкрд░рд╛рд╕реА рдирд╣ рдВ рдерд╛ рддреЛ рддрдо реБ рдХреЛ рдХрд░рдирд╛ рдерд╛ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдмрд╛рдВрд╕ 0рдпрд╛ рдХрд╣ рд░рд╣реЗ рд╣реЛредрдЖрдкрд╕реЗ рдпрд╛рджрд╛ рдпреЛvрдпрддрд╛ рдореЗрд░реЗ рдкрд╛рд╕ рд╣реИ ,рдп рдж рдореИрдиреЗ рдмреЬреЗ рд▓реЛрдЧ рдХрд╛ рдЬрдд реВ рд╛ 6рд╕рд░ рдкрд░ рд▓реЗрдХрд░ рдЪрд▓рд╛ рд╣реЛрддрд╛ рддреЛ рдЖрдкрд╕реЗ рдЙрдВ рдЪреА рдХреБрд╕1 рдкрд░ рд╣реЛрддрд╛ред рджреЛрдпрдо рджрдЬg рдХрд╛ рдЖрджрдореА рд╣реЛрддрд╛ рдЖрдкрдХ ,рдирдЧрд╛рд╣ рдо& ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХрд╛ рдЙWрддрд░ рд╕рди реБ рдХрд░ рджрдм реБ рдХ Eрд╕рд╛рдж рдХреЗ рдмрджрди рдо& рдЖрдЧ рд▓рдЧ рдЧрдпреАредрдмрджрддрдореАрдЬреА рдХреЗ рд╕рд╛рде рдЧрд▓ реБ рд╢рди рд╕реЗ рдмреЛрд▓реЗ рдЧреЗрдЯ рдЖрдЙрдЯредрд╡рд╣ 6рд╕рд░ рди рдЪрддрд╛ рд╣реБрдЖред рдЕрдкрдиреЗ рдХреБрд╕1 рдкрд░ рдзрдо рд╕реЗ =рдЧрд░ рдкреЬрд╛ред рддрд░реБ рдд рдмрд╛рдж рдХрд╛рд▓рдмреЗрд▓ рдмрдЬреА рдЪрдкрд░рд╛рд╕реА рд╣рд╛рдВрдлрддреЗ рд╣реБрдП рдкрдВрд╣реБрдЪрд╛ рддреЛ рдмрд╛рдВрд╕ рджрдм реБ рдХEрд╕рд╛рдж рдмреЛрд▓реЗ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХреЛ рднреЗрдЬ рджреЛред рдЧреБрд▓рд╢рди рд╣рд╛рд┐рдЬрд░ рд╣реБрдЖредрдЧреБрд▓рд╢рди рдХ рдУрд░ рдПрдлрдПрдЖрдИ рдХ рдореИрдЧрдЬреАрди рдл&рдХрддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓реЗ рд▓реЗ рдЗрд╕рдо& рдЫрдкреА 9рд░рдкnрдЯ рдЬiрдж рдЯрд╛рдЗрдк рдХрд░ рдореА рдЯрдВрдЧ рдо& рдЬрд╛рдирд╛ рд╣реИ ред рд╕рд╛рдордиреЗ рдмреИрдареЗ рдЕрдлрд╕рд░ рдмреЛрд▓реЗ рд╕рд░ рдЯрд╛рдЗрдк рдХрд░рд╡рд╛рдиреЗ рдХ 0рдпрд╛ рдЬJрд░рдд рд╣реИ ,рдореИрдЧрдЬреАрди рд╕реЗ рдХрд╛рдо рдЪрд▓ рдЬрд╛рдпреЗрдЧрд╛ред рдмрд╛рдВрд╕-6рдоFрдЯрд░ рдЖрдкрдо& рдЕрдлрд╕рд░ рдХреЗ рдЧреБрдг рдирд╣ рдВ рд╣реИ ред 9рд░рдкnрдЯ рдореЗрд░реЗ рдЖ!рдлрд╕ рд╕реЗ рдореЗрд░реЗ рдирд╛рдо рд╕реЗ рдмрдиреЗрдЧреАред рдЕрднреА рдЧреБрд▓рд╢рди !рдХрд╕реА рдЖрджреЗ рд╢ рдХ рдЗ рддрдЬрд╛рд░ рдо& рдЦреЬрд╛редрджрдм реБ рдХ Eрд╕рд╛рдж рдбрд╛рдВрдЯрддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓реЗ рдЕрднреА рдЧрдпрд╛ рдирд╣ рдВред рдЬрд╛ рдЯрд╛рдЗрдк рдХрд░рдХреЗ рд▓рд╛рдУред рдЧреБрд▓рд╢рди рдЖрдВрдЦрд╛рдВ рдо& рдЖрдВрд╕реВ рдФрд░ ┬Зрджрдп рдо& рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╕рдкрдиреЛтЧМреЗтЧМрдВ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдХрд╛рдо рдкреВрд░рд╛ !рдХрдпрд╛ред рд░рдкnрдЯ рдмрд╛рдВрд╕ рдХреЗ рд╕рд╛рдордиреЗ рд░рдЦ рджрдпрд╛ред 9рд░рдкnрдЯ рджреЗ рдЦрдХрд░ рджрдм реБ рдХ Eрд╕рд╛рдж рдмреЛрд▓реЗ рдЯрд╛рдЗрдк рд╣реЛ рдЧрдпреАред рдЧреБрд▓рд╢рди рдмреЛрд▓рд╛ рд╣рд╛рдВ рд╕рд░ рдпреЗ 9рд░рдкnрдЯ рд╣ рддреЛ рд╣реИ ред рджрдм реБ рдХ Eрд╕рд╛рдж 9рд░рдкnрдЯ рдПрдХ рддрд░рдл рд░рдЦрддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓реЗ рдПрдХ рдХрд╛рдо рдФрд░ рдерд╛ рдпрд╛рдж рдирд╣ рдВ рдЖ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рдЕрд░реЗ рд╣рд╛рдВ рд╕реЬрдХ рдк9рд░рд╡рд╣рди рдХ 9рд░рдкnрдЯ рдмрдирд╛ 6рд▓рдпрд╛ рд╣реИ 0рдпрд╛ ? рдЧреБрд▓рд╢рди-рдЖрдЬ рддреЛ рдкQрдЪреАрд╕ рддрд╛рд░ рдЦ рд╣реИ 9рд░рдкnрдЯ рддреЛ рдкреВрд░реЗ рдорд╣ рдиреЗ рдХ рдмрдирддреА рд╣реИ ред рджрдм реБ рдХ Eрд╕рд╛рдж- рдЪрдк реБ рдмрд╛рдВрд╕ рдоS рд╣реВрдВ рдпрд╛ рддреВ рдЬреИрд╕рд╛ рдмреЛрд▓рддрд╛ рд╣реВрдВ рд╡реИрд╕рд╛ рдХрд░ред рдЬрд╛ рдПрдХ рддрд╛рд░ рдЦ рд╕реЗ рдЖрдЬ рддрдХ рдХ 9рд░рдкnрдЯ рддреИрдпрд╛рд░ рдХрд░ рдЬiрдж рд▓рд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рджрдм реБ рдХ Eрд╕рд╛рдж рдХреЗ рдЖрджреЗ рд╢рд╛рдиреБрд╕рд╛рд░ рдЬреБрдЯ рдЧрдпрд╛редрджрдм реБ рдХ Eрд╕рд╛рдж 7рдмрдирд╛ рдорддрд▓рдм рдХреЗ рдХрд╛рдо рдо& рдХрдоOрдЪрд╛9рд░рдпрд╛рдВ рдХреЛ рдЙрд▓рдЭрд╛рдХрд░ рд░рдЦрдиреЗ рдо& рдорд╛ рд╣рд░ рдереЗред рд╡ рдЕрдкрди рдиреАрдЪреЗ рдХрд╛рдо рдХрд░рдиреЗ рд╡рд╛рд▓ рдХреЛ рдЧреБрд▓рд╛рдо рд╕рдордЭрддреЗ рдереЗред рдЧреБрд▓рд╢рди рдХ рд╕реБрдирд╡рд╛рдИ рддрд╛ рдереА рдирд╣ рдВред рджрдм реБ рдХ Eрд╕рд╛рдж рдХреЗ рдЖрджреЗ рд╢рд╛рдиреБрд╕рд╛рд░ рдХрд╛рдо рдХрд░рдиреЗ рдХреЛ рдмрд╛рдз реНрдп рдерд╛редрдЦреИрд░ рдкрд╛рдВрдЪ рдмрдЬреЗ рддрдХ 9рд░рдкnрдЯ рддреИрдпрд╛рд░ рдХрд░ 6рд▓рдпрд╛ред 9рд░рдкnрдЯ рдХреЗ рд╕рд╛рде рдЫреБbрдЯ рдХ рдЕрдЬ1 рднреА рдЗрд╕ рдмрд╛рд░ рд▓реЗ рдЬрд╛рдХрд░ рджрдм реБ рдХ Eрд╕рд╛рдж рдХреЗ рд╕рд╛рдордиреЗ рд░рдЦ рджрдпрд╛ред рдЕрдЬ1 рджреЗ рдЦрдХрд░ рджрдм реБ рдХ Eрд╕рд╛рдж рдХрд╛ рдкрд╛рд░рд╛ рдЖрд╕рдорд╛рди рдкрд░ рдЪреЭ рдЧрдпрд╛ред рд╡реЗ рдмреЛрд▓реЗ рдж? реБ рд╣рд╛рд░ рдЫреБbрдЯ Fрд╡реАрдХреГрдд рдирд╣ рдВ рд╣реЛ рд╕рдХрддреАредрдЕрдЧрд░ рддрдо реБ рдЫреБbрдЯ рдкрд░ рдЪрд▓реЗ рдЬрд╛рдУрдЧреЗ рддреЛ рджрдлрддрд░ рдХрд╛ рдХрд╛рдо рдХреМрди рдХрд░реЗ рдЧрд╛ ? рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рд╕рд░ рдЕрдЬgdрдЯ рдХрд╛рдо рд╣реИ ред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 64
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рджрдм реБ рдХEрд╕рд╛рдж-рддреБ?рд╣рд╛рд░реЗ рдХрд╛рдо рд╕реЗ рдпрд╛рдж рдЕрдЬgdрдЯ рджрдлрддрд░ рдХрд╛ рдХрд╛рдо рд╣реЛрддрд╛ рд╣реИ редрдпрд╣рд╛рдВ рдиреМрдХрд░ рдХрд░рдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдЖрдпреЗ рд╣реЛред рдЕрдкрдиреЗ рдХрд╛рдо рдХ рдЕрдЬg рд╕реА рдШрд░ рдкрд░ рд░рдЦ рдХрд░ рдЖрдпрд╛ рдХрд░реЛред рджрдлрддрд░ рдХреЗ рдХрд╛рдо рдо& Pрдпрд╛рди рд▓рдЧрд╛рдпрд╛ рдХрд░реЛред рд┐рдЬрддрдиреА рддрдиwрд╡рд╛рд╣ 6рдорд▓рддреА рд╣реИ рдЙрддрдирд╛ рдХрд╛рдо рдХрд░рддреЗ рд╣реЛредрд╕рдВFрдерд╛ рдХреЗ E,рдд рдЕрдкрдиреА рд┐рдЬ?рдореЗрджрд╛рд░ рдИрдорд╛рдирджрд╛рд░ рд╕реЗ ,рдирднрд╛рдирд╛ рд╕реАрдЦреЛред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╕рд░ рд┐рдЬрддрдиреА рдИрдорд╛рдирджрд╛рд░ рд╕реЗ рдоS рдХрд╛рдо рдХрд░рддрд╛ рд╣реВрдВредрдЙрддрдиреА рдИрдорд╛рдирджрд╛рд░ рд╕реЗ рдЖрдк рдирд╣ рдВ рдХрд░рддреЗред рдореБрдЭреЗ 0рдпрд╛ 6рдорд▓рддрд╛ рд╣реИ ред рд░рд╛рдд рдХреЗ рдЖрда-рдЖрда рдмрдЬреЗ рдмреИрдард╛рдпреЗ рд░рдЦрддреЗ рд╣реЛ 0рдп 66666666? рдЗрд╕ рдЕ,рдд9рд░0рдд рдХрд╛рдо рдХреЗ рдмрджрд▓реЗ рдордЭ реБ реЗ рдУрд╡рд░ рдЯрд╛рдЗрдо рддреЛ рджреЗ рддреЗ рдирд╣ рдВред рдПрдХ 6рдордирдЯ рд▓реЗрдЯ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рддреЛ рдореЗрд░ рдиреМрдХрд░ рдЦрд╛рдиреЗ рдХреЛ рддреИрдпрд╛рд░ рд╣реЛ рдЬрд╛рддреЗ рд╣реЛред рджрд╕ реВ рд░реЗ рдЦрд╛рд╕рдХрд░ рдЖрдкрдХ 7рдмрд░рд╛рджрд░ рдХрд╛ рдХрдоOрдЪрд╛рд░ рдПрдХ рдмрдЬреЗ рдЖрддрд╛ рд╣реИ рдЙрд╕рдХрд╛ рдорди рдЬрдм рдЪрд╛рд╣реЗ рддрдм рдЪрд▓рд╛ рдЬрд╛рддрд╛ рд╣реИ редрдЙрд╕рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдЕрд▓рдЧ ,рдирдпрдо 0рдп ред рдЙрдкрд░ рд╕реЗ рддрдиwрд╡рд╛ рд╣рдХреЗ рдЕрд▓рд╛рд╡рд╛ рджрд╕ реВ рд░ рдХрдорд╛рдИ рднреАред рдпреЗ 6рдорд▓ рднрдЧрдд 0рдпрд╛рдВ рд╣рдо рднреА рд╕рдВFрдерд╛ рдХреЗ рдХрдоOрдЪрд╛рд░ рд╣реИ рдкрд░ рд╕рд╛рд░ рд╕AреБ рд╡рдзрд╛рдУрдВ рдХрд╛ рдЙрдкрднреЛрдЧ рдЖрдк рдФрд░ рдЖрдкрдХреЗ рд▓реЛрдЧ рдХрд░рддреЗ рд╣реИ ред рджрдм реБ рдХEрд╕рд╛рдж-рдЕрджрдирд╛ рдХрдоOрдЪрд╛рд░ рдЬрдмрд╛рди рд▓реЬрд╛рддрд╛ рд╣S,рдЬрд╛ рдЕрдкрдиреА рдХреБрд╕1 рдкрд░ рдмреИрда рдиреМрдХрд░ рдХрд░рдирд╛ рд╣реИ !рдХ рдирд╣ рдВред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдИрдорд╛рдирджрд╛рд░ ,рд╡рдлрд╛рд░ рджрд╛рд░ рд╕реЗ рд╡рд╣ рдХрд░ рд░рд╣рд╛ рд╣реВрдВред рдЗрд╕реА6рд▓рдпреЗ AрдкрдЫреЬрд╛ рдЧрдпрд╛ рд╣реВрдВред рдмреЗрдИрдорд╛рдиреА рдФрд░ рдмреЬреЗ рд▓реЛрдЧреЛ рдХрд╛ рдЬреВрддрд╛ 6рд╕рд░ рдкрд░ рдвреЛрдпрд╛ рд╣реЛрддрд╛ рддреЛ рдХрдо рд╕ рдХрдо рдЖрдк рдЬреИрд╕реЗ рдЙрдВ рдЪреЗ рдУрд╣рджреЗ рдкрд░ рддреЛ рд╣реЛрддрд╛ рд╣ редрдЗрддрдиреЗ рдо& рд▓реЗрдЦрд╛рдкрд╛рд▓ рдЖ рдЧрдпреЗ рджрдм реБ рдХ Eрд╕рд╛рдж рдЯреЗ dрдбрд░ рдХрд╛ рдХрд╛рдо рдкреВрд░рд╛ рдХрд░рдиреЗ рдкрд░ Aрд╡рдЪрд╛рд░ рдХрд░рдиреЗ рд▓рдЧреЗред рджрдм реБ рдХEрд╕рд╛рдж-рдпреЗ рд▓рд╛ рдЬрд╛ рдЯреЗ dрдбрд░ рдХрд╛ рдХрд╛рдо рдкреВрд░рд╛ рдХрд░ рд▓реЗредрддреБрдордХреЛ рдХреЛрдИ 6рд╢рдХрд╛рдпрдд рд╣реИ рддреЛ рдЬреАрдПрдо рд╕рд╛рд╣рдм рдЖрдиреЗ рд╡рд╛рд▓реЗ рд╣реИ рдмрд╛рдд рдХрд░ рд▓реЗрдирд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди- рдЕрднреА рдХрд░ рд▓ рд┐рдЬрдпреЗред рджрдм реБ рдХ Eрд╕рд╛рдж-рдЬрд╛ рдЯреЗ dрдбрд░ рдХрд╛ рдХрд╛рдо рдкреВрд░рд╛ рдХрд░ рдмрд╣рд╕ рдХрд╛ рд╕рдордп рдирд╣ рдВ рд╣реИ редрдЧреБрд▓рд╢рди рдХрд╛рдо рдо& рдЬреБрдЯ рдЧрдпрд╛ред рд╕рд╛рдв рдкрд╛рдВрдЪ рдмрдЬреЗ рддрдХ рдкреВрд░рд╛ рджрдлрддрд░ рдЦрд╛рд▓ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛редрджрдм реБ рдХ Eрд╕рд╛рдж рдЕрдкрдиреА рдПрд╕реА рдХреЗ7рдмрди рдордВтЧМреЗтЧМрдВ рдмреИрдареЗ рд░рд╣реЗ ред рд╡реИрд╕реЗ рднреА рджрдм реБ рдХ
Eрд╕рд╛рдж
рджрдлрддрд░
рдХ
рд╕реБAрд╡рдзрд╛рдУ
рдХреЗ
рдЙрдкрднреЛрдЧ
рдХреЗ
6рд▓рдпреЗ
рдХреБwрдпрд╛рдд
рдереЗредрдлрд╛рдХрдЯ
рдХ
рд╣реЛрдЯрд▓рдмрд╛рдЬреА,рдХрдореАрд╢рдирдЦреЛрд░ ,рдлрдЬ1 рддрд░ рдХреЗ рд╕реЗ рдХрдорд╛рдИ рдорд╛рддрд╣рдд рдХреЗ рд╣рдХ рдкрд░ рдбрдХреИрддреА,рдЕрдкрдиреЗ EрдореЛрд╢рди рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдЬреЛреЬ-рддреЛреЬ рд╕рд╛рдо-рджрд╛рдо рддрдХ рдХрд╛ рд╕рд╣рд╛рд░рд╛ рд▓реЗрдХрд░ рдордирдорд╛!рдлрдХ рддрд░0рдХ рд╣=рдердпрд╛рдиреЗ рдо& рдорд╛ рд╣рд░ рдереЗред рд╢реИ)`рдгрдХ рдпреЛvрдпрддрд╛ рддреЛ рдереА рдирд╣ рдВред рдЗрд╕реА рдпреЛvрдпрддрд╛ рдХреЗ рднрд░реЛрд╕реЗ рддрд░0рдХ рдХреЗ 6рд╢рдЦрд░ рдкрд░ рдмреИрдареЗ рдлреБрдлрдХрд╛рд░рддреЗ рд░рд╣рддреЗ рдереЗред рдмрдбреЗ. рдЕрдлрд╕рд░ рдХреЗ рд╕рд╛рдордиреЗ рддреЛ рднреАрдЧреА 7рдмрд▓ реНрд▓ рдмрдиреЗ рд░рд╣рддреЗ рдЫреЛрдЯреЗ рдХрдоOрдЪрд╛9рд░рдп рдХреЗ рд╕рд╛рдордиреЗ рдзреЛрдмреА рдХреЗ рдкрд╛{ рдо& =рдЧрд░реЗ 6рд╕рдпрд╛рд░ рдХ рддрд░рд╣ рд╢реЗрд░ рд╣реЛрдиреЗ рдХрд╛ Fрд╡рд╛рдВрдЧ рд░рдЪрддреЗ рд░рд╣рддреЗ рдереЗред рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЛ рдЯреЗ dрдбрд░ рдХрд╛ рдХрд╛рдо рдкреВрд░рд╛ рдХрд░рдиреЗ рдо& рдЖрда рдмрдЬ рдЧрдпреЗред рдХрд╛рдо рдкреВрд░рд╛ рдХрд░ рд╡рд╣ рджрдм реБ рдХ Eрд╕рд╛рдж рдХ рдХреЗ7рдмрди рдо& EAрд╡zрдЯ рд╣реБрдЖред рдлрд╛рдИрд▓ рд╕рд╛рдордиреЗ рд░рдЦрддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓рд╛ рд╕рд╛рд╣рдм рдЕрдм рдореИ рдЬрд╛ рд░рд╣рд╛ рд╣реВрдВред рджрдм реБ рдХEрд╕рд╛рдж-рдоS рдмреИрдард╛ рд╣реВрдВ рддреБрдо рдЬрд╛ рд░рд╣реЗ рд╣реЛред рдЕрдлрд╕рд░ рдоS рд╣реВрдВ рдпрд╛ рддреБрдоред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдЖрдк рд╕реБAрд╡рдзрд╛ рдХрд╛ рдЙрдкрднреЛрдЧ рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ред рд╕рдВFрдерд╛ рдХреЛ рдзреЛрдЦрд╛ рджреЗ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ред рдоS рдИрдорд╛рдирджрд╛рд░ рд╕реЗ 7рдмрдирд╛ рдУрд╡рд░рдЯрд╛рдЗрдо рдХреЗ рдХрд╛рдо рдХрд░ рд░рд╣рд╛ рд╣реВрдВред рдЙрдкрд░ рд╕реЗ рдоS рдЕрд╡ рди,рдд рдХреЗ рдЧрддO рдо& рдврдХреЗрд▓рд╛ рдЬрд╛ рд░рд╣рд╛ рд╣реВрдВред рдЖрдк рд╕рд╛рд▓ рджрд░ рд╕рд╛рд▓ рддрд░0рдХ рдХреЗ 6рд╢рдЦрд░ рдкрд░ рдЪрдврддреЗ рдЬрд╛ рд░рд╣реЗ рд╣реЛред рд╣рдорд╛рд░ рдЖрдкрдХ 0рдпрд╛ рдмрд░рд╛рдмрд░ ?рдФрд░ рднреА рд▓реЛрдЧ рджрдлрддрд░ рдо& рдХрд╛рдо рдХрд░рддреЗ рд╣реИ рдЪрдкрд░рд╛рд╕реА рддрдХ рдЬрд╛ рдЪрдХ реБ реЗ рд╣реИ рддреЛ рдпреЗ рд╕рдЬрд╛ рд╣рдо& рд╣ 0рдп ? рджрдм реБ рдХEрд╕рд╛рдж-рдд? реБ рд╣рд╛рд░ рдбрдпрдЯ реВ рд╣реИ ред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 65
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान गुलशन-डयूट का टाईम ,निGचत है ,बधआ मजदरू नह ं हूं।संFथा के ,नयम कानून है पर मेरे हत ु म& सब ताख पर रख दये गये है ।मेर अ=धक एजुकेशन मेर सजा का कारण हो गयी है । दब ु कEसाद-तुम जैसे◌े छोटे लोग से मS बहस नह ं करता। जाओ काम पूरा करके जाओ।पूर 9रपnट म& बदलाव कर दये,नीचे क उपर,उपर क बीच म& बीच क टाप पर ऐसे 7बना मतलब के करे 0शन या,न पूर 9रपnट !फर से टाइप करना था अथाOत 6सफO परे शान करना ह मककसद था। वैसे भी 6मसटर दब ु कEसाद को कमजोर लोग क आंख के आंसू अQछे लगते।चेहरे पर मF ु कान,अQछे ,कपड़े अQछे जत ू े,हे यर सटाइल दे खकर तो दब ु क Eसाद 7बना खर-पतवार के सल ु ग उठते थे। रात काफ हो चक ु थी इतने म& आ!फस क कार आयी जो दब ु क Eसाद के प9रवार को !कसी समारोह म& लेकर गयी थी।डा्रइवर को दे र से फायदा ह था 0य !क ओवर टाइम के साथ दस ू रे भी फायदे हो जाते थे। नक ु शान था तो गल ु शन का
ह हो रहा था। खल ु ेआम प)पात था
पर गल ु शन के दन ePदा और सबरू म& कट रहे थे।दब ु क Eसाद के बस म& तनwवाह नह ं थी य द हो जाता तो गल ु शन को तनwवाह म& लेने के 6लये एड़ा-चोट का बल लगाना पड़ता। खैर गल ु शन नौकर को तपFया मानकर कर रहा था।दब ु क Eसाद का प9रवार दफतर म& दा`खल हुआ। गुलशन बाहर आकर सीट पर बैठा भी न था !क दब ु क Eसाद कालबेल पर बैठ गये। ाइवर हािजर हुआ तो दब ु क Eसाद बोले गुलशन को भेज दो।गुलशन गया तब दब ु क Eसाद हतैषी का चोला ओढते हुए बोले गुलशन 9रपnट कल बना दे ना। गुलशन- कल से दो दन क दb ु ट पर रहूंगा। दब ु कEसाद-0य 0या आफत आ गयी एकदम से। गुलशन-मेर मुसीबत आपको अQछR लगती है तो वह समझ ल िजये।कारण अज1 म& 6लखा है । दब ु कEसाद-अज1 दया है 0या ? गुलशन-सुबह क दया हूं। दब ु कEसाद अज1 हाथ म& लेते हुए बोले एड6मशन के 6लये छुbट पर जा रहे हो। कौन सी यू,नव6सOट म& एड6मशन करवा रहे हो। गुलशन-7ब टया का एड6मशन vयारहवी म& करवाना है यू,नव6सOट म& नह ं।Fकूल का पता करना है । दब ु कEसाद-!कसी भी Fकूल म& करवा दो। तु?हारे नाम से तो वैसे ह हो जायेगा। गुलशन-हर !कसी Fकूल म& Aवषय नह ं पढाये जा रहे है । दब ु कEसाद-कौन से ऐसे Aवषय म& तु?हार बेट को महारथ हा6सल हो गयी है । गुलशन-आटO म& । दब ु कEसाद-=च{कार करती है 0या ? गुलशन-हां। दब ु कEसाद-Aवषय बदलवा दो।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 66
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान गुलशन-7ब टया नह ं बदलना चाहती है । उसके भAवzय के 6लये तो हम कुछ भी करने को तैयार है ।रोज Wयाग कर रहा हूं। दफतर म& Aवष पीकर काम कर रहा हूं।6सफO बQच के भAवzय के 6लये। दब ु कEसाद-एक लड़क के भAवzय के इतना =च ता। गुलशन-हां साहब हम छोटे लोग है ना अपनी औकात का पता भी तो है हम& । न ह सी कमाई है से सब कुछ करना है तो =च ता नह ं तो 0या होगा ?बेट को लेकर और भी =च ताये रहती है । दब ु कEसाद- और 0या66666666666666666666? गल ु शन-सब कुछ जानने के 6लये बेट का बाप बनना पड़ता है ,6सफO बेटो का बाप बनने से सब कुछ नह ं आ जाता। दब ु कEसाद-`ख6सयाते हुए बोले आ!फस ब द करो,घर जाओं बाक कल के 6लये। गल ु शन-कल और परस दो दन क छुटृट पर रहूंगा। दब ु कEसाद-इतना जJर काम पर तम ु छुbट पर कैसे जा सकते हो। गल ु शन-दो दन क छुbट पर जाना ह है । एड6मशन का काम ,नपटाना है।इस सIताह एड6मशन नह ं हुआ तो 7ब टया का साल खराब हो जायेगा।काम के च0कर म& तो लेट हुआ है । अब लेट होना =ग टया के हत म& नह ं होगा। दब ु कEसाद-तु?हार छुbट नामंजूर कर दं ग ू ा। गुलशन-मSने ,निGचत कर 6लया है । दब ु कEसाद-सोमवार को दफतर नह ं आये तो चारशीट लगा दं ग ू ा। गुलशन-रोशनी के भAवzय के 6लये यह भी झेल लूंगा और ढे र अWयाचार ,उWपीड़न ,शोषण क तरह पर छुbट पर जाउं गा। दब ु कEसाद-कल छुb◌्ट जाने से कोई वरदान 6मल जायेगा। गुलशन-7ब टया रोशनी मेरे 6लये दै वीय वरदान है उसके एड6मशन के 6लये चारशीट का जहर भी पी लूंगा। दब ु कEसाद जैसी तु?हार मज1।ताला लगाओं।रात के नौ बजे दफतर ब द हुआ। गुलशन आंख म& सम दर और दय क गहराई म& 7ब टया के भAवzय के सपने सजाये◌े घर पहुंचा। दमय ती दरवाजे पर खड़ी थी गुलशन को दे खकर आगे आयी। वह Fकूटर खड़ा भी नह ं कर पाया !क EGन क बाढ लगा द ।गुलशन बोला दे वीजी Fकूटर तो खड़ा कर लेने दो।वह Fकूटर खड़ा ट!फन ,नकाला !फर बोलो अब पूछो 0या पूछ रह थी। दमय ती-आधी रात को कहां से आ रहे हो। गुलशन-गया कहां था इतना तो मालूम होगा eीमती जी। दमय ती-दफतर गये थे पर इतनी रात तक दफतर म& काम कर रहे थे 0या ? गुलशन-कोई शक।दे वीजी दब ु कEसाद साहब है
जो चाहे करवा सकती है । धमO से भले ह
मह ु ?मद गोर के वंशज नह ं है पर कमO से तो 7बiकुल वैसे ह है ,नाचे वाल क तो छाती पर चढ़◌े रहते है । उनका प9रवार !कसी समारोह म& गया था वे दफतर म& एसी क हवा खा रहे थे।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 67
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान 7बना काम के काम का पहाड़ खडे. !कये जा रहे थे घरवाल के आने के बाद दफतर से ,नकले है ,तब जाकर दफतर म& ताला लगा कर आ
सका हूं
अपनी भी मजबूर है ।नौकर करना
है ।बQच का भAवzय संवारना है तो सह रहे है । दमय ती-इस तरह सुबह के गये रात म& आओगे तो रोशनी का एड6मशन कैसे होगा ? गुलशन-उसक =च ता मुझे है । सोमवार और मंगलवार दो दन के छुbट क अज1 लगाकर आया हूं।दब ु कEसाद ने तो दे ख लेने क धमक द है पर जाउूं गा नह ं। दमय ती-दे ख लेने क धमक का 0या मतलब ? गल ु शन-चारशीट जार करने क ब नरघड़ ु !कया। दमयनती-0या चारशीट !कस अपराध क ? गल ु शन-दफतर का काम ईमानदार से न करने के अपराध म& । दमय ती-नौ बजे के गये रात म& दस-vयारह बजे आ रहे हो। इससे अ=धक 0या वफादार हो सकती है ।ईमानदार ,वफादार और समपOण भाव से नौकर करने क सजा 6मल रह है । गल ु शन-दबंग लोग के कारण ह तो हा6शये का आदमी उबर नह ं पाता है । दमय ती-चारशीट जार हो गयी तो 0या करोगे ? गुलशन-वरदान के सपन के 6लये और जwम सह सकता हूं भागवान। चौदह गुलशन सुबह जiद उठा,नहाया-धोया और पूजा-Pयान !कया।इसके Fकूटर उठाया और एक तरफ से Fकूल क पड़ताल शुJ कर दया।)े{ के सभी Fकूल म& दFतक दया पर मायूसी हाथ लगी। इसके बाद आगरा-बा?बे रोड पकड़ा और पूरा दन तलाश !कय पर वह Fकूल नह ं 6मला िजसम& =च{कला Aवषय के Jप म& पढाई जा रह है । सरू ज डूबने के बाद वह थका मांदा घर पहुंचा। गुलशन क उदासी दे खकर दमय ती समझ गयी। रोशनी दौड़कर आयी और अपने बाप से 6लपटकर बोल पापा Fकूल 6मल गया ना ? गुलशन-रोशनी नह ं 6मला◌ा है पर 6मल जायेगा। तुम उदास न हो। इस शहर म& नह ं 6मलेगा तो दस ू रे शहर म& दे खेगे पर तु?हारे दय म& घर !कये =च{कार को जJर द,ु नया के कैनवास पर लाने को Eयास कर& गे। दमय ती-रोशनी पापा थक गये है । आराम कर लेने दो। सुबह से दौड़भाग कर रहे है । कह ं ना कह तो तु?हारा Aवषय तो पढाया ह जा रहा हो होगा। इतना बड़ा शहर है Fकूल तो जJर होगा। गुलशन-इस Aवषय म& बहुत कम लोग क J=च होती है ।खच1ला Aवषय है ।बQचे डा0टर,इंजी,नयर और दस ू रे Eोफेशनल कोसO क ओर आकAषOत हो रहे है हमार रोशनी है !क =च{कला को पकड़कर बैठR है । रोशनी-पापा हम& नह ं बनना है डा0टर इंजी,नयर हम& तो =च{कला के )े{ म& अपना कै9रअर बनाना है ।दे खना पापा एक दन तुम भी गुमान करोगे। गल ु शन-वो तो आज भी कर रहा हूं।रोशनी त? ु हारे एड6मशन क !फ# मुझे है ।आज का दन तो 7बत गया दे खना कल का दन अQछा जायेगा।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 68
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рд░реЛрд╢рдиреА-0рдп рдЖрдЬ рдХреЗ рджрди рдо& 0рдпрд╛ рдЦрд░рд╛рдмреА рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рдХреЛрдИ рдирд╣ рдВ рд╕рдм рджрди рддреЛ рднрдЧрд╡рд╛рди рдХреЗ рдмрдирд╛рдпреЗ рд╣реБрдП рд╣реИ ред рд░реЛрд╢рдиреА-рдХрд▓ рдХрд╛ рджрди рдЕQрдЫрд╛ рдЬрд╛рдпреЗрдЧрд╛ рдРрд╕рд╛ рдкрд╛рдкрд╛ 0рдп рдХрд╣ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рдХрд▓ рдордВрдЧрд▓рд╡рд╛рд░ рд╣реИ рдкрд╛рдкрд╛ рдХрд╛ рд▓рдХ рджрди рд╣реИ ред рдордВрдЧрд▓рд╡рд╛рд░ рдХреЗ рджрди рдиреМрдХрд░ рд╡рд╛рдЗрди !рдХрдпреЗ рдереЗред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╣рд╛рдВ рдордВрдЧрд▓рд╡рд╛рд░ рдХреЗ рджрди рд╕реЗ рдореЗрд░реЗ рдЬреАрд╡рди рдХреЗ рд╕реБрдЦрдж рджрди рдХ рд╢реБJрдЖрдд рд╣реБрдИ рдереАредрдореБрдЭреЗ Aрд╡Gрд╡рд╛рд╕ рд╣реИ рд╣рдиреБрдорд╛рдирдЬреА рдХ рдХреГрдкрд╛ рдХрд▓ рдЬJрд░ рд╣реЛрдЧреАред рд░реЛрд╢рдиреА-рдЕQрдЫрд╛ рдХрд▓ рдЖрдк рдЙрдкрд╡рд╛рд╕ рд░рдЦрдХрд░ FрдХреВрд▓ рдХрд╛ рдкрддрд╛ рд▓рдЧрд╛рдиреЗ ,рдирдХрд▓рдиреЗ рд╡рд╛рд▓реЗ рд╣реЛ рдкрд╛рдкрд╛ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдпрд╣ рдорд╛рди рд▓реЛ рдмрд╕ рдХрд▓ рдХрд╛ рджрди рд╕рдл реБ рд▓ рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗ рджрдЖ реБ рдХрд░реЛ рдШрд░ рднрд░ред рджрдордп рддреА-рджрдЖ реБ рдУрдВ рдХреЗ рдмрджреМрд▓рдд рддреЛ рдЕрдкрдиреА рдирдЗрдпрд╛ рдкрд╛рд░ рд╣реЛ рд░рд╣ рд╣реИ ред рд╣рдорд╛рд░ рдирдИрдпрд╛ рдо& !рдХрддрдиреЗ рдЫреЗ рдж рд╣реИ рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ-рдЖ=рдеOрдХ рддрдВрдЧреА !рдлрд░ !рдХрдирд╛рд░рд╛ рддреЛ 6рдорд▓ рд╣ рдЬрд╛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рдпрд╣ рддреЛ рдкрд░рдорд╛Wрдорд╛ рдХ рдЪрдоWрдХрд╛рд░ рд╣реИ рдирд╛ред рд╣рдордиреЗ рд╡реЛ рдж реБ рджO рди рднреА рджреЗ рдЦреЗ рд╣реИ ,рд╕рдм реБ рд╣ рдЦрд╛рдУрдВ рддреЛ рд░рд╛рдд рдХ =рдЪ рддрд╛ рд░рд╛рдд рдХреЛ рдЦрд╛рдУ рддреЛ рд╕рдм реБ рд╣ рдХ =рдЪ рддрд╛ рд▓рдЧреА рд░рд╣рддреА рдереАред рджрд╡рд╛-рджрд╛J рдХрд╛ рддреЛ рдХреЛрдИ рдЗ рддрдЬрд╛рдо рддрдХ рдирд╣ рдВ рдерд╛редрджреЗ рд╕реА рджрд╡рд╛рдИ
рдХреЗ рдирд╛рдо рдкрд░
рджрд╛рдж -рдирд╛рдиреА рдХреЗ рдиF реБ рдЦреЗ рдХрд╛рдо рдЖрддреЗ рдереЗредрддрдо реБ рдкреЗрдЯ рдо& рднрдЦ реВ рд▓реЗрдХрд░ рдкрдврдиреЗ рдЬрд╛рддреЗ рдереЗред рд╕рд╛рд╕ рдорд╛рдВ рдФрд░ рдмрд╛рдмрдЬ реВ реА !рдХрддрдиреА рдкреЗрдЯ рдХ рдХрдЯреМрддреА рдХрд░рддреЗ рд╣реЛрдЧреЗ рдЙрд╕ рд╕рдордп рдкрд░ рдирд╛ рдврдВ рдЧ рдХреЗ рдХрдкреЬреЗ рдирд╛ рдкреЗрдЯ рднрд░ рд░реЛрдЯ рдХрд╛ рдЗрдВрддрдЬрд╛рдо рдХрд░ рдкрд╛рддреЗ рдереЗред 0рдпрд╛ рдЙрдирдХреЗ рдореБрд╕реАрдмрдд рднрд░реЗ рджрди рд░рд╣реЗ рд╣реЛрдЧреЗред рдмреЗрдЯреЗ рдХреЛ рднреВрдЦреЗ FрдХреВрд▓ рдЬрд╛рддрд╛ рджреЗ рдЦрдХрд░ !рдХрддрдиреЗ рд░0рдд рдХреЗ рдЖрдВрд╕реВ рдмрд╣реЗ рд╣реЛрдЧреЗредрдЖрдЬ рд╣рдо рдХрд╣рд╛рдВ рд╕реЗ рдХрд╣рд╛рдВ рдкрд╣реБрдВрдЪ рдЧрдпреЗред рдпреЗ рдорд╛рдВ-рдмрд╛рдк рдХ рджрдЖ рдХрд╛ рд╣ E,рддрдлрд▓ реБ рд╣реИ редрд░реЛрд╢рдиреА рдХ рдореБрд░рд╛рджреЗ рднреА рдкреВрд░ рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗрдЧреАред рдиреЗрдХ рдЙрджреЗ Gрдп рд╕реЗ рдХрд╛рдо рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реЛ рднрдЧрд╡рд╛рди рдЬJрд░ рд╕рдлрд▓рддрд╛ рджреЗ рдЧрд╛ред рд░реЛрд╢рдиреА рдмреАрдЪ рдо& рдЯ рдХрддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓ рдЪрдк реБ рд╣реЛ рдЬрд╛ рдо?рдореАред рджрдордп рддреА-0рдп рдореЗрд░ рдмрд╛рдд !рдлiрдо рдХ рдХрд╣рд╛рдиреА рд▓рдЧ рд░рд╣ рд╣реИ ред рд░реЛрд╢рдиреА-рдирд╣ рдВ рдо?рдореА рд╣рдХ рдХрдд рдкрд░ рдкрд╛рдкрд╛ рдХреЛ рддреЛ рджреЗ рдЦреЛредрдЙрдирдХ рдкрд▓рдХреЗ рднреАрдВрдЧ рдЧрдпреА рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рднреЛрдЧреЗ рд╣реБрдП рджрджO рдХ рдкреАреЬрд╛ рдЖрджрдореА рдХреЗ рд╕рд╛рде рдмрдиреА рд░рд╣рддреА рд╣реИ ред рд╡реИрд╕реЗ рдЖрджрдореА рдХреЛ рднреВрд▓рдирд╛ рднреА рдирд╣ рдВ рдЪрд╛ рд╣рдпреЗ 7рдмрддреЗ рд╣реБрдП рджрдиредрд╡рд╣ рдпрд╛рджреЗ рдЖрдЧреЗ рдмреЭрдиреЗ рдХрд╛ рдЬрдиреВрди рдкреИрджрд╛ рдХрд░рддреА рд╣реИ редрд╡рд╣ рдк9рд░eрдореА рдЖрджрдореА рднреАреЬ рдХреЛ рдЪреАрд░рдХрд░ рдЖрдЧреЗ ,рдирдХрд▓ рдЬрд╛рддрд╛ рд╣реИ рддреБ?рд╣рд╛рд░реЗ рдкрд╛рдкрд╛ рдХ рддрд░рд╣ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдмреЗрдард╛ рддреЗрд░ рдо?рдореА рдаRрдХ рдХрд╣ рд░рд╣ рд╣реИ ред7рдмрддрд╛ рд╣реБрдЖ рдХрд▓ рд╣рдо& рдордЬрдмреВрдд рдмрдирд╛рддрд╛ рд╣реИ ред рдЬреАрд╡рди рдкрде рдХ рдмрд╛рдВрдзрд╛рдпреЗ рд╣ рддреЛ рдЖрджрдореА рдХреЛ рд╕рдлрд▓ рдмрдирд╛рддреА рд╣реИ ред рдЪрд╛рд╣реЗ рдЬреИрд╕рд╛ рдЖрджрдореА рд╣реЛ рд╕рдлрд▓ рдпрд╛ рдЕрд╕рдлрд▓ рдЙрд╕реЗ рдорд╛рдВрдмрд╛рдк,рдЧреБJ рдФрд░ рднрдЧрд╡рд╛рди рдХреЛ рдХрднреА рдирд╣ рдВ рднреВрд▓рдирд╛ рдЪрд╛ рд╣рдпреЗ 0рдп !рдХ рдорд╛рдВ-рдмрд╛рдк рдХ рджрдЖ реБ рдп& рдФрд░ рдЧреБJ рдХрдм рдЬреАрд╡рди рдкрде рдкрд░ рдЦ6реБ рд╢рдпрд╛рдВ 7рдмрдЫрд╛ рджреЗ рдХрд╣рд╛ рдирд╣ рдВ рдЬрд╛ рд╕рдХрддрд╛ред рд╣рд╛рдВ рдЖрджрдореА рдХреЛ рдХрдоO рдХреЗ рд╕рд╛рде рдЖFрдерд╛рд╡рд╛рди рдмрдиреЗ рд░рд╣рдирд╛ рдЪрд╛ рд╣рдпреЗред рд░реЛрд╢рдиреА-рдореЗрд░реЗ рдкрд╛рдкрд╛ рдХ рддрд░рд╣ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рджреЗ рдЦреЛ рд░реЛрд╢рдиреА рдХ рдорд╛рдВ рдШреЬреА рдЖрда рдмрдЬрд╛ рд░рд╣ рд╣реИ ред рджрдордп рддреА- рд╣рдорд╛рд░ рддрд░рд╣ рдШреЬреА рдм,рддрдпрд╛ рддреЛ рдирд╣ рдВ рд░рд╣ рд╣реИредрдЙрд╕рдХрд╛ рдХрд╛рдо рдЪрд▓рдирд╛ рд╣реИред рдж,реБ рдирдпрд╛ рднрд▓реЗ рд╣ рд╕F реБ рддрд╛ рд▓реЗ рдкрд░ рдШреЬреА рдХрднреА рдердореА рд╣реИ ред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 69
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान गुलशन-मS भी जानता हूं। रोशनी के 6लये Fकूल ढूंढ रहा हूं।अमीर,समीर और अ,नल को भी तो Fकूल जाना है । दमय ती-मैने अपना काम कर 6लया है । अमीर और अ,नल के साथ समीर Fकूल चला जायेगा। ट!फन तैयार है ।बस रोशनी का एड6मशन हो जाये यह भगवान से EाथOना है । गुलशन-वह भी हो जायेगा। सQचे मन से क गयी EाथOना बेकार नह ं जाती।तुम दआ करो हम ु EFथान करते है । दमय ती-कहां66666666666666666666?कुछ खा तो लो। गल ु शन-आज उपवास है । दमय ती-केला खा लो दध ू पी लो कल जैसे दे र रात म& आये तो भख ू े Iयासे परे शान हो जाओगे। गल ु शन-जiद -जiद केला खाया, दध ू पीया और ,नकल पड़ा 7ब टया वरदान है !क अमत ृ वचन को दोहराते हुए रोशनी के एड6मशन के 6लये =च{कला का Fकूल खोजने। गल ु शन राFते के सभी Fकूल से पता लगाते हुए परदे सीपरु ा के नीिज Fकूल गया पर वहां भी हताशा हाथ लगी पर उ?मीद बन गयी 0य !क EाचायO ने राजबाड़ा के पीछे एक Fकूल बताये जहां =च{कला पढाया जा रहा था। यह जानकर गुलशन बहुत खश ु हुआ।वह म नह ं मन गुJदे वाय,मात-ृ Aपत ृ दे वाय,कुलदे वाय नमः जय सरFवती मांता,दग ु g-दग ु O र)ा`ण ठः ठः Fवाहा, ओम नमो भगवते वासुदेवाय,बुBम ् शरणम ् गQछा6म का जाप करते हुए EाचायO के बताये अनुसार Fकूल पहुंचा। Fकूल के EाचायाO से =च{कला क पढाई के बारे म& पूछा तो EाचायाO महोदया माथा ठ कते हुए बोल आजकल अ6भभावक बQच क पैसा कमाने क मशीन बनाने पर तुले हुए है । सा हWय संFकृ,त और कला क तरफ तो Jझान नह ं रहा बQच का। इस Fकूल म& =च{कला क पढाई तो होती थी।,नराश के बादल उनके चहरे पर साफ-साफ झलक रहे थे। गुलशन के स का बांध टूट गया वह बोला मैडम होती थी का मतलब। EाचायाO- होती थी का मतलब होती थी यह तो होता है ना ? गुलशन-मतलब अब नह ं होती। EाचायO- हां। बQच& नह ं 6मल रहे थे। 7बन बQच के क)ा कैसे चलेगी। Aपछले साल कमेट ने =च{कला क 0लास ब द कर दे ने का ,नणOय ले 6लया। तब से ब द है पर आप उदास न हो कले0टर आ!फस के सामने सरकार क या Fकूल है वहां अभी =च{कला क पढाई होती है । अब आप कह ं मत जाओ सबसे पहले उसी Fकूल म& जाओ। सरFवती मां ने चाहा तो वहां एड6मशन हो जायेगा। वह EाचायO के E,त कृतxता xाAपत करते हुए सरकार Fकूल क और चल पड़ा।वहां पहुंचा तो Fकूल का माहौल उसका दल लुभाने लगा। Fकूल के गेट से ह नो टस बोडO दखाई पड़ रहा था। वह सीधे नो टस बोडO के पास जाकर दे खा तो एड6मशन से स?बि धत कोई सूचना ना थी। EाचायाO क) के सामने बैठR म हला प9रचर से EाचायO से 6मलने क इQछा जा हर क ।म हला प9रचर ने 0या काम है ,0य 6मलना ,कहां से आये,नाम पता ढे र सारे सवाल एक सांस म& पछ ू 6लये।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 70
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान गुलशन संयम और अदब के साथ बोला मांताजी एड6मशन के बारे म& पता करना है । म हला प9रचर-!कसका एड6मशन करवाना है । क या Fकूल है लड़को का एड6मशन नह ं होता है ऐसे ह ढे र सारे उWतर एक सांस म& दे दये। गुलशन-जानता हूं। 0या मS EाचायाO महोदया से 6मल सकता हूं। म हला प9रचर-नह ं। गुलशन-है । म हला प9रचर-नह ं तो !कससे 6मलोगे। कुस1 का दशOन कर सकते हो। गल ु शन-कब 6मलेगी। म हला प9रचर-दस दन बाद। गल ु शन-उनक अनप ु िFथत म& !कसी के पास चाजO तो रहता होगा। म हला प9रचर-उपEाचायO से 6मल लो। इस कमरे के पीछे वाले कमरे म& बैठR है ।थोड़ी दे र म& ,नकल जायेगी वह भी जiद जाओ। गल ु शन एकदम भागता हुआ गया उपEाचायाO 6मल गयी। वह नमFकार करते हुए बोला मैडम मुझे वरदान का एड6मशन करवाना है । उपEाचायाO-0या वरदान 666666666666?जेdटलमैन गलसO Fकूल है । लड़को का नह ं है । को-Fकूल भी नह ं है । गुलशन-रोशनी मेर बेट है िजसका घर का नाम वरदान हमने रखा है । उपEाचायाO-अरे वाह लोग 7ब टया को अ6भशाप मानते है आप वरदान कह रहे है ।कौन सी 0लास म& एड6मशन करवाना है । गुलशन-जी vयारहवीं =च{कला Aवषय म& । उपपा्रचायाO- डां0टर,इंजी,नयर 0य नह ं बना रहे है अपनी वरदान को ? गुलशन-मैडम कुछ भी बन सकती है । हर स%जे0ट म& अsवल आती है पर उसका Jझान =च{कला क तरफ है । िजद कर बैठR है !क =च{कला ह पढे गी। मैडम मS कल से पूरे शहर के Fकूल का च0कर काटने के बाद आपके Fकूल का पता चला है तो यहां भागता हुआ आया हूं। उपEाचायाO-बहुत ब ढया !कये है । अब दे र ना कर EाचायO क) के पास असे?बल Jम मे◌े◌ं मैडम उ6मOला 0लास ट चर होगी उनसे 6मल ल िजये। वे पूर जानकार दे दे गी।गुलशन मैडम उ6मOला के सामने हािजर हुआ। मैडम गुलशन को दे खाकर बोल बो6लये जनबा !कस यूज पेपर से है । गुलशन- मS 9रपnटर नह ं एक अ6भभावक हूं।7ब टया के एड6मशन के 6सल6सले म& आपसे गुजा9रश करने के 6लये हािजर हुआ हूं। मैडम-आपका लहजा तो कुछ और चग ु ल कर रहा है । गुलशन-आप जान गयी है तो म& भी कुछ जानना चाह रहा हूं। मैडम-परू तरह से तो नह ं पर इतना तो कह सकती हूं !क प{कार या सा हWयकार है ।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 71
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान गुलशन-ये सब फुसOत म& कभी जान लेगे।अभी तो मS आपसे वरदान के एड6मशन के बारे म& चचाO करने के इQछुक हूं। मैडम-वरदान कौन है ? गुलशन-मेर 7ब टया रोशनी है िजसे हमारा कुनबा वरदान कहता हS उसी का एड6मशन vयारहवी म& =च{कला Aवषय म& करवाना है । मैडम-आपक वरदान कहां है ? गल ु शन-घर पर है । मैडम-आप अकेले 0य आये है । गल ु शन-ल?बी दाFतान है , दो दन के कांटो भरे सफर के बाद आप तक पहुंच पाया हूं। मैडम-मतलब। गल ु शन-मैडम मतलब छो[ड.ये आप बोले तो घर जाकर रोशनी को ले आउूं । मैडम-!कतना दरू है आपका घर प uह !कलोमीटर। मैडम-माकOशीट लाये है । गुलशन- पहल 0लास से दसवीं तक क लाया हूं। मैडम- दखाई।गुलशन मैडम के हाथ म& पूर फाईल थमा दया। मैडम 6मनट भर म& पूर फाईल पलट कर एक ओर रखते हुए बोल आपक वरदान तो Fकूल के 6लये वरदान सा7बत होगी।हम 0या परू फै0iट आपके वरदान से 6मलना चाहेगी।जाइये रोशनी को लेकर आइए अभी दो घdटे का व0त है Fकूल ब द होने म& । गुलशन तुर त भागा और घdटे भर के अ दर रोशनी और दमय ती को लेकर असे?बल Jम म& दा`खल हो गया। उसे आGचयO हुआ यह दे खकर !क वहां रोशनी के नाम क चचाO चल रह थी। मैडम उ6मOला,उप EाचायाO स हत दस ू रे कई फैकiट सदFया उपिFथत थे। उ6मOला मैडम रोशनी से पूछR अपने जनून को बनाये रखोगी फादर क वरदान ? रोशनी-एस मैडम6666666666666666 उ6मOला-उपEाचायाO क ओर Jख करते हुए बोल 0या पूछना सब दे ख 6लया है ,पढाई म& अsवल है ,!कतने सारे ईनाम जीते है । रोशनी तुम कुछ काम दख सकता हो। रोशनी-एस मैडम कह कर वह =च{कला का बdडल खोलकर एक -एक =च{ दखाने लगी। आटO फैकiट ने तो दांतो तले अंगु6लया दबा ल दसव1 पास लड़क इतना उ?दा !कFम क =च{कार कैसे कर सकती है ।उपEाचायाO सोच म& पड़ गयी। असमंजस को दरू करने के 6लहाज से उ6मOला मैडम बोल मैडम रोशनी 0या नह ं कर सकती इसका दय =च{कार का दय है , सरFवती मां क कृपा तो इस पर है ह । मैडम एक और बात बता दं ।ू उपEाचायाO महोदया - 0या ? दे र ना करो बताओ। उ6मOला-आज िजस दौर से हम गुजर रहे है । उस दौर म& क या ज म से पहले मार द जा रह है , भू ्रण हWया हो रह है , म हलाये दोयम दजg क इंसान हो गयी है ,खट ंू े से बंधी गाय हो गयी है ।दहे ज दानव ,नत लड़!कय का खन ू पी रहा है ।घर-प9रवार दफतर सभी जगह म हलाय& अपने
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 72
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान अिFतWव क र)ा के 6लये संघषOरत ् है । दे श म& नार जात क जनसंwया तेजी से घट रह है । उसी दौर म& एक आप है जो अपनी 7ब टया के सपने साकार करने के 6लये संघषOरत ् है ।अपनी 7ब टया रोशनी को ईGवर का वरदान कहते है । बेचारे दो दन से शहर के Fकूल-Fकूल जाकर पूछ रहे थे !क 0या Fकूल म& =च{कला पढाई जाती है । सब जगह से ,नराश होकर यहां आये है । उपEाचायO-यहां से ,नराश नह ं जायेगे।रोशनी तेर म?मी का नाम 0या हS तुमने बताया ह नह ं। रोशनी-मेर मां का नाम eीमती दमय ती है मैडम।पापा का नाम eी गुलशनजी है । उ6मOला-6मFटर गल ु शन आपके वरदान का एड6मशन हो गया समझो।इतनी होनहार लड़क के 6लये सीट न होने पर भी सीट बनायी जा सकती है ।जाइये कैश काउdटर अभी खल ु ा है आप चाहे तो फ स जमा कर दे या मह ने के आ`खर तक कभी भी।रोशनी का एड6मशन हो गया।रोशनी बेटा तम ु कल से Fकूल आ सकती हो। उपEचायाO- 6मFटर गल ु शन रोशनी के एड6मशन क =च ता से म0 ु त हो गये हं सी खश ु ी घर जाईये काश आप जैसे सभी बे टय के मां बाप हो जाते। रोशनी को Fकूल के 6लये भी वरदान बनकर दखना होगा। मझ ु े परू ा यक न है !क रोशनी मेर उ?मीद पर खर उतरे गी। गुलशन-हमार तो Eभु से यह EाथOना है !क मेर रोशनी कंची के जाद ू से कला क द,ु नया को श6श (चांद) क तरह शीतलता Eदान करे । उपEाचायाO-भगवान आपक मनोकामना पूर कर& । गुलशन वहां से Aवदा लेकर सीधे फ स काउdटर पर गया फ स जमा करके सीधे छIपन दक ु ान गया वहां से !कलो भर अंगूर रसगुiले लेकर घर गया।घर जाकर दमय ती ने भगवान को परसाद चढाया इसके बाद रोशनी,अमीर,समीर और अ,नल को 6मठाई का परसाद द ।गुलशन तो इतना खश ु था !क जान पहचान के लोग को बल ु ा-बल ु ाकर 6मठाई `खलाने लगा था खश ु भी 0य न होता रोशनी उसके 6लये ह नह ं उसके बूढ़◌े बाप सुत1लाल मां सोमवती के 6लये वरदान जो थी। प ह वरदान या,न रोशनी क एड6मशन इस बात क खश ु ी गुलशन के माथे पर झलक रह थी। आदत के मुताAवक दब ु क Eसाद काल पर बैठ गये चपरासी के क) म& EAवzट होते ह तुर त गुलशन को हािजर होने को आदे श दये। बांस दक ु Eसाद क आदत थी सुबह से शाम तक गुलशन क परे ड करवाते रहते थे एक काम पूरा नह ं हुआ तीन काम और दे दये।दस ू र के हाथ का काम भी गल ु शन से करवाने के 6लये दबाव बनाये रखते।कहते है ना मरता 0या ना करता क तरह कोiहू के बैल क तरह गुलशन जोता रहता।बांस दब ु क Eसाद के बुलावे पर गुलशन बांस के क) म& हािजर हुआ।बांस दब ु क Eसाद बडे Fनेह से गुलशन क तरफ हाथ बढ़ा दये। लाजू मेवै ढ ठू जीऐ क तजO पर गल ु शन ने बांस क तरफ हाथ बढ़ा दया।बांस ने क) म& लगी नई कुस1 पर बैठने का आZह भी कर 6लया। यह सब गुलशन को आGचयO लग रहा था। उसे लग रहा था आज सरू ज परू ब क बजाय पिGचम से उगा है 0या पर तु उसे समझने म& दे र ना लगी लोग कतहे ना थकते !क बांस तो =गर=गट जैसे रं ग बदलते है अपने काम के 6लये !कसी हद तक जा सकते है ।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 73
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान यह बात गुलशन को समझने म& दे र ना लगी पर !कस काम के 6लये बांस म0खन लगा रहे है जब!क बांस को गुलशन क उपिFथत त,नक ना भाती थी वे तो गुलशन का पहले अपने गुलाम बाद म& क?पनी क गुलाम समझते थे। गल ु शन Aवचार -मंथन कर रहा था !क इसी बीच िजते u उै ,नक वेतनभोगी चपरासी आ गया 7बगबांस के सामने पानी का =गलास रखते हुए गुलशन से पूछने लगा गुलशनजी पानी लोगो के 0या? बांस बोले-ये पूछने क बात है 0या गम1 का समय है पानी को कोई मना करे गा 0या ? 7बना पछ ू े पानी दया करो।यह उदारता गल ु शन के मन म& कई शंका पैदा कर रह थी।इसी बीच बांस गल ु शन से पछ ू े गल ु शन आपक बेट के एड6मशन का काम हो गया। गल ु शन-हां सर हो गया। 7बगबांस दब ु कEसाद- कहां हुआ है । गल ु शन-कले0टर आ!फस के सामने गiसO Fकूल है । 7बगबांस-आटO पढाई जाती है । गल ु शन-हां 666666666666666666666666 7बगबांस दब ु क Eसाद पूछे लंच म& कह जाना तो नह ं है गुलशन जी। गुलशन-नह ं सर आज पQचीस साल म& कभी नह ं गया तो आज कैसे जा सकता हूं। 7बगबांस-लंच म& जाने क कोई रोक तो नह ं है । गुलशन-जी। 7बगबांस-अभी आपका कोई काम बाक हो तो कर आओ। गुलशन-दफतर के कायाOव=ध म& कभी घर का काम नह ं !कया हूं तो आज 0या कJंगा। वैसे मेरे बQच को आदत हो गया है काम करने क । छोटे आदमी के बQचे आंख खोलते ह समझने लगते है-मां के ददO और बा पके प9रeम का मोल। खद ु भी पसीना ,नचोड़ना सीखने लगते है बाप को दे खकर। 7बगबांस-आप कौन से छोटे हो। आपसे अ=धक तनwवाह तो सरकार अ=धकार को नह ं 6मलती होगी ,तनी तनwवाह इस क?पनी म& 6मल रह है ।कोई आपका पसOनल काम हो तो कर आओ। गुलशन-मेरा पसOनल काम कोई नह ं है । दस बजे से शाम छः बजे तक का समय क?पनी के 6लये है । इसके बाद भी दो चार घdटे अ=धक काम कर जाता हूं वह भी 7बना !कसी बेनफ ट के। बड़े ओहदे दार एवं Jतबेदार मनचाह कमाई कर रहे है । तनwवाह के अलावा हर माह हजार Jपये क अ,त9र0त कमाई कर रहे हS आप और आप जैसे दस मजदरू समझ ू रे ओहदे दार मुझे बंधआ ु रहे है 0य ? मS भी इसी संFथा का कमOचार हूं।कहने को तो यह संFथा जापानी पैटनO पर है। यहां तो मुझ जैसे छोटे कमOचार का भरपूर उWपीड़न,शोषण हो रहे है ।मुझे तो मेरा भAवzय भी ऐसे माहौल म& सुरm)त नह ं लग रहा है तर0क क 0या बात कJं कहूं भी तो !कससे ? कौन सुनने वाला है ? 7बगबांस-इतना नाराज 0य हो रहे हो ?
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 74
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान गुलशन-मS 0या कर सकता हूं नाराज होकर ,िजसक जड़े उखाड़ द गयी हो। िजसे दोयम दजg का आदमी माना जाता हो। 7बगबांस मS यहां नौकर के Jप म& सजा काट रहा हूं। मेरे Aपताजी क थोड़ी भी जमीन जायदाद होती तो मS गांव मे◌े◌ं खेती !कसानी कर लेता पर ये िजiलत भर नौकर ना करता पर कर& 0या लाचार को Aवचार 0या66666666666666666त,नक खनकते 6स0क के 6लये जानाशाह के माहौल म& नौकर कर खद ु के E,त अपराध कर रहा हूं। 7बगबांस इस बात का मुझे एहसास है पर प9रवार के 6लये ये सब कर रहा हूं। हमारा भी !कसी दन उBार हमारे कृzण लोग कर दे ग& उनक तर0क दे खकर मS अपने 9रसते जwम के ददO क दवा समझंग ू ा। गल ु शन क बात को अनसन ु ा कर 7बगबांस कालबेल बजा दये प9रचर हािजर हुआ। 7बगबांस प9रचर से बोले गल ु शन को ठdडा पानी पीलाओ। गल ु शन 7बगबांस के क) से बाहर ,नकलने लगता 7बगबांस पन ु ः बोले गल ु शन त? ु हारा बाहर का कोई काम होतो कर आओ। गल ु शन-सर आपक कृतxता का आभार हूं।पहले भी कह चक ु ा हूं !क मS दफतर म& क?पनी का काम करने के 6लये आता हूं। मS sयि0तगत काम खद ु दफतर के बाद अथवा छुbट के दन कर लेता हूं ,य द नह ं कर पाता हूं तो मेर बेट और बेटे कर लेते है ,पहले ह उD म& छोटे है पर मेर मजबूर को समझते है । 7बगबांस-इसी6लये वरदान कहते हो ? गुलशन-यह मान ल िजये। 7बगबांस-लंच म& कह जाना नह ं। कुछ मेरा sयि0तगत काम है आपसे। गुलशन को यक न हो गया 7बगबांस का आप से स?बो=धत करने के पीछे राज तो है ।इतने म& प9रचर पानी लेकर आ गया।7बगबांस बोले गुलशन पानी पी लो। गुलशन पानी पीया 7बगबांस को ध यवाद कह कर क) से बाहर ,नकलने लगा तो 7बगबांस हाथ से 6लखे ढे र सारे कागज का पु6ल दा थमाते हुए बोले टाइम 6मले तो क?पोज कर दे ना अजgdट 9रपnट है । गुलशन माथा ठ कता हुआ अपनी सीट पर आकर काम म& जुट गया। वह अपने काम म& लगा हुआ था 7बगबांस अपने क) से बाहर ,नकले गुलशन को काम म& जुटा हुआ दे खकर बोले गुलशन खाना खा 6लये 0या ? गुलशन- अभी नह ं सर
․․․․
7बगबांस-लंच का टाइम खWम होने वाला है ।ये काम बाद म& कर लेना। पहले लंच कर ल । गुलशन-जी कहकर अपना लंच बा0स उठाया खाने लगा। गुलशन खाना शुJ भी नह ं कर पाया था !क 7बगबांस आ गये और !फर वह EGन। गुलशन 6सर उठाकर उनक तरफ दे खा तो जैसे वे लजा गये हो।वे बोले खालो खालो खाने के बाद मेरे चै?बर म& आ जाना। गुलशन ने दस 6मनट म& खाना खाया और इस बीच 7बगबांस पांच बार अ दर बाहर आ गये।खाना खाने के बाद सीधे चै?बर म& EAवzट हुआ।7बगबांस बोले जiद बैठे मेरा आवेदन बानाओ। 7बगबांस के चै?बर म& क?Iयट ू र लगा हुआ था पर वे हाथ नह ं लगाते बस इdटरनेट का इFतेमाल भरपरू करते थे।वैसे कोई भी 7बगबांस के चै?बर म& लगे क?Iयूटर को हाथ नह ं लगा
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 75
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान सकता था पर खद ु का काम करवाने के 6लये कोई परहे ज नह ं था। जब 7बगबांस का काम होता था तो गुलशन खास बना लेते थे। इसके बाद लात मार दे ते थे,गुलशन सब समझता था पर नौकर जो करनी थी। खैर गुलशन क?Iयू◌ूटर सीट पर बैठ गया। 7बगबांस भी अपनी कुस1 गुलशन के बराबर लेकर आ गये और [डकटे ट करने लगे।आधे घdटे क क?पोिजंग के बाद प{ तैयार नह ं हो पाया। होता भी कैसे संFथा के सबसे बड़े अ=धकार को 6लखना जो था। इस पदा=धकार से बात करने क कई छोटे कमOचा9रय को सजा तक 6मल चक ु थी पर वे साहब कुछ खास लोग के उपर मेहरमान थे।खैर उD ने अग उ ह& 9रटायमेdट क क पर पटक दया था ,ये बात अलग थी !क वे जोड़तोड़ कई साल और उQच अ=धकार होने को Fव हत म& और सख ु भोग चक ु े थे। इसी का फायदा =गबबांस को उठाना था। इसी6लये आवेदन खास था। प{ म& काट-छांट और जोड़ चला रहा था। इसी बीज मालदार पाट आ गयी। 7बगबांस गल ु शन से बोले ब द कर दो शाम को कर& गे। जाओं प9रचर से बोल दो साहब के 6लये नाGते का इ तजाम कर& उसके पहले पानी Aपला दे । ये वह साहब थे िज हे 7बगबांस ने भगा दया था पर आज खा,तरदार हो रह थी ना जाने आज !कस वजह से सरू ज पिGचम से उग गया था।पाट क खा,तरदार म& पांच बज गया। पाट के जाने के बाद 7बगबांस गुलशन को बुलवाये,गुलशन हािजर हुआ तो वे बोले-गुलशन आज थोड़ी दे र तक Jकना होगा जJर काम है ।जJर काम 0या था वह sयि0तगत ् काम। गुलशन-साहब मुझे घर पहुंचना जJर होता है । 7बगबांस दब ु कEसाद-0य 66666666? गुलशन-दवाई खाना पड़ता है । 7बगबांस-0य 0या हो गया ? गुलशन-डाय7ब टज और दस ू र बीमा9रयां ? 7बगबांस-sयंग कसते हुए बोले बड़े लोग बड़ी बीमा9रयां।आज Jक जाना। 7बगबांस तो हमेशा खार खाये रहते थे पर आज इतने मीठे बोल रहे थे जैसे उनके होठ से शहद टपक रहा हो।गुलशन को उनक पैतरे बाजी का अ दाजा था। वह म नह ं मन बुदबुदाया सांप तो सांप ह होता है भले ह उसके पास मड़ी हो। उसको मौन दे खकर 7बगबांस दब ु कEसाद बोलेपसOनल काम है ,सबके सामने ये काम नह ं करवा सकता।इस6लये आज ओर वकत दे दे ा। गुलशन-साहब रोज म& दो घdटा अ=धक व0त संFथा को दे ता हूं।सबसे पहले मS आता हूं लोग बारह बजे तक आते है और समय से पहले घर चले जाते है । खास लोग को खास सुAवधा और भरपूर लाभ 0य ? 7बगबांस-गुलशन कल छुbट कर लेना। गुलशन-मS छुbट करने क बात नह ं कर रहा हूं। मेरा कहना है !क सभी कमOचा9रय के 6लये एक ,नयम हो पर यहां तो बूढ़ sयवFथा लागू है िजसके हम 6शकार है । कहने को तो आज का भारत यव ु ा है पर sयवFथा श दय परु ानी जा,तपां,त पर आधा9रत है ,आध,ु नकता क खोल म& अWयाचार,शोषण और भरपरू भेदभाव हो रहा है ,इतने म& 7बगबांस बोले िजसके तम ु 6शकार हो। मS
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 76
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान समझ गया जाओ [डFपैच का काम ,नपटा लो। सभी कमOचा9रय के जाने के बाद मेरे चै?बर म& आ जाना अनक?पल ट लेटर पूरा कर दे ना। कल मS नह ं रहूंगा,दफतर दे र से आना या मत आना। बेचारा तर0क से दरू फ&का गुलशन दफतर खाल होने तक इ तजार करता रहा। हर कमOचार बोलता 0या गुलशन तु?हारा ओवर टाइम चालू हो गया 0या ? गुलशन छाती पर पWथर रखते हुए कहता गर ब क यहां कौन सुना है !क हमार सुनी जायेगी। हम तो बंधआ मजदरू क तरह ु हो गये है इस जापानी बेस क?पनी म& ।खैर दफतर खाल होते हो छः बज गयी।इस बीच 7बगबांस कई बार अ दर बाहर !कये जब 6सफO प=चर िजते u बचा तो। 7बगबांसस उसे बल ु ाकर अपने ,नवास से होकर अपने घर जाने का आदे श दे कर गल ु शन को बल ु ाये और बैठ Eमोशन के 6लये अनरु ोध प{ बनवाने। अनरु ोध प{ बनाने म& रात के नौ बज गये। एक-एक श%द दस-दस बार 6लखे जाते !फर परू ा प{ बदल जाता। िजतना नीचे =गर सके उसी अ दाज म& प{ तैयार हुआ ,7बना योvयता के Eमोशन जो लेना था पे टय के मंह ु खोलकर।यह ऐसा Eमोशन था जैसा !क फांसी EाIत कैद को सस?मान बर करना।खैर अनुरोध प{ तैयार हो गया।7बगबांस राहत क सांस लेते हुए बोले गुलशन तु?हारा मेहनत मेरे 6लये वरदान सा7बत होगी ऐसा ना जाने 0य मेरा मन कह रहा है । गुलशन-मीनार& गर ब क छाती पर खड़ी है ।आपक भी खड़ी होगी। 7बगबांस-थSक यू6666666घर जाओ तु?हार वरदान इ तजार कर रह होगी। गुलशन-ओके सर मेर रोशनी सचमुच मेरे 6लये वरदान है ।बेट का बाप होना Fवा6भमान क अ6भवAृ B है ।इतने म& दफतर क कार आ गयी और 7बगबांस कार का धआ ु ं गुलशन के मुंह पर उड़ाकर फुरO हो गये। और गुलशन पुराने Fकूटर म& क क पर क क मारा जा रहा था।काफ दे र के बाद Fकूटर FटाOट हुआ तो उदास मन 9रसते जwम के साथ और ताजे जwम के ददO 6लये घर क ओर चल पड़ा। सोलह घर पहुंचते-पहुंचते गुलशन को दस बज गये, रोशनी आंख म& आंसू 6लये दरवाजे पर खड़ी थी ,दमय ती घर से बाहर ,नकलकर राFते पर टकटक लगाये हुए थी।गल ु शन को देखकर दमय ती और रोशनी को चैन आया।अमीर,समीर और अ,नल भूख से परे शान थे पर वे िजद पर अड़े थे !क पापा के साथ खाना खायेगे।गुलशन Fकूटर खड़ा !कया दमय ती दौड़कर उसक ट!फन थामते हुए बोल 0य जी आज बहुत दे र हो गयी।इतने म& तपाक से वह बोल मेरे आंस से 7बगबांस क तकद र 6लखी रह थी तो दे र होना ह था। वैसे कब जiद आ पाता हूं। दमय ती 0या कहे6666666666666666? गुलशन-कुछ नह ं दो रोट का सवाल है ।बहुत थक गया हूं। दमय ती-खाने से पहले वाल दवाई तो खा ल । गल ु शन-हां वो तो खानी पड़ेगी िज दा रहने के 6लये।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 77
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рджрдордпрдирддреА-рдРрд╕реА рд╡реИрд╕реА рдмрд╛рдд& рдирд╛ рдХрд░реЛредрдЦрд╛рдирд╛ рдЦрд╛рдХрд░ рдЖрд░рд╛рдо рдХрд░реЛ рдмQрдЪреЗ рднреА рдд? реБ рд╣рд╛рд░ рдЗ рддрдЬрд╛рд░ рдо& рдмреИрдареЗ рд╣реИ ред!рдХрддрдиреА рдмрд╛рд░ рдХрд╣ рдВ !рдХ рдмQрдЪ рддреБрдо рд▓реЛрдЧ рдЦрд╛рдХрд░ рд╕реЛ рдЬрд╛рдУ рдкрд╛рдкрд╛ рдЖрдХрд░ рдЦрд╛ рд▓реЗрдЧреЗ рдХреЛрдИ рдорд╛рдирдиреЗ рдХреЛ рддреИрдпрд╛рд░ рдирд╣ рдВред рдЦреИрд░ рдЖ рдЬрд╛рдУ рдЦрд╛ рд▓реЛредрдЗрддрдиреЗ рдо& рддрдкрд╛рдХ рд╕реЗ рд░реЛрд╢рдиреА рдмреЛрд▓ рдкреВрд░реЗ рдк9рд░рд╡рд╛рд░ рдХреЗ рд╕рд╛рде рдЦрд╛рдирд╛ рдЦрд╛рдиреЗ рдХрд╛ рд╕реБрдЦ рдЕрд▓рдЧ рд╣реЛрддрд╛ рд╣реИ 0рдп рдкрд╛рдкрд╛ ? рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╣рд╛рдВ рдмреЗрдЯ ред рдкреВрд░рд╛ рдк9рд░рд╡рд╛рд░ рд╕рд╛рде рдЦрд╛рдирд╛ рдЦрд╛рдХрд░ рд╕реЛ рдЧрдпреЗ рдкрд░ рддреБ рдЧреБрд▓рд╢рди рдФрд░ рджрдордп рддреА рдХреЛ рдиреАрдВрдж рдирд╣ рдВ рдЖ рд░рд╣ рдереАредрдЧрд▓ реБ рд╢рди рджрдордп рддреА рд╕реЗ рдкрдЫ реВ рд╛ 0рдп рд░реЛрд╢рдиреА рдХ рдорд╛рдВ рдиреАрдВрдж рдирд╣ рдВ рдЖ рд░рд╣ рд╣реИ 0рдпрд╛ 666? рджрдордп рддреА-рдЖрдкрдХ рдХреМрди рд╕реА рдЖ рд░рд╣ рд╣реИ ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдЖ рд░рд╣ рд╣реИ ред рджрдордпрдирддреА- рдиреАрдВрдж рдЖ рд░рд╣ рд╣реИ рддреЛ рдХрд░рд╡рдЯреЗ 0рдп рдмрджрд▓реЗ рдЬрд╛ рд░рд╣реЗ рд╣реЛ ? рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдореЗрд░ рдЫреЛрдб рддрдо реБ рдмрддрд╛рдУрдВ рддрдо реБ рдХреЛ 0рдпреЛ рдирд╣ рдВ рдЖ рд░рд╣ рд╣реИ ? рджрдордп рддреА-рдЖрдк рдмрддрд╛рдУ рдкрд╣рд▓реЗ 666 рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдореЗрд░реЗ рдиреАрдж рдЬiрдж рдирд╛ рдЖрдиреЗ рдХрд╛ рдХрд╛рд░рдг рддрдо реБ рдЬрд╛рдирддреА рд╣реЛред рджрдордпрдирддреА- 0рдпрд╛666666666 рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╡рд╣ 9рд░рд╕рддреЗ рдЬwрдо рдХрд╛ рджрджO рдЦреИрд░ рдЫреЛреЬтЧМреЛ рдореЗрд░реЗ рддреЛ рдЬреАрд╡рди рдХрд╛ рд░реЛрдирд╛ рд╣реИ ,рддреБрдо рдмрддрд╛рдУред рджрдордп рддреА-рдХреБdрдбрд▓ рдо& рджреЛрд╖ред рдЧреБрд▓рд╢рди-!рдХрд╕рдХ рдХреБdрдбрд▓ рдо& рджреЛрд╖ рдЖ рдЧрдпрд╛ред рджрдордп рддреА-рд░реЛрд╢рдиреА рдХ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-0рдп рддреБрдо |6рдордд рд╣реЛ рд░рд╣ рд╣реЛред !рдХрд╕рдиреЗ рдд? реБ рд╣реЗ рдмрд╛рдд рджрдпрд╛ рдХреБdрдбрд▓ рдо& рджреЛрд╖ рд╣реИ редрдХреБdрдбрд▓ рдХрд╛ рдЬрдорд╛рди рдЧрдпрд╛ рдЕрдм рддреЛ рд░0рдд рдХреБdрдбрд▓ 6рдорд▓рд╛рди рдХрд╛ рдЬрдорд╛рдирд╛ рд╣реИ ред рдлрд╛рд▓рддреВ рдХреЗ рдЭрдореЗрд▓реЗ рдо& рдирд╛ рдкреЬрд╛редрджрд╕ реВ рд░ рдХрд╛ рднAрд╡zрдп рдмрддрд╛рдиреЗ рд╡рд╛рд▓реЗ рдЕрдкрдирд╛ рднAрд╡zрдп 0рдпреЛ рдирд╣ рдВ рдмрдирд╛ рд▓реЗрддреЗредрд╕реЬрдХреЛ рдХреЗ !рдХрдирд╛рд░реЗ рдореАbрдареБ 6рд▓рдпреЗ рдмреИрдареЗ рд░рд╣рддреЗ рд╣реИ рднрд░ рджреЛрдкрд╣рд░ рдо& ред рджрдордп рддреА-рдХрднреА рдореЗрд░ рдмрд╛рдд рднреА рдорд╛рдирд╛ рдХрд░реЛред рд╡реИрд╕реЗ рдпреЛ,рддрд╖реА рдХреЗ рдкрд╛рд╕ рдирд╣ рдВ рдЧрдпреА рдереА рдоSред рдЕрдкрдиреЗ рдХрд╛рд▓реЛрдиреА рдо& рд╣ рдмреЬрд╛ рдпреЛ,рддрд╖ рдХрд╛рдпрд╛Oрд▓рдп рд╣реИ ред рдмрд╣реБрдд рдкрд╣реБрдВрдЪреЗ рд╣реБрдП рдпреЛ,рддрд╖реА рд╣реИ ред рдЙрдирд╕реЗ 6рдорд▓рдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рджреЛ рджреЛ рджрди рдо& рди?рдмрд░ рдЖрддрд╛ рд╣реИ редрд╢реБ# рд╣реИ 7рдмрд╣рд░рди рднрд╛рднреА рдХ рд╡рдЬрд╣ рд╕реЗ рдЕрдкрдиреЗ рд╕реЗ рддреБрд░ рдд рдорд▓ реБ рд╛рдХрд╛рдд рд╣реЛ рдЧрдпреАредрдмреЗрдЯ рд╣реИ рдЙрд╕рдХреЗ рднAрд╡zрдп рдХ =рдЪ рддрд╛ рддреБ?рд╣реЗ рд┐рдЬрддрдиреА рд╣реИ рдЙрддрдиреА рддреЛ рд╣рдо& рднреА рдирд╣ рдВ рд╣реИ редрджреЛрд╖ рдХрд╛ ,рдирд╡рд╛рд░рдг рд╕реЗ 7рдм рдЯрдпрд╛ рдХрд╛ рднрд▓рд╛ рд╣ рд╣реЛрдЧрд╛ред рдЗрд╕реА рдмрд╣рд╛рдиреЗ рдкреВрдЬрд╛ рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗрдЧреАред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдХреМрди-рдХреМрди рд╕рд╛ рджреЛрд╖ рдмрддрд╛рдпрд╛ рд╣реИ рдЙрд╕ рдкрд╣рдВ рдЪреЗ рд╣реБрдП рдпреЛ,рддрд╖ рдиреЗред рджрдордп рддреА-рдХрд╛рд▓рд╕рдкO рдФрд░ Aрдкрддрдж реГ реЛрд╖ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдХрд╛рд▓рд╕рдкO рдХреЗ рд╕рд╛рде Aрдкрдд реГ рджреЛрд╖ рднреАред рджрдордпрдирддреА- рд╣рд╛рдВ6666 рдЧреБрд▓рд╢рди-0рдпрд╛ рдмрд╛рдд рдХрд░ рд░рд╣ рд╣реЛ ?рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ Aрдкрдд реГ рджреЛрд╖ ? рджрдордпрдирддреА- рдпреЛ,рддрд╖реА рдХрд╛ рдмрддрд╛рдпрд╛ рдЧрд▓рдд рдирд╣ рдВ рд╣реЛ рд╕рдХрддрд╛ред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 78
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдЧреБрд▓рд╢рди-рдоS рдЧрд▓рдд рд╣реЛ рд╕рдХрддрд╛ рд╣реВрдВредрджреЗ рдЦреЛ рдпреЛ,рддрд╖ рдХреЗ рдЪ0рдХрд░ рдо& рдкрдб рдЧрдпреАрдВ рддреЛ рдмреЗрдЪ рдЦрд╛рдпреЗрдЧреЗред рджреЗ рд╢ рдХреЗ рдмреЬреЗ рдпреЛ,рддрд╖реА рдЬреЗрд▓ рдо& рд╕реЬ рд░рд╣реЗ рд╣реИ редрджреЗ рд╢ рдХреЗ рдмреЬреЗ-рдмрдбреЗ. рдиреЗрддрд╛рдУрдВ рдХрд╛ рднAрд╡zрдп рдмрддрд╛ рдФрд░ рдмрдирд╛ рд░рд╣реЗ рдереЗред рдЬреЗрд▓ рдХ рд╣рд╡рд╛ рдЦрд╛ рд░рд╣реЗ рд╣реИ , рдпреЛ,рддрд╖ рдХ рдЖреЬ рдо& рдЕрд░рдм рдХрд╛ рдЦреЗрд▓-рдЦреЗрд▓реЗред рджрдордп рддреА-рд╢рдВрдХрд╛ рдХреЗ рд╕рдорд╛рдзрд╛рди рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рддреЛ рдкреВрдЬрд╛ рдХрд░рд╡рд╛рдирд╛ рдЬJрд░ рд╣реИ рдЖ`рдЦрд░ рдо& рд╣рдорд╛рд░реЗ рд╡рд░рджрд╛рди рдХреЗ рднAрд╡zрдп рдХрд╛ рд╕рд╡рд╛рд▓ рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-%рд▓реИрдХрдореЗрд▓ рдирд╣ рдВ 66666666666 рджрдордп рддреА-рдоS рддрдо реБ рдХреЛ рдХреИрд╕реЗ %рд▓реИрдХрдореЗрд▓ рдХрд░ рд╕рдХрддреА рд╣реВрдВред рдореЗрд░рд╛ рддреЛ рдЬреАрд╡рди рдорд░рди рдд? реБ рд╣рд╛рд░реЗ 6рд▓рдпреЗ рд╣реИ ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди- рдпреЛ,рддрд╖реА рдиреЗ рдЦрдЪO рдо& рдмрддрд╛рдпрд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ ? рджрдордп рддреА- рд╣рд╛рдВ рдмрддрд╛рдпрд╛ рд╣реИ 6666 рдЧрд▓ реБ рд╢рди- !рдХрддрдиреЗ рдХрд╛ ? рджрдордп рддреА- рдХреБрд▓ рджрд╕ рд╣рдЬрд╛рд░ JрдкрдпреЗ рдХрд╛ рдЦрдЪO рд╣реИ ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-0рдпрд╛6666666666666рдкрд░реВ реЗ рдорд╣ рдиреЗ рдХ рдХрдорд╛рдИ рдпреЛ,рддрд╖реА рдХреЗ рдХрд╣рдиреЗ рдкрд░ Fрд╡рд╛рд╣рд╛ рдХрд░рд╡рд╛рдУрдЧреАред рджрдордп рддреА- рдпреЛ,рддрд╖реА рдХреЗ рд╣рд╛рде рдХреБрдЫ рдирд╣ рдВ рдЖрдпреЗрдЧрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдкреВрдЬрд╛ рдХреМрди рдХрд░рд╡рд╛рдпреЗрдЧреЗ ? рджрдордп рддреА-рдкреВрдЬрд╛ рдирд╛6рд╕рдХ рдпрд╛ 6рд╕Bрд╡рдЯ рдЙ рдЬреИрди рдо& рд╣реЛрдЧреАред рдмрд╕ рдЗ рд╣ рджреЛ рд╣ рдЬрдЧрд╣ рдкрд░ рдХрд╛рд▓ рд╕рдкO рдФрд░ Aрдкрддрдж реГ реЛрд╖ рдХрд╛ ,рдирд╡рд╛рд░рдг рд╣реЛрддрд╛ рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдорддрд▓рдм рдХрд╛рд▓реЛрдиреА рд╡рд╛рд▓реЗ рдпреЛ,рддрд╖реА рдЕрдкрдирд╛ рдЪрдврд╛рд╡рд╛ рд▓реЗрдХрд░ рдХреЗрд╕ }рд╛рдВFрдлрд░ рдХрд░ рджреЗ рддреЗ рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-0рдп рдордЬрд╛рдХ рд░рд╣ рд░рд╣реЗ рд╣реЛ ? рдЧреБрд▓рд╢рди-рдордЬрд╛рдХ рдХрд░ рд░рд╣рд╛ рд╣реВрдВредрдЬреИрд╕реЗ рдПрдХ рдбрд╛0рдЯрд░ Aрд╡рд╢реЗрд╖x рдбрд╛0рдЯрд░ рдХреЛ рдХреЗрд╕ рд░реЗ рдлрд░ рдХрд░ рджреЗ рддрд╛ рд╣реИред рд╡реИрд╕рд╛ рд╣ рддреЛ рдХрд╛рд▓ рд╕рдкO,Aрдкрддрдж реГ реЛрд╖ рдХрд╛ рднреА рдХреЗрд╕ рд░реЗ рдлрд░ рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реИ рдпреЛ,рддрд╖реА рдЬреАред рджрдордп рддреА-рдЗрд╢рд╛рд░рд╛ рд╕рдордЭ рдЧрдпреАред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдХреИрд╕рд╛ рдЗрд╢рд╛рд░рд╛ред рд╣рдордиреЗ рддреЛ рдРрд╕рд╛ рдХреЛрдИ рдЗрд╢рд╛рд░рд╛ рд╣ рдирд╣ рдВ !рдХрдпрд╛ред рджрдордп рддреА-7рдмрдирд╛ рдЗрд╢рд╛рд░реЗ рдХреЗ рдЗрд╢рд╛рд░реЗ рдХрд░ рджрдпреЗред рдЕрд░реЗ рдореБрдЭреЗ рдореЗрд░реЗ рдЖрдкрд░реЗ рд╢рди рдХ рдпрд╛рдж рдЖ рдЧрдпреАред рдбрд╛рдВ6Aрд╡рдиреЛрдж рдиреЗ рдЬреЛ рдореЗрд░реЗ рдЬреАрд╡рди рдХреЗ рд╕рд╛рде Aрд╡рдиреЛрдж рдХрд░ рджрдпрд╛ред рдЖрдкрд░реЗ рд╢рди 7рдмрдЧрд╛реЬрдХрд░ рдЬреАрд╡рди рджрджO рд╕реЗ рднрд░ рджрдпрд╛редрдЖрдЬ рднреА рджрджO рдХреЗ рдЖрд╕реВрдВ рдо& рдирд╣рд╛рдпреА рд░рд╣рддреА рд╣реВрдВред рдЧреБрд▓рд╢рди-рднрд╛рдЧрд╡рд╛рди 9рд░рд╕рддреЗ рдШрд╛рд╡ рдХрд╛ рдЦрд░реБ рдЪрдирд╛ рдореЗрд░рд╛ рдордХрд╕рдж рдирд╣ рдВ рдерд╛ ,рддреБ?рд╣рд╛рд░рд╛ рджрджO рд╣рдорд╛рд░рд╛ рджрджO рд╣реИ ,рдореБdтЧМреЗ рдЙрд╕рдХрд╛ рдПрд╣рд╕рд╛рд╕ рд╣реИ редрдореЗрд░рд╛ рдЬреАрд╡рди рддреЛ рдЦрдж реБ рджреЛрд╖ рд╕реЗ рднрд░ рдЧрдпрд╛ рд╣реИред рдХрд╛рд╢ рдХреЛрдИ рдореЗрд░реЗ рдЬреАрд╡рди рдХреЗ рджреЛрд╖ рд╕реЗ рдореБрд┐0рдд рджрд▓рд╛ рджреЗ рддрд╛ рдкрд░ рддреБ !рдХрд╕реА рдпреЛ,рддAрд╖ рдХреЗ рдмрд╕ рдХ рдмрд╛рдд рдирд╣ рдВ рд╣реИ ред рджрдордпрдирддреА- 0рдп рдРрд╕рд╛ рдХреМрди рд╕реЗ рджреЛрд╖ рдЖ рдЧрдпрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдЬрди реНрдо рдХреЗ рд╕рд╛рде рдЖ рдЧрдпрд╛ рд╣реИ рдЙрд╕реА рдХрд╛ рджрджO рддреЛ рднреЛрдЧ рд░рд╣реЗ рд╣реИ рд╣рдо рдФрд░ рд╣рдорд╛рд░рд╛ рджреЗ рд╢ред рдЗрд╕ рджреЛрд╖ рдХреЛ рджрд░реВ рдХрд░рдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдорди-рднреЗрдж рдЦWрдо рдХрд░рдирд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ рд┐рдЬрд╕рд╕реЗ рдЬрд╛,рддрд╡рд╛рдж 6рдордЯ рдЬрд╛рдпреЗ рдкрд░ рддреБ рдордард╛рдзреАрд╢ рдРрд╕рд╛ рд╣реЛрдиреЗ рдирд╣ рдВ рджреЗ рдЧ&ред рдп рдж рдЬрд╛,рддрд╡рд╛рдж рдХ рдЬрдЧрд╣ рдорд╛рдирд╡рддрд╛рд╡рд╛рдж -рд╕рдорддрд╛рд╡рд╛рдж рднрд╛рд░рддреАрдп рд╕рдорд╛рдЬ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рддреЛ рдзрдоO рдФрд░ рд░рд╛рдЬрдиреА,рдд рджреЛрди рдордард╛рдзреАрд╢ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдирдХ реБ рд╢рд╛рдирджрд╛рдпрдХ рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗрдЧрд╛ред рдпрд╣ рдХрд╛рд░рдг рд╣реИ !рдХ рджреЗ рд╢ рдо& рдЬрд╛,рддрд╡рд╛рдж,рдн6реВ рдорд╣ рдирддрд╛,рдЧрд░ рдмреА рдкрд╛рд▓рдереА рдорд╛рд░реЗ рдмреИрдаR рд╣реИ ред рд╕Wрддрд╛рдзреАрд╢ рджреЛрди рд╣рд╛рде рд╕реЗ рдорд▓рд╛рдИ рд▓рдЯ реВ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 79
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान दमय ती-ये समFया तो बहुत भयावह है पर इसका समाधान ना तु?हारे हाथ म& है ना हमारे पर 7ब टया के कुdडल दोष का ,नवारण अपने हाथ म& है । कुछ पैसे खरचने पड़ेगे बस पर जा,तवाद तो राz} य समFया ह नह ं पतन का कारण है ।इस समFया का ,नवरण धमO एवं राजनी,त के ठे केदार ह कर सकते है।अभी तो हम& रोशनी के उपर मडरा रहे काल सपO एवं Aपत ृ दोष के ,नवारण के 6लये जJर कमOकाdड करवाने के बारे म& शी ,नणOय लेना है ।पढाई पूर करवानी है , कल %याह करना है ।मन म& शंका हहो गयी है तो उसका समाधान करवा दो। पैसा का मुंह मत दे खो। गल ु शन-भागवान पैसा !कसके 6लये कमा रहे है। बQच के भAवzय के 6लये ना। बQच क =च ता ना होती तो फकड़ ना हो गये होते। रोज-रोज Aवषमता का जहर 0य पीते खनकते 6स0क के 6लये। मझ ु े भी =च ता है पर अंधभि0त कहां तक उ=चत है । जब जीवन-मरन, लाभ-हा,न सब Eभु के हाथ म& है तो ढकोसलाबाजी 0य ? दमय ती-मन क शाि त के 6लये। गल ु शन-मतलब गर बी म& आंटा गीला। भागवान हम आंख के अंधे गांठ के परू े तो है नह ं !क गठर खोल द& भAवzयव0ताओं के सामने। हम& तो अपनी िFथ,त पर भी Aवचार कर काम करना है । ऐसा ना हो !क कंगाल म& आटा गीला हो जाये। दमय ती-सोच लो Aवचार लो पर या◌ाद रखो शंका का समाधान तो करवाना ह है ।इसम मामले म& तो तु?हार एक ना चलेगी।रोशनी के भAवzय से जुड़ा मामला है । गुलशन-भागवान ये हमार अंधभि0त का नतीजा है । दे खो जो समाज J ढवाद, कमOकाdड म& ,छुआछूत म& AवGवास नह ं करता !कतना सुखी समाज है । काश हमारा समाज भी इन J ढय से वतOमान Aवxान के जमाने म& उबर जाता। दमय ती-अरहर क टbट गुजराती ताला वाल बात ना कर ।तु?हार वरदान के सुखद जीवन का मामला है । ग?भीरता से Aवचार कर समाधान करवा लो।अपनी छपल अपना राग मत अलाप दस ू र क भी सुना करो कभी-कभी। गुलशन-मेर कमाई का तो वह हाल है नौ दन चले अढाई कोस।तु?हार िजद है तो कJंगा र नकजO। =च ता इस बात क है 6सर मुड़ाते ओले ना पड़े। दमय ती-दोष दरू तो हो जाने दो दे खना तु?हार कमाई म& भी बर0त होने लगेगी। गुलशन-भागवान मS तो स त6शरोम`ण रAवदासजी के अमत ृ कथन पर AवGवास करता हूं मन चंगा तो कठौती म& गंगा पर तुम मुझे J ढवाद क ओर ढकेल रह है भागवान। दमय ती-हमारे दे वताजी हम अQछे कल क ओर ले जाने क को6शश कर रह हूं।लाल गुदड़ी म& नह ं ,छपते पर तु तु?हार तर0क क राह म& Aपतद ृ ोष खड़ा है । गुलशन-भागवान कोई ऐसा तर का नह ं है िजससे सांप मरे ना लाठR टूटे । दमय ती-ऐसा कोई तर का तो नह ं है ।बस एक ह तर का है 6सBवट पर जाकर कालसपO और Aपतद ृ ोष का ,नवारण।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 80
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдЧреБрд▓рд╢рди-рдореЗрд░ рддрдХрдж рд░ рдХреЛ рддреЛ Aрд╡рд╖рдорддрд╛рд╡рд╛рдж рд▓реЛрдЧ рдиреЗ рдХрд╛рдИ рдХ рддрд░рд╣ рдлрд╛реЬ рджрдпрд╛ рд╣реИ рд┐рдЬрд╕рдХрд╛ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рдвреЛ рд░рд╣рд╛ рд╣реВрдВ ,рддрд░0рдХ рд╕реЗ рджрд░реВ рдл&рдХ рджрдпрд╛ рдЧрдпрд╛ рд╣реВрдВред рдЖрд╕рдорд╛рди рд╕реЗ рдмрд╛рддреЗ рдХрд░рдирд╛ рдореБрдЭреЗ рддреЛ рдЖрддрд╛ рдирд╣ рдВ рдкрд░ рд╡рд░рджрд╛рди рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдЖрдВрдЦреЗ рддреЛ рдЦрд▓ реБ рд╛ рд░рдЦрдирд╛ рдкреЬреЗрдЧрд╛ред рджрдордп рддреА-рдпреЗ рд╣реБрдИ рдирд╛ рдмрд╛рддредрдореБрдЭреЗ рдкрддрд╛ рдерд╛ рддреБрдо рдЕрдкрдиреА рд╡рд░рджрд╛рди рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдШреБрдЯрдиреЗ рдЯреЗ рдХ рджреЛрдЧреЗред рдЧреБрд▓рд╢рди-рднрд╛рдЧрд╡рд╛рди рдо0рд╢реА рдордд ,рдирдЧрд▓рд╡рд╛рдУред рдпреЛ,рддрд╖реА рд╕реЗ рдореБрд╣реБрддO рдкреВрдЫрдХрд░ рд╢рдВрдХрд╛ рдХрд╛ рд╕рдордзрд╛рди рдХрд░рд╡рд╛ рдХрд░,рдЪреИрди рдХ рд╡рдВрд╢реА рдмрдЬрд╛рдУред рд╣рдо рддреЛ рд╕ рддреЛрд╖ рдФрд░ рдЙрдо реНрдореАрдж рдо& рдЬреАрдиреЗ рд╡рд╛рд▓реЗ рд╣реИ ред 7рдм рдЯрдпрд╛ рдЖрдХрд╛рд╢ рдЪрдо реВ реЗ, рддреВ рдЬреАрддреА рдоS рд╣рд╛рд░рд╛ рдЪрд▓реЛ 6рд╕Bрд╡рдЯ рдЪрд▓рдиреЗ рдХ рддреИрдпрд╛рд░ рдХрд░реЛред рдпреЛ,рддAрд╖ рдХ рдмрддрд╛рдпреА ,рдд=рде 11 рдЬрди реВ рдХреЗ рд╢рдн реБ рдорд╣ реБ реБ рддO рдо& рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдФрд░ рджрдордп рддреА рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рд▓реЗрдХрд░ 6рд╕Bрд╡рдЯ рдкрд╣реБрдВрдЪредреЗ рдХрд╛рдл рдореЛрд▓рднрд╛рд╡ рдХреЗ рдмрд╛рдж рдкрд░реВ реЗ рдХрдоOрдХрд╛dрдб рдХ рдл рд╕ рдкрд╛рдВрдЪ рд╣рдЬрд╛рд░ рддрдп рд╣реБрдИред рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХрд╛ рджрд▓ рдЧрд╡рд╛рд╣ рддреЛ рдирд╣ рдВ рджреЗ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ рдкрд░ рдорд░рддрд╛ 0рдпрд╛ рдирд╛ рдХрд░рддрд╛ рд╣рд╛рд░рдХрд░ рдорд╛рдирдирд╛ рд╣ рдкреЬрд╛ред рдкрд░реВ рд╛ рдХрдоOрдХрд╛dрдб рджреЛ-рддреАрди рдШdрдЯреЗ рдо& рд╕рдорд╛Iрдд рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ред рдЖ`рдЦрд░ рдо& рджрдордп рддреА рдФрд░ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХреЛ рдирдж рдо& рдЬрд╛рдХрд░ рдкреВрдЬрд╛ рдХрд░рдирд╛ рдерд╛ред рдирдж рдо& рдЙрддрд░рдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдХрдо рд╕ рдХрдо рдкQрдЪрд╛рд╕ рд╕реА рдв.рдпрд╛ рдЙрддрд░рдиреА рдереАред рдЧрдо1 рдЕрдкрдиреЗ рдЪрд░рдо рдкрд░ рдереА рд╕реА рдврдп рдкрд░ рдкреИрд░ рд░рдЦрдирд╛ рдЧрд░рдо рддрд╡реЗ рдкрд░ рдкреИрд░ рд░рдЦрдиреЗ рдХреЗ рдмрд░рд╛рдмрд░ рдерд╛редрднрдЧрд╡рд╛рди рдХрд╛ рдирд╛рдо рд▓реЗрдХрд░ рджреЛрди рдирдж рдо& рд╕реА рдврдп рдХреЗ рд╕рд╣рд╛рд░реЗ рдЙрддрд░рдиреЗ рд▓рдЧреЗредрдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЛ рддреЛ рдХреЛрдИ рддрдХрд▓ рдл рдирд╣ рдВ рд╣реБрдИ рдкрд░ рджрдордп рддреА рдХреЛ рдмрд╣реБрдд рдж0рдХрдд рд╣реБрдИ рдирдж рдо& рдЙрддрд░рдиреЗ рдо& ред рдирдж рдо& рддреЛ рдЙрддрд░ рдЧрдпреЗ рдкрд░ рдирдж рдХ рдЫрд╛рддреА рдкрд░ рд╢рд╣рд░ рдХреЗ рдирд╛рд▓ рдХрд╛ рдкрд╛рдиреА рддрд╛dрдбрд╡ рдХрд░ рд░рд╣рд╛ рдерд╛редрдпрд╣ рджрд╕ реВ рд░ рди рджрдп рдХ рднреА рд┐Fрде,рдд рд╣реИ редрдкрд╛рдк рдзреЛрдиреЗ рд╡рд╛рд▓ рди рджрдпрд╛рдВ рдЦрдж реБ рдореИрд▓ рдХ рдЬрд╛ рд░рд╣ рд╣реИ ред рдпрд╣ рд┐Fрде,рдд рд░рд╣ рддреЛ рд╡рд╣ рджрди рджрд░реВ рдирд╣ рдВ рдЬрдм рди рджрдп рдХреЗ !рдХрдирд╛рд░реЗ рдЖрдкрд╕ рдо& 6рдорд▓ рдЬрд╛рдпреЗрдЧреЗред рд╡рд╣ рджрди !рдХрддрдирд╛ рднрдпрд╡рд╛рд╣ рд╣реЛрдЧрд╛ рд╕реЛрдЪрдХрд░ рдбрд░ рд▓рдЧрддрд╛ рд╣реИ редрдореИрд▓реЗрдиреБрдорд╛ рдкрд╛рдиреА рдо& рдЦреЬрд╛ рд╣реЛрдХрд░ рдкреВрдЬрд╛ рдХрд░рдирд╛ рдерд╛ Fрдирд╛рди рдХрд░рдирд╛ рдерд╛ рдкреАрдирд╛ рднреА рдерд╛редрдирдж рдХрд╛ рдкрд╛рдиреА рдЧ рджрд╛ рдЧрд╛реЭрд╛ рд╕реЬрд╛ Fрдкрд╢O рдХрд░рдиреЗ рд▓рд╛рдпрдХ рдирд╛ рдерд╛ред рдХрд╛рд▓ рд╕рдкO рдФрд░ Aрдкрддрдж реГ реЛрд╖ рдХреЗ ,рдирд╡рд╛рд░рдг рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдХрдоOрдХрд╛dрдб рдХрд░рдирд╛ рдЬJрд░ рдерд╛ред рдзрд╛6рдоOрдХ рднрд╛рд╡рдирд╛ рдЦрд┐dрдбрдд рди рд╣реЛ рдЗрд╕6рд▓рдпреЗ рдпреЛ,рддрд╖реА Yрд╡рд╛рд░рд╛ рдмрддрд╛рдпреЗ рдЕрдиреБрд╕рд╛рд░ рд╕рдм Aрд╡=рдзрд╡рдд реН рд╕?рдк рди рд╣реБрдЖред рдордВ рджрд░ рдХреЗ рдЖрд╕рдкрд╛рд╕ рдЧрдВрджрдЧреА рдХрд╛ рдвреЗ рд░ рд▓рдЧрд╛ рд╣реБрдЖ рдерд╛редрдЬрд╣рд╛рдВ рджреЗ рдЦреЛ рд╡рд╣ рдЧрдВрджрдЧреА рдорд╛рдирд╡ рдорд▓ рд╕реЗ рд▓реЗрдХрд░ рджрд╕ реВ рд░ рдЧрдВрдж=рдЧрдп рдХрд╛ рдЕрдВрдмрд╛рд░ рд▓рдЧрд╛ рд╣реБрдЖ рдерд╛ред рдкреБрдЬрд╛рд░ рдкdрдбрд╛ рд▓реЛрдЧ рднрдЧрд╡рд╛рди рдФрд░ рдордВ рджрд░ рдХреЛ JIрдпрд╛ рдЫрд╛рдкрдиреЗ рдХ рдорд╢реАрди рддреЛ рдмрдирд╛ 6рд▓рдпреЗ рд╣реИ рдкрд░ рд░рдЦрд░рдЦрд╛рд╡ рдХрд╛ рдд,рдирдХ Pрдпрд╛рди рдирд╣ рдВредрдПрдХ рдпрдЬрдорд╛рди рд╕реЗ рдкрд╛рдВрдЪ рд╕реЗ vрдпрд╛рд░рд╣ рд╣рдЬрд╛рд░ рддрдХ рджреЛрд╖ ,рдирд╡рд╛рд░рдг рдХреЗ рд▓реЗ рд▓реЗрддреЗ рд╣реИ ред рд╕рд╛рдл-рд╕рдлрд╛рдИ рдПрд╡рдВ рдЬрдирд╕реБAрд╡рдзрд╛рдУрдВ рдХреЗ рдирд╛рдо рдкрд░ рдПрдХ рдкреИрд╕рд╛ рднреА рдирд╣ рдВ рдЦрдЪO рдХрд░реЗ рд╣реЛрдЧреЗред рдп рдж рдХрд░рддреЗ рддреЛ рдЖрдЬ рди рджрдп ,рдордВ рджрд░ рдХ рджрдж реБ O рд╢рд╛ рди рд╣реЛрддреАред рд╡рд╣ рдЕ рдп рдзрдоOFрдерд▓ рдХ sрдпрд╡Fрд┐тЧМтЧМрд╛тЧМрд╛ рд╕рд╛рдл-рд╕рдлрд╛рдИ
рджреЗ рдЦрдХрд░ рдорди рдЕрдирд╛рдпрд╛рд╕ рдХрд╣ рдЙрдарддрд╛ рд╣реИ рдХрд╛рд╢ рд╣рдорд╛рд░реЗ рдзрдоOFрдерд▓ рдкрд░ рдРрд╕реА рд╣
рд╕реБAрд╡рдзрд╛ рд╣реЛрддреА рдЬрдм!рдХ рджрд╕ реВ рд░реЛ рдзрдорд╛Oрд╡рд▓рд┐?рдмрдп рдХреЗ рджрд╡реЗFрдерд╛рди рдкрд░ рдЪрдврд╛рд╡& рдХрд╛ рд╕?рднрд╡рддрдГ 9рд░рд╡рд╛рдЬ рдирд╣ рдВ рд╣реЛрддрд╛ рдФрд░ рдирд╣ рдВ рд╣ рд╡рд╣рд╛рдВ рдХреЗ рдкрдЬ реБ рд╛рд░ eBрд╛рд▓рдУ реБ рдВ рдХреЛ рдХрдорд╛рдИ рдХрд╛ ┬ЙреЛрдд рдмрдирд╛рддреЗред рдЗрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж рд╡рд╣рд╛рдВ рдХ sрдпрд╡Fрдерд╛ рджреЗ рдЦрдХрд░ рдорди рд▓рд▓рдЪрд╛ рдЙрдарддрд╛ рд╣реИ ред рд╢рд╛рдпрдж рдордВ рджрд░ рдХ рджрдЧ реБ ,O рдд рдХрд╛ рдХрд╛рд░рдг рдзрд╛6рдоOрдХ J рдврд╡рд╛ рджрддрд╛ рдПрд╡рдВ Fрд╡рдзрдо1 рдЕрдиреЗрдХрддрд╛ рд╣реИ рд┐рдЬрд╕рдХреЗ рдХрд╛рд░рдг рд╕ реНрд╡рдзрдо1 рднреА рдПрдХрддрд╛ рдХреЗ рд╕реВ{ рдо& рдирд╣ рдВ рдмрдВрдз рдкрд╛ рд░рд╣реЗ рд╣реИ рджрд╕ реВ рд░реЗ рдордВ рджрд░ рдкрд░ рд╡рдВрд╢рд╛рдЧрдд реН рдХ%рдЬрд╛ рднреА рджрдж реБ O рд╢рд╛ рдХреЗ рдХрд╛рд░рдг рд╣реИ ред рдЕрдкрд░реЛ) Jрдк рд╕реЗ рдпреЗ рдордВ рджрд░ рд╡рдВрд╢рд╛рдЧрдд реН sрдпрд╛рдкрд╛рд░ рдХрд░рдг рдХреЗ рднреЗрдЯ рдЪрдв рдЪрдХ реБ реЗ рд╣реИ ред рдордВ рджрд░ рдХрдорд╛рдИ рдХреЗ рд╕рд╛рдзрди рдХреЗ рд╕рд╛рде рдкреИрд░ рдЫреБрдЖрдиреЗ рдХреЗ рдаRрд╣реЗ рддреЛ рдмрди рдЧрдпреЗ рд╣реИ рдкрд░ рдЗрдирдХреЗ Aрд╡рдХрд╛рд╕ рдкрд░ рдХреБрдЫ рдирд╣ рдВ рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реИ рдпреЗ рдЕрдВрдзрд╛рдзрдз реБ рдХрдорд╛рдИ рдХрд░рдиреЗ рд╡рд╛рд▓реЗ рд▓реЛрдЧред рдХреБрдЫ рд╕рд╛рд▓ рдкрд╣рд▓реЗ рди рджрдп рдХреЛ рдЬреЛреЬрдиреЗ
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 81
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान क बात चल थी पर #ाि तकार कदम जो राz हत,समाज हत और धा6मOक भावनाओं को भी कुसु6मत करने वाला Aवचार राजनी,त एवं धा6मOक ठे केदार क भेट चढ़ गये। इस कदम से पीने के पानी क समFया खWम हो सकती थी, न दय के जीणnधार के साथ दे वFथल पर गंदे पानी क समFया भी ना होती। पAव{ न दयां एवं मं दर आFथा के के u है ,पर?परा के Eतीक है ,पाप धोने के के u भी पर तु आज वह अनदे खी के 6शकार है । न तो हमार सरकार का Pयान जा रहा है ना पुजार पdडाओं का जो दोनो हाथ से eBालुओं को कामधेनु क तरह दहू रहे है ।आFथा के आगे नतमFतक तो होना ह था। इस6लये
नद के मैलेनम ु ा पानी म& उतरकर पज ू ा
स?प न करने के बाद सी ढयां से उपर आना था। गल ु शन को सी ढयां चढने म& खास द00त तो नह ं हुई पर दमय ती के पांव क नस& ऐसी खींच गयी क चलना !फरना दभ ू र हो गया। गल ु शन डां0टर के पास ले गया। डा0टर नसीहत भरे श%द म& बोले अब ऐसी या{ा ना करना। दमय ती बोल -जJर पज ू ा थी डा0टर साहब। डा0टर-!कतनी भी जJर पज ू ा 0य ना हो। गल ु शन-डा0टर साहब रोशनी के सख ु द भAवzय के 6लये हर कzट सहने को तैयार हS। डा0टर-रोशनी कौन है ? गुलशन-मेर और मेरे कुल क वरदान मेर 7ब टया। डा0टर-आपक वरदान दे श के 6लये वरदान सा7बत हो यह मेर दआ ु है । स ह कालसपO और Aपत ृ दोष का ,नवारण 6सBवट दे वFथल पर हो गया। रोशनी के उपर संभाAवत खतर क संभावना धा6मOक Jप से Aवराम लग गया। कल 0या होगा !कस को पता ? खैर रोशनी पढाई पर Pयान दे ने लगी, गल ु शन दफतर के काम म& और दमय ती बQच क अQछR परव9रश पर।Aवभाग म& उलटफेर हो गया िजस दबंग Eसाद क अयोvयता के कारण Eमोशन Jक गया था वह दबंग Eसाद रात -रात 6शखर पर पहुंच गये। इसके बाद तो वे कंस हो गये गुलशन के उपर तो वैसे ह खार खाये रहते थे अब तो आग मत ू ने लगे। गल ु शन क अQछाई म& भी उ हे बुराई नजर आने लगती।दबंग Eसाद का जुआड़ से हुआ Eमोशन गुलशन के 6लये अ6भशाप बन गया। दबंग Eसाद भी गुलशन जैसे ह नौकर क शुJआत !कये थे पर वे Eमोशन के मामले म& हzर्◌ाद मेहता ,नकल गये और Fटार बन गये। गुलशन के तर0क के राFते ब द हो गये थे भेदभाव,)े{वाद भाई-भतीजावाद क वजह से। दफतरAवभाग के जंगल राज क वजह से गुलशन कई बीमा9रय क =गरफ् त म& आ गया था। गुलशन वैसे तो समय से पहले दफतर आ जाया करता था। एक दन गुलशन आधा घdटा पहले दफतर आकर ट!फन वगैरह रखकर दफतर के पास के पूवO एIवाइdटमेdट होने के कारण डा0टर के पास चला गया। दबंग Eसाद घड़ी क सुई दस पर पहुंचते -पहुंचते आ धमके। आते ह कालबेल पर बैठ गये िजते u चपरासी दौड़कर दबंग साहब के क) म& Eवेश !कया। दबंग साहब बोले गल ु शन अभी तक नह ं आया। िजते u-साढे नौ बजे ह आ गये।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 82
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान साहब-कहां है बुलाओ। िजते u-डा0टर को दखाने गये है । साहब-जाओ कह पास के डा0टर को दखाने गया होगा।बुला लाओ।साले को आज ह बीमार होना था। जब काम दे खता है तो बीमार हो जाता है । िजते u गुलशन को खोजने ,नकला। दबंग Eसाद अपने क) म& से ,नकल बाहर ऐसे चहल करने लगे जैसे दारोगाजी चोर को खोजने के 6लये कर रहे हो। गुलशन आ गया अभी 6सफO दस बजकर पांच 6मनट हुए थे। गल ु शन को दे खकर दबंग Eसाद आगबबल ू ा होते हुए बोले कहा मर गया था। ये त? ु हारे दफतर आने का टाइम है जब!क अभी तक कोई कमOचार और न ह अफसर दफतर म& आया था। अंZेजी म& गा6लयां दे ते हुए बोले काम दे खते हो तो बीमार होने का नाटक करने लगते हो। अजgdट 9रपnट बनानी थी और तम ु घम ू रहे हो। गल ु शन से रहा नह ं गया। वह बोला दफतर म& और कौन आया है !क मS लेट हो गया।डा्रइवर आपक 7बरादर का है उसे परू छूट है चाहे एक बजे आये या ना आये उपर से मनचाह कमाई भी करवाते हो। बाक लोग भी vयारह बजे के बाद ह आते है । मS पांच 6मनट लेट हो गया तो आसमान =गर पड़ा। साहब पांच 6मनट लेट आना लेट नह ं कहा जाता है । नौकर वरदान होता है पर आपने तो मेरे 6लये अ6भशाप बना दया है । दबंगEसाद-तुम जैसे छोटे लोग के मुंह नह ं लगता। चल अपनी कुस1 पर बैठ और कागज के पु6ल दे फ&कते हुए बोले ये ले 9रपnट बना मुझे कले0टर क मी टंग म& जाना है । गुलशन 9रपnट बनाने म& जुट गया इतने म& दबंग Eसाद भी आ गये और गुलशन के सामने बैठ गये और आग बबूला होते रहे ,=गर=गट क तरह रं ग बदलते आपे से बाहर होते,आड़े हाथ एक-एक अ)र म& गल,तयां ,नकालने लगे। बेचारा गुलशन दबंग Eसाद से कई गुना अ=धक पढा6लखा आंसूओं से Aवभाग क 9रपnट रं ग रहा था।डा0टर के पचg के साथ पैथालोजी क 9रपnट के पेपर पूरे कमरे म& फैल चक ु े थे। गुलशन को पेपर उठाने तक क फुसOत नह ं थी। 9रपnट पतझड़ के मौसम म& पेड़ से =गरे पWत क तरह इधर-उधर उड़ कर जैसे दबंग Eसाद के मुंह पर थक ू रहे हो। vयारह बज गये कोई दफतर म& नह ं आया साढे vयारह बजे के बाद आना शुJ हुआ। एक बजे डा्रइवर आया। गुलशन 9रपnट बना रहा था दबंग Eसाद क6मयां ,नकाल-,नकालकर अपश%द के साथ करे 0शन के 6लये ऐसे पटक दे ते जैसे ताजे घाव पर कोई नमक का पूरा का पूरा पाकेट डाल दे । इसी बीच साहबके मोबाईल क घdट बज गयी। मोबाईल से बाहर ,नकलकर आवाज पूरे क) म& गुंज गयी। कहां हो6666? दबंगसाहब-जJर मी टंग म& हूं। !फर आवाज गूंजी तुम आ रहे हो या तु?हार डा्रइवर ? दबंग साहब- ाइवर को आते भेजता हूं। इतने म& ाइवर आ गया। कार क चांभी दे ते हुए बोले डा्रइवर साहब घर चले जाइए मैडम इ तजार कर रह है उ हे कह ं जाना है ।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 83
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान ाइवर ठRक है सर कहकर कार लेकर घर क ओर दौड़ पड़ा।आधे घdटे म& वापस आकर बाहर से हानO बजाने लगा। िजते u दौड़कर बाहर गया उसे समझने म& दे र ना लगी।वह आकर साहब से बोला साहब कार म& मैडम है । 9रपnट बन चक ु थी वे हड़बड़ी म& बाहर ,नकलने लगे। गुलशन बोला सर कले0टर आ!फस जा रहे है ना ये 9रपnट लेते जाइये। दबंग Eसाद-मेरे टे बल पर रख दे । 9रपnट और मी टंग गयी भाड़ म& दबंग Eसाद चल पड़े सप9रवार !कसी सैर म& । गल ु शन को दबंग Eसाद के जाने के बाद त,नक राहत 6मल पर जाते जाते दबंग साहब इतना काम बता गये !क गल ु शन आठ बजे तक करता रहे । खैर वह दबंग Eसाद के जाने के बाद उठा आलमार के नीचे उड़कर गयी 7बखरे %लड 9रपnटस-डाय7ब टज,थायराइटस ,कोi F}े ट और अ य ् ् दस तरह क 9रपnटस को उठाकर हाथ म& लेकर झंखने लगा। इतने म& दख ु ेश बाबू आ गये गल ु शन को दे खकर बोले 0या गल ु शन जब दे खो रोनी सरू त बनाकर बैठे रहते हो। अरे कभी तो खश ु रहा करो। गल ु शन-साहब जाके पांव फट ना Aववाईन का जाने पीर पराई। आप तो अ=धकार लोग है मन चाहे जब आये जब जाये उपर से कमाई भी अ=धक। दख ु ेश-0य भड़क रहा है । साहब ने कुछ कह दया 0या ? गुलशन-जनाब हम तो तेल कोiहू के बैल हो गये है इस क?पनी म& । आंख पर पbट बांधकर हांकते दो खद ु मौज करो।सुबह से लगा हुआ हूं साहब जाते-जाते इतना काम दे गये है !क आठ बजे तक फुसOत नह ं 6मलेगी। दख ु ेश-साहब गये कहां है । गुलशन-अभी दस 6मनट पहले ,नकले है । कहां जा रहे है पूछ तो सकता नह ं। दख ु ेश-0य 66666666666666666666? गुलशन-छोटा कमOचार बड़े साहब से पूछेगा साहब कहां जा रहे है। 0या इस दल को घाव कम 6मले है !क आ बैल मुझे मार 666666666666666एक घाव और ले लूं। दख ु ेश-कोई बात नह ं साहब नह ं है तो 0या काम नह ं होगा। दो छोट -छोट 9रपnट मेर भी बना दे ना कहते हुए दख ु ेश साहब कुछ रिजFटर और फाइले गुलशन क टे बल पर पटककर बोले मS महाEब धक के काम से जा रहा हूं कोई पूछे तो बता दे ना। मु◌ुझे दे र हो सकती है । हां मेर 9रपnट बना दे ना आज भेजना जJर है । गुलशन-हां 0य नह ं। सबके 6लये तो मS ह िज??ेदार हूं। चाहे बड़े साहब का काम हो या छोटे साहब का 0य !क मS छोटा कमOचार हूं इस6लये ना।बाक कमाई करने के 6लये दस ू रे लोग है काम करने के 6लये मS अदना। लोग के Eमोशन भी धड़ले से हो रहे है । मS जहां से चला था वह पड़ा हूं जब!क योvयता के मामले म& !कसी से उ नीस नह ं बीस ह ठहJंगा। दख ु ेश-अरे तुम ऐसे पोFट पर काम कर रहे हो जहां तु?हारे जैस का Eमोशन 9रF}कटे ड है ।चाहे !कतनी ह योvयता बढ़ा लो।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 84
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдЧреБрд▓рд╢рди-рджрдВ рдмрдЧ рд╕рд╛рд╣рдм рддреЛ рд╣рдорд╛рд░реЗ рдЬреИрд╕реЗ рдереЗредрдЙрдирдо& рдРрд╕реА рдХреЛрдИ рдпреЛvрдпрддрд╛ рднреА рддреЛ рдирд╣ рдВ рд╣реИ !рдлрд░ рднреА рдзреЬрд▓реЗ рд╕реЗ рдЙрдкрд░ рдЪреЭрддреЗ рдЬрд╛ рд░рд╣реЗ рд╣реИред рдПрд╕реЗ рдпрд╣ рдирд╣ рдВ рдФрд░ рднреА рдмрд╣реБрдд рд▓реЛрдЧ рд╣реИ ред рд╣рдорд╛рд░реЗ рдЬреИрд╕реЗ рд╕рдВFрдерд╛ рдХреЛ рд╕рдоAрдкOрдд рдХрдоOрда рдФрд░ рдпреЛрдЧ реНрдп рд▓реЛрдЧ рдмреЛрдЭ рд╕рдордЭреЗ рдЬрд╛ рд░рд╣реЗ рд╣реИ рдирд╛ рдЬрд╛рдиреЗ рдРрд╕рд╛ рджреЛрдпрдо рджрдЬg рдХрд╛ sрдпрд╡рд╣рд╛рд░ рд╣рдорд╛рд░реЗ рд╕рд╛рде 0рдп рд╣реЛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ? рджрдЦ реБ реЗрд╢-рдорд╛рдирддрд╛ рд╣реВрдВ рдпрд╣рд╛рдВ рдЪрдореЬреЗ рдХреЗ 6рд╕0рдХреЗ EрдЪрд▓рди рдо& рд╣реИ рдкрд░ рддреБ рджрд╕ реВ рд░ рдпреЛvрдпрддрд╛рдп& рдЙрдирдо& рд╣Sредрд╕рд╛рдо,рджрд╛рдо рдФрд░ рднреЗрдж рд╕реЗ рдЙрдирдХреЛ рдХрд╛рдо ,рдирдХрд▓рд╡рд╛рдирд╛ рдЖрддрд╛ рд╣Sред рдд? реБ рд╣рд╛рд░реЗ рдЬреИрд╕реЗ рдереЛреЬреЗ рд╣ рд╡реЗ рдпреЛvрдпрддрд╛ рдХреЗ рднрд░реЛрд╕реЗ рддрд░0рдХ рдХ рд╕реАреЭ рдЪрдв рд░рд╣реЗ рд╣реИ ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдореЗрд░реЗ рд╕рд╛рде рдХреЗ рд▓реЛрдЧ рдореИрдиреЗрдЬрд░ рд╣реЛ рдЧрдпреЗред рд╡реЗ рдпрд╛ рддреЛ !рдХрд╕реА рдмреЬреЗ рдЕрдлрд╕рд░ рдХреЗ 9рд░GрддреЗрджрд╛рд░ рд╣реИ рдпрд╛ рдЙрдВ рдЪреА рдкрд╣реБрдВрдЪ рд╣реИ ред рдпрд╣рд╛рдВ рддреЛ рдХрд╛рдо рдФрд░ рдпреЛvрдпрддрд╛ рдХреЛ рдХреЛрдИ рддрд╡ рдЬреЛ рдирд╣ рдВ рдж рдЬрд╛рддреА рд╣реИ рдЦрд╛рд╕ рдХрд░ рд╣рдорд╛рд░реЗ рдЬреИрд╕реЗ рд▓реЛрдЧ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдЬреЛ рд╕рдорд╛рдЬ рдХреЗ AрдкрдЫреЬреЗрд╡рдЧO рд╕реЗ рдЖрддреЗ рд╣реИ ред рджрдЦ реБ реЗрд╢-рдпреЗ рддреЛ рд╣реИ рдФрд░ рд╕ рджрдп рд╕реЗ рд╣реЛрддрд╛ рдЖ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ редрдЖрдЬ рднреА рд╣реЛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рдЗрд╕ рд╕рдВFрдерд╛ рдо& рдпрд╛рджрд╛ рд╣реИ редрджреЗ рдЦреЛ рдд? реБ рд╣рд╛рд░рд╛ EрдореЛрд╢рди рддреЛ рдоS рдХрд░ рдирд╣ рдВ рд╕рдХрддрд╛ред рдЗрддрдирд╛ рд╣ рджрдЦ реБ реА рд╣реЛ рдЗрд╕ рдХ?рдкрдиреА рдо& рддреЛ рдиреМрдХрд░ рдЫреЛреЬ рджреЛ рдпрд╛ рдХреЛрдЯO рдХрдЪрд╣рд░ рдХрд╛ рд╕рд╣рд╛рд░рд╛ рд▓реЛред рддрднреА рддрдо реБ рдХреЛ рдпрд╛рдп 6рдорд▓ рд╕рдХрддрд╛ рд╣реИ редрдоS рдЪрд▓рддрд╛ рд╣реВрдВ рдореЗрд░рд╛ рдХрд╛рдо рдХрд░ рджреЗ рдирд╛ рдХрд╣рдХрд░ рджрдЦ Aрд╡рднрд╛рдЧ рдХреЗ рдореБрдВрд╣ рдкрд░ рдЫреЛреЬрдХрд░ рдЖрдЧреЗ рдмреЭ рдЧрдпреЗред реБ реЗрд╢ рд╕рд╛рд╣рдм рдХрд╛рд░ рдХрд╛ рдзрдЖ реБрдВ рдЧреБрд▓рд╢рди-рдаRрдХ рд╣реИ рд╕рд╛рд╣рдм рдореЗрд░рд╛ рдХрд▓реЗрдЬрд╛ рддреЛ рдкрдХ рд╣ рдЧрдпрд╛ рд╣реИ редрдкрд╛рдкреА рдкреЗрдЯ рдХрд╛ рд╕рд╡рд╛рд▓ рд╣реИ рд╡рд░рдирд╛ рд╕рд╛рдВрдк рдЫрдЫреВ рджрд░ рдХ рдЗрд╕ рджреМреЬ рдо& рд╕рд╛рдВрд╕ рднрд░рдиреЗ рд▓рд╛рдпрдХ рддреЛ рдирд╣ рдВ рд╣реИ рд╣рдорд╛рд░реЗ 6рд▓рдпреЗредрдордЬрдмреВрд░ рд╣S,рдмQрдЪ рдХреЗ рдЙ рдЬрд╡рд▓ рднAрд╡zрдп рдХрд╛ рд╕рдкрдирд╛ рд╣реИ , рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рдЖрдХрд╛рд╢ рдЪрдо реВ рдирд╛ рд╣реИ рддрднреА рддреЛ рд▓реЛрд╣реЗ рдХреЗ рдЪрдиреЗ рдЪрдмрд╛ рд░рд╣рд╛ рд╣реВрдВред рдЧреБрд▓рд╢рди рджрдмрдВрдЧ рд╕рд╛рд╣рдм рдХреЗ рджрдпреЗ рдХрд╛рдо рджрдЦ реБ реЗрд╢ рд╕рд╛рд╣рдм рдХреЗ рджрдпреЗ рдХрд╛рдо рдо& рдЙрд▓рдЭрд╛ рд░рд╣рд╛ рдмрд╛рдХ рджрдлрддрд░ рдХреЗ рд▓реЛрдЧ рдЖрддреЗ рдЙрдкрд┐Fрде,рдд рд░рд┐рдЬFрдЯрд░ рдо& рджFрддwрдд рдХрд░рддреЗ рдФрд░ рдмрд╣рд╛рдирд╛ рдмрдирд╛рдХрд░ рдЪрд▓реЗ рдЬрд╛рддреЗред рдкреВрд░реЗ рджрдлрддрд░ рдо& рдЪрд╛рд░ рд╕реЗ рдЕ=рдзрдХ рд▓реЛрдЧ рдирд╛ рдерд╛ред рд╕рд╛рдвреЗ рдЪрд╛рд░ рдмрдЬреЗ рддрдХ рддреЛ рдХрд╛рдИ рдирд╣ рдВ рдмрдЪрд╛ рд┐рдЬрддреЗ u рджреИ ,рдирдХрд╡реЗрддрди рднреЛрдЧреА рдЪрдкрд░рд╛рд╕реА рдФрд░ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЗ рдЕрд▓рд╛рд╡рд╛ред рд╣рд╛рдВ рдмреАрдЪ рдмреАрдЪ рдо& рджрдмрдВрдЧ рд╕рд╛рд╣рдм рдЧреБрд▓рд╢рди рд╕реЗ рджреИ ,рдирдХ EрдЧ,рдд рдХ рдЬрд╛рдирдХрд╛рд░ рд▓реЗ рд▓реЗрддреЗред рдЗрд╕реА рдмреАрдЪ рджрдЦ реБ реЗрд╢ рд╕рд╛рд╣рдм рдХрд╛ рднреА рдлреЛрди рдЖ рдЧрдпрд╛ !рдХ 9рд░рдкnрдЯ рдмрдирд╛рдХрд░ рднреЗрдЬ рджреЗ рдирд╛ рдореБрдЭреЗ рдФрд░ рджреЗ рд░ рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗрдЧреАред рдирд╛ рдЬрд╛рдиреЗ !рдХрд╕ рдХрд╛рдо рд╕реЗ рджрдЦ реБ реЗрд╢ рд╕рд╛рд╣рдм рдЧрдпреЗ рдереЗ рдирд╛ рджрдмрдВрдЧ рд╕рд╛рд╣рдм рдХреЛ рдкрддрд╛ рдерд╛ рдирд╛ рджрдлрддрд░ рдо& рдХреЛiрд╣реВ рдХрд╛ рдмреИрд▓ рдмрдиреЗ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЛред рдЦреИрд░ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЛ рдкрддрд╛ рдХрд░рдХреЗ рднреА 0рдпрд╛ рдХрд░рдирд╛ рдерд╛ рдпрд╣ рддреЛ рд░реЛрдЬ рдХ рдмрд╛рдд рдереА рджреЗ рд░ рд╕реЗ рдЖрдирд╛ рдЬiрдж рдЬрд╛рдирд╛ рдЕрдерд╡рд╛ рдд,рдирдХ рджреЗ рд░ рддрдХ рдмреИрда рдЧрдпреЗ рдУрд╡рд░ рдЯрд╛рдЗрдо рдЕрдерд╡рд╛ рджрд╕ реВ рд░ рд╕реБAрд╡рдзрд╛рдУрдВ рдХрд╛ рднрд░рдкреВрд░ рджреЛрд╣рдиредрдЧреБрд▓рд╢рди рдЗрд╕ рд╕реБAрд╡рдзрд╛рдУрдВ рд╕реЗ рднреА рд╡рдВ=рдЪрдд рдерд╛ рдХрд╛рдо рдХреЗ рдорд╛рдорд▓реЗ рдо& рд╣рдореЗрд╢рд╛ рд╣рд╛рде рдкрд░ рд╕рд░рд╕ рдЬрдорд╛рдирд╛ рд╣ рдкреЬрддрд╛ рдерд╛ рдд,рдирдХ рджреЗ рд░ рд╣реБрдЖ рддреЛ рдЙрдкрд░ рддрдХ 6рд╢рдХрд╛рдпрддред eреЗzрдарддрд╛ рдХреЗ рдж?рдн рдо& рдбреВрдмреЗ рд▓реЛрдЧ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЛ рджреЛрдпрдо рджрдЬg рдХрд╛ рдЖрджрдореА рдмрдирд╛ рджрдпреЗ рдереЗред рджрдлрддрд░ рдХрд╛ рдХрд╛рдо рдкреВрд░рд╛ рдХрд░рдиреЗ рдо& рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЛ рд╕рд╛рдд рдмрдЬ рдЧрдпреЗ рд┐рдЬрддреЗ u рднреА рд╕рд╛рдвреЗ рдкрд╛рдВрдЪ рдмрдЬреЗ рдЪрд╛рднреА рджреЗ рдХрд░ рдЪрд▓рд╛ рдЧрдпрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди рджрдлрддрд░ рдХрд╛ рдХрд╛рдо ,рдирдкрдЯрд╛рдпрд╛ 9рд░рдкnрдЯрд╕ реН рдЬреЛ рднреЗрдЬрдиреА рдереА рднреЗрдЬ рдХрд░ рд╕рд╛рдд рдмрдЬреЗ рдХреЗ рдмрд╛рдж рджрдлрддрд░ рд╕реЗ рдШрд░ рдХреЛ EFрдерд╛рди !рдХрдпрд╛ред рд░рд╛рдд рдХреЗ рджрд╕ рдмрдЬреЗ рджрдмрдВрдЧ рд╕рд╛рд╣рдм рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХреЛ рдлреЛрди рдХрд░ рдмреЛрд▓реЗ -0рдп рдЧреБрд▓рд╢рди рдЖ!рдлрд╕ рд╕реЗ рдЬiрдж рдЪрд▓рд╛ рдЖрдпрд╛ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди- рдЖрда рдмрдЬреЗ рдШрд░ рдкрд╣реБрдВрдЪрд╛ рд╣реВрдВред рдЬiрдж рдЖрдпрд╛ рдпрд╛ рджреЗ рд░ рд╕реЗ рдЖрдк рдЦрдж реБ рд╕рдордЭ рд▓ рд┐рдЬрдпреЗред рджрдмрдВрдЧEрд╕рд╛рдж-рдХрд╛рдо рдирд╣ рдВ рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реЛ рдд? реБ рд╣рд╛рд░ 6рд╢рдХрд╛рдпрдд рдЖ рд░рд╣ рд╣реИ ред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 85
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдЧреБрд▓рд╢рди- рдореЗрд░реЗ рдЕрд▓рд╛рд╡рд╛ рдФрд░ !рдХрд╕рд╕реЗ рдХрд╛рдо рдХрд░рд╡рд╛рддреЗ рд╣реИ ? 7рдмрдирд╛ рдХреЛрдИ рдЕ,рдд9рд░0рдд рд▓рд╛рдн рджрдпреЗ рд╕реБрдмрд╣ рдиреМ рдмрдЬреЗ рд╕реЗ рд░рд╛рдд рдХреЗ рдиреМ-рджрд╕ рдмрдЬреЗ рддрдХред рджрдмрдВрдЧEрд╕рд╛рдж-рддреБрдо рдЬреИрд╕реЗ рдЫреЛрдЯреЗ рд▓реЛрдЧ рдХрд╛рдо рдХрд░рдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╣реЛрддреЗ рд╣Sред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдмреЬреЗ рд░рд╛рдЬрд╛ рдЗрд╕ рдзрд░рддреА рдкрд░ рд╣реБрдП рд╣реИ рдкрд░ рдирд╛рдореЛ,рдирд╢рд╛рди рдмрд╛рдХ рдирд╣ рдВ рд╣реИ ред рд╣рдЯрд▓рд░ рдЬреИрд╕реЗ рдирд╛рдо рддреЛ рд╣реИ рдкрд░ рдЬрд╛рдирддреЗ рд╣реИ рдЙрдирдХрд╛ рдирд╛рдо рд▓реЛ рдХреИрд╕реЗ рд▓реЗрддреЗ рд╣реИ ред рджрдмрдВрдЧEрд╕рд╛рдж-рджреЗ рдЦреЛ рддреБрдо рдЬреИрд╕реЗ рдЫреЛрдЯреЗ рд▓реЛрдЧ рдХреЗ рдореБрдВрд╣ рддреЛ рдо& рд▓рдЧрддрд╛ рдирд╣ рдВ рдХреБрдЫ рдФрд░ рдЖрдЧреЗ рдмреЛрд▓рддреЗ рдЗрд╕рд╕реЗ рдкрд╣рд▓реЗ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдмреЛрд▓рд╛ рдпрд╛рдж рд░рдЦреЗ рдореЗрд░реЗ sрдпрд┐0рддрдЧрдд реН рдлреЛрди рдкрд░ рдмрд╛рдд рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ред рдЗрд╕рдХрд╛ 7рдмрд▓ рдоS рдкреЗрдЯ рдХрд╛рдЯрдХрд░ рднрд░рддрд╛ рд╣реВрдВред рдЪрдордб& рдХреЗ 6рд╕0рдХреЗ рдЪрд▓рди рдпрд╛рджрд╛ рджрди рддрдХ рдирд╣ рдВ рдЪрд▓рддрд╛ред рджрдмрдВрдЧ Eрд╕рд╛рдж рджрд╣рд╛реЬрддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓реЗ рдЖрдЬ рддреЛ рдЪрд▓реЗ рдЖрдпреЗ рдкрд░ рдХрд▓ рд╕реЗ 7рдмрдирд╛ рдордЭ реБ рд╕реЗ рдкрдЫ реВ реЗ рджрдлрддрд░ рдЫреЛреЬтЧМреЛрдЧреЗ рдирд╣ рдВред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-0рдп 66666666666? рджрдмрдВрдЧ Eрд╕рд╛рдж- рдмрд╛рдВрд╕ рдо& рд╣реВрдВ рдпрд╛ рддрдо реБ 6666666 рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдмрд╛рдВрд╕ рдХреЛ рд╕рднреА рдЕрдзреАрдиFрде рдХрдоOрдЪрд╛рд░ рдХреЗ рджрдЦ реБ -рд╕рдЦ реБ , рд▓рд╛рдн-рд╣рд╛,рди рдХрд╛ рднреА Pрдпрд╛рди рд░рдЦрдирд╛ рдЪрд╛ рд╣рдпреЗред рдРрд╕рд╛ рддреЛ рдирд╣ рдВ рд╣реЛрдирд╛ рдЪрд╛ рд╣рдпреЗ !рдХ рдЕрдВрдзрд╛ рдмрд╛рдВрдЯреЗ рд░реЗ рд╡реЬреА рдЕрдкрдиреЗ-рдЕрдкрдиреЗ рдХреЛ рджреЗ рдпред рджрдмрдВрдЧEрд╕рд╛рдж-рддреБрдорд╕реЗ рдмрд╣рд╕ рдореБрдЭреЗ рдирд╣ рдВ рдХрд░рдирд╛ рд╣реИ рдкрд░ рдХрд▓ рд╕реЗ рд╕рдордп рд╕реЗ рдкрд╣рд▓реЗ рдЖ!рдлрд╕ рдкрд╣реБрдВрдЪреЛрдЧреЗ рдФрд░ 7рдмрдирд╛ рдореБрдЭрд╕реЗ рдкреВрдЫреЗ рдЖ!рдлрд╕ рд╕реЗ рд╣рд▓реЛрдЧреЗ рдирд╣ рдВредрдЗрд╕реА рдмреАрдЪ рд▓реЗрдЦрд╛=рдзрдХрд╛рд░ 6рдоFрдЯрд░ рдХреЗ6рдПрдо6рдЧ рджреЗ рд╡рд╛рд▓ рдЖ рдЧрдпреЗред рд╕рд╛рд╣рдм рдХреЗ рд╕рд╛рдордиреЗ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЗ 7рдмрд▓ рдХреЛ рд░рдЦрддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓реЗ рджреЗ `рдЦрдпреЗ рд╕рд░ рдРрд╕реЗ 7рдмрд▓ рдХрд╛ рднреБрдЧрддрд╛рди рддреЛ рдирд╣ рдВ рд╣реЛ рд╕рдХрддрд╛ред рдпрд╣рд╛рдВ рдмрд╣реБрдд рдл тЧМреАрд╡рд╛OреЬрд╛ рдЪрд▓ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ редрд░реЛрдЬ 7рдмFрдХреБрдЯ рдЖ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ,рдмрд╛рдмрд╛ рдХреЗ рдЬрд╕ реВ рдЖ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ред рдЗрддрдирд╛ рднрд╛рд░ -рднрд░рдХрдо рдЦрдЪO рд╣реЛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ рдХрд╣рддреЗ рд╣реБрдП рдХрдИ рд╕рд╛рд░реЗ 7рдмрд▓ ,рдирдХрд╛рд▓рдХрд░ рдл&рдХ рджрдпрд╛редрдЗрди 7рдмрд▓ рдкрд░ рд╡реИрдЯ рдирдо реНрдмрд░ рдирд╣ рдВ 6рд▓рдЦрд╛ рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЗ рд╕рд╛рдордиреЗ 7рдмрд▓ рд░рдЦрдХрд░ 7рдмрдЬрд▓ рдХ рддрд░рд╣ рд╕рд╛рд╣рдм рдХреЗ рдЪреИ?рдмрд░ рд╕реЗ рдмрд╛рд╣рд░ ,рдирдХрд▓ рдЖрдпрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╕рд╛рд╣рдм рд╕рд╛рд░реЗ рдЦрдЪg рдЖрдкрдХреЗ рдХрд╣рдиреЗ рдкрд░ рд╣реЛ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ред рдореБрдЭреЗ рдкреВрд░рд╛ рднреБрдЧрддрд╛рди рдЪрд╛ рд╣рдпреЗред рджрдмрдВрдЧEрд╕рд╛рдж-рдЧрдВрджреЗрд╡рд╛рд▓ рдХреМрди рд╣реЛрддрд╛ рд╣реИ ,рднрдЧ реБ рддрд╛рди рд░реЛрдХрдиреЗ рд╡рд╛рд▓рд╛ред рджрд╕ реВ рд░рд╛ 7рдмрд▓ рдмрдирд╡рд╛рдХрд░ !рдлрд░ рд╕реЗ 0рд▓реЗрдо рдХрд░ рд▓реЗрдирд╛ред рд╣рд╛рдВ рдПрдХ рдмрд╛рдд рдореЗрд░ рдпрд╛рдж рд░рдЦрдирд╛ рдХрд▓ рд╕реЗ рдЖрдзрд╛ рдШdрдЯрд╛ рдкрд╣рд▓реЗ рдЖрдУрдЧреЗ рдФрд░ 7рдмрдирд╛ рдореЗрд░ рдЗрдЬрд╛рдЬрдд рдХреЗ рдШрд░ рдирд╣ рдВ рдЬрд╛рдУрдЧреЗ рдЪрд╛рд╣реЗ рд░рд╛7{ рдХреЗ рджрд╕ 0рдп рди рдмрдЬ рдЬрд╛рдп&ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╕рд╛рд╣рдм рдореЗрд░ рднреА рд╕реБрди рд▓ рд┐рдЬрдпреЗ рдЕрдм рддрдХ рдмрд╣реБрдд рджреЗ рд░ рддрдХ рдХрд╛рдо рдХрд░ 6рд▓рдпрд╛ 7рдмрдирд╛ !рдХрд╕реА рд▓рд╛рдн рдХреЗред рдЖрдкрдХреЛ рдкрддрд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ !рдХ рдХрд╛рдпрд╛Oрд▓рдп рдХрд╛ рд╕рдордп рд╕реБрдмрд╣ рдиреМ рдмрдЬреЗ рд╕реЗ рдЫрдГ рдмрдЬреЗ рддрдХ рдХрд╛ рд╣реЛрддрд╛ рд╣реИ ред рдЗрд╕рдХреЗ рдкрд╣рд▓реЗ рдФрд░ рдмрд╛рдж рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдЖрдк рдУрд╡рд░рдЯрд╛рдЗрдо рджреЗ рд╕рдХрддреЗ рд╣реИ рддреЛ рдореБрдЭреЗ рдХреЛрдИ рдЖрдкрд┐Wрдд рдирд╣ рдВред рджрдмрдВрдЧEрд╕рд╛рдж-рдпрд╣ рддреЛ рдирд╣ рдВ рд╕рдо реНрднрд╡ рдирд╣ рдВ рд╣реИред рдЕрд░реЗ рддреБ?рд╣рд╛рд░ рдиреМрдХрд░ рдЪрд▓ рд░рд╣ рд╣реИ рдЗрд╕ рдХ?рдкрдиреА рдо& 0рдпрд╛ рдпрд╣ рдХрдо рд╣реИ ред рдиреМрдХрд░ рдХрд░рдирд╛ рд╣реИ !рдХ рдирд╣ рдВ рджрд╣рд╛реЬрддреЗ рд╣реБрдП рдлреЛрди рдм рдж рдХрд░ рджрдпреЗред рдЗрддрдиреЗ рдо& рд░реЛрд╢рдиреА рдЖ рдЧрдпреА рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЗ 6рд╕рд░ рдкрд░ рд╣рд╛рде рд░рдЦрддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓ рдкрд╛рдкрд╛ !рдХрд╕рдХрд╛ рдлреЛрди рдерд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╕рд╛рд╣рдм рдХрд╛ 6666666 рд░реЛрд╢рдиреА-рд╕рд╛рд╣рдм рдХрд╛ рддреЛ рднрдЧрд╡рд╛рди рдХреЛ рдХрд╣рддреЗ рд╣реИ ред рд▓рдЧ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ !рдХрд╕реА рд╢реИрддрд╛рди рд╕реЗ рдм,рддрдпрд╛ рд░рд╣реЗ рд╣реЛред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдирд╣ рдВ рдмреЗрдЯрд╛ рджрдлрддрд░ рдХреЗ рдмреЬреЗ рдЕрдлрд╕рд░ рдХрд╛ рдлреЛрди рдерд╛ред рд░реЛрд╢рдиреА-рдмрд╛рдд рдХрд░рддреЗ рд╕рдордп рддреЛ рдЖрдк рдмрд╣реБрдд рдЙрджрд╛рд╕ рдФрд░ рджрдЦ реБ реА рд▓рдЧ рд░рд╣реЗ рдереЗред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 86
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╣рд╛рдВ рдмреЗрдЯрд╛ AрдкрдЫреЬреЗрдкрди рдХрд╛ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рдЭреЗрд▓ рд░рд╣рд╛ рд╣реВрдВ,рддрднреА рддреЛ рдРрд╕реЗ рдзреЛрдмреА рдХреЗ рдиреАрд▓ рдкрд╛{ рдо& =рдЧрд░реЗ 6рд╕рдпрд╛рд░ рд╕рд░ рдЦреЗ рд▓реЛрдЧ рдХреЗ рд╕рд╛рдордиреЗ рдирддрдоFрддрдХ рд╣реЛрдирд╛ рдкреЬ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ рдк9рд░рд╡рд╛рд░ рдХ рддрд░0рдХ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗред рд░реЛрд╢рдиреА-рдкрд╛рдкрд╛ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рдХрд╛ рдЬрд╣рд░ рдордд рдкреАрдУред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдмреЗрдЯрд╛ рдЕрднреА рддреЛ рддреБ?рд╣& рдЖрдХрд╛рд╢ рдЪрдо реВ рдирд╛ рдмрд╛рдХ рд╣реИ рд┐рдЬрд╕ рджрди рддреЛ рдЙреЬрд╛рди рднрд░рдиреЗ рд▓рдЧреЛрдЧреА рджреЗ рдЦрдирд╛ рдпреЗ рдзреЛрдмреА рдХреЗ рдиреАрд▓ рдкрд╛{ рдо& =рдЧрд░реЗ 6рд╕рдпрд╛рд░ рд╕рд░ рдЦреЗ рд▓реЛрдЧ рдмрдЦрд╛рди рдХрд░реЗ рдЧреЗредрддреБрдо рд╣рдорд╛рд░реЗ 6рд▓рдпреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реЛрдЧреА рдФрд░ рд╣рдо рдЗрдирдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдирд╕реАрд╣рддред рдЕ рдард╛рд░рд╣ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХ?рдкрдиреА рдо& EрдореЛрд╢рди рдХ рдЖрд╕ рдЦреЛ рдЪрдХ реБ рд╛ рдерд╛редрдЕрдЪрд╛рдирдХ рдоw реБ рдпрд╛рд▓рдп рд╕реЗ рдЗdрдЯрд░sрдпреВ рдХ ,рдд=рде рдЖ рдЧрдпреАредрджрдлрддрд░ рдо& рдХрд╛рдирд╛рдлрд╕реА рд╣реЛрдиреЗ рд▓рдЧреАред рджрдордп рддреА рдХреЛ рдпрд╣ рдЦрдмрд░ рджрдордп рддреА рдХреЛ рдЦрдм реВ рд░рд╛рд╕ рдЖрдпреАред рд╡рд╣ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рд╕реЗ рдмреЛрд▓ рджреЗ рдЦреЛ 6рд╕Bрд╡рдЯ рдЬрд╛рдХрд░ рджреЛрд╖ ,рдирд╡рд╛рд░рдг рдХрд░рд╡рд╛рдиреЗ рдХрд╛ рдлрд▓ 6рдорд▓рдирд╛ GтЧМреБтЧМрд╛J рд╣реЛ рдЧрдпрд╛,EрдореЛрд╢рди рдХрд╛ рд▓реЗрдЯрд░ рдЖ рдЧрдпрд╛ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдаRрдХ рдХрд╣ рд░рд╣ рд╣реЛ рднрд╛рдЧрд╡рд╛рди рдЦрд╢ реБ рд░рд╣рдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╕рд╛ рддрд╡рд╛рдирд╛ рднреА рдЬJрд░ рд╣реИ редрдЭрда реВ R рд╕рд╛ рддрд╡рдирд╛ рд╕реЗ рдХрд╛рдо рдирд╣ рдВ рдЪрд▓рддрд╛редрднрдЧрд╡рд╛рди рдХ рдХреГрдкрд╛ рд┐zрдЯ рд╕реЗ рд╣рдорд╛рд░реЗ рдЙрдкрд░ рд╕рджрд╛ рд╕реЗ рд░рд╣ рд╣реИ рдкрд░ рдЖрджрдореА рдХ рдЦреАрдВрдЪреА рд▓рдХ рд░реЗ рдкреАрдЫреЗ рдл&рдХ рджреЗ рддреА рд╣реИ редрднрдЧрд╡рд╛рди рдХреЛ рджреЛрд╖реА рдХреИрд╕реЗ рдХрд╣ рдж& редрдЖрджрдореА рдЖрдЧреЗ рдирд╣ рдВ рдмреЭрдиреЗ рджреЗ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ,рднрдЧрд╡рд╛рди рддреЛ рд╕рднреА рдЖрджрдореА рдХреЛ рд╕рдорд╛рди рдмрдирд╛рдпрд╛ рд╣реИ рдкрд░ рдмрдВрдЯрд╡рд╛рд░рд╛ рддреЛ рдЖрджрдореА рдиреЗ !рдХрдпрд╛ рд╣реИ редрдЦреИрд░ рднрд╛рдЧрддреЗ рднреВрдд рдХ рд▓рдВрдЧреЛрдЯ рд╣ рд╕рд╣ ред рдкQрдЪрд╛рд╕ рд╕рд╛рд▓ рдХреЗ рд╣реЛрдиреЗ рдХреЛ рдЖ рдЧрдпреЗ рдЕрдм EрдореЛрд╢рди рдХрд╛ рд╕реБрдЦ 6рдорд▓ рдЬрд╛рдпреЗ рддреБ?рд╣рд╛рд░реЗ рдореБрдВрд╣ рдо& рдШреА рд╢рдХрд░ред рджрдордп рддреА-рднрд▓реЗ рд╣ рдЖрджрдореА рдХрдордЬреЛрд░ рд╣реЛ рдкрд░ рдЙрд╕рдХрд╛ рдпреЛvрдпрддрд╛ рддреЛ 6рд╕рд░ рдЪрдврдХрд░ рдмреЛрд▓рддреА рд╣реИ редрдпрд╣ рдпреЛvрдпрддрд╛ рдПрдХ рдирд╛ рдПрдХ рджрди рдРрд╕реА рддрд░0рдХ рдХреЗ рд░рд╛FрддреЗ рдкрд░ рд▓рд╛рдХрд░ рдЦреЬрд╛ рдХрд░ рджреЗ рддреА рд╣реИ !рдХ рдж,реБ рдирдпрд╛ ,рдирд╣рд╛рд▓ рд╣реЛрдХрд░ рджреЗ рдЦрддреА рд░рд╣рддреА рд╣реИ ред рдЗdрдЯрд░sрдпреВ рджреЗ рдиреЗ рдЬрд╛рдиреЗ рдХ рддреИрдпрд╛рд░ рдХрд░реЛред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдХрд╛ рдмрд░рд╕рд╛ рдЬрдм рдХреГAрд╖ рд╕реВрдЦрд╛рдиреА 6666666666 рджрдордп рддреА-рдорддрд▓рдм
тАдтАдтАдтАдтАдтАдтАдтАдтАд
рдЧреБрд▓рд╢рди-рдореЗрд░рд╛ рднAрд╡zрдп рддреЛ 7рдмрдЧреЬ рдЧрдпрд╛ рд╣реИ ред рдоS рдЗрд╕ рдХрдЯреБ рд╕Wрдп рдХреЛ рднреВрд▓рд╛ рддреЛ рд╕рдХрддрд╛ рдирд╣ рдВред рд╣рдорд╛рд░реЗ 6рд▓рдпреЗ рдЕрд╕рд▓ EрдореЛрд╢рди рддреЛ рд╣рдорд╛рд░ рд╡рд░рджрд╛рди рдФрд░ рдмреЗрдЯреЗ рд╣ рдЧреЗред рджрдордп рддреА-рдЖрдкрдХрд╛ Wрдпрд╛рдЧ рдФрд░ рдк9рд░рд╡рд╛рд░ рдХреЗ E,рдд рд╕рдордкOрдг рдмреЗрдХрд╛рд░ рдирд╣ рдВ рдЬрд╛ рд╕рдХрддрд╛ред7рдм рдЯрдпрд╛ рдмреЗрдЯрд╡рд╛ рдЬJрд░ рдирд╛рдо рд░реЛрд╢рди рдХрд░& рдЧреЗредрдЕрднреА рдкQрдЪрд╛рд╕ рдХреЗ рд╣реЛрдиреЗ рд╡рд╛рд▓реЗ рд╣реЛ рдЖрда рд╕рд╛рд▓ рдХ рдиреМрдХрд░ рддреЛ рдмрд╛рдХ рд╣реИ ред рдХрд╣рддреЗ рд╣реИ рдирд╛ рднрдЧрд╡рд╛рди рджреЗ рддрд╛ рд╣реИ рддреЛ рдЫIрдкрд░ рдлрд╛реЬрдХрд░ рджреЗ рддрд╛ рд╣реИ ред рд╣реЛ рд╕рдХрддрд╛ рд╣реИ рд╡рд╣ рд╕рдордп рдЖ рдЧрдпрд╛ рд╣реЛред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдмрд╛рдд рддреЛ рд╕рд╣ рдХрд╣ рд░рд╣ рд╣реЛ рдкрд░ рдЖрджрдореА рдЖрдиреЗ рджреЗ рддрдм рдирд╛ред рджрдордп рддреА-7рдмрддреЗ рдХреЛ Aрд╡рд╕рд╛рд░ рджреЛред 9рд░рд╕рддреЗ рдЬwрдо рдХреЗ рджрджO рдХреЛ рдлреВрд▓ рдХрд╛ рдПрд╣рд╕рд╛рд╕ 6рдорд▓рдиреЗ рд╡рд╛рд▓рд╛ рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рднрд▓реЗ рд╣ 9рд░рд╕рддрд╛ рджрджO рдвреЛ рд░рд╣рд╛ рд╣реВрдВ рдкрд░ рд╡рд░рджрд╛рди рдХ рд▓рдЧрди рдХреЛ рджреЗ рдЦрдХрд░ рд╕рдм рднреВрд▓ рдЬрд╛рддрд╛ рд╣реВрдВред рд╕реБрдирд╣рд░рд╛ рд╕рдкрдирд╛ рдХрд╣реВрдВ рдпрд╛ рдЦрдж реБ рдХрд╛ рднAрд╡zрдп рд╡рд╣ рддреЛ рдоS рдЕрдкрдиреА рд╕ рддрд╛рди рдо& рджреЗ рдЦрддрд╛ рд╣реВрдВред рд╣рд╛рдВ рд╡рд░рджрд╛рди рдо& рдпрд╛рджрд╛ 0рдп !рдХ рд╡рд╣ рддреЛ рджреЛрд╣рд░рд╛ рдирд╛рдо рд░реЛрд╢рди рдХрд░реЗ рдЧреАред рджрдордп рддреА-рдмреЗрдЯреЗ рднреА рдХрдо рдирд╣ рдВ рд╣реИ ред рд╡реЗ рднреА рд╕рд╣ рд░рд╛рд╣ рдЪрд▓ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ред рджреЗ рдЦрдирд╛ рддреАрди рдж,реБ рдирдпрд╛ рдХреЗ рд╕рд╛рдордиреЗ 6рдорд╢рд╛рд▓ рдЦреЬреА рдХрд░ рджреЗ рдЧ&ред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 87
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдЧреБрд▓рд╢рди-рдЬрд╛рдирддрд╛ рд╣реВрдВред рдмреЗрдЯ -рдмреЗрдЯрд╛ рдо& рднреЗрдж рдореЗрд░рд╛ рдордХрд╕рдж рдирд╣ рдВредрд╡рд░рджрд╛рди рдХреЛ рд▓реЗрдХрд░ рдереЛреЬрд╛ рдпрд╛рджрд╛ рд╕рддрдХO рд░рд╣рддрд╛ рд╣реВрдВ 0рдп !рдХ рддреБрдо рджреЗ рдЦ рд╣ рд░рд╣ рд╣реЛ рд╕рдорд╛рдЬ рдо& рдРрд╕реА рдмреБрд░рд╛рдИрдпрд╛рдВ рдШрд░ рдХрд░ рд░рд╣ рд╣реИ !рдХ рдорд╛рдВ рдмрд╛рдк рдЬреЛ рдХ рдпрд╛рдУрдВ рдХреЗ рдЬ рдо рдкрд░ рд░реЛрдХ рд▓рдЧрд╛ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ред рд╣рд░ рдХреЛрдИ рдмреЗрдЯрд╛ рдХ рдЪрд╛рд╣ рдо& рднреВ реНрд░рдг рд╣Wрдпрд╛ рдХрд░рдиреЗ рдХреЛ рддреИрдпрд╛рд░ рд╣реИ редрдпрд╣рд╛рдВ рд╕реЗ рд╕реИрднрд╛vрдпрд╢рд╛рд▓ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдВ рдмрдЪ рднреА рдЬрд╛рддреА рд╣реИ рддреЛ рджрд╣реЗ рдЬ рджрд╛рдирд╡ рдХ 6рд╢рдХрд╛рд░ рд╣реЛ рдЬрд╛рддреА рд╣реИ рдЕрдерд╡рд╛ %рдпрд╛рд╣ рдХ рдм6рд▓рдмреЗрдж рдкрд░ рд╕рддреА рд╣реЛ рдЬрд╛ рд░рд╣ рд╣реИ ред рдРрд╕реЗ рджреМрд░ рдо& рдп рдж рдореБрдЭ рдЬреИрд╕рд╛ ,рдирдо реНрди рдЖрдп рд╡рд╛рд▓реЗ sрдпрд┐0рдд рдХ рдмреЗрдЯ рдж,реБ рдирдпрд╛ рдХреЗ рд╕рд╛рдордиреЗ 6рдорд╢рд╛рд▓ рдХреЗ Jрдк рдо& рдЦреЬреА рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗ рддреЛ рд╣рдорд╛рд░реЗ 6рд▓рдпреЗ рддреЛ рдХрдИ рд╣рдЬрд╛рд░ рддрд░рд┐0рдХрдп рдХреЗ рд╕рдЦ реБ рдХ рдмрд╛рдд рд╣реЛрдЧреАред EрдореЛрд╢рди рд▓реЗрдЯрд░ рдХрд╛ рдЖрдирд╛ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХреЗ 6рд▓рдП рдИрдж рдХреЗ рдЪрд╛рдВрдж рдХреЗ рд╕рдорд╛рди рддреЛ рдерд╛ рдкрд░ рдЗрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж рд╡рд╛рд▓реЗ рдЕрдВрдзрдХрд╛рд░ рдХреЗ рдбрд░ рд╕реЗ рднрдпрднреАрдд рднреА рдирд╛ рдерд╛ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдбрдпрдЯ реВ рдкреВрдЬрд╛ рдХреЗ рд╕рдорд╛рди рдереАредрд╡рд╣ рдкрдЬ реВ рд╛ рдХреЗ рдХрдоO рдХреЗ рдмрд╛рдж рдШрд░-рдЧрд╣ реГ FрдереА рдо& рд╕реЗ рд╕рдордп ,рдирдХрд╛рд▓ рдХрд░ рдЗdрдЯрд░sрдпреВ рдХ рддреИрдпрд╛рд░ рдХрд░ рд▓реЗ рд░рд╣рд╛ рдерд╛редрдЗdрдЯрд░sрдпреВ рдХреЗ рдмрд╕ рдкрд╛рдВрдЪ рджрди рдмрдЪреЗ рдереЗ рдЗрд╕реА рдмреАрдЪ рд╣реЗ рдбрдЖ!рдлрд╕ рд╕реЗ рдЬреЗdрдЯрд▓рдореИрди рдЬреЛ рдЧрд╛рд▓рд╡рдн6реВ рдо рдХреЗ рджрдлрддрд░ рдо& рдмрд╛рдВрд╕ рд╣реБрд╛рдЕ рдХрд░рддреЗ рдереЗ рдЬреЛ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХреЛ рдиреМрдХрд░ рд╕реЗ ,рдирдХрд▓рд╡рд╛рдиреЗ рдХреЗ рд╖рдгрдп { рддрдХ рд░рдЪ рдЪрдХ реБ реЗ рдереЗред рдХрд╣рддреЗ рд╣реИ рдирд╛ рдЬрд╛рдХреЛ рд░рд╛рдЦреИ рд╕рд╛рдВрдИрдпрд╛ рдорд╛рд░ рд╕рдХреЗ рдирд╛ рдХреЛрдп рд╡рд╣ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХреЗ рд╕рд╛рде рд╣реБрдЖ рдерд╛ред рдмрд╛рдж рдо& рд╡рд╣рд╛рдВ рд╕реЗ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдорд╛рд▓рд╡рд╛ рдХ рдорд╛рдВрдЯ рдо& рд░рдЪ рдмрд╕ рдЧрдпрд╛ рдерд╛ред рд╡рд╣ рдЬреЗdрдЯрд▓рдореИрди рдЬреЛреЬрддреЛреЬ рд╕рд╛рдорджрд╛рдо рджdрдб рднреЗрдж рдХреЗ рд╕рд╣рд╛рд░реЗ рдЗрд╕ рдХ?рдкрдиреА рдо& рдЬрдирд░рд▓ рдореИрдиреЗрдЬрд░ рдмрдирдХрд░ рдЖ рдЧрдпреЗ рдЙрдирдХреЗ рдЧрд╛рдВрдбрдлрд╛рджрд░ рдЬреЛ рдХ?рдкрдиреА рдХреЗ рдХрддрд╛Oрдзрддрд╛O рдмрди рдЧрдпреЗ рдереЗредрдЦрдм реВ рдкрд╛рдВрд╡рд░ рдо& рдереЗред рджрдлрддрд░ рдХреЗ рдХреБрдЫ рдХрдоOрдЪрд╛9рд░рдп рдХреЗ рдХрд╣рдиреЗ рдкрд░ рдЧреБрд▓рд╢рди рдЗdрдЯрд░sрдпреВ рд▓реЗрдЯрд░ рдЬреЗdрдЯрд▓рдореИрди рд╕рд╛рд╣рдм рдХреЛ рдмрддрд╛рдпрд╛ред рдЬреЗdрдЯрд▓рдореИрди рд╕рд╛рд╣рдм- рдпреЗ 0рдпрд╛ рд╣реИ рдЧреБрд▓рд╢рди ? рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХреБрдЫ рдмреЛрд▓рддрд╛ рдЙрд╕рдХреЗ рдкрд╣рд▓реЗ рд╕рд╛рд╣рдм рдХреЗ рд╕рд╛рдордиреЗ рдмреИрдареЗ рдЕ=рдзрдХрд╛рд░ рдмреЛрд▓реЗ рд╕рд╛рд╣рдм рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХрд╛ рдЗdрдЯрд░sрдпреВ рд╣реИ рдореБwрдпрд╛рд▓рдп рдо& ред рдЬреЗdрдЯрд▓рдореИрди-рдЪ!рдХрдд рд╣реЛрдХрд░ рдмреЛрд▓реЗ рдореБрдЭреЗ рддреЛ рдкрддрд╛ рдирд╣ рдВ, !рдлрд░ 6рд╕рд░ рдЦрдЬ реБ рд▓рд╛рддреЗ рд╣реБрдП рдХреБрдЫ рдпрд╛рдж рдХрд░рддреЗ рдмреЛрд▓реЗ рдЕQрдЫрд╛ рдЫреЛрдЯреЗ рд▓реЛрдЧ рдХрд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ред !рдХрддрдирд╛ рд╕рд╛рд▓ рд╣реЛ рдЧрдпреЗ рддреБрдордХреЛ рдЧреБрд▓рд╢рди ? рдЧреБрд▓рд╢рди-рдмреАрд╕ рд╕рд╛рд▓ рд╕реЗ рдЕ=рдзрдХ666666666666 рдЬреЗdрдЯрд▓рдореИрди- рдмреАрд╕ рд╕рд╛рд▓ рд╣реЛ рдЧрдпреЗред рдореБрдЭреЗ рддреЛ рд▓рдЧ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ рдХрд▓ рдХ рдмрд╛рдд рд╣реЛред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╕рд╛рд╣рдм рдХ?рдкрдиреА рдХ рд╕реЗрд╡рд╛ рдо& рдмреАрд╕ рд╕реЗ рдЕ=рдзрдХ рд╣реЛ рдЧрдпреЗ рдкрд░ рдЬрд╣рд╛рдВ рд╕реЗ рд╢реБJрдЖрдд !рдХрдпрд╛ рдерд╛ рд╡рд╣ рдкрд░ рдЖрдЬ рднреА рд╣реВрдВред рдкреБрдирдГ рд╕рд╛рд╣рдм рдХреЗ рд╕рдордиреЗ рдмреИрдареЗ рдЕ=рдзрдХрд╛рд░ рдмреЛрд▓реЗ рд╕рд░ рдЗрд╕рдХреЗ рдкрд╛рд╕ рд╢реИ)`рдгрдХ рдпреЛvрдпрддрд╛ рддреЛ рдмрд╣реБрдд рд╣реИ ,рдЗрд╕рдХрд╛ рднрд▓рд╛ рддреЛ рдХрд░рд╡рд╛ рдж рд┐рдЬрдпреЗред рдЬреЗdрдЯрд▓рдореИрди-рдЧреБрд▓рд╢рди рддреБ?рд╣рд╛рд░рд╛ EрдореЛрд╢рди рддреЛ рдирд╣ рдВ рд╣реЛ рд╕рдХрддрд╛ рднрд▓реЗ рд╣ рдд? реБ рд╣рд╛рд░реЗ рдкрд╛рд╕ !рдХрддрдиреА рд╣ [рдбZреА 0рдп рди рд╣реЛред рд┐рдЬрд╕ рдкреЛFрдЯ рдкрд░ рдХрд╛рдо рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реЛредрд╡рд╣рд╛рдВ рдкрд░ рдЦрд╛рд╕рдХрд░ рддреБ?рд╣рд╛рд░реЗ 6рд▓рдпреЗ EрдореЛрд╢рди рдХреЗ рдЪрд╛рдВрд╕ рдирд╣ рдВ рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-0рдпрд╛666666666рдХрдИ рд▓реЛрдЧ рддреЛ рдЬрдирд░рд▓ рдореИрдиреЗрдЬрд░ рддрдХ рдмрдиреЗ рд╣реИ ред рдЬреЗdрдЯрд▓рдореИрди-рддреБрдо рднреА рдмрди рдЬрд╛рдирд╛ред рднрд▓реЗ рдЗdрдЯрд░sрдпреВ рддреЛ рджреЗ рдЖрдУред рдЬреИрд╕реЗ рдХ рдпрд╛ рдЬ рдо рд╕реЗ рднреВ реНрд░рдг рд╣Wрдпрд╛ рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗ рдаRрдХ рд╡реИрд╕реЗ рд╣ рдЬреЗdрдЯрд▓рдореИрди рд╕рд╛рд╣рдм рдиреЗ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХреЗ рднAрд╡zрдп рдХрд╛ рд╣Wрдпрд╛ рдХрд░ рджрдпрд╛ред рдаRрдХ рдЙрд╕реА рддрд░рд╣ рдЬреИрд╕реЗ рдХ рдпрд╛ рдЬ рдо рдХреЗ рдмрд╛рдж рдж,реБ рдирдпрд╛ рдХ рдХрдВрдЯ рд▓ рд░рд╛рд╣ рдкрд░
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 88
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान चलकर जमाने के 6लये वरदान बनने का कूबत रखती तो है पर मां क कोख म& मार द जाती है ,मां-बाप भू ्रण के 6लये अ6भशाप बन जाते है । ठRक वैसे ह जेdटलमैन साहब िज?मेदार पद पर रहकर भी अपरो) Jप से Eमोशन न होने क भAवzयवाणी कर दये।जेdटलमैन साहब के eीमुख से ,नकला वचन गुलशन के कलेजे को छे द तो गया पर वह हम ्मत नह ं हारा इdटरsयू दे ने गया। इdटरsयू 11 बजे Eार?भ हुआ दे श के और भागो से उ?मीदवार आये थे। गुलशन का #म भोजनावकाश के बाद आया। कमेट म& तीन सदFय थे। दो अनजान थे एक अफसर eी Aवजय त साहब जाने -पहचाने थे। अनजान अफसर गल ु शन क योvयता से अWय=धक खश ु हुए थे। तार फ म& कई श%द भी बोले थे।दोनो अफसर गल ु शन के सवाल से EभाAवत हुए 7बना नह ं रहे । इन दोन अफसर के चाल-ढाल Fवभाव से गल ु शन को लगा !क Eमोशन तो अब प0का है ।आ`खर म& eी Aवजय त साहब EGन पछ ू े गल ु शन त? ु हारा Eमोशन हो जायेगा तो तम ु वायोलेdट/उZवाद तो नह ं हो जाओगे। eी Aवजय त साहब के Eश ्न पर कमेट के दोन अ=धकार भौचके थे।गल ु शन eी Aवजय त साहब के इरादे को समझ तो गया पर स?भलते हुए बोला सर और अ=धक समपOण से क?पनी क सेवा कJंगा।ये eी Aवजय त साहब वह ,न?नeेणी के अ=धकार थे जो अपने अपा हज बQचे को लेकर मालवांचल म& आये थे। िजनके सहयोग के 6लये गुलशन एक पांव पर खड़ा रहता था। eी Aवजय त साहब दm)ण के थे गुलशन पूरब का इसके बाद भी गुलशन भरपूर सहयोग !कया था पर तु Aवजय त साहब ने िजस थाल म& खाया उसी म& छे द कर दया।Eमोशन न होता इसका दख ु नह ं होता पर तु Eामेशन के बाद वायोलेdट तां नह ं हो जाओगे ऐसा EGन पूछ कर जहर ले मनसूबे का प9रचय दे दया। म हना भर के बाद जाते -जाते मतलबी eी Aवजय त साहब ने गुलशन के E,त आभार भी माना था पर पद क द?भता एंव आतुरता ने सेवाभाव का कWल कर दया। गुलशन इdटरsयू के 6लये घर से ,नकलते समय 7ब टया को सामने दे खकर घर छोड़ा था आते समय भी 7ब टया रोशनी के सामने आने के बाद घर म& Eवेश !कया।घर म& Eवेश के बाद दमय ती बोल 6मठाई लाये हो 0या ? गुलशन-ऐसे 0य पूछ रह हो भागवान ?रोशनी और तु?हार मनपस द 6मठाई रसमलाई लाया हूं ना। दमय ती-सबसे पहले रोशनी को `खलाओ। गुलशन-अQछा 7ब टया का 9रजiट वरदान सा7बत हो गया। दमय ती-अखबार म& छपी फोटो दखाओ अमीर अखबार लाने के 6लये अमीर अ,नल और समीर म& जैसे क?पट शन हो गया। अ,नल दौड़कर अमीर के हाथ से अखबार लेकर बोला दे खो पापा द दया क फोटो अQछR है ना। गुलशन-हां बेटा द दया तो हमारे जीवन के 6लये वरदान सा7बत हो रह है ,तुम लोग भी द दया के न0शे कदम चलना कहते हुए गल ु शन रोशनी को 6मठाई `खलाया।इसके बाद अमीर, अ,नल,समीर,दमय ती और खद ु गल ु शन 6मठाया खाया।रात म& रोशनी के मनपस द का खाना
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 89
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдмрдирд╛рдпрд╛ рдкрд░реВ рд╛ рдк9рд░рд╡рд╛рд░ рдЦрд╢ реБ реА рдордирд╛рдпрд╛ред рджрд╕ реВ рд░реЗ рджрди рдЧрд▓ реБ рд╢рди рд╕рдордп рд╕реЗ рджрд╕ 6рдордирдЯ рдкрд╣рд▓реЗ 6рдордард╛рдИ рдХреЗ [рдб%рдмреЗ рдХреЗ рд╕рд╛рде рджрдлрддрд░ рдкрд╣реБрдВрдЪрд╛ рд╣рд░ рдПрдХ рдХреЛ рдЕрдкрдиреЗ рд╣рд╛рде рд╕реЗ 6рдордард╛рдИ `рдЦрд▓рд╛рдпрд╛ред рд╣рд░ рдХрдоOрдЪрд╛рд░ рдЕ=рдзрдХрд╛рд░ рдПрдХ рд╣ EGрди рдХрд░рддрд╛ 0рдпрд╛ EрдореЛрд╢рди рд▓реЗрдЯрд░ рд╕рд╛рде рд▓реЗрдХрд░ рдЖрдпреЗ рд╣реЛ ? рдЧреБрд▓рд╢рди рдПрдХ рд╣ рдЬрдмрд╛рд╡ рд╕рднреА рдХреЛ рджрдпрд╛ рдирд╣ рдВ рдореЗрд░реЗ EрдореЛрд╢рди рд╕реЗ рдмреЬрд╛ EрдореЛрд╢рди рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рдореЗрд░ рд░реЛрд╢рдиреА !рдлрд░ рдЯрд╛рдк рдХрд░ рдЧрдпреАред рджреЗ рдЦреЛ рдХрд▓ рдХреЗ
рдЕрдЦрдмрд╛рд░ рдо& рдлреЛрдЯрд╛ рднреА рдЫрдкреА рд╣реИ ред рдХреБрдЫ рд▓реЛрдЧ рдХреЛ рдпрд╣ рдЦрдмрд░ рдкрдЪ
рдирд╣ рдВ рд░рд╣ рдереА рдХреБрдЫ рджрдмреЗ рдЬрдмрд╛рди рдпрд╣ рдЬJрд░ рдмреЛрд▓реЗ !рдХ рддреБ?рд╣рд╛рд░ рд░реЛрд╢рдиреА рдЬреИрд╕реА рд░реЛрд╢рдиреА рднрдЧрд╡рд╛рди рд╣рд░ рдорд╛рдВ-рдмрд╛рдк рдХреЛ рджреЗ рдЬреЛ рд╡рд░рджрд╛рди рдмрди&редрдЗрддрди рдо& рд░рдШтЧМ реБ реБрд╡рд░ рдмреЛрд▓рд╛ рдЕрд░реЗ рдорд╛рдВ рдмрд╛рдк рдмреЗрдЯ рдХреЛ рдЬ рдо рд▓реЗрдиреЗ рджреЗ рддрдм рдирд╛редрд▓реЛрдЧ рдмреЗрдЯреЗ рдХ рдЪрд╛рд╣ рдо& рдХ рдпрд╛|рдг реВ рдХреЛ рдорд╛рдВ рдХ рдХреЛрдЦ рдо& рдорд░рд╡рд╛ рджреЗ рд░рд╣реЗ рд╣реИ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рдорд╛рдирдХрд░ рдЬрдм!рдХ рдмреЗ рдЯрдпрд╛ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реЛрддреА рд╣реИ ред рджреЗ рдЦреЛ рдЕрдкрдиреЗ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдмрд╛рдмреВ рдХ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рдФрд░ рднреА рдмрд╣реБрдд рд░реЛрд╢рдиреА рд╣реИ рд┐рдЬ рд╣& рдЬреАрдиреЗ рдФрд░ рдЖрдЧреЗ рдмреЭрдирд╛ рдХрд╛ рдореМрдХрд╛ рдорд╛рдВ рдмрд╛рдк рдиреЗ рджрдпрд╛ред рдпрд╣ рд╕рди реБ рдХрд░ рджрдмрдВрдЧ рд╕рд╛рд╣рдм рдкреИрд░ рдкрдЯрдХрддреЗ рд╣реБрдП рд╣ рда рдЪрдмрд╛рддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓реЗ рдЖрдЬрдХрд▓ рд▓реЛрдЧ рдмреЗ рдЯрдп рдХрд╛ рдирд╛ рдЬрд╛рдиреЗ 0рдпреЛ рд╡рд░рджрд╛рди рдХрд╣рдиреЗ рд▓рдЧреЗ рд╣реИ ред рдмреЗрдЯ рдмреЗрдЯ рд╣реЛрддреА рд╣реИ рд╡рд░рджрд╛рди рдХреИрд╕реА? рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рд╕рд╛рд╣рдм рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдВ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣ рдирд╣ рдВ Fрд╡рд╛6рднрдорд╛рди рдо& рдЕ6рднрд╡AреГ B рдХрд░рддреА рд╣реИ ред рд╕рд╛рд╣рдм рдХреЗ рд╕рд╛рдордиреЗ рдмреИрдареЗ рдЖрдЧ рддреБрдХ рдХреЗ рдореБрдВрд╣ рд╕реЗ ,рдирдХрд▓ рдЧрдпрд╛редрд╕рд╛рд╣рдм рдмреЗ рдЯрдпрд╛ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ рдпрд╛ Fрд╡рд╛6рдорднрд╛рди рдпрд╛ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рдЗрд╕рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдмреЗрдЯ рдХрд╛ рдмрд╛рдк рдпрд╛рджрд╛ рдЕQрдЫR рддрд░рд╣ рд╕реЗ рд╕рдордЭ рд╕рдХрддрд╛ рд╣реИ ред рджрдмрдВрдЧ рд╕рд╛рд╣рдм рддрдорддрдорд╛рддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓реЗ 0рдпрд╛ рдмреЗрдЯреЗ рдХрд╛ рдмрд╛рдк рдирд╣ рдВ рд╕рдордЭ рд╕рдХрддрд╛ ? рдЖрдЧ рддреБрдХ 66666666рдирд╣ рдВ рдЧреБрд▓рд╢рди- 0рдп рдирд╣ рдВред рдмреЗрдЯреЗ рдХреЗ рдмрд╛рдк рдХ
рднреА рддреЛ рдорд╛рдВ рд╣реЛрдЧреА,рдмрд╣рди рд╣реЛрдЧреА,рдкWрдиреА рд╣реЛрдЧреА рдЕQрдЫR рддрд░рд╣ рд╕реЗ
рд╕рдордЭ рд╕рдХрддрд╛ рд╣реИ ред рдЖрдЧ рддреБрдХ-рд╣рдо рдХрд╣рд╛рдВ рдордирд╛ рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реИ 7рдмрди рдмреЗрдЯ рдХреЗ рдмрд╛рдк рдХреЗ рдЙрдкрд░ рд╕рд╡рд╛рд▓ рдЦреЬреЗ рд╣реЛ рд╕рдХрддреЗ рд╣реИ ? рджрдмрдВрдЧ рд╕рд╛рд╣рдм -рдХреМрди рд╕реЗ рд╕рд╡рд╛рд▓ ? рдЖрдЧ рддреБрдХ-рдХрдИ рд╕рд╛рд░реЗ рд╕рд╡рд╛рд▓ рд╣реИ ред рдЙрд╕рдо& рд╕реЗ рддреЛ рдПрдХ рднреВ реНрд░рдг рд╣Wрдпрд╛ рдХрд╛ рднреА рд╕рд╡рд╛рд▓ рд╕рдмрд╕реЗ рдЙрдарддрд╛ рд╣реИ ред рдЗрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж рддреЛ рдмрд╣реБрдд рд╕рд╛рд░реЗ рд╕рд╡рд╛рд▓ рд╣реИ ,рд▓рд╛рд▓рди-рдкрд╛рд▓рди,6рд╢)рд╛-рдж )рд╛,рджрд╣реЗ рдЬ рдФрд░ рднреА рдХрдИ рд╕рд╛рд░ рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ рдХреБрд░ ,рддрдпрд╛рдВред рдЕрд░реЗ рд╕рди реБ рдиреЗ рдо& рддреЛ рдпрд╣рд╛рдВ рддрдХ рдЖ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ !рдХ рдЕрдкрдиреЗ рджреЗ рд╢ рдХреЗ !рдХрд╕реА рднрд╛рдЧ рдо& рдХ рдпрд╛ рдХреЛ рдЬ рдо рд▓реЗрддреЗ рд╣ рд░реЗ рдд рдо& рджрдмрд╛рдХрд░ рдорд╛рд░ рдбрд╛рд▓рддреЗ рд╣реИ ред рдРрд╕реЗ рд▓реЛрдЧ рднреА рд╣реИ ред рдЖрдЧ рддреБрдХ рдХ рддрд░рдл рдЗрд╢рд╛рд░рд╛ рдХрд░рддреЗ рд╣реБрдП рджрдмрдВрдЧ рд╕рд╛рд╣рдм рдмреЛрд▓реЗ-рд╣рдордиреЗ рдРрд╕рд╛ рдкрд╛рдк рддреЛ рдирд╣ рдВ !рдХрдпрд╛ рд╣реИ рд╣рдо& рднреА рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдВ рд╡рд░рджрд╛рди рд▓рдЧрддреА рд╣реИ ,Fрд╡рд╛6рднрдорд╛рди рд▓рдЧрддреА рд╣реИ ред рдпрд╛рджрд╛ Aрд╡Fрддрдд реГ рддреЛ рд╣рдорд╛рд░рд╛ рдЧреБрд▓рд╢рди рдмрддрд╛ рд╕рдХрддрд╛ рд╣реИ 0рдп !рдХ рдЗрд╕рдХ рдмреЗрдЯ рдЖрдХрд╛рд╢ рдХреЗ рддрд╛рд░реЗ рдЫреВ рд░рд╣ рд╣реИ ред рдЖрдЧ рддреБрдХ-рд╕рд╛рд╣рдм рдорд╛рдл рдХрд░& рдореБрдЭреЗ рдирд╣ рдВ рдкрддрд╛ рдерд╛ !рдХ рдЖрдк рдмреЗрдЯ рдХреЗ рдмрд╛рдк рдирд╣ рдВ рд╣реИ ред рджрдмрдВрдЧ рд╕рд╛рд╣рдм-рдУ6рдХреЗ6 рдЧреБрд▓рд╢рди рд╕реЗ рдХреБрдЫ рд╕реБ,рдирдпреЗред рдЖрдзрд╛ рдШdрдЯрд╛ рд╣рдо рдФрд░ JрдХ рдЬрд╛рддреЗ рд╣реИ ред рд╡реИрд╕реЗ рджрдлрддрд░ рдХреЗ рдм рдж рд╣реЛрдиреЗ рдХрд╛ рд╕рдордп рддреЛ рдХрдм рдХрд╛ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рд╣реИ рдкрд░ рдЖрдзрд╛ рдШdрдЯрд╛ рдФрд░ JрдХ рдЬрд╛рддреЗ рд╣реИ ред рдЗрд╕ Aрд╡рд╖рдп рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЗ Aрд╡рдЪрд╛рд░ рд╕реБрди рд▓реЗрддреЗ рд╣реИ ред рдЖрдЧ рддрдХ реБ -рдХреЛрдИ рд╣рдЬO рдирд╣ рдВред рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдмрд╛рдмреВ рд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ Fрд╡рд╛6рднрдорд╛рди рдХ рдЕ6рднрд╡AреГ B рд╣реИ ,рдЗрд╕ Aрд╡рд╖рдп рдкрд░ рдЕрдкрдиреЗ Aрд╡рдЪрд╛рд░ рд░рдЦреЗ рддреЛ рдоS рд╕рдордЭрдВреВрдЧрд╛ рдХ рд╕рдЪрдордЪ реБ рдмреЗрдЯ рдХрд╛ рдмрд╛рдк рд╣реЛрдирд╛ рдЧрд╡O рдХрд╛ Aрд╡рд╖рдп рд╣реИ ред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 90
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рджрдмрдВрдЧ рд╕рд╛рд╣рдм-рдмреЗрдЯ рдХрд╛ рдмрд╛рдк рди рд╣реЛрдирд╛ рдореЗрд░реЗ рдЕрдлрд╕реЛрд╕ рд╣реИ рдкрд░ рдХрд╛рд▓ рдк9рд░рд┐Fрде,рддрдпрд╛рдВ рднреА рдЗрд╕рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рджреЛрд╖реА рд╣реИ ред рдЦреИрд░ рдЫреЛреЬтЧМреЛ рдЧреБрд▓рд╢рди рдмрддрд╛рдУ рд▓реЬ!рдХрдпрд╛ Fрд╡рд╛6рднрдорд╛рди рдХ рдЕ6рднрд╡AреГ B рдХреИрд╕реЗ рд╣реИ ?рддреБ?рд╣& рдк u 6рдордирдЯ рдХрд╛ рд╕рдордп рджреЗ рд░рд╣рд╛ рд╣реВрдВредрдЗрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж рдЪрд╛рдп рдкреАрддреЗ -рдкреАрддреЗ рддреБ?рд╣рд╛рд░реЗ Aрд╡рдЪрд╛рд░ рдкрд░ Aрд╡рдорд╢O рдХрд░& рдЧреЗ !рдлрд░ рдЕрдкрдиреЗ -рдЕрдкрдиреЗ рдШрд░ рдХреЛ рдЪрд▓&рдЧреЗред рдЖрдЧ рддреБрдХ-рдаRрдХ рд╣реИ рд╕рд╛рд╣рдм рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЛ рднреА рд╕реБрди рд▓реЗрддреЗ рд╣реИ рд╡реИрд╕реЗ рддреЛ рд░реЛрдЬ рдЖрдк рд╕реБрдирд╛рддреЗ рд╣реЛрдЧ& редрд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ рдпрд╛ Fрд╡рд╛6рднрдорд╛рди рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЗ рдореБрдВрд╣ рд╕реЗ рднреА рд╕реБрди рд▓реЗрддрд╛ рд╣реВрдВредрд╣рд╛рдВ рднрд╛рдИ рдЧреБрд▓рд╢рди рдЗрддрдирд╛ рд╕реЛрдЪ Aрд╡рдЪрд╛рд░ 0рдп рдЕрдм рддреЛ рд╢J реБ рд╣реЛ рдЬрд╛рдУрдВ рдЖрдкрдХреЗ рдмрд╛рдВрд╕ рдЖрдкрдХреЛ рд╕рди реБ рдирд╛ рдЪрд╛рд╣ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ред рд╕рди реБ рд╛рдЗрдпреЗ рд░реЛрдЬ рдЖрдкрдХреЛ рдмрд░реБ рд╛рднрд▓рд╛ рдФрд░ рдмрд╣реБрдд рдХреБрдЫредрд╕рди реБ рд╛рдЗрдпреЗ рд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ рдХреИрд╕реЗ Fрд╡рд╛6рднрдорд╛рди рдХ рдЕ6рднрд╡AреГ B рд╣реИ редрдпрдХ рдирди рдЗрд╕рд╕реЗ рдо& xрд╛рди рдмрдвреЗ .рдЧрд╛ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рд╕рд╛рд╣рдм рдпрд╣ рддреЛ рдЬрдЧ рдЬрд╛ рд╣рд░ рд╣реИ
!рдХ рд╣рдорд╛рд░рд╛ рджреЗ рд╢ рдЕрддi реБ рдп рд╣реИ ,рдпрд╣рд╛рдВ рднрд▓реЗ рд╣ рд╕рдорд╛рди
рдХрд╛рдирди реВ ,рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ рд╕рдорд╛рдирддрд╛,рд╕рдорд╛рди Fрд╡рд╛Ffрдп,рд╕рдорд╛рди 6рд╢)рд╛,рд╕рдорд╛рди Aрд╡рдХрд╛рд╕ рдХреЗ рдЕ=рдзрдХрд╛рд░ рдирд╛рдЧ9рд░рдХ рдХреЛ Eрд╛рдк реНрдд рдирд╣ рдВ рд╣реИ рдкрд░ рддреБ рд╕рдорд╛рди рдЕ6рднsрдпрд┐0рдд рдХрд╛ рдЕ=рдзрдХрд╛рд░ рддреЛ рд╣реИ рдЬреЛ рднрд╛рд░рдд рдХреЛ рдЕрддi реБ рдп рднрд╛рд░рдд рдмрдирд╛рдиреЗ рдо& рд╕)рдо рд╣реИ ред рд╣реЛ рд╕рдХрддрд╛ рд╣реИ рдореЗтЧМреЗрд░реЗ =рдЪ рддрди рдкрд░ рднрд░рдкрд░реВ рдорддрднреЗрдж рдЙрдареЗ рдкрд░ рддреБ рдоS рдЕрдкрдиреА рдмрд╛рдд Aрд╡Gрд╡ E6рд╕B =рдЪ рддрдХ рд╡рд╛iрддреЗрдпрд░ рдХреЗ рдЕрдордд реГ рд╡рдЪрди- рд╣реЛ рд╕рдХрддрд╛ рд╣реИ рдоS рдЖрдкрдХреЗ Aрд╡рдЪрд╛рд░реЛ рд╕реЗ рд╕рд╣рдордд рди рд╣реЛ рдкрд╛рдЙреВрдВ !рдлрд░ рднреА Aрд╡рдЪрд╛рд░ EрдЧрдЯ рдХрд░рдиреЗ рдХреЗ рдЖрдкрдХреЗ рдЕ=рдзрдХрд╛рд░ рдХ рд░)рд╛ рдХJрдВрдЧрд╛ред рд╣реЛ рд╕рдХрддрд╛ рд╣реИ рд╣рдорд╛рд░реЗ Aрд╡рдЪрд╛рд░ рдХ рд░)рд╛ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рднреА рджреЛ рдЪрд╛рд░ рд╣рд╛рде рдЕрд╡Gрдп рдЙрдареЗ ред рдореБYрджреЗ рдХ рдмрд╛рдд рдкрд░ рдЖрддрд╛ рд╣реВрдВ-рд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рдирд╣ рдВ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ ,рдЗрд╕ рд╣рдХ рдХрдд рдХреЛ Fрд╡реАрдХрд╛рд░ рдХрд░рдирд╛ рдЪрд╛ рд╣рдпреЗред рдХ рдпрд╛рджрд╛рди рд╢%рдж рдХрд╛ рдЙрдкрдпреЛрдЧ рд╡рддOрдорд╛рди рдо& J рдврд╡рд╛ рджрддрд╛ рдХрд╛ YрдпреЛрддрдХ рд▓рдЧрдиреЗ рд▓рдЧрд╛ рд╣реИ ред рд┐рдЬрд╕ рддрд░рд╣ рдЬрд╛рддреАрдп sрдпрд╡Fрдерд╛ рдЕрдкрдиреЗ рд╢реБJрдЖрддреА рджреМрд░ рдо& J рдврд╡рд╛рдж рдмреБрд░рд╛рдИрдп рд╕реЗ рджрд░реВ рд░рд╣ рд╣реЛрдЧреА рдФрд░ !рдлрд░ рдзреАрд░реЗ -рдзреАрд░реЗ рдЬрд╛рддреАрдп рджрдмрдВрдЧрддрд╛ рдиреЗ рдЬрд╛,рдд sрдпрд╡Fрдерд╛ рдХреЛ рдЪреМрдкрдЯ рдХрд░ рдЬрд╛рддреАрдп рднреЗрдж-рднрд╛рд╡
рдо& рдмрджрд▓ рджрдпрд╛, рдпрд╣рд╛рдВ рддрдХ !рдХ рдЖрджрдореА рдХреЛ рдЕрдЫреВрдд рддрдХ рдмрдирд╛ рджрдпрд╛
рдЧрдпрд╛ред рдРрд╕реА рд╣ рдмреБрд░рд╛рдИ рдЕрдм рдХ рдпрд╛рджрд╛рди рдо& Eрд╡реЗрд╢ рдХрд░ рдЧрдпреА рд╣реИ рд┐рдЬрд╕рдХреЗ рдк9рд░рдгрд╛рдо рд╕реЗ рд╣рдо рдЕрди6рднx рдирд╣ рдВ рд╣реИ ред рджрд╣реЗ рдЬ рдХ рдм6рд▓ рдкрд░ ,рдирдд рдЪрдврддреА рд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ,рдХ рдпрд╛рднреВ реНрд░рдг рд╣Wрдпрд╛,рдЖWрдо рд╣Wрдпрд╛-рдЖWрдорджрд╛рд╣,рджрд╣реЗ рдЬ рдЙWрдкреАреЬрди рдЖ рджред рджреЗ рдЦрдиреЗ рдо& рддреЛ рдЕрдм рдпрд╣рд╛рдВ рддрдХ рдЖрдиреЗ рд▓рдЧрд╛ рд╣реИ !рдХ рдорд╛рдВ-рдмрд╛рдк рдЖWрдорд╣Wрдпрд╛ рдХрд░рдиреЗ рд▓рдЧреЗ рд╣реИ ,рдмреЗ рдЯрдп рдХреЗ E,рдд рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ рдХреВреНрд░рд░рддрд╛ рдХреЛ рдмреЭрддрд╛ рджреЗ рдЦрдХрд░ред рдЗрд╕рдХрд╛ рд╡рд▓ рдд рдЙрджрд╛рд╣рд░рдг рд╣рдирдо реБ рд╛рдирдЧрдв рдХреЗ рдПрдХ рдорд╛рддрд╛рдВAрдкрддрд╛ Yрд╡рд╛рд░рд╛ рдЕрдкрдиреА рдмреЗ рдЯрдп рдХреЗ рд╕рд╛рде рдЖWрдорд╣Wрдпрд╛ рдХ рдШрдЯрдирд╛ рд╣реИ редрдпрд╣ рдЕ,рддGрдпреЛрд┐0рдд рдХрд╛ Aрд╡рд╖рдп рдирд╣ рдВ рд╣реЛрдирд╛ рдЪрд╛ рд╣рдпреЗ !рдХ┬Зрджрдп Aрд╡рджрд╛рд░рдХ
рдШрдЯрдирд╛рдУрдВ рдХреЛ рдмреЭрд╛рд╡рд╛ J рдврд╡рд╛рдж рдорд╛рди6рд╕рдХрддрд╛ рдФрд░ рд╕рд░рдХрд╛рд░ рдиреА,рддрдпрд╛рдВ рджреЗ
рд░рд╣ рд╣реИ рдмрд┐iрдХ рдЗрди рдореБYрдж рдкрд░ рдЦрд▓ реБ реЗрддреИрд╛рд░ рдкрд░ ,рдиzI) рднрд╛рд╡ рд╕реЗ Aрд╡рдЪрд╛рд░ рд╣рд╛тЧМреЛрдирд╛ рдЪ рд╣рдпреЗред рджреЛрд╣рд░ рдорд╛рди6рд╕рдХрддрд╛ рдФрд░ рдиреА,рддрдпрд╛рдВ рдмреЗ рдЯрдп рдХреЛ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рдмрдирд╛ рд░рд╣ рд╣реИ ,рдЬрдм!рдХ рд╕рдЪ рдЬреЛ рдпреЗ рд╣реИ !рдХ рд▓реЬ!рдХрдп рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рдирд╣ рдВ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ ред 21рд╡реАрдВ рдХреЗ рдЗрд╕ рдпрдЧ реБ рдо& рд▓реЬ!рдХрдп рдХреЛ рдмреЛрдЭ рдорд╛рдирдирд╛ 0рдпрд╛ рдорд╛рдирд╡ Aрд╡рдХрд╛рд╕ рдЧрд╛рдерд╛ рдХ рдЖрдВрдЦ рдо& рдзрд▓ реВ рдЭреЛрдХрдирд╛ рдирд╣ рдВ рд╣реИ ? рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ-рд░рд╛рдЬрдиреИ,рддрдХ рдкрд╛ рдЯO рдпрд╛рдВ рдФрд░ рд╕?рдмрд┐ рдзрдд рд▓реЛрдЧ Fрд╡ рд╣рдд рдо& рд╕реЬрдХ рдм рдж,рд╣рдбрддрд╛рд▓,рдХрд╛рдо-рдзрдВ рдзрд╛ рдм рдж рдХрд░рд╡рд╛рдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдЫрд▓-рдмрд▓-рджdрдб рддрдХ рдХрд╛ рдЙрдкрдпреЛрдЧ рдХрд░ рдЙiрд▓реВ рд╕рд╛рдз рд▓реЗрддреЗ рд╣Sред рд╡рд╣ рдкрд╛ рдЯO рдпрд╛рдВ рд▓реЬ!рдХрдп рдХреЛ рджрд╣реЗ рдЬ рдХ рдЖрдЧ рдо& рдз-рдВреВ рдзреВ рдХрд░ рдЬрд▓рддрд╛ рд╣реБрдЖ рджреЗ рдЦрдХрд░ рдЖрдВрдЦ-рдХрд╛рди
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 91
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдм рдж рдХрд░ рд▓реЗрддреЗ рд╣реИ рдФрд░ !рдлрд░ рджреЛрд╣рд░реЗ рдЪ9рд░{ рдХреЗ рд▓реЗрдЧ рд╡реЛрдЯ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╕рдордеOрди рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдирд╛рд░ рдЙWрдерд╛рди, рдо рд╣рд▓рд╛ рдЖрд░)рдг рдХреЗ рдорди-рднрд╛рд╡рди рд╕рдкрдиреЗ рджрдЦрд╛рдХрд░ рдХреБрд╕1 рд╣=рдердпрд╛ рд▓реЗрддреЗ рд╣реИ ред рд╕рдорд╛рдЬ рдХреЗ рдареЗ рдХреЗрджрд╛рд░ рднреА рдРрд╕реА рд╣ рднреВ6рдордХрд╛ ,рдирднрд╛рддреЗ рд╣реИ ,рдЬрдЧрдд-рдЬрдирдиреА,рдЬрд╣рд╛рдВ рдирд╛рд░ рдХ рдкреВрдЬрд╛ рд╣реЛрддреА рд╣реИ рд╡рд╣рд╛рдВ рджреЗ рд╡рддрд╛ ,рдирд╡рд╛рд╕ рдХрд░рддреЗ рд╣реИ рдЖ рдж рдРрд╕реА рдмрд╛рдд рдХреЗ рдЪ#sрдпреВрд╣ рдо& рдЦрдж реБ рдХрд╛ рд╡рдЬOFрд╡ рдмрдирд╛рдпреЗ рд░рдЦрддреЗ рд╣реИ ред рдРрд╕реА рджреЛрд╣рд░ рдорд╛рди6рд╕рдХрддрд╛ рдХреЗ рдареЗ рдХреЗрджрд╛рд░ рд▓реЬ!рдХрдп рдХреЛ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк ,рдиJAрдкрдд рдХрд░рдиреЗ рдо& рдкрд╣рд▓ рдмреЬреА рднреВ6рдордХрд╛ ,рдирднрд╛рддреЗ рд╣реИ ред рдЪрд╛рд╣реЗ рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ рдЕрдерд╡рд╛ рд░рд╛рдЬрдиреИ,рддрдХ рд╕Wрддрд╛ рдХреЗ рдареЗ рдХреЗрджрд╛рд░ рд╣реЛ рджреЛрдиреЛ рд╣ рдЕрдкрдиреА рд╕рд╣ рднреВ6рдордХрд╛ ,рдирднрд╛рдиреЗ рдо& рдЕ)рдо рд╕рд╛7рдмрдд рд╣реБрдП рд╣реИ рддрднреА рддреЛ рд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ рдмреЛрдЭ рдПрд╡рдВ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рдорд╛рдиреА рдЬрд╛рдиреЗ рд▓рдЧреА рд╣реИ ред рд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ рджрд╣реЗ рдЬ рджрд╛рдирд╡ рдХ рдн& рдЯ рдЪрдв рд░рд╣ рд╣реИ рд╕рд╛рде рд╣ рдЗрд╕ рдЧрдо рдо& рдорд╛рдВ-рдмрд╛рдк рддрдХ рдЦрдж реБ рдХ рдЬреАрд╡рди рд▓ рд▓рд╛ рд╕рдорд╛Iрдд рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реИ рдкрд░ рддреБ рд╕рдорд╛рдЬ рдХреЗ рдареЗ рдХреЗрджрд╛рд░ рдЕрдкрдиреА Jрдв рд╡рд╛рдж рдиреА,рддрдп рдХреЛ рджрд╛рдВрдд рд╕реЗ рдХрд╕рдХрд░ рдкрдХреЬреЗ рдирдЬрд░ рдЖрддреЗ рд╣реИ рдФрд░ рдРрд╕реА рд░рд╛рдЬрдиреИ,рддрдХ рдкрд╛ рдЯO рдпрд╛ рднреА рд╣реИ рдЬреЛ рдЕрдкрдиреЗ рд╣рдд рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдЭdрдбреЗ-рдбdрдбреЗ рдХреЗ рд╕рд╛рде рдЕ6рднsрдпрд┐0рдд рдХреЗ рдЕ=рдзрдХрд╛рд░ рдХрд╛ рдЦрд▓ реБ рдХрд░ рдЙрдкрдпреЛрдЧ рдХрд░рддреА рд╣реИ ред рд╡рд╣ рдорд╛рдирд╡ рд╣рдд рдо& рдпреЗ рдЭdрдбреЗ-рдбdрдбреЗ рдРрд╕ рдЦреЛ рдЬрд╛рддреЗ рд╣реИ рдЬреИрд╕реЗ рдЧрджрд╣реЗ рдХреЗ 6рд╕рд░ рд╕реЗ 6рд╕рдВрдЧред Fрд╡ рд╣рдд рдо& рдЖрдзреА рдЖрдмрд╛рдж рдХрд╛ E,рдд,рди=рдзWрд╡ рдХрд░рдиреЗ рд╡рд╛рд▓ рддрд╛рдХрдд& рднреА рдХрдо рджреЛрд╖реА рдирд╣ рдВ рд╣реИ ред рдРрд╕реЗ рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ рдФрд░ рд░рд╛рдЬрдиреИ,рддрдХ рд╕рдВрдЧрдарди 0рдпрд╛ рд▓реЬ!рдХрдп рдХреЗ рд╣рдд рдо& рдЙрда рдЦреЬреЗ рд╣реЛрдЧреЗредрдп рдж рдЦрдб& рд╣реБрдП рд╣реЛрддреЗ рддреЛ рдХреБEрдерд╛рдп& 9рд░Gрдд рд╕реЗ рдмреЬреА рдХреИрд╕реЗ рд╣реЛрддреАред EреЗрдо Aрд╡рд╡рд╛рд╣ рдХрд░рдиреЗ рдкрд░ рд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ рдХрд╛ рдХWрд▓ рддрдХ рдорд╛рдВ-рдмрд╛рдк-рднрд╛рдИ рдХреЗ рд╣рд╛рде 0рдп рд╣реЛрддрд╛ ? =рдЪ рддрди рдХрд╛ Aрд╡рд╖рдп рд╣реИ ред рдЗрди рд╡рд▓ рдд рд╕рдоFрдпрд╛рдУрдВ рд╕реЗ рдЫреБрдЯрдХрд╛рд░рд╛ рдкрд╛рдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдЬрд╛,рдд рдПрд╡рдВ рд╕Wрддрд╛ рд╕реЗ рдЙрдкрд░ рдЙрдардХрд░ рдЧрд╣рди Aрд╡рдЪрд╛рд░ рдХрд░ Aрд╡рд╡рд╛рд╣ рдРрд╕реЗ рдЬJрд░ рдлрдЬO рдХреЛ рд╕рд░рдХрд╛рд░ рдХреЛ рдЕрдкрдиреЗ рд╣рд╛рде рдо& рд▓реЗрдХрд░ рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ рдареЗ рдХреЗрджрд╛рд░ рдХреЗ рдмреАрдЪ рд╕рд╛рдордВрдЬFрдп рдмрдирд╛тЧМрд╛рдХрд░ Fрд╡рдзрдо1 Aрд╡рд╡рд╛рд╣ рдкрд░ рдХрд╛рдиреВрдиреА рдореЛрд╣рд░ рд▓рдЧрд╛рдиреЗ рдХ рдЬJрд░рдд рд╣реЛрдЧреА рддрднреА рд▓реЬ!рдХрдп рдХреЛ рджрд╣реЗ рдЬ рджрд╛рдирд╡ рд╕реЗ рдЫреБрдЯрдХрд╛рд░рд╛ 6рдорд▓ рд╕рдХреЗрдЧрд╛ ,рд╕рд╣ рдорд╛рдпрдиреЗ рдо& рдЖрджрдореА рд╣реЛтЧМреЗрдиреЗ рдХрд╛ рд╕реБрдЦ рднреАред рдп рджрдРрд╕рд╛ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рддреЛ рдорд╛рдВ-рдмрд╛рдк =рдЪ рддрд╛ рдореБ0рдд рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗрдЧреЗ рдФрд░ рд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ рд╕рдорд╛рдЬ рдПрдВрд╡ рд░рд╛z} рд╣рдд рдо& ,рдирдд рдирдпрд╛ рдЕPрдпрд╛рдп рдЬреЛреЬрддреА рдирдЬрд░ рдЖрдпреЗрдЧреАред рдШрд░ рдХ рджрд╣рд▓ рдЬ рд╕реЗ рд▓реЗрдХрд░ рдмрд╛рд╣рд░ рддрдХ рд▓реЬ!рдХрдп рдХреЛ рдХрдИ рдмрд┐ рджрд╢ рдХрд╛ рд╕рд╛рдордирд╛ рдХрд░рдирд╛ рдкреЬрддрд╛ рд╣реИред рдЗрди рдмрдВ рджрд╢ рдХ рд╡рдЬрд╣ рд╕реЗ рд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ рдЙWрдкреАреЬрди рдХ 6рд╢рдХрд╛рд░ рд╣реЛ рдЬрд╛рддреА рд╣реИ рд▓рд╛рдЦ рдХрд╛7рдм6рд▓рдпрдд рд░рдЦрддреЗ рд╣реБрдП рднреА рдРрд╕реЗ J рдврд╡рд╛ рджрддрд╛ рдХреЗ рдЦрдЯ реВрдВ реЗ рд╕реЗ рдмрд╛рдВрдз рдж рдЬрд╛рддреА рд╣реИ !рдХ рдЬреАрд╡рди рднрд░ рдЖрд╛рдЬрд╛рдж рдирд╣ рдВ рд╣реЛ рдкрд╛рддреАред рдРрд╕рд╛ 0рдп рд╣реЛрддрд╛ рд╣реИ рдЗрд╕рдХ рднреА рд╡рдЬрд╣ рд╣реИ , рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ J рдврд╡рд╛рдж рдмрдВ рджрд╢& -рдмреЗрдЯ рдХреЗ рдЬ рдо рд▓реЗрддреЗ рд╣реИ ,рдорд╛рдВ-рдмрд╛рдк рдХреЛ рдЙрд╕рдХ рдкрд░рд╡9рд░рд╢,6рд╢)рд╛-рдж )рд╛ рдХ =рдЪ рддрд╛ рдЙрддрдиреА рдирд╣ рдВ рд╕рддрд╛рддреА рд┐рдЬрддрдиреА рдмреЗрдЯ %рдпрд╛рд╣ рдХ =рдЪ рддрд╛ рд╕рддрд╛рддреА рд╣реИ ред рдорд╛рдВрдмрд╛рдк рдЬiрдж рд╕реЗ рдЬiрдж рдХ рдпрд╛рджрд╛рди рдХрд░ рдЧрдВрдЧрд╛ рдирд╣рд╛рдиреЗ рдХ =рдЪ рддрд╛ рдо& рдмреВрдвреЗ рд╣реЛрдиреЗ рд▓рдЧрддреЗ рд╣реИ ,рдХ рдпрд╛рджрд╛рди рд╢%рдж рд╣ рдРрд╕рд╛ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рд╣реИ рдЬреЛ рдмреБрд░рд╛рдИрдп рдХ рдЬреЬ рд╣реИ рдЬрдм!рдХ рдХ рдпрд╛рджрди рдХреЗ Fрдерд╛рди рдкрд░ рд╡рд░рджрд╛рди рдХрд╣рд╛ рдЬрд╛рдирд╛ рдЪрд╛ рд╣рдпреЗред рд╡реИрд╕реЗ рднреА рдХ рдпрд╛ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣ рддреЛ рд╣реИ,рдШрд░-рдк9рд░рд╡рд╛рд░,рд╕рдорд╛рдЬ-рд░рд╛z} рдФрд░ Aрд╡Gрд╡ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рднреА рдкрд░ рддреБ рдж,реБ рдирдпрд╛ рдХ рддреЛ рдоS рдирд╣ рдВ рдХрд╣ рд╕рдХрддрд╛ рдкрд░ рдЕрдкрдиреЗ рджреЗ рд╢ рдо& рдХрдердиреА рдФрд░ рдХрд░рдиреА рдо& рдЕ рддрд░ рддреЛ рд╣реИ ред рдорди рдо& рд░рд╛рдо рдмрдЧрд▓ рдо& рдЫреБрд░ рдХ рд╕Wрдпрддрд╛ рдХреЛ рд╣рд░ рдкрд▓ рдЬрд╛рдВрдЪрд╛-рдкрд░рдЦрд╛ рдЬрд╛ рд╕рдХрддрд╛ рд╣реИ ред рджреЗ рдЦрд╛ рдпреЗ рдЬрд╛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ !рдХ рдЬреЛ рд▓реЛрдЧ рджрд╣реЗ рдЬ рдХреЗ `рдЦрд▓рд╛рдл рд╢реЛрд▓реЗ рдЙрдЧрд▓рддреЗ рдирдЬрд░ рдЖрддреЗ рд╣реИ рд╡рд╣ рд▓реЛрдЧ рджрд╣реЗ рдЬ рджрд╛рдирд╡ рдХреЛ рднреА рдкреЛрд╕ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 92
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рддрднреА рддреЛ рдирд░ Aрдкрд╢рд╛рдЪ JрдкреА рджрд╣реЗ рдЬ рдХрд╛ рджрд╣рди рднрд╛рд░рддреАрдп рдк9рд░рд╡реЗрд╢ рдХреЗ 21рд╡реАрдВ рд╕рдж рдХреЗ рдпреБрдЧ рдо& рднреА рдирд╣ рдВ рд╣реЛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ рдЬрдм!рдХ рдирд░-рдирд╛рд░ рдПрдХ рд╕рдорд╛рди рдХреЗ рдирд╛рд░реЗ рд▓рдЧрд╛рддреЗ рдЖрдЬрд╛рдж рдХреЗ рдХрдИ рджрд╢рдХ 7рдмрдд рдЪрдХ реБ реЗ рд╣реИ рдФрд░ рдорд╛рдирд╡ Aрд╡рдХрд╛рд╕ рдХреЗ рддреЛ рдпреБрдЧ 7рдмрдд рдЬрд╛рдиреЗ рдХреЗ рдмрд╛рдж рднреА рд▓реЬ!рдХрдпрд╛ рд╡рд░рджрд╛рди рдХ рдЬрдЧрд╣ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рдХрд╣ рдЬрд╛ рд░рд╣ рд╣реИ ред рд╡рддOрдорд╛рди рд╕рдордп рдорд╛рдирд╡ Aрд╡рдХрд╛рд╕
рджреЛ рд╕рдмрд╕реЗ рдмреЬрд╛ рд╣=рдердпрд╛рд░ рд░рд╛рдЬрдиреИ,рддрдХ рд╕Wрддрд╛ рд╣реИ рдкрд░ рддреБ рджAреВ рд╖рдд рд╣реЛ рдЪрд▓
рд╣реИ ред J рдврд╡рд╛рдж рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ рд╕Wрддрд╛ рд╕реЗ рд╣рд╛рде 6рдорд▓рд╛ рдЪреБрдХ рд╣реИ рд┐рдЬрд╕рдХ рд╡рдЬрд╣ рд╕реЗ рд╕рдорд╛рди Aрд╡рдХрд╛рд╕ рдФрд░ рднрд╛рд░рддреАрдп рдк9рд░рд╡реЗрд╢ рдореЗ рдорд╛рдирд╡реАрдп рд╕рдорд╛рдирддрд╛ рдХреЛ рдЖрдХрд╛рд░ рдирд╣ рдВ 6рдорд▓ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рдЗрд╕ рдХреБрдЪ# рдХрд╛ 6рд╢рдХрд░ рдЖрдо рд╣рд╛6рд╢рдпреЗ рдХрд╛ рдЖрджрдореА рддреЛ рд╣реИ рд╣ рд▓реЬ!рдХрдпрд╛ рднреА рд╣реЛ рд░рд╣ рд╣реИ ред рд┐рдЬрд╕рдХ рд╡рдЬрд╣ рд╕реЗ рдЙ рд╣реЗ рдХрдИ рдорд┐реБ GрдХрд▓ рдХрд╛ рд╕рд╛рдордирд╛ рдХрд░рдирд╛ рдкреЬрддрд╛ рд╣реИ рдФрд░ рдЕрди=рдЧрдирдд рд▓рдб!рдХрдпрд╛рдВ !рдХрд╕реА рди !рдХрд╕реА Jрдк !рдХрд╕реА рди !рдХрд╕реА J рдврд╡рд╛рдж рдмрд░реБ рд╛рдИ рдХ рдм6рд▓ рдЪрдв рдЬрд╛рддреА рд╣реИ ред рдХреБрдЫ рдвE,рддx рдирд╛рд░ рд╕рд┐wрд╕рдпрдд& рддрд░0рдХ рдХреЗ рдЖрд╕рдорд╛рди рдкрд░ Aрд╡рд░рд╛рд┐рдЬрдд рд╣реЛрдХрд░ J рдврд╡рд╛ рджрддрд╛ рдХреЛ 6рд╕рд░ рдЭрдХ реБ рд╛рдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдмрд╛Pрдп рдХрд░ 6рд╕B рдХрд░ рд░рд╣ рд╣реИ !рдХ рд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рдирд╣ рдВ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ ред рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ J рдврд╡рд╛ рджрддрд╛ рд╕рднреА рдмрд░реБ рд╛рдИрдп рдХ рдЬреЬ рд╣реИ-рдЪрд╛рд╣реЗ рд╡рд╣ рдЬрд╛,рддрд╡рд╛рдж рдХ рдмрд░реБ рд╛рдИ рд╣реЛ,рдн6реВ рдорд╣ рдирддрд╛,рдж9рд░uрддрд╛,рдмрд╛рд▓ рдордЬрджрд░реВ Eрдерд╛ рдШрд░реЗ рд▓ реВ рд╣рдВрд╕рд╛,рдХреБ рд┐zрдЯ-рдпреМрдирд╛рдЪрд╛рд░ рдорд╛рдирд╡рддрд╛ рдкрд░ Eрд╣рд╛рд░ рдХ рдпрд╛рднреВ реНрд░рдг рд╣Wрдпрд╛ рд╣реЛ рдЕрдерд╡рд╛ рдирд░ Aрдкрд╢рд╛рдЪ рджрд╣реЗ рдЬ рдХрд╛ рдЖрддрдВрдХред 21рд╡реА рд╕рдж рдХреЗ рдЗрд╕ рдпрдЧ реБ рдо& рд╕рднреА рдмреБрд░рд╛рдИрдп рд╕реЗ рдЫреБрдЯрдХрд╛рд░рд╛ 6рдорд▓ рд╕рдХрддрд╛ рд╣реИ рдкрд░ рддреБ рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ рдПрд╡рдВ рд░рд╛рдЬрдиреИ,рддрдХ рд╕Wрддрд╛ рдХрд╛ рд╕реБрдЦрднреЛрдЧ рд░рд╣реЗ рд▓реЛрдЧ рдИрдорд╛рдирджрд╛рд░ рд╕реЗ рдЕрдкрдиреЗ рджрд╛,рдпWрд╡ рдХрд╛ ,рдирд╡Oрд╣рди рднрд╛рд░рддреАрдп рд╕рдорд╛рдЬ рдПрд╡рдВ рджреЗ рд╢ рдХреЗ рд╣рддрд╛рдеO рдХрд░& рддрдм рдкрд░ рддреБ рдРрд╕рд╛ рд╣реЛ рдирд╣ рдВ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ рдПрд╡рдВ рд░рд╛рдЬрдиреИ,рддрдХ рд╕Wрддрд╛ рдХреЗ рдХреЗ u 7рдм рджрдУ реБ рдВ рдХреЛ рд╕рд╡OEрдердо Fрд╡ рд╣рдд рд╕реЗ рдЙрдкрд░ рдЙрдардХрд░ рд╕рд╛рдордВрдЬFрдп 7рдмрдард╛рдХрд░ рдПрдХрдордд рд╣реЛрдХрд░ рдмрд╛рд▓рдХ рдХреЗ рдЬ рдо рд╕реЗ рд▓реЗрдХрд░ рдЪрд╛рд╣реЗ рд▓реЬрдХрд╛ рд╣реЛ рдпрд╛ рд▓реЬрдХ 6рд╢)рд╛ ,рдЦрдж реБ рдкреИрд░ рдкрд░ рдЦреЬрд╛ рд╣реЛрдиреЗ рд▓рд╛рдпрдХ рдмрдирд╛рдиреЗ рдХреЗ рд╕рд╛рде Fрд╡рдзрдо1 Aрд╡рд╡рд╛рд╣ рдХ sрдпрд╡Fрдерд╛ рдХреЛ рд╕рд░рдХрд╛рд░ рдХреЛ рдЕрдкрдиреЗ рд╣рд╛рде рдореЗтЧМреЗтЧМрдВ рд▓реЗрдирд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ рдФрд░ рднрд╛рд░рддреАрдп рд╕рдорд╛рдЬ рдХреЛ J рдврд╡рд╛рдж рднрд╛рд╡рдирд╛рдУрдВ рдХрд╛ рдк9рд░Wрдпрд╛рдЧ рдХрд░ рдЕрдкрдиреА рд╕рд╣рдо,рдд рджреЗ рдирд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ред рджреЗ рд╢ рдо& рдПрдХ рд╕рдорд╛рди рдХрд╛рдиреВрди рд▓рд╛рдЧреВ рд╣реЛред рджреЛ рд╕реЗ рдЕ=рдзрдХ рд╕ рддрд╛рди
рдкрд░ рдкреВрд░ рддрд░рд╣ рд░реЛрдХ
рд▓рдЧреЗ,рдЗрд╕рд╕реЗ рдЬрдирд╕рдВwрдпрд╛ ,рдирдп {рдг рдкрд░ рднреА рд░реЛрдХ рд▓рдЧреЗрдЧреАред рдЦреИрд░ рджреЗ рд╢ рдХ рдЕ=рдзрдХ рдЬрдирд╕рдВwрдпрд╛ рдХрд╛ рдлрд╛рдпрджрд╛ рддреЛ рдЙрдард╛рдпрд╛ рдЬрд╛ рд╕рдХрддрд╛ рд╣реИ рдкрд░ рддреБ рдЗрд╕ рдмрд╛рд╡Y рдЙ=рдЪрдд Eрдм рдзрди рд╣реЛ рдФрд░ рднреА рдЕрдиреЗрдХ рдлрд╛рдпрджреЗ рд╣реЛрдЧреЗ рдмрд╣реБрдзрдо1 рд╕Yрднрд╛рд╡рдирд╛ рдХреЛ рдмрд▓ 6рдорд▓реЗрдЧрд╛, Fрд╡рдзрдо1 рд╕рдорд╛рдирддрд╛ рдХрд╛ рд╕рд╛Dрд╛ рдп Fрдерд╛Aрдкрдд рд╣реЛрдЧрд╛,рд╕ рджрдп рдкреБрд░рд╛рдиреА рдЬрд╛рддреАрдп рднреЗрджрднрд╛рд╡ рдЦWрдо рд╣реЛрдЧрд╛ рдФрд░ рд╕рднреА рдХреЛ рд╕рдорд╛рди Aрд╡рдХрд╛рд╕ рдХреЗ рдореМрдХреЗ 6рдорд▓реЗрдЧреЗ рдФрд░ рд░рд╛z}рдзрдоO рдХреЗ рд╕Yрднрд╛рд╡ рдореЗ рдЕ6рднрд╡AреГ B рд╣реЛрдЧреАред рд╕рдмрд╕реЗ рдмреЬрд╛ рдлрд╛рдпрджрд╛ рддреЛ рдпреЗ рд╣реЛрдЧрд╛ !рдХ рдХ рдпрд╛ рдмреЛрдЭ рдирд╣ рдВ рд╡рд░рджрд╛рди рд╡рд╣ рд▓реЛрдЧ рдорд╛рдирдиреЗ рд▓рдЧреЗ рдЬреЛ рд▓реЛрдЧ рдмреЛрдЭ рд╕рдордЭ рд░рд╣реЗ рдереЗ, рд╕рд╛рде рд╣ ,рдирд░ рддрд░ рдШрдЯ рд░рд╣реЗ рдирд╛рд░ E,рддрд╢рддрддрд╛ рдкрд░ Aрд╡рд░рд╛рдо рд▓рдЧ рд╕рдХреЗрдЧрд╛ рдкрд░ рддреБ J рдврд╡рд╛ рджрддрд╛ рдХреЗ рдЪ#sрдпреВрд╣ рдо& рдлрдВрд╕реЗ Fрд╡рдзрдо1-рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ- рдорд╛рдирд╡реАрдп рдЙWрдерд╛рди рдПрд╡рдВ рдмрд╣реБрдзрдо1 рд╕Yрднрд╛рд╡рдирд╛ рдХреЛ рд░рд╛рдЬрдиреИ,рддрдХ рд╕Wрддрд╛ рдХреЛ рдореБрдЦреМрдЯреЗ рд╕реЗ рдмрд╛рд╣рд░ ,рдирдХрд▓ рдЕрдкрдиреЗ рдкрд╛рд▓реЗ рдо& рд▓рд╛рдирд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ред рдЕ6рднsрдпрд┐0рдд рдХ рдЖрдЬрд╛рдж рд╣реИ ,рдоS рднреА рдЗрд╕рдХрд╛ рд╕рджрдк реБ рдпреЛрдЧ рдХрд░рддреЗ рд╣реБрдП рджреЛ Aрд╡рдЪрд╛рд░рдгреАрдп рдореБYрджреЗ рд╕рдорд╛рдЬ рдПрд╡рдВ рд░рд╛рдЬрдиреИ,рддрдХ рд╕Wрддрд╛ рдХреЗ рд╕рдорд╛рдиреЗ рд░рдЦрддрд╛ рд╣реВрдВ -рдкрд╣рд▓рд╛ Fрд╡рдзрдо1 Aрд╡рд╡рд╛рд╣ рдХреЛ рд╢реИ)`рдгрдХ рдпреЛvрдпрддрд╛рдиреБрд╕рд╛рд░ 0рдп рдирд╣ рдВ Fрд╡рдд {рддрд╛ рдПрд╡рдВ рдорд╛ рдпрддрд╛ Eрджрд╛рди рдХрд░рдиреА рдЪрд╛ рд╣реЗ рдпреЗ ? рджрд╕ реВ рд░рд╛- 6рд╢)рд╛ рдПрд╡рдВ Aрд╡рд╡рд╛рд╣ рдХрд╛ рдЦрдЪO рд╕рд░рдХрд╛рд░ Yрд╡рд╛рд░рд╛ 0рдп рдирд╣ рдВ рд╡рд╣рди !рдХрдпрд╛ рдЬрд╛рдирд╛ рдЪрд╛ рд╣рдпреЗред рдп рдж рджреЛрди рдоY O рднрд╛рд░рддреАрдп реБ рдж рдкрд░ рд╕рд░рдХрд╛рд░ ,рдиzрдк)рддрд╛ рдкрд╡ реВ рдХ
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 93
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान समाज के हत म& ,नणOल ले तो यक नन यह फैसला #ाि तकार होगा और
AवGव समुदाय के
6लये अनुकरणीय भी। य द सरकार इन मुYदो को अमल जामा पहना दे ती है तो मां-बाप क बेट के ज म के साथ Aववाह क =च ता के बादल छं ट जायेगे। मां बाप को सबFसे अ=धक डरावनी =च ता बेट के %याह क होती है 0य !क समाज म& घुसपैठ कर चक ु ा दहे ज दानव फुफकारता रहता है। इस नरAपशाच से सदा के 6लए फुसOत लड़!कय को उूं ची उड़ान भरने म& मददगार सा7बत होगी। लड़!कय के परव9रश म& तो लड़के से अ=धक खचO नह ं होते ले!कन बूढे समाज म& दहे ज क दहाड़ लड़क के मां-बाप के पैर तले
क जमीन ,घसका दे ती है जो वाFतव म& सरकार
के 6लये भी =च ता का Aवषय होना चा हये तथा आधी आबाद के हताथO नी,तय कायOयोजनाओं एवं कiयाणकार नी,तय को सद ु रू गा्रमीण Fतर तक पहुंचाने के Eयास सरकार Yवारा !कये जाने चा हये। आधी आबाद के कiयाणाथO नी,तयां अपने दे श म& भी लागू है पर तु उनका EचारEसार sयपाक स ्तर पर नह ं हुआ है िजसक वजह से भू ्रण हWया दहे ज-हWया आWमहWया और बेट बोझ है ,बेट ज म पर मातम जैसी िFथ,तयां आ द सामािजक बरु ाईयां अपने यौवनावFथा म& 21वीं सद के इस यग ु म& भी है जो सlय समाज के और राz} के 6लये =च ता का Aवषय है । मेरे Yवारा अ6भsयक् ,त क Fवत {ता के अ तOगत ् गये उठाये दोनो मुYदे क ठन तो लगते है पर तु असम ्भव नह ं है । 6श)ा एवं Aववाह खचO का भार सरकार उठा ले तो भू ्रणहWया,दहे ज दानव का दहन अवGय हो जायेगा और Aवषमतावाद का स दय पुराना दाग भारतीय समाज के चेहरे से धल ु जायेगा,Fवधम1 सामािजक समानता के नये युग क शुJआत के साथ बहुधम1 सYभावना भी कुसु6मत हो उठे गी। सामािजक संFथाओं और सरकार को इन मुYदो पर अवGय Aवचा करना चा हये। य द इन मुYदो सकाराWमक पहल क गयी तो भारतीय समाज म& लड़क के ज म पर मातम मनाने क पर?परा पर बं दश लग जायेगी। वंश मोह का घर का चक ु ा िज न भी राFते से हट जायेगा। दे हज दानव के आतंक से बेमौत लड़!कय को मरने के 6लये Aववश नह ं होना पड़ेगा।लड़!कय के %याह क बहुत बड़ी =च ता का बोझ मां बाप क छाती से उतर जायेगा जो मौत एवं आWमहWया का कारण भी सा7बत हो रहा है । य द सरकार सामािजक संFथाओ& से AवमशO कर 6श)ा एवं Aववाह के िज?मेदार खुद उठाने को तैयार हो जाती है तो लड़!कयां मां-बाप के 6लये
अ6भशाप नह ं वरदान लगने लगेगी और ,समाज एवं राz} के Aवकास
क िzट से मील का पWथर सा7बत होगी बशतg सरकार और समाज Aवचार कर !#याि वत कर& तब। आग तुक-गुलशनजी आपने बात तो बड़ी मा6मOक ढ़ग से कहा है । सचमुच लड़!कयां मां-बाप और घर संसार के 6लये वरदान भी है और Fवा6भमान भी। काश चेहरे बदलते लोग भू ्रण हWया से तौबा कर लेते। दे श म& ताdडव मचा रहे दहे ज दानव के दमन के 6लये लोग
सि?म6लत Eयास
कर दहे ज दानव का नाश कर दे ते। दबंग साहब-मS बेट का बाप नह ं बन सका मेरा दभ ु ाOvय मानता हूं पर दोन बेटा का %याह 7बना !कसी दहे ज के कJंगा। बहुओं को बे टय का Iयार दं ग ू ा। बहुओं अपने कुटु?ब का Fवा6भमान और वरदान समझंग ू ा।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 94
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान आग तुक-ल िजये एक नये अPयाय क शुJआत हो गयी। दबंग साहब -कौन सा नया अPयाय ? आग तुक-बहुय& जो दहे ज दानव का Zास बन रह थी अब वे भी घर-मं दर के 6लये वरदान और Fवा6भमान होगी। गुलशन- थी, है और रहे गी 0य !क बहुय& भी तो !कसी मां-बाप क बेट होती है । वे वरदान है ,Fवा6भमान है उ हे भरपूर मान-स?मान दे ना होगा। आग तक ु -मS गल ु शन क बात से परू तरह सहमत हूं। दबंग-मS भी मान गया हूं बे टयां वरदान है ,Fवा6भमान हS,घर-मं दर के 6लये द,ु नया जहान के 6लये।आओ अब घर चल&। साढे सात बज गये वैसे गल ु शन को ओवर टाइम तो 6मलेगा नह ं। बे टयां वरदान हS इसी पर गवO करना होगा। उ नीस। बे टयां वरदान है ,Fवा6भमान है पर दबंग साहब को स तzु ट कर गल ु शन आठ बजे घर पहुंचा,Fकूटर खड़ा कर पाता इसके पहले रोशनी दौड़कर पहुंच गयी। वह सवाल कर बैठR पापा इतनी दे र 0य कर दे ते हो घर आने मे? गुलशन-बेटा खास काम था। दे र हो गयी। दमय ती-रोशनी पापा को घर म& आने दोगी !क सारा सवाल -जवाब सड़क पर करोगी। गुलशन-ये लो घर म& चलो। रोशनी -0या लाये पापा। गुलशन-तु?हारे 6लये स&व। गुलशन बैठा भी नह ं !क दमय ती ने जांच पडताल शुJ कर द । कहां,0य कैसे6666666666? ढे र सारे EGन एक सांस म& करने लगी। गुलशन ट कते हुए बोला दे वीजी बोलने का म का भी द& गी 0या 666? दमय ती-द अब बताओ। गुलशन-दफतर म& बहस चल रह थी इस6लये दे र हो गयी। दमय ती-कैसी बहस6666? गुलशन- बे टयां वरदान है ,Fवा6भमान है या और कुछ 66666? दमय ती-दबंग साहब आपक बात से सहमत तो हुए नह ं होगे 0य !क वे छोटे लोग को तो Aववेकह न समझते है ना। गुलशन-दो चार लोग और थे,सहमत तो होना पड़ा। दमय ती-दबंग साहब सहमत हो गये तो आप भी मेर बात पर सहमत हो जाओगे 0या 666? गुलशन-कैसी बात कर रह हो। दमय ती-वचन दे कर आये हो 6सBवट क छांव म& । गल ु शन-अQछा एकादशी के त का। अरे रोशनी के 6लये एक 0या कई त कर सकता हूं। दमय ती-पांवपज ू ी का त नह ं करना है अभी।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 95
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान गुलशन-अब तुम भी। Aपताजी और गांव के लोग रोशनी के %याह के पीछे पड़े ह है ।रोशनी को पढ-6लख लेने दो %याह -गौना तो करना ह है । इतनी जiद 0या है । Aपतजी चाहते है !क वे जiद द,ु नया छोड़ने वाले है उससे पहले रोशनी का %याह हो जाये। अपनी िजद के 6लये मेरे जैसे मेर बेट का भी बालAववाह करने क िजद कर बैठे है । तुम भी उनका ह Fवर अलापने लगी हो। क यादान तो बाप को करना है ,पांपपूजी बाप को करना होता है। भागवान तुम अभी से 0यो उतावल हो रह हो।गे ्रजुयेट तो हो जाने दो !फर करवाना पांवपूजी। दमय ती-मS तो एकादशी त करने क याद दला रह थी। गल ु शन-कब है 66666? त रखने के 6लये इतना सोच Aवचार 0य । दमयनती-आपक बीमार ह ऐसी है । गल ु शन-यार त के बीच बीमार कैसे आ गयी। याद रखो मS बीमार नह ं हूं।ठRक हूं, रोशनी के 6लये हर त करने कर सकता हूं। दमय ती-नह ं बस एक एकादशी त रखने का वचन दया है तो एक ह दन का त करना होगा। गुलशन-कब करना होगा ये त। कब एकादशी है । दमय ती-कल है । आज क रात खाना खाओगे,कल पूरे दन खाना नह ं खाओगे परसो सुबह खाना खा सकोगे। हां कल दन म& फ9रयाल कर सकते हो। गुलशन-यार तुम डरा रह हो या त करने को कह रह हो। दमय ती-नह ं Eभु त करने को कह रह हूं। मेरा आZह Fवीकार कर& । आपका वचन ना टूटे यह =च ता है । गुलशन-भागवान आज तक टूटा है !क अब टूटे गा6666?रोशनी के 6लये तो मह न का त कर सकता हूं। भले ह डाय7बट ने घेर 6लया है ।अरे मां-बाप का जीवन,जीवन भर क कमाई, जीवन संघषO,खल ु आंख के सपने !कसके 6लये होते है ।अपनी औलाद के 6लये ना।एक दन त रखने कोई बहुत बड़ा Wयाग नह ं है ,वह भी खानदान के वरदान के 6लये। दमय ती-आगे नह ं बोलना नह ं तो पलके नहा उठे गी। थक गये हो,पानी गरम कर पैर धो दे ती हूं। गल ु शन-नह ं ये अ याय नह ं मS खद ु धो लूंगा बस पानी म& त,नक नमक डाल दे ना। दमय ती-यह तो वह बात हुई। गुलशन-कौन बात ? दमय ती-वह जवन रोगवा भावे उहै वईद बतावS। गुलशन-मतलब6666666अQछा6अQछा कोई दस ू रा जJर काम है ।जाओ कर लो मS हाथ पांव धो लूंगा। दमय ती-रोट बनानी है । गल ु शन-बना लो !फर सब साथ बैठकर खायेगे। अभी रोशनी भी तो कैनवास कस रह है । रोशनी-दौड़ती हुई आ गयी और बोल पापा मझ ु े बल ु ा रहे थे 0या ?
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 96
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान गुलशन-7बन बुलाये भूत हािजर तो बुलाने क 0या जJरत ? रोशनी-पापा हम भूत हS। मुझसे डरते हो 0या ? गुलशन-नह ं तुम मेर खल ु आंख क सपना हो,वरदान हो,Fवा6भमान हो,तुमको दे खकर तो मS खश ु हो लेता हूं, तुमसे डर कैसा ? हां◌ँ डर तो है पर बूढे. समाज से।समाज म& sयाIत कुर ,तय से जातीय दबंगता से,|z}ाचार,अनाचार,अWयाचार आधी आबाद के ददO से। रोशनी-पापा मS समझ गयी। इतनी =च ता ना करो। मS जमाने के कैनवास पर आपका नाम ऐसी कंू ची से 6लखग ंू ी !क जामना नाज करे गा। गल ु शन-हां बेटा,तू तो है मेरे जीवन के 6लये वरदान। जा कैनवास कस ले। म?मी रोट बना रह है !फर साथ म& खायेगे। रोशनी-भईया कस रहा है । गल ु शन-छोटा शेर यह है ,कब जायेगा। उसे जiद जाना था ना। इतनी रात म& हाFटल कैसे जायेगा।बोल दो यह Jक जायेगा। रोशनी-आपह बोल दे ना।वैसे Jकेगे नह ं। खाना खाकर चले जाय&गे। गुलशन-हाFटल छोड़ दे । तुम लोग के साथ यह रह& । सुनील ने पांच साल यह खाया यह जीया,नौकर भी लगवा दया, जब!क उससे कोई 9रGता भी ना था। छोटा शेर तो राखी का भाई है ।अब तो मेरा मानस पु{ हो गया है ।तुम बQच के साथ उसे तो काई दक् कत नह ं होना चा हये। रोशनी-सुनील चाचा जैसे गYदार नह ं,खY ु दार है । गुलशन-मS भी जानता हूं,पर हमने उसे इस6लये तुम बQच का पेट काटकर पाला !क उसे क?पनी ने नौकर से ,नकाल दया है ।कह ं जाकर आWमहWया कर लेगा तो उसका प9रवार बबाOद हो जायेगा।है तो गांव के पास का ह ।पांच साल !कसी गैर को अपने घर म& रखा खाना 7बFतर सब कुछ दया इसके बाद भी 6शकायत करता रहा। उसके घर वाले भी अपयश मढ दये !क सुनील क सार कमाई हम हड़प रहे है जब!क उसके पास खद ु का पैसा इतना भी नह ं था !क जहर खर द कर खा सके। दो टाइम क रोट क बात कौन कहे ।दे खा कल आया था तो उसे नमFकार तक करने म& शमO आ रह थी। इतना बड़ा अफसर हो गया है !क अपने पालनकताO को ठ& गा दखा रहा है िजसक दया पर पला बदौलत आज नौकर कर रहा है । मेरा उस घमdडी के छाती पर इतना कजO हो गया है !क वह कई जन ्म तक नह ं उतार पायेगा और उसके घर वाले भी िज ह ने नेक बदनाम !कया,वरदान क जगह अ6भशाप बना दया। सुनील क करतूत को दे खकर कोई कैसे !कसी क मदद करे गा ? सWयEकाश-मदद करना आपने ब द कहां !कया है ।ब द भी नह ं कर सकते 0य !क आपको परमाथO का जनून जो चढ़ गया है ।सुनील जैसे भीखार को आपने रं क से राजा बना दया। आपक भलाई का बोझ तो वह कई ज म तक नह ं उतार पायेगा। ये सWय है पर अ6भमानी का दे ख नेक के बदले दं श दे रहा है ।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 97
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान गल ु शन-जैसी करनी वैसी भरनी।भाई दरवाजे पर कुWता आ जाता है,पांव चाटने लगता है तो 0या आप रोट नह ं दे ते। सWयEकाश-दे ते हS पर ऐसा नह ं करते !क सड़क के कुWते को घर म& पाल दे ते है । रोशनी-हां अंकल ठRक कह रहे हो। सुनील चाचा क वजह से हम भाई बहन ठRक से पढ़ भी नह ं पाते थे। तब पापा क तनwवाह !कतनी थी ठRक से घर भी नह ं चल पाता था,एक आदमी को खाने और रहने का बोझ और बढ़ गया,ठdड म& भी पंखा चलाकर सोते थे। सुनील चाचा क वजह से हम& अपने पेट क कटौती करना पड़ा और तो और मकान !क !कFम !कतनी डरावनी लगती थी। उसी दौरान सन ु ील चाचा को पापा सड़क से उठाकर घर म& पनाह दे दये। स◌ ु ुनील चाचा अब वैसे◌े नह ं रहे जब भीखार सर खे चौखट पर पड़े रहते थे। अब तो पद और दौलत का घमdड दखाते है ।वे दन भल ू गये जब हमारे हFसे क रोट पर क%जा आपने करवा द,या था पांच साल तक।आज वह सन ु ील चाचा है आपको पहचान भी नह ं रहे है । नमFकार करने म& तौह नी समझ रहे है । आपक कमाई पर पले साल तक आपने ऐरे -गैर के सामने =गड़=गड़ाकर नौकर लगवाया। सन ु ील चाचा का दन बदल गया तो खद ु को परमाWमा समझ बैठे। एक समय था जब आप गांव जाते थे तो उनके भाई लोग और Aपताजी 6मलने आया करते थे। अब तो भर आंख दे खते भी नह ं।राFते से चले जाते है पहचानते तक नह ं। पापा आपके परमाथO Jपी वरदान को सुनील चाचा और उनके प9रवार ने अ6भशाAपत कर दया। सWयEकाश-भईया बी टया ठRक कह रह है । सुनील है ह ऐसा। मुझसे भी ऐसी बाते करता था जैसे कोई नबाब साहब हो। खद ु के रहने का ठकाना नह ं,रोट का ठकाना नह ं और बात& जाट साहब जैसी। अपनी औकात म& तो कभी रहा ह नह ं था तो भीखार पर बात& जैसे बड़े उYया◌ोग घराने का सी6एम6डी6 हो।मेरे सामने आपके 6शकयते कर रहा था। आपके छोटे भाई से कह रहा था ,भईया तुम भी अपना अपने बQच का इंGयोरं स करवा लो नह ं तो बाद म& पGताओगे।दे खो तुहारे बड़े भाई साहब अपने प9रवार स हत घर तक का इंGयार& स करवा 6लये हS। अभी म का है वरना बाद म& कुछ नह ं 6मलेगा। त बवह बोला था सुनील तुमको शरम नह ं आ रह है । तुम मुझे भईया के `खलाफ भड़का रहे हो।िजसक रोट तोड़ रहे हो साल से उसक बुराई कर रहे हो। बड़े दगाबाज हो कुWता के सामने एक रोट डाल दो तो वह कभी-कभार राFते म& 6मल जाता है तो पूंछ हलाने लगता है। तुम तो पढे . 6लखे समझदार हो,मुझे अ=धक मेरे भाई ने तु?हारे साथ कर दया। तुम दे वता क नेक को Aवसार रहे हो। तुझे शरम आती है !क नह ं।तब सुनील बोला था मेरा काम तुमको आगाह करना था कर दया तु?हार मज1।आपके छोटे भाई ने कहा था आज के बाद भईया के `खलाफ मुंह खोला तो जूWते दं ग ू ा। मS तु?हे अभी घर से ,नकलवाकर बाहर फ&कवा सकता हूं पर कJंगा नह ं 0य !क गांव म& दर-दर क ठ कर& खाते तेरे बीबी-बQच के सपन को जो पर भईया क वजह से लग रहे थे टूट जाय&गे। तू कह रे लवे Fटे शन या बस Fटाप पर कचर& से रोट तलाशेगा। अरे ऐसा मत कर िजसे इंसान ने 7बना !कसी FवाथO के तु?हे पनाह द उसक क जड़ खोद रहा है । भईया क नेक का कजO तू सन ु ील कई ज म तक नह ं उतार पाय&गा।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 98
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान सुनील-चप ु चाप उठ गया था। दमय ती-नेक द9रया म& छोड़।0या सुनील,सन ु ील66666666? मत माने उसके मानने के 6लये पांच साल खा,तरदार !कये नौकर लगवाये। भगावान अपने साथ है । कौवे से दोFती नह ं क जा सकती 0य !क वह दोFत का मांस नोच-न च कर खा लेता है म का पाते ह ।सुनील भी उसी eेणी का है ।कल एकदशी का त है पूरे दना खाना नह ं 6मलेगा।इWमीनान से खाना खाओ।नेक के बदले नेक क आशा नह ं करना चा हये आपह कहते नह ं थकते हो। लेकर बैठ गये उसे कौवे सन ु ील क रामकथा। सWयEकाश-हां भईया आप लोग खाना खाओं मS घर चलता हूं। दमय ती-ऐसे कैसे खाना खाकर जाइये। सWयEकाश-मैडम जान खा जायेगी। कहे गी इतनी मेहनत से खाना बनायी हूं भाभी के हाथ क पड़ ू ी औी कोहड़े क स%जी भरकर आये है । दमय ती-भाई साहब उसक =च ता ना कर मS फोनकर भाभी को बता द हूं। सWयEकाश-तब डर क कोई बात नह ं। पूरा प9रवार साथ बैठकर खाना खाया।खाना खाने के बाद सWयEकाश घdट ब,तयाने के बाद घर गये।इसके बाद गुलशन का पूरा प9रवार अपने-अपने कमरे म& सोने चला गया। दमय ती सुबह उठR ,नयमानुसार पूजापाठ क ।दै ,नक घर का कायO स?प न क इसके बाद बतOन धो मांजकर फ9रयाल बनायी।गुलशन को फ9रयाल करवाकर दफतर के 6लये रवाना कर खद ु घरगह ृ Fती के काम म& भीड़ गयी। साढे साते बज के आसपास गुलशन घर आया। इसके बाद एकादशी के पूजा पाठ का कायO स?प न कर थका मांदा गल ु शन सोने चला गया। सब ु ह पांच बजे उठा दमय ती को जगतो हुए बोले उठो रोशनी क मां सुबह हो गयी।मीbठू बुला रहा है । दमय ती-आप 0या कर रहे है लोर सुना रहे है 0या ? परू रात नींद नह ं आयी है त,नक सी नींद लगी है तो आप और मीbठू दोन बुलाने लगे। गुलशन-हां भागवान घर क लjमी को सभी पूछते है हम पूछ रहे है तो कौन सा गुनाह हो गया ? अQछा हुआ तुमने एकादशी का त पूरा करवा दया।प uह साल के बाद तो त रखा था वह भी डर-डरकर पर भगवान ने र)ा कर द । दमयनती-नेक इरादे से 6लया गया संकiप पूरा ह होता है और प9रणाम भी हतकर आता है । गुलशन-हे भगवान 6सBवट क छांव म& 6लया गया संकiप पूरा !कया। भगवान मेरे बQच को भJपर संवAृ B का वरदान देना। Eभु मेरे बQच को घमdड से कोस दरू रखना,यह मेर तर0क और मेरे जीवन का तु?हारा दया सबसे बड़ा वरदान होगा। बीस आFथा और AवGवास के साथ एकादशी का त पूरा हो गया। गुलशन को और अ=धक खश ु ी हो रह थी !क वह 7ब टया के 6लये प uह साल के बाद एकादशी का त रखा जो 7बना !कसी बाधा के स?प न हो गया। माना जाता है , डाय7ब टज के रो=गय को उपवास रखने से तकल फ होती है पर तु गल ु शन को एकादशी का त रखने पर भख ू का एहसास ह नह ं हुआ जब!क उसे खाने
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 99
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान म& त,नक दे र हो जाने पर कभी 6सर दख ु ने लगता था,घबराहट होने लगती थी तो कभी अतं[ड.य का Yव द शुJ हो जाता था पर ऐसा कुछ नह ं हुआ 7ब टया के 6लये त हं सी-खश ु ी के साथ पूरा हो गया। ,नयमानुसार गुलशन दफतर पहुंचा,दबंग साहब 0या Fटाफ तक का अता-पता ना था। गुलशन आते ह उपिFथ,त रिजFटर म& दसwत !कया और दफतर के काम लग गया कोई आवे या ना आवे उसे तो काम करना ह
होता था ,त,नका Aवल?ब होने पर नौकर खाने तक क
ब दर घुड़!कयां तक 6मल जाती थी। खैर गुलशन इन घुड़!कय से डरता तो ना था हां पर अपनी डयट ू परू ईमानदार से बजाता था दभ ु ाOvयवस फजO को अपने आतंक का E,तफल मानकर खश ु हो लेते थे।सQचाई तो से थी !क लोग गल ु शन से डरते थे 0य !क उसम& इतना दम था !क वह उलटफेर कर सकता था अ=धक पढा 6लखा था औरो से अ=धक योvय था पर उपर तक उसी पहुंच नह ं थी उसक अव न,त का कारण भी यह था। कोई सन ु ने वाला नह ं था कहे तो !कससे अंध ,गंग ू और बहर के सामने कुछ कहने से बेहतर यह था !क ईमानदार से फजO पर खरा उतरो एक ना एक दन फ9रयाद जJर सन ु ी जायेगी।इसी AवGवास म& वह लाख कzट,उWपीड़न सहकर भी सकून के साथ नौकर कर रहा था।Eमोशन साल से डयू था बार बार फेल कर दया जाता था 0य !क उसके ना पहुंच था ना घूस दे ने के 6लये Jपये।इ टरsयू तो हआ था पर 9रजल ्ट नह ं आ रहा था।इdटरsयू से मह ने पहले जेdटलमैन साहब कह चुके थे तु?हारा Eमोशन कैसे हो सकता है ।इतना ह नह ं eी Aवजय त साहब इ टरsयू के दौरान कह चक ु े थे तु?हारा Eमोशन हो गया तो वाइलेट/उZवाद तो नह ं हो जाओगे और दफतर के उQच अफसर के रवैये से उसे 9रजiट का अंदाजा तो था पर तु साथ म& इdटरsयू दये लोग के बधाई संदेश लगातार आ रहे थे। गुलशन हं सकर कहता भाई 9रजiट तो आ जाने द िजये। फोन करने वाले कहते भाई साहब हमारा Eमोशन भले ह ना हो पर आपका तो होगा होना भी चा हये। आप जैसे योvय sयि0त का Eमोशन ह होगा तो !कसका होगा। आप जै◌ेसे लोग तो क?पनी के 6लये वरदान है । एक बजे के आसपास दबंग साहब आये आते ह कालबेल पर बैठ गये,चपरासी दौड़कर गया तो वह जाओ जiछR गुलशन को भेजो। गुलशन हािजर हुआ।बांस ने सारे काम के बारे म& जानकार मांग 6लये जो फोन पर बताये थे और जो पेिdडग थे सब का %यौरा और क गयी कारO वाई से गल ु शन अवगत ् करवाया। बांस तो खश ु होने वाले थे नह ं डपटकर चार काम और दे कर बोले जाओ ये काम पूरा कर लाओ मुझे अजgdट मी टंग म& जाना है ।गुलशन कुछ बोलना चाहा पर दबंग साहब बोलने का म का नह ं दये बोले जाओ खड़े 0य हो काम 0या करना है बता दया ना। गुलशन-साहब एक काम था। दबंगसाहब-काम बता दया ना।पहले ये काम पूरा कर लो बाद म& बात करना। जीएम का फोन आ रहा है। अजgdट मी टंग म& जाना है। जाओ जiद काम पूरा करो।गुलशन माथा ठ कता हुआ बाहर ,नकल आया और बांस Yवारा दये काम म& जुट गया। गल ु शन काम क धन ु म& लंच भी नह ं कर पाया। कई बार लंच करने का Aवचार आया तो पर अजgझट मी टंग और बांस का Jआब ट!फन पर हाथ नह ं लगाने दया।खैर तीन बजे तक परू ा
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 100
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान काम पूरा क रवह सार 9रपnट बांस क टे बल पर रखकर लंच करना शुJ ह !कया था !क बांस !फर कालबेल पर बैठ गये चपरासी दौड़ा।साहब !कसी को नह ं पूछते सबको हर तरह क मनमानी छूट थी।चपरासी को दे खकर बांस बोले गुलशन को भेजे। चपरासी छूटते ह बोल दया लंच कर रहे है । ठRक है जाओ लंच करके मेरे पास आ जायेगा। कुछ अजgझट काम है ।चपरासी जी सर कहकर बाहर आकर गुलशन को बता दया !क साहब का फरमान है लंच के तुर तु बाद 6मल लेना। कुछ खास मकसद लगता है । गुलशन को लगा !क इdटरsयू के 9रजiट क कोई खबर होगी। इसी !क तो उसे इ तजार थी। लंच क रवह तरु त साहब के चै?बर म& EAवzट हुआ। इसके पहले eीमती बांस पधार चक ु थी। दबंग साहब गल ु शन को दे खकर बोले इनको पहचानती हो। eीमतीबांस-0य नह ं सभी जानते है । बांस-कैसे666666666666666? eीमतीबांस-लेखक प9रचय का मोहताज नह ं होता 0य गल ु शन भईया ? बांस-7ब टया भी इसक अQछR =च{कार है । eीमतीबांस-तब तो मS 7ब टया से जJर 6मलूंगी।गुलशन दोन बाप बेट खूब नाम रोशन कर रहे हो। गुलशन-आपक दआ ु य& और मां के वरदान क दे न है ।नौकर म& तो बर0त हो नह ं रह है ना जाने लjमीजी 0य नाराज है ? eीमतीबांस-वह भी खश ु होगी एक दन। खश ु तो होना ह पड़ेगा उ ह& भी। गुलशन-मैडम आपक दआ ु य& !कसी तर0क से कम नह ं है हमारे 6लये।बस आपक दआ ु य&ब नी रह& । eीमतीबांस-वह तो रह& गी6666666 गुलशन-सर आपने बुलाया था। बांस-मी टंग म& अब नह ं जा रहा हूं। मी टंग वाल 9रपnट को9रयर से भेज दे ना। हाथ से 6लखे दो प ने दे ते हुए बोले यह 9रपnट भी उसी 9रपnट के साथ जावेगी। पूर 9रपnट तैयार कर चेक कर लेना इसके बाद को9रयर को दे कर घर जाना भले ह नौ बज जाये। हां एक काम और कल सुबह जiद आ जाना मुझे बाहर जाना है । सुबह जाने से पहले [डकटे ट करवा दं ग ू ा तुम दन म& कर लेना। बाक दफतर के तो चाय पीने और कमाई करने आते है । क?पनी के काम !क !कसे !फ# है जाओ बाक काम पूरा कर लो मS ,नकल रहा हूं। गुलशन-मरता 0या ना करता 6सर हला दया। बांस-ठRक है हम ,नकलते हS आ!फस स?भाल लेना। गुलशन-सर मेरा एक काम था। बांस-जाते समय ट काटाक नह ं बोलो ट क ह दये तो बताओ 0या काम है । eीमतीबांस-इतने स?मान के साथ गल ु शनजी
कोई बात कह रहे हS सन ु लो चलना तो है ह कहां
बा9रस हो रह है भींग जायेगे। कार म& तो जाना है ।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 101
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान बांस बोलो-0या काम है ? गुलशन-इdटरsयू का 9रजल ्ट नह ं आया चार-पांच मह ने हो गये। बांस-अपने Fटे ट का कोई और था 0या ? गुलशन- हां666666 सरोज बांस-उसका आ गया ? गुलशन-सुना तो है । कल 6मठाई म& `खलाया पूरे आ!फस को। बांस-त? ु हारा नह ं हुआ होगा।अभी तो कोई आ!फस म& 6मलेगा नह ं। कल सब ु ह याद दलाना।सब ु ह आते ह बात कJंगा। जाओ काम परू ा कर लो। मेहनत से काम करो।Eमोशन होगा। इस साल नह ं तो अगले साल। अगले साल नह ं तो इसके बाद होगा। =च ता 0य करते हो।इतना अ=धक पढे हो !क मैनेजमेdट को भी तु?ह& पोFट दे ने म& पसीना आने लगा है । ये कम है !क तम ु इतनी बड़ी संFथा म& काम कर रहे हो। यह तम ु और त? ु हारे जैसे लोग के 6लये बहुत बड़ा Eमोशन है। खैर जाओ काम परू ा कर लो। सब ु ह हे डआ!फस बात कJंगा !क त? ु हारे 9रजiट म& [डले 0य हो रहा है ? गुलशन-बांस के एट टयूट से 9रजiट का पता चल गया। खैर उसे तो इdटरsयू दे ने जाने से पहले 9रजiट का पता था पर इसको eीAवजय त साहब ने और बल दे दया था 0यो!क तथाक=थत जापानी बेस क क?पनी के पात-पात पर Jढ वाद दबंगता के काग बैठे हुए थे गुलशन जैसे लोग भले ह !कतन पढे 6लखे योvय 0य न हो पर उनक नौकर जार रहना भी !कसी बड़े Eमोशन से कम ना थी। इस बात का है वीडोज कई बार गुलशन को 6मल चक ु ा था। क?पनी म& गुलशन जैसे लोग को अगूंठा दखाकर eेzठता क आंच म& तर0क के 6शखर ,नर तर अZसर दबंग लोग को अपना उiलू सीधा करना बखब ू ी आता था। ऐसे माहौल म& गुलशन जैसे लो◌ाग के हमेशा हाथ-पांव फूले रहते थे।दबंग साहब सपWनी अपने चै?बर से ,नकले सफेद चमचमाती अ?बेFडर कार म& बैठकर संFथा के मुंह पर धआ ु ं उगलते हुए फुरO हो गये।गुलशन को 9रजiट का आभास तो पहले से ह था। य द उसके EमाG◌े◌ान हुए होते तो वह यक नन बड़ा अफसर होता। खैर वह इन सार उWकdठाओं को नजरअंदाज कर संFथा हत म& लगा रहने वाला कमOचार था।दबंग साहब Yवारा बताये गये काम को पूरा क रवह को9रयर क इं जातर म& दस ू रे काम करता रहा साढे सात बज गये पर तु को9रयर वाला लड़का नह ं आया। वह खुद को9रयर के दफतर जाकर डाक दया। घर पहुंचते-पहुंचते साढे आठ बज गये सुबह भी जiद आना था। इस बात क भी =च ता थी। पापा को दे खकर रोशनी ने तो दौड़ लगा द । Fकूटर खड़ा भी नह ं कर पाया था !क रोशनी पांव छूने को लटक गयी।गुलशन बोला 0या बात है इतनी खश ु हो। रोशनी-पापा मS Zुजेएट हो गयी चौथे साल भी टाप कर गयी। गुलशन-रोशनी को गले लगाते हुए बोला बेट तम ु सचतुच मेरे जीवन का वरदान हो।इसके बाद अमीर भी पांव छूकर पापा से =चपक गया। गुलशन दोन को छाती से लगाते हुए बोला मेरे चांद 6सतारे तम ु दोन पास हो गये।समीर कहां पीछे रहने वाला वह भी दौड़कर आ गया बोला पापा से =चपकते हुए बोला पापा 6मठाई नह ं लाये भईया और द द दोनो◌े◌ं पास हो गये।अगल साल
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 102
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान मS भी दसवीं टाप कJंगा पापा और डा0टर बनकर दखाउूं गा।6मठाई नह ं लो हम तो 6मठाई क इ तजार कर रहे थे।लो ट!फन लेकर घर म& चलो म& गया और 6मठाई लेकर आया। इतने म& दमय ती ,नकल दमय ती के पीछे पीछे अ,नल भी आ गया या,न पूरा प9रवार सड़क पर।दमय ती आरे पानी पी लो इसके बाद जाना। गुलशन-भगवान को 6मठाई चढ़ाकर पानी लूंग। दस 6मनट म& आया =च ता ना करो भागवान !कतनी खश ु ी का दन है । ऐसे दन रोज-रोज नह ं आते।गुलशन Fकूटर को !कक मारा और दौड़ दया 6मठाई क दक ु ान क ओर और आधे घdटे म& वापस आ गया। 6मzठान का भोग लगा,इसके बाद परू ा प9रवार पज ू ा आरती कर परसाद Zहण रा7{ भोजन !कये। इसके बाद रोशनी अपने पेिdटग कायO म& लग गयी।अमीर,समीर और अ,नल भी अपने-अपने पढाई कायO म& लग गये। गल ु शन कागज कलम लेकर बैठ गया, 6लखते-6लखते वह ,नuा के आगोश म& चला। दमय ती भोर म& उठR Fनान कर पज ू ा Pयान म& लग गया। बQचे रात भर जगे थे अभी 7बFतर म& पड़े थ। गल ु शन उठा ,नWयकमO !कया और घम ू ने ,नकल गया। सब ु ह क सैर कर आया,च द 6मनट आराम कर नहा-धोकर पज ू ा Pयान !कया। रोट का टुकड़ा पानी के साथ पेट म& उतारा इसके बाद दवाई का पूरा डोज लेकर दफतर क ओर चल पड़ा और राFते म& 6मठाई खर दना नह ं भूला। हां इस कायO म& त,नक दे र लग गयी। पांच 6मनट दे र से वह दफतर पहुंचा। दबंग साहब पहले से कुस1 पर जम& हुए थे। बाक Fटाफ का अता-पता ना था खैर पहले भी नह ं हआ करता था।आहट पाकर कालबेल पर चढ बैठे। कालबेल क घनघनाहट सुनकर चपरासी दौड़ा। चपरासी को दे खते ह साहब बोले दे खो गुलशन आ गया 0या 6666? चपरासी- जी गुलशन बाबू आ गये है 6मठाई का [ड%बा लेकर। दबंगसाहब- 6मठाई का [ड%बा घर से।खैर छोड़◌ो उसे जiद भेजो। चपरासी-गुलशनजी आपका बड़े साहब अजgण ्ट म& बुला रहे है , बहुत नाराज लगते हS। गुलशन-क?पनी म& तो सभी हमसे नाराज रहते है ,साहब कहां खश ु रहते है मझ ु से। कोई नयी बात तो नह ं है िजते u। िजते u-गल ु शनजी सारा काम आपको आता है पर साहब लोग को खश ु करने नह ं आता 0या बात है । गुलशन-िजते u बेटा सब काम सबको आने लगे तो दस ू र क 0या जJरत होगी। साहब लो◌ागो का खश ु और नाराज होना राज क बात& होती है ,यह हम नह ं समझ पाते। सच कहूं तो समझना भी नह ं चाहता। खैर छोड़◌ो साहब से 6मलका आता हूं।गुलशन खश ु ी -खश ु ी साहब के चै?बर म& EAवzट हुआ। साहब दे खते ह लाल-पीले होने लगे।बोले घड़ी म& !कतना बजा है अभी। गुलशन-दस बजकर पांच 6मनट। साहब-पांच 6मनट लेट 0य ।आते हो दे र से काम होता नह ं कहते हो Eमोशन नह ं हो रहा है । Eमोशन पाने के 6लये बहुत कुछ करना पड़ता है ।तम ु तो आ!फस ह दे र से आ रहे हो। मालम ू है
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 103
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान जीएम साहब का फोन था कह रहे थे, त? ु हारे आ!फस क आज छुbट है 0या 6666? 0या जबाब दे ता6666? गुलशन-साहब पांच 6मनट लेट हो गया वाFतव म& लेट नह ं है । साढे दस बजे तक आ सकता है कमOचार ,मS तो अ0सर पांच-दस 6मनट पहले आ जाता हूं। शाम को भी दे र से जाता हूं,इसके एवज म& मुझे 0या 6मलता है -ध स और 0या 6666? दबंग साहब-पांच 6मनट हो चाहे पां घdटा लेट तो लेट है । गल ु शन- औरो लोग भी आ!फस म& काम करते है । दबंग साहब-सब और तम ु बराबर नह ं हो। गल ु शन-हो भी कैसे सकता मझ ु जैसा अदना और दोयम दजg का आदमी। दबंगसाहब-दे खो वकालत !कये हो तम ु से बहस तो कर नह ं सकता।पांच-छः प ने काटा-पीट क 9रपnट को गल ु शन क तरफ लहराते हुए बोले ये 9रपnट तैयार करो,मझ ु े मी टंग म& जाना है । गल ु शन-ठRक है साहब 9रपnट तो रोज बनती है आज भी बन जायेगी पर हम भी इंसान है ,हमारा भी प9रवार है ,भख ू े पेट कब तक काम करता रहूंगा 7बना !कसी ओवर टाइम और अ य अ,त9र0त लाभ के।मेरे बारे म& !कसी को सोचने क फुसOत नह ं काम के 6लये खंचर क तरह मेरा उपभोग !कया जाता है । क?पनी के 6लये काम करता हूं मेरा भी हक बनता है । दबंगसाहब-दे खो तुम भले ह कलकO क नौकर कर रहे हो पर वकालत !कये हो,तुमसे बहस तो कर नह ं सकता।रह बात ओवर टाइम और अ य अ,त9र0त लाभ क तो वह 6मल नह ं सकता। हर मह ने तनwवाह तो 6मल रह है । यह कम है 0या 66?अपने वाल को दे ख !कतना कमा रहे है । !कस हाल म& जी रहे है । तुम तो बहुत अQछे हो अ तOराz} य संFथा म& काम कर रहे हो,ब ढया तनwवाह ले रहे हो,त? ु हारे बQचे अQछे Fकूलो म& पढ रहे है। ये तर0क कम है 0या तु?हारे 6लये ? गुलशन-साहब आप अपने अ दर झांककर दे खो िजस कुस1 पर बैठे हो उसके लायक हो। साहब के उपर सवाल दागकर गुलशन 9रपnट तैयार करने म& लग गया आधे घdटे म& 9रपnट तैयार भी हो गयी। 9रपnट के साथ वह 6मठाई का [ड%बा लेकर साहब के चै?बर म& EAवzट हुआ। हाथ म& 6मठाई का [ड%बा और 9रपnट दे खकर दबंगसाहब बोले ये 0या है गुलशन66666666666? गुलशन- मी टंग म& EFतुत क जाने वाल 9रपnट और ये मेर तरफ से 6मठाई। दबंगसाहब- !कस खश ु ी म& । गुलशन-रोशनी =च{कला म ◌े◌ं Aवशेष Fथान पाकर Zेजुयेट हो गयी। बेटा भी अQछे न?बर से पास हो गया है । दबंगसाहब-मतलब टापर। अरे वाह666666666 6मठाई सबको `खला दये। गुलशन-नह ं66666 दबंगसाहब क कालबेल घनघना उठR चपरासी िजते u भागा-भागा आया। दबंग साहब बोले सबको बल ु ा लाओ, !कसको बल ु ाकर लाकर लाउ अभी तक तो कोई आया नह ं। दबंगसाहब- बारह बजे गये66666666666666
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 104
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान िजते u-साहब रोज बजते है । गुलशन-साहब आप खाइये लोग आयेगे तो मS उ हे `खला दं ग ू ा।सबके 6लये लेकर आया हूं। दबंगसाहब-तु?हारे बेटे भी अQछा 9रजiट ला रहे है पर रोशनी वरदान है । गुलशन-थSक यू सर66666666666666666666666666 इ0क स गुलशन के दन ददO म& कट रहे थे पर वह अपने बQच को दे खकर हं सी-खश ु ी जी रहा था। उसे अपने जीवन का बस त बQच रोशनी, अमीर और समीर म& दखने लगा था। क ठन मेहनत के बाद भी Yवेषवस बार-बार फेल !कये जाने के बाद वह टूटा नह ं। नौकर को वह ऐसे पकड़े रखो जैसे ब दर अपने मत ु ाम तो हा6सल नह ं हुआ बस रोट ृ बQचे को।खैर नौकर म& कोई खास मक रोजी चल रह थी। इसी रोजी -रोट के सहारे गल ु शन अपने बQच के साथ छोटे भाई सरु जन के बेटे अ,नल को भी पढा रहा था। उसे लग गया था !क उसे खद ु क नौकर म& तर0क तो 6मलने वाल नह ं है 0यो!क साम तवाद sयवFथा म& छोटे तो शोषण के ह 6शकार होते है ,वह गल ु शन के साथ भी हो रहा था। गल ु शन का वैचा9रक जंग जार था वह नौकर से हाथ भी धोना नह ं चाहता था। बेटे को अफसर के Jप म& दे खने क इQछा मां सोमवती क पूर नह ं हुई। योvयताओं के बाद भी गल ु शन को अफसर नह ं बनने दया गया। गल ु शन भी उसल ू का प0का था वह िजद कर बैठा न तो नौकर छोड़ेगा और ना ह Eमोशन के 6लये आध,ु नक साम तवा दय को जूता 6सर पर लेकर नह ं चलेगा। ईमानदार से काम करे गा उWपीड़न,शोषण का जबाब अ हंसक तर के से दे ता रहे गा।वह !कया। इससे उसक साख तो क?पनी म& खराब तो हुई खैर पहले भी कहां अQछR थी। होती भी कैसे छोटे लोग क अQछाईय म& भी तो दबंग को बुराईया ह नजर आती है । आ`खरकार गुलशन अपने फजO पर टका रहा। वह अपनी तटFथता क वजह से क?पनी से बाहर अपने मानवीय एवं राz} य दा,यWव के ईमानदार पूवक O ,नवहOन करने क वजह से Aवशेष दजाO हा6सल कर 6लया,शायद यह दजाO बड़ा से बड़ा ओहदा भी नह ं दला सकता था।गुलशन रोशनी को आगे पढाने क जोड़-तोड़ म& लगा हुआ था !क इसी बीच उसका छोटा भाई सुरजन आ गया।गुलशन से रोशनी का %याह जiद करने क िजद करने लगा।गुलशन था !क मानने को तैयार न था। रोशनी थी !क %याह का नाम सुनकर रोये जा रह थी।बड़ी मुिGकल से गुलशन और दमय ती सुरजन को समझाये। प द दन के बाद सुरजन गांव गया। गांव जाकर सारा वत ृ ा त Aपताeी सुत1लाल को बताया। गुलशन के इरादे को जानकर सुत1लाल के बदन म& आग लग गयी। वह चौराहे पर खड़े होकर गुलशन को गा6लयां दे ने लगे। उनको गा6लया दे ता दे खकर राहगीर Jक-Jक कर पूछने लगे दादा 0य नाराज हो रहे हो। सुत1लाल कहता-मेरा बेटा नालायक है । खद ु तो गांव म& पढ़ा। अपने प9रवार को शहर म& ले गया है । अपने बेट -बेटा को तो ले ह गया था छोटे बेटे सुरजन के बेटे को भी उठा ले गया। शहर म& पढा रहा है । राहगीर कहते इसम& गलत 0या है , दादा त? ु हारे बेटे क सोच बहुत दरू क है तम ु नह ं समझ पाओगे।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 105
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान सुत1लाल कहता मरदवा सब समझ तु?हरे पास आ गयी है ,जाओ अपना घर दे खो।पोती %याह करने लायक हो गयी है । बेटवा आगे पढाने क िजद कर रहा है । बताओ लड़क को !कतना पढ़ायेगा। बीए पास हो गयी है ।गुलशन क मतार थी !क पोता-पोती के %याह क लालसा 6लये FवगO 6सधार गयी। लगता है मेरा भी वह होगा जो सोमवती का हुआ। मS भी खल ु आंख म& सपने 6लये एक दन चल बसूंगा पोता पोती का %याह गौना दे खे 7बना। इतने म& सामीनाथ आ गये।भीड़ को दे खकर बोले 0या पहलवान कैसा मेला लगाये हो। सत ु 1लाल-चप ु रहा मतदवा जरले पर नमक डालत हउवा।पोती के %याह का अरमान मन म& 6लये मर जाउं । सामीनाथ- 0या कह रहे हो पहलवान ? सत ु 1लाल-नह ं समझोगे। सामीनाथ-कुछ बताआगे तब ना। सत ु 1लाल-रोशनी को तो दे खे हो। Aपछल साल आयी थी तभी %याह लायक थी। लड़का भी मSने दे खा था पर गल ु शन मना कर दया। 7ब टया बीए पास हो गयी। गल ु शन %याह करने से मना कर रहा है । सामीनाथ-0य 666? सुत1लाल-कहता है रोशनी को उसके पैर पर खड़ा होने लायक बनाकर %याह कJंगा।बताओ ऐसा कह ं अपनी 7बरादर म& हुआ है । सामीनाथ-नह ं हुआ है तो होने दो।0या बुराई है अपनी बे टया आकाश चम ू े तो अपने को तो और खश ु ी होनी चा हये। तुम दख ु ी हो रहे हो।जमाना बदल गया है ,जा,त-धमO क द वार& दरक रह है । 7ब टया को आकाश चम ू ने क तम ना है तो छू लेने दो। सुत1लाल-दो अ)र तुम भी पढे . हो इसी6लये ऐसी बात कर रहे हो सामीनाथ। तु?हे पता है म& ने ऐ लड़का दे ख रखा उसके मां बाप को 0या जबाब दं ग ू ा। सामीनाथ-दहे ज !कतना दे ने वाले हो। सुत1लाल-मS 0या दं ग ू ा। म& कोई कमा तो नह ं रहा। गुलशन दे गा जो दे ना हे ागा। सामीनाथ-कुछ मांग तो होगी ? सुत1लाल-टोटल आठ लाख।लड़का अमे9रका म& है । लड़के को दे खते हुए कम है । सामीनाथ-गुलशन को पता है । सुत1लाल-है ना,सुरजन वह से आया है । वह भी गुलशन के रं ग म& रं ग गया है । सामीनाथ-सुरजन मालवा गया था। सुत1लाल-हां। वह भी रोशवनी को वरदान बनाने पर तुला है । अरे लड़क लड़क है ,लड़क रहने दो,आसमान पर 7बठा रहे है । दोन ससुरे ये भूल रहे है !क रोशनी पराया धन है ,उसे एक दन जाना पड़ेगा तो समय रहते 0य नह ं %याह गौना कर दे ते। सामीनाथ-Aवxान का युग है ,लड़!कयां भी आसमान से बात& करने लगी है ।उ ह& भी पढ़6लखकर आगे बढ़.ने का हक 6मलना चा हये। सत ु 1लाल गल ु शन 7ब टया के भले के 6लये %याह करने क
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 106
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣рд╛рдореА рдирд╣ рдВ рднрд░ рд░рд╣рд╛ рд╣реЛрдЧрд╛редрджреЛ рдмреЗрдЯ рдо& рдПрдХ рдмреЗрдЯ рд╣реИ редрд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓ рд╣рдо рддреБрдо рдЕрдкрдиреА рдмреЗ рдЯрдп рдХреЛ рдкрдврд╛-6рд▓рдЦрд╛ рдирд╣ рдВ рдкрд╛рдпреЗ рдЗрд╕рдХреЗ рдкреАрдЫреЗ рдмреЬрд╛ рдХрд╛рд░рдг рдерд╛ рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ рднреЗрджрднрд╛рд╡ рдФрд░ рдЧрд░ рдмреАред рдЕрдм рддреЛ рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ рднреЗрджрднрд╛рд╡ рднреА E,рддрдмрд┐ рдзрдд рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рд╣реИ ,рдЧрд░ рдмреА рдХ рдорд╛рд░ рднреА рдХреБрдЫ рдХрдо рддреЛ рд╣реБрдИред рдЖрдЬ рдХ рдкреАреЭ рд╢рд╣рд░-рдкрд░рджреЗ рд╕ рдЬрд╛рдХрд░ рдХрдорд╛рдиреЗ рд▓рдЧреА рд╣реИ редрдпрд╣ рд╕рдм рдкрдврд╛рдИ-6рд▓рдЦрд╛рдИ рд╕реЗ рд╕?рднрд╡ рд╣реБрдЖ рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди !рдХрддрдиреА рддрдХрд▓ рдл& рдЙрдард╛рдХрд░ рдкреЭрд╛рдИ !рдХрдпрд╛ рд╣реИ рддреБрдо рдХреЛ рдкрддрд╛ рд╣реИ ред 0рдпрд╛ рдЧреБрд▓рд╢рди рдЕрдкрдиреЗ рдЬреАрд╡рди рдХреЗ рд╢реБJрдЖрддреА рджрди рдХ рддрдХрд▓ рдл& рднреВрд▓ рдЧрдпрд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ ? рд╡рд╣ рд▓реЬрдХ рдХрднреА рдирд╣ рдВ рднреВрд▓ рд╕рдХрддрд╛ рддрднреА рддреЛ рдШрд░-рдк9рд░рд╡рд╛рд░ рдХреЗ рд╕рд╛рде рдЕрдкрдиреЗ рдмQрдЪ рдХреЛ рд╣ рдирд╣ рдВ рд╕рд░реБ рдЬрди рдХреЗ рдмQрдЪреЗ рдХреЛ рднреА рдкреЭрд╛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред%рдпрд╛рд╣ !рдХ рдд? реБ рд╣& рдЬiрдж 0рдп рд╣реИ ред рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓-рдХреИрд╕реА рдмрд╛рдд& рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реЛред рдм реВ рдв.рдпрд╛ рдкреЛрддреА-рдкреЛрддреЗ рдХреЗ %рдпрд╛рд╣ рдХрд╛ рд╕рдкрдирд╛ 6рд▓рдпреЗ рдЧрдЬ реБ рд░ рдЧрдпреАред рдоS рднреА рдЧрдЬ реБ рд░ рдЬрд╛рдЙрдВ рдЧрд╛ред рд╕рд╛рдореАрдирд╛рде-рдпрд╛рд░ рддрдо реБ рддреЛ рдЬреАрдУ рд╣рдЬрд╛рд░ рд╕рд╛рд▓ред рдкреЛрддреА рдХреЛ рдЕрдкрдиреЗ рдкрд╛рдВрд╡ рдкрд░ рддреЛ рдЦреЬреЗ рдЬрд╛рдиреЗ рджреЛред рдкреЛрддреА рдХреЛ рдЖрдХрд╛рд╢ рдЪрдо реВ рддреЗ рд╣реБрдП рджреЗ рдЦрдХрд░ рдЕ=рдзрдХ рдЦрд╢ реБ реА рд╣реЛрдЧреАред рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓-рддрдо реБ рднреА рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХ рддрд░рд╣ рдмреЛрд▓рдиреЗ рд▓рдЧреЗ 7рдм рдЯрдпрд╛ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ редрдкрд╛рдВрд╡ рдкрд░ рдЦреЬрд╛ рд╣реЛрдиреЗ рджреЛ рд╣рдорд╛рд░ рдмреЗ рдЯрдп рдХреЛ 0рдпрд╛ рддрдХрд▓ рдл рд╣реИ ред рдЕрдирдкреЭ рд╣реИ рдмрд╕ рдпрд╣ рдирд╛ рдкрд░ рдЕрдкрдиреА рдЧрд╣ реБ рд╣Sредрд░реЛрд╢рдиреА реГ FрддреА рдо& !рдХрддрдиреА рдЦрд╢ рддреЛ рдмрд╣реБрдд рдкреЭ 6рд▓рдЦ рдЧрдпреА рд╣реИ ,рдЙрддрдиреА рдкреЭ 6рд▓рдЦреА рд▓реЬрдХ рддреЛ рдЕрдкрдиреЗ рдЗрд▓рд╛рдХреЗ рдо& рдХреЛрдИ рдирд╣ рдВ рд╣реИ ред рдЗрд╕рд╕реЗ рдпрд╛рджрд╛ 0рдпрд╛ рдкреЭрд╛рдИ рдХрд░рдХреЗ рдХрд░реЗ рдЧреАред рд╕рд╛рдореАрдирд╛рде-рд░реЛрд╢рдиреА рдХрд╛ рд╕рдкрдирд╛ рдкреВрд░рд╛ рдХрд░рдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдЧреБрд▓рд╢рди рдФрд░ рдЖрдЧреЗ рдкрдврд╛рдирд╛ рдЪрд╛рд╣рддрд╛ рд╣реИ ,рдкрдврд╛рдиреЗ рджреЛ 6666рддреБрдо рдЕрднреА рдмрд╣реБрдд рд╕рд╛рд▓ рдЬреАрдУрдЧреЗ,рдЦрдж 0рдп рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реЛред рдкреЛрддреА рддреБ?рд╣& рдж,реБ рдирдпрд╛ рдХрд╛ реБ рдХреЗ рдорд░рдиреЗ рдХ рджрдЖ реБ рд╕реБрдЦ рджреЗ рдЧреАред рдпреЗ рдореЗрд░рд╛ рд╡рд╛рджрд╛ рд╣реИ рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓ред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рдмреЗрдЯрд╡рд╛ рд╕рд╕реБрд░реЗ рддреЛ рджреЗ рд╣ рдирд╣ рдВ рдкрд╛ рд░рд╣реЗ рд╣реИ рдкреЛрддреА рд╕реЗ 0рдпрд╛ рдЙ?рдореАрдж рдХJрдВред рд╕рд╛рдореАрдирд╛рде-рдЗрд╕ рдЗрд▓рд╛рдХреЗ рдо& рд┐рдЬрддрдирд╛ рд╕реБрдЦ рддреБрдордХреЛ рдмреЗрдЯрд╡рд╛ рджреЗ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ,рдЙрддрдирд╛ !рдХрд╕реА рдмрд╛рдк рдХреЛ рдирд╣ рдВ 6рдорд▓ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рджрд╕ реВ рд░& рдмреВреЭтЧМреЗ рдмрд╛рдк рдкрд░ рдЬрд░рд╛ рдЧреМрд░ рдХрд░ ред рддреБрдо рд▓рд╛рдЦ рдЧреБрдирд╛ рдмреЗрд╣рддрд░ рдЬреАрд╡рди рдЬреА рд░рд╣реЗ рд╣реИ редрдЪрдХрд╛рдЪрдХ рдХрдкреЬреЗ рд▓рддреЗ,рдЦрд╛рдиреЗ-рдкреАрдиреЗ рдХ рднрд░рдкреВрд░ sрдпрд╡Fрдерд╛ рдирд╣рд╛рдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдм рдврдпрд╛ рд╕рд╛рдмреБрди рддреЗрд▓ред рджрд╕ реВ рд░ рдХ рджреЗ рдЦреЛ рднрд░ рдкреЗрдЯ рднреЛрдЬрди рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рддрд░рд╕ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ред рдореЗрд░ рдЦреБрдж рдХ рджреЗ рдЦреЛ рд╕реМ-рджреЛ рд╕реМ рдХрдорд╛ рдХрд░ рд░реЛрдЬ рд▓рд╛рддрд╛ рд╣реВрдВ рдЗрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж рднреА рджрд░рджрд░ рдХ рда рдХрд░реЗ рдЦрд╛ рд░рд╣рд╛ рд╣реВрдВред рдмреЗрдЯрд╡рд╛ рдШрд░-рдк9рд░рд╡рд╛рд░ рдХреЛ рд╡рд░рджрд╛рди рдорд╛рдирд╛ рд╡рд╣ рд▓реЛрдЧ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рдмрди рд░рд╣реЗ рд╣S,рд┐рдЬрд╕ рджрди рдЖрдВрдЦ рдареЗ рд╣реБрдирд╛ рдХрд╛рдо рдирд╣ рдВ рдХрд░реЗ рдЧреЗ рдЙрд╕реЗ рджрди рдореБрдЭреЗ рд▓реЛрдЯрд╛ рдкрд╛рдиреА рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдЭрдВрдЦрдирд╛ рдкреЬреЗрдЧрд╛ рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓ред рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЛ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рд╕рдкрдиреЗ рдкреВрд░реЗ рдХрд░рд╡рд╛ рд▓реЗрдиреЗ рджреЛ %рдпрд╛рд╣ -рдЧреМрдирд╛ рддреЛ рд╣реЛрддрд╛ рд░рд╣реЗ рдЧрд╛редрдореБрдЭреЗ рдХрд╛рдо рдкрд░ рдЬрд╛рдирд╛ рд╣реИ рдоS рдЪрд▓рддрд╛ рд╣реВрдВредрдЧреБFрд╕рд╛ рдкрд░ рдХрд╛рдмреВ рд░рдЦрд╛ рдХрд░реЛ, рдЧреБрд▓рд╢рди рдФрд░ рд╕реБрд░рдЬрди рдЪрд╛рд░ рдЖрджрдо рдХреЗ рдмреАрдЪ рдЙрдарддреЗ рдмреИрдарддреЗ рд╣SредрдЗрд╕рдХрд╛ рднреА wрдпрд╛рд▓ рд░рдЦрд╛ рдХрд░ , рдпреЗ рдирд╣ рдВ рдЬрдм рдЪрд╛рд╣реЛ рддрдм рд╕реЬрдХ рдкрд░ рдЦреЬтЧМреЗтЧМрдВ рд╣реЛрдХрд░ рдмрд░реБ рд╛рдИрдпрд╛рдВ =рдЧрдирд╛рдиреЗ рд▓рдЧреЛредрд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рдЖрдХрд╛рд╢ рдЫреВ рд▓реЗрдиреЗ рджреЛред рдЬрдм рдЙрд╕рдХреЗ рдорд╛рдВ-рдмрд╛рдк рдЙрд╕рдХреЗ рд╕рдкрди рдо& рдЪрд╛рдВрдж -6рд╕рддрд╛рд░реЗ рдЬреЛреЬ рд░рд╣реЗ рд╣реИ рддреЛ рддреБрдо рджрдЦрд╛рд╡рд╛ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ %рдпрд╛ рдХ рд┐рдЬрдж рдкрд░ 0рдп рдЕреЬреЗ рд╣реЛред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рд╕рд╛рдореАрдирд╛рде рдХрд╛рдо рдкрд░ рдЬрд╛рдирд╛ рд╣реИ рджреЗ рд░ рд╣реЛ рд░рд╣ рд╣реИ , рдЬрд╛рдУ рдирд╣ рдВ рддреЛ рдкреИрд╕реЗ рдХрдЯ рдЬрд╛рдп&рдЧреЗред рд╕рд╛рдореАрдирд╛рде-рдаRрдХ рдХрд╣ рд░рд╣реЗ рд╣реЛред рдХрднреА рдХрднреА рдмрд╛рдд рдЕQрдЫR рдХрд░рддреЗ рд╣реЛред рдоS рдЪрд▓рддрд╛ рд╣реВрдВред рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓-рд╕рд░реБ рдЬрди рдХреЛ =рдЪiрд▓рд╛-=рдЪiрд▓рд╛рдХрд░ рдмрд▓ реБ рд╛рдиреЗ рд▓рдЧрд╛ред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 107
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рд╕реБрд░рдЬрди-рдЧрд╛рдп рдХреЛ рд╣┬Дрдж рд╕реЗ рд╣рдЯрд╛рдХрд░ рдореЬрдИ рдо& рдмрд╛рдВрдзрдХрд░ рдмрд╛рд╣рд░ ,рдирдХрд▓рддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓рд╛ 0рдпрд╛ рдмрд╛рдкреВ рддреБрдо рднреА рдд,рдирдХ рднрд░ рдо& рдкрд╣рдВ реЬрдХ рдордЪрд╛ рджреЗ рддреЗ рд╣реЛред рддреБ?рд╣рд╛рд░реЗ рд╕рд╛рдордиреЗ рдЧрд╛рдп рдХреЛ рд╣реМрдж рд╕реЗ рд╣рдЯрд╛рдиреЗ рдЧрдпрд╛ рдерд╛ред рддреБрдо рд╣реЛ !рдХ =рдЪiрд▓рд╛ рд░рд╣реЗ рд╣реЛ рдмреЛрд▓реЛ 0рдпрд╛ рдмрддрд╛ рд╣реИ ? рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЛ рдореЛрдмрд╛рдИрд▓ рд▓рдЧрд╛ рдФрд░ рдореЗрд░ рдмрд╛рдд рдХрд░рд╛ред рдкреВрдЫрддрд╛ рд╣реВрдВ рдФрд░ !рдХрддрдиреА рдкреЭрд╛рдИ рдмрд╛рдХ рд╣реИ рд░реЛрд╢рдиреА рдХ ред рдкреВрд░ рдж,реБ рдирдпрд╛ рднрд░ рдХ рдкрдврд╛рдИ рдХрд░рд╡рд╛рдпреЗрдЧрд╛ 0рдпрд╛?рдЕрднреА рд▓реЬрдХрд╛ рдирд╣ рдВ 6рдорд▓ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ рдмрд╛рдж рдо& рдХрд╣рд╛рдВ 6рдорд▓реЗрдЧрд╛редрдЕрднреА рддреЛ рдд,рдирдХ рдЧреБрдЬрд╛рдИрд╢ рд╣реИ рдереЛреЬрд╛ рдЕbрдард╛рд░ -рдмреАрд╕ рдХреЗ рдЕ рддрд░ рдо& рд▓реЬрдХрд╛ 6рдорд▓ рдЬрд╛рдпреЗрдЧрд╛ рдмрд╛рдж рдо& рддреЛ рдЕрдкрдиреА 7рдмрд░рд╛рджрд░ рдо& 6рдорд▓рдирд╛ рдорд┐реБ GрдХрд▓ рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗрдЧрд╛ред рдЗрд╕реА рдмреАрдЪ рдХрдЬOрдирд░рд╛рдпрди рдЖ рдЧрдпрд╛ рдФрд░ рдмреЛрд▓рд╛ 0рдпрд╛ рдХрд╛рдХрд╛ рд╕рдмреЗрд░реЗ рд╕рдмреЗрд░реЗ =рдЪiрд▓рд╛рдЪреЛрдЯ рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реЛред рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓-рдЪрд╛рд░ рд╕рд╛рд▓ рд╕реЗ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ %рдпрд╛рд╣ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рджреМреЬ рд░рд╣рд╛ рд╣реВрдВ рдореЗрд░рд╛ рдЬрдд реВ рд╛ ,рдШрд╕ рдЧрдпрд╛ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди рд╣реИ !рдХ рдХрд╛рди рдо& рддреЗрд▓ рдбрд╛рд▓реЗ рдкреЬрд╛ рд╣реИред %рдпрд╛рд╣ рдХ рдЙD ,рдирдХрд▓ рдЬрд╛рдиреЗ рдкрд░ рдХреИрд╕реЗ %рдпрд╛рд╣ рд╣реЛрдЧрд╛ред рдХрдЬOрдирд░рд╛рдпрди-рдХрд╛рдХрд╛ рдмрд╛рдд рддреЛ рд▓рд╛рдЦ рдЯрдХреЗ рдХ рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реЛ, %рдпрд╛рд╣-рдЧреМрдиреЗ рдХ рдЙD рд╣реЛрддреА рд╣реИ редрдЙD ,рдирдХрд▓ рдЬрд╛рдиреЗ рдкрд░ рдкрд░реЗ рд╢рд╛рдиреА рддреЛ рд╣реЛрддреА рд╣реИ ред рджреЗ рдЦреЛ рдирд╛ рд╣рдорд╛рд░реЗ рдПрдХ 9рд░GрддреЗрджрд╛рд░ рд╣реИ рдЙ рд╣реЗ рднреА рдмреЗрдЯ рдХреЛ рдЕрдкрдиреЗ рдкрд╛рдВрд╡ рдкрд░ рдЦреЬрд╛ рдХрд░рдиреЗ рдХ рд╕рдирдХ рд╕рд╡рд╛рд░ рдереАред рдмреЗрдЯ рддреЛ EреЛрдлреЗрд╕рд░ рдмрди рдЧрдпреА рд╣реИ , рд╕рд╛рд▓ рджреЛ рд╕рд╛рд▓ рдо& !рдХрд╕реА рдмреЬреЗ [рдбZреА рдХрд╛рд▓реЗрдЬ рдХ AE6рд╕рдкрд▓ рднреА рдмрди рдЬрд╛рдпреЗрдЧреА рдкрд░ рдХреЛрдИ рд▓реЬрдХрд╛ рдирд╣ рдВ 6рдорд▓ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рд╡реЛ рднреА рдЕрдм рдорд╛рдерд╛ рда рдХ рд░рд╣реЗ рд╣Sред рдЧреБрд▓рд╢рди рднрдИрдпрд╛ рдХреЛ рд╕рдордЭрд╛рдУрдВ рд┐рдЬрддрдиреА рдЬiрдж рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗ рд░реЛрд╢рдиреА рдХрд╛ %рдпрд╛рд╣ рдХрд░рд╡рд╛ рджреЗ ред рдкреЭрд╛рдИ рддреЛ рдкреВрд░ рдЙD рдХрд░ рд╕рдХрддреА рд╣реИ ред рджрд╕ реВ рд░реЗ рджрд╣реЗ рдЬ рджрд╛рдирд╡ рдХрд╛ рдЖрдХрд╛рд░ рднреА рдмреЭрддрд╛ рдЬрд╛рдпреЗрдЧрд╛ рд┐рдЬрддрдирд╛ рдмреЬреА рдкрдврд╛рдИ рдмреЗ рдЯрдпрд╛ рдХрд░ рд░рд╣ рд╣реИ рдЙрддрдирд╛ рдЕ=рдзрдХ рдмрд╛рдк рдХреЛ рджрд╣реЗ рдЬ рднреА рджреЗ рдирд╛ рдкреЭ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди рднрдИрдпрд╛ рдЧрд╛рдВрд╡ рдХ рд░ ,рдд рднреВрд▓ рдЧрдпреЗ 0рдпрд╛ ? рд╕реБрд░рдЬрди-рднрдИрдпрд╛ рддреЛ рдирд╣ рдВ рднреВрд▓ рд╕рдХрддреЗ рдмрд╛рдХ рджрд╕ реВ рд░реЗ рднрд▓реЗ рднреВрд▓ рдЬрд╛рдп&ред рднрдИрдпрд╛ рдкрдврд╛рдИ-6рд▓рдЦрд╛рдИ рдХреЛ рд▓реЗрдХрд░ рдмрд╣реБрдд рд╕реА9рд░рдпрд╕реЗ рд╣реИ ред рдореЗрд░реЗ рд╕рд╛рдордиреЗ рд╡реЗ рднреА рд░реЛрд╢рдиреА рд╕реЗ рдмрд╛рдд !рдХрдпреЗ рдереЗ рдкрд░ рдЙрд╕рдиреЗ рдордирд╛ рдХрд░ рджрдпрд╛ рдерд╛ рдмреЛрд▓ рдкрд╛рдкрд╛ рдоS рдХрд╣рд╛рдВ рдШрд░ рд╕реЗ рднрд╛рдЧ рд░рд╣ рд╣реВрдВ !рдХ рдореЗрд░ рд╢рд╛рдж рдХ рд┐рдЬрдж рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реЛред рдореБрдЭреЗ рдЖрдЧреЗ рдкрдврд╛рдИ рдХрд░ рдЕрдкрдирд╛ рдХреИ9рд░рдпрд░ рдмрдирд╛рдирд╛ рд╣реИ ред рд╢рд╛рдж рдЕрднреА рдирд╣ рдВ рдХрд░ рд╕рдХрддреАред рд╣рд╛рдВ рд╡рд╛рджрд╛ рдХрд░рддреА рд╣реВрдВ !рдХ рдЖрдкрдХ рдФрд░ рдЕрдкрдиреЗ рдХреБрдЯреБ?рдм рдЗ рдЬрдд рдкрд░ рдХреЛрдИ рджрд╛рдЧ рдирд╣ рдВ рд▓рдЧрдиреЗ рджрдВ рдЧ реВ рд╛ред рдкрд╛рдкрд╛ рдоS рдж,реБ рдирдпрд╛ рдХреЛ рдРрд╕рд╛ рдмрдирдХрд░ рджрдЦрд╛рдирд╛ рдЪрд╛рд╣рддреА рд╣реВрдВ !рдХ рдореЗрд░рд╛ рдХреБрдЯреБ?рдм рд╕реАрдирд╛ рдлреБрд▓рд╛рдХрд░ рдХрд╣реЗ !рдХ рд░реЛрд╢рдиреА рд╣рдорд╛рд░ рдмреЗрдЯ рд╣реИ ред рд╡рд╣ рд╡рд╣ рдХрд░ рднреА рд░рд╣ рд╣реИ ,рдЖрдЬ рднреА рд╣рдо рд╕рднреА рдХреЛ рдЧрд╡O рд╣реИ редрд╣рд░ 0рд▓рд╛рд╕ рдо& рдЕsрд╡рд▓ рдЖ рд░рд╣ рд╣реИ рдЙрд╕рдХ рддFрд╡реАрд░реЗ рдЕрдЦрдмрд╛рд░ рдо& рдЫрдк рд░рд╣ рд╣реИ ред рдмрд╛рдкреВ рд╣реИ !рдХ рд╕рдордЭрдиреЗ рдХреЛ рддреИрдпрд╛рд░ рдирд╣ рдВ рд╣реИ рдмрд╕ %рдпрд╛рд╣ рдХ рд┐рдЬрдж рдкрд░ рдЕреЬреЗ рд╣реИ ред рдРрд╕реА рд╢рд╛рдж рдХрд░рдирд╛ рдЪрд╛рд╣рддреЗ рд╣реИ !рдХ рдкреВрд░реЗ )реЗ{ рдо& !рдХрд╕реА рд▓реЬрдХ рдХ рд╢рд╛рдж рдЗрддрдиреА рд░рдЬрдЧрдЬ рд╕реЗ рдирд╣ рдВ рд╣реБрдИ рд╣реЛред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рдЗрддрдирд╛ рднреА рдирд╣ рдВ рд╕реЛрдЪ рд╕рдХрддрд╛ред рдПрдХ рдЦреЗ,рддрд╣рд░ рдордЬрджрд░реВ рдХ рдкреЛрддреА рд┐рдЬрд╕рдХ рддFрд╡реАрд░реЗ рдЕрдЦрдмрд╛рд░ рдо& рдЫрдкрддреА рд╣реЛ рд╣рд░ рдЗ?рддрд╣рд╛рди рдЕsрд╡рд▓ рджрдЬg рд╕реЗ рдкрд╛рд╕ рдХрд░рддреА рд╣реВрдВ рдЙрд╕рдХ рд╢рд╛рдж рд░рдЬрдЧрдЬ рд╕реЗ рдирд╣ рдВ рд╣реЛрдЧреА рддреЛ !рдХрд╕рдХ рд╣реЛрдЧреАредрддреБрдордХреЛ рдлреЛрди рд▓рдЧрд╛рдиреЗ рдХреЛ рдмрд╛рд▓рд╛ рдерд╛ рдирд╛редрдлреЛрди рд▓рдЧрд╛ рд╕реБрд░рдЬрдиред рд╕реБрд░рдЬрди-рдмреИрд▓&рд╕ рдирд╣ рдВ рд╣реИ тЧМреИред рдХрдЬOрдирд░рд╛рдпрди-рд▓реЛ рдореЗрд░ рдореЛрдмрд╛рдИрд▓ рд╕реЗ рдмрд╛рдд рдХрд░рд╡рд╛ рджреЛред рд╕рд░реБ рдЬрди-рдирд╛ рдЪрд╛рд╣рддреЗ рд╣реБрдП рдмрд╛рдкрдЬ реВ реА рдХ рдмрд╛рдд рдХрд░рд╡рд╛рдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХреЛ рдлреЛрди рд▓рдЧрд╛ рдХрд░ рдмреЛрд▓реЛ рд▓реЛ рдШdрдЯ рдмрдЬ рд░рд╣ рд╣реИ ред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 108
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рдлреЛрди рддреЛ рдЙрдард╛рдиреЗ рджреЛредрдЗрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж рджреЛ рдоS рдмрд╛рдд рдХрд░рддрд╛ рд╣реВрдВред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╣реИ рд▓реЛред рд╕реБрд░рдЬрди-рднрдИрдпрд╛ рдмрд╛рдкреВрдЬреА рдмрд╛рдд рдХрд░& рдЧреЗред рдЧреБрд▓рд╢рди-рддреБрдордиреЗ рдореЛрдмрд╛рдИрд▓ рдмрджрд▓ рдж 0рдпрд╛ ? рд╕реБрд░рдЬрди-рдирд╣ рдВ рднрдИрдпрд╛ рдХрдЬOрдирд░рд╛рдпрди рдХ рдореЛрдмрд╛рдИрд▓ рд╣реИ ред 0рдпрд╛ рд╣реИ рдореЗрд░реЗ рдо& рдмреИрд▓&рд╕ рдирд╣ рдВ рдерд╛ рдирд╛ред рд▓реЛ рдмрд╛рдкреВрдЬреА рд╕реЗ рдмрд╛рдд рдХрд░реЛред рдЙ рд╣реЗ рдЕрдЬgdрдЯ рдо& рдмрд╛рдд рдХрд░рдирд╛ рд╣реИ ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдаRрдХ рд╣реИ рдмрд╛рдд рдХрд░рд╛рдУред рд╕рд░реБ рдЬрди рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓ рдХреЛ рдореЛрдмрд╛рдИрд▓ рджреЗ рддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓рд╛ рд▓реЛ рднрдИрдпрд╛ рд╕реЗ рдмрд╛рдд рдХрд░ рд▓реЛред рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛Oрд▓-рдЧрд▓ реБ рд╢рди рд░реЛрд╢рдиреА рдЕbрдард╛рд░рд╣ рд╕рд╛рд▓ рдХреЗ рдЙрдкрд░ рдХ рд╣реЛ рдЧрдпреАред %рдпрд╛рд╣ рдХрдм рдХрд░реЗ рдЧрд╛ред рдореЗрд░реЗ рдорд░ рдЬрд╛рдиреЗ рдХреЗ рдмрд╛рдж,рддреЗрд░ рдорд╛рдВ рддреЛ рдЙ?рдореАрдж рд▓рдЧрд╛рдпреЗ рдорд░ рдЧрдпреА 0рдпрд╛ рдоS рднреА рд╡реИрд╕реЗ рд╣ рдорд░ рдЬрд╛рдЙрдВ рдЧрд╛ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдмрд╛рдмрдкрдЬ реВ реА рдХреИрд╕реА рдмрд╛рдд рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реЛредрд╣рдо рдХрд╣рд╛рдВ рд░реЛрд╢рдиреА рдХрд╛ %рдпрд╛рд╣ рдХрд░рдиреЗ рд╕реЗ рдордирд╛ рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реИред рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ %рдпрд╛рд╣ рдХ рдЦрд╢ реБ реА рдЖрдкрдХреЛ !рдХрддрдиреА рд╣реИ рдордЭ реБ реЗ рдорд╛рд▓рдо реВ рд╣реИ рдкрд░ рдмрд╛рдмрдЬ реВ реА рд╕рдордп рддреЛ рдЖрдиреЗ рджреЛред рд░реЛрд╢рдиреА ZреЗрдЬрдП реБ рдЯ рд╣реЛ рдЧрдпреА рд╣реИ рдкреЛFрдЯ ZреЗрдЬрдП реБ рдЯ рдХрд░ рд▓реЗрдиреЗ рджреЛред рджреЛ рд╕рд╛рд▓ рдХ рдмрд╛рдд рд╣реИ ред рдЗрд╕ рдмреАрдЪ рд▓реЬрдХрд╛ рджреЗ рдЦрддреЗ рд░рд╣реЛредрд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рдпреЛvрдп рдХреЛрдИ рд▓реЬрдХрд╛ 6рдорд▓ рдЧрдпрд╛ рддреЛ 7рдм рдЯрдпрд╛ рдХреЗ рд╣рд╛рде рдкреАрд▓реЗ рдХрд░рд╡рд╛ рджреЗ рдирд╛ред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рдФрд░ !рдХрддрдиреЗ рд▓реЬрдХреЗ рджреЗ рдЦреВрдВ рд╡реЛ рдЕрдореЗ9рд░рдХрд╛ рд╡рд╛рд▓рд╛ рддреБ?рд╣реЗ рдкрд╕рди реНрдж рдирд╣ рдВ рдЖрдпрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдмрд╛рдмреВрдЬреА рд╡реЛ рдмреАрд╕ рд▓рд╛рдЦ ,рддрд▓рдХ рдорд╛рдВрдЧ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ред рдмрд╛рдХ рдФрд░ рднреА рддреЛ рдЦрдЪO рд╣реЛрддреЗ рдоS рдХрд╣рд╛рдВ рд╕реЗ рд▓рд╛рддрд╛,рдоS 7рдмрдХ рднреА рдЬрд╛рддрд╛ рддреЛ рдЗрддрдиреА рдмреЬреА рд░рд╛6рд╢ рдХрд╛ рдЗ рддрдЬрд╛рдо рдирд╣ рдВ рд╣реЛрддрд╛ред рдмрд╛рдХ рд▓реЬрдХреЗ рдЬреЛ рдЖрдк рдмрддрд╛рдпреЗ рдХреЛрдИ рджрд╕рд╡реА рдкрд╛рд╕ рддреЛ рдХреЛрдИ рдмрд╛рд░рд╣рд╡реАрдВ рдкрд╛рд╕ рддреЛ рдХреЛрдИ рдореЗрд╣рдирдд рдордЬрджрд░реВ рдХрд░рдиреЗ рд╡рд╛рд▓рд╛ рддреЛ 0рдпрд╛ рдо& рдЕрдкрдиреА рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рдРрд╕реЗ рд▓реЬрдХреЛ рд╕реЗ %рдпрд╛рд╣ рдХJрдВрдЧрд╛редрдмрд╛рдмреВрдЬреА рдоS рд░реЛрд╢рдиреА рдХрд╛ рдмрд╛рдк рд╣реВрдВ рдЬреИрд╕реЗ рдЖрдк рдореЗрд░реЗ рднAрд╡zрдп рдХреЗ рдмрд╛рд░реЗ рдо& рд╣рд▓рд╡рд╛рд╣ рдХрд░рддреЗ рд╣реБрдП рд╕реЛрдЪрддреЗ рдереЗ 0рдпрд╛ рдоS рдкрдврд╛ 6рд▓рдЦрд╛ рдмрд╛рдк рдЕрдкрдиреЗ рдмQрдЪ рдХреЗ рдЙ рдЬрд╡рд▓ рднAрд╡zрдп рдХреЗ рд╕рдкрдиреЗ рдирд╣ рдВ рджреЗ рдЦ рд╕рдХрддрд╛редрд░реЛрд╢рдиреА рдореЗрд░ 7рдм рдЯрдпрд╛ рд╣ рдирд╣ рдВ рдореЗрд░реЗ 6рд▓рдпреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ рдЙрд╕рдХреЗ рд╕реБрдЦрдж рднAрд╡zрдп рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдоS рд╣рд░ рд╕?lрд╡рд╛ Eрдпрд╛рд╕ рдХJрдВрдЧрд╛ред рдЙрд╕рдиреЗ FрдкzрдЯ рдХрд╣ рджрдпрд╛ рд╣реИ рдореБрдЭреЗ рдЕрдкрдиреЗ рдкреИрд░ рдкрд░ рдЦреЬрд╛ рд╣реЛрдиреЗ рдХреЗ рдмрд╛рдж %рдпрд╛рд╣ рдХрд░рдирд╛ рд╣реИ рддреЛ рд╣реЛ рдЬрд╛рдиреЗ рджреЛ рдЙрд╕реЗ рдЕрдкрдиреЗ рдкрд╛рдВрд╡ рдкрд░ рдЦреЬрд╛ред рдЗрд╕рдо& 0рдпрд╛ рдмреБрд░рд╛рдИ рд╣реИ ред рдмрд╛рдкреВрдЬреА рд░реЛрд╢рдиреА рдореЗрд░рд╛ Fрд╡рд╛6рднрдорд╛рди рд╣реИ рдореЗрд░реЗ 6рд▓рдпреЗ рдИGрд╡рд░ рдХрд╛ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ редрдЙрд╕реЗ рдЖрдХрд╛рд╢ рдЪрдо реВ рд▓реЗрдиреЗ рджреЛред %рдпрд╛рд╣ рддреЛ рдХрд░рдирд╛ рд╣ рд╣реИ редрд╕рд╛рд▓ рджреЛ рд╕рд╛рд▓ рдмрд╛рдж рддреЛ рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗрдЧрд╛ рдмрд╕ рдпреЛрдЧ реНрдп рд▓реЬрдХреЗ рдХ рддрд▓рд╛рд╢ рдо& рд░рд╣реЛред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рд╡реИрд╕рд╛ рдкрдврд╛-6рд▓рдЦрд╛ рд▓реЬрдХрд╛ рдЧрд╛рдВрд╡ рдо& рдФрд░ рдЕрдкрдиреА 7рдмрд░рд╛рджрд░ рдХрд╛ рддреЛ рдирд╣ рдВ 6рдорд▓ рд╕рдХрддрд╛редрдЕрдкрдиреЗ рдХреЛ рдЭреБрдХрдирд╛ рдкреЬреЗрдЧрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдмреЗрдЯ рд╡рд╛рд▓рд╛ рддреЛ рдЭреБрдХрд╛ рд╣ рд░рд╣рддрд╛ рд╣реИ ред рдоS рдЭреБрдХ рдЬрд╛рдЙрдВ рдЧрд╛ рддреЛ рдХреЛрдИ рдирдореВрд╕реА рдХ рдмрд╛рдд рдирд╣ рдВред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рд░реЛрд╢рдиреА рдХ рдЫреЛреЬ рддреВ рдЕрдкрдиреА рд┐рдЬрдж рдЫреЛреЬ рдЙрд╕рдХреЗ %рдпрд╛рд╣ рдХ рддреИрдпрд╛рд░ рдХрд░ред рдлрд░ рджрд╛рдмрд╛рдж рдо& 7рдмрд░рд╛рджрд░ рдХреЗ sрдпрд╛рдкрд╛рд░ рдк9рд░рд╡рд╛рд░ рдХрд╛ рд▓реЬрдХрд╛ рд╣реИ ред рдЕQрдЫрд╛ рдХрд╛рд░реЛрдмрд╛рд░ рд╣реИ ,рд╕реБрд░рдЬрди рдХ рдмрд╛рдд рд╣реБрдИ рд╣реИ ред рд░реЛрд╢рдиреА рд╕реБрдЦреА рд░рд╣реЗ рдЧреАред рдЧреБрд▓рд╢рди- !рдХрддрдирд╛ рддрдХ рдкрдврд╛ рд╣реИ ред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рдмрд╛рд░рд╣рд╡реАрдВ рдкрд╛рд╕ рд╣реИ ,рдкреВрд░рд╛ рдХрд╛рд░реЛрдмрд╛рд░ рд▓реЬрдХрд╛ рджреЗ рдЦрддрд╛ рд╣реИ ред рдХрд░реЛреЬтЧМреЛ рдХ Eрд╛рдкрдЯ┬Ж рд╣реИ ,рдЖрда-рджрд╕ рд▓рд╛рдЦ рдХреЗ рдмреАрдЪ рдо& рд╢рд╛рдж рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗрдЧреАред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдмрд╛рд░рд╣рд╡реАрдВ рдкрд╛рд╕ рд▓реЬрдХреЗ рд╕реЗ ZреЗрдЬрдП реБ рдЯ рд░реЛрд╢рдиреА рдХрд╛ %рдпрд╛рд╣ рдирд╛ рдмрд╛рдкрдЬ реВ реА рдирд╛6666666
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 109
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рджреЗ рдЦрддрд╛ рд╣реВрдВ рддреВ рдХреИрд╕реЗ рдирд╣ рдВ рдХрд░рддрд╛ рд╣реИ ред рддреЗрд░ рдмреЗрдЯ рд╣реИ рддреЛ 0рдпрд╛ рдореЗрд░ рднреА рдкреЛрддреА рд╣реИ рдХрд╣рддреЗ рд╣реБрдП рдореЛрдмрд╛рдИрд▓ рдмsрдирдж рдХрд░ рджрдпрд╛ред рдЗрддрдиреЗ рдо& рджрдордп рддреА рдЖ рдЧрдпреА рдФрд░ рдмреЛрд▓ рдЕрднреА рдмрд╛рдд рд╣ рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реЛред рджрдлрддрд░ рдХрдм рдЬрд╛рдУрдЧреЗ рд░реЛрдЬ рддреЛ рдиреМ рдмрдЬреЗ ,рдирдХрд▓ рдЬрд╛рддреЗ рдереЗред рд╕рд╛рдвреЗ рдиреМ рдмрдЬ рдЧрдпреАред рдЧреБрд▓рд╢рди-рджрд╕ рдмрдЬреЗ рдХрд╛ рдЖрдл рд╕ рд╣реИ редрдкрд╣реБрдВрдЪ рдЬрд╛рдЙрдВ рдЧрд╛ рдкрд░ рдмрд╛рдкреВрдЬреА рдХреЛ рдХреИрд╕реЗ рд╕рдордЭрд╛тЧМрд╛рдЙреВрдВ ред рджрдордп рддреА-0рдпрд╛ 0рдпрд╛ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛? рдЧреБрд▓рд╢рди-рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ %рдпрд╛рд╣ рдкрд░ рдЕреЬреЗ рд╣реИ ,рд░реЛрд╢рдиреА рдХрд╛ %рдпрд╛рд╣ рдЕрдкрдиреА рдЖрдВрдЦ рд╕реЗ рджреЗ рдЦрдирд╛ рдЪрд╛рд╣рддреЗ рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рд╕рд╕рд░реБ рдЬреА рдХреЛ рдЖрдЧрд╛рдореА рджрд╕ рд╕рд╛рд▓ рддрдХ рддреЛ рдХреБрдЫ рдирд╣ рдВ рд╣реЛрдЧрд╛редрдпрд╣ рдореЗрд░рд╛ рджрд╛рд╡рд╛ рд╣реИ редрд░рд╣ рдмрд╛рдд рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ %рдпрд╛рд╣ рдХ рддреЛ рд╡рд╣ рдкрд╣рд▓реЗ рд╣ рдмрддрд╛ рдЪрдХ реБ рд╣реИ ред рдЙрд╕рдХ рдЗQрдЫрд╛ рдХреЗ Aрд╡JB рдЧрдпреЗ рддреЛ рдХреБрдЫ рдХрд░ рдирд╛ рдмреИрдареЗ рдпреЗ рднреА рд╕реЛрдЪрдирд╛ рд╣реИ редрд╕рд╕рд░реБ рдЬреА рддреЛ рдард╣рд░реЗ рдЕрдЦреЬ Fрд╡рднрд╛рд╡ рдХреЗ рд╡реЗ рдирд╣ рдВ рд╕рдордЭреЗрдЧреЗ рдкрд░ рдЙ рд╣реЗ рд╕рдордЭрд╛тЧМрд╛рдирд╛ рдкреЬреЗрдЧрд╛ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рд╣рд╛рдВ рд╡рд░рджрд╛рди рдХреЗ рдЙ рдЬрд╡рд▓ рднAрд╡zрдп рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдмрд╛рдк рд╕реЗ `рдЦрд▓рд╛рдлрдд рдХрд░рд╡рд╛рдУрдЧреАред рджрдордп рддреА-рджрдлреН рддрд░ рдЬрд╛рдУред рджрдлрддрд░ рд╕реЗ рдлреЛрди рдЖрдпрд╛ рдерд╛ред рджрдмрдВрдЧ рд╕рд╛рд╣рдм рдХреЛ рдХрд╣ рдЬрд╛рдирд╛ рд╣реИ рдХреЛрдИ 9рд░рдкnрдЯ рдмрдирд╛рдиреА рд╣реИ ред рджрдмрдВрдЧ рд╕рд╛рд╣рдм рдФрд░ рдореЗрд░реЗ рдмрд╛рдк рджреЛрди рдПрдХ рдорд╛рдЯ рдХреЗ рдмрдиреЗ рд╣реИ рдХрд╣рддреЗ рд╣реБрдП рдЧрд▓ реБ рд╢рди FрдХреВрдЯрд░ ,рдирдХрд╛рд▓рдиреЗ рд▓рдЧрд╛ рддреЛ рджрдордп рддреА рдмреЛрд▓ рд╢рд╛рдо рдХреЛ рдЖрддреЗ рд╕рдордп рддреАрди рджрдЬOрди рд░рд╛`рдЦрдпрд╛рдВ рд▓реЗрддреЗ рдЖрдирд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рддреАрди рджрдЬOрди66666666666666? рджрдордп рддреА-рд╣рдорд╛рд░реЗ рднрд╛рдИ рднрддреАрдЬреЗ рд╣реИ ,рддреБ?рд╣рд╛рд░ рд╡рд░рджрд╛рди рдХреЗ рднрд╛рдИ рд▓реЛрдЧ рднреА рддреЛ рд╣реИ рддреАрди рджрдЬOрди рдпрд╛рджрд╛ рддреЛ рдирд╣ рдВ рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд▓рд╛ рджрдВ рдЧ реВ рд╛ рдкрд░ рдмрд╛рдкреВрдЬреА рдХ рд┐рдЬрдж рдХрд╛ рдбрд░ рд▓рдЧ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рдмрд╛рдкреВрдЬреА рдХ рд┐рдЬрдж рдХреЛ рдЫреЛреЬтЧМреЛ рд╡рд░рджрд╛рди рдХреЗ рднAрд╡zрдп рдЕреИрд░ рдЙрд╕рдХ рд┐рдЬрдж рдХ рд╕реЛрдЪреЛред рдЧреБрд▓рд╢рди рдорд╛рдерд╛ рдард╛рдХреЗрддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓рд╛ рд╣реЗ рднрдЧрд╡рд╛рди рдпреЗ рдХреИрд╕реА рдкрд░ )рд╛ рдПрдХ рдУрд░ рдмрд╛рдк рдХ рд┐рдЬрдж рджрд╕ реВ рд░ рдУрд░ рдмреЗрдЯ рдХрд╛ рднAрд╡zрдпред рддреВ рд╣ рдХреБрдЫ рд░рд╛Fрддрд╛ рджрдЦрд╛ рднрдЧрд╡рд╛рди рдХрд╣рддреЗ рд╣реБрдП FрдХреВрдЯрд░ рдо& рдХ рдХ рдорд╛рд░рд╛ рдФрд░ рдЪрд▓ рдкреЬрд╛ рджрдлреН рддрд░ рдХ рдУрд░ред рдмрд╛рдИрд╕ рдЧреБрд▓рд╢рди рд░рд╛рдд рдо& рдЖрда рдмрдЬреЗ рдШрд░ рддреЛ рдкрд╣реБрдВрдЪрд╛ рдкрд░ рд░рд╛рдЦреА рд▓рд╛рдирд╛ рдирд╣ рдВ рднреВрд▓рд╛редрдШрд░ рдо& рдШреБрд╕рд╛ рднреА рдирд╣ рдВ !рдХ рджрдордп рддреА рдкреВрдЫ рдмреИрдаR 0рдп рдЬреА рд░рд╛рдЦреА рд▓рд╛рдпреЗ 0рдпрд╛ ? рд╡рд╣ рдХреБрдЫ рдмреЛрд▓ рдкрд╛рддрд╛ рд╡рд╣ рдЦреБрдж рдмреЛрд▓рдиреЗ рд▓рдЧреА рднрд▓ реВ рдЧрдпреЗ рдирд╛ред рд╣рд╛рдВ рднреВрд▓ рднреА 0рдп рдирд╛ рдЬрд╛рдУрдЧреЗ рдХрд╣рд╛рдВ рдЕрдкрдиреА рдмрд╣рди рдХреЛ рднреЗрдЬрдирд╛ рд╣реИ ред рднреЗрдЬрдирд╛ рд╣реИ рддреЛ рд╕рд╛рд▓ рдХреЛред рд╕рд╛рд▓ рдХ рд╕реБрдз рдмрд╣рдиреЛрдИ рдХреЛ рдХрд╣рд╛рдВ рд╣реЛрддреА рд╣реИ ? рдЧреБрд▓рд╢рди-рднрд╛рдЧрд╡рд╛рди рдмреЛрд▓рдиреЗ рдХрд╛ рдо┬ДрдХрд╛ рджреЛрдЧреА рддреЛ рдмрд╛рд▓реВрдВрдЧрд╛ рдирд╛ рд╕рд╡рд╛рд▓ рдЦрдж реБ рдХрд░ рд░рд╣ рд╣реЛ рдЬрдмрд╛рд╡ рднреА рдЦрдж реБ рджреЗ рд░рд╣ рд╣реЛред рдореБрдЭреЗ рдмреЛрд▓рдиреЗ рдХрд╛ рдо┬ДрдХрд╛ рдирд╣ рдВ рджреЗ рд░рд╣ рд╣реЛред рдпреЗ рд▓реЛ рд░рд╛рдЦреА рдХрд╛ рдкреИрдХреЗрдЯред рддрд╛рдирд╛ рдореЗрд╣рдирд╛ рдорд╛рд░рдирд╛ рдЫреЛреЬтЧМреЛ рдЕрдкрдиреЗ рдо& рд╣рдж рд╕рдЬреЗ рдХрд░рдХрдорд▓ рд╕реЗ рдПрдХ =рдЧрд▓рд╛рд╕ рдкрд╛рдиреА Aрдкрд▓рд╛ рджреЛред рдХреИрд╕рд╛ рдкрд╛рдиреА рд▓реЛрдЧреЗ !┬ОрдЬ рдХрд╛ рдпрд╛ рд╕рд╛рджрд╛6666? рдЬреИрд╕рд╛ рдЖрдкрдХреЛ рдкрд╕ рдж рд╣реЛред рдореЗрд░ рдкрд╕ рдж рдкрд░ рдЖ рдЧрдпреЗред 0рдп рд╣рдо рджреЛрдиреЛ рдХ рдкрд╕ рдж рдо& рдХреЛрдИ рдлрдХO рдЖрдпрд╛ рд╣реИ 0рдпрд╛ ? рдЕрд░реЗ рдоS рдХрд╣рд╛рдВ рдЙрд▓рдЭ рдЧрдпреАред рдкрд╛рдиреА рд▓рд╛рддреА рд╣реВрдВред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 110
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рднрд╛рдЧрд╡рд╛рди рдЖрдкрдХ рдмрд╛рдд рднреА Iрдпрд╛рд╕ рдмреБрдЭрд╛рдиреЗ рд▓рд╛рдпрдХ рд╣реИ ред рд▓ рд┐рдЬрдпреЗ рдаdрдбрд╛ рдкрд╛рдиреА Iрдпрд╛рд╕ рдмрдЭ реБ рд╛тЧМрд╛рдИрдпреЗред 0рдпрд╛ рдмрд╛рдд рд╣реИ рдмреЬреЗ рдордб реВ рдо& рд╣реЛред рдХреБрдЫ рдЕ рджрд░ рдЪрд▓ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ 0рдпрд╛ ? рд╣рд╛рдВ рд╕реЛрдЪ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ рдЕрдирдореЛрд▓ рдЖрднреВрд╖рдг рд╕реЗ рд╕рдЬреА рд╣реЛ рдкрд░ рдоS рдЖрдВрдЦ рднрд░ рджреЗ рдЦ рднреА рдирд╣ рдВ рдкрд╛ рд░рд╣рд╛ рд╣реВрдВред 0рдпрд╛ рдмрд╛рдд рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реЛредрдРрд╕рд╛ рдХреМрди рд╕рд╛ рдЧрд╣рдирд╛ рдмрдирд╡рд╛ рджрдпреЗ !рдХ рдоS рдЕрдВрдзреЗрд░реЗ рдордВ рдкрд╣рдирддреА рд╣реВрдВ рдЖрдк рджреЗ рдЦ рдирд╣ рдВ рдкрд╛рддреЗ рд╣реЛред рджреЗ рд╡реАрдЬреА рд╣рдорд╛рд░ рдЗрддрдиреА рдФрдХрд╛рдд рдХрд╣рд╛рдВ !рдХ рдЧрд╣рдиреЗ рдХ рд╕реМрдЧрд╛рдд рджреЗ рд╕рдХрдВреВ рдкрд░ рдЬреЛ рдд? реБ рд╣рд╛рд░реЗ рд╣рд╛рде рдкрд░ рд╣реИ рд╡рд╣ рд╣ рд░реЗ рд╕реЗ рдЕ=рдзрдХ рдХ рдорддреА рд╣реИ ред 0рдпрд╛ рдХрд╣ рд░рд╣реЗ рд╣реЛ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рдмрд╛рдмреВ рдоS рддреЛ рдХреБрдЫ рд╕рдордЭ рд╣ рдирд╣ рдВ рдкрд╛ рд░рд╣ рд╣реВрдВ, рдмрд░рд╕ рдмрд╛рдж рдЖрдкрдиреЗ 6рд╕iрд╡рд░ рдЬрдм реБ рд▓ рдкрд░ рдорд╛рдВрдЧ рдЯ рдХрд╛ рдмрдирд╡рд╛рдпрд╛ рд╡рд╣ рдорд╛рдВрдЧ рдо& рджрдордХ рд░рд╣рд╛ рд╣S рдЖрдк рд╣реЛ !рдХ рд╣рд╛рде рдХ рдмрд╛рдд рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реЛ,рд╣рд╛рде рдо& рдорд╛рдорд▓ реВ рд╕реА рдХрд╛рдВрдЪ рдХ рдЪ[реВ рдб.рдпрд╛рдВ рд╣реИ ред рджреЗ рд╡реАрдЬреА рдЗрд╕рд╕реЗ рд╕реЗ рдХ рдорддреА рдХреМрди рд╕рд╛ рдЧрд╣рдирд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ред !рдХрд╕ рдЧрд╣рдиреЗ рдХ рдмрд╛рдд рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реЛ рд╕рд╛рдл-рд╕рд╛рдл рдмрддрд╛рдУ !рдХ рдмрдЭ реБ рдиреА рдмрдЭ реБ рд╛тЧМрд╛рддреЗ рд░рд╣реЗ рд╣реЛрдЧреЗред рд╣рд╛рде рджрдЦрд╛рдУред рд▓реЛ рдЦрдм реВ ,рдирд╣рд╛рд░ рд▓реЛредрдЧреБрд▓рд╢рди рджрдордп рддреА рдХрд╛ рд╣рд╛рде рдЕрдкрди рд╣рд╛рде рдо& рд▓реЗрддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓рд╛ рдпреЗ 0рдпрд╛ рд╣реИ ред рдореЗрд╣рдВрдж 666666666666666666 !рдХрддрдиреА рд╕реБ рджрд░ рдо& рд╣рдж рдХ [рдбрдЬрд╛рдЗрди рд╣реИ ред рдЗрд╕ [рдбрдЬрд╛рдЗрди рдХрд╛ рдж,реБ рдирдпрд╛ рдо& рдХреЛрдИ рдЧрд╣рдирд╛ 6рдорд▓ рд╕рдХрддрд╛ рд╣реИ 0рдпрд╛ред рддрд╛рд░ рдл рдХрд░рдирд╛ рддреЛ рдХреЛрдИ рдЖрдкрд╕реЗ рд╕реАрдЦреЗред рдпреЗ рдо& рд╣рдж рддреЛ рд░реЛрд╢рдиреА рджреЛ рджрди рдкрд╣рд▓реЗ рдмрдирд╛рдпреА рдерд╛редрдЖрдЬ рдЖрдкрдХ рдирдЬрд░ рдкреЬ рд░рд╣ рд╣реИ ред рдаRрдХ рдХрд╣ рд░рд╣ рд╣реЛ рдореЗрд░ рд╣рд╛рд▓ рддреЛ рдХFрддреВрд░ рдордЧ реГ рдЬреИрд╕реА рд╣реЛ рдЧрдпреАредрдШрд░ рдо& рдЗрддрдиреЗ рд╕реБ рджрд░ -рд╕реБ рджрд░ рдЧрд╣рдиреЗ рдФрд░ рд╣рдо рд╕реЛрдирд╛рд░реЛ рдХ рджрдХ реБ рд╛рди рдо& рдЯрдВ рдЧреЗ рдЧрд╣рди рдХреЛ рджреЗ рдЦрдХрд░ рдХрд╣рдд рд╣реИ !рдХ рд╡рд╛рд╣ рдХрддрдирд╛ рд╕реБ рджрд░ рдЧрд╣рдирд╛ рд╣реИ ред рд╣рдо рдЕрдкрдирдВ рдЖрд╕рдкрд╛рд╕ рдХ рдЪреАрдЬ рдХрд╛ рд╣рдо рддрд╡ рдЬреЛ 0рдп рдирд╣ рдВ рджреЗ рддреЗ ? рдмрд╕ рднреА рдХрд░реЛ рдкрд╛рдиреА рдкреАрдУред рдЕрд░реЗ рд╣рд╛рдВ рдХрд╣рддреЗ рд╣реБрдП рдЧреБрд▓рд╢рди рдиреЗ рдПрдХ рдЭрдЯрдХреЗ рдо& рдкрд╛рдиреА рдкреЗрдЯ рдореЗ рдЙрддрд╛рд░ 6рд▓рдпрд╛ред рджрдордп рддреА рдХреЛ =рдЧрд▓рд╛рд╕ рдердорд╛рддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓рд╛ рдЬрд░рд╛ рдХреЬрдХ рдЪрд╛рдп рдмрдирд╛ рд▓реЛ рдоS рд░рд╛рдЦреА рдХреЗ 6рд▓рдлрд╛рдл рдкрд░ рд╕рд╛рд▓ рдХреЗ рдкрддреЗ 6рд▓рдЦрдирд╛ рд╢реБJ рдХрд░ рджреЗ рддрд╛ рд╣реВрдВред рдЧрд╛рд▓ рджреЗ рд░рд╣реЗ рд╣реЛ рдпрд╛ рдЗ рдЬрдд рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реЛ рдоS рдХреБрдЫ рд╕рдордЭреА рдирд╣ рдВред рдЖрдкрдХ рд▓ рд▓рд╛ рддреЛ рдЖрдкрд╣ рд╕рдордЭреЛредрд╕рд╣ рдХреЛ рдЧрд▓рдд рдЧрд▓рдд рдХреЛ рд╕рд╣ рд╕рд╛рдмрдд рдХрд░рдирд╛ рдЖрдкрдХреЛ рдЦрдм реВ рдЖрддрд╛ рд╣реИ ред рдоS рднреА рдЕрдкрдиреЗ рдорд╛рдВ-рдмрд╛рдк рдФрд░ рднрд╛рдИрдпрд╛рдВ рдХреЗ 6рд▓рдП рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реВрдВ рдЬреИрд╕реЗ рдЖрдк рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рд╡рд░рджрд╛рди рдХрд╣рддреЗ рдирд╣ рдВ рдердХрддреЗред рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рдЕрдкрдиреЗ рд▓рд╛рдЦ рд╕рдВрдШрд╖O рдХреЗ рдмрд╛рдж рднреА рдЖрд╕рдорд╛рди рдЫреВрдиреЗ рд▓рд╛рдпрдХ рдмрдирд╛рдиреЗ рдХ рдХрд╕рдо рдЦрд╛ 6рд▓рдпреЗ рд╣реЛред рд╣рдорд╛рд░реЗ Aрдкрддрд╛рдЬреА рддреЛ рд╣рдо& рджFрддwрдд рдХрд░рдиреЗ рд▓рд╛рдпрдХ рднреА рдирд╣ рдВ рдмрдирд╛ рд╕рдХреЗред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 111
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рднрд╛рдЧрд╡рд╛рди Iрдпрд╛рдЬ ,рдЫрд▓реЛрдЧреА рддреЛ ,рдЫрд▓рдХрд╛ рдХреЗ рдЕрд▓рд╛рд╡рд╛ рдФрд░ рдХреБрдЫ рдирд╣ рдВ ,рдирдХрд▓реЗрдЧрд╛редрд╕реБрд╕рд░рдЬреА рдХ рдЕрдкрдиреА рд╕рдоFрдпрд╛ рд░рд╣ рд╣реЛрдЧреАред рдЙрд╕ рдЬрдорд╛рдиреЗ рд▓реЬ!рдХрдп рдХрд╛ FрдХреВрд▓ рдирд╣ рдВ рднреЗрдЬрд╛ рдЬрд╛ рд░рд╣рд╛ рдерд╛редрдмрд╣реБрдд рднреЗрджрднрд╛рд╡ рдмрд░рддрд╛ рдЬрд╛ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ред рддрдм рд▓реЗрд╛рдЧрд╛рдВ рдХрд╛ рджрдорд╛рдЧ рдЖрдЬ рдЗрддрдирд╛ Aрд╡рдХ6рд╕рдд рдирд╣ рдВ рдерд╛ рдЙрдкрд░ рд╕реЗ рдЬрд╛,рддрд╡рд╛рдж рдЬрд╣рд░ рднреА рдорд╛рд╣реМрд▓ рдо& рдЬрд╣рд░ рдШреЛрд▓ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ред рдЕрдм рдЬрд╛,рддрд╡рд╛рдж рддрдирдХ рдХрдо рд╣реБрдЖ рд╣реИ рдкрд░ рдмреЗ рдЯрдпреЛ рдХреЗ рднAрд╡рд╖ реНрдп рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдорд╛рдВ-рдмрд╛рдк рд╕рдЬрдЧ рд╣реИ ,рд╕рд░рдХрд╛рд░ рднреА Eрдпрд╛рд╕ рдХрд░ рд░рд╣ рд╣реИ рдкрд░ рдЬрд╛,рддрд╡рд╛рдж рдХреЛ рд▓реЗрдХрд░ рд╕рд░рдХрд╛рд░ 7рдмiрдХреБрд▓ рдЙрджрд╛рд╕реАрди рд╣реИ ред рдЬрд╛,рддрд╡рд╛рдж рд╕реЗ рдЙWEреЗ9рд░рдд рдЕрдкрд░рд╛рдз рдЬреЛрд░реЛ рдкрд░ рд╣SредрдЧрд╛рдВрд╡ рд╕реЗ рд╢рд╣рд░ рддрдХ, рдЦреЗрдд рдЦ6рд▓рд╣рд╛рди,рджрдХ реБ рд╛рди рд╕реЗ рд▓реЗрдХрд░ рджрдлрддрд░ рддрдХред рдЗрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж рднреА рдкреА[рдб.рдд рдиреАрдЪрд▓реЗ рддрдмрдХреЗ рдХреЗ рд▓реЛрдЧ рджреЗ рд╢ рдХреЛ рдЕрдкрдирд╛ рдзрдоO рдорд╛рди рдЬi реБ рдо рд╕рд╣ рд░рд╣реЗ рд╣реИ редрдРрд╕реА рд╣ рд╕рдЬрд╛ рд╣рдорд╛рд░ рдмреЗ рдЯрдп рдХреЛ 6рдорд▓ рд░рд╣ рдереА,J рдврд╡рд╛рдж рдмрдВ рджрд╢реЗ рдЙрдирдХреЛ рдЧрдВрдЧ реВ реА рдмрдирд╛ рд░рдЦреА рдереАредрдорд╛рдВрдмрд╛рдк %рдпрд╛рд╣ рдХрд░ рдЕрдкрдирд╛ рдлрдЬO рдкрд░реВ рд╛ рдХрд░ рд▓реЗтЧМреЗрддреЗ рдереЗредрдЕрдм рд╕рдордп рдХрд░рд╡рдЯ рдмрджрд▓рд╛ рд╣реИ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдВ рдкрдв-6рд▓рдЦрдХрд░ рдбрд╛рдВ0рдЯрд░ рдЗрдВрдЬреА,рдирдпрд░ рдХрд▓рд╛рдХрд╛рд░ рд╕рд╛ рд╣WрдпрдХрд╛рд░ рдмрди рд░рд╣ рд╣реИ редрдЕрдкрдиреЗ рдкреИрд░ рдкрд░ рдЦреЬрд╛ рд╣реЛрдиреЗ рдХрд╛ рд╕рдкрдирд╛ рд╕рдЬреЛ рд░рд╣ рд╣реИ ред %рдпрд╛рд╣ Eрд╛рде6рдордХрддрд╛ рдирд╣ рдВ рдХреИ9рд░рдпрд░ рдХреЛ Eрд╛рде6рдордХрддрд╛ рджреЗ рдиреЗ рд▓рдЧреА рд╣реИ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдВ рдФрд░ рдорд╛рдВ рдмрд╛рдк рднреАред рджрдордп рддреА рдЬреИрд╕реЗ рдЖрдк рдЕрдкрдиреА 7рдм рдЯрдпрд╛ рдХреЗ рднAрд╡zрдп рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ =рдЪрд┐ рдд рд░рд╣рддреЗ рд╣реИ ред рд╣рд╛рдВ 7рдм рдЯрдпрд╛ рдЕрдкрдиреА рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ ,рдЙрд╕рдХреЗ рдЙ рдЬрд╡рд▓ рднAрд╡zрдп рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╣рд░ рдЙYрдпрдо реН рдХрд░рдирд╛ рдЕрдкрдирд╛ рджрд╛,рдпWрд╡ рд╣реИ ред 7рдм рдЯрдпрд╛ рд╣ 0рдп рдмреЗрдЯрд╡ рдХрд╛ рдХреЛрдИ рджрд╕ реВ рд░рд╛ рдорд╛рдИ рдмрд╛рдк рд╣реИ 0рдпрд╛66666666666? рдХреИрд╕реА рдмрд╛рдд рдХрд░ рд░рд╣ рд╣реЛ рд░реЛрд╢рдиреА рдХ рдорд╛рдБ рддреБрдорд╕реЗ рдЕрдкрдиреА рдХрдорд╛рдИ рддреЛ ,рдЫрдкреА рдирд╣ рдВ рд╣реИ рдмреЗрдЯ рдФрд░ рджреЛрдиреЛ рдмреЗрдЯреЛ рдХреЗ рд╕рд╛рде рддреБрдордиреЗ рднрддреАрдЬреЗ рдХрд╛ рднрд╛рд░ рдЙрдард╛рдпрд╛ рд╣реИ рддрдм рд╕реЗ рдЬрдм рд╡рд╣ рддреАрди рд╕рд╛рд▓ рдХрд╛ рдерд╛редрд░реЛрд╢рдиреА рдЖрдВрдЦ рд╣реИ рддреЛ рдмреЗрдЯреЗ рджрд▓ рдХ рдзреЬрдХрдиред рджреЛрди рдмрд░рд╛рдмрд░ рд╣реИ рдкрд░ рд╣рдо рд┐рдЬрд╕ рд╕рдорд╛рдЬ рдо& рдЬреАрддреЗ рд╣реИ рд╡рд╣ рднреЗрджрднрд╛рд╡ рд╕реЗ рднрд░рд╛ рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рдмрд╛рдд рддреЛ рдаRрдХ рдХрд╣ рд░рд╣реЗ рд╣S рдмреЗрдЯ рдпрд╛ рдмреЗрдЯрд╛ рдЖрдЬ рднреА рдПрдХ рд╕рд╡рд╛рд▓ рдмрдирд╛ рд╣реБрдЖ рд╣реИ ред рдЬрдм!рдХ рдЖрдзреА рдЖрдмрд╛рдж рдХрд╛ рдЬрдирд╕рдВwрдпрд╛ ,рдирд░ рддрд░ рдШрдЯрддреА рдЬрд╛ рд░рд╣ рд╣реИ ред рдорд╛рдбOрди рдпреБрдЧ рдХ рдорд╛рддрд╛рдп& рднреА рдмреЗ рдЯрдп рдХрд╛ рдЬрди реНрдо рдирд╣ рдВ рджреЗ рд░рд╣ рд╣реИ ред рдкреБJрд╖ рдЬреИрд╕реЗ рдХрдкреЬреЗ рдкрд╣рдирдиреЗ рд▓рдЧреА рд╣реИ ,рдЦрдж реБ рдХреЛ рд▓реЬрдХрд╛ рд╕рдордЭрдиреЗ рдХ рдЧрд▓рддреА рдХрд░ рдм рдЯрдп рдХрд╛ рдмрдз рдХреЛрдЦ рдо& рдХрд░рд╡рд╛ рджреЗ рд░рд╣ рд╣реИ ред рдЬрдмрдХ рдПрдХ рдФрд░рдд рдЪрд╛рд╣реЗ рддреЛ рднреВ реНрд░рдг рд╣Wрдпрд╛ рдирд╣ рдВ рд╣реЛ рд╕рдХрддреАред рдЧрд╛рдВрд╡ рдо& рддреЛ рдЧрднрд╛Oрд╡Fрдерд╛ рдо& рдЕFрдкрддрд╛рд▓ рдЬрд╛рдиреЗ рдХреЛ рдмрдбреА рдмреВрдв рдФрд░рддреЗ рддреЗрд░рд╣ рд╕рд╡рд╛рд▓ рдХрд░ рдбрд╛рд▓рддреА рдереА рддрдм рдЬрд╛рдХрд░ рдмрд╣реБрдп& рдбрдпреЛрдв рд▓рд╛рдВрдШ рдкрд╛рддреА рдереАред рдЖрдЬ рдХрд╛ рдЬрдорд╛рдирд╛ рджреЗ рдЦреЛ рд╕рд╛рд╕& рджi реБ рд╣рди рдХреЗ рдЖрддреЗ рдкреЛрддреЗ рдХрд╛ рдореБрдВрд╣ рджреЗ рдЦ рдХрд░ рдЪрд╛рд░реЛрдзрд╛рдо рдХ рдпрд╛{рд╛ рдкрд░ рдЬрд╛рдиреЗ рдХ рддрдо рдирд╛ рдмрд╛рд░ -рдмрд╛рд░ рдмрд╣реВ рдХреЗ рд╕рд╛рдордиреЗ рд░рдЦрдиреЗ рд▓рдЧрддреА рд╣реИ ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рд╣рд╛рдВ рдФрд░рдд рд╣ рдФрд░рдд рдХ рджGреБ рдорди рд╣реЛ рдЧрдпреА рд╣реИред рддрднреА рддреЛ рдПрдХ рдФрд░рдд рдмрд╛6рд▓рдХрд╛ рднреВ реНрд░рдг рдХ рд╣Wрдпрд╛ рдкреИрд╕реЗ рджреЗ рдХрд░ рдХрд░рд╡рд╛ рд░рд╣ рд╣реИ ред рдХреЗ рдЬ рдо рдХреЛ рдЕрдкрд╢рдХреБрди рдорд╛рди рд░рд╣ рд╣реИ ред рдПрдХ рдорд╛рдВ рдХреЛ рдХреЛрдЦ рдо& рдкрд▓ рд░рд╣ рдмреЗрдЯ рдХрд╛ рдЖрд╡рд╛рдЬ рдХрд╛ рдПрд╣рд╕рд╛рд╕ рдирд╣ рдВ рд╣реЛ рдкрд╛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ 6рд╕рдлO рдмреЗрдЯреЗ рдХреЗ рдореЛрд╣ рдо& рдкрд╛рдЧрд▓рдкрди рдХреЗ рдХрд╛рд░рдгредрдорд╛рдВ рдЗрддрдиреА ,рдирджO рдпреА рд╣реЛ рдЬрд╛рддреА рд╣реИ !рдХ-рдорд╛рдВ рдореБрдЭреЗ рдордд рдорд╛рд░реЛ,рдореБрдЭ рдЗрд╕ рдж,реБ рдирдпрд╛ рдордВ рдЖрдиреЗ рджреЛ рдордВ рдЬреАрдирд╛ рдЪрд╛рд╣рддреА рд╣реВрдВред рдорд╛рдВ рдоS рднреА рддреБ?рд╣рд╛рд░рд╛ рдирд╛рдо рд░реЛрд╢рди рдХJрдВрдЧреА,рддреБ?рд╣рд╛рд░рд╛ рдЖрдВрдЦ рдареЗ рд╣реБрдирд╛ рдмрдиреВрдВрдЧреАред рдХреБрдЫ рдРрд╕рд╛ рд╣ Jрджрди рдХрд░рддрд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ рдХрди реНрдпрд╛|реВрдг рдкрд░ рдЖрдз,реБ рдирдХ рдпреБрдЧ рдХреЗ рдзрдорд╛O рдз рд▓реЛрдЧ рдХ рдпрд╛ рдХреЛ рдЦрдм реВ рд╕реВрд░рдд рдж,реБ рдирдпрд╛ рдо& рдЖрдиреЗ рд╕реЗ рдкрд╣рд▓реЗ рдорд░рд╡рд╛ рджреЗ рддреЗ рд╣реИ рдЬрдмрдХ рдЕFрдкрддрд╛рд▓ рдХреЗ рдмрд╛рд╣рд░ 6рд▓рдЦрд╛ рд╣реЛрддрд╛ рд╣реИ !рдХ рдпрд╣рд╛рдВ рд▓рдВрдЧ рдкрд░ )рдг рдирд╣ рдВ !рдХрдпрд╛ рдЬрд╛рддрд╛ рдкрд░ рдЗрд╕рдХ рдЖреЬ рдо& рдаRрд╣реЗ рдкрд░ рдЦрдЪрд╛рдЦрдЪ рдХ рдпрд╛|реВрдг рдХрд╛рдЯреЗ рдЬрд╛ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ,рддрднреА рддреЛ рдЬрдирд╕рдВwрдпрд╛ рд╕ рддреБрд▓рди рдЧреЬрдмрдбрд╛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ рдХ рдпрд╛рднрдг реВ рдмрдз рдПрдХ рднрдпрд╛рд╡реА рдоY реБ рджрд╛ рд╣реИ рджреЗ рд╢ рдо& рд▓реЬрдХрдпрд╛рдВ рдХ рд╕рдВwрдпрд╛ рддреЗрдЬреА рд╕реЗ рдШрдЯ рд░рд╣ рд╣реИ ред рд╣Wрдпрд╛рд░реЗ рдпреЗ рдирд╣ рдВ рд╕реЛрдЪ рд░рд╣реЗ рд╣реИ !рдХ рд▓реЬрдХрдпрд╛ рдирд╣ рдВ рд╣реЛрдЧреА рддреЛ рд▓реЬрдХреЛ рдХрд╛ %рдпрд╛рд╣ рдХреИрд╕реЗ рд╣реЛрдЧрд╛ред рд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ рднреА
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 112
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान मां-बाप का सहारा बनी है बन रह है और बनेगी।इसांनयत के दGु मन क या को कोख मं मार दे ने वाल हWयार अपनी Jढवाद सोच बदल लड़का-लड़!कय म& भेद मत करो। जरा सोचो तु?हार मां भी तो !कसी क बेट है । दमय ती-बात राखी से शुJ हुई थी कहां ले गये। गुलशन-बेटया वरदान है ,तुम भी मान रह हो। तम ु Wयाग भी कर रह हो। चार दजOन राखी के 6लफाफ पर पता 6लखने म& व0त तो लगेगा। चाय पीते-पीते बात कर मन भी हलका कर ले तो 0या बरु ाई ? दमय ती-ये बात& नये लड़के-लड़!कय के बीच होती तो बदलाव भी आता।हम 0या कर& गे,रह बात अपने बेट -बहुओं क तो हम तो बेट हो या बेटा सवाल नह ं खड़ा करे गे।दोनो को वरदान मानेग&। गल ु शन-बे टय के अिFतWव पर
आध,ु नक यग ु म& भी खतरा है । हम& ग?भीर होना पड़ेगा अपने
आसपास के लोग के बीचइन बात क चचाO करनी होगी। ठRक है म {ी नह ं है बड़े अ=धकार नह ं है तो 0या आसपास के लोग के बीच इस Aवकराल समFया पर चचाO कर जनजागरण तो कर ह सकते है । दमय ती-0य नह ं 6666? गुलशन-कैसे Jढवाद आध,ु नक युग के मां बाप हो गये◌े है । फैशन दे खो तो आदमी शरमा जा जाये। Jढवा दता दे खो तो इंसा,नयत शरमा जाये। आध,ु नक युग म& लड़के-लड़!कयां म& भेदभाव जबक आज लड़!कया चांद पर पहुंच रह है ।द6लत क या मायावती को दे खो दे श का नाम रोशन कर रह है ।दे श को चलाने वाल इं दरा गांधी म हला रह है । !फर भी बूढे समाज मं जा,तवाद लड़क -लड़के म& भेदभाव क द!कयानूसी सोच 0या जवान है ।लड़का-लड़क से बहतर है आ`खर 0यो ये समाज अपनी मान6सकता नह ं बदल रहा है। लड़!कयां क अह6मयत को 0यो नजरअंदाज कर रहा है । अरे हWयार जरा सोचो जो क या बचपन से बुढापे तक दस ू र के 6लये जीती है उसी के अिFतWव पर तलवार उठा रहे हो। लड़!कया धरती पर ईGवर क वरदान उनक महWव को समझो,उ हे भी जीन दो आकाश छूने दो। बेट -बेटा म& भेद कर तुम नरक का भागी बन रह हो। दमय ती-नै,तकता,सlयता,संFकार ये सीख& तो अब सा हWयकार के हFसे क हो गयी हS जैसे प uह अगFत 26 जनवर Fकूल वाल का जGन रह गया है बाक के 6लये छुbट शैर-सपाटे के 6लये।आज का आदमी तो बस पैसे कैसे लूट कर लाये दे खते दे खते करोड़प,त !फर अरबप,त कैसे बने इसी सोच मे जा रहा है ।आन वाल सात पी ढ.य के सुख के 6लये |zटाचार का ,घनौना अपराध तक कर रहा है ।अपनी बेट को अ6भशाप समझ रहा है । कुछ तो ऐसे कसाई मां-बाप जो जब तक लड़के क उ?मीद नह ं बनती बा6लका |ूण वध करवाये जा रहे है ।अमानुष ईGवर का वरदान है ,अ6भशाप समझ कर 0य मुगाO,सूअर,बकरा क या,न म& जाने का राFता बना रहे हो। बे टय क अह6मयत के बारे म& सQचे मन से Aवचार तो करते। लड़के ह लड़!कयां हS।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 113
हमार वंश
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдЧреБрд▓рд╢рди-рдаRрдХ рдХрд╣ рд░рд╣ рд╣реЛредрдмреЗрдЯ рдХреЗ рдкреИрджрд╛ рд╣реЛрдиреЗ рдкрд░ рд▓реЛрдЧреЛ рдХреЛ рдмреЬреЗ рджрдЦ реБ рдХреЗ рд╕рд╛рде рдХрд╣рддреЗ рд╣реБрдП рд╕рди реБ рд╛ рдЬрд╛рддрд╛ рд╣реИ !рдХ рд▓реЬрдХ рдкреИрджрд╛ рд╣реБрдИ рд╣реИ редрд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рдЬ рдо рдкрд░ рддреЛ рдЧрд╛рдВрд╡ рдХ рдХреБрдЫ рдмреЬреА рдмреВрдв рдо рд╣рд▓рд╛рдУрдВ рдиреЗ sрдпрдВрдЧ рдХрд╕рд╛ рдерд╛ !рдХ рджреЗ рдЦреЛ рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓ рдХрд╛ рдкреЛрддреА рдХреЗ рдЬ рдо рдкрд░ рдЗрддрдирд╛ рдЦрд╢ реБ рд╣реЛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ рдкреЛрддрд╛ рдХрд╛ рдореБрдВрд╣ рджреЗ рдЦ 6рд▓рдпрд╛ рд╣реЛрддрд╛ рддреЛ рдЧрд╛рдВрд╡ 6рд╕рд░ рдкрд░ рдЙрдард╛ рд▓реЗрддрд╛редрд╡рд╣ рдмреЗрдЯрд╛ рдкреИрджрд╛ рд╣реЛрдиреЗ рдкрд░ рдмрдзрд╛рдИ рджреЗ рдиреЗ рд╡рд╛рд▓ рдХрд╛ рддрд╛рдВрддрд╛ рд▓рдЧ рдЬрд╛рддрд╛ рд╣реИ рдХреИрд╕реА рджреЛрдЧрд▓ рдорд╛рди6рд╕рдХрддрд╛ рдХреЗ рд▓реЛрдЧ рд╣реЛ рдЧрдпреЗ рд╣реИ редрд▓реЬрдХ рдХреЗ рдЬ рдо рдХреЗ рдмрд╛рдж рд╕реЗ рд╣ рдорд╛рдВ рдмрд╛рдк %рдпрд╛рд╣ рдХрд░ рдЧрдВрдЧрд╛ рдирд╣рд╛рдиреЗ рдХ рдЬреБрдЖреЬ рдордВ рд▓рдЧ рдЬрд╛рддреЗ рд╣реИ рд╡рд╣ рдмреЗрдЯрд╛ рдХреЛ рдкрдврд╛6рд▓рдЦрд╛рдХрд░ рдХрд▓реЗ0рдЯрд░ рдХ6рдоGрдирд░,рдбрд╛0рдЯрд░,рдЗрдВрдЬреА,рдирдпрд░ рдмрдирд╛рдиреЗ рдХреЗ рд╕рдкрдиреЗ рд╕рдЬрд╛рдиреЗ рд▓рдЧрддреЗ рд╣реИ ,рдЗрд╕ рдЦрдЪg рдХ рдд,рдирдХ рднреА !рдл# рдирд╣ рдВ рд╣реЛрддреА рд╣реИ ,рдмреЗ рдЯрдп рдкрд░ рддреЛ рд╣рдЬрд╛рд░реЛ рддрд░рд╣ рдХреЗ E,рддрдм рдз рд▓рдЧрд╛рдпреЗ рдЬрд╛рддреЗ рд╣реИ ред рд▓реЬтЧМреЛ рд╕реЗ рдмрд╛рдд рдХрд░рдирд╛ рдЕрдЧрд░ рд╣рдВ рд╕рдХрд░ рдмрд╛рдд рдХрд░ рд▓ рддреЛ рдЕрдкрд░рд╛рдз рд▓реЬрдХрд╛ рдмрд╛рд░рд╣ рдмрдЬреЗ рд░рд╛рдд рдо& рдирд╢ рдХ рд╣рд╛рд▓рдд рдо& рдЖрдпреЗ рддреЛ рдкрд╛рдЯ┬Ж рдЗрдВ рд╡рд╛рдп рдХрд░рдХреЗ рдЖрдпрд╛ рд╣реИ редрдЕрдорд╛рдирд╖ реБ рдХFрдо рдХреЗ рд▓реЛрдЧ рднрд▓ реВ рдЬрд╛рддреЗ рд╣реИ !рдХ рд┐рдЬрд╕ рд▓реЬрдХ рдХреЗ рдЬ рдо рдкрд░ рдЦрд╢ реБ реА рдирд╣ рдВ рд╣реБрдИ рдЙрд╕реА рд▓реЬрдХ рд╕реЗ рдж,реБ рдирдпрд╛ рдХрд╛ рд╕рдмрд╕реЗ рдмреЬрд╛ рдкd реБ рдп 6рдорд▓рддрд╛ рд╣реИ рдХ рдпрд╛рджрд╛рди рдХрд╛ рдкреБdрдп рдХрдоOредрдмреЗрдЯ рдмрд╛рдк рдХрд╛ рд╕рдмрд╕реЗ рдЕ=рдзрдХ Pрдпрд╛рди рд░рдЦрддреА рд╣реИ редрдШрд░ рдХреЗ рд╣рд░ рд╣рд╛рд▓рд╛рдд рдХреЛ рд╡рд╣ рд╕рдордЭрддреА рд╣реИ ред рдЗрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж рднреА J рдврд╡рд╛рдж рд╕рдорд╛рдЬ рдмреЗрдЯ рдкрд░ Aрд╡Gрд╡рд╛рд╕ рдХрд░рдиреЗ рд╕реЗ рдбрд░рддрд╛ рд╣реИ редрдмреЗрдЯ рджрд╛-рджреЛ рдХреБрд▓ рдХрд╛ рдирд╛рдо рд░реЛрд╢рди рдХрд░рддреА рд╣реИ редрдо рд╣рд▓рд╛рдУрдВ рдХреЛ рд░Fрдо 9рд░рд╡рд╛рдЬрд╛ рд░ ,рддрдп рдХреЗ рдЪрдВрдЧреБрд▓ рдо& рдХрд╕рдХрд░ рд░рдЦрд╛ рдЬрд╛рддрд╛ рд╣реИ ред рдкреБJрд╖ рд╕рдорд╛рдЬ рдЙрдирдХреЗ рд╕рдкрди рдХ рддрд░рдл Pрдпрд╛ рдирд╣ рдВ рдирд╣ рдВ рджреЗ рддрд╛ред рдпрд╣ рднреА рдирд╣ рдВ рд╕реЛрдЪрддрд╛ !рдХ рд╡реЗ рднреА рдорд╛рдирд╡ рд╣реИ ,рд╡реЗ рднреА рдИGрд╡рд░ рдХ рдЕрдВрд╢ рд╣реИ ,рдЙ рд╣реЗ рднреА рд╕рдкрдиреЗ рджреЗ рдЦрдиреЗ рдХрд╛ рдЕ=рдзрдХрд╛рд░ рд╣реИ,рджрдВрдмрдЧ рд╕рдорд╛рдЬ рдЙрдирдХ |рдг рд╣Wрдпрд╛ рдХрд░рд╡рд╛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ, рд╕рдВрдпреЛрд╕ рд╕реЗ рдЬреЛ рдмрдЪ рдЬрд╛ рд░рд╣ рд╣реИ,рдЙ рд╣реЗ реВ рд╢реЛрд╖рдг,рдЕWрдпрд╛рдЪрд╛рд░ рд╡рд╣ рднреА рдЕрдкрди рдХреЗ рд╣рд╛рде 6рдорд▓ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ редрджрдмрдВрдЧ рд╕рдорд╛рдЬ рдХреЗ рдЧреБdрдбреЗ !рдХFрдо рдХреЗ рд▓реЛрдЧ рддреЛ рдХрдИ ,рдирд░рд╛рдкрдж рдХ рдпрд╛рдУрдВ рдХреЛ рдЬреАрддреЗ рдЬреА рдорд╛рд░ рджреЗ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ,рдирд░рдХ рдХрд╛ рдЬреАрд╡рди рджреЗ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ,рдмрд▓рд╛WрдХрд╛рд░ рдЬреИрд╕рд╛ ,рдШрдиреМрдирд╛ рдЕрдкрд░рд╛рдз рдХрд░ред рдХрдм рддрдХ рд▓реЬ!рдХрдпрд╛ рдбрд░-рдбрд░ рдХрд░ рдЬреАрдпреЗрдЧреА, рдХрдм рдмрд░рд╛рдмрд░ рдХрд╛ рд╣рдХ 6рдорд▓реЗрдЧрд╛,рдХрдм рдЦрдж реБ рдХ рдордЬ1 рд╕реЗ рдЬреА рд╕рдХреЗрдЧреА,рдХрдм рддрдХ рдЬрд╛,рддрд╡рд╛рдж рдХ рдЬрд╣рд░ рд╕рдорд╛рдЬ рдо& sрдпрд╛Iрдд рд░рд╣реЗ рдЧрд╛ рдЬреЛ !рдХрд╕реА рдирд╛ !рдХрд╕реА Jрдк рдХ рдпрд╛|реВрдг рд╣Wрдпрд╛ рдо& рднреВ6рдордХрд╛ ,рдирднрд╛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рд╕рд╡рд╛рд▓ рд╣ рд╕рд╡рд╛рд▓ рд╣реИ рдФрд░ рдирд╛ рдЬрд╛рдиреЗ рдпреЗ рд╕рд╡рд╛рд▓ Aрд╡xрд╛рди рдХреЗ рдпреБрдЧ рдо& рддрдерд╛рдХ=рдердд рд╕lрдп рд╕рдорд╛рдЬ рдХреЗ рдЧрд╛рд▓ рдкрд░ рдЪрд╛рдВрдЯреЗ рд░рд╕реАрдж рдХрд░рддреЗ рд░рд╣реЗ рдЧ&ред рджрдордп рддреА-рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рдкрд╛рдкрд╛ рдиреМ рдмрдЬреЗ рдЧрдпреЗ,рдЦрд╛рдирд╛ рдмрдирд╛рдирд╛ рд╣реИ ,рд░рд╛рдЦреА 6рд▓рдлрд╛рдлреЗ рдо& рдбрд╛рд▓ рджрдпреЗ рдкрддрд╛ 6рд▓рдЦ рджрдпреЗ,рдбрд╛рдХ рдЯрдХрдЯ рд▓рдЧрд╛ рджрдпреЗред рдмрд╛рдХ рдмрд╛рддреЗ рдмрд╛рдж рдо& рдХрд░ рд▓реЗрдирд╛ред рдоS рддреЛ рдХрд╣ рдВ рдЬрд╛ рдирд╣ рдВ рд░рд╣ ,рдШрд░ рдордВ рджрд░ рдХ рд╕реЗрд╡рд╛ рдо& рдЬреАрд╡рди рдмрддрд╛рди рд╡рд╛рд▓ рд╣реВрдВредрдЬрд╛рдУ рдкреВрдЬрд╛ Pрдпрд╛рди рдХрд░ рд▓реЛред рдоS рдЦрд╛рдирд╛ рддреЛ рдмрдирд╛ рд▓реВрдВ,рдХреБрдЫ рджреЗ рд░ рдЕрдореАрд░ рдЕ,рдирд▓,рд╕рдореАрд░ рдЦрд╛рдирд╛ рдорд╛рдВрдЧрдиреЗ рд▓рдЧреЗрдЧреЗред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдЕрд░реЗ рд╣рдорд╛рд░ рд╡рд░рджрд╛рди рдХрдм рдЖ рд░рд╣ рд╣реИ редрдЖрдЬ рддреЛ рдореЗрд░ рдмрд╛рдд рдирд╣ рдВ рд╣реБрдИред рджрдордп рддреА-рд░)рд╛рдмрдВрдзрди рдХреЗ рджреЛ рджрди рдкрд╣рд▓реЗред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╕Iрддрд╛рд╣ рднреА рдмрд░рд╕ рдЬреИрд╕рд╛ рд▓рдЧрдиреЗ рд▓рдЧрддрд╛ рд╣реИ ред 7рдм рдЯрдпрд╛ рдЖ рдЬрд╛рддреА рд╣реИ рддреЛ рдШрд░ рдо& рд░реМрдирдХ рдмреЭ рдЬрд╛рддреА рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рдЖрдк рдХ рдордЬ1 рд╕реЗ рдкрдврдиреЗ рдЧрдпреА рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-7рдм рдЯрдпрд╛ рдХ рдЕрдкрдиреА рдордЬ1 рд╣реИ ,рдХрд╛рд╢ 7рдм рдЯрдпрд╛ рд╕рд╛рд░ рдорд┐рдЬOрдпрд╛рдВ рдкреВрд░ рд╣рд╛рдХ рдЬрд╛рддреА рддреЛ рд╣рдо рдЫрд╛рддреА рддрд╛рди рдХрд░ рдЪрд▓рддрд╛ рдЙрди рджрдмрдВрдЧ рдХреЗ рд╕рд╛рдордиреЗ рдЬреЛ рдХрд╣рддреЗ рдереЗ рдмреЗрдЯ рдХреЛ рдЪi реВ рд╣-рдЪреМрдХрд╛, 6рд╕рд▓рд╛рдИ-рдХрдврд╛рдИ рд╕реАрдЦрд╛рдУред рджрдордп рддреА-рдЕрдкрдиреА рд░реЛрд╢рдиреАрджрди реБ рдпрд╛ тЧМреЗ рдХрдирд╡рд╛рд╕ рдкрд░ рд╡рд░рджрд╛рди рдмрдирдХрд░ рдЙрднрд░ рдЖрдкрдХ рдЗQрдЫрд╛ рдкрд░реВ рд╣реЛред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 114
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान गुलशन-तुम खाना बनाओं मS इ तजार कJंगा। दमय ती-!कसका 66666666666 गुलशन-वरदान का66666666666666666666666 तेईस समीर बेटा दे खो आटो खड़ा आया 0या,आटा जैसी आवाज तो आयी है दमय ती बोल ? दे ख रहा हूं म?मी। अभी तो दस बजे है द द }े न 11645 पर आती है । दमय ती-Pयान रखना। समीर-हां मां Pयान है पापा भी दफतर जाने से बोलकर गये है ,अब आप भी बाल रह हS द द टै 0सी से आ जायेगी। =च ता क बात नह ं है ,वैसे भी द द पहल बार तो आ नह ं रह है । दमय ती-हां बेटा मालम ू है । =च ता मां बाप को अपने बQच क नह ं होगी तो !कसको होगी। समीर-भाईय का भी बहन क =च ता है ,भले ह भाई छोटे है ।द द का आना तो हमारे 6लये वरदान सा7बत होने वाला है । दमय ती-कैसे66666666666? समीर-द द र)ाब धन पर आ रह है । मतलब हम& राखी बांधने आ रह है तो खश ु ी तो हम भाईय को अ=धक होगी ना। दमय ती-बेचार को कालेज से कुल पांच क छुटट 6मल है दो दन आना दो दन जाना बस एक दन रह पायेगी। समीर-म?मी द द पढाई करने गयी है काई नौकर तो कर नह ं रह है !क मनचाह छुbट लेकर आयेगी। वैसे नौकर करने वाल क हालत का अंदाजा तो पापा क परे शा,नय को दे खकर हम& तो हो जाता है । दमय ती-तु?हारे पापा के सा◌ा दस ू र मुिGकले है । वे अधOशासक य नौकर म& है । यहां सरकार ,नयम कायदे नह ं चलते हS।पापा क क?पनी म& राई को पवOत बना दया जाता है ,पवOत को र दकर राई बना दया जाता है । अगर पापा के साथ क?पनी म& ईमानदार बरती गयी होती तो तु?हारे पापा बहुत बड़ अ=धकार होते पर साम तवाद sयवFथा ने जीना हराम कर रखा है ।तु◌ु◌ुम भाई-बहन न हे थे ,मS पलंग पर पड़ी हुई मेरे पेट के आपरे शन के समय डा0टर ने अंत[ड.या काट द थी।मS जीचन मौत स संघषO कर रह थी तब पापा के बांस रामEवेश साहब थे। पापा को बहुत परशान करते थे।शाम को छःबजे के बाद दफतर म& जाम टकराय जाते थे तेरे पापा बांस को दाJ परोसने के 6लये नह ं Jक पाते थे दे र रात तक !फर सात बजे दफतर से ,नकलते पाते थे घर आकर खाना बनाते थे।तुम तीनो भाई बहन को `खलाते थे हमारे 6लये `खचड़ी बनाते थे। तुम लोग को और हम& खाना `खलाकर !फर दवाई दे ते थे इसके बाद खद ु खाते थे। इसके बाद बतOन मांजकर !फर साते थे। सुबह सब काम ,नपटाकर साढे नौ बजे दफतर ,नकल जाते थे दस बजे का आ!फस था। एक 6मनट क दे र हो गयी तो ,छड़!कया घुड़!कया सन ु नी पड़ती थी। एक समय तो ऐसा आ गया था !क तेरे पापा इFतीफा पाकेट म& रखकर \यट ू करते थे। तेरे पापा हम लोग के 6लये बहुत दख ु झेले है । तेरे पापा इतने पढे 6लखे होकर भी
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 115
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान वैसे लोग के अधीनFथ काम !कये है जो न तो चार लाइन लख सकते थे और तो और उनके हाथ तक दFतwत करने म& कांपते थे। ऐसे लोग ह तकद र 6लखते है ,ऐसी है सामन ्तवाद क?पनी िजसक सेवा म& तु?हारे पापा क उ?मीद& सुलग गयी।लाख योvयता के बाद भी आंसू पीकर नौकर कर रहे है ।तुम लोग पापा को सहारा दे ने लायक हो जाते तो मS उनक नौकर छुड़वा दे ती। बेचारे ,नरापद अ6भशाAपत हो गये है क?पनी म& । िजतने भी उनके इमी[डयेट बांस रहे है सबने उनक घाव ह दया है -AवषEताप,अवध Eताप,दे व uपाल,राजकुमार,दब ु कEसाद। अब तो त? ु हार पापा क तर0क म& एक नया अंधा मोड़ आ गया है ।कमOशीलता,ईमानदार ,वफादर और योvयता के दGु मन त? ु हारे पापा क सी6आर खराब कर दये है ,इसी आड़ म& तो अब त? ु हारे पापा का Eमोशन नह ं होने दे रहे हS।त? ु हारे पापा के पास जातीय eेzठता होती तो यह आंसू दने वाले अफसर क?पनी के ाdड अ?बेFडर बना दे ते।तरे पापा 9रटायरमेdट तक तो जनरल मैनेजर जJर न जाते पर शै)`णक योvयता के दGु मन तो जातीय अयोvयता के कारण तर0क के सारे राFते ब द कर दये है । नौकर भर चल रह है ,उसका भी भरोसा नह ं है कब ये षणय {कार नौकर खाकर बदनाम कर द& । इन मख ु ौटाधा9रय
का कोई भरोसा नह ं है ।
समीर-म?मी बस करो मुझसे नह ं सुना जा रहा है । पापा का ददO मुझसे नह ं बदाOGत होगा।पापा को नौकर छोड़कर कोई गुमट रख लेनी चा हये थी। इतना ददO तो गुमट चलाने म& नह ं होता। हां पैसा कम 6मलता। आधा पेट खाकर दन काट लेते।इतने म& फोन घनाघना उठा समीर बोला म?मी फोन उठाओ। दमय ती कुछ बोल पाती उससे पहले आवाज आयी रोशनी आ गयी 0या ? समीर-!कसका फोन है । दमय ती-एक साथ दो-दो लोग से कैसे बात कJं। समीर-पापा का है 0या ? दमय ती-हां !फर फोन कान के पास रखकर बोल अभी तक तो नह ं आयी। गुलशन ठRक है पहुंचने वाल होगी। }े न तो लेट थी पर आ गयी है । समीर-म?मी पापा से बोलो कुछ खाने क अQछR चीज लायेगे। दमय ती-सुनो जी समीर बात करना चाहता है कहते हुए समीर को बुलाने लगी। म?मी 0या कर रह हो कहते हुए है dडसट थामते हुए बोला पापा द द क पस द का कुछ ला दे ना। गुलशन-ठRक है पर मुझे दे र हो सकती है । समीर 0यो66666666? गुलशन-समीर म?मी को फोन दो। दमय ती-हां जी बो6लये। गुलशन-दे खो शाम को दे र से आउं गा। दमय ती-0य दे र से। 7ब टया चार मह ने बाद आ रह है आप दे र से आने को कह रहे हो। गल ु शन-रोशनी से बात हो गयी है ,कुछ सामान भी बतायी है लेकर आउं गा। दमय ती-जा कहां रहे है ।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 116
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान गुलशन-स6म,त म& काsयपाठ का कायO#म है ,कAवताये सुनकर आउं गा। दमय ती-रोज तो स6म,त म& कAवतापाठ होता कल चल जाते। गुलशन-मूड खराब है ।बाहर आकर बात कर रहा हूं। दमय ती-0य कुछ हो गया 0या ? गुलशन-इसम& नया 0या है । आज दब ु कEसाद न बदतमीजी कर द है । दमय ती-0य 66666? गल ु शन-हा6शये का आदमी ददO म& पैदा होता है,ददO म& जीता है ,ददO म& मरता है ।यह तो हाल अपनी है ।घर आकर बात करता हूं। दमय ती-दे खो अपनी मयाOदा म& रहना।नौकर क सwत जJरत है वरना ऐसी जगह नौकर 0य करते जहां पढे -6लखे योvय लोगो क साथ अWयाचार होता है ,जा,तभेद के नाम पर दिdडत !कया जात है । गल ु शन-रोशनी के मनपस द का कुछ बना लो। मS रात के 6लये पनीरऔर मशJमलेर आउं गा। दमय ती-ठRक है । समीर-म?मी पापा के साथ कुछ हो गया 0या दफतर म& । दमय ती-रोज तो होता रहता है ।दब ु कEसाद को क ड़े पड़े छोटा जानकर अWयाचार कर रहा है । दक ु Eसाद 0या िजतने भी अफसर आये है सबने 9रसते घाव को गहरा !कया है ।गर ब आदमी दादा परदादा के जमाने
क कुछ खेजी क जमीन होती तो वह खेत म& काम कर पेट परदा
चला लेते। ऐसी नौकर ना करने दे ती पर कर& तो 0या कर& आद6मयत के दGु मन के अWयाचार से छुटकारा पाने का।समीर फोन लगा दे ख द द 0य लेट हो रह है ।पापा तो कह रहे थ गाड़ी आ गयी है । समीर-वरदान आ गयी।सामने आटो म& द द आ रहा है ।प0का आटो म& द द ह है । दमय ती घर म& से जiद जiद बाहर आयी। दमय ती क रफतार को दे खकर समीर बोला म?मी घुटना ठRक हो गया ना। दमय ती-जान संग ददO जायेगा। समीर-शुभ-शुभ बोला घर म& वरदान क रौनक आ रह है ।लो आटो भी Jक गया। समीर दौड़कर रोशनी का कंधे पर उठाकर बोला म?मी द द अपनी ह द द है ना। रोशनी-=चiला-=चiला कर बाल रह थी समीर नीचे उतार दे । मS =गर जाउं गा। समीर बोला मS =गरने दं ग ू ा तब ना।द द दiल से खश ु ी लेकर आयी है । रोशनी-मS कुछ नह ं लायी हूं भइया मुझे उतार द& । समीर रोशनी को कंधे पर से नीचे उतारकर द द का पांव छुआ रोशनी समीर को गले लगाते हुए बोल मेरा छोटका बड़ा हो गया,इतने म& अमीर और अ,नल भी आ गये रोशनी ने सबका गले लगा। रोशनी क आंख के बाढ़ का पानी उमड़ पड़ा।दमय ती रोशनी के आंसूं पोछते हुए बोल बेटा आंस ना बहाओ। तम ु आती हो तो घर म& रौनक आती है । अमीर द द का सामान कमरे म& रख दो।चल ◌ेट चाय पी ले !फर नहा धोकर खाना खा कर आराम कर लो। पापा दे र से आयेगे।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 117
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान रोशनी-पापा से बात हो गयी है । पापा कुछ दख ु ी लग रह थे। दमय ती-दख ु ी 0य लगेगे। थोड़ी दे र पहल तो फोन आया था। खैर छोड़◌ो पापा के दफतर क बात,दफतर है या जमीदार क चौखट।दध ू गरम है काफ बना दे ती हूं। समीर-म?मी थोड़ी हमं◌े◌ं भी नये काफ मग म& । दमय ती-सबके 6लये 0यो नह ं ? अमीर-अरे वाह मजा आ गया। दमय ती-चार कप काफ रखते हुए बोल लो पीओ। रोशनी-म?मी आपका कप। दमय ती-काफ तो पी रह थी जब त? ु हारा आटो खड़ा हुआ है । समीर-द द म?मी काफ पीत-पीते तो दौड़ लगायी थी। दमय ती-बदमाश काफ पीयेगा या बकवास करे गा। समीर-काफ पीउं गा। रोशनी-म?मी के हाथ म& जाद ू है 0या काफ बनी है । समीर-खाना भी म?मी अQछR बनाती है ।काफ पी ल जाआ नहाकर आओ !फर साथ खा खायेगे। रोशनी-अभी तक खाना नह ं खाये हो। समीर-द द के साथ खाना खाने का हमने त ले रखा है । रोशनी- तब तो त िजतनी जiद टूट जाये अQछR बात होगी। अ,नल- हां द द पेट म& चह ूं उपuव मचा रहे है । रोशनी-म?मी खाना ,नकालो म& यो गयी यो नहाकर आयी। भाइयां के चेहरे पर भूख साफ-साफ दखायी पड़ रह है । चौबीस गुलशन आठ बजे आया Fकूटर बाहर खड़ाकर मेरा वरदान !कधर है । पापा क आवाज सुनकर रोशनी दौड़कर और पापा का पांव छूने का लटक पर गुलशन ने छाती से लगाकर उसके 6सर पर हाथ फेरने लगा और उसक आंख मे सावन भाद उमड़ आये।रोशनी बोल पड़ी पापा रो रहे हो। गुलशन आंख मसलते हुए बोला नह ं रे मS 0य रोउ मS तो खश ु हूं म हन बाद अपने वरदान को आंख भर दे खकर।दमय ती बोल पड़ी 0यांजी पूर बात बाहर ह कर लोगो 0या। दवाई को दे र नह ं हो रह है । Fटूल पर दवाई पानी इ तजार कर रहे हS। दवाई पानी तो रोज इ तजार करते हS रोशनी से म हन बाद आयी है । रोशनी चलो पापा पहले दवाई खा लो बा◌ी बात बाद म& कर& गे। वह दमय ती क ओर मुड़ते हुए बोल म?मी पापा बहुत कमजोर हो गये है। ये सब बात& बाद म& करना पहले उ हे दवाई पी लेने दो।मुझे खाना भी तो बनाना है ।वह गुलशन क ओर दे खते हुए बोल 0य जी मशJम और पनीर लाये है या भल ू गये। गल ु शन-और कभी भल ू ा हूं !क आज भल ू गया।रोशनी ! ज म& म& रख द ।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 118
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान रोशनी-म?मी खाने क =च ता ना करो मS बनाउूं गी। गुलशन-बेटा तुम आराम कर लो म?मी बना लेगी। रोशनी-म?मी को आराम क जJरत है ।घुटने म& ददO है । गुलशन-हां बेटा 0या कर& दख ु साथ छोड़ ह नह ं रहा है । रोशनी-भगवान अQछे लोग को तरासते है जैसे FवणOकार सोने को तरासकर अQछे आभूषण बनाता है ।वैसे ह भगवानजी अQछे लोग को तरासकर कालजयी बनाते है । दमय ती-हां भगवान को कुछ अब रहम करना चा हये बहुत दख ु झेल चक ु है त?हार पापा,दवाई पर जीवन चल रहा है ,इसके बाद दफतर का ददO अलग है ।सच तो ये है त? ु हार पापा का दख ु दोगल मान6सकता के अफसर क दे न है । गल ु शन-रहने भी दो। रोशनी [ड0क म& समोसा था लायी क नह ं। रोशनी-आपने बताया नह ं। गल ु शन-अरे जiद लाओ खालो नह ं तो ठdडा हा जायेगा।रोशनी क म?मी कांफ पी ला दो 6सर चकरा रहा है ।ना जाने कब तक साम तवाद मdडी का जीवन ददO बना रहे गा। सोच-सोच कर मन `ख न हा गया है पर कर& तो 0या कर& । रोशनी 0या हुआ पापा ? गुलशन-कुछ नह ं बेटा समोसा खा लो। दमय ती-हां रोशनी,तुम भाई-बहन समोसा खा लो हम तो काफ पीय&गे। समीर-हमारे साथ धोखा। दमय ती-धोखा कैसा समोसा के साथ कांफ पी लेना। समीर-मेर म?मी का कोई जबाव नह ं। रोशनी-लो भाई खा लो कांफ बनने म& दे र है । बन जाऐगी तब ना पीओगे। राशनी के आने से घर म& चहलपहल बढ़ गयी। रोशनी के आने जाने क आवाज गुलशन के कान म& मधरु संगीत क धन ु का एहसास होने लगा। रोशनी मां के साथ खाना बनाने म& लग गयी।फटाफट खाना तैयार हो गया।खाने बनाना शुJ करने के पहले ह रोशनी बोल द थी पापा जiद से मे[डटे शन कर लो जiद से खाना खायेगे। 7ब टया क फरमाईश पर 6सर हलाते हुए वह कमरे का दरवाजा ब द कर मे[डटे शन करने बैठ गया। चाल स 6मनट के बाद बाहर आया। बाहर आते ह रोशनी बोल पापा खाना तैयार है ,आधा घdटा के बाद खायेगे,तब तक आपका समय हो जायेगा। आधा घdटा
के बाद पूरा प9रवार एक साथ खाना खाया।कुछ दे र रोशनी से
बाते करने◌े के बाद गुलशन सोने चला गया।दमय ती बQच के साथ ट वी कायO#म दे खने के बाद सोने गयी।वह भी पलंग पर एक ओर लेट गयी। गुलशन करवटे बदले जा रहा था।बार-बार करवट& बदलते हुए दे खकर वह बोल 0य जी नींद पूर हो गयी। गुलशन-अरे नींद नह ं आ रह है ।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 119
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान दमय ती-0य =च ता कर रहे हो लूट नसीब को नसीब मान लो।तु?हे दं बग eेzठता के अ6भमा,नय न उ न,त नह ं करने दया।भAवzय को दफना दया,सब भूल कर बQच पर Pयान दो। गुलशन-बQचे ह अब अपन सपने है ,उनक उ न,त म& हमार उ न,त है ले!कन रोशनी क मां उसे 9रसते घाव क वजह से परे शान नह ं हूं बात दस ू र है । दमय ती-अब कौन नह ं मुसीबत आ गयी। गल ु शन-बे टयां वरदान है पर कलयग ु ी मां -बाप क ,घनौनी हरकत दे खो एक दन क बQची को िज दा खेत म& गाड़ दये।यह खबर चैन नह ं लेने दे रह है । दमय ती-0या कह रहे हो एसे मां-बाप भी है आज के माडOन यग ु म& । गल ु शन-यह तो रोना है ,आध,ु नक हाने का दम भरते है लोग करतत ू ं जानवर से भी =गर हुई करते हS।यह दोगलापन तो जा,तवाद,J ढवाद,क या|ण ू हWया और अब ता मां-बाप बेट को ज दा गाड़ने लगे है। सरकार बेट बचाओं के नाम पर करोड़◌ो◌ं का खचाO कर रह है ।समाज म& ,घनौना J ढवाद ऐसी गहर पैठ बनाये हुए है !क बे टय को अ6भशाप समझ रहे है मा-बाप।अरे अमानष ु ये नह ं सोचते !क बन बे टय के द,ु नया Aवरान हो जायेगी।धरती बंजर हो जायेगी। आसमान सआग के गोले बरसने लगेगे। बे टयां वरदान है उनके Wयाग को समझो। दमय ती-एक दन क बQची को िज दा गाड़ा गया,यह तो है वा,नयत क हद पार हो गयी। गुलशन-दभ ु ाOvय क बात है दे खो सरकार ने बे टयां को बचाने के 6लये बुधवार से बेट बचाआं आ दालन शुJ !कया है और आ दालन के दस ू रे दन एक दन क एक बेट को िज दा खेत म& गाड़ा गया।संयोगवश बेट क जान बच गयी पास के खेत म& काम कर रहे खेतहर मजदरू ने नवजात के रोने क आवाज सुन और समय रहते उसे बचा 6लये। दमय ती-है वान िज दा एक दन क बQची को गाड़ दया उनका दल त,नक नह ं पसीजा।कैसी मां थी वो नौ माह तक पेट म& रखने के बाद िज दा दफन करवा द । गुलशन-है वान ने आधा जमीन म& गाड़ा था इस6लये रोने क आवाज खेत म& काम कर रहे मजदरू के कान म& पड़ी परू जमीन म& गड़ी होती तो तड़प-तड़प ् कर मर जाती। 6सयार कुWते न च न च कर खा जाते। दमय ती-मां-बाप और बQची के प9रजन तो असुर Eव,ृ त के होगे। गुलशन-यह तो सोच-सोच कर परे शान हूं। दे श म& आज के इस युग म& भी J ढवाद क जड़े इतनी गहर है !क मां बाप अपनी ब टय क हWया करने म& भी नह ं हच!कचा रहे है । दमय ती-मेर भी नींद उड़ गयी। गुलशन-एक अQछR खबर भी है । दमय ती-वो 0या है ? गुलशन-मौत से ,नकल एक दन क बQची वी6आई6पी6हो गयी है ।अभी कुछ दे र पहले क खबर है ।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 120
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान दमय ती-ये तो अQछR खबर है ।बेचार का जीवन संवर जायेगा। मां बाप भले ह हWयारे सा7बत हुए है पर गैर र)क बने है । गुलशन-6श)ा म {ी परव9रश करे गी। 6श)ा म {ी महोदया ने बQची को चांद के च?मच कटोर और कपड़े भी दये है ।6श)ा म {ी महोदया ने बचाने वाले कसान और डा0टर को ईनाम दे ने क घोषणा भी क है ।बQची अFपताल म& भत1 है ,हर दस 6मनट म& जांच क जा रह है ।बQची को दे खने वाल का तांता लगा हुआ है।स?भवतः बQची को श,नवार के दन बेहतर इलाज के 6लये इंदौर भेजा जा सकता है ,ऐसी भी खबर है । दमय ती-चलो अQछR हुआ मौत के मंह ु से बची बेट को 6श)ाम {ी मां का आंचल 6मल गया यह तो और अQछR बात है ।अब तो सो जाओ आधी रात से अ=धक बत चक ु है । गल ु शन-बढ ू J ढवाद मान6सकता के लोग बे टय क अह6मयत को कब समझेगे बे टयां तो वरदान है । है वान लोग अ6भशाप 0य समझ रह यह सवाल बार-बार मन को कचोट रहा है । दमय ती-जा,तवाद के जहर क तरह है बे टय के AवJB सािजश है J ढवाद समाज क तभी तो बे टय का िज दा गाड़ा जा रहा है ।आदमी !कतना चक ु ा है । रोशनी के पापा अब सो जाओ। गुलशन-हमारे साथ !कतनी मुिGकल& आयी पर हमने 7ब टया को वरदान समझा वह 7ब टया द,ु नया के कैनवास सा7बत कर रह है !क वह एक अQछे मां-बाप क लाडल बेट है । दमय ती-काश हर मां-बाप आपके जैसे सोचने लगता तो बे टय का हक 6मल जाता कम से कम समानता के साथ जीने।सो जाओ कल वरदान के कुछ खर दने भी जाना है । गुलशन-0या खर दवा रह हो ? दमय ती-र)ाबंधन के दन खाल हाथ राखी बांधेगी 0या अपनी वरदान6666666? गुलशन-खाल हाथ 0य ।कल दे खना ,अमीर,अ,नल और समर क तैयार । दमय ती-कोई सरEाइज है । गुलशन-हां66666अब सो जाओ। दमय ती-अQछा नींद आ रह है । गुलशन-हां कहकर चYदर तान 6लया। पQचीस शुभ र)ाब धन म?मी कहते हुए रोशनी दमय ती का पांव छूने को लटक पर दमय ती ने गले लगाकर आशीष के भdडार यौछावर करने लगी। मां-बेट क Fनेह वषाO को दे खकर गल ु शन रोशनी के 6सर पर हाथ फेरते हुए बोला तुम मां-बेट दोन को धागे का पAव{ Wयौहार मंगलकार हो। रोशनी पापा का चरण FपशO करने को मुड़ी गुलशन गले लगा 6लया। बस 0या था आशीष क अमत ृ वषाO क बौझार के एहसास से अमीर अ,नल समीर भी आ गये,वे अपने #म से म?मी पापा और Iयार बहना रोशनी के पांव छू कर र)ाब धन क शुभकामनाओं के पुzप भ& ट !कये।समीर सभी को एक ओर करते हुए रोशनी को कंधे पर उठा 6लया रोशनी हाथ-पांव पटकती रह पर वह माना नह ं। वह रोशनी को कंधे पर उठाकर परू े घर क प9र#मा गाकर करने लगा।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 121
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान आज र)ाब धन का Wयौहार हाथ राखी सजी बंधी बहना के हाथ मीठा-मीठा बहना का Iयार सुर)ा क कसम के साथ भाई लोग द& गे उपहार66666666666666666 आज र)ाब धन का Wयौहार। दमय ती-समीर द द को नीचे उतारो,उसक त7बयत ठRक नह ं है । समीर-0या म?मी !कतने मह नां बाद द द 6मल है ◌ा◌ोड़ी मFती कर लेने दो 0या त7बयत ठRक नह ं है । बहाना बनाती रहती हो। दमय ती-तम ु नह ं समझोगे। समीर-0य म& लड़क नह ं हूं इस6लये। रोशनी-भईया अब रहने दे । बहतु मFती हो गयी। समीर-दे खो द द आज पूरा दन खेले,कूदे गी,मFती करे गे,6मठाई खायेगे और `खलायेग&। दमय ती-6मठाई लाना है ,घर म& नह ं बनी है । समीर-0या म?मी 6मठाई भी नह ं बना सकती। अरे ठRक है बना नह ं सकती तो मंगा भी नह ं सती राखी के Wयौहार के दन बQच को परे शान करोगी। दमय ती-अभी तो न हा बQचा बन रहा अब बड़◌ो जैसी बात करने लगा। अमीर-म?मी आज के बQचे कल के बड़े तो अपना समीर बड़ा हो गया। दमय ती-लो तुम लोग दध ू पी लो और नहा-धोकर तैयार हो जाओ। अ,नल-दध ू तो पी लेने दो। गुलशन-तुम दध ू पीकर फूल ला दे ना। अ,नल-ठRक है पापा। समीर-म?मी कुछ कह रह थी 0या ? दमय ती-0या कह रह थी बेटा अब तू ह बता द& । समीर-कुछ 6मठाई जैसी चीज लाने क बात। दमय ती-जा ला दे । समीर-आज मुझे 0य कह रह हो आज तो हम-भाई बहन का Wयौहार है । वैस तो पापा के कान म& कहती थी।पापा से कहा ले कर आये।पापा वैसे भी तु?हारा कहना टालेगे नह ं। भले 6मठाई ना खाये। रोशनी-समीर कैसी बात कर रहा है म?मी से ? समीर-म?मी पापा तो अपने है !कससे कहूंगा। ठRक है म?मी नह ं कह रह है ता मS ह पापा से कह दे ता हूं। पापा गय कहां 66666? गुलशन-समीर 0या कह रहे हो मS अपने कमरे म& हूं। दमय ती- सबेरे सबेरे 6लखने बैठ गये,चाय-पानी तो कर 6लये होते। गल ु शन-6लखना कोई अपराध तो नह ं है ।0या करना है ।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 122
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान दमय ती- Wयौहार है 6मठाई,नमक न लाना है ।आपको ह जाना होगा बQचा पाट जाने को तैयार नह ं है । गुलशन-ठRक है चला जाता हूं। रोशनी-पापा चाय तो पी लो बाद म& चले जाना,अभी तो बहुत टाइम है । गुलशन-बेटा दर हो गयी तो 6मठाई भी नह ं 6मल पायेगी।इतनी महं गाई है इसके बाद भी दक ु ान म& मेला लगा रहता है । दमय ती-चाय पीकर चले जाना रोशनी ठRक कह रह है। अ,नल देखो अखबार आ गया 0या कुछ गरने क आवाज तो आयी है । अ,नल-म?मी पेपर आ गया। लो दे ख लो। दमय ती-मS 0या दे खू चi ू हा चौका कान दे खेगा।दे खो मह ु ु तO कब से है । अमीर-मह ु ु तO क बात मत करो,ढकोसलाबाजी से बाहर ,नकलो,एक तरफ तो भेदभाव अQछा नह ं क ◌ात करती हो दस ू र तरफ मह ु ु तO ठRक नह ं है ,ये सब अंधवGवास बढ़ाते है !कसी ना !कसी Jप म& J ढ.वाद को ढावा भी दे ते हS। आजकल चैनल पर बाबाओं क धम ू मची हुई,जाद-ू टोना का Eचार Eसार हो रहा है । म?मी सभी दन भगवान के दन है ,भगवान पर AवGवास करो,सब समय ब ढया है ।भाई-बहन के Wयौहार को मुहुतO से दरू रखो। दमय ती-ठRक है तुम लोग को जैसा अQछा लगे करो,हम तो पुराने wयाल के हो गये है । गुलशन-मS 6मठाई लेकर आता हूं। दमय ती-जiद आना कह ं कAवतापाठ म& नह ं
बैठ जाना।
गुलशन-सा हWय समाज का दपOण है ,सा हWय ह तो है जो सYAवचार ,संFकृ,तय ,सYपर?पराओं का हFता त9रत करता है,सा हWय के 7बना समाज क कiपना भी नह ं क जा सकती। दमय ती-)मा कर& eीमान ् 6मठाई लेकर आये,हम आपके इ तजार म& पलके 7बछाये रह& गे। गुलशन-अवGय दे वी अब हम EFथान करते है ,आप इंतजार कर& । दमय ती-रोशनी पापा 6मठाई लेने गये ,अ,नल फूल लेकर आता ह होगा। तुम लोग नहाना धोना शुJ कर ।पापा के आते ह राखी बांधने का शुभ कायO शुJ कर दे ना। रोशनी-म?मी खाने का इंतजाम पहले कर लेते है , राखी बांध कर भाईयो का अपने हाथ स खाना `खला दं ग ू ी। दमय ती-भाई लोग से म यू [डसाइड कर 6लया 0या ? रोशनी- म?मी वो तो रात म& [डसाइड हो गया था-खीर पूड़ी,कYद ू क स%जी,रस मलाई तो पापा शाम को ले आये थे। 6मठाई आ रह है । म?मी आप नहाकर पूजा पाठ कर लो,भगवान को राखी बांध दो इसके बाद मS अपने भाईयो को राखी बांधूंगी। दमय ती-मS नहाकर आती हूं तब तक तरे पापा भी आ जायेगे। रोशनी-पापा आ भी गये। दमय ती-बड़े जiद आ गये। रोशनी-पापा के गये घdटा भर हो गया।म?मी जiद नहाओ।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 123
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान घdटे भर म& पूरा प9रवार नहा धोकर तैयार हो गया।दमय ती घर के दे वी-दे वताओं क पूजा आरती कर भगवान को आरती बांध ल ।पूजा क थाल हाथ म& 6लये ह ◌ीवह बोल बेटा रोशनी हाल म& चटाई 7बछा लो राखा बांधना शुJ कर दो। मS खाना बनाना शुJ करती हूं। रोशनी-नह ं म?मी आओ बैठा राखी बांधकर 6मलकर खाना बना लेग&। आप स%जी बघार लना मS आटा गूथ लूंगी। इसके बाद पूड़ी हम भाईबहन मलकर बना लेगे बस आप आराम करना। खाने क च ता ना करो पापा नाGता भी लाये है ,वह भी साउथ इिdडयन। दमय ती-0या,मझ ु े खबर ह नह ं। रोशनी-पापा आपक पस द का नाGता लाये है । खैर छोड़◌ो आप तो सोफ पर बैठो।चलो अमीर अ,नल और समीर अपने #म से बैठ जाओ। दमय ती-पापा को भी बांधना है ना। रोशनी-आप दोन सोफे पर बैठ पापा को बांधकर आपको भी बांध दं ग ू ी। तीन फूआ क रा`खयां आया है आप दोन के 6लये। चलो पहले पापा को बांध दे ती हूं। अमीर भाई फोटो अQछR खींचना फेसबक ु पर डालने लायक। अमीर-द द अपने घर के लोग क फेस बेहतर न है,फोटो क =च ता ना करो म?मी वो 0या कहते है ,काहे का लडडू टे ढो भला। गुलशन-घी का लडडू। रोशनी-पापा को राखी बांधी आरती क 6मठाई टुकड़ा `खलाकर पांव छुई, गुलशन ने रोशनी को ढे र सार आशीष& दे ने लगा,इतने म& दमय ती बोल रोशनी के हाथ पर तो कुछ रखो। दमय ती-0य परे शान हो रह हो आश1वाद तो दे ने दो कहते हुए हजार Jपये का नोट आतर क थाल म& रख कर बोला रोशनी क मां अब तो हाथ खाल नह ं है ना। थोड़ा स रखा करो मेर 7ब टया मेरा जीवन है मेरा वरदान है ।जानती हूं।रोशनी अमीर अ,नल समीर को राखी बांध दो बहुत दे र हा गयी एक बज गयी। रोशनी- अमीर अ,नल और समीर को #मवार राखी बांधने लगी,पहले अमीर को राखी बांधकर आरती क इसके बाद आती क थाल एक तरफ रखकर अ,नल से बोल भाई हाथ तो आगे कर ,इसी बीच दमय ती !फर बोल अमीर तुम द द को कुछ नह ं दये। समीर-म?मी आप दे खते जाओ बोलो मत।द द आपके 6लये वरदान है ।हमारे 6लये Fवा6भमान है ,भगवान है ।हमे जो दे ना है हम दे गे,हमने स इ तजाम कर 6लया है । दमय ती-वाहे रे बहन के भाईय ।चलो दे खती हूं। रोशनी पापा स हत तीनां भाईय को राखी बांध ल ,इसके बाद समीर अमीर से बोला भईया अब तो =गफट दे दे ,म?मी का ट& शन बढ़ रहा है । अमीर-भईया तू ला दे , म?मी के कमरे म& आलमार म& रखा है । समीर-बड़े भईया का फजO ,नभाना चा हये सब काम छोटे भाई से करवाओ कहते हुए उठा बड़ा सा [ड%बा लेकर आया। [ड%बा दे खकर दमय ती बोल इतना बड़ा [ड%बा। दे खो म?मी का ट& शन
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 124
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдФрд░ рдмреЭ рдЧрдпрд╛ рдкрд░ рдЕрднреА рдЦрд▓ реБ реЗрдЧрд╛ рдирд╣ рдВредрдЪрд▓реЛ рднрд╛рдИрдп рддреАрди рд╣рд╛рде рд▓рдЧрд╛рдУ рдж рдж рдХреЛ =рдЧрдлреН рдЯ рджреЗ рджреЗ рддрд╛ рд╣реВрдВ рдкрд╛рдкрд╛ рдлреЛрдЯреЛ рддреЛ рдЦреАрдВрдЪ ред рджрдордп рддреА-рдЕрдм рддреЛ рдлреЛрдЯреЛ `рдЦрдВрдЪрд╡рд╛ 6рд▓рдпреЗ рджрдЦрд╛ рджреЛ рд╣реИ 0рдпрд╛ ? рд╕рдореАрд░-рджреЗ рдЦ рд▓рд╛ рдо?рдореА рдпреВрд╕рд░ 6рдо0рд╕рд░ рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рдЧрд╣ реГ FрддреА рдХрд╛ рд╕рд╛рдорд╛рди рджреЗ рд░рд╣реЗ рд╣реЛред рдЕрдореАрд░-рдо?рдореА рд╣рдо& рдж рдж рдХ рдЬJрд░рдд рдХрд╛ рдкрддрд╛ рд╣реИ ред рдж рдж рджiрд▓ рдо& рдЕрдХреЗрд▓реЗ рд░рд╣рддреА рд╣реИ ,рдЦрд╛рдирд╛ рдирд╣ рдВ рдмрдирд╛ рдкрд╛рдпреА рддреЛ рдпрд╕ реВ рдкреА рд▓реЗрдЧреАред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рд░реЛрд╢рдиреА рдХ рдорд╛рдВ рд╣рдорд╛рд░реЗ рдмQрдЪреЗ рд╣рдорд╕реЗ рдпрд╛рджрд╛ рд╕рдордЭрджрд╛рд░ рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рджреЗ рдЦ рд░рд╣ рд╣реВрдВред рдореЗрд░реЗ рдмреЗрдЯреЗ рдж рдж рдХреЛ рд╕рд░рдЖрдВрдЦ рдкрд░ 7рдмрдард╛рдХрд░ рд░рдЦ&рдЧреЗредрдЗрддрдирд╛ рд╕рди реБ рддреЗ рд╣ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХ рдЖрдВрдЦреЗ рдЫрд▓рдЫрд▓рд╛ рдЧрдпреАред рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХ рдЖрдВрдЦ рдо& рдЖрдВрд╕реВ рджреЗ рдЦрдХрд░ рджрдордп рддреА рдЖрдВрдЦ рд╕реЗ рдЧрдВрдЧрд╛рдЬрд▓ рдХ рдзрд╛рд░ рдлреВрдЯ рдкреЬреАредрд╡рд╣ рдмреЛрд▓ рд░реЛрд╢рдиреА рд╣рдорд╛рд░реЗ 6рд▓рдпреЗ рддреЛ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ ,рднрд╛рдИ рднреА рд╡рд░рджрд╛рди рд╕рдордЭрддреЗ рд╣реИ редрдЦрд╢ реБ реА рдХ рдмрд╛рдд рд╣реИ ред рд░реЛрд╢рдиреА-рдо?рдореА рдоS рдирд╣ рдВ,рдореЗрд░реЗ 6рд▓рдпреЗ рддреЛ рдореЗрд░реЗ рдо?рдореА рдкрд╛рдкрд╛ рднрдЧрд╡рд╛рди рдФрд░ рднрд╛рдИ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рддрдо реБ рдмреЗрдЯ -рдмреЗрдЯрд╛ рд╕рднреА рдореЗрд░реЗ 6рд▓рдпреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реЛ,рднрдЧрд╡рд╛рди рддрдо реБ рд▓реЛрдЧ рдХреЛ рд╕рджрд╛ рдЦрд╢ реБ рд░рдЦреЗред рддрдо реБ рд▓реЛрдЧ рдХреЗ рд╣реБрдирд░ рдХреЗ рдЯрд╛рдВрдХреЗ рдж,реБ рдирдпрд╛ рдХреЗ рдХреИрдирд╡рд╛рд╕ рдкрд░ рдХрд╛рд▓рдЬрдпреА рд░рд╣реЗ рдореЗрд░ wрд╡рд╛ рд╣рд╢ рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рдЖрдкрдХ wрд╡рд╛ рд╣рд╢ рднрдЧрд╡рд╛рди рдЬJрд░ рдкреВрд░рд╛ рдХрд░& рдЧреЗред рдмQрдЪ рдПрдХрд▓sрдп рдХ рддрд░рд╣ рд▓jрдп ,рдирдзрд╛O9рд░рдд рдХрд░рдирд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ рдкрд░ рддреБ рдПрдХ рдмрд╛рдд рдХрд╛ Pрдпрд╛рди рд░рдЦрдирд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ред рд░реЛрд╢рдиреА-рд╡рд╣ 0рдпрд╛ рдо?рдореА ? рдЧреБрд▓рд╢рди-uреЛрдгрд╛рдЪрд╛рдпO рдХ рджрдЧрд╛ рд╕реЗред рд╕рдореАрд░-рдкрд╛рдкрд╛ =рдЪ рддрд╛ рдирд╛ рдХрд░& ,рд╕рдм рдЬрд╛рди рдЧрдпреЗ рд╣реИ Aрд╡рдХрд╛рд╕ рдХреИрд╕реЗ рд╣реЛрддрд╛ рд╣реИ,рджреЗ рд╢ рдФрд░ рдорд╛рдирд╡ рд╕рдорд╛рдЬ рдХрд╛ рд╣рдд рдХреИрд╕рд╛ рд╕рдзреЗрдЧрд╛ ? рджрдордп рддреА-рдЖрдЬ рдХ рдкреАреЭ рдХрд╛рдл рд╕рдордЭрджрд╛рд░ рд╣реИ ред рдЙрдирд╕реЗ рдпрд╣ рдЙ?рдореАрдж рд╣реИ !рдХ рд╡реЗ рдорд╛рдВ-рдмрд╛рдк,рдШрд░-рдордВ рджрд░,рджреЗ рд╢ рдФрд░ рдорд╛рдирд╡ рд╕рдорд╛рдЬ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рд╕рд╛7рдмрдд рд╣реЛред рдЕрдореАрд░-рд░)рд╛рдмрдВрдзрди рдХ рдЦрд╢ реБ реА рджреЛрдЧреБрдиреА рдХрд░рдиреЗ рдХреЗ рдмрд╛рд░реЗ рдо& рдХреЛрдИ Aрд╡рдЪрд╛рд░ рдирд╣ рдВ рдХрд░ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рд╕рдореАрд░-рднрдИрдпрд╛ рдХреЗ рдкреЗрдЯ рдо& рдЪрд╣ реВ реЗ рдХреВрджрдиреЗ рд▓рдЧреЗредрдж рдж рдЕрдм рджреЛ рдЦрд╛рдирд╛ рджреЗ рджреЛред рд░реЛрд╢рдиреА-рдЦрд╛рдирд╛ рддреЛ рд╣рдорд╛рд░реЗ рд╡рд░рджрд╛рди рдХреЛ рдкреЗрдЯ рднрд░рдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдмрдирд╛ рд╣реИ ,рдЪрд▓реЛ рдЕрдкрдиреА-рдЕрдкрдиреА рдЬрдЧрд╣ рдкрд░ рдмреИрда рдЬрд╛рдУред рдХреБрдЫ рд╣ рджреЗ рд░ рдо& рдЦрд╛рдирд╛ рдбрд╛рдЗ,рдирдВрдЧ рдЯреЗ рдмрд▓ рдкрд░ рд▓рдЧ рдЧрдпрд╛ред рдЕ,рдирд▓ рдкрд╣рд▓рд╛ Zрд╛рд╕ рдореБрдВрд╣ рдо& рдбрд╛рд▓рддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓рд╛ рд╡рд╣ 0рдпрд╛ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ ред рд░реЛрд╢рдиреА-0рдпрд╛ рд╣реБрдЖ рдЕQрдЫрд╛ рдирд╣ рдВ рд▓рдЧрд╛ред рдЕ,рдирд▓-рдХQрдЪреЗ рдзрд╛рдЧреЗ рдХрд╛ FрдиреЗрд╣ рдмрд░рд╕ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╣рдорд╛рд░реЗ рд╡рд░рджрд╛рдиреЛ рдХреЗ рд╣рд╛рде рдЬреЛ рд▓рдЧреЗрдЧреЗред рд╕рдореАрд░-0рдпрд╛6666666666666666666666? рдЕрдореАрд░-рдЙiрд▓реВ рдкрд╛рдкрд╛ рдХрд╛ рдЗрд╢рд╛рд░рд╛ рдж рдж рдФрд░ рдо?рдореА рдХ рддрд░рдл рд╣реИ ред рд╕рдореАрд░-рд╡реЛ рдХреИрд╕реЗ 6666? рдЕ,рдирд▓-рдж рдж рд╣рдорд╛рд░реЗ 6рд▓рдпреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ рдо?рдореА рдЕрдкрдиреЗ рдо?рдореА рдкрд╛рдкрд╛ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдереА рдФрд░ рд╣рдорд╛рд░реЗ 6рд▓рдпреЗред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 125
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान अमीर-0या द द हमारे 6लये सदा वरदान नह ं रहे गी। समीर-रहे गी पर द द क भी तो अपनी खद ु क द,ु नया होगी म?मी क तरह। रोशनी-अलग करने का Aवचार करने लगे तुम लोग। अ,नल-वो तो होना ह है पर हम भाई-बहन के Fनेह का धागा अमर रहे गा। गुलशन-भगवान हमारे वरदान क र)ा करना। रोशनी-आप मां-बाप भगवान का हाथ हमारे 6सर पर है उपर से भाईय का Fनेह तो भगवान को र)ा करनी ह पड़ेगी। समीर-वाह रे वरदान। दमय ती-र)ाब धन पर वरदान के हाथ का बना खाना खालो। समीर-द द तो वरदान थी है और सदा रहे गी। अमीर-जय,जय,जय हो वरदान क जय हो66666666666 छ%बीस अरे समीर दे खो मेरा मोबाईल बज रहा है 0या 66666? हां पापा आपके वरदान का फोन है । बात करो गुलशन समीर से बोला। समीर-पापा फोन तो आपके 6लये है । गुलशन-काल अटै dड !कये नह ं भAवzयवाणी करने लगे। समीर -लो पापा बात करो। लाओ इधर मोबाईल दो गुलशन समीर से फोन लेकर बटन आन कर कान पर लगाया उधर सक आवाज आयी पापा बधाई हो। सदा खश ु रह बेटा म?मी कहां है ? पज ू ा क तैयार म& लगी हS।इतने म& दमय ती आ गयी और बोल !कसका फोन है।रोशनी है 0या ? गुलशन-हां लो बात कर लो। दमय ती-बेटा इतनी सुबह फोन 6666666 रोशनी-म?मी बधाई हो। दमय ती-खश ु रह बेट । करवाचौथ क बधाई के 6लये इतनी सुबह फोन। रोशनी-बहुत-बहुत बधाई। शाम को बात करती हूं। अब कालेज जा रह हूं। दiल म& भीड़ रहती है । मे}ो म& चढने के 6लये लाइन लगानी पड़ती है । बीस 6मनट म& Fटे शन पहुंचन म& लग जाता है ।बांय म?मी666 दमय ती-दे खो रोशनी को करवाचौथ क महात ्मय मालूम हो गया है। 7ब टया दiल से बधाई दे रह है । एक आप हो !क आपको याद भी नह ं था !क आज करवाचौथ का त है । गल ु शन-7ब टया !कसक है ।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 126
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान रोशनी-हमार । गुलशन-संFकार और गुण भी तो हमारे जैसे ह होगे ना। दे वीजी इiजाम ना लगाओं मुझे भी मालूम है हमारा और आपका साथ आज का नह ं है पQचीस साल से अ=धक हो गया है ।मुझे यह भी मालूम है हमारो पौरा`णक सा हWय के आदशO और सबसे युगल 6शव-पावOती है । दे वीजी आपको मालूम भी होगा !क अपने दे श म& प,त-पWनी के बीच के सारे पवO 6शव-पावOती से जुड़े हुए है । दमय ती-कौन-कौन से पवO है वह भी तो बता दो ब तो जानंू क आपको जानकार है । गल ु शन-0य सबेरे-सबेरे मजाक बना रह हो। मालम ू है । दमय ती-बताओ तो सह । गल ु शन-हरता6लका तीज,मंगलगौर और करवाचौथ और भी हो सकते है ।ये महज एक Wयौहार नह ं है ,बिiक एक सू{ है जो दा?पWय जीवन को मजबत ू ी दे ते है ।मानता हूं आध,ु नकता के इस दौर म& नै,तक मi ू य =गरावट तो आयी है पर तु 9रGत के मायने नह ं बदले हS। माडOन नवAववा हताये जो जी स पैdट,%वायकट बाल रख रह है 7बना अिFतन के टाप पहन रह है वे भी करवाचौथ का त करती है । ऐसा 0य हो रहा है 0य !क हमारे संFकार इतने मजबूत है !क आज के इस आध,ु नक युग म& चटटान क तरह तटFथ है ।आज महगाई इतनी बढ़ गयी है !क म हलाय& भी पुJष क तरह रोजी-रोट के 6लये जी-जान से जुट हुई है ।ऐसी sयFथता के बावजूद भी अपने प9रवार क सुख-समुAB और प,त क द घायO के 6लये करवाचौथ का त कर रह है । दमय ती-अQछR जानकार है आपको करवाचौथ क । गुलशन-और भी जानकार है । दमय ती-चलो आज प,तपरमेGवर के मुंह से करवाचौथ क जानकार के Jप ् उपदे श सुन लेती हूं। सुनाइये। गुलशन-पWनी दनभर ,नजOला रहकर प,त के सुखी जीवन क कामना करती है।करवाचौथ AवGवास क डोर है,िजससे प,त-पWनी बंधे रहते है ,एक दस ू रे का साथ ,नभाने का वचन ढE,तx होता है ।सह मायने म& यह इस पवO क आWमा है । दमय ती-इस मंगल कामना क वजह से तो आज क नार,यां अधा◌ु,नकात क अंधी दौड़ म& शा6मल होते हुए भी परम ्परा का ,नवOहन कर रह है । भले ह उनके माथे पर साड़ी का पiलू नह ं हो पर 6सर पर नैपक न रख कर eBा के साथ पूजा कर रह है ।इससे संवेदनशीलता,समपOण और Eेम का भाव तो Eद6शOत ह होता है । गुलशन-ठRक कह रह हो प,त-पWनी के बीच समझ बढ़ती है और 9रGता सुरm)त भी होता है । यह वजह है !क हमारे दे श म& तलाक बहुत कम होते है । Aवदे श म& तो शाम को शाद सुबह तलाक तक हो जाते है,बQच को अपने बाप तक के बारे म& जानकार नह ं होती है । करवाचौथ,हरता6लका,मंगलगौर एव अ य पवO हमारे 9रGत क मजबूती के 6लये सेतु का काम करते है । करवाचौथ के पीछे सह मायने म& खश ु हालदा?पWय क भावना है । खैर करवाचौथ म& आध,ु नकता का Eवेश तो हो चक ु ा है इसके बाद भी करवाचौथ के महाWमय म& कमी नह ं आयी है
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 127
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान 0य !क यह पवO भावनाओं पर केि uत है । तीज-Wयौहार म& समाज,प9रवार और प,त-प ्Wनी के दा,यWव ,नवOहन क उजाO भी समा हत है । दमय ती-अपने प,त के अQछे FवाFfय,तन-धन-बल-xानबल म& अ6भवAृ B और द घाOयु के 6लये !कये जाने वाला करवा चौथ का त Aववा हत F{ी के जीवन म& नया उWसाह,उमंग जोश और दा?पWयजीवन को बस त क खश ु बू Eदान करता है ।इसी कामना के साथ िF{यां करवा चौथ का त कर रह है आज के इस आध,ु नक युग म& भी जब!क माडOन िF{य के तन से वF{ दन पर दन कम होता जा रहा है ।फूहड़ता और अGल लता बढ़ती जा रह है ऐसे समय म& त के महWव का समझा जा रहा है । यक न है !क ये म हलाय& जो अपने अिFतWव को न0कार कर फूहड़ और अGल ल नकाब धर रह है एक दन पछतायेगी और भारतीय संFकृ,त और सYपर?परा क अनग ु ामी बनेगी।दा?पWय जीवन तो भगवान का वरदान है इस वरदान को और मजबत ू बनाता है करवाचौथ पर तु हम& इतना ,निGचन ्त भी नह ं हो जाना चा हये के अपना कतOsय भल ू जाये। हमारे नेक कमO से ह यह वरदान कुस6ु मत रह सकता है । गल ु शन-ठRक कह रह हा करवा चौथ का त प9रवार को महWव देता है।पWनी प,त के अQछे FवाFfय,पौJष,तन-धन-बल-xान बल और द घाOयु के 6लये यह त करती है ।यक न के साथ कहा जा सकता है !क यह त Aववा हत जीवन के 6लये उजाO ोत है ,नई उमंग,नया जोश और हौशला म& अ6भवAृ B का कारक है । यह कारण है !क आज भी करवाचौथ का त पूरे उWसाह के साथ िF{या कर रह है ।करवाचौथ का त दा?पWय जीवन के दा,यWव संबल Eदान करता है पर तु दा?पWय जीवन क अह6मयत 6सफO इतनी भर नह ं है !क खद ु के 6लये जीये बिiक मयाOदा म& रहते हुए अपने घर मं दर,मानवतावाद समाज और राz} हत के 6लये नेक काम कर& । करवाचौथ के त के साथ प,त-पWनी दोन को यह E,तxा भी लेना चा हये। दमय ती-चलो हम त तोड़ते समय यह भी E,तxा ले लेग&। बस क और कुछ बाक है ,आपको दफतर भी जाना है याद है ना वरना हम& दोषी ठहराओगे। वैसे ह आजकल आपके दन अQछे नह ं चल रहे है । गुलशन-हम साथ है तो 0या गम है ।सजने संवरने पर तो बात ह नह ं हुई यह भी तो इस त का अहम ् हFसा है । दमय ती-मS 0या आपह कुछ बता दे तो मS ध य हो जाउं गी। गुलशन-अब मजाक के मूड़ म& आ रह हो 0या ?खैर छोड़◌ो भी अQछा ये बताओ करवा चौथ के दन म हलाये दनभर उपवास के बाद शाम को नई दi ु हन क तरह 0य संजती संवरती हS। दमयन ्ती-0य !क करवाचौथ क w◌ूबसूरती सालोसाल बनी रहे और प,त-पWनी एक दस ू रे को खब ू Iयार कर& िजससे यह 9रGता कालजयी बना रहे । गुलशन-अQछा 66666666666666सुना है कंु वार लड़!कयां भी यह त करती है । दमय ती-6शव क तरह के प,त क चाह म& और Aववा हत िF{या प,त क द घायुO और अखdड सौभाvय पाने के 6लये इस दन भगवान 6श,पावOती,गणेशजी,का,तOकेय भगवान और चांद क पज ू ा
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 128
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान करती है । Aववा हत िF{या चांद दे खकर प,त के हाथ जल पीकर त समाIत करती है ।प,त ब ढयां सा उपहार भी दे ते हS। गुलशन-दे वीजी आप चांद ,नकलने का इंतजार करो मS दफतर जाता हूं।अंधेरा होते-होते गुलशन दफतर से घर पहुंचा पर दमय ती क मनपस द रसमलाई लेना ना भूला।दमय ती आसपास क कुछ सुहा=गन के साथ छत पर पूजापाठ कर रह थी।इसी बीज चांद उगता हुआ दखाया पड़ गया समीर नीचे से =चiलाने लगा म?मी चांद ,नकल गया। अ,नल-चप ु रहो म?मी भी दे ख रह हS। समीर-बार-बार 0य चप ु करवाते हो। अमीर-छोटे नाराज न हो म?मी को पज ू ा कर लेने दो◌े तभी 6मठाई 6मलेगी। सभी सह ु ा=गन& आरती के 6लये खड़ी हो गयी। कुछ 6मनट म& आरती आर?भ हो गयी। आरW◌ी के बाद सभी सह ु ा=गने अपने -अपने घर को EFथान कर गयी।दमय ती भी छत से नीचे आयी। गल ु शन अपने
हाथ से दमय ती को पानी पी ला रहा था इतने म& मोबाईल घनघना
उठा।गल ु शन बोला समीर दे खो !कसका फोन है ।समीर फोन थमाते हुए बोला आप दे खो। गुलशन-बता तो सह !कसका है । समीर-आपके 6लये है दiल से। गुलशन-अQछा 7ब टया वरदान666666666666 रोशनी-हां पापा म?मी को =गफट पस द आयी। गुलशन-अभी दे ना बाक है ।वैसे तु?हार म?मी को हमारा लाया कुछ पस द आया है 0या ? रोशनी-आज पस द आयेगा। गुलशन-ठRक है कहते हुए कुतg क जेब से [ड%बा ,नकालकर दमय ती के हाथ पर रखते हुए बोला खोलकर दे खो पस द है । दमय ती-इतना महं गा =गफट666666666 गुलशन-लो रोशनी से बात करो। दमय ती-हां बेटा कैसे हो ? रोशनी-ठRक हूं। पहले बताओं =गफ् ट म& पापा 0या लाये है और पस द है ना ? दमय ती-मांग ट का666666666666666और बहुत पस द है । रोशनी-मुबारक हो म?मी पापा को फोन द िजये। गुलशन-बोलो बेटा 666666 रोशनी-6शकायत दरू हो गयी ना ? गुलशन-तुम जैसे वरदान के रहते कैसी 6शकायत ?सदा खश ु रहो। रोशनी-करवाचौथ मुबारक हो म?मी-पापा और मोबाईल का टे टुआ ब द हो गया।इतने म& अमीर,अ,नल और समीर एक Fवर म& बोल उठे है पी करवाचौथ म?मी-पापा। सWताईस
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 129
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдХрд░рд╡рд╛рдЪреМрде рдХрд╛ ┬Мрдд рд╣рдВ рд╕реА-рдЦрд╢ реБ реА рдкреВрд░рд╛ рд╣реБрдЖ рд╡рд░рджрд╛рди рдпрд╛,рди рд░реЛрд╢рдиреА рдиреЗ рдЧреБрд▓рд╢рди рдФрд░ рджрдордп рддреА рдХреЗ рдЬреАрд╡рди рдХреЛ рдХреБрд╕реБ6рдордд рдХрд░ рд░рд╣ рдереА рдЕрдореАрд░ рдФрд░ рд╕рдореАрд░ рднреА рдХрдо рдирд╛ рдереЗред рджрди рд╣рдВ рд╕реА рдЦрд╢ реБ реА рдо& 7рдмрдд рд░рд╣рд╛ рдерд╛ред рдПрдХ рджрди рд╕реБрдмрд╣ рдЕрдЦрдмрд╛рд░ рдо& рдЫрдкреА рдЦрдмрд░ рджреЗ рдЦрдХрд░ рд▓рдЧрднрдЧ рдЪреАрдЦрддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓рд╛ рджреЗ рдЦ рд▓реЛ рд╡рд░рджрд╛рди рдХ рдо?рдореА рд╣рдорд╛рд░реЗ рд╕рдорд╛рдЬ рдХрд╛ рдПрдХ рдФрд░ рдЪреЗрд╣рд░рд╛ред рджрдордп рддреА-0рдпрд╛ рдХрд╣ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╣рдорд╛рд░реЗ рджреЗ рд╢ рдо& рдо рд╣рд▓рд╛рдУ рдХреЛ рд╡рд░рджрд╛рди рд╕рд╛7рдмрдд рдХрд░рдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдЖрд░)рдг рджрдпрд╛ рдЬрд╛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ,рджрд╕ реВ рд░ рдУрд░ рдорд╛рди6рд╕рдХ |zрдЯ рд▓реЛрдЧ Aрд╡рд░реЛрдз рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реИ редрдкрдВрдЪрд╛рдпрдд рд░рд╛рдЬ рдХреЗ рддрд╣рдд реН рдо рд╣рд▓рд╛рдУрдВ рдХреЛ рджрд╛,рдпWрд╡ рддреЛ 6рдорд▓ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ рдкрд░ рд╕рд░реБ )рд╛ рдирд╣ рдВ 6рдорд▓ рдкрд╛ рд░рд╣ рд╣реИ редрд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ рдж,реБ рдирдпрд╛ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдЙ рд╣ рдВ рдХ рд╡рдЬрд╣ рд╕реЗ рдж,реБ рдирдпрд╛ рдЗрддрдиреА рдЦрдм реВ рд╕рд░реВ рдд рд╣реИ рдЗрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж рднреА рдЙ рд╣реЗ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рд╕рдордЭ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ J рдврд╡рд╛рдж рд╕рдорд╛рдЬред рджрдордп рддреА-рдХрд╣рд╛рдВ-рдХрд╣рд╛рдВ рдРрд╕реА ,рдШрдиреМрдиреА рдШрдЯрдирд╛рдп& рд╣реЛ рдЧрдпреАрдВред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдПрдХ рд╣реЛ рддрдм рдирд╛редрд░реЛрдЬ рдк рдирд╛ рднрд░ рд░рд╣рддрд╛ рд╣реИ рдж,реБ рдирдпрд╛ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рд╕рд╛7рдмрдд рд╣реЛ рд░рд╣ рдЖрдзреА рдЖрдмрд╛рдж рдХреЗ рд╕рд╛рдеред рд▓реЛрдЧ рдпреЗ 0рдп рдирд╣ рдВ рд╕рдордЭрддреЗ !рдХрд╡реЗ рднреА !рдХрд╕реА рдФрд░рдд рдХреЗ рдкреЗрдЯ рд╕реЗ рдкреИрджрд╛ рд╣реБрдП рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рдпрд╣ рд╕реЛрдЪ рд▓реЗрддреЗ рддреЛ рдЙWрдкреАреЬрди,рд╢реЛрд╖рдг,рдмрд▓рд╛WрдХрд╛рд░ рдФрд░ рджрд╣реЗрдЬ рдЬреИрд╕реА рдЕрдорд╛рдирд╡реАрдп рдШрдЯрдирд╛рдпреЗ 0рдп рд╣реЛрддреА рдкрд░ рдЖрджрдореА рддреЛ рдЪреЗрд╣рд░реЗ рдмрджрд▓рдиреЗ рдо& рдорд╛ рд╣рд░ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рд╣реИ ,рдЕрдкрдиреА рдорд╛рдВ рдмрд╣рди рдХреЗ рдЕрд▓рд╛рд╡рд╛ рддреЛ рдХреБрдЫ рд▓реЛрдЧ рджрд╕ реВ рд░реЗ !рдХ рдорд╛рдВ рдмрд╣рди рдХреЛ рдЕрдкрдиреА рд╣рд╡рд╢ рдмреБрдЭрд╛рдиреЗ рдХрд╛ ┬ЙреЛрдд рд╕рдордЭрддреЗ рд╣реИ ред рдЕрдкрдиреЗ рдкреЬтЧМреЛрд╕ рдореЗ рд╣ рджреЗ рдЦ рд▓реЛ рдПрдХ рдФрд░рдд рдХреЛ рджреЛ рд░рдЦреИрд▓ рдмрдирд╛ рд░рдЦреЗ рд╣реИ редрдпрд╣ рднреА рдЙWрдкреАреЬрди рд╣реИ редрдЦреИрд░ рдЖрдк рдмрддрд╛рдУ-рджрд╛,рдпWрд╡ рдФрд░ рд╕реБрд░)рд╛ рдХ рдмрд╛рдд рдХрд░ рд░рд╣реЗ рдереЗ 0рдпрд╛ рдЦрдмрд░ рдЫрдкреА рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдПрдХ рд┐рдЬрд▓реЗ рдХреЗ рд╕рд░рдкрдВрдЪ Yрд╡рд╛рд░рд╛ !рдХрдпреЗ рдЬрд╛ рд░рд╣реЗ |z}рд╛рдЪрд╛рд░ рдХреЗ `рдЦрд▓рд╛рдл рдПрдХ рдо рд╣рд▓рд╛ рдкрдВрдЪ рдиреЗ рдЖрд╡рд╛рдЬ рдЙрдард╛рдирд╛ 0рдпрд╛ рд╢реБJ !рдХрдпрд╛ рдЙрд╕рдХреЛ рдореА рдЯрдВрдЧ рдо& рдмреБрд▓рд╛рдирд╛ рддрдХ рдмрдВрдж рдХрд░ рджрдпрд╛ рдЧрдпрд╛ред рджрдордп рддреА-0рдп 66666666666666? рдЧреБрд▓рд╢рди-рдЕрд░реЗ рдЦрд▓ реБ реЗ рд╕рд╛рдВрдб рдХ рддрд░рд╣ |z}рд╛рдЪрд╛рд░ рдХрд░& рдЧреЗред рджрдордп рддреА-рд╕рд░рдкрдВрдЪ рдХрд╛ рдХрд╛рдо рдХреИрд╕реЗ ,рдирдкрдЯрд╛рдпреЗрдЧ& рдпреЗ |рд╖ реНрдЯред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдо рд╣рд▓рд╛ рд╕рд░рдкрдВрдЪ рдХреЗ рдлрдЬ1 рд╣Fрддрд╛)рд░ рд╕реЗредрдо рд╣рд▓рд╛ рдкрдВрдЪ рдиреЗ рдХрд╛рд▓ рдХрд░рддреВрдд рдХ 6рд╢рдХрд╛рдпрдд рд┐рдЬрд▓реЗ рдХреЗ рдЙQрдЪ рдЕ=рдзрдХрд╛9рд░рдп рд╕реЗ рдХ рддреЛ рд╕рд░рдкрдВрдЪ рдХреЗ рджрдмрдВрдЧ рдмреЗрдЯреЗ рдиреЗ рдо рд╣рд▓рд╛ рдкрдВрдЪ рдХ рдЗ рдЬрдд рддрдХ рд▓реВрдЯ рд▓ редрдЗрд╕ ,рдШрдиреМрдиреЗ рдЕрдкрд░рд╛рдз рдХ рдПрдл6рдЖрдИ6рдЖрд░6 6рд▓рдЦрдиреЗ рдХ рд╣?рдордд рдкреБ6рд▓рд╕ рднреА рдирд╣ рдВ рдЬреБрдЯрд╛ рд╕рдХ редрдердХ рд╣рд╛рд░рдХрд░ рдо рд╣рд▓рд╛ рдкрдВрдЪ рдиреЗ рдХрд▓0тЧМреЗрдЯрд░ рдФрд░ рдореБwрдпрдо {реА рдХреЛ рдк{ 6рд▓рдЦреАред рдЕрдм 0рдпрд╛ рдо рд╣рд▓рд╛ рдХ рдХреЛ6рд╢рд╢ рдЖрдЧ рдореЗ рдШреА рдбрд╛рд▓рдиреЗ рдХрд╛ рдЬреИрд╕реЗ рдХрд╛рдо рдХрд░ рдЧрдпреА рдЕрдорд╛рдиреБрд╖ рд╕рд░рдкрдВрдЪ рдХреЗ рдмреЗрдЯреЗ рдиреЗ рджрд╕ реВ рд░ рдмрд╛рд░ рдо рд╣рд▓рд╛ рд╕рд░рдкрдВрдЪ рдХрд╛ рдмрд▓рд╛WрдХрд╛рд░ рдХрд░ рджрдпрд╛ред рджрд╕ реВ рд░ рдмрд╛рд░ рднреА рдкреБ6рд▓рд╕ рдо& 9рд░рдкnрдЯ рджрдЬO рдирд╣ рдВ рд╣реБрдИред рддреАрди рд╕рд╛рд▓ рддрдХ рдо рд╣рд▓рд╛ рдпрд╛рдп рдкрд╛рдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╕рд░рдХрд╛рд░ рджрдлрддрд░ рдХрд╛ рдЪ0рдХрдХрд░ рдХрд╛рдЯрддреА рд░рд╣ рдЪрд╣реБрдВрдУрд░ рд╕реЗ ,рдирд░рд╛рд╢ рдо рд╣рд▓рд╛ рдиреЗ рдЖ`рдЦрд░рдХрд╛рд░ рдХрд▓реЗ0рдЯрд░ рдХрд╛рдпрд╛Oрд▓рдп рдХреЗ рд╕рд╛рдордиреЗ рдЖWрдорд╣Wрдпрд╛ рдХрд░ рд▓ ред рджрдордп рддреА-рдпрд╣ рдЖWрдорд╣Wрдпрд╛ рд╕рд░рдХрд╛рд░ рдФрд░ рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ рдврд╛рдВрдЪ,реЗ рдХрд╛рдирди реВ sрдпрд╡Fрдерд╛ рдФрд░ рдкрд░реВ реЗ Eрд╢рд╛рд╕,рдирдХ рдд { рдкрд░ рд╕рд╡рд╛рд▓ рдЦреЬтЧМреЗтЧМрдВ рдХрд░рддреА рд╣реИ редрдкрдВрдЪрд╛рдпрдд рдФрд░ Aрд╡рдХрд╛рд╕ рдо& рдо рд╣рд▓рд╛рдУрдВ рдХ рднрд╛рдЧреАрджрд╛рд░ рдХреЗ рд╕рдВрдШрд╖O рдХрд╛ рдкрджрд╛Oрдлрд╛рд╢ рдХрд░рддреА рд╣реИ ред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 130
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान गुलशन-हां स दय से दोगले !कFम के लोग वरदान को अ6भशाप ,नJAपत करने के 6लये हर चाल चल रहे हS।पंचायत और Aवकास म& सरकार ने म हलाओं क भागीदार पQचास E,तशत कर तो द है पर म हला जनE,त,न=धय को समाज म& sयाIत J ढवाद बाधाओं से ,नपटने के 6लये सहयोगी त { का Eावधान नह ं !कया है ।जघ य अपराध के `खलाफ एफ6आई6आर6 न 6लखा जाना इसका दहकता सबूत है । इस तरह क एक ह िजले म& तीन घटनाये हुई है । दमय ती-एक बाद एक और तीन !फर भी Eशासन क आंख नह ं खल ु । गल ु शन-समाज शासन और Eशासन क आंख खल ु होती तो ये घटनाय& कैसे होती। एक म हला सरपंच ने तो स=चव क मनमा,न से परे शान होकर आWमहWया कर ल ।पंचायत म& अपनी बात रखने का दdड म हला पंच को नंगा कर दया गया। ये कैसा अ याय है जा,तवाद क तरह म हला उWपीड़न का ,घनौना अWयाचार भेदभाव करने वाल क रग मे समा गया है ,तभी तो अपनी मां बहन जैसी वरदान म हलाओं के साथ अनै,तक कमO तक करने म& त,नक नह ं शरमा रहे हS। दमय ती-ये द9र द& परायी मां-बहन को अपनी मां-बहन 0य नह ं समझते ? गुलशन-बस भरपूर उपभोग करते के बारे म& सेचते रहते है ।दे खो ना कई म हला Eधान के अ=धकार का उपयोग उनके प,त अथवा प9रवार के पुJष बेखौफ कर रहे है ।यह अ=धकार का हनने |z}ाचार को पोषण दे रहा है ।पंचायत राज भी अछूता नह ं है ।कई म हला
पंचायत
E,त,न=धय का काम तो हFता)र करना भर रह गया है या कहे !क खानानू,तO भर।आनाकानी करने पर Eता[ड.त !कया जा रहा है । पंचायत राज के पहले कायाOकाल म& एक म हला सरपंच क हWया उसके प,त ने कर द जो !क सात ज मो तक साथ ,नभाने क कसम खाया था 6सफO इस6लये !क वह पंचाय क बैठक म& हFसा लेकर गांव के Aवकास म& अपना फजO पूरा कर रह थी। इस तरह एक द6लत सरपंच को गांव के दबंग ने झdडा फहराने से रोक दया 0य !क वह म हला के साथ एक द6लत थी। दमय ती-यह तो आधी आबाद ह नह ं राz} क अिFमता के साथ छल है । गुलशन-दबंग लोग शोAषत क तरह म हलाओं के दमन के 6लये हर छल-बल का उपयोग करते है । दबंग !कFम के लोग तो अAवGवास EFताव भी 6म6ला पंचो,सरपंच के उWपीड़न के Jप म& लाने म& त,नक नह ं हच!कचाते।स# य म हला सरपांच के `खलाफ तो झूठR 6शकायते तक क जा रह है । Eदे श के िजले के एक %लाक क द6लत म हला सरपंच क %लाक के Aवकास म& अ=धक स# य होने के कारण उपसरपंच और स=चव Yवारा तो अAवGवास EFताव तक पास कर दया गया। दमय ती-सच ये पुJष समाज म हलाओं को अपनी भूख 6मटाने का साधन भर समझता है । गुलशन-दे खो दे वीजी मुझ और मुझ जैसो पर इiजाम ना लगाओ। दमय ती-एक सड़ी मछल पूरे तालाब को गंण करती है । पुJष समाज म& आधी आबाद के प)धर !कतने है ।कुछ ह लोग ना यहां तो परू ा तालाब सड़ी हुई मान6सकता क मछ6लय से भरा पड़ा है िजसक वजह से =गने-चन ु े अQछे बे टय को वरदान समझकर म का दे ने वाले भी
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 131
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान बदनाम हो जा रहे है ।आप तो द,ु नया के सबसे अQछे पुJष हो हमारे 6लये रोशनी के 6लये घरमं दर के 6लये तभी तो लाख दख ु उठाकर भी 7ब टया को दiल म& पढने को भेजे है ,जब!क सब तरफ से Aवरोध हो रहा था। गुलशन-मुYदे स ◌ेमत भटकाओ। दमय ती-ठRक है मुYदे पर आ जाओ,मुझे भी घर का काम ,नपटाना है । आपको भी दफतर जाना है ट!फन भी बनानी है । गल ु शन-मS मY ु दे क बात बताता हूं। दमय ती-कौन से मY ु दे क । गल ु Gन-मजाक नह ं बात सन ु ो। दमय ती-ठRक है माफ करो बात आगे बढ़ाओ वरना दे र हो जायेगी। गल ु शन-अभी बहुत टाइम है पर सन ु ो रोशनी क मां Pयान से। दमय ती-सन ु ाओ तो सह । गल ु शन-भारतीय संAवधान म& बाबा अ?बेडकर ने म हलाओं को बहुत अ=धकार दये है । इसके बाद भी संAवधान संशोधन के अ तOगत ् म हलाओं क भागीदार को न 6सफO संवैधा,नक मा यता द गयी बिiक उनक भागीदार सु,निGचत क गयी है िजसका प9रणाम हS म हला सरपंच पंच पर तु अधी आबाद को लेकर J ढवाद पुJष समाज म& कई सार अमानवीय Eथाये है जैसेजा,तवाद,पदाO Eथा,चहरद वर मे◌े◌ं िज दगी काटना,बQचे पैदा करना,चi ू ह-चौके के काम मे लगे रहना और पुJष के आगे जबान नह ं खोलना, िजसक वजह से आज के इस Aवxान के युग म& जा,तवाद जैसी अमानवीय बुराईया है sयाप ्त है और तो और म हलाओं को अपने संवैधा,नक अ=धकार को उयोग करने के 6लये संघषO करना पड़ रहा है ,अWयाचार,बलाWकर का 6शकार तक होना पड़ रहा है । समा य म हलाओं से द6लत म हलाओं को काफ अ=धक ऐसे ,घनौने अWयाचार उWपीड़न से JबJ होना पड़ रहा है ।भंवर दे वी का दल दहला दे ने वाला मामला इस ,घनौने कृWय का उदाहरण है । दमय ती-0या म हलाओं को अपने दा,यWव के ,नवहOन म& आ रह द0कत से उबरे न के 6लये Eावधान नह ं है । गुलशन-पंचायती राज अ=ध,नयम म हला पंचायत E,त,न=धय को !कसी तरह का Aवशेष सुर)ा नह ं Eदान करता।उ ह& अपने उपर हंसा होने पर फौजदार कानून के तहत ् फ9रयाद करनी पड़ती है िजसक वजह सेम हला पंचायत E,त,न=धय पर हंसा जैसी घटनाओं पर Aवराम नह ं लग पा रहा है । दमय ती-पंचायत राज अ=ध,नयम म& ऐसे Eावधान क सwत जJरत है । गुलशन-हाँ। पंचायत राज अ=ध,नयम म& संशोध क बहुत जJरत है िजससे म हला पंच सरपंच अथवा E,त,न=धय को Aवशेष सुर)ा 6मल सके और उन पर अWयाचार करने वाले अपरा=धय पर मक ु दमा कायम कर म हलाओं के साथ याय !कया जा सके।ऐसा होने के बाद ह म हला
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 132
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдкрдВрдЪрд╛рдпрдд E,рдд,рди=рдз рдЧрд╛рдВрд╡ рдХреЗ Aрд╡рдХрд╛рд╕ рдореЗтЧМреЗтЧМрдВ рдмреЗрд╣рддрд░ рддрд░ рдХреЗ рд╕реЗ рдЕрдкрдиреА рднреВ6рдордХрд╛ ,рдирднрд╛ рдкрд╛рдпреЗрдЧреА рдФрд░ рд╣рдВрд╕рд╛ рдФрд░ рдмрд▓рд╛WрдХрд╛рд░ рдЬреИрд╕реА рдШрдЯрдирд╛рдУрдВ рдкрд░ Aрд╡рд░рд╛рдо рд▓рдЧ рд╕рдХреЗрдЧрд╛ред рджрдордп рддреА-рддрднреА рд▓реЬ!рдХрдУрдВ/ рдо рд╣рд▓рд╛рдУрдВ рдЬреАрд╡рди рдЕ6рднрд╢рд╛Aрдкрдд рд╣реЛрдиреЗ рд╕реЗ рдмрдЪ рд╕рдХреЗрдЧрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдЖрдзреА рдЖрдмрд╛рдж рдХреЛ рдЬрд╛,рдд-рдзрдоO рд╕реЗ рдЙрдкрд░ рдЙрдардХрд░ рдирд╛рд░ рд╢рд┐0рдд рдХрд╛ рдПрд╣рд╕рд╛рд╕ рджрдмрдВрдЧ рд╕рдорд╛рдЬ рдХреЛ рдХрд░рд╛рдирд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ рддрднреА рдЕ=рдзрдХрд╛рд░ рдХ рд░)рд╛ рд╣реЛрдЧреА рдФрд░ J рдврд╡рд╛рдж рджрдмрдВрдЧ рдкреБJрд╖ рд╕рдорд╛рдЬ рдорд╛ рдпрддрд╛ рджреЗ рдЧрд╛ !рдХ рд╕рдЪрдореБрдЪ рдЖрдзреА рдЖрдмрд╛рдж рдж,реБ рдирдпрд╛ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рджреИ рд╡реАрдп рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ ред рдЕ рдард╛рдИрд╕ рджрдордп рддреА рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рдкрд╛рдкрд╛ рд╕рдм реБ рд╣ рдЖрдк рдмрд╣реБрдд рдЕQрдЫR рдмрд╛рдд рдмрддрд╛ рд░рд╣реЗ рдереЗред рдХрд╛рдВ рдиреМрдХрд░ рдо& рдлрдВрд╕ рдЧрдпреЗ рд╡рдХрд╛рд▓рдд рдХрд░рдирд╛ рдерд╛ред рдо рд╣рд▓рд╛рдУрдВ рдХ рд╕рд░реБ )рд╛ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдХрд╛рдо рдХрд░рдирд╛ рдерд╛ред рдордЭ реБ реЗ Aрд╡Gрд╡рд╛рд╕ рд╣реИ рдЖрдкрдХреЗ рдХрд╛рдо рд╕реЗ рдо рд╣рд▓рд╛рдУрдВ рдХреЛ рджрд╛,рдпWрд╡рдмреЛрдз рдХреЗ рд╕рд╛рде рд╕рд░реБ )рд╛ рднреА 6рдорд▓рддреАред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдоS рдЖрдкрдХреЛ рджрд╛,рдпWрд╡рдмреЛрдз рдХрд╛ рдПрд╣рд╕рд╛рд╕ рдХрд░рд╛ рд╕рдХрдВреВ рдЖрдкрдХ рд╕рд░реБ )рд╛ рдо& рдЕрдкрдирд╛ рдЬреАрд╡рди рд▓рдЧрд╛ рджрдВ реВ рддреЛ рдЦрдж реБ рдХреЛ рдз рдп рд╕рдордЭрдВрдЧ реВ рд╛ред рджрдордп рддреА-рдк,рддрдкрд░рдореЗGрд╡рд░ рдЖрдкрдХреЗ Wрдпрд╛рдЧ рдХрд╛ E,рддрдлрд▓ рддреЛ рдоS рд╣реВрдВ рдФрд░ рд░реЛрд╢рдиреА рдЕрдореАрд░,рд╕рдореАрд░ рднреА рдЬреЛ рдЖрдкрдХреЛ рдзрд░рддреА рдХрд╛ рднрдЧрд╡рд╛рди рдХрд╣рддреА рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдмреЗрдЯ рдХреЛ рддреЛ рдкрд╣рд▓реЗ рд╕реЗ рдорд╛ рдпрддрд╛ Eрд╛Iрдд рд╣реИ ,рд╡рд╣ рд╡рдВрд╢ рдЪрд▓рд╛рддреЗ рд╣реИ рдРрд╕рд╛ рдЕрдВрдзAрд╡Gрд╡рд╛рд╕ рднреА рд╣реИ рдкрд░ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдВ рдорд╛-рдмрд╛рдк рдШрд░-рдордВ рджрд░ рд╣ рдирд╣ рдВ рдкреВрд░ рдХрд╛рдпрдирд╛рдд рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реЛрддреА рд╣реИ рдкрд░ J рдврд╡рд╛рдж рд╕рдорд╛рдЬ рдХрд╣рд╛рдВ рдорд╛ рдпрддрд╛ рджреЗ рддрд╛ рд╣реИ редрджреЗ рддрд╛ рддреЛ рдЖ рджрд╡рд╛рд╕реА рдкQрдЪрд╛рд╕реА рд╡рд╖O рдХ рд╡B реГ рдо рд╣рд▓ рджрд░-рджрд░ рднрдЯрдХрдирд╛ рдкреЬрддрд╛ рдп рджреЛ рдореБрдВрд╣рд╛ рд╕рдорд╛рдЬ рди рддреЛ рдж6рд▓рдд рдХреЗ рд╕рд╛рде рдпрд╛рдп !рдХрдпрд╛ рдФрд░ рди рдо рд╣рд▓рд╛рдУрдВ рдХреЗ рд╕рд╛рдеред рдЗрди рджреЛрди рдХреЛ рдШрд░ рдХ рдореБрдЧ1 рд╕рд╛рдЧ рдмрд░рд╛рдмрд░ рд╣ рд╕рдордЭрд╛редрджреЗ рдЦреЛ рдирд╛ рднрдЧрд╡ рддреА рдХрд╛ рдкQрдЪрд╛рд╕реА рд╡рд╖O рдХ рдЙD рдо& рдЕрдкрдиреЗ рд╣рдХ рдХ рд▓реЬрд╛рдИ рд▓реЬ рд░рд╣ рд╣реИ ред рдХрдИ рдмрд░рд╕ рд╕реЗ рд╡рд╣ рдпрд╛рдп рдкрд╛рдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдХрдЪрд╣рд░ рдХрд╛ рдЪрдХреН рдХрд░ рдХрд╛рдЯ рд░рд╣ рд╣реИ ред рджрдмрдВрдЧреЛ рдиреЗ рдЙрд╕рдХ рдЬрдореАрди ,рдЫрди рдХрд░ рдорд╛рди6рд╕рдХ рд╢рд╛рд░ 9рд░рдХ Jрдк рд╕реЗ Eрддрд╛[рдб.рдд !рдХрдпрд╛редрдЗрд╕ рдмреВрдв рд▓рд╛рдЪрд╛рд░ рдорд╛рдВ рдХ рд╕рд╣рд╛рд░рд╛ рдЙрд╕рдХ рдмреЗрдЯ рдФрд░ рджрдорд╛рдж рдмрдиреЗ рд╣реБрдП рд╣реИ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдВ рдмреЛрдЭ рд╣реИ рдХрд╣рдиреЗ рд╡рд╛рд▓ рдХреЗ рдореБрдВрд╣ рдкрд░ рддрдорд╛рдЪрд╛ рдирд╣ рдВ рддреЛ рдФрд░ 0рдпрд╛ рд╣реИ ? рджрдордп рддреА-0рдпрд╛ рдХрд╣ рд░рд╣реЗ рд╣реЛ ? рдЧреБрд▓рд╢рди- рдмрд░рд╕ рд╕реЗ рд╢рд╛рд░ 9рд░рдХ рдФрд░ рдорд╛рди6рд╕рдХ Eрддрд╛реЬрдирд╛ рдЭреЗрд▓ рд░рд╣ рднрдЧрд╡ рддреАрднрд╛рдИ рдХ рдореМрдд рдХреЗ рдмрд╛рдж рдЕрдХреЗрд▓ рд░рд╣ рдЧрдпреАред рднрд╛рдИ рдХ рдХреЛрдИ рд╕ рддрд╛рди рди рдереА рдЗрд╕6рд▓рдпреЗ рднрдЧрд╡ рддреА рд╡рд╛9рд░рд╕ рд╣реЛ рдЧрдпреАредрдпрд╣ рд╡рд╛9рд░рд╕рдирд╛рдорд╛ рджрдмрдВрдЧ рдХреЛ рд░рд╛рд╕ рдирд╣ рдВ рдЖрдпрд╛ред рджрдордп рддреА-рдХреИрд╕реЗ рдЖрдпреЗрдЧрд╛ рдЙрди рд▓реЛрдЧреЛ рдХреЛ рдЬреЛ рднрдЧрд╡рддреА рдХреЛ рднреЛvрдпрд╛ рд╕рдордЭрддреЗ рд╣реЛред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдРрд╕рд╛ рд╕рднреА рдирд╣ рдВ рд╕рдордЭрддреЗ,рдФрд░рдд рднрдЧрд╡рддреА рд╣реИ рдорд╛рдирд╛ рдЬрд╛рддрд╛ рд╣реИ рд╣рд╛рдВ рдпреЗ рдмрд╛рдд рдЕрд▓рдЧ рд╣реИ рдЗрд╕ рдЖреЬ рдо& 0рдпрд╛-0рдпрд╛ рд╣реЛ рдЬрд╛рддрд╛ рд╣реИ ред рдпрд╣ рджрд▓ рджрд╣рд▓рд╛рдиреЗ рд╡рд╛рд▓ рдмрд╛рдд рд╣реИ ред рддрднреА рддреЛ рдЖрдЬ рднреА рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдВ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рд╕рдордЭреА рдЬрд╛ рд░рд╣ рд╣реИ рдкрд░ рдРрд╕реЗ рд╢реИрддрд╛рди рдХреЗ рдЕрд▓рд╛рд╡рд╛ рджреЗ рд╡ рд╕рдорд╛рди рд▓реЛрдЧ рднреА рд╣реИ рдЬреЛ рдмреЗ рдЯрдп рдХ рдкрд╛рдж-рдкреВрдЬрд╛ рдХрд░рддреЗ рд╣реИ рдФрд░ рд╡рд░рджрд╛рди рдорд╛рдирддреЗ рд╣ рдирд╣ рдВ рд╣рдХ рдХрдд рдо& рдРрд╕рд╛ рдХрд░рддреЗ рднреА рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рдЖрдкрдХ рддрд░рд╣666666 рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рджреЗ рд╡реАрдЬреА рд╣рдорд╛рд░ рдмрд╛рдд рдХрд╣рд╛рдВ рд╕реЗ рдЖ рдЧрдпреАредрдмрд╛рдд рднрдЧрд╡ рддреА рдХ рдорд┐реБ GрдХрд▓ рдХреЗ рдмрд╛рд░ рдо& рд╣реЛ рд░рд╣ рд╣реИ ред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 133
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान दमय ती-माफ क9रये। भगव ती के जमीन के Fवा6मWव के बारे म& बताइये उWसुकता हो रह है । गुलशन-दे वीआपके भाईय और सौतेल म& ने तो बहन और बेट का कानन ू ी तौर पर हक ,छन 6लया कागजी मौत दे कर।खैर घातक अ याय है । दमय ती-मS तो कचहर म& अज1 लगाने क कह रह थी पर आपने ह मना कर दया था। सबक सीखा दे ती। आपने ह पीछे कदम करवा दया। गुलशन-9रGता खWम करना अQछा नह ं था कहते है ना लड़!कय के 6लये मायके का कुWता भी Iयारा होता है । अगर कोटO कचहर के च0कर म& पड़ते तो अपनी भी तो बबाOद होती। आज जो भाई 6सर झक ु ाये सामने खडे. रहते है तन कर खड़े होते 0य !क तम ु बतौर हFसेदार होती। िज दगी जहर बना दे ते। आज उ हे अपनी !कये पर पछतावा है िजसक सजा उ ह& रोज-रोज 6मल रह है । दमय ती-मेरे भाईय के बड़े प)धर बन रहे हो। गल ु शन-जीवन म& कई समझौते करने पड़ते है ।भगवान का दया नहाने -खाने भर को तो अपने पास है ।जो है उसे ह नह ं खा पा रहे है तो त? ु हारे मायके बीघा-दो बीघा खेत कौन सा सख ु दे ता। दख ु ह दे ता।भाईय क तलवार खींची रहती।वह अब तो दरू से दे खते है दौड़कर आते है जब तक रहो 6सर झुकाये रहते है ।अपराध बोध तो है उनको। भगव ती के खानदान म& कोई बचा नह ं था जमींदार संभालने वाला बस भगव ती ह इकलौती वा9रस थी।यह म हला Aवरोधी ताकत को पसन ्द नह ं था। दमय ती-युग से नह ं आ रहा है तो आज कहां से आयेगा।आयेगा भी तो स दय बाद। गुलशन-भाई भगवती क स?प,त का Fवा6मWव पाकर भगव ती खश ु थी पर वह दबंगो क =गB नजर उस पड़ गयी।इसके साथ ह उसके उपर अWयाचार और घ`ृ णत दौर शुJ हो गया। दमय ती-0या। Fवा6मWव के बाद गांव के दबंग ने ऐसा 0य !कया। गुलशन-क%जे के 6लये और 0य ।इस काल करतूत म& गांव के दबंगो ने आपस म& सांठ-गांठ कर सरकार कमOचा9रय से 6मलकर ऐसा षणय { रचा !क मत ृ क भाई भगवती के नाम क जमीन& 7बना !कसी खर द-फरोwत के सरकार दFतावेज म& गांव के मोहतर नाम के आदमी के नाम चढ़ गयी। दमय ती-लाचार म हला के साथ ऐसा अ याय। गुलशन-जमीन मोहतर के नाम चढते ह गांव के दबंगो ने अWयाचार जोर-शोर से शुJ कर दया बलात ् काGतकार भगव ती क जमीन पर करने लगे। भगव ती के Aवरोध पर उसे गांव छोड़ने के 6लये मजबूर !कया जाने लगा।उसके उपर तरह-तरह के जुiम ढाहे जाने लगे। उसके घर म& तोड़फोड़ क गयी उसका सारा गह ृ Fती का सामान बाहर फ&क दया गया। दमय ती-भगव ती को इसक 6शकायत पु6लस थाने म& करनी थी। गुलशन-बड़ी मुिGकल के बाद भगव ती क 6शकायत दजO हुई पर अWयाचार कम नह ं हुआ।उसको जान से मारने क धम!कयां 6मलने लगी। आ`खरकार उसे Aववश होकर गांव छोड़ना
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 134
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान पड़ा। इस मुसीबत क घड़ी म& बेट रजो वरदान सा7बत हुई। मुकदमा चल रहा है जा हर है आ=थOक मदद 7ब टया ह कर रह है । जब!क सुनने म& आता है औरत ह औरत क दGु मन है । दमय ती-सच तो यह है । ऐसा ह है वरना |ूण हWया होती,दहे ज दानव लड़!कय का जीवन ,छनता,लड़!कय के साथ अछूत क तरह दोयम दजg का sयवहार होता।खैर अब समझ मे◌े◌ं आने लगा है ।भगव ती का याय 6मला क नह ं। गुलशन- याय इतना सFता कहां है । पQचासी साल क भगव ती दर-दर भटक रह है रजो साया क तरह मां का साथ दे रह है । गांव के दबंग का जi ु म खत ्म नह ं हुआ है जब!क आला प6ु लस अफसर तक 6शकायत पहुंच गयी है ।इसके बाद भी गांव के दबंगोरतन,ओंकार,ट कम,घासी,सदा,7बहसता ने भगव ती क जमीन और घर पर भी क%जा जमा 6लया है । दमय ती-इन दबंगो-रतन,ओंकार,ट कम,घासी,सदा,7बहसता को तो चौराहे पर खड़ाक गोल मार दे ना चा हये िजससे म हलाओं पर हो रहे अWयाचार को रोकने म& मदद 6मल सकती है ।मामला म& कोई Eग,त हो रह क नह ं। गुलशन-तुम तो िजरह कर रह हो एक वक ल क तरह। दमय ती-ठRक है वक ल नह ं हूं पर एक लाँ Zेजुयेट क अध~=गनी तो हूं। मS तो कहती हूं !क नौकर छोड़◌ो लाचार असहाय क कानूनी मदद म& जुट जाओं। आपके पास तजरु बे और अनुभव क कमी भी नह ं है , लाँ के साथ आपने◌े Eब धन म& भी पढाई कर रखी है 0य न ह सी नौकर कर रहे है । वह भी उस जगह पर जहां कोई स?मान भी नह ं 6मल रहा है । गुलशन-6मलेगा। रोशनी,अमीर और समीर को खुद के पांव पर तो खड़े हो जाने दो।घूरे के दन भी आते है अपने भी आयेगे। भगवान के घर म& दे र है अंधेर नह ं। एक म हला के उपर !कतने अWयाचार हो रहे है उसक जमीन ,छनने के 6लये।एसेा ह जुiम हमारे हक पर क%जा जमाये हुये कर रहे है । दे खना एक दन यह दबंग लोग =गड़=गड़ायेग& माफ मांगेगे अपने !कये पर पछताय&गे। दमय ती-कब आयेगा ऐसा दन। इतने म& मोबाईल घनाघना उठR। गुलशन मोबाईल कान के पास ले जाते हुय बोला रोशनी मेरा बेटा कैसे है ।रोशनी मS ठRक हूं पापा। आप कैसे हो,भाई लोग 0या कर रहे है,म?मी कैसी है । गुलशन-सब ठRक है बेटा।लो म?मी से बात कर लो। दमय ती-हां बेटा त7बयत तो ठRक है । कालेज क छुbट कब शुJ हो रह है ।कब आ रह हो। रोशनी-म?मी अभी Aपछले सIताह तो आयी है । दमयन ्ती-मुझे तो लग रहा है कई मह ने 7बत गये तु?ह& दे खे। रोशनी-म?मी-पापा को ऐसे ह लगता है ।म?मी आपक पापा से !कसी मुYदे पर बात चल रह थी। दमय ती- हां।पापा बे टयां वरदान है । उसी मY ु दे बातचीत करते रहते है ।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 135
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рд░реЛрд╢рдиреА-рдкрд╛рдкрд╛ рд┐рдЬрддрдирд╛ рд╕рднреА рд▓реЬ!рдХрдп рдХреЗ рдкрд╛рдкрд╛ рд╕реЛрдЪрдиреЗ рдФрд░ рдХрд░рдиреЗ рд▓рдЧреЗ рддреЛ рджреЗ рд╢ рд╕реЗ рдо рд╣рд▓рд╛ рдЙWрдкреАреЬрди рдПрдХрджрдо рдЦWрдо рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗредрдаRрдХ рд╣реИ рдо?рдореА рдмрд╛рдд рдЖрдЧреЗ рдмреЭрд╛рдУ рдмрд╛рдВрдп6666666666666666 рдЧреБрд▓рд╢рди-рдлреЛрди рдм рдж рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ ? рджрдордп рддреА-рдХреБрдЫ рдЦрд╛рд╕ рдмрд╛рдд рдХрд░рдиреА рдереА 0рдпрд╛ ? рдЧреБрд▓рд╢рди-рдмреЗрдЯ рд╕реЗ рдмрд╛рдд рдХрд░рдирд╛ рдЦрд╛рд╕ рдмрд╛рдд рдирд╣ рдВ рд╣реИ 0рдпрд╛ ? рдмреЗрдЯ рдФрд░ рдорд╛рдВ рд╣ рддреЛ ┬Мрдд рдЙрдкрд╡рд╛рд╕ рдХрд░рддреА рд╣реИ редрдЗрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж рднреА рдЕ6рднрд╢рд╛Aрдкрдд рд╣реИ ред рд╡рд╛рд╣ рд░реЗ рдЬрдорд╛рдиреЗ рдХреЗ рдмреВрдв рдорд╛рди6рд╕рдХрддрд╛ рдХреЗ рд▓реЛрдЧред рджрдордп рддреА-рдоY реБ рджрд╛ рдмрджрд▓рддрд╛рдирдЬрд░ рдЖ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдХреИрд╕реЗ666666666666? рджрдордп рддреА-рднрдЧрд╡ рддреА рдХреЗ рджрджO рднрд░реЗ рдЬреАрд╡рди рдкрд░ рдмрд╛рдд рдЪрд▓ рд░рд╣ рдереАред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдж`реБ рдЦрдпрд╛рд░ рдХрд╛ рджрдЦ реБ рджрдмрдВрдЧ рд▓реЛрдЧ рдХрдо рд╣реЛрдиреЗ рджреЗ рдЧреЗ рддрдм рдирд╛ред рджрдордп рддреА-рдордХ реБ рджрдо& рдХрд╛ рдлрд╕рд▓рд╛ рдирд╣ рдВ рд╣реБрдЖ 0рдпрд╛ ? рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рд╣реБрдЖ рд░рдЬреЛ рдмреЗрдЯ рдиреЗ рдЬреА-рдЬрд╛рди рд▓рдЧрд╛ рдж редрднрдЧрд╡ рддреА рдХреЗ рдХреЛ рд╣рдХ рддреЛ 6рдорд▓рд╛ рдФрд░ рджреЗрд╢ рдо& рднрдЧрд╡ рддреА рддреЛ рд╣S рдЙрди рд╕рднреА рдХреЗ рд╕рд╛рде рдпрд╛рдп рд╣рд╛ рддрдм рдирд╛ред рджрдордп рддреА- рднрдЧрд╡ рддреА рдЖ`рдЦрд░рдХрд╛рд░ рд╣рдХ рдХ рд▓реЬрд╛рдИ рдЬреАрдд рд╣ рдЧрдпреА рджрдмрдВрдЧ рдХреЗ рд╢рд╛рд░ 9рд░рдХ рдорд╛рди6рд╕рдХ рдЙWрдкреАреЬрди рдХреЗ рдмрд╛рдж рднреАред рдЧреБрд▓рд╢рди-0рдп рдирд╛ рдЬреАрддрддреА рдмреА рдЯрдпрд╛ рд░рдЬ реНрдЬреЛ рдХ рддрд╛рдХрдд рдЬреЛ рдереАред рджрдордп рддреА-рд░ рдЬреЛ рд╕рдЪрдореБрдЪ рдкQрдЪрд╛рд╕реА рдмрд░рд╕ рдХ рдмреВрдв рдорд╛рдВ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рд╕рд╛7рдмрдд рд╣реБрдИред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдЗрд╕рд╕реЗ рдмрд╣реБрдд рдЖрдЧреЗ ,рдирдХрд▓ рдЧрдпреАред рджрдордп рддреА-рдХреИрд╕реЗ 666666 рдЧреБрд▓рд╢рди-рд░ рдЬреЛ рдорд╛рдВ рдХреЗ Fрд╡рд╛6рдоWрд╡ рдХ рдЬрдореАрди рдмреЗрд╕рд╣рд╛рд░рд╛ рдЙрдкреЗm)рдд рд▓реЬ!рдХрдп рдФрд░ рдо рд╣рд▓рд╛рдУ рдХреЗ рд╣рдд рдо& рджрд╛рди рдХрд░рд╡рд╛ рдХрд░ рдЙрд╕рдХреЗ рдкрд╛рд▓рди-рдкреЛрд╖рдг рдХрд╛ рд┐рдЬ?рдорд╛ рдЦрдж реБ рдУрдв рд▓ рдк,рдд рдХреЗ рд╕рд╛рдеред рджрдордп рддреА-рд░ рдЬреЛ рдФрд░ рдЙрд╕рдХ рдмреВреЭ рдорд╛рдВ рдмреЗрд╕рд╣рд╛рд░рд╛ рдЙрдкреЗm)рдд рд▓реЬ!рдХрдп рдФрд░ рдо рд╣рд▓рд╛рдУрдВ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рдмрди рдЧрдпреАред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдФрд░рдд рдХреЛ рдХрдо рдЖрдВрдХрдирд╛
рдореВрдЦрдд O рд╛ рд╣реИ редрд╕рдЪрдордЪ реБ рдмреЗ рдЯрдпрд╛ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ рдорд╛рдВ-рдмрд╛рдк рдШрд░-рдордВ рджрд░ рд╣ рдирд╣ рдВ
рдкреВрд░реЗ рдЬрд╣рд╛рдВ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╣рдорд╛рд░реЗ рд╡рд░рджрд╛рди рдпрд╛,рди рд░реЛрд╢рдиреА рдХ рддрд░рд╣ред рдЙ рдирддреАрд╕ рдХрд▓ рдЖрдкрдиреЗ рд░ рдЬреЛ рдФрд░ рднрдЧрд╡ рддреА рдХреЗ рдмрд╣рд╛рджрд░реБ рдХ рдмрд╛рдд рд╕реБрдирд╛рдХрд░ рдореБрдЭрдо& рдЬреЛрд╢ рднрд░ рджрдпрд╛ред рд░реЛрд╢рдиреА рдХ рдорд╛рдВ рджреЗ рд╢ рдо& рдмрд╣реБрдд рдРрд╕реА рдо рд╣рд▓рд╛рдпреЗ рд╣реИ рдЬреЛ рдкреВрд░ рдХрд╛рдпрдирд╛рдд рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рд╕рд╛7рдмрдд рд╣реБрдИ рд╣реИ рдкрд░ рд╣рдорд╛рд░ J рдврд╡рд╛рдж рд╕рдорд╛рдЬ рдЕрд┐vрдирдкрд░ )рд╛ рдЖрдЬ рднреА рд▓реЗрдиреЗ рд╕реЗ рдирд╣ рдВ рдЪрдХ реБ рддрд╛ рд╣реИ редрд▓реЬ!рдХрдп рдХреЗ рднреА wрд╡рд╛рдм рд╣реЛрддреЗ рд╣реИ рдкрд░ !рдХрдпрд╛ 0рдпрд╛ рдЬрд╛рдпреЗ рдЬреЛ рдЙрдирдХреЗ рдХWрд▓ рдХрд╛ рдЗрдВрд╕рд╛рдл рдХрд░рдиреЗ рд╡рд╛рд▓реЗ рд╣реИ рдЙрдирдХреЗ рд╣рд╛рде рдо& рд╣ рдЦрдВрдЬрд░ рд╣реИ ред рдЗрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж рднреА рдмрд╛рд░-рдмрд╛рд░ рдХ рдЕрд┐vрди рдкрд░ )рд╛ рдкрд╛рд╕ рдХрд░ рд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ рдЗ,рддрд╣рд╛рд╕ рд░рдЪ рд░рд╣ рд╣реИ редрдЕрдкрдиреЗ рд╕рдВрдШрд╖O рдХреЗ рдмрд▓ рдкрд░ рдж,реБ рдирдпрд╛ рдХреЛ рджрд╢рд╛ рджреЗ рд░рд╣ рд╣реИ ред рд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ рд╣рд░ )реЗрдд рдо& рдЖрдЧреЗ ,рдирдХрд▓ рд╕рдХрддреА рд╣реИ рдкрд░ рдЙрдирдХреЛ рдо┬ДрдХрд╛
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 136
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рддреЛ 6рдорд▓реЗред рдЗрд╕ рдо┬ДрдХреЗ рдо& рдЦрд▓рд▓ рднреА рдФрд░рддреЗ рд╣ рдбрд╛рд▓рддреА рд╣реИ редрд▓рд╛рдЦ рдореБрд┐GрдХрд▓ рдХреЗ рдмрд╛рдж рднреА рдФрд░рддреЗ рдЕрдкрдиреА рдкрд╣рдЪрд╛рди рдмрдирд╛рдиреЗ рдо& рдХрд╛рдордпрд╛рдм рд╣реЛ рд░рд╣ рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рдЕрдкрдиреА рд░реЛрд╢рдиреА рдХ рддрд░рд╣ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ 6рд╕рд░ рдкрд░ рддреЛ рд╣рдорд╛рд░рд╛ рдФрд░ рддреБ?рд╣рд╛рд░рд╛ рд╣рд╛рде рд╣реИ ред рдХреБрдЫ рдЕрднрд╛=рдЧрдиреЗ рдРрд╕реА рднреА рд╣реИ !рдХ рд╕рдорд╛рдЬ рдХреЗ рдХреБWрдд рд╕реЗ рдбрд░-рдбрд░ рдХрд░ рдЬреАрдиреЗ рдХреЗ рдмрд╛рдж 6рдорд╢рд╛рд▓ рдЦреЬреА рдХрд░ рджреЗ рд░рд╣ рд╣реИ редрдРрд╕реА рд╣реИ рдПрдХ рд╕%рдЬреА рдмреЗрдЪрдиреЗ рд╡рд╛рд▓ рдо рд╣рд▓рд╛ рд╕реБрд╣рд╛6рд╕рдиреА рд┐рдЬрд╕рдиреЗ рд▓рд╛рдЦ рддрдХрд▓ рдлреЗ рдЙрдард╛рдХрд░ рдмрдирд╡рд╛ рджрдпрд╛ рдЗрдВрд╕рд╛,рдирдпрдд рдХрд╛ рдЕFрдкрддрд╛рд▓ред рдпрд╣ рд╕рди реБ рдХрд░ рдЙрдирдХ рдЖрдВрдЦ рдлрдЯ рд░рд╣ рдЧрдпреА рд╣реЛрдЧреА рдЬреЛ рдФрд░рдд рдХреЛ рдЕрдмрд▓рд╛ рд╕рдордЭрддреЗ рд╣реИ рд▓реЬрдХрд╛ рдЬ рдо рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рд╕рдордЭрддреЗ рд╣реИ редрд╕рд╣ рдорд╛рдпрдиреЗ рдо& рд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ / рдФрд░рдд рдж,реБ рдирдпрд╛ рдХ рд░реМрдирдХ рд╣реИ редрдЗ рд╣ рд╕реЗ рддреЛ рдж,реБ рдирдпрд╛ рдЦрдм реВ рд╕рд░реВ рдд рд╣реИ редрд╡0рдд рдЖ рдЧрдпрд╛ рд╣реИ рдмреЗ рдЯрдп рдХреЛ рд╡рд░рджрд╛рди рд╕рдордЭрдиреЗ рдХрд╛ред рджрдордп рддреА-рдЬреИрд╕реЗ рдЖрдк рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рд╕рдордЭрддреЗ рд╣реЛред рдЖрдкрдХ рд╡рдЬрд╣ рд╕реЗ рддреЛ рд╡рд╣ рдЧрд╛рдВрд╡ рд╕реЗ рд╢рд╣рд░ рдЖ рдкрд╛рдпрд╛ рд╡рд░рдирд╛ рд╕рд╛рд╕-рд╕рд╕рд░реБ рдЬреА рдХрд╣рд╛рдВ рдЖрдиреЗ рджреЗ рд░рд╣реЗ рдереЗред рдЖрдЬ рд╡рд╣ рд░реЛрд╢рдиреА рдж,реБ рдирдпрд╛ рдХреЗ рдХреИрдирд╡рд╛рд╕ рдкрд░ рдореЛрддреА рдЯрд╛рдВрдХ рд░рд╣ рд╣реИ ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рдЕрднреА рдмрд╣реБрдд рдЖрдЧреЗ рдЬрд╛рдирд╛ рд╣реИ редрдЗрдВрд╕рд╛,рдирдпрдд рдХрд╛ рдЕFрдкрддрд╛рд▓ рдмрдирд╛рдиреЗ рд╡рд╛рд▓ рд╕рд╣ реБ рд╛6рд╕рдиреА рдХреЗ рдЬ рдмреЗ рдХреЛ рджреЗ рдЦреЛ рд╕%рдЬреА рдм&рдЪрдХрд░ рдЕFрдкрддрд╛рд▓ рдмрдирд╡рд╛ рдж ред рджрдордп рддреА-рдпрд╣ рддреЛ рдирд░ рдХреЗ Jрдк рдо& рдирд╛рд░рд╛рдпрдг рдХ рд╕реЗрд╡рд╛ рд╣реИ рдкрд░ рд╕%рдЬреА рдмреЗрдЪрдиреЗ рд╡рд╛рд▓ рдиреЗ рдЗрддрдирд╛ рдкреИрд╕рд╛ рдХреИрд╕реЗ рдЗ0bрдард╛ !рдХрдпрд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╣реМрд╢рд▓реЗ рд╕реЗредрдЗрд▓рд╛рдЬ рдХреЗ рдЕрднрд╛рд╡ рдо& рдк,рдд рдХ рдореМрдд рд╣реЛ рдЧрдпреА рдереАред рдЙрд╕ рд╡рдХрдд рд╕реБрд╣рд╛6рд╕рдиреА рдХреЗ рдкрд╛рд╕ рдПрдХ Jрдкрдпрд╛ рднреА рдирд╛ рдерд╛ред рд╕рд╣ реБ рд╛6рд╕рдиреА рдХрд╛ рдХрд╣рдирд╛ рд╣реИ !рдХ-рдоS рдЬрд╛рдирддреА рд╣реВрдВ !рдХ !рдХрд╕реА рдХреЛ рдЕрдкрдиреЗ рдЦреЛрдиреЗ рдХрд╛ рджрджO 0рдпрд╛ рд╣реЛрддрд╛ рд╣реИред рдоSрдиреЗ рдЗрд▓рд╛рдЬ рдХреЗ рдЕрднрд╛рд╡ рдо& рдЕрдкрдиреЗ рдк,рдд рдХреЛ рдорд░рддреЗ рд╣реБрдП рджреЗ рдЦрд╛ рд╣реИ ред рдЗрд╕6рд▓рдпреЗ рдЪрд╛рд╣рддреА рд╣реВрдВ !рдХ рдЗрд▓рд╛тЧМрд╛рдЬ рди рдХрд░рд╛ рдкрд╛рдиреЗ рдХ рдордЬрдмреВрд░ рдо& !рдХрд╕реА рдХреЛ рдЕрдкрдирд╛ AEрдпрдЬрди рди рдЦреЛрдирд╛ рдкреЬреЗред рджрдордп рддреА-рд╕реБрд╣рд╛6рд╕рдиреА рдХреЗ рдЬ рдмреЗ рдХреЛ рд╕рд▓рд╛рдоред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдпрд╣ рдПрдХ рдЖрдо рдиреАрдЪрд▓реЗ рддрдмрдХреЗ рдХ рдо рд╣рд▓рд╛ рдХреЗ рддреВрдлрд╛рдиреА рд╣реМрд╢рд▓реЗ рдХ рдХрд╣рд╛рдиреА рд╣реИ рд┐рдЬрд╕рдиреЗ рджрд╡рд╛рдИ рдХреЗ рдЕрднрд╛рд╡ рдо& рдХреЛрдИ рдирд╛ рдорд░реЗ рдЕрдкрдиреЗ рдЬреАрд╡рди рдХ рдХрдорд╛рдИ рдФрд░ рдЕрдкрдиреЗ рдЬреАрд╡рди рдХ рдЖрд╣реБ,рдд рджреЗ рдиреЗ рд╕реЗ рдкреАрдЫреЗ рдирд╣ рдВ рд╣рдЯ ред рдпрд╣ рдЧрд░ рдм рдо рд╣рд▓рд╛ рдЖрдкреЗ рдк,рдд рдХреЛ рджрд╡рд╛рдИ рдХреЗ рдЕрднрд╛рд╡ рдо& рддреЬрдк рдХрд░ рдорд░рддреЗ рд╣реБрдП рджреЗ рдЦреА рдереАред рджрдордп рддреА-0рдпрд╛ рдПрдХ рдореБрд╕рд╛рдорд╛рдд рдХрд╛ рдЗрддрдирд╛ рдмреЬрд╛ рддрдл реВ рд╛рдиреА рд╣реМрд╢рд▓рд╛ рд┐рдЬрд╕ рдкрд░ рдЖGрдЪрдпO рдЪ!рдХрдд рд╣реЛ рд░рд╣реЗ рд╣реЛредрд╣рдо& рднреА рддреЛ рдмрддрд╛рдУред рдореЗрд░рд╛ рдорди рдЙWрд╕реБрдХрдд рд╣реЛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╕реБрд╣рд╛6рд╕рдиреА рдиреЗ рдк,рдд рдХ рдореМрдд рд╕реЗ рдЗрддрдиреА Aрд╡рдЪ6рд▓рдд рд╣реБрдИ !рдХ рдЙрд╕рдиреЗ рднрд╛рдЧреАрд░рде рдХрд╕рдо рдЦрд╛ рд▓ ред рджрдордп рддреА-0рдпрд╛ рднрд╛рдЧреАрд░рде рдХрд╕рдо ? рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╣рд╛рдВред рджрдордп рддреА-рд╡реЛ рдХреИрд╕реЗ ? рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╕%рдЬреА рдмреЗрдЪрдХрд░ рдЧреБрдЬрд░ рдмрд╕рд░ рдХрд░рдиреЗ рд╡рд╛рд▓ рд╕реБрд╣рд╛6рд╕рдиреА рдиреЗ рддрдп !рдХрдпрд╛ !рдХ рд┐рдЬрд╕ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рд╕реЗ рдЙрд╕рдХрд╛ рд╕реБрд╣рд╛рдЧ рдЙрдЬреЬрд╛ рд╣реИ ,рдРрд╕реЗ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рд╕реЗ рд╡рд╣ !рдХрд╕реА рдФрд░ рдХрд╛ рд╕реБрд╣рд╛рдЧ рдирд╣ рдВ рдЙрдЬреЬрдиреЗ рджреЗ рдЧреА рдФрд░ рдЙрд╕рдиреЗ рднрд╛рдЧреАрд░рдереА рдХрд╕рдо рд▓реЗ рд▓ ред рдкQрдЪрд╛рд╕ рд╕рд╛рд▓ рд╕реЗ рд╕реМ рдмрд┐Fрддрд░ рд╡рд╛рд▓рд╛ рдЕFрдкрддрд╛рд▓ рд╕рдлрд▓рддрд╛рдкреВрд╡рдХ O рд╕рдВрдЪрд╛6рд▓рдд рд╣реЛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 137
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рджрдордп рддреА-рд╕реБрд╣рд╛6рд╕рдиреА рддреЛ рдЕрднрд╛рд╡ZFрдд рд▓реЛрдЧреЛ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рдмрди рдЧрдпреАред рдЙрд╕рдХреЗ рдЬ рдмрд╛рдд рдХреЛ рд╕рд▓рд╛рдоредрд╕рдЪ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдВ рдХрд░рдиреЗ рдХ рдард╛рди рд▓реЗ рддреЛ рднрд╛рдЧреАрд░рдереА Eрдпрд╛рд╕ рднреА рд╕рдлрд▓ рд╣реЛ рдЬрд╛рдп,рд╕%рдЬреА рдмреЗрдЪрдиреЗ рд╡рд╛рд▓ рд╕реБрд╣рд╛6рд╕рдиреА рдиреЗ рдХрд░ рджрдЦрд╛рдпрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдЗрд╕ рднрд╛рдЧреАрд░рдереА Eрдпрд╛рд╕ рдХреЗ рд╕рд╛рде рд╣ рдЙрд╕рдиреЗ рдЕрдкрдиреЗ рдмреЗрдЯреЗ рдХреЛ рдкрдврд╛-6рд▓рдЦрд╛рдХрд░ рдбрд╛рдБ0рдЯрд░ рднреА рдмрдирд╛ рджрдпрд╛редрд╡рд╣ рдЕFрдкрддрд╛рд▓ рдХ sрдпрд╡Fрдерд╛ рджреЗ рдЦ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рдЕрд░рдмрдк,рдд рдо рд╣рд▓рд╛рдп& рдРрд╕рд╛ рд╕рдВрдХрд▓ реНрдк рдирд╣ рдВ рд▓реЗ рдкрд╛рддреА рд╣реИ рдкрд░ рд╕реБрд╣рд╛6рд╕рдиреА рдиреЗ рдРрд╕рд╛ рд╕рдВрдХiрдк 6рд▓рдпрд╛ рдХреЛрдИ рджрд╛Fрддрд╛рди рддреЛ рд╣реЛрдЧреАред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рд╕рд╣ реБ рд╛6рд╕рдиреА рдиреЗ рдЦреЗ,рддрд╣рд░ рдордЬрджрд░реВ рдк,рдд рдХреЛ рджрд╡рд╛рдИ рдкреИрд╕реЗ рдХреЗ рдЕрднрд╛рд╡ рдо& рдЬрд╛рди рдЧрдВрд╡рд╛рддреЗ рд╣реБрдП рджреЗ рдЦрд╛ рдерд╛редрдЙрд╕рдХ рдЖрдп рдЗрддрдиреА рдирд╣ рдВ рдереА !рдХ рд╡рд╣ рдЗрд▓рд╛рдЬ рдХрд░рд╡рд╛ рд╕рдХреЗ рдкреЗрдЯ-рдкрд░рджрд╛ рдЪрд▓рд╛рдирд╛ рдмрд╣реБрдд рдХ рдарди рдерд╛ред рдн6реВ рдорд╣ рди рдЦреЗ,рддрд╣рд░ рдордЬрджрд░реВ рдХрд╛ рдЬреАрд╡рди рддреЛ рд╡реИрд╕реЗ рд╣ рдирд╛рд░рдХ рдп рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рд╣реИ редрдн6реВ рдорд╣ рдирддрд╛ рдХ рд╡рдЬрд╣ рд╕реЗ рджрдмреЗрдХреБрдЪрд▓реЗ рд╡рдЧ┬П рдХрд╛ Aрд╡рдХрд╛рд╕ рдирд╣ рдВ рд╣реЛ рдкрд╛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рдЙрдкрдХреЗ Aрд╡рдХрд╛рд╕ рдо& рдн6реВ рдорд╣ рдирддрд╛ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рд╕рд╛7рдмрдд рд╣реЛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рдн6реВ рдорд╣ рдирддрд╛
рдХрд╛ рдирд╛рдо рдЖрддреЗ рд╣ рдЬреЗрд╣рди рдо& рдХрдИ рддрд░рд╣ рдХреЗ рд╕рд╡рд╛рд▓ рдЙрднрд░рддрдиреЗ рд▓рдЧрддреЗ рд╣реИ рдЪрд╛рд╣реЗ рд╡реЗ рд╕рд╡рд╛рд▓
рдЬрд╛рддреАрдп рд╣реЛ рд╡рдг1рдп рд╣реЛ рд╡рдЧ1рдп рдЕрдерд╡рд╛ )реЗ{реАрдпредрдЗрди рд╕рд╡рд╛рд▓ рдХреЗ рдкреАрдЫреЗ рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ 7рдмрдЦрд┐dрдбрддрд╛ рдХрд╛ рд╣ рд╣рд╛рде рд╣реЛрддрд╛ рд╣реИ ред рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ 7рдмрдЦрд┐dрдбрддрд╛ рдХрд╛ рджрдпрд╛ рд╣реБрдЖ 9рд░рд╕рддрд╛ рдЬwрдо рд╣реИ рднреВ6рдорд╣ рдирддрд╛ рднреАред рд╕рдЪ рдорд╛рдпрдиреЗ рдо& рдЖрдЬ рднреА рднреВ6рдорд╣ рдирддрд╛ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рдмрдирд╛ рд╣реБрдЖ рд╣реИ ,рдмреЗрдЪрди реИ реА рдХ рдмрд╛рдд рдпреЗ рд╣реИ !рдХ рдЖрдЬрд╛рдж рдХреЗ рджрд╢рдХ рдмрд╛рдж рднреА рдпрд╣ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рдЕрдкрдиреЗ рдпреМрд╡рди рдо& рд╣реИ ред рдХрдордЬреЛрд░ рд╡рдЧO рдЗрд╕ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рдХрд╛ рдЬрд╣рд░ рдкреАрдХрд░ рдорд╛6рд▓рдХ рдХреЗ рдЦреЗрдд рдо& рдЦрди реВ рдкрд╕реАрдирд╛ рдХрд░рдиреЗ рдХреЛ рдмреЗрдмрд╕ рд╣реИ ред рд╕рд░рдХрд╛рд░ рд╡рд╛рджреЗ
рдЕрднреА рддрдХ wрдпрд╛рд▓ рдкреБрд▓рд╛рд╡ рд╕рд╛7рдмрдд рд╣реБрдП рд╣SредрднреВ6рдорд╣ рди рд╕рдорд╛рдЬ рдЖрдВрд╕реВ рдореЗтЧМреЗтЧМрдВ рд░реЛрдЯ рдбреБрдмреЛрдиреЗ рдХреЛ рд▓рд╛рдЪрд╛рд░ рд╣реИ ред рдХрд╣рд╛ рдЬрд╛ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ !рдХ рдЬрдореАрджрд╛рд░ Eрдерд╛ рдХ рд╕рдорд╛рд┐Iрдд рдХреЗ рдмрд╛рдж рднреВ6рдорд╣ рдирддрд╛ рдЦWрдо рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗрдЧреА рдкрд░ рдРрд╕рд╛ рд╣реБрдЖ рдирд╣ рдВ 6рд╕рдлO рд╕Wрддрд╛ рдХрд╛ рд╣Fрддрд╛рдирд╛ рддрд░рдг рд╣реБрдЖ рдЬрдореАрджрд╛рд░ рд╕реЗ рд╡реЗ рд▓реЛрдЧ рднреВ6рдо рдорд╛6рд▓рдХ рдмрди рдЧрдпреЗред рднреВ6рдорд╣ рди рдЦреЗ,рддрд╣рд░ рдордЬрджрд░реВ рдЖрдЬ рднреА рдХрдЯреБрдк9рд░рд┐Fрде,рддрдп рдо& рд░реЛрдЯ рдХрдкрдбрд╛ рдФрд░ рдордХрд╛рди рдХреЗ рдЕрднрд╛рд╡ рдо& рдЬреАрд╡рдирдпрд╛рдкрди рдХрд░ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ,рдЕрднрд╛рд╡ рд╕реЗ рдЬреВрдЭ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рд╕рд░рдХрд╛рд░ рдпреЛрдЬрдирд╛рдп& рдХрд╛рдЧрдЬ рдкрд░ рдкреВрд░ рд╣реЛ рдЬрд╛рддреА рд╣реИ ред рдЖрдЬ рднреА рдмрд╣реБрдд рд╕реЗ рдЧрд╛рдВрд╡ рдо& рдЖрдВрд╡рдг реНрдЯрди рдирд╣ рдВ рд╣реЛ рд╕рдХрд╛ рд╣реИ ,рдп рдж рд╣реБрдЖ рднреА рд╣реИ рддреЛ рдХ%рдЬреЗ рдХреЛ рд▓реЗрдХрд░ рдХрд╛рдл рд╕рдВрдШрдкO рд╣реБрдЖ рд╣реИ ред рдн6реВ рдорд╣ рди sрдпрд┐0рдд рдХреЛ рдХ%рдЬрд╛ рдирд╣ рдВ 6рдорд▓рд╛ рд╣реИ ред рдХрдИ рдЧрд╛рдВрд╡ рдо& рдЖрд╡рдВрдЯрди рд╣реБрдЖ рд╣S рддреЛ рдмрд╕ рдЦрд╛рдирд╛рдкреВ,рддO рдХрд░ рдж рдЧрдпреА рд╣реИ редрдПрдХ рджреЛ рднреВ6рдорд╣ рди рдХреЛ рджреЛ рдЪрд╛рд░ рдмреАрд╕рд╛ рдЬрдореАрди рджреЗ рдж рдЧрдпреА рдФрд░ рдХрд╛рдЧрдЬ рдо& рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рдЖрд╡рдг реНрдЯрдиред рдЧрд╛рдВрд╡ рд╕рдорд╛рдЬ рдХ рдЬрдореАрдиреЗ,рд╕рд░рдХрд╛рд░ рдЬрдореАрди& рдХрдИ рдПрдХрдб рдЖрдЬ рднреА рджрдмрдВрдЧ рдЦреЗрдд рдорд╛6рд▓рдХ рдХреЗ рдХ%рдЬреЗ рдо& рд╣реИ , рдХрд╣ рдВ рд╣9рд░рдпрд╛рд▓ рдХреЗ рдирд╛рдо рдкрд░ рддреЛ рдХрд╣ рдВ рдШреБрд░реЗ рдХреЗ рдирд╛рдо рдкрд░ рдХрд╣ рдордЫрд▓ рдкрд╛рд▓рди рдХреЗ рдирд╛рдо рдкрд░ рдХрд╣ рдЕ рдп ,рддрдХрдбрдо рдХреЗ рдирд╛рдо рдкрд░ред рджрдордп рддреА-EGрди рдпреЗ рдЙрдарддрд╛ рд╣реИ !рдХ 0рдпрд╛ рдЗрди рдЬрдореАрди рдХрд╛ рдЕ=рдзZрд╣рдг рд╕рд░рдХрд╛рд░ рдирд╣ рдВ рдХрд░ рд╕рдХрддреА ? 0рдпрд╛ рдЬрдирддрд╛ рдХ рд╕рд░рдХрд╛рд░ рдЖрдордЬрдирддрд╛ рдХреЛ рддрд░0рдХ рдирд╣ рдВ рджреЗ рд╕рдХрддреАред рдЬреЛ EрдЬрд╛рдд { рдХреЗ рдкрд╣рд░реЗ рджрд╛рд░ рд╡реЛрдЯ рдорд╛рдВрдЧ рдорд╛рдВрдЧ рдХрд░ рд╡рд╛рджреЗ рдкрд░ рд╡рд╛рджреЗ рдХрд░ рдирд╣ рдВ рдердХрддреЗ рд╡рд╣ рд▓реЛрдЧ рдЖрдордЬрди рдХ рдореВрд▓рднреВрдд рдЬJрд░рдд рдХреЛ рдирдЬрд░рдЕ рджрд╛рдЬ рдХрд░ рдЬрд╛рддреЗ рд╣реИред рдкрд╛рдВрдЪ рд╕рд╛рд▓ рдХреЗ рдмрд╛рдж !рдлрд░ рдЙ рд╣ рдЬрдирддрд╛ рдХреЗ рдмреАрдЪ рдЬрд╛рддреЗ рд╣реИ рдЖGрд╡рд╛рд╕рди рдХ рдЖ0рд╕реАрдЬрди рд▓реЗрдХрд░ред 0рдпрд╛ рдпрд╣ рдЫрд▓рд╡рд╛ рдирд╣ рдВред 0рдпрд╛ рдЖрдо рдЬрдирддрд╛ рдХ рднрд▓рд╛рдИ E,рдд,рди=рдзрдп рдХрд╛ рдиреИ,рддрдХрджрд╛,рдпWрд╡ рдирд╣ рдВред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 138
рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдХрд╛рдо рдХрд░рдирд╛ рдЪрди реБ реЗ рд╣реБрдП
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान गुलशन-आजाद के दशको बाद भी आमजन समFयाZFत है रोट रोजी को मोहताज है । महंगाई का कहर है । सामािजक असमानता है । धमO,नरपे)ता का राग अलापने वाले लोग जा,त-,नरपे)ता का बात 0य नह ं करते।स?भवतः जातीय समानता उनके हत पर खरा नह ं उतरती।सामािजक 7बखिdडता ह उ ह& eेIठता Eदान करती है ।यह डर सामािजक अ6भशाप को धो नह ं पा रहा है ।जातीय समानता के सकून को तथाक=थत आमजनता के पहरे दार बदाOश ्त नह ं कर सकेगे ,इसी6लये सामािजक 7बखिdडता, भू6मह नता
के `खलाफ Fवर मुख9रत नह ं रहे है ।नतीजा यह है
!क दन भर खेत मा6लको के खेत म& हाड फोडने वाला गर ब खे,तहर भ6ू मह न मजदरू पीठ से सटे हुए पेट म& डालने के 6लये सकून क दो रोट का इ तजाम करने के 6लये दनरात हाडफोड रहा है ,इसके बाद भी उसक मल ू भत ू जJरत& नह ं परू हो पा रह है । दमय ती-वह तर0क के जGन के नाम पर आंसू म& नहा रहा है । उसके 6लये तो बडी बडी तर0क बेईमानी सा7बत हो रह है । दस ू र तरफ
गोदाम म& अनाज सड रहे है । धन का पहाड
खडा हो रहा है । =च तन का Aवपय है !क इन मेहनतकश के चौखट से खश ु हाल दरू 0य बनाये हुए है ?। गुलशन-नीचने तबके और आमआदमी के साथ छल हो रहा है । भू6मह न को भू6मह न,गर बो को गर ब
बनाये रखे जाने क सािजश हS। तभी तो आजाद के इतने बरस के बाद भी तर0क से
दरू पडा हुआ है । भू6मह नता और गर बी पर काफ हद तक काबू पाया जा सकता है , Zामीण भू6मह न को गांव समाज क जमीन& अथवा सरकार Yवारा भू6म मा6लक से उनक बेकार परती जमीने खर द कर भू6मह न को दे कर। खेती करने के 6लये उ हे सरकार मदद Eदान कर। भू6मह न को भू6म 6मल जाने से शहर क ओर हो रहा पलायन भी Jकेगा। जब पलायन Jकेगा तो यक नन शहर गर ब के 6लये रोजगार उपल%ध होगा। दमय ती-Zामीण Fतर पर द9रuता का मुwय कारण भू6मह नता है । गुलशन- हां6666666भू6मह नता क ह वजह से कई सार
समFया Aवकराल Jप अिwतयार कर
चक ु है -चाहे वह अ6श)ाहो, बीमार हो या अ य कोई समFया हो। सार समFयाओ क जड म& सामािजक 7बखिdडता और भू6मह नता क ह उवOरा शि0त है ।िजस लाचार बस भारत क ओर पलायन कर रहे है 0य !क उसके सामने आजीAवका सामािजक समानता का संघपO भी। यह कारण है !क
Zामीण
शहर
का घोर संकट
और
शहर म& भीड बढ़ रह है । कब तक बेचारा
भू6मह न गर ब दासता का जीवन जीयेगा। रोजी रोट के 6लये तो गांव छोडेगा ह । 0या हमार सरकारे इतनी कमजोर हो गयी है !क भू6मह न को गांव समाज क जमीन& अथवा सरकार जमीन& अथवा खर द कर जमीने भू6मह न को दे कर क%जा नह ं करवा सकती। दे श का आमजन जानता है सरकार क ताकत के बारे म& ।सरकार सब कुछ कर सकती है पर करने क अटल E,तxा करे तब ना। िजस दन भू6मह न Zामीण आमजन आ=थOक
Jप मजबूत एवं सामािजक
Jप से सामा य हो जायेगा उस दन कई सार समFयाये खWम हो जायेगी। दमय ती-दभ ु ाOvयबस Eजात त{ के पहरे दार को अपनी तर0क के अलावा आमजनता क तर0क के बारे म& सोचने
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 139
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान क फुसOत ह नह ं 6मल रह है । बेचार आमजनता कब तक
आGवासन के आ0सीजन पर
िज दा रहे गी। कभी ना कभी उसके धीरज का बांध तो टूटे गा। गुलशन-दे श के हर कोने म& रोज रोज तरह तरह के EदO शन धरने हो रहे हS, जलूस ,नकाले जा रहे है 6सफO कुस1 के 6लये। आम जनता के हत के 6लये कोई जलूस EदO शन नह ं होता है । कभी सुनने म&
नह ं आता है !क कोई राजनै,तक पाट सामािजक 7बखिdडता अथवा भू6मह नता के
`खलाफ धरना, EदO शन कर रह है । दमय ती- लोकत { के पहरे दार भ6ू मह नता को गर ब भ6ू मह न खे,तहर मजदरू क एवं दे श क तर0क से जोड कर दे खे
होते तो यक नन भ6ू मह न खे,तहर मजदरू तर0क से दरू बैठे !कसी
मसीहा के आने क राह नह ं ताकते और दे श सामािजक बरु ाईय से काफ हद तक उबर गया होता। गल ु शन- गर बो क तर0क का राFता सWता से होकर जाता है ◌ै। आज बार बार ये सवाल कचोटता है ◌ै !क 0या सWताधीश
अपने फजO पर कभी खरे उतरे गे , खे,तहर भ6ू मह न मजदरू ,
गर ब का मसीहा बनना पस द कर& गे घ ् Aवनोबा भावे के अ6भयान क गाडी के थम& प हये को ग,त Eदान कर& गे। य द दे श का आमजन, भू6मह न खे,तहर मजदरू तर0क क राह पर चल पडा तो सच वह दन दरू नह ं जब दे श
को द,ु नया वाले !फर से सोने क =च[डया कहने लगेगे और
आमजन दे श क महानता के नारे लगा लगाकर !फर कभी नह ं थकेगा।वह खद ु को गौराि वत समझेगा। सच मायने म& यह लोकत { क असल सफलता होगी।इसके 6लये भू6मह न को सुहा6सनी क तरह भागीरथी Eयास करने होगे तभी सफलता 6मल सकती है । दमय ती-भू6मह नता क बात चल तो सुहा6सनी क कथा कोने म& पड़ गयी। गुलशन-सुहा6सनी का Wयाग कभी कोने म& नह ं पड़ सकता सदै व सीख क अलख जगाता रहे गा। एक स%जी बेचने वाल सुहा6सनी के संकiप ने सौ 7बFतर का अFपताल खड़ा कर दया।प,त !कशनराम क मौत सुहा6सनी के उपर मुसीबत का पहाड़
आ =गरा था चार बQचे और खद ु कुल
पांच सदFय का बोझ और जमापज ूं ी 6सफO न%बे पैसा।कई बार तो उसने घास उबाल कर बQच क
`खलाई। ऐसी कटुप9रथ,त म& अFपताल बनवाने क बात तो सूरज के सामने द या दखाना
था लोग उसका मजाक उड़ाते थे। दमय ती-भगीरथी कसम कैसे पूर हुई ? गुलशन-प9रवार पालने के 6लये उसने दस ू र के घर म& झाड़◌ू पोछा करने का काम शुJ !कया।कुछ पैसे जमा कर स%जी क दक ु ान डाल ल ।धीरे -धीरे पैसा जमा करती रह ।कुछ पैसा इ0bठा हु◌ुआ तो जमीन खर द । !फर बरस क बचत के बाद अFथायी अFपताल शुJ हुआ। बरस क मेहनत के बाद Fथायी अFपताल खड़ा हुआ जो दम ु ंिजला हो गया है । अFपताल के पास प uह हजार वगOफुट खद ु क जगह हो गयी है ,सुहा6सनी के भागीरथी Eयास से िजसके पास अपना और प9रवार का पेट भरने के 6लये अनाज नह ं था। आज सुहा6सनी क जय-जयकार हो रह है ।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 140
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान दमय ती-0य न होगी काम ह एक मुसामात पेट म& भूख आंख म& सपने पाल कर ऐसा कर दखाया है जो बड़े-बड़े पैसे वाले भी नह ं कर रहे है । गुलशन-आधी आबाबे टय
को J ढवाद समाज भले ह घाव दे रहा हो पर वे समाज के 6लये
वरदान सा7बत हो रह है । दमय ती-दे खो न अपनी रोशनी को कहां से कहा पहुंच गयी दस ू र ओर जेठजी क अिFमता पा्रइमार तक नह ं पढ पायी 0या जेठजी के पास JIये क कमी थी अपने से बहुत अ=धक है पर वे लड़को को वरदान समझते रहे अिFमता पर उनक नजर ह नह ं गयी। आज बेटो को लेकर आंसू बहा रहे है । गल ु शन-लड़क -लड़को के भAवzय के लेकर भेद करना अपराध है ।इसक सजा प0क है । िजसने भी यह अपराध !कया उसे सजा के 6लये भी तैयार रहना चा हये।बे टया अ6भशाप नह ं वरदान है ऐसी सोच Aवक6सत करनी होगी। दमय ती- हां जैसी आपक सोच है ,तभी तो अपनी रोशनी द,ु नया के कैनवास पर रं ग भर रह है । हम और हमारा प9रवार अब वरदन कहते नह ं थक रहा◌ा है जब!क प9रवार के लोगो ने Aवरोध भी खब ू !कया पर 7ब टया को आपने वरदान बना दया। गुलशन-रोशनी ज म से वरदान है ।अQछा ये बताओ रोशनी से बात हुई। अगले सIताह द वाल है द वाल पर नह ं आई तो ये घर रोशन कैसे होगा। दमय ती-अरे आपके हाथ म& मोबाईल है बात कर लो। कालेज से आ गयी होगी कमरे पर होगी,पूछ लो कब आ रह है । गुलशन-चलो एक वरदान क बात मानकर दस ू रे वरदान से बात कर लेता हूं। हे लो666666666666666666पापा कैसे है रोशनी क आवाज ने गुलशन के कान म& खश ु ी फूंक द । गुलशन-हां बेटा पQचीस तार ख को द वाल है कब आ रह हो। रोशनी-पापा कालेज क छु bटयां लगेगी तब ना आ सकंू गी। गुलशन-तु?हारे 7बना द वाल कैसे मनेगी ? रोशनी-आ रह हूं ना पापा। गुलशन-कब
․․․․․
रोशनी-बाईस को। दमय ती-कब आ र है रोशनी। गुलशन-बाईस को।अपनी भी अंगना रोशन हो जायगा रोशनी के आन से। दमय ती और गुलशन हं सी-खश ु ी आख म& मीठे सपने 6लये अमीर अ,नल और समीर को गुडनाईट कर सोने चले गये। तीस सुहा6सनी के समपOण और Wयाग से ,नधOन क सहायता के 6लये बनवाये अFपताल क खबर ने दमय ती के हौशले को बढ़ा दया वह गल ु शन से बोल सन ु ो जी आपने परोपकार सह ु ा6सनी क दाFतान जो सन ु ाया उससे तो मझ ु े यक न हा गया है !क 7बना पैर वाला आदमी हौशले से
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 141
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान पवOतारोहण कर सकता है ।उसका सबूत है ,नधOन सुहा6सनी का 100 7बFतरो आर एकड़◌ो◌ं जमीन वाला अFपताल।दे खो आप =च ता ना करो आप िजतनी ईमानदार से काम कर रहे है ,करते र हये। मानती हूं अपनी पहुंच नह ं है और ना Jपया है !क अफसर को खर द सके। आप िजस अधOशासक य क?पनी म& काम कर रहे है और Eमोशन से कोस दरू फ&के जा रहे हS वहह कुछ मामूल पढ& . 6लखे लोग बहुत बड़े-बड़े अफसर बन गये है । यह तो क?पनी का दभ ु ाOvय है !क अ=धक पढे -6लख और Aवषय Aवशेषx च#sयह ू के तहत ् तर0क से दरू और बदनाम !कया जा रहा है,इसी च#sयू हके 6शकार आप हो गये हS। ह?मत मत हा9रये चापलस ू ,|zट और दगाबाज कब तक तर0क करते रहे गे एक दन जJर चार खाना =चWत =गरे गे और वह च?मचा जो गोGत से ह\डी ,नकाल कर जाम के साथ धोखेबाज साहब को परोस रहे है वह एक दन मंह ु पर थक ंू े गे। आपको भले ह |zट अफसर जा,त के नाम पर अफसर नह ं बनने दया 0या वे बड़ा आदमी बनने से रोक पाये। बड़ा आदमी पद और दौलत से आदमी नह ं बनता। गल ु शन-भागवान कहां वरदान कर जय-जयकार हा रह थी और तम ु 9रसते जwम क बात करने लगी।ये कैसे सझ ू गयी। दमय ती-अ6भशाप के बाद वरदान है ।दख ु -सुख,धप ू -छांव6666666666666666 गुलशन-दाद दे नी पड़ेगी eीमतीजी6666666666 दमय ती-हमार 0य आपक । गुलशन-मेर 0य 666666666666? दमय ती-आपसे ह तो मS सब कुछ सीख पायी हूं। चेहरा बदलते दबग Eसाद,Aवजय Eताप,देव े u Eताप,अवध Eताप रामपरवेश,राजकुमार, और कई साम तवा दय अफसर आपके आंख से दे ख पायी हूं जो आपके कै9रअर को चौपट कर मुFकरा रहे है । आप आंसू से कल को सुहावन बनाने म& जुटे हुए है। मझ ु े भगवान पर यक न है ये दोगले !कFम के लोग आपके कृ,तWव को दdडवत कर& गे। द,ु नया इन दोगल को अ6भशाप कह& गे पर आप वरदान कह ग& । गुलशन-कैसे666666? दमय ती-ये दोगले आपको आसानी से जीने दे ते तो द,ु नया के कैनवास पर अपने कमO को जीवन कहां दे पाते हुआ ना वरदान। गुलशन-हां हो गया6666666666666मुझे तो अपने वरदान !क !फ# लगी है । बाईस तार ख से तीस तार ख तक घर ज नत लग रहा था। रोशनी क चहल कदमी !कतना सकून दे रह थी। उसके जाते ह सब सूनासूना लग रहा है ।रोशनी क वजह से अपनी द वाल !कतनी ब ढ.या। हां पटाखे तो नह ं फूटे पर द वाल शानदार मनीं। दमय ती-पटाखे तो !फजूलखच1 हS। अपनी ह दौलत म& आग लगाकर खश ु होना बेवकूफ नह ं तो और 0या है ? अपने बQच ने िजद भी नह ं !कये। आपने द वाल क पूर कमान बQच के हाथ म& जो थमा दये थे।खैर िज?मेदार आने पर एहसास होता है ।बQच ने जJर सीख ल है । हां समीर ने रोशनी क sयवFथा खद ु ने !कया बेचारा परू े दन एक पांव पर खड़ा रहा। 7बना टे dट से सामान मंगाय& खद ु क सझ ू बझ ू से कतनी अQछR रोशनी छोट द वाल तक के 6लये कर दया
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 142
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИредрд░реЛрд╢рдиреА рднреА рд╕рдореАрд░ рдХ рдореЗрд╣рдирдд рдФрд░ рд▓рдЧрди рдХреЛ рджреЗрдЦрдХрд░ Aрд╡рднреЛрд░ рдереАред рдХрд╣ рд░рд╣ рдереА рджреЗрдЦреЛ рдо?рдореА рдЕрдкрдирд╛ рдЫреЛрдЯрдХрд╛ !рдХрддрдирд╛ рдмреЬрд╛ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ред рднрдЧрд╡рд╛рди рд╕рдореАрд░ рдХрд╛ рдбрд╛0рдЯрд░ рдмрдирд╛ рджреЗ рдирд╛ рдкрд╛рдкрд╛ рдХ рддрдкFрдпрд╛ рдкреВрд░ рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗрдЧреА,рд╣рдо рдФрд░ рдЕрдореАрд░ рддреЛ рдЕрдкрдиреЗ рдкрд╛рдВрд╡ рдкрд░ рдЦреЬреЗ рд╣реЛрдиреЗ рд▓рд╛рдпрдХ рддреЛ рд╣реЛ рдЧрдпреЗ рд╣реИ редрдкрд╛рдкрд╛ рд╣рдо рд▓реЛрдЧ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдЕWрдпрд╛рдЪрд╛рд░ рд╕рд╣рдХрд░ рдиреМрдХрд░ рдХрд░ рд░рд╣ рд╣реИ редрджрдмрдВрдЧ рд╣реИ !рдХ рдШрд╛рд╡ рдкрд░ рдШрд╛рд╡ рджрдпреЗ рдЬрд╛ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ред рдкрд╛рдкрд╛ рдХреЛ рддрд░0рдХ рдирд╣ рдВ 6рдорд▓ рд░рд╣ рд╣реИ ред рджрд╛рджрд╛-рджрд╛рдж рдХ рдЙ?рдореАрдж& рдорд░ рдЧрдпреАред рднрдЧрд╡рд╛рди рдкрд╛рдкрд╛ рдХ рддрдкFрдпрд╛ рднрдВрдЧ рдирд╛ рд╣реЛрдиреЗ рджреЗ рдирд╛ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рд░реЛрд╢рдиреА рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ рдЦреИрд░ рдЕрдореАрд░-рд╕рдореАрд░ рднреА рдХрдо рдирд╣ рдВ рд╣реИ ред рд░реЛрд╢рдиреА рд╣рдорд╛рд░реЗ рджрд▓ рдХреЗ рдпрд╛рджрд╛ рдХрд░ рдм рд╣реИ ред рдХрд╣рд╛рд╡рдд рднреА рддрд╛ рд╣реИ рдмреЗрдЯ рдмрд╛рдк рдХреЗ рдпрд╛рджрд╛ рдХрд░ рдм рд╣реЛрддреА рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рд╕рдЪ рднреА рд▓рдЧрддрд╛ рд╣реИ рдЖрдкрдХреЛ рджреЗ рдЦрдХрд░ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-7рдм рдЯрдпрд╛ рдХреЛ рдЬреАрд╡рди рдХрд╛ рд╡рд░рджрд╛рди рдЬреЛ рдорд╛рдирддрд╛ рд╣реВрдВ рдпрд╣ рджреЗ рдЦрдХрд░ред рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдВ рд╕рдордп рдХреЗ рд╕рд╛рде J рдврд╡рд╛рдж рдорд╛рди6рд╕рдХрддрд╛ рдХреЛ рдЦрд░реБ рдЪрдХрд░ рд╕рд╛рдл рдХрд░ рд░рд╣ рд╣реИ редрдкрд░рджреЗ рдХреЗ рдкреАрдЫреЗ рд╕реЗ рдЭрд╛рдВрдХрдХрд░ рд╕рди реБ рд╣рд░ рдж,реБ рдирдпрд╛ рдХрд╛ рдЗ рддрдЬрд╛рд░ рдХрд░ рд░рд╣ рд╣реИ рдЬрд╣рд╛рдВ рдЙрдирдХреЗ рдЕ=рдзрдХрд╛рд░ рдХ рдмрд╛рдд рдХ рдЬрд╛рдпреЗред рдЖрдЬ рдХ рдирд╛рд░ рдХреЛ рдмрджрд▓рд╛рд╡ рдХреЗ рдмрдпрд╛рд░ рдХ рдЗ рддрдЬрд╛рд░ рд╣реИ ред рдХреБрдЫ рд▓реЛрдЧ рд╣реИ !рдХ рдмреЗ рдЯрдп рдХреЛ рдЕрдмрд▓рд╛ рд╕рдордЭрддреЗ рд╣S,рдЙ рд╣& рдХрдордЬреЛрд░ рдЖрдВрдХрддреЗ рд╣S рдкрд░ рд▓реЬ!рдХрдпрд╛ рд╣реИ !рдХ рдЕрдкрдиреЗ рдЕрд┐FрддWрд╡ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╕рдВрдШрд╖Oрд░рдд реН рд╣реИ рдаRрдХ рдЙрд╕реА рддрд░рд╣ рдЬреИрд╕реЗ рдЬрд╛,рддрд╡рд╛рдж рдХрд╛ рджрджO рдвреЛ рд░рд╣реЗ рд╢реЛAрд╖рдд рд╡рдВ=рдЪрдд рддрдмрдХреЗ рдХреЗ рд▓реЛрдЧред рд▓реЗ!рдХрди рдЙрдирдХреЗ рд╕рдВрдШрд╖O,Fрд╡рд╛6рднрдорд╛рди рдФрд░ рдЖWрдо Aрд╡рд╢ реНрд╡рд╛рд╕ рд╕реЗ рдмрджрд▓рд╛рд╡ рдХ рд▓рд╣рд░ рдЙрдардиреЗ рд▓рдЧреА рд╣реИ редрд╣рдорд╛рд░реЗ рдкреЬтЧМреЛрд╕реА рдореБiрдХ рдо& рднреА рд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ рдЗ,рддрд╣рд╛рд╕ рд░рдЪрдиреЗ рд▓рдЧреА рд╣реИ рдЬреЛ рдмреБрд░рдХреЗ рдо& 6рд╕рд╕рдХрдиреЗ рдХреЛ Aрд╡рд╡рд╢ рдереАредрдЖрдЬ рд╡реЗ рдЕрд┐FрддWрд╡ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╕рдВрдШрд╖Oрд░рдд реН рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рд░реЛрд╢рдиреА рд╕реЗ рдмрд╛рдд рдЙрдаR рдереА рдЕрдм рд╕рд░рд╣рдж рдкрд╛рд░ рдЪрд▓реЗ рдЧрдпреЗред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдаRрдХ рдХрд╣ рд░рд╣ рд╣реЛредрд╣рдорд╛рд░реЗ рджреЗ рд╢ рдо& рддреЛ рд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ рдкреВ рдп рд╣реИ рдЗрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж рднреА |реВрдгрд╣Wрдпрд╛ рд╣реЛ рд░рд╣ рд╣реИ ,рдЕрдиреЗрдХ рдЬреБiрдо рд╣реЛ рд░рд╣ рд╣реИредрд╕рд░рдХрд╛рд░ рдХреЛ Aрд╡рд╡рд╢ рд╣реЛрдирд╛ рдкреЬ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ,рдмреЗрдЯ рдмрдЪрд╛рдУ рдЕ6рднрдпрд╛рди рдЪрд▓ рдкреЬрд╛ рд╣реИред рд╕рд░рд╣рдж рдкрд╛рд░ рдХ рд▓реЬ!рдХрдп рдХреЛ рддреЛ рдЕрдкрдиреЗ рджреЗ рд╢ рдХ рд▓реЬ!рдХрдп рдЬреИрд╕рд╛ рд╣рдХ рднреА Eрд╛рдк реНрдд рдирд╣ рдВ рд╣реИ ,рдЬрд╣рд╛рдВ рдФрд░рддреЗ рднреЛрдЧ рдХ рд╡FрддреБ рдорд╛рдиреА рдЬрд╛ рд░рд╣ рд╣реЛ рд╡рд╣рд╛рдВ рдХрд╛ 0рдпрд╛ рд╣рд╛рд▓ рд╣реЛрдЧрд╛ред рджрдордп рддреА-рдЕрдкрдиреЗ рджреЗ рд╢ рдо& рднреА рдЬреБiрдо рддреЛ рд╣реЛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ рд▓реЬ!рдХрдп рдХреЗ `рдЦрд▓рд╛рдл рдкрд░ рд▓реЬ!рдХрдп рдХрд╛ рдорд╛рдирд╕?рдорд╛рди рддреЛ Eрд╛Iрдд рд╣реИ редрдпрд╣рд╛рдВ рдкрд░рд╛рдИ рдирд╛рд░ рдХреЛ рдорд╛рдВ рдмрд╣рди рд╕рдордЭрдиреЗ рдХ рдкрд░?рдкрд░рд╛ рд╣реИ ,рдЗрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж рднреА рдмреЗ рдЯрдп рдХрд╛ рдЕрд┐FрддWрд╡ рдЦрддрд░реЗ рдо& рд╣реИ ред рдХрд╛рд╢ рдЖрдк рдЬреИрд╕реЗ рд╕рднреА рдмрд╛рдк рд╕реЛрдЪрдиреЗ рд▓рдЧрддреЗ рд╕рдм рдмреЗ рдЯрдп рдХ рдЙреЬрд╛рди рдо& рдкрдВрдЦ рд▓рдЧ рдЬрд╛рддреЗ рд░реЛрд╢рдиреА рдХ рддрд░рд╣ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдВ рдЖрд╕рдорд╛рди рдЫреВ рд░рд╣ рд╣реИ рд╣рдорд╛рд░реЗ рджреЗ рд╢ рдкрд░ рд╕рд░рд╣рд╛рдж рдкрд╛рд░ рдЬрд╣рд╛рдВ рд▓рд╛рдЦ рдмрдВ рджрд╢реЗ рд╣реИ рдЗрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж рднреА 6рд╕FрдЯрдо рдо& рдмрджрд▓рд╛рд╡ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╕рдВрдШрд╖O рдХрд░ рд░рд╣ рд╣реИ ред рдж,реБ рдирдпрд╛ рдХреЗ рд╕рд╛рдордиреЗ рдЕрдкрдиреА рдмрд╛рдд рд░рдЦрдиреЗ рдо& рдХрд╛рдордпрд╛рдм рд╣реЛ рд░рд╣ рд╣реИ редрдо рд╣рд▓рд╛рдпреЗ рдЦрдж реБ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдЬрдореАрди рддреИрдпрд╛рд░ рдХрд░ рд░рд╣ рд╣реИ редрдЕрдкрди рд╕рдВрдШрд╖O рдФрд░ рдЬреБрдЭрд╛Jрдкрди рдХ рд╡рдЬрд╣ рд╕реЗ рдХрдИ рд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ рд╕рд╛ рд╣WрдпрдХрд╛рд░, рдХрд▓рд╛рдХрд╛рд░, =рдЪ{рдХрд╛рд░,рдиреЗ{реА рдЕ6рднрдиреЗ{реА, рдо {реА,рдореБwрдпрдо {реА, Eрдзрд╛рди рдо {реА, рдЗрдВрдЬреА,рдирдпрд░ ,рдбрд╛рдВ0рдЯрд░, рдЖрдИ6рдП6рдПрд╕6 рдЖрдИ6рдкреА6рдПрд╕6 рддрдХ рдмрдиреА рд╣реИ ,рдмрди рд░рд╣ рд╣реИ рдФрд░ рдЕ=рдзрдХ рдмрдиреЗрдЧреАредрд░реЛрд╢рдиреА рдХ рдо?рдореА рдЖрдВрдЦ 0рдп рдорд╕рд▓рдиреЗ рд▓рдЧреА 0рдп рд░реЛрдирд╛ рдЖ рдЧрдпрд╛ ? рджрдордп рддреА-рдлреБрд▓рдирджреЗ рд╡реА рдпрд╛рдж рдЖ рдЧрдпреАред рдмреЗрдЪрд╛рд░ !рдХрддрдирд╛ рдЬi реБ рдо рдЭреЗрд▓ ред рд╕рдВрд╕рдж рддрдХ рдкрд╣реБрдВрдЪреА !рдлрд░ рдкJ реБ рд╖ рдХреЗ рд╣ рд╖рдгрдп { рдХрд╛ 6рд╢рдХрд╛рд░ рд╣реЛ рдЧрдпреАред рджрди рджрд╣рд╛реЬреЗ рдореМрдд рдХреЗ рдШрд╛рдЯ рдЙрддрд╛рд░ рдж рдЧрдпреАредрдмрд╣рди рдорд╛рдпрд╛рд╡рддреА рдЬреЛ
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 143
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान मुwयम {ी हS उनका संघषO र गटे खड़े कर दे ता है । ठRक कह रहे हो म हलाय& लाख बं दश के बाद भी बदलाव क बयार लाने म& सफल हो रह है । गुलशन-Wयाग तो करना ह पड़ता है । एक कहावत है बहाव के साथ तो मत ृ दे ह भी बह जाती है अगर Aवपर त म& बहकर 6मशाल रची जाये तो ऐसी तर0क द,ु नया के 6लये अनुकरणीय हो जाती है । मेर रोशनी भी इसी न0शे कदम चल रह है । दमय ती-आपने रोशनी का मनोबल बढ़ाया।उसको आगे बढ़ने के 6लये खल ु आंख से दे ख रहे है ।पग-पग पर रोशनी को सहारा दे ने के 6लये खड़े रहते है ।मS जानती हूं आपके इस काम का बाहर वाले ह नह ं अपने सग ने भी !कया। प9रवार के लोग दसवीं पास करने के बाद ह रोशनी का %याह करने पर तल ु े हुए थे पर आप नह ं माने।गांव के लोग कतने नाराज थे कहते थे शहर 0या चला गया रोशनी को कले0टर बनाने म& जट ु गया।गांव का wयाल नह ं है ।आपने मौन साध 6लया था पर हार नह ं माने। काश आपक तरह हमारे Aपताजी भी त,नक संकiप कर लेते तो मS भी पढ 6लख जाती आपका सहारा बनती। गुलशन-कौन कहता है तुम मेरा सहारा नह ं हो। अरे तुम सहारा न होती तो 0या हम रोशनी को पढा पाते अमीर समीर के साथ अ,नल का भी खचO उठा पाते।ये तो तु?हारे खद ु के कुशल E धन क वजह से तो कर पा रहा हूं। हर नार दे श के 6लये समाज के 6लये प9रवार के 6लये वंश के 6लये वरदान होती है ।तु?हार तरह 7ब टया रोशनी क तरह। दमय ती-ये तो आपक जराOनवाजी है जो मुझे स?मान दे रहे है 7ब टया क उं ची उड़ान के 6लये सतत ् Eयासरत ् हS। गुलशन-तुम हमार हो 7ब टया हमार है !कसी दस ू रे के 6लये तो नह ं कर रहे है । काश इतना स)म होता !क अ)म मां-बाप क बे टय क मदद कर सकता। भगवान ने तो ऐसा नह ं बनाया बस अपनी रोशनी को द,ु नया के कैनवास पर सुनहरे Jप म& आंख बंद होने से पहले दे ख सकंू इतना सा wवाब है । दमय ती-,नराश 0य होते हो।आपके पास पद और दौलत ह तो नह ं है ना बाक सब कुछ तो है ,आपक रोशनी,द,ु नया के कैनवास पर रं ग भर रह है ।अमीर इंजी,नयर बनने वाला है ,भगवान ने चाहा तो समीर भी डां0टर बन ह जायेगा।अ,नल िजसका पालन पोषण आप बचपन से कर रहे है वह भी क?Iयूटर क द,ु नया म& कामयाब तो होकर ह रहे गा।प0का यक न है । आपके eम से उपजी =चंगार से जहां रोशन होगा। गुलशन-रोशनी क म?मी बात तो सह है । यह अपना सपना भी है । नौकर म& तो दबंग द,ु नया के लोगो ने तर0क से वं=चत रखा,मरे सपनो क शवया{ा Fवयं के कंधे पर ढो रहा हूं बस इसी उ?मीद म& !क बQच क तर0क से अपना जहां रोशन हो जाये। दमय ती-दं बग का नाश हुआ है इतहास गवाह है आज के दबंगो का भी होगा। आप हौशला बनाये रखना आपका हौशला ह हमारे जीवन क रोशनी है ।बेट -बेटो से कम नह ं होती, आज के दो दशक पहले यह बात लाग को हजम नह ं होती थी ले!कन आज क लड़!कयां हर )े{ म&
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 144
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान नाम रोशन कर रह है ।इसक उदाहरया अपनी रोशनी ह।चi ू हा गरम करने म& कई बार द0कते आयी,मS कई मह न मत ् पर पड़ी रह । आपको न प9रवार से सहयोग 6मला ना दफतर से ृ शैयया पर आप हारे नह ं। आपके Wयाग क वजह से मै जीAवत हूं,बेटे पढ-6लख रहे है ,गांव से लेकर शहर तक दे ख रहे है रोशनी कंू ची क रोशनी द,ु नया म& 7बखे रह है । इसी म& हम खश ु रहे है अपनी इसी खश ु ी क रोशनी से अपना जहां रोशन !कये रहे । गुलशन-हां ठRक कह रह हो, तुमने मेरे जहां को रोशन कर दया है । रोशनी ने तो रोशनी क ल[ड.या मढ रह है । 7ब टया जब तक थी लग रहा था द वाल है उसे जाते ह द वाल 7बत गयी। अमीर भी साथ चल गया,उसे पता था द द के जाने के बाद घर उदास लगेगा। बे टयां तो घर क रौनक हाती है । ये हमारे Aपताजी भी मानते है। दमय ती-भला वो कब और कैसे मान 6लये। गल ु शन-}क के नीचे आने से बच गये थे तब से तो वरदान भी मानने लगे।इतने म& मोबाईल घनघना उठा ये लो रोशनी का फोन।लो बात करो। दमय ती-आप करो ना। कल से 7ब टया के 6लए उदासे पड़े हो। गुलशन-ठRक है दो मोबाईल। मोबाईल हाथ म& लेते हुए बोला हां बेटा पहुंच गयी।सब ठRक है ,अमीर खश ु तो है । रोशनी-हां पापा हमार =च ता ना करो। मS अब छोट बQची नह ं रह ना ह अमीर।अमीर तो ◌ुछ मह न म& इंजी,नयर बन जायेगा।कब तक आप हमारे 6लये =च ता मे◌◌ े ं जीओगे।पापा =च ता !फ# छोड़ दो,हम स?भल कर चलने लायक हो गये हS। गुलशन-समझता हूं बेटा पर 0या कJं बाप हूं ना। औलादे बाप से आग नकल जाये तो बा पके 6लये गवO क बात होती है । लो म?मी से बात कर लो। रोशनी-हां म?मी कैसे हो।पापा का Pयान रखना। दमय ती-बेटा तुम अपना Pयान रखना। जमाने म& पग-पग पर छल है ।अमीर कब आयेगा। रोशनी-लो बात कर लो। अमीर-हां माम वहां तो सब ठRक है ना। दमय ती-हां बेटा सब ठRक है ,तु?हारा लैपटाप आ गया है ।कब आ रहे हो। अमीर-वरदान छोड़ेगी तब ना। दमय ती-दो द द को फोन। अमीर द द मांम से बात करो। दमय ती-रोशनी अमीर को चलती भेज दे ना। वहां रहने से खचाO ह बढे गा। रोशनी-मांम खचO क =च ता ना करो हम अपनी 6ल6मट म& खचO कर& गे। पापा से बात कराओ। दमय ती गुलशन को मोबाईल थमाते हुए बोल लो रोशनी से बात करो। गुलशन-हां बेटा बोलो पैसे और तो नह ं भेजना है । रोशनी-नह ं पापा पैसा है ।vयारह बज गये है खाना खाकर आराम करो।कल आ!फस भी तो जाना है ।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 145
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान गुलशन-रोजी तो पहले है । काम पूजा है पूर ईमानदार बरतूंगा,दफतर भी जाउं गा।खाना खाकर आराम भी कJंगा। तुमने अमीर और नी,तश ने खा 6लया। रोशनी- हां पापा। 6म0स स%जी,रोट चावल बनायी थी। खाना खाकर आराम करो और हां =च ता 7बiकुल ना करना। =च ता से आपका शुगर लेवल बढ़ जाता है । मांम खाना परोस चक ु है खाना शुJ करो। कोई बात नह ं कहते हुए फोन ब द कर द । दमय ती-0या बोल रह थी। गल ु शन-बात नह ं।खाना खाओ और सो जाओ,समीर और अ,नल को बल ु ाओ।रा{ के vयारह बज रहे हS। दमय ती-ठRक है ।रोशनी क बात का इतना सी9रयस ले रहे हो। गल ु शन-हमार रोशनी है ,उसक बात तो मानना पड़ेगा। दमय ती-रोशनी तो सारे जहां क रोशनी है । गल ु शन-बात नह ं खाना और आराम। इ कतीस सुबह चाय का Iयाला गल ु शन को थमाते हुए दमय ती बोल रात म& करवट भी नह ं बदले,इतनी गहर नींद म& सो रहे थे 0या ? गुलशन-सोने-सोने का खेल भी तो नह ं खेल रहा था। रोशनी ने कान म& सकून फूंक द थी चैन क नींद आ गयी। अब रोज सोने से पहले रोशनी को फोन !कया कर& गे। दमय ती-चाय ठdडी हो रह है ,पीओ।एक बात बताओगे 0या ? गुलशन-चाय तो पीने दो। दमय ती-0य नहले पर दहला मार रहे हो।अरे रात ससुरजी के बारे म& बता रहे थे !क वे बे टयो वरदसन मानते है ।मुझे तो AवGवास नह ं होता। मेरे साथ तो अपरा=धय जैसा sयवहार !कये। पीहर म& आख म& आंसू आया तो सुसरजी क वजह से। दGु मन क तरह रताव करते थे। काम तो जमींदार क तरह ,नदO यता स करवाते थे।जानकर खश ु ी हुई !क उनका दल भी कभी प9रवतOत हुआ था।मुझे बताओ िजससे मेरे दल के घाव के ,नशान खWम हो जाये। गुलशन-ऐसी बात तो सन ु ो। सीता,र ता और स9रता मेर तीन बहने है मेरे 6लये रोशनी को 6मलाकर चार वरदान है जो कई ज म तक सकून दे ने के 6लये काफ है । दमय ती-सब जानती हूं पर ससुरजी क बताओ ना6666666666666666666666 गुलशन-बड़ी बहन सीता के गौन का दन पड़ गया था।आठवीं म& पढ़ रहा था। सोच लो बहन क उD 0या रह होगी। दमय ती-सतरह,अठारह साल। गुलशन-जो भी रह हो पर बाल Aववाह के बाद भी बाल-गौना ह था। दमय ती-आम बात थी अब जमाना बदल गया है । बीस साल के बाद लड़!कय क शाद हो रह है । अपनी रोशनी जैसी लड़!कया तो अपन पांव पर खड़ी होकर शाद करना चाहती है । खैर सब समय के प9रवतOन का प9रणाम है । अब तो अ तOजातीय Aववाह खब ू हो रहे है और सफल भी हो
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 146
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рд░рд╣реЗ рд╣реИ ,рд╣рдорд╛рд░реЗ рдЬрдорд╛рдиреЗ рдо& рдЧреМрдирд╛ рдХреЗ рдмрд╛рдж рдк,рдд-рдкWрдиреА рдПрдХ рджрд╕ реВ рд░реЗ рдХреЛ рджреЗ рдЦ рдкрд╛рддреЗ рдереЗред Aрд╡xрд╛рди рдХрд╛ рдЬрдорд╛рдирд╛ рд╣реИ рдЬрд╛,рддрдкрд╛рдВ,рдд рджреЗ рдЦрдирд╛ рддреЛ AрдкрдЫреЬтЧМреЛтЧМрдВ рдХрд╛ рдХрд╛рдо рдХрд╣рд╛ рдЬрд╛рди рд▓рдЧрд╛ рд╣реИ редрдорд╛рдВ-рдмрд╛рдк рднреА рдмрдЯрдп рдХрд╛ рд╡рд░рджрд╛рди рдорд╛рдирдХрд░ рдЖрдХрд╛рд╢ рдХреЗ рддрд╛рд░реЗ рддреЛрдбрд╡рд╛рдирд╛ рдЪрд╛рд╣рддреЗ рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдмреБрд░рд╛ 0рдпрд╛ рд╣реИ рд▓реЬрдХ рдФрд░ рд▓реЬрдХрд╛ рдорд╛рдВ рдмрд╛рдк рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдПрдХ рдЖрдВрдЦ рд╣реИ рддреЛ рджрд╕ реВ рд░рд╛ рдЖрдВрдЦ рдХ рд░реЛрд╢рдиреА, рдПрдХ рджрд▓ рд╣реИ рддреЛ рджрд╕ реВ рд░ рдзреЬрдХрди рддреЛ рднреЗрдж 0рдп ред рджрдордпрди реНрддреА-рд╣рдорд╛рд░реЗ рд╕рд╕реБрд░рдЬреА рддреЛ рдмiрдХреБрд▓ `рдЦрд▓рд╛рдл рдереЗред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рд╡0рдд рдХреЗ рд╕рд╛рде рд╕рднреА рдХреЛ рдмрджрд▓рдирд╛ рдкреЬрддрд╛ рд╣реИ ред Aрдкрддрд╛рдЬреА рдмрджрд▓ рдЪрдХ реБ реЗ рд╣реИ рдирд╣ рдВ рддреЛ рдЖрдЬ рд╣рдорд╛рд░ рд░реЛрд╢рдиреА рджiрд▓ рдЬрд╛рдХрд░ рдкреЭ рдкрд╛рддреАред рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рдЖрдЧреЗ рдмреЭрд╛рдиреЗ рдо& Aрдкрддрд╛рдЬреА рдХрд╛рдл рдпреЛрдЧрджрд╛рди рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-0рдп рдирд╣ рдВ Aрд╡рд░реЛрдз рдирд╣ рдВ рдХрд░рддреЗ рддреЛ рдЖрдкрдХрд╛ рдЬ рдмрд╛ рдХреИрд╕реЗ рдЬрд╛рдЧрддрд╛редрд░реЛрд╢рдиреА рднреА рдФрд░ рд▓реЬрдХрдп рдХ рддрд░рд╣ рдЕ=рдзрдХ рд╕реЗ рдЕ=рдзрдХ ZреЗрдЬрдП реБ рдЯ рдХрд░ рдЕрдкрдиреА рдЧрд╣ реГ FрддреА рд╕?рднрд╛рд▓ рд▓ рд╣реЛрддреАредрд╣рдо рдирд╛рдирд╛-рдирд╛рдирд╛ рдХрдм рдХреЗ рдмрди рдЧрдп рд╣реЛрддреЗ рдкрд░ рдШрд░-рдк9рд░рд╡рд╛рд░ рдХрд╛ Aрд╡рд░реЛрдз рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ 6рд▓рдп рд╡рд░рджрд╛рди рдмрди рдЖрдкрдиреЗ рдХрдорд░ рдХрд╕ 6рд▓рдпрд╛ !рдХ 7рдм рдЯрдпрд╛ рдХреЛ рдордирдЪрд╛рд╣ рдЙреЬрд╛рди рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдХреБрдЫ рднреА рдХрд░реЛрдЧреЛред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдЕрдм рддреЛ рдмреЗрдЯ рдХреЗ %рдпрд╛рд╣ рдХ =рдЪ рддрд╛ рд╣рдорд╛рд░рд╛ рднреА рдЪреИрди ,рдЫрдирдиреЗ рд▓рдЧреА рд╣реИ ,рдмреАрд╕-рдмреАрд╕ рд▓рд╛рдЦ рд▓реЬрдХреЗ рд╡рд╛рд▓реЗ рджрд╣реЗ рдЬ рдорд╛рдВрдЧ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ред рдмреАрд╕ рд╣рдЬрд╛рд░ рдХрд╛ рдм рджреЛрдмFрдд рдХрд░рдиреЗ рдо& рдкрд╕реАрдирд╛ рдЖ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ,рдмреАрд╕ рд▓рд╛рдЦ рдХрд╣рд╛рдВ рд╕реЗ рдХреИрд╕реЗ рдЖрдПрдЧрд╛редрд╣рдорд╛рд░рд╛ рддреБ?рд╣рд╛рд░ рд╢рд╛рдж рддреЛ рдкрд╛рдВрдЪ-рджрд╕ рд╣рдЬрд╛рд░ рдо& рд╣реЛ рдЧрдпреА рд╣реЛрдЧреАредрд╡реИрд╕реЗ рд╣ рдореЗрд░ рдмрд╣рди рдХрд╛ рднреА %рдпрд╛рд╣ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рдерд╛ рдкрд░ 7рдмiрдХреБрд▓ рдХQрдЪреА рдЙD рдо& редрд╕реЛрдирд╛ рдкрд╛рдВрдЪ рд╕реЗ рд╣рдЬрд╛рд░ Jрдкрдпрд╛ рдо& рджрд╕ Zрд╛рдо 6рдорд▓ рдЬрд╛рддрд╛ рд░рд╣рд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ред рдореЗрд░ рджрд╛рдж рдХрд╣рддреА рдереА рд╣рдорд╛рд░реЗ рдЬрдордиреЗ рдо& рдШреА Jрдкрдпрд╛ !рдХрд▓реЛ рдерд╛ред рдЕрдм рджреЗ рдЦреЛ рдорд╣рдВ рдЧрд╛рдИ рдХрд╣рд╛рдВ рд╕реЗ рдХрд╣рд╛рдВ рдкрд╣реБрдВрдЪ рдЧрдпреА,рд╣рдорд╛рд░реЗ рдЬреИрд╕реЗ рдЧрд░ рдм рдорд╛рдВ рдмрд╛рдк рдЕрдкрдиреЗ рджрд▓ рдХреЗ рдЯреБрдХреЬтЧМреЛтЧМрдВ рдХреЛ 0рдпрд╛ рджреЗ рдЧ&ред рдмреЬреА рдмрд╣рди рдХреЗ рдЧреМрдиреЗ рдХреЗ рд╡0рдд рдо& рд░реЗ Aрдкрддрд╛рдЬреА рднреА рдЗрд╕реА !рдл# рдо& рдереЗредрдЧрд╛рдВрд╡ рд╕реЗ рдмреАрд╕ рдХреЛрд╕ рджрд░реВ ,рдирдЬрд╛рдордмрд╛рдж рдЬрд╛рдХрд░ рд╕реАрддрд╛ рдж рдж рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╣рдВ рд╕реБрд▓ рдмрдирд╡рд╛рдиреЗ рдХрд╛ рдмрдпрд╛рдирд╛ рджреЗ рдХрд░ рдЖрдпреЗ рдереЗ рд╡рд╣ рднреА рд╕рд╛рдЗ!рдХрд▓ред Aрдкрддрд╛рдЬреА рдиреЗ рднреА рдмрд╣реБрдд рджрдЦ реБ рдЙрдард╛рдпрд╛ рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-,рдирдЬрд╛рдордмрд╛рдж рдХреЗ рдЧрд╣рдиреЗ рдЕQрдЫреЗ рд╣реЛрддреЗ рд╣реИ редрдЪрд╛рдВрдж рдХреЗ рдЧрд╣рди рдХреЗ рд╕рд╛рде 6рдоbрдЯ рдХреЗ рдмрддOрди рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдФрд░ рдХQрдЪреЗ рдШрд░ рдХреЗ рдЫрдд рдкрд░ рд▓рдЧрдиреЗ рд╡рд╛рд▓реЗ рд▓рд╢ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рднреА рддреЛ рдЖрдЬрдордЧрдв рд┐рдЬрд▓реЗ рдХрд╛ ,рдирдЬрд╛рдордмрд╛рдж рдорд╢рд╣реВрд░ рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдЖрдЬрдордЧрдв рддреЛ рд╣реИ рд╣ рдорд╢рд╣рд░ рдкрд░ рд╢реЛAрд╖рдд рд╕рдорд╛рдЬ рдХ рддрд░0рдХ рдирд╣ рдВ рд╣реЛ рдкрд╛ рд░рд╣ рд╣реИ,рднреВ6рдорд╣ рдирддрд╛ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рдмрдиреА рд╣реБрдИ рд╣реИ ,рдЬрдореАрди рдкрд░ рдХреБрдЫ рд▓реЛрдЧ рдХрд╛ рдХрдм рд╣реИ ред рд╢реЛAрд╖рдд рд╡рдВ=рдЪрдд рд╕рдорд╛рдЬ рдЦреЗ,рддрд╣рд░ рдордЬрджрд░реВ рдмрдирд╛ рд╣реБрдЖ рд╣реИ ред рд╣рд╛рдВ рдЕрдм рд▓реЛрдЧ рд╢рд╣рд░ рдкрд░рджрд╕ рдЬрд╛рдиреЗ рд▓рдЧреЗ рд╣реИ редрдЗрдирдХ рднреА рд┐Fрде,рдд рдЕQрдЫR рд╣реЛрдиреЗ рд▓рдЧреА рд╣реИ рдкрд░ рдЬрд╛,рддрд╡рд╛рдж,рднреВ6рдорд╣ рдирддрд╛ рдФрд░ рдЧрд░ рдмреА рдХрд╛ рджрд╛рдирд╡ рддрд╛dрдбрд╡ рддреЛ рдордЪрд╛ рд╣ рд░рд╣рд╛ рд╣реИред рд╡рдВ=рдЪрдд рдХ рд┐Fрде,рдд рддреЛ рдиреЗрдХ рд░рд╛рдЬрдиреИ,рддрдХ рд╕реЛрдЪ рд╕реЗ рдмрджрд▓ рд╕рдХрддреА рд╣реИ рдкрд░ Wрдпрд╛рдЧреА рдиреЗрддрд╛ рдХрд╣рд╛рдВ рд░рд╣реЗ ред рдЦреИрд░ рд┐Fрде,рдд рдо& рд╕реБрдзрд╛рд░ рдЖрдПрдЧрд╛ рд▓реЛрдХрдд { рд╢реЛAрд╖рдд рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рд╕рд╛7рдмрдд рд╣реЛрдЧрд╛ред рджрдордп рддреА-рд╣рдорд╛рд░реЗ рд╕рд╕реБрд░рдЬреА рдХ рддрд░рд╣ рджрд▓ рдкрд╕реАрдЬреЗрдЧрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╣рд╛рдВ рд╢реЛAрд╖рдд рдХреЗ Aрд╡рдХрд╛рд╕ рдХреЗ 7рдмрдирд╛ рджреЗ рд╢ рдХрд╛ Aрд╡рдХрд╛рд╕ рдирд╣ рдВ рд╣реЛ рд╕рдХрддрд╛ рд╡реИрд╕реЗ рд╣ рд▓рдб!рдХрдп рдХ рддрд░0рдХ рдХреЗ 7рдмрдирд╛ рдорд╛рдирд╡ рд╕рдорд╛рдЬ рдХ рддрд░0рдХ рдЕрд╕?рднрд╡ рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рдРрд╕рд╛ рдорд╛рдирд╕рдХ Aрд╡рдХрд╛рд╕ рддреЛ рд╢реЛAрд╖рдд рдФрд░ рдЖрдзреА рдЖрдмрд╛рдж рдХреЗ 6рд▓рдп рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реЛрдЧрд╛ред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 147
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान गुलशन- 7बल ्कुल सह यह मा,नसक बदलाव
मेरे Aपताeी म& आया है । तुम गांव से ,नकल
पासी और आज हमार रोशनी के काम पर मेरे बूढ मान6सकता वाले Aपताeी
खश ु है । लोग से
अपनी पोती का बखान करते हुए Fवा6भमान महसूस करते हS। यह ऐसा सभी बूढ़ मान6सकता के लोग सोच ले तो न |ूण हWया होगी ना ह दस ू रे दमन। दमय ती-बदलाव के 6लये आिWमक उWथान से आ सकता है । गुलशन-दरू 0य जाती हो अपन गांव क लड़!कय को दे खो गांव से ,नकलकर शहर मे◌े◌ं पढने जाने लगी है । वह 6सफO अपन बत ू े पर ऐसा नह ं कर रह है उनके मांता Aपत,दादा-दाद ,चाचाचाची और प9रवार के लोग सहयोग कर रह है।उे ा◌ी बयार जJर चलेगी। हर मां बाप अनपी ल[ड.कय को वरदान मानकर ध य होगे। दमय ती-अQछR बात है पर ससरु जी को पहल बार कैसे लगा क लड़!कय क दआ बा पके ु साथ चलती है । गल ु शन- बात परु ानी है ।पहल िज# कर चक ु ा हूं सीता द द के गौने क हं सुल क । दमय ती- हां जो ,नजामबाद के बाजार म& बनवान का बयाना दे कर आये थे। गुलशन-हां,वह हं सुल लेने जा रहे थे !क ग साई क बाजार के त,नक बाहर सड़क पर एक }क खडा Aपताजी }क के पास से साइ!कल से गुजर भी नह ं पाये !क इतने म& अंधग,त से एक दस ू रा }क आ गया। दमय ती-ट0कर तो नह ं मारा ना। गुलशन-भागवान पूर बात तो सुन लो। दमय ती-साँर अचानक }क आने क बात सुनकर र गटे खड़े हो गये। गुलशन-र गटे खड़े करने वाल दघ O ना है । }क ने जोरदार ट0कर मारा Aपताजी दरू फ&का ु ट गये,साइ!कल एक तरफ गर पड़ी। लोग को लगा Aपताजी }क के नीचे आ गये पर Aपताजी फ&का कर सड़क के दस ू रे !कनारे घास पर पड़े 6मले जैसे उ हे !कसी ने उठाकर सुला दया हो। त,नक भर म& पूरा मेला लग गया,लोग }क डा्रइवर को पकड़ 6लये,इतने म& Aपताजी कपड़े पर लगी मांट को झा◌ाड़ते हुए साइ!कल उठाने लगे। Aपताजी को दे खकर लोग अचि?भत रह गये। Aपताजी ाइवर को लोग से छुड़वाये। ाइवर Aपताजी का पांव पकड़कर माफ मांगने। Aपताजी बोले जाओ भईया जान बची लाख पाय& कहकर राFता नाप 6लये।,नजामबाद से रात को एक बजे तक वापस आये। मां बेचार इंतजार म& डेबर जलाये बैठR रह । उनके घर पहुंचने पर मां को जान म& जान आयी। Aपताजी मां को गहना दये ,खाना खाये,7बना कुछ बताये सो गये। दमय ती-अ?माजी को भी कुछ नह ं बताये। गुलशन-बस इतना बोले सीता 7ब टया आज वरदान सा7बत हुई इसके अलावा कुछ भी नह ं बोले और सो गये। दमय ती-आपको कैसे पता चला। गल ु शन-हम& 0या परू बFती को पता चल गया पर द द क Aवदाई के बाद। दमय ती-वो कैसे666666?
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 148
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдЧреБрд▓рд╢рди-рдж рдж рдХ рдбреЛрд▓ рдЙрдаR рдФрд░ Aрдкрддрд╛рдЬреА рдмреЗрдЪрди реИ рд╣реЛрдХрд░ =рдЧрд░ рдкреЬреЗред рд░реЛ-рд░реЛрдХрд░ }рдХ рдХ рдЯ0рдХрд░ рд╡рд╛рд▓ рдШрдЯрдирд╛ рдХрд╛ рдмрдпрд╛рди рдХрд░рдиреЗ рд▓рдЧреЗредрддрдм рдЬрд╛рдХрд░ рдкрддрд╛ рдЪрд▓рд╛ рдерд╛ред рдореЗрд░реЗ рдмреЬреЗ Aрдкрддрд╛рдЬреА рднvрдЧрд▓рджрд╛рджрд╛ Aрдкрддрд╛рдЬреА рдХреЗ рд╕рд░ рдкрд░ рд╣рд╛рде рдлреЗрд░рддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓реЗ рдереЗ рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдВ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реЛрддреА рд╣реИ редрдЬрдм рддрдХ рдмрд╛ рдкрдХреЗ рдШрд░ рд░рд╣рддреА рд╣реИ рдмрд╛рдк рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдкреВрдЬрд╛ рдХрд░рддреА рд╣реИ ред рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓ рд╕реАрддрд╛ 7рдм рдЯрдпрд╛ рдХ рдкреВрдЬрд╛ рдХреЗ рдмрджреМрд▓рдд рддреБрдордХреЛ рдЬреАрд╡рдирджрд╛рди 6рдорд▓рд╛ рд╣реИ ред Aрдкрддрд╛рдЬреА рд╣рд╛рдВ рднрдИрдпрд╛ рд╕рдЪрдореБрдЪ рд╕реАрддрд╛ рд╣рдорд╛рд░реЗ 6рд▓рдпреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рд╕рд╛7рдмрдд рд╣реБрдИ рд╣реИ редрд╣рдорд╛рд░реЗ рдШрд░рдк9рд░рд╡рд╛рд░ рдХ рд░реЛрд╢рдиреА рдереА рдЕрдм рдЕрдкрдиреЗ рдШрд░ рдордВ рджрд░ рдХ рд░реЛрд╢рдиреА рдмрдиреЗрдЧреАред рднvрдЧрд▓рджрд╛рджрд╛ рдмреЛрд▓реЗ-рд╣рд╛рдВ рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдВ рдШрд░-рдк9рд░рд╡рд╛рд░ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╣ рдирд╣ рдВ рдкрд░реВ реЗ рдЬрд╣рд╛рдВ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реЛрддреА рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рдЕQрдЫрд╛ рд╕рд╕рд░реБ рдЬреА рдХреЗ рдЬреАрд╡рди рдо& рдРрд╕реА рдШрдЯрдирд╛ рдШрдЯ рдереА рдкрд░ рдореЗрд░реЗ рд╕рд╛рде рддреЛ рдмрд╣реБрдд рдХрдареЛрд░ рдереЗредрд╢рд╛рдпрдж рд╕рдордп рдХреЗ рдЕ рддрд░рд╛рд▓ рдиреЗ рд╕QрдЪрд╛рдИ рдкрд░ рдкрд░рджрд╛ рдбрд╛рд▓ рджрдпрд╛ рд╣реЛредрдЦреИрд░ рд╣рдо& рдирд╣ рдВ рддреЛ 0рдпрд╛ рд╣рдорд╛рд░ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рд╡рд░рджрд╛рди рддреЛ рдорд╛рдирдХрд░ рдЙрд╕реЗ рдЖрдЧреЗ рдмреЭрдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдо┬ДрдХрд╛ рддреЛ рджрдпреЗредрдоS рднреА рдирд╣ рдВ рд╕рдордЭ рдкрд╛ рд░рд╣ рдереА рдЬрдм рдЖрдпреЗ рдереЗ AрдкрдЫрд▓реЗ рдорд╣ рдиреЗ рддреЛ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рдмрдирд╛рдп =рдЪ{ рдХреЛ рдмрд╣реБрдд рдЧреМрд░ рд╕реЗ рджреЗ рдЦрддреЗ рдереЗред =рдЪ{ рдХреЗ рдмрд╛рд░реЗ рдо& рдкрдЫ реВ рддрд╛рдЫ рдХрд░рддреЗ рд░рд╣рддреЗ рдереЗредрдПрдХ рджрди рд░рд╛рд╢рдиреА рдордЭ реБ реЗ рд╕реЗ рдмреЛрд▓ рдереА рдо?рдореА рджрд╛рджрд╛eреА рдХреЛ рд╣рдорд╛рд░реЗ =рдЪ{ рдо& рджреИ рд╡реАрдп Fрд╡Jрдк рджрдЦ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рдоS рдмреЛрд▓ рдереА рдмреЗрдЯ рджреЗ рд░-рд╕рдмреЗрд░ рд╕QрдЪрд╛рдИ рдХреЛ рдорд╛рдирдирд╛ рд╣ рдкреЬрддрд╛ рд╣реИ ,рддреБ?рд╣рд╛рд░реЗ рджрд╛рджрд╛eреА рдиреЗ рднреА рддреБ?рд╣рд╛рд░ рдореЗрд╣рдирдд .рд▓рдЧрди рдХ рд╕рд░рд╛рд╣рдирд╛ рдХ рд╣рдо& рдЦрд╢ реБ реА рд╣реБрдИредрдмреЗрдЯ рджрд╛рджрд╛eреА рдХ рд╕рд░рд╛рд╣рдирд╛ рддреБ?рд╣рд╛рд░реЗ 6рд▓рдпреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рд╕рд╛7рдмрдд рд╣реЛрдЧреАред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдкреВрдЫR рдирд╣ рдВ рджрд╕рд╡реАрдВ рдкрд╛рд╕ рдХрд░рддреЗ рд╣ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ Aрд╡рджрд╛ рдХрд░ рджреЗ рдиреЗ рдХ рдЙрдирдХ рд┐рдЬрдж рдкреВрд░рд╛ рд╣реЛ рдЬрд╛рддрд╛ рддреЛ 0рдпрд╛ рдРрд╕реЗ =рдЪ{ рджреЗ рдЦ рдкрд╛рддреЗред рджрдордп рддреА-рдХреИрд╕реА рдмрд╛рдд рдХрд░рддреЗ рд╣реЛ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рдкрд╛рдкрд╛ рдЗрддрдиреЗ рдкрдвреЗ 6рд▓рдЦ рдФрд░ рдорд╣рд╛рди рд╣реЛрдХрд░ред рдпреЗ рднреА рдХреЛрдИ рдкреВрдЫрдиреЗ рд╡рд╛рд▓ рдмрд╛рдд рд╣реИ,рдЙрдирдХ рд╕рдордЭ рдЙрддрдиреА рдереА рдЧрд╛рдВрд╡ рдо& рдЬреИрд╕рд╛ рд╣реЛрддрд╛ рд╣реИ ред рдЙрд╕рдХреЗ рд╣рд╕рд╛рдм рд╕реЗ рд╡реЗ рд╕рд╣ рдереЗ,рдЕрдм рддреЛ рдирд╛рдЬ рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реИ редрдРрд╕реЗ рд╣ рд╣рд░ рдЖрджрдореА рдХреЛ рдмреЗ рдЯрдп рдХреЗ рд╕рдордкOрдг рдХреЛ рдорд╛рди рджреЗ рдирд╛ рд╣ рдкреЬреЗрдЧрд╛редрдмреЗ рдЯрдпрд╛ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рдирд╣ рдВ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ рдХрд╛ рддрд╡ рдЬреЛ рджреЗ рддреЗ рд╣реБрдП рдЙрдирдХ рднреА рдЙреЬрд╛рди рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдЦрд▓ реБ рд╛ рдЖрд╕рдорд╛рди рджреЗ рдирд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ред рддрднреА рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдВ рдЕрдкрдиреЗ рдЕрд┐FрддWрд╡ рдХреЛ ,рдирдЦрд╛рд░ рдкрд╛рдпреЗрдЧреАред рдЧреБрд▓рд╢рди-7рдмрдирд╛ !рдХрд╕реА рднреЗрдж рдХреЗ рдмреЗрдЯ -рдмреЗрдЯрд╛ рдХреЛ рдмрд░рд╛рдмрд░ рдХрд╛ рд╣рдХ рджреЗ рдирд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ред рджрдордп рддреА-рдЬреИрд╕реЗ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рдЖрдкрдиреЗ рджрдпрд╛ рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдпрд╛рд░ рдореЗрд░рд╛ рдордЬрд╛рдХ 0рдп рдмрдирд╛рддреА рд░рд╣рддреА рд╣реЛред рджрдордп рддреА-рдордЬрд╛рдХ рдирд╣ рдВ рд╕QрдЪрд╛рдИ рд╣реИ рддрднреА рддреЛ рд░реЛрд╢рдиреА рдж,реБ рдирдпрд╛ рдХреЗ рдХреИрдирд╡рд╛рд╕ рдкрд░ рдЪрд╛рдВрдж-6рд╕рддрд╛рд░реЗ рдЯрд╛рдВрдХ рд░рд╣ рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╡рд░рджрд╛рди рдХреЗ рд╣реМрд╢рд▓реЗ рдХреЛ рджреЗ рдЦрдХрд░ рдореЗрд░реЗ рдорд░реЗ рд╕рдкрдиреЗ рдЬреАAрд╡рдд рд╣реЛрдиреЗ рд▓рдЧреЗ рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рддрднреА рддреЛ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рд╡рд░рджрд╛рди рдХрд╣рддреЗ рдирд╣ рдВ рдердХрддреЗ рд╣реЛред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╕реЛ рдЬрд╛рдУ рдореБрдЭреЗ рднреА рд╕реЛрдиреЗ рджреЛ,рд╕рд╛рдо рддрд╡рд╛рдж рджрдмрдВрдЧ Eрд╕рд╛рдж рдХреЗ рддрд╛dрдбрд╡ рдХреЛ рджреЗ рдЦрдирд╛ рд╣реИ ,рдирд╛ рдЬрд╛рдиреЗ !рдХрд╕ рдЬ рдо рдХрд╛ рдкрд╛рдк рдХрд╛ рджdрдб 6рдорд▓ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ редрдРрд╕реЗ рдРрд░ рдЧреИрд░ рдиWрдереВ рдЦреИрд░реЗ рдХреЗ рд╕рд╛рдордиреЗ рдЭреБрдХрдирд╛ рдкреЬрддрд╛ рд╣реИ рдиреМрдХрд░ рднреА 0рдпрд╛ рдмрд▓рд╛ рдмрди рдЧрдпреА рд╣реИ ред рдиреМрдХрд░ рдХреЛ рддреЛ рд╡рд░рджрд╛рди рд╕рдордЭрд╛ рдерд╛ рдкрд░ рд╕рд╛рдо рддрд╡рд╛ рджрдп рдиреЗ рдмрд▓рд╛ рдмрдирд╛ рджрдпрд╛ рд╣реИ редрдирд╕реАрдм рдХреИрдж рд╣реЛ рдЧрдпреА рд╣реИ ,рдИрдорд╛рди,рд╡рдлрд╛,рддрд╛рд▓ рдо рдпреЛvрдпрддрд╛ рд╕рдм рдЙрдкрд╣рд╛рд╕ рдХрд╛ рдоY реБ рджрд╛ рдмрди рдЧрдпрд╛
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 149
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान है । ऐसे मुिGकल के दौर म& अमीर समीर और रोशनी को दे खकर उजाO 6मल जाती है ।सब दख ु कुछ समय के 6लये भूल जाता है ,बQच का भAवzय अपने जीवन का मकसद बन जाता है । दमय ती-इसी भागीरथी E,तxा का E,तफल है रोशनी का सपना और हमारा वरदान। गुलशन-वरदान खब ू तर0क कर& ,समय के आरपार नाम कमाये666666666शुभरा7{ वरदान क म?मी6666666 ब तीस रोशनी के पापा आपक मोबाईल बज रह है । समीर दे ख बेटा !कसका फोन है । पापा चाचा का फोन है । गल ु शन-कौन चाचा। समीर-अपने तो एक ह चाचा है ना दस बीस तो है नह ं सरु जन चाचा का फोन है । गल ु शन बात करो चाचा से। समीर-मS 0या बात कJं,घर-गहृ Fतीक बात कर& गे घर गर रहा है,बढ़वा को जक ु ाम है,बकर बQचा दे ने वाल है ,9रGतेदार जाने म& सौ JIया खचO हो गये। दादा क दवाई म& पQचास Jपये खचO हो गये।मS 0या बात कJं लो आप करो। गुलशन समीर के हाथ से मोबाईल लेते हुए बोला हां सुरजन बोलो। सुरजन-भईया Aपताजी बात करना चाह रहे है । गुलशन- मोबाईल पर हाथ रखते हुए बोला जो दे वीजी रात म& Aपताजी क बात चल थी सुबह फोन पर हािजर है । दमय ती-Aपताजी से बात क9रये। गुलशन-Aपताजी पांव लांगू। Aपता सुत1लाल-खश ु रहो। अरे रोशनी का %याह कब करे गा। मेरे मरने के बाद तेर मां तो बाट जोहते-जोहते मर गयी। 0या मेरे साथ भी ऐसा होगा। गुलशन-कसी अशुभ बात कर रहे हो Aपताजी। मां दस साल पहले मर थी तब रोशनी प uह साल क भी नह ं थी। कसे %याह हो सकता था। %याह करके मुझे जेल तो नह ं जाना था। Aपताजी-अब ता कर दे । गुलशन-लड़का तो कोई योvय 6मले। Aपताजी-सरु जन ने तो कुछ दन पहले एक लड़का के 9रGतेदारो से बात !कया था।अQछा 9रGता है ,लड़का अमे9रका म& है । गुलशन-बीस लाख ,तलक मांग रहा है ।Aपताजी इतनी बड़ी रकम मS कहां से लाउं गा।मामूल सा कलकO हूं। इतनी रकम जुटाना तो मेरे बत ू े क बात नह ं। बीस लाख तल दे ना है ,इसके बाद ता करोड़◌ो का खचO होगा। इस ज म म& तो इतनी महं गी शाद करना मेरे बस क बात नह ं है । नौकर म& !कतनी द0कत आ रह है । मेरे साथ के लोग बड़े बड़े मैनेजर हो गये। मS जहां से शJ ु कया था वह पड़ा सड़ रहा हूं 0य !क अपनी पहुंच नह ं है । िजन लोग क पहुंच है दन दन ु ी
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 150
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рд░рд╛рдд рдЪреМрдЧреБрдиреА рддрд░0рдХ рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ред рдкрддрд╛рдЬреА рдореЗрд░ рдиреМрдХрд░ рдХрд╛ рднреА рднрд░реЛрд╕рд╛ рдирд╣ рдВ рд╣реИ рдХрдм рддрдХ рдЪрд▓реЗрдЧреАредрд░рд╛рдоEрд╡реЗрд╢ рд╕рд╛рд╣рдм рдХреЗ рдХрд╛рдпOрдХрд╛рд▓ рдо& рддреЛ 9рд░рдЬрд╛рдЗрди рд▓реЗрдЯрд░ рдкрд╛рдХреЗрдЯ рдо& рд░рдЦрдХрд░ рджрдлрддрд░ рдЬрд╛рддрд╛ рдерд╛ред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рддреБ?рд╣рд╛рд░ рддрд░0рдХ 0рдп рдирд╣ рдВ рд╣реЛ рд░рд╣ рд╣реИ ред !рдХрддрдиреА рдмреЬреА-рдмреЬреА [рдб=Zрдпрд╛рдВ рдд? реБ рд╣рд╛рд░реЗ рдкрд╛рд╕ рд╣реИ рддрд░0рдХ рдирд╣ рдВ рд╣реЛ рд░рд╣ рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╣рдорд╛рд░реЗ рдкрд╛рд╕ рджрд╕ реВ рд░ рдпреЛvрдпрддрд╛ рдирд╣ рдВ рд╣реИ рдирд╛ред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рдиреМрдХрд░ рдо& рдкрдврд╛рдИ 6рд▓рдЦрд╛рдИ рдХреЗ рдЕрд▓рд╛рд╡рд╛ рдФрд░ 0рдпрд╛ рдпреЛvрдпрддрд╛ рд▓рдЧрддреА рд╣реИ? рдЧрд▓ реБ рд╢рди- рд╡`рдгOрдХ eреЗzрдЯрддрд╛,рдЙрдВ рдЪреА рдкрд╣реБрдВрдЪ рдЕрдЧрд░ рдпреЗ рднреА рди рд╣реЛрддреЛ рдмреЛрд░рд╛ рдЦреЛрд▓рдиреЗ рдХрд╛ рд╕рд╛рдоfрдпOред Aрдкрддрд╛рдЬреА рдЖрдкрди рдЬрд╛рддреАрдп рдЖ=рдеOрдХ рдФрд░ рдкрд╣реБрдВрдЪ рдХ рд┐zрдЯ рд╕реЗ рдЧрд░ рдм рдард╣рд░реЗ рддреЛ рдЕрдкрдиреА рдиреМрдХрд░ рдЪрд▓ рдЬрд╛рдп рдмреЬреА рдмрд╛рдд рд╣реИ ред рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓-рддрд░0рдХ 6рдорд▓реЗ рдпрд╛ рди рдорд▓реЗ рдиреМрдХрд░ рдЪрд▓реЗ рдпрд╛ рдирд╛ рдЪрд▓реЗ рд░реЛрд╢рдиреА рдХрд╛ %рдпрд╛рд╣ рддреЛ рдХрд░рдирд╛ рд╣ рд╣реИ ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдЬреА Aрдкрддрд╛рдЬреА66666666 рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓-рдмреАрд╕ рд▓рд╛рдЦ рд╡рд╛рд▓ рд╢рд╛рдж рддреЛ рдорд╣рдВ рдЧреА рд╣реИ ред рдХрд░реЗ 0рдпрд╛ рд╕рдорд╛рдЬ рдо& рддреЛ рджрд╣рдЬ рдХ рдЖрдЧ рд▓рдЧреА рд╣реИ редрдЦрд╛рдиреЗ рдХреЛ рджрд╛рдиреЗ рдирд╣ рдВ рд░рд╣рдиреЗ рдХреЛ рдШрд░ рдирд╣ рдВ,рджреЛ рдЪ0рдХрд╛ рдХ рдорд╛рдВрдЧ рдкрд╣рд▓реЗред рдпреЗ рд▓реЬрдХрд╛ рддреЛ рдЕрдореЗ9рд░рдХрд╛ рдо& рд╣реИ , рдпреЗ рддреЛ рдорд╛рдВрдЧреЗрдЧрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-Aрдкрддрд╛рдЬреА рдмреЗрдЯ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдРрд╕рд╛ рджi реВ рд╣рд╛ рдЦрд░ рджрдиреЗ рдХ рдФрдХрд╛рдд рддреЛ рдЕрдкрдиреА рд╣реИ рдирд╣ рдВред рд╣рд╛рдВ рд░рд╛рд╢рдиреА рдХрд╛ %рдпрд╛рд╣ рддреЛ рдХрд░рдирд╛ рд╣реИ рдкрд░ рдЕрдкрдиреА рдФрдХрд╛рдд рдо& редрдЧрд░ рдм рдШрд░ рдХрд╛ рдкрдврд╛-6рд▓рдЦрд╛ 6рдорд▓ рдЬрд╛рдпреЗ рддреЛ рдаRрдХ рд░рд╣реЗ рдЧрд╛рдФрд░ рд┐рдЬрд╕рдХ рджрд╣реЗ рдЬ рдХ рдорд╛рдВрдЧ рди рд╣реЛред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рдмреЗрдЯрд╛ рдРрд╕рд╛ рд▓реЬрдХрд╛ рддреЛ 6рдорд▓рдирд╛ 6рдореБGрдХрд▓ рд╣реИ редрдп рдж рдРрд╕рд╛ рд▓реЬрдХрд╛ рдирд╣ рдВ 6рдорд▓рд╛ рддреЛ 0рдпрд╛ рдореЗрд░ рдкреЛрддреА рдХрд╛ %рдпрд╛рд╣ рдирд╣ рдВ рд╣реЛрдЧрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-Aрдкрддрд╛рдЬреА рдоSрдиреЗ рддреЛ рдРрд╕рд╛ рдХрд╣рд╛ рдирд╣ рдВредрдЕрдкрдиреА рдФрдХрд╛рдд рднрд░ рдмреЗрдЯ рдХ рдЧрд╣ реГ FрддреА рдмрд╕рд╛рдиреЗ рдо& рдЬJрд░ рдорджрдж рдХJрдВрдЧрд╛ред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рд▓реЛ рд╕реБрд░рдЬрди рд╕реЗ рдмрд╛рдд рдХрд░реЛ рдХреЛрдИ рдкрдЯрдирд╛ рдХрд╛ рд▓реЬрдХрд╛ рд╣реИ рдлрд░ рджрд╛рдмрд╛рдж рдо& рд░рд╣рддрд╛ рд╣реИ рдЙрд╕рдХ рдХреЛрдИ рдХ?рдкрдиреА рд╣реИ ред рдХрд╣рддреЗ рд╣реИ рдмреЬрд╛ рдХрд╛рд░рдмрд╛рд░ рд╣реИ ред рд╕реБрд░рдЬрди рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЛ рдкрдЯрдирд╛ рд╡рд╛рд▓ рд▓реЬрдХреЗ рдХреЗ рдмрд╛рд░реЗ рдо& рдмрддрд╛ рджреЛред рд╕реБрд░рдЬрди-рднрдИрдпрд╛ рд▓реЬрдХрд╛ рд░реЛрд╢рдиреА рд╕реЗ рдореЗ рдкрдврд╛ рд╣реИ рдкрд░ рдХ?рдкрдиреА рдорд╛6рд▓рдХ рд╣реИ ред рд▓реЬрдХреЗ рдХреЗ Aрдкрддрд╛рдЬреА рдХрд╛ рдЖрдкрдХреЗ рдкрд╛рд╕ рдлреЛрди рдЖрдпреЗрдЧрд╛ рддреЛ рдмрд╛рдд рдХрд░ рд▓реЗрдирд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдаRрдХ рд╣реИ рдмрд╛рдд рдХрд░ рд▓реВрдВрдЧрд╛ рдп рдж рдмрд╛рдд рдЬрдореАрдВ рддреЛ рдлрд░ рджрд╛рдмрд╛рдж рдХреЛрдИ рджрд░реВ рдирд╣ рдВ рдЬрд╛рдХрд░ рджреЗ рдЦ рднреА рд▓реВрдВрдЧрд╛ред рдЬреИрд╕рд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ рд╡реИрд╕рд╛ рдмрддрд╛рдЙрдВ рдЧрд╛ ,рдкрд╣рд▓реЗ рдлреЛрди рддреЛ рдЖрдиреЗ рджреЛред рд╕реБрд░рдЬрди-рдаRрдХ рд╣реИ рднрдИрдпрд╛ Aрдкрддрд╛рдЬреА рдХреЛ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ %рдпрд╛рд╣ рдХ =рдЪ рддрд╛ рд▓рдЧреА рд░рд╣рддреА рд╣реИ ред рдХрд╣рддреЗ рд╣реИ рд▓рдЧрддрд╛ рд╣ рдкреЛрддреА рдХрд╛ %рдпрд╛рд╣ рджреЗ рдЦреЗ 7рдмрдирд╛ рджрди реБ рдпрд╛ рдЫреЛреЬ рджрдВ рдЧ реВ рд╛ред рд▓реЬрдХреЗ рд╡рд╛рд▓реЗ рдЗрддрдирд╛ рджрд╣реЗ рдЬ рдорд╛рдВрдЧ рд░рд╣реЗ рд╣реИ !рдХ рдШрд░ рдмреЗрдЪрдиреЗ рдкрд░ рдЙрддрдиреА рд░рд╛6рд╢ рдЗ0bрдард╛ рдирд╣ рдВ рд╣реЛ рд╕рдХрддреАред рдмреЗрдЯ рдХреЛ рдЕ=рдз рдкрдврд╛рдирд╛ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рдмрдирддрд╛ рдЬрд╛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ,рджрд╣рдЬ рдХ рдорд╛рдВрдЧ рдмреЭрддреА рдЬрд╛ рд░рд╣ рд╣реИ ред рдЬрддрдиреА рдпрд╛рджрд╛ рдкрдв -рд▓рдЦреА рд▓реЬрдХ рдЙрддрдиреА рдпрд╛рджрд╛ рджрд╣реЗ рдЬ рдХ рдорд╛рдВрдЧ рдХрд╕реЗ рд╣реЛрдЧрд╛ рдмреЗрдЯ рдХрд╛ %рдпрд╛рд╣? рдЧреБрд▓рд╢рди-рднрдИрдпрд╛ рд╣рдордиреЗ рдХрд╕реА рдХрд╛ рдмреБрд░рд╛ рдирд╣ рдВ !рдХрдпрд╛ рд╣реИ рддреЛ рдЕрдкрдирд╛ 0рдп рдмреБрд░рд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ред рднрдЧрд╡рд╛рди рдкрд░ Aрд╡Gрд╡рд╛рд╕ рд░рдЦ рдЬреЛреЬреЗ рдкрд░рдорд╛Wрдорд╛ рдмрдирд╛рдХрд░ рднреЗрдЬрддрд╛ рд╣реИ ред рд╕рд░реБ рдЬрди-рднрдИрдпрд╛ рдкрд╛рдВрдЪ рд╕рд╛рд▓ рдкрд╣рд▓реЗ рд░реЛрд╢рдиреА рдХрд╛ %рдпрд╛рд╣ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рд╣реЛрддрд╛ рддреЛ рдпреЗ рдж0рдХрдд рдирд╛ рдЖрддреАред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 151
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान गुलशन-जा होता है अQछे के 6लये होता है =च ता ना करो,नात हत से बात चलाते रहो। पटना वाले का फोन आ जान दो जैसा होगा बताता हूं। तुम अपने काम पर जाओ मS भी। सुरजन-ठRक है भईया फाइनल कर लेना। गुलशन-पहले बात तो होने दो। दस दन के बाद दiल से फोन आया।गुलशनसे बात हो पायेगी 0या ? समीर आप कान बोल रहे है दiल से बोल रहा हूं। गुलशन है तो फाने उनको द िजये।समीर गुलशन को मोबाईल थमाते हुए बोला पापा आपके 6लये फर दाबाद से फोन है । गल ु शन-कान बोल रहे है । मS सेठ लखन 7बहार बोल रहा हूं,सरु जन भईया ने बताया है !क आपक बेट शाद करने लायक है ,मेरा बेटा है । फर दाबाद म& क?पनी का कामधाम स?भाल रहा है । आप दे ख ले तो बात आगे बढे । गल ु शन-सेठजी हम तो मामल ू से नौकर पेशा आदमी है । सेठ-सब सरकार नौर वाल ऐसे ह कहते है । गुलशन-हम सरकार मुलािजम नह ं है । सेठ-आपके भाई साहब तो बता रहे थे। गुलशन-अधOशासक य क?पनी मे काम करता हूं। सेठ-सुना है आप बहुत पढे 6लखे है ,दो चार साल म& बड़े मैनेजर बन जायेगे तो अ=धक पैसे वाले हो जायेगे। गल ु शन-महोदय उ?मीद पर तो हम भी जी रह थे पर अब उ?मीद क हWया हो गयी है। तर0क के राFते हमारे जैसे ,न?नतर व`णOक के 6लये एकदम से ब द हो गये है ।खैर ये सब छो[ड.ये आप तो ये बताइये !क आपके पु{ क 0वा6लफकेशन 0या है । सेठ लखन 7बहार - बारहवीं पास है । गुलशन-आप कहां तक पढे है । सेठ-पढाई 6लखाई 0या करता बचपन से 7बजनस म& लग गया।बेटा भी अब हाथ बंटाने लगा है । गुलशन-0या 7बजनेस है आपका ? सेठ-क?पनी है अपनी। गुलशन-आपक क?पनी म& 0या बनता है। सेठ-IलािFटक का समान बनता है । आठ-दस है dड मशीन& है । गुलशन-जी समझ गया,हमारे एक दरू के 9रGतेदार भी ऐसी क?पनी चलाते है ।उनके पास भी कई लोग काम करते है । सेठ-तो मS हां समझू। गुलशन-हमार रोशनी के बारे म& कुछ नह ं जानना चाहे ग&। सेठ-हम& जानने क जJरत नह ं है ।हम& तो बस लड़क चा हये जो घर-गह ु ृ Fती स?भाल ले।यह गण आपक बेट म& है ,इसका मझ ु े परू ा अंदाजा है ।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 152
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान गुलशन-आदरणीय मS तो बताना अपना कतOsय समझता हूं। सेठ-बता द िजये। गुलशन-मेर बेट तो डबल एम6ए6है ,खद के पावं पर खड़ा होना चाहती है ु
तो आप
बताइये,बारहवीं पास लड़का और एम6ए6पास लड़क क जोड़ी कैसे बन सकती है । सेठ-0या कमी है ,हमारे बेटे म& ।हमारे पास कोठR-बंगला,दौलत सब तो है । गुलशन-)मा क िजयेगा हम& योvय उQच 6शm)त दमाद क तलाश है ।वैसा आपका बेटा नह ं है । सेठ-मेरे बेटे को नाफ स कर रहे है । गल ु शन-ठRक समझे। आपका बेटा मेरा दमाद बनने लायक है
0या ?
सेठ-पढाई-6लखाई के हसाब से तो नह ं। तै तीस सबेरे सबेरे !कसका फोन आ गया। वह भी नया न?बर है । दमय ती-बलेसर भईया का था। गल ु शन-बरस बाद कैसे याद आयी ? दमय ती-कोई लड़का दे खे है ,इंजी,नयर है ,फौज म& है । गुलशन-सुरजन एक 9रGता भेजा था क?पनी मा6लक लड़के का अब साले साहब इंजी,नयर का 9रGता खोजे है ,वह भी फौजी। दमय ती-बात कर लो। हो सता है बात बन जाये।लड़का इंजी,नयर है सरकार नौकर म& है ।फौजी लड़का बेट क कला को ज दा रख पायेगा 0या असमंजस बन रहा है । गुलशन-फौजी लोग भी कला के कuदान होते है बात ये नह ं है। दमय ती-तब कौन सी बात है । गुलशन-लड़के क पढाई-6लखाई को लेकर घर और वर को लेकर। दमय ती-बलेGवर भईया से बात कर लो पूरा हाल मालूम पड़ जायेगा, कोई दरू के 9रGते म& है । गुलशन-लो बात कर लेता हूं।अर साले साहब फोन तो उठाओ कहां चले गये। दमय ती-भSस दहू रहे होगे। गुलशन-हे लो,भाई साहब Eणाम,कैसे है ,घर-प9रवार सब ठRक है । बलेGवर-हां यहां तो सब ठRक है ।अरे ब हनी क शाद करनी है ना ? दमय ती-कैसी बात कर रहे हो भाईसाहब कौन बाप अपनी ◌ेट का %याह नह ं हरना चाहे गा। बलेGवर-सुरजन लड़का खोज रहे है आप हो !क नाफ स करते जा रहे हो। गांव दे हात म& तो ऐसे ह लड़के 6मलेगे। गुलशन-हम भी गांव के है । गांव म& काफभ ् पढ़◌े 6लखे और अQछे पदा पर भी लोग है । बलेGवर-अपनी 7बरादर के लोग तो◌े आज भी दबे-कुचले है । गुलशन-भाई साहब हमारे एक प9रचत है ,उनके भाई गांव म& ह मेहनत मजदरू करते हS।प9र=चत क दो लड़!कया है । गांव वाले भाई ने एक डा0टर और दस ू रा इंजी,नयर लड़का तलाश कर %याह करवाया है ,जब!क वे भाई साहब तो अ6श)त है ,हमारे सरु जन भाई साहब तो पढे 6लखे है ,लड़का
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 153
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान तो कमसे कम रोशनी के योvय तो हो। रोशनी के भAवzय का सवाल है । मS तो एसे वैस लड़के से रोशनी का %याह नह ं करने वाला।रोशनी क म?मी बता रह थी !क आप भी कोई लड़का दे खे है । बलेGवर-दे खा तो हूं दरू के 9रGत म& हS पर आपको पस द आये◌े तब ना। गुलशन-रोशनी के येाvय होगा तो जJर पस द आयेगा। बलेGवर-इंजी,नयर है । गल ु शन-इंजीनय9रंग क पढाई !कया है । बलेGवर-ये सब हम तो नह ं बता पायेगे। हाँ इंजी,नयर है और फौज म& है । आ जाओ चल के दे ख आते है । सIताह भर क छुbट पर लड़का कल आन वाला है । गल ु शन-भाई साहब मेर त7बयत ठRक नह ं है । शग ु र लेवल अ=धक बढ़ा हुआ है । य द आपको पस द है तो कल जाकर बातचीत कर लेना। मझ ु े बता दे ना या पहुंचकर मझ ु े फोन कर दे ना मS लछ.◌े के मां-बाप और लड़के से भी बातचीत कर लंग ू ा। बलेGवर-कल मS सरु जन और तपेGवर जाकर बातचीत करने के बाद आपक बात करवा दे ग& जो पूछताछ करनी हो कर लेना।लेकन %याह वह करना है । Aपताजी ना,तन क इQछा 6लये मर गये ,मां Aपताजी से पहले गज ु र गयी। सौतेल मां के हवाले सार रकम हो गयी है ।कुछ रकम रोशनी के %याह के नाम पर भी सौतेल मां के पास Aपताजी छाड़र गये है । जiद रोशनी को %याह न हुआ तो हो सकता है छोट मां यह भी रकम हड़प ना ले। गुलशन-भाई साहब उसक =च ता ना कर । अगर लड़का रोशनी के योvय रहा तो %याह जJर होगा। कल तो आप लोग दे खने ह जाने वाले है । जैसा हो वैसा बता दे ना। य द मुझे आना भी पड़ा ताअ भी सकता हूं पर दो दन आने म& लगते है ,उसी हसाब से दन फाइनल करना। बलेGवर-जीजाeी दन फाइनल करने से पहले फोन तो कर ह सकते है । भांजी का %याह करना है तो हमार भी तो कुछ िज?मेदार भी तो बनती है । गुलशन-ये तो और अQछा रहे गा। दमय ती-0या कह रह थे बड़े भईया। गुलशन-गांव वाले चाहे तु?हार भाई लोग हो चाहे हमारे बस दबाव बनाते है उनक बात मान लो। अरे बेट का बाप हूं, उसके भAवzय क =च ता हम& नह ं होगी 0या ? दमय ती-बात ये हS सब चाहते है !क वे जो कहे आंख कान ब द कर मान लो।दे खा नह ं अमे9रका वाले लड़के को मना कर दे ने पर !कतना नाराज हुए थे। उनके 6लये तो बीस लाख बीस हजार जैसा लग रहा था।बीस हजार तनwवाह नह ं तो बीस लाख ,तलक कैसे और कहां से लाओगे।उनको लगता है उनका बेटवा सोने क तोड़ रहा है । यहां कतना मुिGकल म& दन कटते है उ हे 0या पता। पता भी लगेगा उनक फरमाईश पूर जो हा जाती है । खैर ये तो आप भी चाहते हो !क रोशनी का %याह अQछे घर म& हो। गल ु शन- मS संघषOरत ् तो बQच के अQछे भAवzय के 6लये हूं ना वरना ऐसे मख ु ौटाधा9रय के बीच रहने लायक है ।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 154
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान दमय ती-जानती हूं आप नौकर तपFया मानकर कर रहे है बQच के सुखद कल के 6लये। गुलशन-एक बेट है ,भगवान उसक मुरादे पूर कर द& । बेचार मेहनत तो अपनी औकात से अ=धक कर रह है । दमय ती-बेट !कसक है बाप पर ह जायेगी ना 66666666 गुलशन-वरदान क मां तुम कुछ भी कहो पर मेरे बQचे मेरे सघषO को समझते है ।मS तो चाहता हूं !क अपने बQच को ब ढया से ब ढया 6श)ा दं ू द,ु नया के बड़ी से बड़ी यू,नवOसीट म& भेजकर पर बेबस हो जाता हूं आ=थOक तंगी क वजह से। दमय ती-इससे अQछR 6श)ा और 0या दे सकते हो। आप से चार गन ु ा अधक तनwवाह पाने वाले भी आप जैसी श)ा अपने बQच को नह ं दे पाये। हां चार-चार बंगले जJर बना 6लये। कहते है ना औलाद को धन ना दे कर 6श)ा दे ना चा हये और आप वह कर रहे है । गल करो भगवान हमार भी सन ु शन-म0खनबाजी ना करो बस दआ ु ु लो ता!क हम भी गवO से कह सके !क न ह सी तनwवाह म& बQच को अQछR 6श)ा दये है । दमय ती-हमे तो आप पर गवO है , बQच को भी। बQचे आपके संघषO को जानते है ,तभी तो कभी कोई मांग नह ं करते। य द आप कुछ दे ना चाहते हो तो कहते है जJरत नह ं। पुराने कपड़े म& काम चला लेते है ,कभी कोई मांग नह ं रखते। गुलशन-दे वीजी आपस संFका9रत जो हुए है । दे खो मुझे बहुत थकायी लग रह है ।कोलF}े ट और शगर लेवल अ=धक है । मुझे आराम क जJरत है ,तुम 6सर म& खट ु का मारो मS सो जाउं । दे खना सुबह बलेGवर भाई साहब का 6मस काल भी आने वाला है । दमय ती-गुलशन के 6सर म& खट ु का मारने लगी वह कुछ ह दे र म& सो गया। सुबह चार बजे मोबाईल घनघना उठा। मो◌ाईल के घनघनाने क आवाज सुनकर दमय ती बोल रोशनी के पापा मोबाईल बज रह है । गुलशन-दे खो !कसका है । दमय ती-आपह दे खो6666666666666 गुलशन-मोबाईल उठाये फोन कट हो गया। दमय ती- !कसका था। गुलशन-सुरजन का। दमय ती- मतलब 6मस काल था।रात के चार बजे 6मस काल दे ने क 0या जJरत पड़ गयी तो त7बयत खरा है दस ू रे घरवाले भी ट& शन दे ने म& त,नक पीछे नह ं रहते खैर दे खो 0या हु0म है आपके भाईजान क । गुलशन-फोन लगा दया,सुरजन फोन उठाते ह बोला बलेGवर भईया और तपेGवर रात म& घर आ गये,उनको लेकर लखव ु ांगांव हम लोग ,नकलने वाले है । वहां पहुंचकर फोन कJंगा। गुलशन के गांव से लखव ु ांगांव पांच कोस दरू था पर कहावत सच थी ‘‘कोस-कोस पर बदले पानी चार कोस पर बानी''वहां के र ,त9रवाज म& अ तर था। आठ बजे ह थे !क गल ु शन क मोबाईल फर घनघना उठR,गल ु शन मोबाईल उठाया,सरु जल बोला-भईया यहां तो मोलभाव खब ू हा रहा है ,मां
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 155
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдХ рдЕрд▓рдЧ рд╕реВрдЪреА рд╣реИ ,рдмрд╣рди рдХ рдЕрд▓рдЧ,рдЙрд╕реЗ рдЪрд╛рдЪрд╛ рдХ рдЕрд▓рдЧ рдпрд╣ %рдпрд╛рд╣ рддреЛ рдкрд╛рдиреА рдо& рдЖрдЧ рд▓рдЧрд╛рдиреЗ рдЬреИрд╕рд╛ рд▓рдЧ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рднрдИрдпрд╛ рдоS рднреА рдкреИрд░ рдЙрдЦреЬрдиреЗ рдирд╣ рдВ рджрдВ рдЧ реВ рд╛, 7рдмрд░рд╛рджрд░ E,рддрд┐zрдардд рд▓реЛрдЧ рд╕реЗ рджрдмрд╛рд╡ рдбрд▓рд╡рд╛рдХрд░ рдЕрдкрдирд╛ рдЙiрд▓реВ рд╕реАрдзрд╛ рдХрд░рд╡рд╛ рд╕рдХрддрд╛ рд╣реВрдВред рдЧреБрд▓рд╢рди- рддреБрдо рд▓реЬрдХрд╛ рджреЗ рдЦрдиреЗ рдЧрдпреЗ рд╣реЛ рдХ рднрдВрд╕ рдЦрд░ рджрдиреЗ рдореЛрд▓рднрд╛рд╡ рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реЛред рд╕реБрд░рдЬрди-рд▓реЬрдХрд╛ рд╣ рджрдЦрдиреЗ рдЖрдпрд╛ рд╣реВрдВ,рджрд╣реЗ рдЬ рдХ рдмрд╛рддрдЪреАрдд рдЪрд▓ рд░рд╣ рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рджрд╣реЗ рдЬ рдХрд╛ рдореЛрд▓рднрд╛рд╡666666666666 рд╕рд░реБ рдЬрди-рд╣рд╛рдВ рднрдИрдпрд╛ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-0рдпрд╛ рдорд╛рдВрдЧ рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣Sред рд╕рд░реБ рдЬрди-рдбреЗреЭ рд▓рд╛рдЦ ,рддрд▓рдХ рдП рдЪрд╛рд░ рдЪ0рдХрд╛ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдЪрд╛рд░ рдЪ0рдХрд╛ 0рдпрд╛ ? рд╕рд░реБ рдЬрди-рдХрд╛рд░6666666 рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдХрд╛рд░ рдФрд░ рдбреЗрдв рд▓рд╛рдЦ рдирдЧрдж,рд▓реЬрдХ %рдпрд╛рд╣ рдХрд░рди рдЬрд╛ рд░рд╣реЗ рд╣реИ рдХрд╕реА рджdрдб рдХ рд╕рдЬрд╛ рднрдЧ реБ рддрдиреЗред рд╕рд░реБ рдЬрди-рднрдИрдпрд╛ =рдЪ рддрд╛ рдирд╛ рдХрд░реЛ,рд▓реЬрдХрд╛-рд▓реЬрдХ рдПрдХ рджрд╕ реВ рд░реЗ рдХреЛ рджреЗ рдЦ рд▓реЗ рдЗрд╕реЗ рдмрд╛рдж рдлрд╛рдЗрдирд▓ рдмрд╛рдд рд╣реЛрдЧреА,рдЕрднреА рдоS рдкрд╛рди рдХ рджрдХрд╛рди рддрдХ рдЖрдпрд╛ рдерд╛ рдЗрд╕6рд▓рдпреЗ рдЕрдм рддрдХ !рдХ рдмрд╛рдд рдмрддрд╛ рд░рд╣рд╛ рд╣реВрдВред рдХреБрдЫ рджреЗ рд░ рдо& !рдлрд░ рдлреЛрди рдХрд░рддрд╛ рд╣реВрдВред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдХрд░реЛ рднрдИрдпрд╛ рдоS рдЗ рддрдЬрд╛рд░ рдХрд░рддрд╛ рд╣реВрдВред рдЖрдзреЗ рдШdрдЯ рдХреЗ рдмрд╛рдж рд╕реБрд░рдЬрди рдХрд╛ рдлреЛрди рдЖ рдЧрдпрд╛ рд╡рд╣ рдЧреБрд▓рд╢рди рд╕реЗ рдмреЛрд▓рд╛ рднрдИрдпрд╛ Aрд╡рдиреЛрдж рд╕реЗ рдмрд╛рдд рдХрд░ рд▓реЛред рдЧреБрд▓рд╢рди-Aрд╡рдиреЛрдж рдХреМрди рд╣реИ ред рд╕реБрд░рдЬрди-рд╣реЛрдиреЗ рд╡рд╛рд▓рд╛ рджрдорд╛рдж рд▓реЛ рдмрд╛рдд рдХрд░реЛред Aрд╡рдиреЛрдж-рдЕрдВрдХрд▓ рд▓реЗрдирджреЗ рди рдХ рдмрд╛рдд рддреЛ рдмрд╛рдж рдо& рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗрдЧреА рдкрд╣рд▓реЗ рдЖрдк рдореЗрд░реЗ 0рдпреЛрд╢рдЪрди рдХрд╛ рдЬрдмрд╛рдм рджреЗ рджреЛред рдЧреБрд▓рд╢рди-0рдпреЛрд╢рди рдХрд╛ рдЬрдмрд╛рдмред Aрд╡рдиреЛрдж-рдпреЗрд╕66666666666 рдЧреБрд▓рд╢рди-рдкреВрдЫреЛ Aрд╡рдиреЛрдж-рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рдЗрдВрд┐vрд▓рд╢ рдЖрддреА рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдЖрдиреА рдЪрд╛ рд╣рдпреЗ рдкрд░ рдРрд╕рд╛ 0рдп ? Aрд╡рдиреЛрдж-0рдпрд╛ рд╣S рдЕрдВрдХрд▓ рдЖрдкрдирд╣ рдВ рд╕рдордЭреЛрдЧреЗ,рд╣рдо рдлреМрдЬ рдо& рд╣реИ рд╣рдорд╛рд░рд╛ рдЖрдирд╛рдЬрд╛рдирд╛ рдмреЬреЗ рдЕрдлрд╕рд░ рдХреЗ рдШрд░,рд╕рднрд╛,рдФрд░ рдкрд╛рдЯ┬Ж рдо& рд╣реЛрддрд╛ рд╣реИ ,рдЕрдВZреЗрдЬреА рдирд╣ рдВ рдЖрдПрдЧреА рддреЛ рдмреЗрдЗ рдЬрддреА рд╣реЛрдЧреАред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдПрдиреА 0рдпреЛрд╢рдЪрди рдореЛрд░6666666666666666 Aрд╡рдиреЛрдж-рд╣реИ рддреЛ рдмрд╣реБрдд рдкрд░ рдЕрднреА рдЬJрд░ рдирд╣ рдВ рд╣реИ , рдмрд╛рдХ рдмрд╛рдд& рдлрд╛рдЗрдирд▓ рдХрд░рд╡рд╛ рдж рд┐рдЬрдпреЗред рдореЗрд░ рдЫреБbрдаR рдмрд╕ рдЪрд╛рд░ рджрди рдФрд░ рдмрдЪреА рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдореЗрд░реЗ рдХреБрдЫ EGрди рдХрд╛ рдЬрдмрд╛рдм рджреЛрдЧреЗ Aрд╡рдиреЛрджрдЬреА6666666666 Aрд╡рдирд╛рдж-0рдп рдирд╣ рдВ рдЕрдВрдХрд▓ ? рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдЖрдк !рдХрддрдиреЗ рднрд╛рдИ рдмрд╣рди рд╣реИ рдФрд░ рдХрд╣рд╛рдВ рддрдХ рдкрдвреЗ . рд╣реИ ред рдЖрдкрдХреЗ рдкрддрд╛рдЬреА 0рдпрд╛ рдХрд░рддреЗ рд╣S ред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 156
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди Aрд╡рдиреЛрдж-рдЪрд╛рд░ рднрд╛рдИ рдмрд╣рди рд╣реИ ,рддреАрди рдмреЬреА рдмрд╣рди& рдЗрдХрд▓реМрддрд╛ рдо& ред рдмрд╣рди рдкрдв рдирд╣ рдВ рдкрд╛рдпреА рдоS рдмрд╛рд░рд╣рд╡реАрдВ рддрдХ рдкреЭрд╛ рд╣реВрдВ,Aрдкрддрд╛рдЬреА рдЧрд╛рдВрд╡ рдо& рдЦреЗрддреАрдмрд╛рд░ рдХрд╛рдо рдХрд░рддреЗ рд╣реИ ,рдЗрддрдирд╛ рдкрдвреЗ рд╣реИ !рдХ рдк{ рдкрдв рд▓реЗрддреЗ рд╣реИ ред Aрд╡рдиреЛрдж-рдЖрдкрдХ рдлреИ6рдорд▓ рддреЛ рдмрд╣реБрдд рд╣рд╛рдпрдлрд╛рдп рд╣реИ редрд╣рдо рддреЛ рдЖрдкрдХреЗ рд╕рд╛рдордиреЗ рдХреБрдЫ рднреА рдирд╣ рдВ рд╣реИ редрдЖрдкрд╕реЗ рдкреВрдЫрдиреЗ рд╕реЗ рдкрд╣рд▓реЗ рдоS рд╣ рдЕрдкрдиреЗ рдмрд╛рд░реЗ рдо& рдмрддрд╛ рджреЗ рддрд╛ рд╣реВрдВредрдоS рдЦрдж реБ рдиреМрдХрд░ рдХрд░рддрд╛ рд╣реВрдВ ,рдкреЛFрдЯZреЗрдЬреБрдпреЗрдЯ рдФрд░ рд▓рд╛рдБ ZреЗрдЬреБрдпреЗрдЯ рд╣реВрдВредрджрд╕ реВ рд░реЗ рди?рдмрд░ рдХрд╛ рдмреЗрдЯрд╛ рдЗрдВрдЬреА,рдирдп9рд░рдВрдЧ рдХрд░ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ,рд╕рдмрд╕реЗ рдЫреЛрдЯрд╛ рдХрд╛ wрд╡рд╛рдм рдбрд╛рдБ0рдЯрд░ рдмрдирдирд╛ рд╣реИ редрд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рдмрд╛рд░реЗ рдо& рдмрддрд╛ рджрдВ реВ рд╡рд╣ рдбрдмрд▓ рдПрдо6рдП6рдЗрдВрд┐vрд▓рд╢ рдореА[рдбрдпрдо рд╣реИ редрдЕрдм рдЖрдк рдмрддрд╛рдУ рдЖрдк рдореЗрд░ рдмреЗрдЯ рдХреЗ рд╕рд╛рдордиреЗ рдХрд╣рд╛рдВ рдард╣рд░рддреЗ рд╣реЛ !рдХ рдоS рдбреЗреЭ рд▓рд╛рдЦ ,рддрд▓рдХ рдФрд░ рдПрдХ рдХрд╛рд░ рджрдВ редреВ рдХрд╛рди рдЦреЛрд▓рдХрд░ рд╕рди реБ рд▓реЛ рдореЗрд░ рдмреЗрдЯ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рдирд╣ рдВ !рдХ рдРрд░реЗ рдЧреИрд░реЗ рдиWрдереВ рдЦреИрд░реЗ рдХреЛ рдмреЗрдЯ рд╕рдк реБ рдж реБ O рдХрд░ рдЧрдВрдЧрд╛ рдирд╣рд╛рдиреЗ рдХрд╛ рдЗрд░рд╛рджрд╛ рдирд╣ рдВред рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХ рдмрд╛рдд рд╕рди реБ рдХрд░ Aрд╡рдиреЛрдж рдХреЗ рд╣рд╛рдердкрд╛рдВрд╡ рдлреВрд▓ рдЧрдпреЗ рд╡рд╣ рдмреЛрд▓рд╛ рдЕрдВрдХрд▓ рдХрдо рд╣реЛ рд╕рдХрддрд╛ рд╣Sред рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдлреЛрди рдм рдж рдХрд░ рджрдпрд╛ Aрд╡рдиреЛрдж рд╣реЗ рд▓реЛ-рд╣реЗ рд▓реЛ рдХрд░рддрд╛ рд░рд╣ рдЧрдпрд╛редрд╡рд╣ рд╕рд░реБ рдЬрди рд╕реЗ рдмреЛрд▓рд╛ рдЕрдВрд▓ рдлреЛрди рдХрдЯ рдЧрдпрд╛редрд╕рд░реБ рдЬрди !рдлрд░ рд╕реЗ рдлреЛрди рд▓рдЧрд╛ рджрдпрд╛ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдЙрдард╛рдпрд╛ рдФрд░ рдмрд╛рд▓рд╛ рд╕рд░реБ рдЬрди рдореЗрд░реЗ рднрд╛рдИ рдореЗрд░ рд░реЛрд╢рдиреА рдореЗрд░ рдЖрдВрдЦ рдХрд╛ рддрд╛рд░рд╛ рд╣реИ ред рд╣рдо рдХрд╣рд╛рдВ %рдпрд╛рд╣ рдХрд░рдиреЗ рдЬрд╛ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ред рд╕рд░реБ рдЬрди-рдорддрд▓рдм Aрд╡рдиреЛрдж рдкрд╕рди реНрдж рдирд╣ рдВ рдЖрдпрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╡рд░рджрд╛рди рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдмрд╛рд░рд╣рд╡реА рдкрд╛рд╕ рдЗрдВрдЬреА,рдирдпрд░ рдирд╣ рдВ6666рд╕реБрд░рдЬрди666666666рдирд╣ рдВ6666666рд╡рд╣ рднреА рдЦрд░ рдж рдкрдбреЗ.рдЧрд╛ред рдирд╣ рдВ рд╕реБрд░рдЬрди рдРрд╕рд╛ рдЕ рдпрд╛рдп рдЕрдкрдиреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рдХреЗ рд╕рд╛тЧМрд╛ рдоS рддреЛ рдирд╣ рдВ рдХрд░ рд╕рдХрддрд╛ред рддреБрдо рдШрд░ рдЬрд╛рдУ рд▓реЬрдХреЗ рдХреЗ рдмрд╛рдк рдХреЛ рдмреЛрд▓ рджреЛ рдмрд╛рдж рдо& рдмрддрд╛рдпреЗрдЧреЗред рд╕реБрд░рдЬрди-рдорддрд▓рдм рдЕрдВрдЧреВрдард╛ рджрдЦрд╛ рджрдВ редреВ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХ WрдпреМрд░ рдмрджрд▓ рдЧрдпреАред рд╡рд╣ рдлреЛрди Fрд╡реАрдЪ рдЖрдл рдХрд░ рджрдпрд╛ред рдЪреМрддреАрд╕ рдЧреБрд▓рд╢рди рджреЗ рд╡реАрдЬреА рдЪрд╛рдп 6рдорд▓ рдЬрд╛рдпреЗрдЧреА 0рдпрд╛ ? рджрдордп рддреА рдЖрдЬ рдШреВрдордиреЗ рдирд╣ рдВ рдЬрд╛ рд░рд╣реЗ рд╣реЛ ? рд░реЛрдЬ рддреЛ рдЖрдиреЗ рдХреЗ рдмрд╛рдж рдкреАрддреЗ рдереЗ рдЖрдЬ рдкрд╣рд▓реЗред рдд7рдмрдпрдд рддреЛ рдаRрдХ рд╣реИ рдирд╛ ? рдЧреБрд▓рд╢рди-рдердХрд╛рдпреА рд▓рдЧ рд░рд╣ рд╣реИ ,рд░рд╛рдд рдо& рдиреАрдВрдж рдирд╣ рдВ рдЖрдпреАред рджрдордп рддреА-рд░рд╛рдд рднрд░ рдХрд░рд╡рдЯ& рдмрджрд▓рддреЗ рд░рд╣реЗ рдмрд╛рдд рдХрд░рдиреЗ рдкрд░ рдЧF реБ рд╕рд╛ рд╣реЛ рдЬрд╛ рд░рд╣реЗ рдереЗред рдЖ`рдЦрд░ рдРрд╕реА рдмрд╛рдд 0рдпрд╛ рд╣реИ ? рдЧреБрд▓рд╢рди-рдЪрд╛рдп рдкреАрд▓рд╛рдУ, рджрди рдо& рд╕реЛ рд▓реЗрдирд╛ред рджрдордп рддреА-рдЖрдк рдХрд╣рд╛рдВ рд╕реЛ рдкрд╛рдУрдЧреЗ,рджрдлрддрд░ рдо& ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рддреБрдо рд╕реЛ рд▓реЛрдЧреА рддреЛ рд╕рдордЭреВрдВрдЧрд╛ рдоSрдиреЗ рд╕реЛ 6рд▓рдпрд╛ред рд░рд╣ рдмрд╛рдд рдиреАрдВрдж рдирд╛ рдЖрдиреЗ рдХ рддреЛ рдмреЗрдЯ %рдпрд╛рд╣ рдХреЗ рд▓рд╛рдпрдХ рд╣реЛ рдЧрдпреА рд╣реИ ред рд▓реЬрдХрд╛ 6рдорд▓ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ редрдореЗрд░реЗ рднрд╛рдИ рд╕рд╛рд╣рдм рддреЛ рдРреЛ рдЧреИрд░реЗ рд▓реЬрдХреЗ рдмрддрд╛рдХрд░ рдЕрдкрдирд╛ рдлрдЬO рдкреВрд░рд╛ рдХрд░ 6рд▓рдпреЗред рдЙрд╕рдХ рдмрд╛рдд рд╕реБрдирдХрд░ рддреЛ рдореБрдЭреЗ рд▓рдЧрд╛ !рдХ рд▓реЬрдХреЗ рд╡рд╛рд▓ рд╕реЗ рдпрд╛рджрд╛ рдЦрдВрдлрд╛ рд╡рд╣ рд╣реИ ред рдХрд╣ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ Aрд╡рдиреЛрдж рднреА рддреЛ рдкрдврд╛6рд▓рдЦрд╛ рд╣реИ ,рдЗрдВрдЬреА,рдирдпрд░ рд╣реИ редрдЕрдм рдмрддрд╛рдУрдВ рдХрд╣рд╛рдВ рдмрд╛рд░рд╣рд╡реАрдВ рдкрд╛рд╕ рд▓реЬрдХрд╛ рдХрд╣рд╛рдВ рд╣рдорд╛рд░ рдбрдмрд▓ рдПрдо6рдП6 =рдЪ{рдХрд▓рд╛ рдкрд╛рд╕ рд╣рдорд╛рд░ рд░реЛрд╢рдиреАред рдХреИрд╕реЗ рд╣рд╛рдВ рдХрд╣ рджреЗ рддрд╛,рдХреЛрдИ рдХрд╕рд╛рдИ рддреЛ рд╣реВрдВ рдирд╣ рдВ !рдХ рдмреЗрдЯ рдХреЛ рдмреЛрдЭ рдорд╛рдирдХрд░ !рдХрд╕реА рдХреЛ рд╕реМрдк рджрдВ редреВ
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 157
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान दमय ती-चाय पीओ ठdडी हो रह है । बेट सयान हो गयी है तो =च ता क बात तो है घर-वर क पर ऐसी =च ता से भी कौन सा फायदा होने वाला है इस तरह =च ता करने से त7बयत 7बगड़ सकती है । मुझे आपसे अ=धक =च ता है । गुलशन-बात ये नह ं है बात ये है,सुरजन नह ं समझ रहा है । वह चाह रहा है िजस लड़के को वह पस द करे ,उसी को फाइनल कर दं ।ू पढ़ाई-6लखाई,रोजी-रोजगार के साथ लड़का रोशनी से अ=धक योvय न हो तो
कम से कम बराबर हो या उ नीस हो तो मान भी लो। आकाश -जमीन के
अ तर क बात मS कैसे मान लं।ू गांव वाल को लगता है मS उनक पस द क कu नह ं कर रहा है ।मS अपनी रोशनी के पर को कतरना नह ं चाहता। मेर तो हा दO क इQछा है !क वह आकाश के तारे तोड़े। खैर,तर0क भी कर रह है , उसे और खल ु ा आसमान चा हये। रोशनी को सपोटO करने वाले दमाद क मझ ु े चाह है । रोशनी के हुनर को समझने वाला लड़का ह उसे सपोटO कर सकता है । दमय ती-मS आपक पीड़ा समझती हूं पर आपने संघषOरत ् रहकर भी तर0क को यहां तक ले आये है अब तो रोशनी अपने पैर अजमाने भी लगी है । आप =च ता ना करो जो◌े[ड.या उपर से बनकर आती है ,आदमी बस माPयम होता है हम& बेट के योvय दमाद भी 6मलेगा। गुलशन-बेट बचाना ह नह ं अब मेर जीवन का उYदे Gय है बेट को मंिजल दलाना भी। ऐसा भी नह ं है !क लड़क का हक ,छनूंगा ,लड़क उनक इQदानुसार उनका कै9रयर बनाने म& तन-मन और धन लगा दं ग ू ा। वैसे भी मेरा उYदे Gय बQच को Aवरासत म& धन नह ं भरपूर AवYया दे ना है , AवYयाJपी धन के 6लये मS कुछ भी कर सकता हूं,लोन लेना पड़े वह भी लूंगा यह ं नह ं अगर जJरत पड़ी तो खद ु को =गरवी रखकर बQच का कै9रयर संवJगा। भले ळी घर प9रवार के लोग मुझे गलत कह& । दमय ती-गलत तो कहे गे ह 0य !क उनको दौलत नह ं 6मलेगी। गुलशन-रोशनी क मां उनसे मुंह मोड़ना मेरा मकसद नह ं है ,जहां तक स?भव हो सकेगा उनके 6लये भी करना हमारा फजO तो बनता है पर कोई ये कहे !क बQच क पढ़ाई ब द करवाकर उनक जJरत& पहले पूर कJं तो यह इस ज म म& सम ्भव नह ं हS।बQच को द,ु नया के कैनवास पर चमकता 6सतारा बनाना मेरा मकसद है । दमय ती-आप पअने मकसद म& काफ सफल हुए है ,रोशनी तो अपने हुनर से द,ु नया के कैनवास पर रं ग भरने लगी है ,मान-E,तzठा अिजOत करने लगी है ,बेट को कुछ बनने म& व0त लगेगा। गुलशन-जानता हूं। मेरे मन म& एक सवाल क धता रहता है ,सब बेट के बारे म& =चि तत रहते है । दमय ती-बे टयां बोझ होती है ना लोग के 6लये लोग सोचते है =चbठR चौपाती 6लखने लायक पढ़ाकर हाथ पीले करवा दो।वह जाकर अपनी द,ु नया म& रम जाये।चi ू ह चौका करे ,कढ़ाई-6सलाईपुराई कर& । गह ृ Fथी क गाड़ी आगे बढ़ाये,वंश बढ़ाय&। गुलशन-बात तो तब हजम होती लोग बे टय को द,ु नया म& आने दे त।े दख ु तो इस बात का है !क बे टय को कोख म& मार दया जा रहा है ,जो बच पा रह है ,उनक 6श)ा-द )ा का ब दोबFत
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 158
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рднреА рдирд╣ рдВ рд╣реЛ рдкрд╛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рдмреЗрдЪрд╛рд░ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдВ рдЬреБiрдо рдХ 6рд╢рдХрд╛рд░ рд╣реЛ рд░рд╣ рд╣реИ ред рдХреБрдЫ рд▓реЛрдЧ рдХреЛ рдЫреЗ реЬ рджрдпрд╛ рдЬрд╛рдпреЗ рддреЛ рдХрд╛рдл рд▓реЛрдЧ рдмреЗ рдЯрдп рдХреЗ рдорд╛рдорд▓реЗ рдо& рдЪреЗрд╣рд░реЗ рдмрджрд▓рддреЗ рд░рд╣рддреЗ рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рдЖрдкрдиреЗ рдЪреЗрд╣рд░реЗ рдмрджрд▓ 6рд▓рдпреЗ рд╣реЛрддреЗред рдЕрдкрдиреЗ рдк реВ рдпAрдкрддрд╛eреА рдХрд╛ рдХрд╣рдирд╛ рдорд╛рдирдХрд░ рдордЭ реБ реЗ рдФрд░ рдмQрдЪ рдХреЛ рдЧрд╛рдВрд╡ рдо& рдЫреЛреЬ рджреЗ рддреЗ рддреЛ 0рдпрд╛ рдпреЗ рдмQрдЪреЗ рдЖрдЧреЗ ,рдирдХрд▓ рдкрд╛рддреЗред рдХрднреА рдирд╣ рдВред рд╣рд╛рдВ рдШрд░-рдк9рд░рд╡рд╛рд░ рд╡рд╛рд▓ рдХреЛ рдо,рдирдЖрдбOрд░ рдмрд░рд╛рдмрд░ 6рдорд▓рддрд╛ рд░рд╣рддрд╛ред рдЦреИтЧМреИрд░ рдЕрдм рддреЛ рдПрдЯ рдПрдо рдХрд╛ рдЬрдорд╛рдирд╛ рд╣реИ ред рдмSрдХ рдо& рдЦрд╛рддрд╛ рдЦреЛрд▓рд╡рд╛ рд▓реЗрддреЗ рдФрд░ рддрдиwрд╡рд╛рд╣ 6рдорд▓рддреЗ рд╣ рдкреВрд░рд╛ рдкреИрд╕рд╛ рдШрд░ рдЭ рдХ рджреЗ рддредреЗ рдЗрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж рднреА рдХрдЬO рдХрд╛ рдмреЛрдЭ рдЦреЬрд╛ рд░рд╣рддрд╛редрдмQрдЪ рдХреЗ рд╕рд╛рде рд░рд╣рдиреЗ рд╕реЗ рдмQрдЪреЗ рднреА рдкрдв6рд▓рдЦ рдХрд░ рдЕрдкрдиреЗ рдкреИрд░ рдкрд░ рдЦреЬрд╛ рд╣реЛрдиреЗ рд▓рд╛рдпрдХ рдмрди рдЬрд╛рдпреЗрдЧреЗред рдЗрд╕рдХ =рдЪ рддрд╛ рдЙ рд╣& рдХрд╣рд╛рдВ ? рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдаRрдХ рд╣реИ рдкрд░ рдмреЗ рдЯрдп рдХреЗ рдорд╛рдорд▓реЗ рдо& рд╣рдорд╛рд░реЗ рдЧрд╛рдВрд╡ рдХреЗ рд▓реЛрдЧ рдпрд╛рджрд╛ рд▓рд╛рдкрд░рд╡рд╛рд╣ рд╣реИ ред рдмрд╕ рдмреЗрдЯ рдХреЗ рдкреИрджрд╛ рд╣реЛрддреЗ рд╣ %рдпрд╛рд╣ рдХ =рдЪ рддрд╛ рдмрд╛рдХ рдХреЛрдИ =рдЪ рддрд╛ рдирд╣ рдВред рдХреБрдЫ рддреЛ рдЗрддрдиреЗ рдХреВреНрд░рд░ рд╣реЛ рдЧрдпреЗ рд╣реИ |рдг реВ рд╣Wрдпрд╛ рдХрд░рд╡рд╛ рдЖрддреЗ рд╣реИ ред рдЦреИрд░ рдФрд░рддреЗ рднреА рджреЛрд╖реА рд╣реИ рдЗрд╕рдХреЗ 6рд▓рдпреЗред рджрдордп рддреА-рд╣рд╛рдВ 0рдп рдирд╣ рдВред рдЗрд╕реА рднреВ реНрд░рдг рд╣Wрдпрд╛ рдХрд╛ рдирддреАрдЬрд╛ рд╣реИ !рдХ рдпрдХ рд╣рдЬрд╛рд░ рд▓реЬрдХ рдкрд░ рдиреМ рд╕реМ рдмрд╛рд░рд╣ рд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ рд╣реИ ред рд▓реЬрдХреЗ рдХреЗ рдореЛрд╣ рдо& рдЕрдкрдиреЗ рд╣ рдЦрди реВ рдХрд╛ рдЦрди реВ рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд▓реЛрдЧ рдмрд╣реВрдпреЗ рдХрд╣рд╛рдВ рд╕реЗ рд▓рд╛рдпреЗрдЧреЗред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд▓реЬ!рдХрдп рдХ рд╕рдВwрдпрд╛ рдЗрд╕реА рдЧ,рдд рд╕реЗ рдХрдо рд╣реЛрддреА рд░рд╣ рддреЛ рд▓реЬрдХреЛ рдХрд╛ %рдпрд╛рд╣ рдХрд░рдирд╛ рдореБрд┐GрдХрд▓ рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗрдЧрд╛ред рдХреБрдЫ рдзрдорд╛Oрд╡рд▓?рдмреА рддреЛ рджрд╕ реВ рд░реЗ рдзрдоO рдХ рд▓реЬ!рдХрдп %рдпрд╛рд╣ рд░рдЪрд╡рд╛рдиреЗ рд▓рдЧреЗ рд╣реИ ред рд▓реЬрдХреЗ рд╡рд╛рд▓реЗ рджрд╣реЗ рдЬ рднреА рджреЗ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ред 6рд▓рдВрдЧрд╛рдиреБрдкрд╛рдд рдФрд░ рдирд╛ рдШрдЯреЗ рдЗрд╕рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╕рд░рдХрд╛рд░ рдиреЗ рдЕ6рднрдпрд╛рди рдЪрд▓рд╛ рдж
рд╣реИ
рджрдордп рддреА-рдХреМрди рд╕реА рдЕ6рднрдпрд╛рди ? рдЧреБрд▓рд╢рди-рдмреЗрдЯрд╛ рдмрдЪрд╛рдУред рджрдордп рддреА-рднрдЧрд╡рд╛рди рдХ рдЕрд╕реАрдо рдХреГрдкрд╛ рд╕реЗ рд╣рдорд╛рд░ рдмреЗрдЯ рддреЛ рдмрдЪ рдЧрдпреА рд╣реИ редрд╣рдорд╛рд░реЗ рдХреБрд▓ рдЦрд╛рдирджрд╛рди рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рд╕рд╛7рдмрдд рд╣реЛ рд░рд╣ рд╣реИ ред рдХрд╛рд╢ рд╕рднреА рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдВ рдж,реБ рдирдпрд╛ рдо& рдЖ рдкрд╛рддреА рдФрд░ рдЖрдк рдЬреИрд╕реА рд╕реЛрдЪ рд╣рд░ рдмрд╛рдк рдХ рд╣реЛ рдЬрд╛рддреА рддреЛ рд╕рдЪрдореБрдЪ рдо рд╣рд▓рд╛рдУрдВ рдХреЛ рдмрд░рд╛рдмрд░ рдХрд╛ рд╣рдХ 6рдорд▓ рдЬрд╛рддрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд░реЛрд╢рдиреА рдХ рдорд╛рдВ рд╕рд░рдХрд╛рд░ рдиреЗ рдЕ6рднрдпрд╛рди рддреЛ рдЪрд▓рд╛ рджрдпрд╛ рд╣реИ рдкрд░ J рдврд╡рд╛рдж рд▓реЛрдЧ рд╕рдлрд▓ рдирд╣ рдВ рд╣реЛрдиреЗ рджреЗ рдЧреЗредрджреЗ рдЦреЛ рдХрд╣рд╛ рдЬрд╛рддрд╛ рд╣реИ рд┐рдЬрд╕ рдШрд░ рдо& рдирд╛рд░ рдХреЛ рд╕?рдорд╛рди 6рдорд▓рддрд╛ рд╣реИ рд╡рд╣рд╛рдВ рджреЗ рд╡рддрд╛ Aрд╡рд░рд╛рдЬрддреЗ рд╣реИ ред рдЗрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж рднреА рдирд╛рд░ 6рд╕рд╕рдХрддреА рд┐рдЬрди реНрджрдЧреА sрдпрддреАрдд рдХрд░ рд░рд╣ рд╣реИ ред рдХрдо 6рд╢m)рдд рдЕ6рд╢m)рдд рдореЗрд╣рдирдд рдордЬрджрд░реВ , рд╣рд╛6рд╢рдп& рдФрд░ рдЖрдордЖрджрдореА рдХ рдШрд░реЛ рдо& рд╣ рдирд╣ рдВ рдХрд╛рдл рдирд╛рдореА =рдЧрд░рд╛рдореА рд▓реЛрдЧ рдХреЗ рдШрд░реЛ рдо& рдо рд╣рд▓рд╛рдп& рд╢реЛрд╖рдг рдХ 6рд╢рдХрд╛рд░ рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рдмрд╛рдд рддреЛ рд╕рд╣ рд╣реИ , рдРрд╕реА рдЦрдмрд░реЗ рднреА рдкрдврдиреЗ рдХреЛ 6рдорд▓рддреА рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдЬрд╛рддреАрдп рдЙWрдкреАреЬрди,рдо рд╣рд▓рд╛ рдЙWрдкреАреЬрди,рднреВ реНрд░рдгрд╣рдд реНрдпрд╛ рдФрд░ рджрд╣реЗ рдЬ рдЬреИрд╕реЗ рдЕрдорд╛рдиреАрдп рдХреГWрдп рдХреЗ рдкреАрдЫреЗ рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ рдмреБрд░рд╛рдИрдпрд╛рдВ рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рд╕рдЪ,рдЧрд╛рдВрд╡ рдо& рдЖрдЬ рднреА рд▓реЬ!рдХрдп рдХреЛ рд▓реЗрдХрд░ рдХрд╣рд╛ рдЬрд╛рддрд╛ рд╣реИ ,рдХрд╣рд╛рдВ рд╣рд▓ рдЬреЛрддрдиреЗ рдЬрд╛рдирд╛ рд╣реИ ред рд▓реЬ!рдХрдп рдХреЗ рдорд╛рдорд▓реЗ рдо& рд╣рд░ рдХрдЯреМрддреА рдХ рдЬрд╛рддрд╛ рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдж,реБ рдирдпрд╛ рдо& рд▓реЬ!рдХрдпрд╛ 6рдорд╢рд╛рд▓ рдХрд╛рдпрдо рдХрд░ рд░рд╣ рд╣реИ редрдореБwрдпрдо {реА,Eрдзрд╛рдирдо {реА,рд░рд╛z}рдк,рдд рддрдХ рдЖрдЬ рдо рд╣рд▓рд╛рдпреЗ рд╣SредрдРрд╕реЗ рд╕рдордп рдо& рдПрдХ рдФрд░рдд рдиреЗ рдЖWрдорд╣Wрдп рдХрд░ рд▓ ред рджрдордп рддреА-0рдп 666666666666?
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 159
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान गुलशन-भू ्रण जांच करवायी तो उसे पता चला !क उसक कोख म& लड़क पनप रह है । उसके प,त सास-ससु◌ुर ने गभOपात करवाने के 6लये दबाव डाला तो वह फांसी लगाकर जान दे द ।यह सामािजक बुराई के कारण हुआ है । इसका िज?मेदार हमारा बूढ़ा समाज है जो आज के इस Aवxान के युग म& भी जा,तवाद,अंधकमOकाdड और J ढवाद से संचा6लत हो रहा है । एक दख ु घटना तो उसी दन हुई िजस दन Eदे श म& बेट बचाओं अ6भयान क शुJआत हुई। दमय ती-कौन सी घटना ? गल ु शन-एक नवजात बQची को केले के खेत म& जी,तव दफना दया गया था। दमय ती-कैसे शैतान लोग हो गये है । अपने ह खन ू को िज दा दफन करने लगे है । गल ु शन-भागवान दे श म& !कतनी लड़!कय क भू ्रण हWया हो रह है,!कतनी आWमहWया करने को Aववश क जा रह है ।इन सब का कारण दहे ज है ।हमारे साथ भी तो ऐसा हो रहा है । मेर बेट क योvयता नह ं दे खी जा रह है । बेट क पढाई को दे खकर दहे ज क मांग बढ़. रह है । बीस लाख तो ,तलक म& मांगा गया। दहे ज मांगने वाले रा)स ने ये नह ं सोचा क उस बाप ने !कतने संघषO के बाद बेट को द,ु नया के कैनवास पर छाप छोड़ने लायक बनाया है । ऐसी बहू का घर म& आना ह कुबेर का खजाना है पर नह ं दानव ने सबसे पहले बीस लाख और चार च0के क मांग रख द थी। दमय ती-मां-बाप को दहे ज दानव से बचने का आसान मागO क याभू ्रण हWया नजर आता है ।जा,तEथा दहे ज Eथा को अमत ृ परोस रह है । गुलशन-य द जा,तEथा खWम हो जाये तो दहे ज दानव का ताdडव भी खWम हो जायेगा। दमय ती-सामािजक बुराई द,ु नया क हर बुराई क जड़ हS इस कलमुंह को खWम होना चा हये तभी लड़!कय को मान स?मान और उं ची उड़ान भरने के 6लये खल ु ा आसमान 6मल सकेगा।द,ु नया !कतनी छोट हो गयी है इसके बाद भी लड़!कय को अपनी इQछा से सांस भरने तक का हक नह ं 6मल रहा है । समाज को चा हये !क वह sयस ्क लड़!कय को अपनी पस द और अपनी योvयतानुसार जीवन साथी चन ु ने दे पर दभ ु ाOvय ह है !क अपनी पस द का वर चन ु ना गुनाह सा7बत हो रहा है लड़!कयां आनर !क6लंग का 6शकार हो रह है । ध!कयानुसी पंचायत मWृ युदdड तक का फैसला सुना रह है ।यह सब आध,ु नकता का चेहरा लगाये J ढ.वाद लोग कर और करवा रहे है 6सफO अपनी झूठR शान के 6लये। गुलशन-F{ी या सिृ zट क जननी,उसे मां बहन,बट के Jप म& भरपूर मान स?मान 6मलना चा हये पर तु Jि◌.ढवाद मान6सकता आधी आबाद के 6लये वैसी सा7बत हो रह है जैसे आम म& बौर आते ह आंधी और ओले पड़ जाये। यह J ढ.वाद आंधी और ओले 6लंगानुपात म& =गरावट ला रहे हS। दमय ती-म हला आर)ण कानूनन,और ना जाने कौन कौन से कानून तो बन गये है पर कागज म& हक कत म& तो र)क ह भ)क हो रहे हS। य द ये लोकसेवा ईमानदार से जन हत राz} हत म& काम करते तो दे श म& को बरु ाई पैर ना जमा पाती। मख ु ौटाधार Fव हत म& बरु ाईय को पाल रहे है । दा जा,तवाद खWम होने दे रहे है ना ह नार उWपीड़न। अब तो अi}ासोनोZाफ मशीन से
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 160
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान बेटा-बेट क जानकार भी 6मल जा रह है ।बेट पेट म& पलने क खबर लगते ह आरा मशीन चल जा रह है । आदमी भूल जाता है !क हमार भी मां बहन औरत है । गुलशन-औरत तो सzृ ट क जननी है ।हमारा जीवन मां Jपी महला के कारण सम ्भव है । लोग भूल जाते है !क बेट के जीवन म& हमारा अिFतWव है । दे खो ना हम अपनी रोशनी को हम उसके 6लये अलग से कुछ तो नह ं कर पर जो मां बाप का फजO होता है वह भी तो हम ठRक से पूरा नह ं कर पाय& 0यो!क हमार आ=थOक िFथ,त ठRक नह ं रह ।इसके अलावा ढ़◌ेरो जीवन संघषO सामािजक संघषO,दै हक Aवपदाय&,eम क मdडी एवं सामािजक उWपीड़न और आज भी हम संघषOरत ् हS। हम दे श भर क और बे टयां को तो उं ची उड़ान दे ने लायक तो नह ं है पर रोशनी के सपन म& हम रं ग भरने म& मददगार सा7बत हो सके बस इतना सा wवाब है । रोशनी मेर कामना है ,जीवन क आराधना , बेट हमार भावना है जीवन क उपासना। मान है स?मान है जीवन उसका महान , ब6लदानी,Fवा6भमानी बेट धरती क आन । जग के कैनवास का रं ग,जीवन क पहचान, कल है आज है बेट 9रGते क वरदान। सुबह ए-काशी शाम-ए अवध क मान , बे टयां का उज ्जवल कल दे वपूजा समान। Eभु कुछ हुआ जीवन म& नेक काम दे ना मान, बेट के जीवन म& बरसे,खु6शयां जग माने वरदान। दमय ती-नेक wवाब जJर पूरा होगा। गुलशन-भगवान मेर वरदान को कोई नजर ना लगे। प"तीस दमय ती-रोशनी के पापा दफ् तर से आ गये? गुलशन-कैसी बात करती हो भगवान 7बना आये कैसे तु?हारे सामने खड़ा हूं। मS हूं मेरा भूत नह ं। दमय ती-मS तो मजाक कर रह थी। गुलशन-रात के आठ बज गये है ,थका मांदा आ रहा हूं आप है मिiलका ए गुलशन ,नवास आपको मजाक सूझ रहा है । 0या भाईeी तपेसरजी का फोन आया था। दमय ती-आया तो था। आप दवाई खाओ मS अजुOन क छाल का काढ़ा बनाकर लाती हूं। गुलशन-जैसा हु0म मिiलका ए-गुलशन ,नवास। दमय ती-आप भी खब ू मजाक उड़ा लेते हो। गुलशन-लाइए कड़वा काढा। दमय ती-ल िजये।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 161
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान गुलशन काढ़ा पीकर 6मतलाते हुये बोला क हये आपके |ाताeी 0या फरमा रहे थे। 0या वो भी नाराज है बारहवीं पास लड़के से वरदान क शाद के इंकार से। दमय ती-बात से तो ऐसा ह लग रहा था। कह रहे थे तुम लोग वरदान के 6लये अपने Fतर पर ह राजा-महाराजा वर ढ़◌ूढ ,इस Aपछड़े इलाके और Aपछड़े समाज म& तो नह ं 6मलने वाला। गुलशन-मानता हूं पर ऐसा भी नह ं हS !क हमारे समाज म& उच ्च पढ़◌े 6लखे लड़के है ह नह ं।खोज7बन तो करनी पड़ेगी। बेट के जीवन का सवाल है । दमय ती-उन लोग ने तो हाथ उपर कर 6लये है ,दे वरजी जैसे। गल ु शन-बेट तो मेर है । मS तलाश कJंगा। समाज क प9रचय पिु Fतका म& रोशनी का बायोडाटा छपवाउं गा। दमाद तो 6मलेगा। कहावत है ना सबक जोड़ी बनाता भाvय Aवधाता। खैर हम& अंधAवGवास भी नह ं को6शश कर रह& है । रोशनी का कोसO परू ा होने म& तो टाइम है ।बेटा का बाप है मेरे 6लये =च ता का Aवषय नह ं है ,अ=धक =च ता वरदान के सपन को लेकर है । बेट के %याह क =च ता तो FवाभाAवक है ,वरदान के◌े योvय वर 6मल जाये तो जीवन सफल हो जाय।वैसे बे टयां तो जीवन ध य करने के 6लये वरदान FवJप भगवान क Aवशेष कृपा से सौभाvयशाल मां-बाप को 6मलती है । बे टयां जो मां-बाप घर -प9रवार का भरपूर Iयार पाती है । ऐसे प9रवार को ऐसा दै वीय Eताप 6मलता है !क द,ु नया ऐसे मां-बाप घर-प9रवार बतौर 6मशाल पेश करती है । दमय ती-बे टयां तो होती ह वरदान है ,चाहे गर ब क हो या अमीर क ।गर ब मां-बाप क बे टयां खद ु अपना पैर अजमाते हुए भी मां-बाप का सहारा ह बनती है । गुलशन-हां, ऐसी बहुत सी लड़!कयां है जो अपना भAवzय संवारने का Eयास करते हुए भी मांबाप क गह ृ Fथी को ग,त दे रह है ।हक क लड़ाई लड़ रह है ।जैसे हमार रोशनी अपने भAवzय के 6लये संघषरत ् है । वैसे ह भगत6संह क भांजी सुरजीत कौर बरस से कानूनी लड़ाई लड़ रह है अपने 9रGतेदार को याय दलाने के 6लये। दमय ती-0या शह द भगत6संह के 9रGतेदार को याय नह ं 6मल रह है । गुलशन-हां दे वीजी666666666666सुरजीत कौर कानूनी लड़ाई लड़ रह है । वह भी एक लड़क है ,अपने प9रवार के 6लये वरदान। हमार भी एक लड़क है रोशनी जो कंू ची से खानदान का झdडा उं चा कर रह है । दमय ती-सच बे टयां वरदान है । य द वे ठान ले तो हर )े{ म& नाम रोशन कर सकती है । सुरजीत कौर क कानूनी लड़ाई के बारे म& बताओ। गुलशन-सुरजीत कौर के नजद क 9रGतेदार कुलजीत को पंजाब पु6लस ने =गरफतार कर 6लया था उस समय जग पंजाब म& आतंकवाद चरम पर था पर बरस तक ल?बी कानूनी लड़ाई
लड़ना
पड़ा याय पाने के 6लये वह भी शह द भगतसंह क भांजी को भी666666666666666666666 दमय ती-आम लोग को याय पाने म& िज द=गयां 7बती जा रह है तो हमारे जैस का 0या होगा ? गल ु शन-0या हो रहा है ,कमजोर को खWम कर दबंग लोग धन और पद पशु बन जाये। कमजोर तबका 9र9रकता रह जायेगा।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 162
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान दमय ती-आपके साथ दबंग अफसर जो भले ह eेzठता म& आगे हो पर योvयता के मामल& म& बहुत नीचे होकर भी पदो न,त के राFते ब द कर दये है । अमानुष !कFम के लोग योvयता और इंसा,नयत का कWल कर रहे हS। गुलशन-मेरे eम से उपजा पसीना सQचा होगा तो ये अमानुष जJर Gवान क तरह एक दन दम ु हलाय&गे, हला भी रहे है मेर वरदान क E6सAB को दे खकर। जहर ले सांप है डंसते भी रहते हS। मुझे खश ु ी है !क मेर बेट ने मान बढ़ाया है ।खैर बे टयां मान क ह पयाOयवाची है । दमय ती-लड़!कयां के 7बना द,ु नया कैसी होगी अमानष ु सोचते ह नह ं। गल ु शन-मिु Gकल के समय म& लड़!कया पतवार बन जाती है । द,ु नया के सामने मशाल खड़ी करती है पर भेदभाव वाला समाज बराबर का हक तक नह ं दे ता। दे खो ना 7ब द ु का अपने Aपता के कमजोर कंध का सहारा बन रह है । दमय ती-7ब द ु कहां से आ गयी सरु जीत के बाद। गल ु शन-द,ु नया म& बहुत ऐसी लड़!कया है जो eवणकुमार सा7बत हो रह है । 7ब द ु भी ऐसी ह एक लडक.◌ी है । बेचार बालe6मक शाला म& पढ़कर भी कई ऐसी कलाय& सीख ल है िजसके सहार पWतल दोने बनाकर Aपता का सहारा बन रह है । दमय ती-Aपता का 6666666666666666666 गुलशन- हां Aपता के कमजोर कंध का सहारा बन रह है । Aपता के जीवन संघषO को दे खकर उसन Aपता क मदद रन क ठान ल और पांचवीं क पर )ा पास करके दोने पWतल बनाने का काम शुJ कर द । दमय ती-बड़ी ह?मती और मेहनती लड़क है । गुलशन-अपनी वरदान तो और अ=धक है । वह मेर दशा का दे खकर ह तो प uह !कलोमीटर साइ!कल से Fकूल जाकर =च{कला म& बारहवी क पर )ा पास क । मेर दशा ठRक होती तो मै रोशनी को दस ू रे शहर के अQछे Fकूल म& दा`खला दलवाकर हाFटल म& रख पढ़ा सकता था पर हाथ क तंगी ने चाह कर भी मजबूर कर दया। रोशनी संघषOरत ् रहकर पढ़ाई क और आज मेर आंख क पुतल है । ऐसी ह है 7ब द।ु दमय ती-ब द ु के बाप 0या करते है । गुलशन-स%जी का ठे ला लगाते है ,इससे पूरे प9रवार के खाने का काम भी नह ं चल पाता था पर 7ब द ु सहारा बन गयी। कहने को तो मiलाराम के चार बेटे है । दमय ती-ये मiला कौन है । गुलशन-7ब द ु के बाप का नाम है । दमय ती-0या चार बेटे कामधाम नह ं करते। गुलशन-0य नह ं करते पर मां बाप को बोझ मानकर दरू चल गये फर बाप क तरफ मुड़कर दे खे नह ं। बेचारा मiलाराम जैसे-तैसे टूटते-7बखरते 7ब द ु के सहारे उठ खड़ा हुआ। वह चार बेटे के होते हुए बस एक बेट का बाप खद ु को समझता है ।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 163
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рджрдордп рддреА-рдРрд╕реЗ рдирд╛рд▓рд╛рдпрдХ рдмреЗрдЯ рдХрд╛ рд╣реЛрдирд╛ рдирд╣ рдВ рд╣реЛрдиреЗ рдЬреИрд╕рд╛ рд╣реИ редрд╕рдЪ рдмреЗрдЯ рддреЛ рдЬреАрд╡рди рдЪрд▓рдиреЗ рдХрд╛ рдирд╛рдо рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╕рдЪ,7рдм рдж реБ рдХ рдореЗрд╣рдирдд рд╣реМрд╢рд▓реЗ рдХреЛ рджреЗ рдЦрдХрд░ рд▓рдЧрдиреЗ рд▓рдЧрд╛ рд╣реИ ,рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдВ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ рдирд╛ рдЬрд╛рдиреЗ рдЬрдорд╛рдиреЗ рд╡рд╛рд▓реЗ рдХрдо 0рдп рдЖрдВрдХрддреЗ рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдорд╛рди6рд╕рдХ AрдкрдЫреЬреЗрдкрди рдХ рд╡рдЬрд╣ рд╕реЗред рдЗрд╕рдХреЛ рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ рдмреБрд░рд╛рдИрдпрд╛рдВ рдордЬрдмреВрддреА рджреЗ рддреА рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рдаRрдХ рдХрд╣ рд░рд╣реЗ рд╣реЛред рд▓реЬ!рдХрдп рдХ рддрд░0рдХ рдХреЛ рддрд░0рдХ рд╣ рдирд╣ рдВ рдХрд╣рд╛рдВ рдЬрд╛рддрд╛ред !#рдХреЗрдЯ рдЯ рдо рдХрд╛ рдкреБJрд╖ рдЯ рдо рдХрд╛ 0рдпрд╛ рд╣реЛ-рд╣iрд▓рд╛ рдордЪрддрд╛ рд╣реИ ред рдо рд╣рд▓рд╛ рдЯ рдо рдЬреАрдд рдХрд░ рднреА рдЖрддреА рд╣реИ рддреЛ рдЙрд╕рдХ рдЦрдмрд░ рд╣ рдирд╣ рдВ рд▓рдЧрддреАредрдо рд╣рд▓рд╛рдУрдВ рдХреЗ рд╕рд╛рде рднреЗрджрднрд╛рд╡ рддреЛ рд╣реЛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рджреЗ рд╡рддрд╛рдУрдВ рдиреЗ !рдХрдпрд╛ рд╣реИ ,рд╕ рджрдп рд╕реЗ рдЪрд▓рд╛ рдЖ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ рдкрд░ рдЕрдм Aрд╡xрд╛рди рдХрд╛ рдпрдЧ реБ рд╣реИ рдо рд╣рд▓рд╛рдУрдВ рдХреЛ рдкрд░реВ рд╛ рд╣рдХ 6рдорд▓&рдЧрд╛ред рдп рдж J рдв.рд╡рд╛рдж рдирд╣ рдВ рджрдпреЗ рддреЛ рдЙ рд╣реЗ ,рдЫрдирдиреЗ рд╣реЛтЧМреЗтЧМрдВрдЧреЗред рджрдордп рддреА-,рдЫрди рднрд▓реЗ рд╣ рдирд╛ рдкрд╛рдпреЗ рдкрд░ 7рдм рдж реБ рдХ рддрд░рд╣ Fрд╡рдпрдВ рдХреЗ рдмрд▓ рдкрд░ рдЕрдкрдиреА рдкрд╣рдЪрд╛рди рддреЛ рдмрдирд╛ рд╕рдХрддреА рд╣реИ ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдмрдирд╛ рд╕рдХрддреА рдирд╣ рдВ рд╣реИ ред рдмрдирд╛ рд░рд╣ рд╣реИ рддрднреА рддреЛ J рдв.рд╡рд╛рдж рдорд╛рдирд╕рдХрддрд╛ рдХреЗ рд▓реЛрдЧ рдмреМрдЦрд▓рд╛ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ред рдЕрд░реЗ 7рдм рдж реБ рдЬрдм рджреЛрдиреЗ рдкWрддрд▓ рдХрд╛ рдХрд╛рдо рдирд╣ рдВ рд╢J реБ рдХ рдереА рдЙрд╕ рд╡0рдд рдоiрд▓рд╛рд░рд╛ рдХ 0рдпрд╛ рд╣рд╛рд▓рдд рдереАред рджрдордп рддреА-рдореБрдЭреЗ 0рдпрд╛ рдкрддрд╛ред рдоS рдХреЗрд╕реЗ рдмрддрд╛ рд╕рдХрддреА рд╣реВрдВред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдоS рдмрддрд╛рддрд╛ рд╣реВрдВ,рдмреЬреА рдмреБрд░ рд╣рд╛рд▓рдд рдереАред рдЦрд╛рдиреЗ рдХреЛ рдШрд░ рдо& рджрд╛рдиреЗ рдирд╣ рдВ рд╣реЛрддреЗ рдереЗред7рдм рдж реБ рдХреЗ рд╣реМрд╢рд▓реЗ рд╕реЗ рдоiрд▓рд╛рд░рд╛рдо рдХ рдмрд╛рд╣& `рдЦрд▓ рдЪрдХ реБ рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рдмрд╛рдк рдХреЛ рдЧJрд░ рддреЛ рд╣реЛрдирд╛ рд╣ рдЪрд╛ рд╣рдпреЗ рдРрд╕реА рд╣?рдорддреА рдореЗрд╣рдирддреА рдмреЗрдЯ рдкрд░ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдкрддрд╛ рдХреЗ рдХрдордЬреЛрд░ рдХрдВрдз рдХрд╛ рд╕рд╣рд╛рд░рд╛ рдмрди рдЪреБрдХ рд╣реИ рдм рдж реБ рдХ рдЫреЛрдЯ рд╢реБJрдЖрдд рд╕рдорд╛рдЬ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ =рдЪ рддрди рдХрд╛ Aрд╡рд╖рдп рд╣реИ рдФрд░ рдЙрди рд▓реЬ!рдХрдп рд┐рдЬ рд╣реЗ рдЬреАрд╡рди рдХреЗ рд╣рд░ рдкрд▓ !рдХрд╕реА рдХреЗ рд╕рд╣рд╛рд░реЗ рдХ рдЬJрд░рдд рдорд╣рд╕реВрд╕ рд╣реЛрддрд╛ рд╣реИ рдРрд╕реА рд▓реЬ!рдХрдп рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ EреЗрд░рдгрд╛рдкреБрдВрдЬредрдоS рддреЛ рдпрд╣ рдХрд╣рдирд╛ рдЪрд╛рд╣реВрдВрдЧрд╛, рдпреЗ рдж%реБ рдирдпрд╛ рд╡рд╛рд▓& рдмреЗ'рдЯрдп& рдХреЛ рдЖрдЧреЗ рдмреЭрдиреЗ рджреЛ рд╡реЛ рднреА рддреБ*рд╣рд╛рд░рд╛ рдЦрди реВ рд╣реИ ,рдЙ рд╣- рднреА рдкрд▓рдиреЗ рджреЛред рдкрд▓реЗрдЧреА,рдмрдвреЗ .рдЧреА рдЦрд╛рдирджрд╛рди рдХрд╛ рдирд╛рдо рд░реЛрд╢рди рдХрд░- рдЧреА рдордд рд░реЛрдХреЛ рд░рд╛рд╣ рдЙрдирдХ , рдЖрдВрдЦ& рдЦрд╢ реБ реА рдмрд░рд╕реЗрдЧреАред 3рдордЯрд╛ рджреЛ рдЕрдм рдмреВрдвреЗ %рдШрдиреМрдиреЗ рдЙрд╕реВрд▓ рдХ рдкрд░рдЫрд╛рдИрдпрд╛рдВ рдЪрд╛рдВрдж рдХ рд╢реАрддрд▓рддрд╛,рд╕реВрд░рдЬ рдХ рдЙрдЬрд╛ рд╣" рд╣рдорд╛рд░: рдмреЗ'рдЯрдпрд╛рдВред рджрдордп рддреА-0рдп 6666666666666 рдирд╣ рдВ рдкWрддрд▓ рдФрд░ рджреЛрдирд╛ рдмрдирд╛рдХрд░ рдЕрдкрдиреЗ рдмрд╛рдк рдХрд╛ рд╕рдкрдиреЗ рдЬреЛ рд╕рдВрд╡рд╛рд░ рд░рд╣ рд╣реИ ред рдмреЗ рдЯрдп рдХреЗ рд╕рдкрдиреЛтЧМреЗтЧМрдВ рдо& рдмрд╛рдк рд╣ рд╕реБрдирд╣рд░реЗ рд░рдВ рдЧ рднрд░ рд╕рдХрддреЗ рд╣реИ рдЖрдкрдХ рддрд░рд╣ рдкрд░ рдмреЗ рдЯрдп рдХреЛ рднреА рдХрдорд░ рдХрд╕рдирд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╣рд╛рдВ6666666666рд╣рдорд╛рд░ рд░реЛрд╢рдиреА рдХ рддрд░рд╣ред рдЕрдкрдиреЗ рдЬрдиреВрди рдФрд░ рд╕рдВрдШрд╖O рдХ рд╡рдЬрд╣ рд╕реЗ рд╣ рддреЛ рд░реЛрд╢рдиреА рд╣рдорд╛рд░реЗ рдЦрд╛рдирджрд╛рди рд▓реЛрдЧ рднреА рд╡рд░рджрд╛рди рдХрд╣рдиреЗ рд▓рдЧреЗ рд╣реИ ред рд╣рдорд╛рд░ рд░реЛрд╢рдиреА рддреЛ рд╡рд░рджрд╛рди рдереА, рд╣реИ рд░рд╣реЗ рдЧреА рдФрд░ рдПрдХ рджрди рдж,реБ рдирдпрд╛ рднреА рдорд╛рди рдЬрд╛рдПрдЧреАред рдЫ рддреАрд╕ рдлреЛрди рдЙрдард╛рдИрдп рдмрдЬ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 164
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдЧреБрд▓рд╢рди рд╣реЬрдмреЬрд╛рддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓рд╛ 0рдпрд╛666666 рджрдордп рддреА-рдЖрдкрдХ рдореЛрдмрд╛рдИрд▓ рдмрдЬ рд░рд╣ рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдЬреЗрдм рд╕реЗ ,рдирдХрд╛рд▓рддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓рд╛ рд╣рд╛рдВ рд╕рдЪрдореБрдЪ рдмрдЬ рд░рд╣ рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рджреЗ рдЦреЛ рддреЛ рд╕рд╣ !рдХрд╕ рдХрд╛ рдлреЛрди рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ редрдХрд╛рдЯрдХрд░ рд▓рдЧрд╛рддрд╛ рд╣реВрдВред рджрдордп рддреА-рд▓рдЧрд╛рдИрдпреЗред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рд╣реЗ рд▓реЛ рдмреЗрдЯрд╛ рдХреИрд╕реА рд╣реЛ ? рджрдордп рддреА-рдаRрдХ рд╣реВрдВ рдкрд╛рдкрд╛ рдЖрдк рдХреИрд╕реЗ рд╣реИ редрдо?рдореА рд╕реЗ рд╡рд╛рддрд╛O рдЪрд▓ рд░рд╣ рдереАред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рд╣рдо рд╕рднреА рдаRрдХ рд╣реИ редрдкреЭрд╛рдИ рддреЛ рдаRрдХ рдЪрд▓ рд░рд╣ рд╣реИ ред рд░реЛрд╢рдиреА-рд╣рд╛рдВ рдкрдврд╛рдИ рднреА рдаRрдХ рдЪрд▓ рд░рд╣ рд╣реИ ,рдФрд░ рдоS рднреА рдаRрдХ рд╣реВрдВ рдкрд░ рдЖрдк рдаRрдХ рдирд╣ рдВ рд▓рдЧ рд░рд╣реЗ рд╣реЛред0рдпрд╛ рд╣реБрдЖ рдкрд╛рдкрд╛ рдд7рдмрдпрдд рддреЛ рдаRрдХ рд╣реИ рдирд╛ 666666666666666666? рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдордЭ реБ реЗ 0рдпрд╛ рд╣реБрдЖ рдоS рддреЛ 7рдмiрдХреБрд▓ рдаRрдХ рд╣реВрдВред рд░реЛрд╢рдиреА-рдкрд╛рдкрд╛ рдоS рд╕рдм рдЬрд╛рдирддреА рд╣реВрдВред рдЖрдк =рдЪрд┐ рддрдд рд╣Sред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдЕQрдЫрд╛ рдмрддрд╛ рддреЛ рджреЛ 0рдп =рдЪрд┐ рддрдд рд╣реВрдВред рд░реЛрд╢рдиреА-рдЖрдкрдХрд╛ EрдореЛрд╢рди !рдлрд░ рдЬреЛ рдирд╣ рдВ рд╣реБрдЖред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдмреЗрдЯрд╛ рдЧрд▓рдд66666666666666рддреБрдо рдмрд╣рди-рднрд╛рдИ рдкреЭтЧМреЛ рдЖрдЧ рдмреЭ.тЧМреЛ рдпрд╣ рдореЗрд░рд╛ EрдореЛрд╢рди рд╣реИ ред рд░рд╣ рдмрд╛рдд рдиреМрдХрд░ рдо& EрдореЛрд╢рди рдХ рддреЛ рд╡реЛ рд╣реЛ рдирд╣ рдВ рд╕рдХрддрд╛ред рд░реЛрд╢рдиреА-рдРрд╕реА 0рдпрд╛ рдЦрд╛рдореА рдЖрдкрдХ рдпреЛvрдпрддрд╛ рдо& рдЖ рдЧрдпреА !рдХ рдЖрдкрдХрд╛ EрдореЛрд╢рди рдирд╣ рдВ рд╕рдХрддрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдмреЗрдЯрд╛,рдоS рдРрд╕реА рд╕рдВFрдерд╛ рдо& рдЕрдкрди рдЬреАрд╡рди рдХрд╛ рдордзрдо реБ рд╛рд╕ рдЧрдВрд╡рд╛ рдмреИрдард╛ рдЬрд╣рд╛рдВ рд╕рд╛рдо рддрд╡рд╛рдж рд╕рд╛Dрд╛ рдп рдЖрдЬ рднреА рдлреБрдлрдХрд╛рд░ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ редрдоS рдХреБрдЫ рдпрд╛рджрд╛ 6рд╢m)рдд рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рд╣реВрдВред рд╢рд╛рдЦрд╛ Eрдм рдзрдХ,рджрдмрдВрдЧ Eрд╕рд╛рдж рддреЛ рдХрд╣рддреЗ рд╣реИ тЧМреЗтЧМрдВ !рдХ рдЗрд╕ Aрд╡рднрд╛рдЧ рдо& рдЕ=рдзрдХ рдкрдв& . 6рд▓рдЦ рдХ рдЬJрд░рдд рдирд╣ рдВ рд╣реИ ,рдЦрдж реБ рдорд╛рдореВрд▓ рдкрдвреЗ . рдереЗ рдЬреБрдЖреЬрдмрд╛рдЬреА рдФрд░ рд╡`рдгOрдХ рд╡9рд░zрдарддрд╛ рдХ рд╡рдЬрд╣ рд╕реЗ рдЯрд╛рдк 0рд▓рд╛рд╕ рдХреЗ рдореИрдиреЗрдЬрд░ рдмрди рдЧрдпреЗредрдкреА6рдПрдЪ6рдбреА6 рдпреЛvрдпрддрд╛рдзрд╛9рд░рдп рдХреЛ рддреЛ рдкреАрда рдкреАрдЫреЗ тЧМреЗ рдЧрд╛рд▓ рджреЗ рддреЗ рд╣реИ редрдХрд╣рддреЗ рд╣S рд╕рд╛рд▓ рдХ рдлрдЬ1 [рдбZреА рд╣реИ ред 6рд▓рдЦрдирд╛ рдкрдврдирд╛ рдЖрддрд╛ рд╣ рдирд╣ рдВ рдбрд╛0}рд░реЗ рдЯ рдХ рд▓реЗ рд░рдЦреЗ рд╣реИ ред Aрд╡рдЬрдп Eрддрд╛рдк,рдЕрд╡рдз Eрддрд╛рдк,рджреЗ рд╡реЗ u Eрддрд╛рдк,рд░рд╛рдоEрд╡реЗрд╢,рджрдмрдВрдЧ Eрд╕рд╛рдж,Yрд╡рд╛9рд░рдХрд╛ Eрд╕рд╛рдж,рд░рд╛рдЬрдХреБрдорд╛рд░,рд╢реЛрд╖рдд рд╕рдорд╛рдЬ рдХ рддрд░0рдХ рдХреЗ рджGреБ рдорди,рдЕрдорд╛рдиреБрд╖рддрд╛ рдХреЗ рдкреБрдЬрд╛9рд░рдп рдиреЗ рддреЛ рдиреЗ рдХ┬Е рдЦреЛрдж рджрдпреЗ рд╣реИ ред рдореЗрд░рд╛ EрдореЛрд╢рди рдпреЗ рд╢реИрддрд╛рди рдирд╣ рдВ рд╣реЛрдиреЗ рджрдпреЗ рдЦрдж реБ рдлрд╢Oрд╕реЗ рдЕрд╢O рддрдХ рдкрд╣реБрдВрдЪ рдЧрдпреЗ рдорд╛рдореВрд▓ рд╢реИ)рдгрдХ рдпреЛvрдп рд╣реЛрдХрд░ рдмрд╕ рдЫрд▓-рдмрд▓ рдФрд░ рдЪ?рдордЪрд╛рдЧреАрд░ рдХреЗ рд╕рд╣рд╛рд░реЗ ред рдпрд╣ рдЕрдорд╛рдиреБрд╖ рд╢реЛрд╖рдг рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ,рдХрдордЬреЛрд░ рд╡рдЧO рдХреЗ рдХрдоOрдЪрд╛рд░ рдХ рдпреЛvрдпрддрд╛ рдХрд╛ рджрд╣рди рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ред
рдЦреИрд░ рдЕрдм рдЕрдкрдиреЗ Eрдорд╛рд╢реЗрди рдХ
рдирд╣ рдВ, рддреБ?рд╣рд╛рд░реЗ Eрдорд╛GтЧМреЗтЧМрд╛рди рдХ =рдЪ рддрд╛ рдореБрдЭреЗ рд╣реИ ред рдмреЗрдЯрд╛, рдореЗрд░рд╛ EрдореЛрд╢рди AрдкрдЫрд▓реЗ рджрд╢рдХ рдо& рдЬрд╛рдирд╛ рдерд╛ рдЬреЛ рдЖрдЬ рддрдХ рдирд╣ рдВ рд╣реЛрдиреЗ рджрдпрд╛ рдЧрдпрд╛ рддреЛ рдЕрдм 0рдпрд╛ рд╣реЛ рд╕рдХрддрд╛ рд╣реИ ред рдмрд╕ рдЗрд╕рд╕реЗ рдЙрдмрд░рдиреЗ рдХрд╛ рдПрдХ рддрд░ рдХрд╛ рд╣реИред рдЙрд╕ рдЕрднреА рдЕрдЬрдорд╛рдирд╛ рдирд╣ рдВ рдЪрд╛рд╣рддрд╛ред рд░реЛрд╢рдиреА-рд╡рд╣ рдХреМрди рд╕рд╛ рддрд░ рдХрд╛ рд╣реИ рдкрд╛рдкрд╛? рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдмреЗрдЯрд╛ рдЕрдкрдиреЗ рдкреИрд░ рдЬрдорд╛рдУрдВ,рдЕрдореАрд░, рд╕рдореАрд░ рднреА рдЕрдкрдиреЗ рдкрд╛рдВрд╡ рдкрд░ рдЦреЬреЗ рд╣реЛрдиреЗ рд▓рд╛рдпрдХ рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗ рд╕рд╛рде рд╣ рдЕ,рдирд▓ рдХ рдЬреЛ рд┐рдЬ?рдореЗрджрд╛рд░ рдЙрдард╛ рд░рдЦрд╛ рд╣реВрдВ рдЙрд╕реЗ рднреА рдкрд░реВ рд╛ рдХрд░ рд▓рдВредреВ рдЗрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж рдлрд╛рдЗрдирд▓ [рдбрд╕реАрдЬрди рд▓рдВрдЧ реВ рд╛
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 165
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान और योvयता का दमन करने वाले sयवFथापक का मुंह तोड़ जबाब दं ग ू ा। कहते हS अंधा बांटे रे वड़ी अपने-अपने को पहचान-पहचान कर द& । यह हो रहा है हमार क?पनी म& मामूल योvयताधार जुआड़ के सहार उQच पद पर जा =चपके है ।वे लोग उQच6शm)त को आगे बढ़.ने नह ं दे ग&। ऐसे दोमुंह सांप मुझे डंस रहे हS।टा तम ु लोग खश ु रहो तर00क कर मेरे जीवन का यह मकसद है ।मेरा भAवzय तो दोगल ने खWम कर दया है पर मS तुम बहन भाईय का भAवzय संवारने म& कामयाब हो सकंू बस इसी उ?मीद म& जी रहा हूं। रोशनी-पापा समझती हूं आपका ददO । आपका जीवन संघषO के साथ शJ ु हुआ है । AवGव E6सB संFथा म& तर0क के 6लये तरसाये जा रहे हS,इसके बाद भी परू ईमानदार और ,नzठा के साथ काम कर रहे हS। पापा आपका Wयाग sयथO नह ं जायेगा। गल ु शन-तम ु कुछ बताना चाह रह है ना। रोशनी-जी पापा66666666666666 गल ु शन-बताओं ना बेटा। 0य मेर बक बक सन ु रह है । रोशनी-बकबक नह ं पापा आपके दख ु ती न%ज का एहसास हम लोग को नह ं होगा तो !कसका होगा पापा,म?मी अमीर,समीर और अ,नल भी आपक पीड़ा को समझता है पर हम आपके 6लये कुछ कर नह ं पा रह है । गुलशन-बेटा बात !फर ना घुमाओ जो बताने वाल हो जiद से सुना दो मन मं◌े◌ं खश ु ी हो रह है । खश ु ी क बात है ना। रोशनी-जी पापा666666666666 गुलशन-बताआ ना फर दे र 0य । रोशनी-पापा अगल सIताह बदiल क बड़ी आटO गैलर म& मेर पिdटग क EदO शनी लग रह है । गुलशन-वाह बहुत खश ु ी क बात है ।अरे रोशनी क मां सुनो रोशनी के पेिdटग क EदO शनी लगने वाल है वह भी राजधानी क बड़ी आटO गैलर म& । रोशनी-पापा मेर बात तो पूर हो जाने दो !फर और अ=धक खश ु ी 6मलेगी। गुलशन-ठRक है पूर बात बता दो। रोशनी-पापा EदO शनी का उYघाटन के u य म {ी कर& गे। गुलशन-अरे वाह मेरा तो बहुत बड़ा EमाG◌े◌ान हो गया। बेटा मेरा जीवन संघषO तो सफल हो गया। मेर राशनी द,ु नया के कैनवास पर छा जायेगी। रोशनी-पापा आप भगवान समान मां-बाप क दआ साथ है तो सब कुछ स?भव है ।भगवान का ु भी आपक दआ ु कबल करना पड़ेगा। पापा फोन रखती हूं, तैयार करनी है। गुलशन-म?मी से तो बात कर लो। बड़ी बेस ी से टुकुर-टुकुर दे ख रह है । रोशनी-म?मी को आप बता दे ना। मS बाद म& फोन कJंगी। गुलशन-ठRक है बता दे ता हूं666666666666666666666666 दमय ती-0या बात है रोशनी इतनी जiद म& 0य थी,मझ ु से बात भी नह ं क ।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 166
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान गुलशन- बात ह ऐसी है ,खश ु ी म& मेरे भी पांव जमीन पर नह ं पड़ रहे है । 7ब टया का संघषO गोiडन होने वाला है । दमय ती-0य आपका मन मयूर हो रहा है । गुलशन-तु?हारा भी होगा। दमय ती-बताओगे !क बुझनी ह बुझाते रहोगे। गुलशन-सांस थाम कर सुनो, तुम भी नांच उठोगी। दमय ती-0य बकबक कर रहे हो बता तो बताओ। गल ु शन-7ब टया के पेिdटग क EदO शनी लगने जा रह है । दमय ती-अरे यह तो बहुत बड़ी खश ु ी है ।इसी दन क इ तजार आपको कब से थी।आपको बहुतबहुत बधाई। गल ु शन-भागवान तम ु को भी ढे र सार बधाई कहते हुए उसका हाथ थाम 6लया। दमय ती-हाथ झटकते हुए बोल समीर 0या कहे गा। गल ु शन-0या कहेगा खश ु होगा कहते हुए आवाज लगा द अरे समीर बेटा इधर तो आ तेर म?मी बुला रह है । समीर हवा क मा!फक आया और दमय ती के गले म& बांह डालकर बोला कहो म?मा 0या कह रह हो। दमय ती-मS नह ं तेरे पापा कुछ कह रहे है । गुलशन-कैसी बात कर रह हो भागवान,बताती 0य नह ं 0या कह रह थी। दमय ती बात पलटते हुए बोल - तेरे पापा के वरदान को पर लग गये। समीर-पापा 0या हमस ब के वरदान कोकब का पर लग गया था। हो सकता है पर अब उड़ने लायक हो गये हो। इतने म& अमीर भी कालेज से आ गया और समीर के कंधे पर हाथ रखते हुए बोला 0या बात है वीJ तेरे पर लग गये। समीर-अमीर का हाथ कंधे पर से हटते हुए बोला भईया पूर बात सुनकर बोला करो। य द पूर बात क जानकार नह हो तो मत बोला करो। अमीर-अरे यार वीJ दे ख रहा है कालेज से आ रहा हूं,तु?ह बता दे भाई कहां,0य कैसे ,!कसने और !कसको पर लगा दया। समीर-लांग 0योशचन का शाअर् अनFवर- द द के पर उड़ने लायक हो गये आगे का हाल पापा से सुनो,समीर गुलशन क ओर मुखा,तब होते हुए बोला हां पापा आगे का कान सुना हाल भाईeी इंजी,नयर अमीरजी को सुनाये। अमीर-हां पापा बताओ ना 0या हुआ द द क कोई पेिdटग 7बक गयी 0या ? गुलशन-पेिdटग नह ं 7बक है ।उससे कई गुना बड़ा एचीवमेdट है ,पेिdटग तो अपने आप 7बकने लगेगी। अमीर-0या कोई नेशनल अवाडO द द को 6मल रहा है । गल ु शन- नह ं द द के पेिdटग क ए0जीAवशन इिdडयाहे वीटg ड=च{कला के u म& लग रह है ।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 167
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान अमीर इतने सुनते ह कूद पड़ा और बोला अरे वाह पापा का वरदान तो नाम करे गा। गुलशन-बेटा तुम और समीर भी मेरे वरदान है और तुम सभी नाम करोगे। एक बात और सुनो द द क पेिdटग का इनोगरे शन के u यम {ी करने वाले है । अमीर-दमय ती और गुलशन का पांव छूते हुए बोला आप दोन द द को आश1वाद दो द द अपने )े{ के शीषO पर जाये। =च{कला क द,ु नया म& अपना नाम गोiडेन अ)र म& 6लख&। दमय ती और गुलशन एक Fवर म& बोले बेटा यह तो मेरे जीवन का सपना है ।तुम समीर और अ,नल भी अपने )े{ म& Aवशेष बन तम ु सबके 6लये हमार दआ ु ये हS। समीर दमय ती से बोला म?मी आज द द क िज दगी म& खश ु ी क शJ ु आत हुई है तो 0य द द क पस द का कुछ हो जाये। गल ु शन-0या करना चाहते हो ? अ,नल-से6लबरे ट करना है । दमय ती-कैसे और कहां66666666666666? समीर-द द के पस द का [डनर हो जाये। गुलशन-बोलो !कस होटल म& खाना है ,वरदान क खश ु ी के 6लए अपने बQच को तो होटल म& [डनर तो करवा ह सकता हूं। अमीर-होटल म& नह ं66666666666666666666 दमय ती-कहां666666666 अमीर-घर म& । बनेगा 0या समीर बतायेगा। अ,नल -हां म& हां 6मलाते हुए बोला भईया ठRक कह रहे हS। दमय ती-बताओ समीर 0या बनाना है ? समीर-खास कुछ नह ं, पनीर मटर या मशJम क स%जी पूर और पुलाव पर पुलाव म& अनार के दाने डलेगे। द द को अ=धक तो यह पस द है । साथ म& आइस# म हो जाये तो मजा आ जायेगा। गुलशन-द द को तो 6मलगा नह ं वह तो दiल म& है । समीर-द द !कसक है ,हमार ना। समझ लो हम खाये तो द द ने खा 6लया बस म?मी वायदे के मुता7बक जुट जाओ। दमय ती-पनीर,मशJम आइस# म तो लाने ह गे। अमीर-फाइने स तो पापा को करना है । वह भी आ जायेगा आप तैयार तो करो। हम दस 6मनट म& ला दे गे। समीर-इतने म& रोशनी को फोन लगा दया। रोशनी-समीर मS मे}ो म& हूं बाद म& बात करती हूं। समीर-द द एडवांस म& बधाई हम आपक पस द का [डनर करने वाले है । फोन ब द हो गया। अब 0या दमय ती वरदान के पस द के खाना बनाने क तैयार म& जट ु गयी। स" तीस
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 168
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान वरदान या,न रोशनी के पस द क पनीर मटर या मशJम क स%जी पूर और पुलाव बना। अमीर,समीर अ,नल,दमय ती और गुलशन हं सी खश ु ी खाये। इसके बाद आइस# म का लुWफ उठाये। इसके बाद अमीर,समीर अ,नल ने रोशनी से खब ू हं स हं स कर बात& क । समीर ने तो रोशनी से कहा मेर Iयार द द पापा क वरदान ऐसे ह खश ु खबर सुनाती रह हम आपक पस द के म?मी के हाथ का बने खाने का लुWफ उठाते रहे ।रोशनी बदमाश तू म?मी पापा को तंग कर रहा है । ये नह ं कह रहा है !क आकर मेर मदद करवाये। समीर-कल क }े न से आ रहा हूं। रोशनी-नह ं मेरे भाई तू तो पापा-म?मी का सपना परू ा करने म& जुट जा और पीईट क पर )ा म& टांप करके दखा दे । मेर तरफ से तम ु को लेपटाप =गफb। समीर-मतलब मना करने के 6लये 9रGवत ्। रोशनी- नह ं रे भईया छोटाशेर है ना उसके रहते कोई =च ता नह ं है मझ ु े।सब काम अकेले कर लेगा। समीर-बेFट आफ लक द द । रोशनी-गाड %लेस यू माई दर66666666666666666गुडनाईट। एक-एक कर EदO शनी का दन भी आ गयी। के u यम {ी महोदय ने फ ता काटकर EदO शनी का इनोगरे शन !कया। फ टा कटते ह EदO शनी दे खने वाल क भीड़ उमड़ पड़ी। भीड़ दे खकर ए0जीAवशन आयोजक फूले नह ं समा रहे थे। म {ी महोदय बोले बेटा रोशनी अपनी पिdटग दखाओगी नह ं? रोशनी-इजस ् माय Iलेजर सर666666666666666666 म {ी महोदय,रोशनी क पेिdटग एक तरफ से शुJ !कये और एक पेिdटग को बड़े गौर से दे खे और हर पेिdटग के बनाने कारण उYदे Gय और द,ु नया को पेिdटग के माPयम से दये जाने वाले संदेश के बारे म& जानकर भाव Aवभोर हो गये। म {ी महोदय ने पछ ू ा बेट लेडी !फगर ह 0य बनाये है । रोशनी-सर,औरत,माँ,बहन,दग ु ाO,सरFवती और लjमी के Jप म& जानी जाती है । औरत कJणामयी है । धरती भी तो माँ के नाम से संबाि◌◌ेधत क जाती है । इस6लये मेर हर पेिdटग औरत को समAपOत होती है । यह मेर बचपन क wवा हश है । म {ी-अQछे Aवचार है । रोशनी क पीठ थपथपाते हुए वे बोले बेट तु?हार कला द,ु नया के 6लये पैगाम है । रोशनी-जी ध यवाद। मेर कला मेरे माँ बाप और व9रzठजन क दआ ु का Aप ्रतफल है । म {ीमहोदय-बेटा तुमने आटO क पढ़ाई क है । रोशनी-जी एम6एफ6आटO हूं। म {ीमहोदय- अरे वाह एम6एफ6आटO हो। रोशनी-जी666666666666666666माFटर आफ कंजरवgशन कर रह हूं। म {ीमहोदय-बधाई हो। बेटा तम ु बहुत आगे जाओगी।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 169
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рд░реЛрд╢рдиреА-рдорд╛рдВ рдмрд╛рдк рдФрд░ рдЖрдк рд╡9рд░zрдардЬрди рдХ рджрдЖ реБ рд╕реЗ рдпрд╣рд╛рдВ рддрдХ рдкрд╣реБрдВрдЪ рдкрд╛рдпреА рд╣реВрдВред рдо {реАрдорд╣реЛрджрдп-рдмреЗрдЯрд╛ рддреБрдо рд╣реБрдд рдЖрдЧреЗ рдЬрд╛рдУрдЧреАред =рдЪ{рдХрд▓рд╛ рдХреЛ рд╣ рдХреИ9рд░рдпрд░ 0рдп рдЪрди реБ рд╛ ? рд░реЛрд╢рдиреА-рдмрдЪрдкрди рд╕реЗ =рдЪ{рдХрд╛рд░ рдмрдирдиреЗ рдХ рдард╛рди рд░рдЦреА рдереАред рдо {реА рдорд╣реЛрджрдп-EреЗрд░рдгрд╛ !рдХрд╕рд╕реЗ 6рдорд▓ ? рд░реЛрд╢рдиреА-рдкрд╛рдкрд╛ рд╣ рдореЗрд░реЗ EреЗрд░рдгрд╛ ┬ЙреЛрдд рд╣реИ ред рдо {реАрдорд╣реЛрджрдп-рдкрд╛рдкрд╛ рднреА =рдЪ{рдХрд╛рд░ рд╣S ? рд░реЛрд╢рдиреА-рдЬреА рдирд╣ рдВ66666666666рдкрд╛рдкрд╛ рдЙQрдЪ 6рд╢m)рдд, рд░рд╛рдЗрдЯрд░ рд╣реИ ред рдо {реАрдорд╣реЛрджрдп-рд░рд╛рдЗрдЯрд░ рдорд╛рдирд╡ рдПрд╡рдВ рд░рд╛z} рд╕реЗрд╡рдХ рд╣реЛрддреЗ рд╣Sред рдЗрд╕рдХреЗ рдЕрд▓рд╛рд╡рд╛ 0рдпрд╛ рдХрд░рддреЗ рд╣реИ ред рд░реЛрд╢рдиреА-рдХ?рдкрдиреА рдо& рдиреМрдХрд░ рдХрд░рддреЗ рд╣реИ ред рдо {реАрдорд╣реЛрджрдп-рдХ?рдкрдиреА рдо& рдиреМрдХрд░ ред рд░реЛрд╢рдиреА-рдЬреА66666рдкрд╛рдкрд╛ рдЦрдж реБ Aрд╡рд╖ рдкреАрдХрд░ рд╣рдо& рд╕рди реБ рд╣рд░рд╛ рдЬреАрд╡рди рджреЗ рдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╕рдВрдШрд╖Oрд░рдд реН рд╣реИ ред рдо {реАрдорд╣реЛрджрдп-рдкрд╛рдкрд╛ рд░рд╛рдЗрдЯрд░ рдмреЗрдЯ =рдЪ{рдХрд╛рд░ рдмрд╣реБрдд рдмреЬреА рдЙрдкрд▓рд┐%рдз рд╣реИ ред рдмрд╣реБрдд-рдмрд╣реБрдд рдмрдзрд╛рдИ рд╣реЛ рдмреЗрдЯ ред рд░реЛрд╢рдиреА-рдЬреА рдз рдпрд╡рд╛рджред рдЗрддрдиреЗ рдо& рдк{рдХрд╛рд░ рдиреЗ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рдШреЗтЧМреЗрд░ 6рд▓рдпрд╛редрдо {реАрдорд╣реЛрджрдп рдмреЛрд▓реЗ рдмреЗрдЯ рдЗрдирдХреЛ рдкреЗрд┐dрдЯрдЧ рдХреЗ рдмрд╛рд░реЗ рдо& рдмрддрд╛рдУрдВ рдпреЗ рддреБ?рд╣& FрдЖрд░ рдмрдирд╛ рдж& рдЧреЗред рд░реЛрд╢рдиреА AEdрда рдФрд░ рдЗрд▓реЗ0}рд╛,рдирдХ рдореА[рдбрдпрд╛ рдХреЗ E,рдд,рди=рдзрдп
рдХреЗ
рд╕рд╡рд╛рд▓
рджрдЖ реБ рдп&,рд╢реБрднрдХрд╛рдордирд╛рдп&
рдХрд╛
рдЬрдмрд╛рдм
рджреЗ рдиреЗ
рд▓рдЧреАред
рдо {реА
рдорд╣реЛрджрдп
рд░реЛрд╢рдиреА
рдХреЛ
реЭтЧМреЗрд░
рд╕рд╛рд░
рджреЗ рдХрд░ рджрд╕ реВ рд░реЗ рдХрд╛рдпO#рдо рдХреЗ 6рд▓рдп EFрдерд╛рди рдХрд░ рдЧрдпреЗредрд░реЛрд╢рдиреА рдХ рдкреЗрд┐dрдЯрдЧ рдХреЛ
Eрд╕рд╛рд░рдг рдХрд╛ рдЦрдм реВ E,рддрд╕рд╛рдж 6рдорд▓рд╛редрдЙрд╕рдХ рдкреЗрд┐dрдЯрдЧ рдЕрдЦрдмрд╛рд░ рдо& рдЫрд╛рдпреА рд░рд╣ рдВред рд╢рд╣рд░ рдХреЗ рд▓реЛрдЧ рдЕрдЦрдмрд╛рд░ рдо& рд░реЛрд╢рдиреА рдХрд╛ рдлреЛрдЯреЛ рджреЗ рдЦрдХрд░ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЛ рдмрдзрд╛рдИрдпрд╛рдВ рджреЗ рдиреЗ рд▓рдЧреЗ рдереЗред рдЗрд╕рд╕реЗ рдЧреБрд▓рд╢рди рджрдордп рддреА,рдЕрдореАрд░,рд╕рдореАрд░ рдФрд░ рдЕ,рдирд▓ рдХрд╛ рдорди рдЧрджрдЧрдж рд╣реЛ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ рд╕рднреА рднрдЧрд╡рд╛рди рд╕реЗ рд░реЛрд╢рдиреА рдХ рд╕рдлрд▓рддрд╛ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ Eрд╛рдеOрдирд╛ рдХрд░рдиреЗ рдо& рдЬреБрдЯреЗ рд╣реБрдП рдереЗредрд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ E6рд╕BреА рдХ рдЦрдмрд░& рджрд░реВ -рджрд░реВ рддрдХ рдлреИрд▓ рд░рд╣ рдереАред рдЗрд╕реА рдмреАрдЪ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЗ рдЗ6рдо[рдбрдпреЗрдЯ рдмрд╛рдВрд╕,рдЬреЛ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХрд╛ рджрдорди рдХрд░рдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдХреБwрдпрд╛рдд рдереЗ 0рдп !рдХ рдорд╛рдореВрд▓ рдкреЭтЧМреЗ 6рд▓рдЦреЗ рдЗрдВрд╕рд╛рди рдереЗ рдФрд░ рдЫрд▓-рдмрд▓ рдФрд░ рдзрдирдмрд▓ рдХреЗ рднрд░реЛрд╕реЗ рдЙQрдЪ рдкрдж рддрдХ рдкрд╣реБрдВрдЪ рдЪрдХ реБ реЗ рдереЗ, рдХрд╛ EрдореЛрд╢рди рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рд╡реЗ FрдЯреЗ рдЯ рд╣реЗ рдб рдмрдирдХрд░ рд░рд╛рдЬрдзрд╛рдиреА рдо& рд╡рд╛рдЗрди рдХрд░ 6рд▓рдпреЗред рдЙрдирдХ рдЬрдЧрд╣ рдкрд░ рдирдпреЗ рдмрд╛рдВрд╕ Aрд╡Yрд╡рддeреА реН рдмреА6рдХреБрдорд╛рд░ рд╕рд╛рд╣рдм рдЖ рдЧрдпреЗред рдЧреБрд▓рд╢рди рдХ рдпреЛvрдпрддрд╛ рдФрд░ wрдпрд╛,рдд рд╕реЗ рд╡реЗ рдмрд╣реБрдд Eрднрд╛Aрд╡рдд рд╣реБрдПредрд░реЛрд╢рдиреА рдХ рдЦрдмрд░ рдиреЗ рддреЛ рдЙ рд╣& рдФрд░ Eрднрд╛Aрд╡рдд рдХрд░ рджрдпрд╛ред рд╢рд╣рд░ рдХреЗ рдЕрдЦрдмрд╛рд░ рдо& рдЫрдкреА рдЦрдмрд░ рдХреЛ рд╡реЗ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЛ рдмреБрд▓рд╛рдпреЗ рдФрд░ рд╕рд╛рдордиреЗ рдмреИрдард╛рдХрд░ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЗ рдмрд╛рд░реЗ рдо& рдЬрд╛рдирдХрд╛рд░ рд▓реЗрдиреЗ рд▓рдЧреЗред рдкреВрд╡O рдЕрдлрд╕рд░ Yрд╡рд╛рд░рд╛ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЗ рд╢реЛрд╖рдг рдХреЗ !рдХFрд╕реЗ рд╕реБрдирдХрд░ рд╡реЗ рджрдВ рдЧ рд░рд╣ рдЧрдпреЗред рд╡реЗ рдмреЛрд▓реЗ рдЗрддрдиреЗ рдпреЛvрдп рдХрдоOрдЪрд╛рд░ рдХреЗ рд╕рд╛рде рдЗрддрдирд╛ рджsреБ рдпOрд╡рд╣рд╛рд░ рдФрд░ EрдореЛрд╢рди рд╕реЗ рд╡рдВ=рдЪрдд рдХрд░ рджрдпреЗ рдЬрд╛рдиреЗ рдХреЗ рдмрд╛рдж рднреА рд╕рдВFрдерд╛ рд╣рдд рдо& рд╕рдордкOрдгрднрд╛рд╡,рдкрд╣рд▓ рдмрд╛рд░ !рдХрд╕реА рдЕрдлрд╕рд░ рдиреЗ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХ рд╕рд░рд╛рд╣рдирд╛ рдХ рдереАред рдирдпреЗ рд╕рд╛рд╣рдм рдХреЗ рдореБрдВрд╣ рд╕реЗ рд╕рд░рд╛рд╣рдирд╛ рдХреЗ рджреЛ рдмреЛрд▓ рд╕рди реБ рдХрд░ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХ рдЖрдВрдЦ& рднрд░ рдЖрдпреАрдВред рд╕рд╛тЧМреАрдм рдмреЛрд▓реЗ рдЧреБрд▓рд╢рдирдЬреА =рдЪ рддрд╛ рдирд╛ рдХ9рд░рдпреЗ рд┐рдЬрд╕рдХрд╛ рдХреЛрдИ рдирд╣ рдВ рд╣реИ рдЙрд╕рдХрд╛ рднрдЧрд╡рд╛рди рд╣реИ ред рдЖрдкрдХ рдЗрддрдиреА рдЙ рди,рдд рд╣реЛрдЧреА !рдХ рдХ?рдкрдиреА рдХрд╛ рд╕рдмрд╕реЗ рдмреЬрд╛ рдкрдж рднреА рдмреМрдирд╛ рд▓рдЧреЗрдЧрд╛ред рд╕рд╛рд╣рдм рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХ рдкрд╛9рд░рд╡рд╛9рд░рдХ рд┐Fрде,рдд рдо& рдкреВрдЫрдиреЗ рд▓рдЧреЗред рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдиреЗ рд╡реЗ`рдЭрдЭрдХ рдЕрдкрдиреА рд╕рд╛рд░ рд┐Fрде,рдд рдХрд╛ рдмрдпрд╛рди рдХрд░ рджрдпреЗред рд╕рд╛рд╣рдм рдмрд╣реБрдд рдЦрд╢ реБ рд╣реБрдП рдмрдзрд╛рдИрдпрд╛ рджреЗ рддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓реЗ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдЖрдк рдРрд╕реА рдмреЗрдЯ рдХреЗ рдмрд╛рдк рд╣реИ
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 170
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान जो बड़ी !कFमत वाल को नसीब होता है ।बेट तो आपके 6लये आपके प9रवार के 6लये वरदान है । गुलशन-जी हम तो उसको वरदान ह कहते है । साहब-सचमुच वरदान है आपक रोशनी। हम आपके प9रवार 6मलना चाह& गे।साहब क ऐसी बात सुनकर गुलशन को आGचयO हो रहा था।इसके पहले बहुत से साहब आए जो गुलशन क तरफ दे खना भी गुनाह समझते थे। गुलशन क क?पनी क छाती का बोझ समझते थे। कई बार तो उसके हत क होल भी बड़े हं सी-खश ु ी जलायी गयी। आ=थOक लाभ को भी नह ं बwशा गया। कई 7बल तो फाड़ दये गये।कामचोर का आरोप लगाये जीजान और परू ईमानदार से काम करने के बाद भी।नये साहब अब मेरे प9रवार से भी 6मलना चाह रहे है ।0या बात हो सकती है । गल ु शन =च ता क मu ु ा म& आ गया। मu ु ा को दे खकर नये साहब बोले गल ु शनजी 0या सोचने लगे। गल ु शन-जी मS सपना तो नह ं दे ख रहा हूं। साहब-कैसा सपना6666666666666666? गुलशन-जो sयि0त Aवगत ् बाईस साल से उपेm)त रहा,उसक अQछाई को बुराई सा7बत !कया जाता रहा।उसक योvयता को अयोvयता बनाया जाता रहा,उसे अछूत समझकर उसके हत को र दा जाता रहा और ऐसे sयि0त को एकदम से स?मा,नत !कया जाने लगा। साहब-सQचाई तो यह है । गुलशनजी आपके साथ याय हुआ होता तो आप बड़े sयवFथापक होते पर अ याय ने आपके अरमान को फांसी दे द । मेरे हाथ म& कुछ नह ं है पर मS आपको मान तो दे सकता हूं।आपक बेट आपके 6लये वरदान है पर गुलशन जी आप संFथा के 6लये वरदान है । हमारे 6लये गवO क बात है !क आपका साथ 6मला। गुलशन-सर Aवरान म& बस त का एहसास है मुझ जैसे बदनसीब के 6लये। साहब-गुलशनजी आपक नसीब जJर जागेगा। कैसये आपक नसीब खराब है ,द,ु नया म& मान स?मान है आपका। 0या पद और दौलत से को मान-स?मान खर दा जा सकता है । आप बहुत !कFमतवाले है । गुलशन-सर मS आपका कृतx रहूंगा,आपने जो स?मान दया है ,बाईस साल क नौकर म& अब तक के सभी अफसर ने अछूत ह समझा है जहां तक हुआ है सबने र दा ह है िजसका नतीजा है मेरा कराहाता हुआ कै9रअर। साहब-गुलशनजी आप आशावाद है ,बने र हये,भगवान आपक मदद जJर करे गा। अगले सdडे को हम आपके घर आपके प9रवार से 6मलने आय&गे। गुलशन-सबर क कु टया म& राम का आना होगा।गुलशन अपने काम म& लग गया। दफ् तर का माहौल एकदम से बदल गया। साहब उQच अ=धक9रय से गुलशन क तार फ के पुल बांधने लगे पर ये तार फ दबंग Eसाद,राजकुमार दे वे uEताप,अवधEताप जैसे अफसर क आंख क !कर!कर बनने लगी पर साहब अपनी धन ु के प0के थे।वे गल ु शन क खा6सयत को पहचान गये थे। िजस खा6सयत के कारण क?पनी के बाहर भरपरू मान-स?मान 6मल रहा था। दस ू र ओर उसी Aवभाग
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 171
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдо& рд┐рдЬрд╕ Aрд╡рднрд╛рдЧ рдХ рд╕реЗрд╡рд╛ рдо& рдЧреБрд▓рд╢рди рдЬреАрд╡рди рдХрд╛ рдордзрдо реБ рд╛рд╕ рд▓реВрдЯрд╛ рдЪрдХ реБ рд╛ рдерд╛ рд╡рд╣ рджреЛрдпрдХ рджрдЬg рдХрд╛ рдЖрджрдореА рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рдерд╛ред рдирдпреЗ рд╕рд╛рд╣рдм рдЙQрдЪ 6рд╢m)рдд рдереЗ,рдЙ рд╣& рдЧреБрд▓рд╢рди рдХрд╛ xрд╛рди,рдЕрдиреБрднрд╡ рдФрд░ Aрд╡рд╢реЗрд╖рддрд╛рдУрдВ рдХрд╛ рдЙрдкрдпреЛрдЧ рд╕рдВFрдерд╛ рд╣рдд рдо& рдХреИрд╕реЗ !рдХрдпрд╛ рдЬрд╛рдпреЗ рдХреЗ рдореБYрджреЗ рдкрд░ Aрд╡рдЪрд╛рд░ рдХрд░ рдХрдИ рдРрд╕реА рд┐рдЬ?рдореЗрджрд╛9рд░рдпрд╛рдВ рднреА рд╕реМрдкреЗ рд┐рдЬрд╕реЗ рдЧреБрд▓рд╢рди рдиреЗ рдПрдХ рдордЬреЗ рд╣реБрдП sрдпрд╡Fрдерд╛рдкрдХ рдХ рддрд░рд╣ ,рдирднрд╛рдпрд╛ рднреАредрдЧреБрд▓рд╢рди рдХ рдХрд╛рдпOрдХреБрд╢рд▓рддрд╛ рдХреЛ рджреЗ рдЦрдХрд░ рдмреА6рдХреБрдорд╛рд░ рд╕рд╛рд╣рдм рдиреЗ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХреЛ рджрд░реВ рд╕Wрдпрд╛рдкрди рдХрдореЗрдЯ рдХрд╛ рд╕рджFрдп рдмрдирд╛ рджрдпрд╛ рдкрд░ рддреБ рджрдмрдВрдЧ рдХреЗ рдЪреЗрд▓реЗ рдЕрдлрд╕рд░ рдХреБрдорд╛рд░ Aрд╡рд╡реЗрдХ рдХреЛ рд░рд╛рд╕ рдирд╣ рдВ рдЖрдпрд╛ рд╡рд╣ рджрдмрдВрдЧ Eрд╕рд╛рдж рд╕реЗ 6рд╢рдХрд╛рдпрдд рдХрд░ рджрдпрд╛редрджрдмрдВрдЧ Eрд╕рд╛рдж рдиреЗ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХрд╛ рдирд╛рдо рдХрдореЗрдЯ рд╕реЗ ,рдирдХрд╛рд▓рдХрд░ рдХреБрдорд╛рд░ Aрд╡рд╡рдХреЗ рдХрд╛ рдирд╛рдо рдЬреЛреЬ рджрдпреЗредрд╡реИрд╕реЗ рдХреБрдорд╛рд░ Aрд╡рд╡реЗрдХ рджреЛрдЧрд▓реЗ !рдХFрдо рдХреЗ рдЖрджрдореА рдереЗ рдмрд╕ рдЬрд╣рд╛рдВ рдЙрдирдХреЛ рдЕрдкрдирд╛ рд╣рдд рд╕рдзрддрд╛ рджрдЦрд╛ рд╡реЗ 7рдмрдирд╛ рдк& рдж рдХреЗ рд▓реЛрдЯреЗ рдХ рддрд░рд╣ рдЭрдХ реБ рдЧрдпреЗредрджрдмрдВрдЧ Eрд╕рд╛рдж рдХреЗ рдХрд╛рдпOрдХрд╛рд▓ рдо& рдХреБрдорд╛рд░ Aрд╡рд╡рдХреЗ рдиреЗ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХреЛ рд╕рд╛рд▓реЗ рдЬрд╛ рдирд╣ рдВ рддреЛ рд▓рд╛рдд рджреЗ рджреЗ рддрд╛ рд╣реВрдВ !рдХ рдЧрд╛рд▓ рдж рдереА 6рд╕рдлO рдЗрд╕6рд▓рдпреЗ рдХреЗ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рджрдмрдВрдЧ Eрд╕рд╛рдж рдХреЗ рдЖрджреЗ рд╢рд╛рдирд╕ реБ рд╛рд░ рдХ?IрдпрдЯ реВ рд░ рдкрд░ рдк{ рдХ?рдкреЛрдЬ рдХрд░рдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдХреБрдорд╛рд░ Aрд╡рд╡реЗрдХ рдХреЛ рдХ?IрдпрдЯ реВ рд░ рдХреБрдЫ рд╕рдордп рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдЦрд╛рд▓ рдХрд░рдиреЗ рдХреЛ рдХрд╣рд╛ рдерд╛редрдЗрд╕реА рдмрд╛рдд рдкрд░ рдХреБрдорд╛рд░ Aрд╡рд╡рдХреЗ рдЧрд╛рд▓ рджрдпреЗ рдереЗ рдЬрдм!рдХ рдХреБрдорд╛рд░ Aрд╡рд╡реЗрдХ рдХ?IрдпрдЯ реВ рд░ рдкрд░ рддрд╛рд╢ рдЦреЗрд▓ рд░рд╣реЗ рдереЗред рджрдмрдВрдЧ Eрд╕рд╛рдж рдиреЗ рдХреБрдорд╛рд░ Aрд╡рд╡рдХреЗ рдХреЛ рдЧрд▓рдд рдирд╣ рдВ рдорд╛рдирд╛ рдмрд┐iрдХ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХреЛ рдХрд╕рд░реВ рд╡рд╛рд░ рдмрдирд╛ рджрдпрд╛ред рдмреА6рдХреБрдорд╛рд░ рд╕рд╛рд╣рдм рдХреБрдЫ рдФрд░ рд┐рдЬ?рдореЗрджрд╛9рд░рдпрд╛рдВ рд╕реМрдкрддреЗ рдЗрд╕рдХреЗ рдкрд╣рд▓реЗ рджрдмрдВрдЧ Eрд╕рд╛рдж рдиреЗ ┬ЕреЗрдХ рд▓рдЧрд╛ рджрдпрд╛ рдкрд░ рдЕрдкрдиреЗ Fрддрд░ рдкрд░ рдирдпреЗ рд╕рд╛рд╣рдм рд╕рдордЭреМрддрд╛ рдирд╣ рдВ !рдХрдпреЗ рдФрд░ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЛ рд╕рдкрдиреЗ рджреЗ рдЦрдиреЗ рдо& рдорджрдж рдХрд░рддреЗ рд░рд╣реЗ редрдо┬ДрдХрд╛ 6рдорд▓рдиреЗ рдкрд░ рдЙQрдЪ рдЕ=рдзрдХрд╛9рд░рдп рд╕реЗ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЗ рднAрд╡zрдп рдХ рдмрд╛рдд рд░рдЦ рднреА рджреЗ рддреЗ рдереЗредрдпрд╣ рджрдмрдВрдЧ Eрд╕рд╛рдж рдХреЛ рдкрд╕ рдж рдирд╛ рдерд╛ 0рдп !рдХ рджрд╕ рд╕рд╛рд▓ рддрдХ рдХреЛ рджрдмрдВрдЧ Eрд╕рд╛рдж рдиреЗ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХрд╛ рднрд░рдкреВрд░ рд╢реЛрд╖рдг !рдХрдпрд╛ рдерд╛ рдЙ рд╣& рдЧреБрд▓рд╢рди рдХ рдЕQрдЫрд╛рдИ рдХреИрд╕реЗ рдмрджрд╛OGрдд рд╣реЛ рд╕рдХрддреА рдереА рд╡рд╣ рднреА рдЕрдкрдиреЗ рд╕реЗ рдЬреВ,рдирдпрд░ рдФрд░ рдЕWрдп=рдзрдХ рдпреЛvрдп рдЕрдлрд╕рд░ рдХ рдЙQрдЪ 6рд╢m)рдд рдЕрджрдиреЗ рд╕реЗ рдХрдоOрдЪрд╛рд░ рдХ рд╕рд░рд╛рд╣рдирд╛ред рдЬреИрд╕рд╛!рдХ рдирдпреЗ рд╕рд╛рд╣рдм рдиреЗ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХреЗ рдк9рд░рд╡рд╛рд░ рд╕реЗ 6рдорд▓рдиреЗ рдХ рдЗQрдЫрд╛ рдЬрд╛ рд╣рд░ рдХ рдереАред рд╡рд╛рджреЗ рдХреЗ рдореБрддрд╛7рдмрдХ рд╕dрдбреЗ рдХ рд╕реБрдмрд╣ vрдпрд╛рд░рд╣ рдмрдЬреЗ рдПрдХ рд╕рд╣рд╛рдпрдХ Eрдм рдзрдХ рдХреЗ рд╕рд╛рде рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЗ рдШрд░ рдкрд╣реБрдВрдЪ рдЧрдпреЗред рджрд░рд╡рд╛рдЬреЗ рдкрд░ рдПрдХ рдирдпреА рдЪрдордЪрдорд╛рддреА рдХрд╛рд░ рд╕реЗ ,рдирдХрд▓рддреЗ рд╣реБрдП рдЖрджрдореА рдХреЛ рджреЗ рдЦрдХрд░ рд╕рдореАрд░ рджреМреЬрд╛ рд╣реБрдЖ рдШрд░ рдо& рдЖрдпрд╛ рдФрд░ рдЧреБрд▓рд╢рди рд╕реЗ рдмреЛрд▓рд╛ рдкрд╛рдкрд╛ рдПрдХ рдХрд╛рд░ рдШрд░ рдХреЗ рд╕рд╛рдордиреЗ JрдХ рд╣реИ ред рдХрд╛рд░ рд╕реЗ рдПрдХ рд╕ рдЬрди рдмрд╛рд╣рд░ ,рдирдХрд▓ рдХрд░ рдЖрдкрдХ рдиреЗрдоIрд▓реЗрдЯ рджреЗ рдЦ рд░рд╣реЗ рд╣SредрдЗрддрдирд╛ рд╕реБрдирдХрд░ рдЧреБрд▓рд╢рди рдмрд╛рд╣рд░ ,рдирдХрд▓рд╛ рдирдпреЗ рд╕рд╛рд╣рдм рдХреЛ рджреЗ рдЦрдХрд░ рдмреЛрд▓рд╛ рд╕рд░ рдЖрдк
тАдтАдтАдтАдтАдтАдтАдтАдтАдтАдтАдтАдтАдтАдтАдтАдтАдтАд
рд╕рд╛рд╣рдм-рдЧреБрд▓рд╢рдирдЬреА рдоSрдиреЗ рдХрд╣рд╛ рдерд╛ рдирд╛ рдЖрдкрдХреЗ рдШрд░ рдЖрдЙрдВ рдЧрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдЬреА рдХрд╣рд╛ рддреЛ рдерд╛ рдкрд░ рдЖрдЬ рддрдХ рдХреЛрдИ рдЕрдлрд╕рд░ рджрдлрддрд░ рдо& рдаRрдХ рд╕реЗ рдирд╣ рдВ 6рдорд▓рд╛ рддреЛ рдШрд░ рдХреИрд╕реЗ рдЖрдиреЗ рдХ рдмрд╛рдд рд╕рд╣ рд╕реЛрдЪ рд▓реЗрддрд╛ред рд╡рд╣ рднреА рдЖрдк рдЬреИрд╕реЗ рдирдпреЗ рдЖрджрдореА рдХреЗ рдореЗрд░реЗ рдШрд░ рдЖрдиреЗ рдХ рдЬрд╛рд╕реЗ рд╢рд╣рд░ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ 7рдмiрдХреБрд▓ рдирдпреЗ рд╣реИ ред рд╕рд╛рд╣рдм-рд╕рд╣рдпреЛрдЧреА рдЕрдлрд╕рд░ рдХ рдорджрдж рд╕реЗ рдЖ рдЧрдпрд╛ред рджрдордп рддреА,рдЕрдореАрд░,рд╕рдореАрд░ рдФрд░ рдЕ,рдирд▓ рд╕реЗ 6рдорд▓рдХрд░ рд╕рд╛рд╣рдм рдмрд╣реБрдд рдЦрд╢ реБ рд╣реБрдПред рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рди рджреЗ рдЦрдХрд░ рд╡реЗ рдмреЛрд▓реЗ рдЧреБрд▓рд╢рди рдЖрдкрдХ рд╡рд░рджрд╛рди рдХрд╣рд╛рдВ рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдХрд▓ рд╣ рджiрд▓ рд╕реЗ рдЖрдпреА рд╣реИ ред рдкрдЬ реВ рд╛ рдХрд░ рд░рд╣ рд╣реИ ред рд╕рд╛рд╣рдм-рдмреЗрдЯ рдмрд╛рдк рдХреЗ 6рд▓рдпреЗред рджрдордп рддреА-рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдВ рдЬрдм рддрдХ рдкрд░рд╛рдпреА рдирд╣ рдВ рд╣реЛ рдЬрд╛рддреА рдмрд╛ рдкрдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╣ рдХрд░рддреА рд╣реИ ред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 172
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान साहब-जी मेर भी बे टयां है ।मS भी बे टय को Fवा6भमान मानता हूं। दमय ती-जी बे टयां को तो दहे ज दानव ने अ6भशाप बना दया है पर बे टयां तो वरदान ह होती है ।इतने म& रोशनी आ गयी।गुलशन रोशनी से बोला-बेट ये हमारे नये साहब है । eी रघुवर को तो तुमने दे खा ह है । रोशनी-जी पापा कहते हुए साहब का पांव छूने को लटक । साहब बोले हम बे टय से पांव नह ं पड़वात& । बे ठयां दग ु ाO,सरFवती,लjमी है ,नवरा7{ म& तो लड़!कय के Jप म& दग ु ाO क उपासना होती है । वे सहायक sयवFथापक,eी रघव ु र से बोले-रघव ु रजी पै◌ेकेट लाये थे ना। रघव ु र-जी कार म& रह गया लेकर आता हूं।रघव ु र गाड़ी म& से एक =गफट पैकेट लेकर आये साहब को दे ते हुए बोले सर ल िजये। साहब-रोशनी बेटा इधर आओ। गल ु शन-अ,नल से बोला द द को बल ु ा लाओ। अ,नल रोशनी को क चेन से बल ु ाकर लाया।साहब बोले बेटा मS कुछ खाउं गा नह ं तम ु परे शान न हो। मS खाना बहुत कम खाता हूं। मेर कुछ ऐसी बीमार है । रोशनी-अंकल ऐेसा कैसे हो सकता हS पहल बार आप हमारे घर आये है । 7बना कुछ खाये कैसे जायेगे। साहब-बेटा आप लोग से 6मलने क इQछा थी 6मल 6लया,=गफट पैकेट रोशनी को थमाते हुए बोले मेर तरफ से =गफट है तुमको। मेरा आश1वाद तु?हारे साथ सदै व रहे गा। पापा का नाम रोशन करोगी मुझे पूरा AवGवास है । रोशनी-आपक दआ ु य& साथ हS तो जJर कर सकंू गी। अंकल आपको कुछ तो लेना पड़ेगा। साहब-0या बनायी हो ? रोशनी-ईडल सांभर। साहब-मेर पस द का है थोड़ा ले लूंगा।साहब और eी रघुवरजी ने थोड़ा नाGता !कया। इसके बाद रोशनी कांफ बनायी सब काफ पीये। इसके बाद साहब बोले बेटा रोशनी अब मS चलूंगा। रोशनी-अंकल !फर आइयेगा आप के पहले बाँस है जो हमारे घर आये है ।हम लोग को आपका आना बहुत अQछा लगा है । साहब-जी बेटा जJर आउं गा।गुलशन क ओर मुखा,तब होते हुए बोले गुलशन बाबू आप तो !कFमत के बहुत धनी है । गुलशन बाबू आपके पास xान का बल है ,आपको तर0क अवGय 6मलेगी,कम ्पनी भले ना दे पर द,ु नया दे गी। बहुत-बहुत मुबारक हो गुलशनजी वरदान क उपलि%ध कहते हुए कार म& बैठ गये और कार सरपट दौड़ पड़ी गुलशन के घर मं दर म& अपनWव क सुग ध छोड़कर। अड़ तीस बी6कुमार साहब गुलशन के घर पधारकर दोFताना 9रGता जोड़ गये। बाईस साल क नौकर म& इतनी 6मतsयतापण ू O sयवहार !कसी अफसर ने नह ं !कया था। साहब के जाने के बाद दमय ती बोनी रोशनी के पापा मझ ु े तो AवGवास ह नह ं हो रहा था !क आपके बाँस घर आये है ।रघव ु र
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 173
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рднрд╛рдИрд╕рд╛рд╣рдм рдХреЛ рдереЛреЬрд╛ рдмрд╣реБрдд рдкрд╣рдЪрд╛рди рд░рд╣ рдереАред рдЖрдкрдХреЗ рдмрд╛рдБрд╕ рдШрд░ рдЖрдХрд░ рдЬреИрд╕реЗ рднрд╛рд░рдд рдФрд░ рдкрд╛!рдХFрддрд╛рди рдХреЗ 9рд░GрддреЗ рдХреЗ 7рдмрдЧреЬреЗ 9рд░GрддреЗ рдмрдирд╛ рдЧрдпреЗред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдаRрдХ рдХрд╣ рд░рд╣ рд╣реЛредAрд╡Yрд╡рд╛рди рдЖрджрдореА рд╣реИ ред рдкреЭтЧМреЗ 6рд▓рдЦ рдХ рдХu рдирдпреЗ рд╕рд╛рд╣рдм рдХреЛ рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рддрднреА рддреЛ рдЧрд░ рдм рдХ рдХреБ рдЯрдпрд╛ рдо& рдкрдзрд╛рд░реЗ ред рдмрд╛рдИрд╕ рд╕рд╛рд▓ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рдХреЛрдИ рдЕрдлрд╕рд░ рдЗрддрдирд╛ рд╕?рдорд╛рди рддреЛ рдирд╣ рдВ рджрдпрд╛редрдмрд╛рдХ рдЕрдлрд╕рд░ рдиреЗ рд╣ рдирд╣ рдВ AрдкрдЫрд▓рдЧрдУ реБ рдВ рдиреЗ рдЕрдкрдорд╛рди !рдХрдпрд╛ рд╣реИ рдЬрдм!рдХ рдж,реБ рдирдпрд╛ рдЖрдкрдХреЛ рд╕?рдорд╛рди рдХ рдирдЬрд░ рд╕реЗ рджреЗ рдЦрддреА рд╣реИ ред рдЖрдкрдХреЗ Aрд╡рднрд╛рдЧ рдХреЗ рдЕрдлрд╕рд░ рд░рд╣реЗ рдЪрд╛рд╣реЗ рдХрдоOрдЪрд╛рд░ рд╕рдм рдиреЗ рдЖрдкрдХреЛ рдЕрдЫреВрдд рд╕рдордЭрд╛ рд╡рд╣ рднреА рдЕWрдп=рдзрдХ рдпреЛvрдпрддрд╛ рдХреЗ рдХрд╛рд░рдгред рджреЗ рдЦреЛ рдирдпреЗ рд╕рд╛рд╣рдм рдХрд╛ рдЖрдкрдХ рдпреЛvрдпрддрд╛ рдХрд╛ рдХu !рдХрдпреЗ рдЦрдж реБ рдЪрд▓рдХрд░ рдШрд░ рддрдХ рдЖрдпреЗред рдРрд╕реЗ рд╕QрдЪреЗ рдкрдвреЗ . 6рд▓рдЦреЗ рд╣реЛрддреЗ рд╣реИ ,рдпреЗ рдирд╣ рдВ !рдХ рдд,рдирдХ рдмреЬреЗ рдУрд╣рджреЗ рдХ рдиреМрдХрд░ 6рдорд▓ рдЧрдпреА рдЗрд╕рд╛,рдирдпрдд рдХреЛ рд░реМрдж рджреЛред рдЕрдореАрд░-рд╣рд╛рдВ рдо?рдореА рд▓рдЧрд╛ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ !рдХ рдкрд╛рдкрд╛ рдХреЗ рдмрд╛рдБрд╕ 7┬Е6рд▓рдпdрдЯ !рдлрд▓рд╛рд╕рдлрд░ рд╣реИ ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдбрд╛0}рд░реЗ рдЯ рдХ рдЙрдкрд╛=рдз Eрд╛Iрдд рд╣реИ рддреЛ 7┬Е6рд▓рдпреЗdрдЯ рддреЛ рд╣реЛрдЧреЗред рдмрд╛рдХ рдЕрдлрд╕рд░ рдЬреЛ рднреА рдЖрдпреЗ рдорд╛рдореВрд▓ ZреЗрдЬрдп реБ реЗрдЯ рд░рд╣реЗ рдФрд░ рд╡реЗ рд╡`рдгOрдХ eреЗzрдарддрд╛ рдХреЛ рдпреЛvрдпрддрд╛ рд╕рдордЭрддреЗ рд░рд╣реЗ ред рдЗрд╕реА рдпреЛvрдпрддрд╛ рдХ рд╡реИрд╢рд╛рдЦреА рдерд╛рдо& рддрд░0рдХ рдХреЗ рд╕реЛрдкрд╛рди рдЪреЭрддреЗ рд░рд╣реЗ ред рджрдордп рддреА-рдЖрдкрдХреЛ рд░┬ДрджрддреЗ рдЪрд▓реЗ рдЧрдпреЗред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдирдпреЗ рд╕рд╛рд╣рдм рдиреЗ рдирдИ рдЖрд╕ рдЬрдЧрд╛ рдж рд╣реИ ред рдореЗрд░реЗ рдЕрд╕рд▓ рдЕрд┐FрддWрд╡ рдХрд╛ рдк9рд░рдЪрдп рдХрд░ рджрдпрд╛ рд╣реИ редрдЙрдирдХрд╛ рдХрд╣рдирд╛ рд╣реИ рдЧреБрд▓рд╢рдирдЬреА рдЬреИрд╕реЗ рд╣реЛ рд╡реИрд╕реЗ рд╣ рдмрдиреЗ рд░рд╣реЛред рдЕрдкрдиреЗ Aрд╡рдЪрд╛рд░,sрдпрд╡рд╣рд╛рд░ рдо& рдмрджрд▓рд╛рд╡ рдирд╣ рдВ рдХрд░рдиреЗ рдЖрдкрдХ рдкрд╛рд╕ рддреЛ рдЗрддрдиреА рдмреЬреА рджреМрд▓рдд рд╣реИ !рдХ рдж,реБ рдирдпрд╛ рдХрд╛ рд╕рд╛рд░ рджреМрд▓рдд рдЫреЛрдЯ рд╣реИ редрдЕрднреА рддрдХ рддреЛ рдоS рдХрд╣рддрд╛ рдерд╛ , рдо" рд╣рд╛рд░рддрд╛ рдЪрд▓рд╛ рдЧрдпрд╛ред рдЪрд▓рд╛ рд░рд╛рд╣ рдИрдорд╛рди,рдлрдЬ рд╕реЗрд╡рд╛ рдХрд╛рдо рдХ рддрдмрд╛рд╣ рд╣реЛрддреА рдЧрдпреА рдордВрд┐рдЬрд▓реЗ рдЙ рдореАрджреЛ рдХрд╛ рдЦрди реВ рд╣реЛрддрд╛ рдЪрд▓рд╛ рдЧрдпрд╛ рдо рд╣рд╛рд░рддрд╛ рдЪрд▓рд╛ рдЧрдпрд╛ рд╣рд╛рд░ рдХреЗ рдмрд╛рдж рдЬреАрдд рдХ рдирдИ рдЖрд╢рд╛ рд▓рд╣реВрд▓реБрд╣рд╛рди рд╕рдВрднрд▓рддрд╛ рдЪрд▓рд╛ рдЧрдпрд╛ рдирдпрд╛ рдЬреЛрд╢ рдирдИ рдЙрдордВрдЧреЗ рдШрд╛рд╡ рд╕рд╣рд▓рд╛рддрд╛ рдЪрд▓рд╛ рдЧрдпрд╛ рдо рд╣рд╛рд░рддрд╛ рдЪрд▓рд╛ рдЧрдпрд╛ рдЙ рдореАрдж рдореМрдд рдХ рд╢реИрдпрдпрд╛ реН рдкрд░ рдкреЬреА рд╕$рдХрд╛рдо-рдирд╛рдо рдмреЗрдирд░реВ рд╣реЛ рд░рд╣рд╛ рдордд реН рдкрд░ рдкреЬтЧМреЗтЧМрдВ рдн'рд╡(рдп рдХреЗ рд╕рд╣рд╛рд░реЗ реГ рд╢реИрдпрдпрд╛ рдорд░рддреЗ рд╕рдкрдиреЗ рдХ рд╢рд╡ рдпрд╛*рд╛ 'рд╡рд╖ рдкреАрддрд╛ рдорд░рддрд╛ рдЪрд▓рд╛ рдЧрдпрд╛ рдо рд╣рд╛рд░рддрд╛ рдЪрд▓рд╛ рдЧрдпрд╛
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 174
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान नये साहब डां6बी6कुमार ने तो यहां तक कह दया !क आपतो क?पनी के 6लये वरदान सा7बत हो सकते हो पर आपक योvयता के अनुसार आपका उपयोग हो।दख ु द बात तो ये है !क क?पनी के उQचा=धका9रय को बस Fवा हत क पड़ी है । अपने को और अपने लोगो को Eमोट करने मे लगे हुए है । बेचारे असल हकदार अव न,त के गतO म& =गराये जा रहे है ।नये साहब लड़!कय के हत के प)धर है । दो लड़!कया है और दोन इंजी,नयर है ।डाँ6बी6कुमार साहब लड़!कय को Fवा6भमान और लड़क का बाप होना ईGवर य वरदान मानते है । दमय ती-रोशनी के पापा आपके साहब के आने से आज दन अQछा 7बतेगा पर आप कुछ सन ु ाओ तब। गल ु शन-वरदान क चचाO चल रह थी तम ु सन ु ने सन ु ाने क बात करने लगी अरे यह 0या हो रहा है । दमय ती-कुछ दस ू रे वरदान का !कFसा सन ु ा रहे थे कल।कल का !कFसा परू ा कर दो। गल ु शन-हम& तो याद नह ं। दमय ती-याद करो द,ु नयां क सौ म हला वरदान म& !कतने अपने दे श क । गुलशन-पांच पर ये !कFसा तो सुनाया नह ं। दमय ती-7बना सुनाये मै आपके दले म& उतर कर कैसे दे ख ल ।अब तो बता सकते हो। गुलशन-जJर6666666666द,ु नया क शीषO सौ म हलाओं म& पांच भारतीय है ।इन शीषO म हलाओं क सूची AवGवAवwयता समाचार { द गािजOयन ने तैयार क है।यह सूची आठ माचO को म हला दवस पर जार क गयी है । पांच शीषO भारतीय म हलाय& दे श ह नह ं द,ु नया के 6लये भी वरदान है । दमय ती-आप अQछR जानकार रखते तो है पर 0या पांच वरदान का नाम =गना सकते हS। गुलशन 0य नह ं भागवान-द गाँड आफ Fमाल थींvस क ले`खका अंJंध,त राय जो खद ु को F{ीवाद मानती है । दमय ती-नाम से तो म हला लग रह है । गुलशन-जी6666F{ी होकर िF{य के 6लये काम कर रह है । कुछ िF{यां तो भू ्रण हWया करवा रह है । दहे ज क मांग िF{य के मुंह से ,नकलती है । ऐसी िF{यां तो F{ी के 6लये ह नह ं पूर कायनात के 6लये अ6भशाप होती है । ये िF{यां तो कायनात के 6लये वरदान सा7बत हो रह है । दमय ती-कहावत भी तो है औरत ह औरत क दGु मन है । गुलशन-इस म हला क ह?मत दे खो भारतीय उपमहाYवीप के नकाराWमक प) को उजागर करने का भरसक Eयास !कया।द,ु नया इ हे वरदान मान रह है ।दस ू र है स?पतपाल दे वी जो गुलाबी गSग का नेतWृ व करती है । दमय ती-डकैत =गरोह क है 0या66? गल ु शन- नह ं भागवान666666666666666666घेरलू हंसा का Aवरोध करती है ।एक दन एक आदमी को अपनी पWनी को पीटते हुए दे खा। दे वीजी ने रोकने का Eयास !कया पर वह आदमी
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 175
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान नह ं माना अगले दन दे वीजी म हलाओं को लेकर आयी और उस sयि0त क धन ु ाई कर द जैसे उसने अपनी पWनी क धन ु ई क थी। इस समूह क म हलाये गुलाबी रं ग क साड़ी पहनती है ,इस6लये इस गु ्रप को गुलाबी गSग कहते हS। दमय ती-बहुत अQछा गSग है मS भी शा6मल हो जाती है । गुलशन-शौक से। मS तो चाहता हूं तुम भी दे श के 6लये वरदान बनो खैर हमारे 6लये तो हो ह । दमय ती-म0खनबाजी नह ं।अभी बात खWम नह ं हुई है । गल ु शन-तीन वरदान के बारे म& बताना बाक है ।वह भी बता दं ग ू ा। दमय ती-दे र 0य 6666666666666? गल ु शन-पयाOवरणAवY वंदना 6शवा,मानवा=धकार कायOकताO जयeीसतपते और सरु m)त मातW् व के 6लये हवाइ्ट 9रबन एलायंस क अपरािजता गोगोई भी द,ु नया क सौ शीषO म हलाओं म& शा6मल है । इनके अलावा और भारतीयमल ू क है पर वे Eवासी म हलाये है । दमय ती-उनके बारे म& बता द िजये ना
․․․․․․․ ।
गल ु शन-पेिIसको Eमुख इ uा नय ू ी और नेमसेक तथा मानसन ू वे[डंग जैसी !फiम दे ने वाल !फiम ,नदg शक मीरा नायर भी शा6मल है ।शीषO सौ Eेरक म हलाओं म& भारतीय मूल क Eागना पटे ल,ए6शयाई म हलाओं क संFथा साउथहाल %लैक 6सFटसO क संFथपक सदFय, और जसAव दर संघेरा,7ब}े न म& चै9रट संFथा कमO ,नवाOण क ,नदे शक है वह भी शा6मल है । दमय ती-घर म& जीरो बाहर ह रो◌े। गुलशन-कैसी बात करती हो भागवान? जमाना बदल रह है ।लड़!कयां E,तकूल प9रिFथ,तय चन ु ौती दे ने का जो साहस दखाया है ।उससे बदलाव क उ?मीद जागी है ।हमार रोशनी के सामने कौन सी अनुकूल प9रिFथ,तयां थी। तुम मह न अFपताल के इमरज&सी वाडO म& भत1 रह । मेर रोशनी को !कतनी तकल फ& उठानी पड़ी थी।न ह सी जान घर के काम म& मेरा हाथ भी बंटा लेती थी। कभी Fकूल का नागा नह ं क । वे जीवन के द ु दO न याद है । रोशनी खद ु तो न ह ं सी थी दोन छोटे भाईय अमीर और समीर क केयरटे कर भी थी। Fकूल जाना दोन भाईय को संभालना रोशनी के िज?मे था। मS तो दस बजे से सात बजे तक नौकर करता था 0य !क मजबूर थी,नौकर के पहले के व0त और बाद म& अFपताल और घर के काम दे खता था बेचार रोशनी डरे -सहम& मेर इ तजार म& बैठR रहती थी।मुझे दे खकर उसक जान म& जान आ जाती थी। यह उसक ह?मत सफलता का कारण है ।बे टयां E,तकूल प9रिFथ,तय म& भी J ढ.वा दय को आईना दखा तो रह है पर वे जानकर भी अनजान बनने का Fवांग कर रहे हS। दमय ती-समाज को बदल रह है , हमार रोशनी क कुछ ऐसी कहानी नह ं लगती। गुलशन-कहानी नह ं सQचाई है और तु?हार वजह से। दमय ती-यह तो मS बiकुल नह ं मान सकती रोशनी आपक वजह से आगे बढ़.◌ी है । आपने अपने मां-बाप के सामने रोशनी के lि◌◌ावzय का रोना रोया। य द सास-ससुरजी शहर आने क पर6मशन नह ं दे ते तो 0या हमार रोशनी वरदान बन पाती।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 176
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдЧреБрд▓рд╢рди-рдирд╣ рдВ6666666рд▓реЗ!рдХрди рдЖрдЬ рддреЛ Aрдкрддрд╛рдЬреА рднреА рд╡рд░рджрд╛рди рдХрд╣рдиреЗ рд▓рдЧреЗ рд╣реИ ред рд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ !рдХрд╕реА рднреА zрдЯ рд╕реЗ рдХрдордЬреЛрд░ рдирд╣ рдВ рд╣Sредрд╡реЗ рд╕рдм рдХрд╛рдо рдХрд░ рд╕рдХрддреА рд╣реИ,рдЬрдореАрди рд╣реЛ рдЖрдЧ рд╣реЛ рдпрд╛ рдкрд╛рдиреА рдХрд╣ рдВ рднреА рдЕрдкрдиреЗ рджрд╛,рдпWрд╡ рдХреЛ рдИрдорд╛рдирджрд╛рд░ рдХреЗ рд╕рд╛рде ,рдирднрд╛ рд╕рдХрддреА рд╣реИ рдФрд░ ,рдирднрд╛ рднреА рд░рд╣ рд╣реИ редрдЪрд╛рдБрдж рдФрд░ рдордВрдЧрд▓ рдкрд░ рдкрд╣реБрдВрдЪрдиреЗ рд╡рд╛рд▓рд╛ рд╕рдорд╛рдЬ рдЕрднреА рднреА рдм рдЯрдп рдХреЛ рдмреЛрдв рдорд╛рдирдиреЗ рдХ рдЧрд▓рддреА рдХрд░ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ редрдмреЗ рдЯрдп рдХреЛ рдкрд░рд╛рд╢ рдзрди рд╕рдордЭрдиреЗ рд╡рд╛рд▓реЗ рд╕рдорд╛рдЬ рдо& рдЕрдм рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдВ рдорд╛рдВ-рдмрд╛рдк рдХрд╛ рдЕрд┐ рддрдо рд╕рдВFрдХрд╛рд░ рдХрд░рдиреЗ рд▓рдЧреА рд╣реИ редрдпрд╣ #рд╛рд┐ рддрдХрд╛рд░ рдХрджрдо рд╣реИ ред рджрд╛рдпрд┐Wрд╡рдмреЛрдз рд╕реЗ рд▓реЬ!рдХрдп рдиреЗ рд╕рд╛7рдмрдд рдХрд░ рджрдпрд╛ рд╣реИ !рдХ Aрд╡рд░рд╛рд╕рдд рдХреЗрд╡рд▓ рд▓реЬтЧМреЛтЧМрдВ рд╕реЗ рд╣ рдирд╣ рдВ рдЪрд▓ рд╕рдХрддреА рдЙрд╕рдо& рд▓реЬ!рдХрдп рдХ рд╣Fрд╕реЗрджрд╛рд░ рдмрд░рд╛рдмрд░ рдХ рд╣реИ редрдЗрд╕реА рдЬ рдмреЗ рдиреЗ рд▓реЬ!рдХрдп рдХреЛ рд╕lрдп рдорд╛рдирд╡ рд╕рдорд╛рдЬ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рдмрдирд╛ рджрдпрд╛ рд╣реИ редрд▓реЬ!рдХрдп рдо& JреЭрд╡рд╛рдж рд╕рдорд╛рдЬ рдмрджрд▓рдиреЗ рдХ рддрд╛рдХрдд рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рдаRрдХ рддреЛ рдХрд╣ рд░рд╣реЗ рд╣реИ рдкрд░ рдЙрдирдХреЗ 6рд╕рд░ рдкрд░ рдорд╛рдВ-рдмрд╛рдк рдХрд╛ рд╣рд╛рде рд╣реЛрдирд╛ рднреА рдЬJрд░ рд╣реИ ред рдЖрдк рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рд╕рдкрди рдХреЛ рдЕрдкрдиреА рдЖрдВрдЦ рд╕реЗ рджреЗ рдЦрддреЗ рд╣реИ ред рдЖрдЬ рдЖрдкрдХреЗ рдЗрдореА[рдбрдпреЗрдЯ рдмрд╛рдБрд╕ рд╣рдорд╛рд░реЗ рдШрд░ рдЪрд▓рдХрд░ рдЖрдпреЗ рдЗрд╕рдХреЗ рдкрд╣рд▓реЗ рдХреЗ рд▓реЛрдЧ рдиреЗ !рдХрддрдиреЗ рдЪ#sрдпрд╣ реВ рдЖрдкрдХреЗ Aрд╡JB рд░рдЪреЗ рдФрд░ рдХрд╛рдордпрд╛рдм рднреА рд╣реБрдПред рдЖрдк рд╕рдВрдШрд╖Oрд░рдд реН рд░рд╣рдХрд░ рднреА рдмQрдЪ рдХреЗ рд╕рдкрди рдо& рд░рдВ рдЧ рднрд░рддреЗ рд░рд╣реЗ рдЖрд░ рдЖ`рдЦрдХрд╛рд░ рджGреБ рдорди рдХрд╛ рдордВрд╣ реБ рдХрд╛рд▓рд╛ред рд░реЛрд╢рдиреА рдХ рддрд░0рдХ рдХреЛ рдЖрдкрдХреЗ рдирдпреЗ рдмрд╛рдБрд╕ рдиреЗ рджрд▓ рд╕реЗ рд╕рд░рд╛рд╣рд╛ рдФрд░ реЭтЧМреЗрд░ рд╕рд╛рд░ рдмрдзрд╛рдИ рджрдпреЗ, рдЖрдкрдХ wрдпрд╛,рдд рд╕реЗ рднреА рддреЛ рд╣реБрдд рдЦрд╢ реБ рд╣реБрдПред рдЖрдкрдХ рдпрд╣ Aрд╡рд╢реЗрд╖рддрд╛ рдкреВрд╡O рдХреЗ рдЕрдлрд╕рд░ рдХреЛ рдмреБрд░рд╛рдИ рд▓рдЧ рд░рд╣ рдереАред рдЕрдм рд╕рд░рд╛рд╣рдирд╛ рдорд▓ рд░рд╣ рд╣реИ 0рдпрд╛ !рдХрд╕реА рд╡рд░рджрд╛рди рд╕реЗ рдХрдо рд╣реИ ? рдЧреБрд▓рд╢рди-рдирд╣ рдВ6666666666666666666666рд╡рд░рджрд╛рди рдХ рдХрд░рд╛рдорд╛рдд рд╣реИ ред 0рдпрд╛ рдХрд░рд╛рдорд╛рдд рдХрд╣рдХрд░ рджрдордп рддреА рдЬреЛрд░ рд╕реЗ рд╣рдВ рд╕ рдкреЬреАред рджрдордп рддреА рдХ рд╣рдВ рд╕реА рдо& рдЕрдореАрд░,рд╕рдореАрд░ рдФрд░ рдЕ,рдирд▓ рдЪрд╛рд░ рдЪрд╛рдБрдж рд▓рдЧрд╛ рджрдпреЗ рдЕрдм 0рдпрд╛ рдЧреБрд▓рд╢рди рднреА рд╣рдВ рд╕реЗ 7рдмрдирд╛ рдирд╣ рдВ рд░рд╣ рдкрд╛рдпрд╛ред рдЙ рдирддрд╛рд▓:рд╕ Aрд╡рдкрд░ рдд рдк9рд░рд┐тЧМрд┐Ffрддрдп рдо& рднреА рд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ рдЖрдХрд╛рд╢ рд╕реЗ рддрд╛рд░реЗ рддреЛрдб рд╕рдХрддреА рд╣реИ редрдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдж,реБ рдирдпрд╛ рдХ рдмрд╣рд╛рджрд░реБ рд▓реЬ!рдХрдп рдо& рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рд╢рд╛6рдорд▓ рдХрд░ рдЦрд╢ реБ реА рдХрд╛ рдЕрдиреБрднрд╡ рдХрд░ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ред рдЗрд╕реА рдмреАрдЪ рджрдордп рддреА рдЪрд╛рдп рдХрд╛ Iрдпрд╛рд▓рд╛ рд░рдЦрддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓ 0рдп рдЬреА 0рдпрд╛ рд╕реЛрдЪ рд░рд╣реЗ рд╣Sред рджрдлреН рддрд░ рдХ =рдЪ рддрд╛ рдШрд░ рдордд рд▓реЗрдХрд░ рдЖрдпрд╛ рдХрд░реЛред рдпрд╣ =рдЪ рддрд╛ рдЖрдкрдХ рджGреБ рдорди рдмрдиреА рд╣реИ рдФрд░ рдЖрдк рд╣реЛ !рдХ рдЧрд▓реЗ рд▓рдЧрд╛рдпреЗ рд░рд╣рддреЗ рд╣реЛред рдЧреБрд▓рд╢рди-рднрд╛рдЧрд╡рд╛рди рдоS рдЪрд╛рд╣рддрд╛ рд╣реВрдВ рдкрд░ рдореБрдХреНрдд рдирд╣ рдВ рд╣реЛ рдкрд╛рддрд╛ рд╣реВрдВредрджрдлрддрд░ рдХ рдореБрд┐GрдХрд▓& рдХреЗ рд╕рд╛рде рдШрд░ рдк9рд░рд╡рд╛рд░ рдХ рдореБрд┐GрдХрд▓& рднреА рддреЛ рдЪреИрди рдирд╣ рдВ рд▓реЗрдиреЗ рджреЗ рд░рд╣ рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-0рдпрд╛ рд╣реБрдЖ рдЧрд╛рдВрд╡ рд╕реЗ рдХреЛрдИ рдЦрдмрд░ рдЖрдпреА рд╣реИ 0рдпрд╛ ? рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╣рд╛рдБ Aрдкрддрд╛рдЬреА рдХ рдд7рдмрдпрдд рдЦрд░рд╛рдм рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рдЬрд╛рдУ рджреЗ рдЦ рдЖрдУред рд╕рд╛рд╕рдЬреА рдереА рдЙрдирд╕реЗ рдореБрд▓рд╛рдХрд╛рдд рдирд╣ рдВ рд╣реЛ рдкрд╛рдпреА рдмреЗрдЪрд╛рд░ рднрдЧрд╡рд╛рди рдХреЛ Iрдпрд╛рд░ рд╣реЛ рдЧрдпреАредрд╕рд╕реБрд░рдЬреА рдХ рдд7рдмрдпрдд рдкрд╣рд▓реЗ рднреА рдЦрд░рд╛рдм рд╣реЛ рдЪрдХ реБ рд╣реИ ред рдЕрдм рддреЛ рдпрд╣рд╛рдВ рди рдЖрдиреЗ рдХ рдЬреИрд╕реЗ рдХрд╕рдо рдЦрд╛ 6рд▓рдпреЗ рд╣реИ ред рдХрд╣рддреЗ рд╣S рд╢рд╣рд░ рдо& рдЕQрдЫрд╛ рдирд╣ рдВ рд▓рдЧрддрд╛,рд╕рд╕реБрд░рд╛ рдШрд░ рдо& рдЦрд╛рдирд╛ рдЦрд╛рдУ рдФрд░ рд╡рд╣ рдмрдЧрд▓ рдХреЗ рдШрд░ рдо& рд▓реИ }рди рдХрд░ рд▓реЛтЧМреЗред рдорди рдирд╣ рдВ рднрд░рддрд╛ред рдЗрд╕рд╕реЗ рдЕQрдЫрд╛ рддреЛ рдЕрдкрдирд╛ рдЧрд╛рдВрд╡ рдФрд░ рдЧрд╛рдВрд╡ рдХреЗ рд▓реЛрдЧ рд╣реИ редрд╕рдЦ реБ -рджрдЦ реБ рдо& рдХрд╛рдо рдЖрддреЗ рд╣реИ ред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 177
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान गुलशन-उनक अपनी सोच है ।मS तो सोच रहा हूं सुरजन को बोल दं ू Aपताजी को पहुंचा जाये। इलाज हो जाने के बाद ले जाकर पहुंचा पर Aपताजी मानने को राजी नह ं है ।सुरजन कह रहा था आकर 6मल लो।0या कJं आ=थOक तंगी भी सता रह है । रोशनी को खानखचO दे ना है । दमय ती-मुिGकल& नई नह ं हS आप जाओ ससुरजी को दे ख आओ। आने को तैयार हो जाये तो लेकर आना नह ं आने को तैयार हो तो अFपताल म& भत1 करवाकर इलाज करवा दे ना। गुलशन-Aवचार तो ठRक है ।तWकाल का टकट 6मल जाता है तो कल गांव चला जाता हूं। दमय ती-जJर जाओ,मां-बाप 7बछुड़ जाते है तो नह ं 6मलते बाक नाते 9रGतेदार तो 6मल जाते है ।कल जJर जाओ। गल ु शन को श,नवार क }े न म& तWकाल का टकट 6मल गया।वह दस ू रे दन गोध6ू ल बेला म& अपने गांव पहुंचा। Aपताजी ख टया पर बैठे हु0का गड़ ु गड़ ु ा रहे थे।त7बयत खराब तो थी पर ऐसी हाल नह ं थी जैसा सरु जन ने फोन पर बताया था। हालचाल पछ ू ने वाले लोग को आना जाना शJ ु हो रात म& तो गांव के कई मा,न द लोग क बैठक जम गयी। सत ु 1लाल-सAवता को आवाज लगाते हुए बोले अरे सAवता अपने बड़े पापा को बल ु ा ला कहां गया आते ह घरदआ ु र करने लगा। Aवजयपाल-यह तो एक लड़का है जो शहर से आता है तो सबके घर जाकर हालचाल लेता है । बाक कौन जाता है ,सारे मोबाईल और घरवाल के फेर म& पड़े रहते है। कोहाराम-लड़का नह ं ह रा है । कोई तो है खबर लेने वाला। नरायन Eधान-हाँ बाबा भईया क तो खा6सयत है ,शहर से भी फोन करते है तो गांव का हालचाल जJर पूछते है । रAवदास-भईया हमार खानदान को संFकार तो Aवरासत म& 6मला है । भले ह हमारे खानदान के लड़के कम कमा रहे हो पर संFका9रत है ।गुलशन तो खानदान के 6लये वरदान है 0य !क पहला बी6ए6पास गुलशन ह तो है । ईGवर क कृपा से तो अपनी मेहनत के भरोसे बहुत पढ़ 6लख 6लया है अपने 0या चार-छः गांव म& इतना पढ़ा-6लखा कोई लड़का नह ं है । इतने म& सAवता गुलशन का हाथ पकड़े आ गयी और बोल दादाजी बड़े पापा रAव u चाचा के घर बैठे थे। नरायन-वहां जाना भी जJर था रAव u के Aपताजी का मौत हो गयी है । दआ ु र करने भईया गये थे। रAवदास-मेरा भतीजा है । Aवजयपाल-तुम !कसके घर जाते हो बेटवा से कुछ सीखो। रAवदास-बेटवा म& खा6सयत है तभी तो हमारे खानदान के 6लये वरदान है । नरायन-मान गये काका।गुलशन भईया अमीर 0या कर रहे है । गुलशन-अमीर, समीर, अ,नल और रोशनी अभी पढ़ाई कर रहे हS। नरायन-अमीर तो इंजी,नय9रंग कर रहा है ना ? गल ु शन-हां छः मह ना कोसO परू ा होने म& बाक है । नरायन-रोशनी तो एमए कर चक ु है ना भईया ?
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 178
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдЧреБрд▓рд╢рди- рд╣рд╛рдВ6666666 рдбрдмрд▓ рдПрдо6рдП6 рджiрд▓ рд╕реЗ рдХрд░ рд░рд╣ рд╣реИ ред рдирд░рд╛рдпрди- рджiрд▓ рддреЛ рдмрд╣реБрдд рдорд╣рдВ рдЧреА рд╣реИ ред рдЙрдкрд░ рд╕реЗ рдЕрдореАрд░, рд╕рдореАрд░ рдФрд░ рдЕ,рдирд▓ рдХ рдкрдврд╛рдИ рдХрд╛ рдЦрдЪрд╛O рдмрд╣реБрдд рдорд╣рдВ рдЧрд╛ рдкреЬ рд░рд╣рд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ред рдорд╛рд▓рд╡рд╛ рднреА рдорд╣рдВ рдЧрд╛ рд╢рд╣рд░ рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдорд╛рдВ-рдмрд╛рдк рдХ рджрдЖ реБ рд╣реИ рдЪрд▓ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рд░реЛрд╢рдиреА рджiрд▓ рдо& рд╣ рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╣рд╛рдВ рддреАрди рджрди рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдЖрдпреА рдереА,рдЫреБbрдЯ рдереА !рдлрд░ рдЪрд▓ рдЧрдпреАред рд░Aрд╡рджрд╛рд╕-рдкрд╛рддреА рддреЛ %рдпрд╛рд╣ рд▓рд╛рдпрдХ рд╣реЛ рдЧрдпреА рд╣реИ ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди 7рдм рдЯрдпрд╛ рдХрд╛ %рдпрд╛рд╣ рдХрд░рдм рдХрд░реЛрдЧреЗ?рдмQрдЪ рдХреЛ рд▓рд╛рдирд╛ рдерд╛ред рдЕрдореАрд░ рдЬрдм рдЧреЛрдж рдо& рдерд╛ рддрдм рдХрд╛ рджреЗ рдЦрд╛ рд╣реВрдВред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗрдЧрд╛ рдЪрд╛рдЪрд╛редрдмQрдЪ рдХрд╛ рдХрд╛рд▓реЗрдЬ рд╣реИ ред рдоS рддреЛ Aрдкрддрд╛рдЬреА рдХ рдмреАрдорд╛рд░ рдХ рдЦрдмрд░рд╕рди реБ рдХрд░ рдЪрд▓рд╛ рдЖрдпрд╛,рдкрд░рд╕ рддреЛ рд╕рд░реБ рдЬрди рдмрддрд╛рдпрд╛ !рдХ Aрдкрддрд╛рдЬреА рдХ рдд7рдмрдпрдд рдХрд╛рдл рдЦрд░рд╛ рд╣реИ ред Aрд╡рдЬрдпрдкрд╛рд▓-рдд7рдмрдпрдд рддреЛ рдЦрд░рд╛рдм рдереА рдкрд░ рдЗрддрдиреА рдирд╣ рдВ рдереА !рдХ рд░рд╛рдордирд╛рдо рд╕Wрдп рд╣реЛ рдЬрд╛рддрд╛ред рд░Aрд╡рджрд╛рд╕-рдЕрд╢рдн реБ рдмрд╛рдд рди рдХрд░реЛ рдмреЬреЗ рднрдИрдпрд╛ред Aрд╡рдЬрдпрдкрд╛рд▓-рдЪрд▓рддреЗ !рдлрд░рддреЗ рдЪрд▓реЗ рдЬрд╛рдУ рддреЛ рдЕQрдЫR рдмрд╛рдд рд╣реИ ред рдЪрд╛рд░ рджрди рдЦ рдЯрдпрд╛ рдкрд░ рдкреЬрдиреЗ рдкрд░ рдЖрджрдореА рдХ рд┐рдЬ рджрдЧреА рдЬреИрд╕реЗ рдирд░рдХ рдмрди рдЬрд╛рддреА рд╣реИ ред рджреЗ рдЦрд╛ рдирд╣ рдВ рджрд░рдЦрдд рднрдИрдпрд╛ рдХ 0рдпрд╛ рдмреБрд░ рджрд╢рд╛ рд╣реЛ рдЧрдпреА рдереАред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рднрдИрдпрд╛ рд╡реИрд╕реА рджрдж реБ O рд╢рд╛ рджGреБ рдорди рдХ рди рд╣реЛред рдорд░рдирд╛ рддреЛ рд╣реИ рд╣ рдПрдХ рджрди рдкреЛрддрд╛-рдкреЛрддреА рдХрд╛ %рдпрд╛рд╣ рдЧреМрдирд╛ рджреЗ рдЦ рд▓реЗрддрд╛ рддреЛ рдмреЗ!рдл# рд╣реЛрдХрд░ рдЦрдж реБ рд╛ рдХ рдШрд░ рдЪрд▓рд╛ рдЬрд╛рддрд╛ред рдирд░рд╛рдпрди-рднрдИрдпрд╛ рдХреЛрдИ рд▓реЬрдХрд╛ рджреЗ рдЦрд╛ 0рдпрд╛ ? рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╕реБрд░рдЬрди рд╣ рджреЛ рд▓реЬрдХреЗ рдмрддрд╛рдпрд╛ рд╡реЗ рднреА рдпрд╛рджрд╛ рдкрдвреЗ 6рд▓рдЦреЗ рдирд╣ рдВ рдереЗред рддрд▓рд╛рд╢ рдЬрд╛рд░ рд╣реИ wрдЖрдк рд▓реЛрдЧ рднреА рджреЗ рдЦрддреЗ рд░рд╣реЛред рдирд░рд╛рдпрди-рднрдИрдпрд╛ рд╣рдо рд▓реЛрдЧ рдХрд╛ рджреЗ рдЦрд╛ рдЖрдкрдХреЛ рдкрд╕ рдж рд╣ рдирд╣ рдВ рдЖрдПрдЧрд╛ рдирд╛ 66666666666 рдЧреБрд▓рд╢рди-рдмреЗрдЯ рдХреЗ рдпреЛрдЧ реНрдп рд▓реЬрдХрд╛ 6рдорд▓реЗрдЧрд╛ рддреЛ 0рдп рдирд╣ рдВ рдкрд╕ рдж рдЖрдпреЗрдЧрд╛ред рдмреЗрдЯ рдХрд╛ рдмрд╛рдк рд╣реВрдВ рдмреЬреЗ рджрдЦ реБ рдЭреЗрд▓реЗ рд╣реИ рдкреЭрд╛рдиреЗ рдо& ,%рдпрд╛рд╣ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдЗрддрдиреА рдмреЬреА рдХрдмрд╛OрдиреА рддреЛ рдирд╣ рдВ рджрдВ рдЧ реВ рд╛ !рдХ рдПрдо6рдП6рдкрд╛рд╕ рдмреЗрдЯ рдХрд╛ %рдпрд╛рд╣ рджрд╕рд╡реАрдВ рдкрд╛рд╕ рд▓реЬрдХреЗ рд╕реЗ рдХрд░ рджрдВ редреВ рдмреЗрдЯ рдХреЛ рд╕рдкрдиреЗ рд╣рдордиреЗ рджрдЦрд╛рдпреЗ рд╣реИ рдЙрд╕реА рд╕рдкрди рдХрд╛ рд╣Wрдпрд╛рд░рд╛ рдоS рдХреИрд╕реЗ рдмрди рд╕рдХрддрд╛ рд╣реВрдВредрдмреЗрдЯ рдХрд╛ рд╕рдкрдирд╛ рдореЗрд░рд╛ рд╕рдкрдирд╛ рд╣реИ ред рдирд░рд╛рдпрди-рднрдИрдпрд╛ рдмреБрд░рд╛ рдирд╣ рдВ рдорд╛рдирдирд╛,рдмреЗ рдЯрдп рдХреЛ рдЕ=рдзрдХ рдирд╣ рдВ рдкреЭрд╛рдирд╛ рдЪрд╛ рд╣рдпреЗред рдмреЗ рдЯрдпрд╛ рдЕ=рдзрдХ рдкреЭ 6рд▓рдЦ рдЬрд╛рддреА рд╣реИ рддреЛ рджрд╣реЗ рдЬ рдХ рдорд╛рдВрдЧ рднреА рдмреЭ. рдЬрд╛рддреА рд╣реИ редрджрд╕ реВ рд░ рдмрд╛рдд рдпреЗ рднреА рд╣реИ !рдХ рд▓реЬрдХ рдХреЗ рдпреЛрдЧ реНрдп рд▓реЬрдХреЗ рднреА рдирд╣ рдВ 6рдорд▓рддреЗ рдХреБрд▓ 6рдорд▓рд╛рдХрд░ рдврд╛рдХ рдХреЗ рд╡рд╣ рддреАрди рдкрд╛рдд рд╕рдордЭреМрддрд╛,рдмреЗрдЯ рдХрд╛ рдХрдо 6рд╢m)рдд рд▓реЬрдХреЗ рдХреЗ рд╕рд╛рде %рдпрд╛рд╣ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдирд░рд╛рдпрди рднрд╛рдИ рдЙ рдиреАрд╕ рдмреАрд╕ рддреЛ рдЪрд▓рд╛рдпрдорд╛рди рд╣реИ ред рдпреЗ рдХрд╣реЛ !рдХ рджрд╕-рдмреАрд╕ рдХрд╛ рдЕ рддрд░ рддреЛ рдпреЗ рд╕рдордЭреМрддрд╛ рдирд╣ рдВ рдмреЗрдЯ рдХреЛ рдЬреАрддреЗ рдЬреА рдлрд╛рдВрд╕реА рджреЗ рдирд╛ рд╣реИ редрджреЗ рдЦреЛ рдЬреЛ[рдб.рдпрд╛ рддреЛ рдЙрдкрд░ рд╕реЗ рдмрдирдХрд░ рдЖрддреА рд╣реИ ред рдорд╛рдВрдмрд╛рдк рдХреБрд▓ рдЦрд╛рдирджрд╛рди рдмрд╕ рдорд╛Pрдпрдо рдорд╛{ рд╣реЛрддреЗ рд╣Sред рдирд░рд╛рдпрди-рднрдИрдпрд╛ рдмрд╛рдд рддреЛ рд╕рд╣ рд╣реИ рдкрд░ рдЕрдкрдиреЗ рд╕рдорд╛рдЬ рдо& рдЗрддрдиреА рдкреЭ 6рд▓рдЦреА рд▓реЬрдХ рдХреЗ рдпреЛрдЧ реНрдп рд▓реЬрдХрд╛ 6рдорд▓рдирд╛ рдмреЬрд╛ рдЪреИрд▓&рдЬ рд╣реИ ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдЪреИрд▓&рдЬ рд╣реИ рддреЛ рдлреЗрд╕ рдХрд░рдирд╛ рдкреЬреЗрдЧрд╛ рдЖрдк рд╕рдм рдХ рдорджрдж рд╕реЗред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 179
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдирд░рд╛рдпрди-рднрдИрдпрд╛ рд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ рдХрд╛ рдЕ=рдзрдХ рдкреЭ рдЬрд╛рдирд╛ рдорд╛рдВ рдмрд╛рдк рдХреЛ рдЬреАрд╡рди рднрд░ рдЖрдВрд╕реВ рджреЗ рдирд╛ рд╣реИ ред рд░Aрд╡рджрд╛рд╕-0рдпрд╛ рдХрд╣ рд░рд╣реЗ рд╣реЛ рдирд░рд╛рдпрди ? рдирд░рд╛рдпрди-рдХрд╛рдХрд╛ рдЧрд▓рдд рдирд╣ рдВ рдХрд╣ рд░рд╣рд╛ рд╣реВрдВред рд╣рдорд╛рд░реЗ 9рд░GрддреЗрджрд╛рд░ рд╣S рдПрдХ рджрд░реВ рдХреЗ рдЙрдирдХреЛ рднреА рдмрд╣реБрдд =рдЪ рддрд╛ рдереА 7рдм рдЯрдпрд╛ рдХреЗ рднAрд╡zрдп рдХ ред 7рдм рдЯрдпрд╛ рдкреА6рдПрдЪ6рдбреА рдХрд░ рд▓ рдЖрдЬ рдж,реБ рдирдпрд╛ рдХ рдорд╛рдиреА рдЬрд╛рдиреА рдпреВ,рдирд╡6рд╕OрдЯ рдо&
тАд
EреЛрдлреЗрд╕рд░ рд╣реИ рдкрд░ рдХреЛрдИ рд▓реЬрдХрд╛ рдирд╣ рдВ 6рдорд▓рд╛ %рдпрд╛рд╣ рдирд╣ рдВ рд╣реЛ рдкрд╛рдпрд╛ред рдРрд╕реА рддрд░0рдХ рд╕реЗ 0рдпрд╛ рдлрд╛рдпрджрд╛ ? рд░Aрд╡рджрд╛рд╕-рдкрдврд╛рдИ 6рд▓рдЦрд╛рдИ рдХреЛ %рдпрд╛рд╣ рд╕реЗ рд╣ 0рдп рдЬреЛреЬрдХрд░ рджреЗ рдЦ рд░рд╣реЗ рд╣реЛред рдмреЗрдЯ EреЛрдлреЗрд╕рд░ рд╣реИ рдж,реБ рдирдпрд╛ рдХ рдорд╛рдиреА рдЬрд╛рдиреА рдп,реВ рдирд╡6рд╕OрдЯ рдо& 0рдпрд╛ рдпрд╣ рдХрдо рд╣реИ ред рдЕрд░реЗ рдЬрд╛,рдд рдо& рдирд╣ рдВ рддреЛ рдкрд░рдЬрд╛,рдд рдо& рддреЛ %рдпрд╛рд╣ рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗрдЧрд╛ред рдЕрдм рддреЛ рдж,реБ рдирдпрд╛ рдЫреЛрдЯ рд╣реЛ рдЧрдпреА рд╣реИ ред рдЖрдж6рдордп рдХреЛ рднреА рдкрд╛рд╕ рдЖрдирд╛ рдЪрд╛ рд╣рдпреЗ рдХрдо рд╕реЗ рдХрдо Fрд╡рдЬрд╛рддреАрдп %рдпрд╛рд╣ рдХреЛ рддреЛ рдорд╛рди рд▓реЗрдирд╛ рдЪрд╛ рд╣рдпреЗред рдирд░рд╛рдпрди-рдЪрд╛рдЪрд╛ рдЬрд╛,рддрд╡рд╛рдж !рдХрддрдирд╛ рдмреЬреА рдмреАрдорд╛рд░ рд╣реИ ред рджiрд▓ рдо& рднреА рдЖрдкрдХреЛ рджреЗ рдЦрдиреЗ рдХреЛ 6рдорд▓ рд╣ рд░рд╣рд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ред рдЧрд╛рдВрд╡ рдо& рддреЛ рдХрджрдо рдХрджрдо рдкрд░ рддрдХрд▓ рдл рд╣реИ ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди рднрдИрдпрд╛ рдХрд╛ рд╣ рджреЗ рдЦреЛ рдЗрдирдХрд╛ рдк uрд╣ рд╕рд╛рд▓ рд╕реЗ EрдореЛрд╢рди рдирд╣ рдВ рд╣реЛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ рдЗрддрдиреА рдЙQрдЪреА-рдЙQрдЪреА [рдб=Zрдп рдХреЗ рдмрд╛рдж рднреА рдЬрд╛рдирддреЗ рд╣реИ 0рдп ? рд░Aрд╡рджрд╛рд╕-рдмрддрд╛рдУрдЧреЗ рддрдм рдирд╛ рдЬрд╛рдирдВрдЧ реВ рд╛ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдиреЗ рддреЛ рдХрднреА рд┐рдЬ# рдирд╣ рдВ !рдХрдпрд╛ред рдирд░рд╛рдпрди-рдЪрд╛рдЪрд╛ рдЕрдм рддрдХ рднрдИрдпрд╛ рдХрд╛ EрдореЛрд╢рди рд╣реБрдЖ рд╣реЛрддрд╛ рддреЛ рдмрд╣реБрдд рдмреЬреЗ рдореИрдиреЗрдЬрд░ рд╣реЛрддреЗ рдкрд░ рдЬрд╛рддреАрдп рдпреЛvрдпрддрд╛ рдирд╛ рд╣реЛрдиреЗ рдХреЗ рдХрд╛рд░рдг рднрдИрдпрд╛ рдорд╛рдореВрд▓ рдХрд▓рдХO рдмрдиреЗ рд╣реБрдП рд╣реИ редрд╕реЛрдЪреЛ рдкреЭтЧМреЗ 6рд▓рдЦ рдХ рдж,реБ рдирдпрд╛ рдо& рдРрд╕рд╛ рд╣реЛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ рдЖрдЬ рдХреЗ рдЗрд╕ рдпреБрдЧ рдо& рддреЛ 0рдпрд╛ J рдв.рд╡рд╛рдж рд▓реЛрдЧ рдЕ рддOрдЬрд╛рддреАрдп %рдпрд╛рд╣ рдХ Eрдерд╛ рдХрдмреВрд▓ рдХрд░& рдЧреЗред рдЙрдерд▓-рдкреБрдерд▓ рдордЪ рдЬрд╛рд╡реЗрдЧреАред рд░Aрд╡рджрд╛рд╕-рдХреБрдЫ рднреА рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗ рдкрд░ рдЬрд╛,рддрд╡рд╛рдж рддреЛ 6рдордЯреЗ рдЧрд╛ рд╢реБJрдЖрдд рднреА рд╣реЛ рдЧрдпреА рд╣реИ ред рдЕ рддOрдЬрд╛рддреАрдп %рдпрд╛рд╣ рдХреЛ рд╕рд░рдХрд╛рд░ рдорд╛ рдпрддрд╛ рджреЗ рд░рд╣ рд╣реИ , рдХрд╛рдиреВрди рдорд╛рди рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ,J рдврд╡рд╛рдж рднреА рдорд╛рдиреЗрдЧреЗ рдЬрдм рдЙрди рдкрд░ рдкреЬтЧМреЗтЧМрдВрдЧреА рддреЛ рдЦрд╛рдк рдпрд╛ рдкрдВрдЪрд╛рдпрдд рдХрд╛ рдЦреМрдл рднреА рджрдо рддреЛреЬ рдЪрдХ реБ рд╛ рд╣реИ ред рдХреЛрдЯO рдиреЗ рдРрд╕реА рдЦрд╛рдк рдкрдВрдЪрд╛рдпрдд рдХ рд╣рд╡рд╛ ,рдирдХрд╛рд▓ рдж рд╣реИ ред рдирд░рд╛рдпрди-рдкреВ рдпрдЪрд╛рдЪрд╛eреА рдЗрд╕ рд╣рд╡рд╛ ,рдирдХрд▓рдиреЗ рд╕реЗ рдЬрд╛рддреАрдп рд╡рдЪOFрд╡ рдЦрдд реНрдо рдирд╣ рдВ рд╣реБрдЖ рд╣реИ рдмрд┐iрдХ J рдв.рд╡рд╛рджрдп рдХреЗ рджрд▓ рдо& рдирдлрд░рдд рдХ рдЖрдЧ рднрднрдХ рд╣реИ редрджреЗ рд╢ рдХрд╛ рд╕рдВAрд╡рдзрд╛рди рд▓рд╛рдЧреВ рд╣реБрдП рд╕рд╛рдд рджрд╢рдХ рдкреВрд░реЗ рд╣реЛ рдЪрдХ реБ реЗ рдкрд░ 0рдпрд╛ рд╣реБрдЖ рд░)рдХ рдо┬ДрдХрд╛ 6рдорд▓рддреЗ рд╣ рдн)рдХ рдмрди рдЬрд╛рддреЗ рд╣реИ ,рдЬрдм!рдХ рдЬрдирд╕реЗрд╡рд╛ рдФрд░ рд░рд╛z} рд╕реЗрд╡рд╛ рдХ рдХрд╕рдо рдЦрд╛рдиреЗ рдХреЗ рдмрд╛рдж рдкрдж рдкрд░ E,рддрд┐zрдардд рд╣реЛрддреЗ рд╣S рдЗрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж рднреА Fрд╡рдпрдВ рдХреЗ рдлрдЬO рдХреЗ рд╕рд╛рде рдмреЗрд╡рдлрд╛рдИ рдХрд░рддреЗ рд╣Sред рд░Aрд╡рджрд╛рд╕-рдмреЗрдЯрд╛eреА рддреБ?рд╣рд╛рд░ рдмрд╛рдд рдкрд░ рд╕рд╣рдордд рд╣реВрдВ рдкрд░ рдЙ?рдореАрдж рдирд╣ рдВ рдЦреЛрдирд╛ рдЪрд╛ рд╣рдпреЗ,рджреЗ рд╢ рдо& рд╕рднреА рдн)рдХ рдирд╣ рдВ рд╣реИ ,рдорд╛рдирд╡рд╕реЗрд╡рд╛ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдЬрд╛рди рддрдХ рджреЗ рдиреЗ рдХреЛ рддреИрдпрд╛рд░ рд╣реЛ рдЬрд╛рддреЗ рд╣реИ редрдЙ?рдореАрдж рдкреВрд░ рд╣реИ рджреЗ рд╢ рдо& рдорд╛рдирд╡реАрдп рд╕рдорд╛рдирддрд╛ рдХрд╛ рд░рд╛рдЬ рдЖрдпреЗрдЧрд╛,рдЬрд╛Aрд╡рд╛рдж рднреА рдЦWрдо рд╣реЛрдЧрд╛ред рд╣рд╛рдВ рдпрд╣ рд╕рдм рд╣рдорд╛рд░ рдкреАреЭ рдХреЗ рд▓реЛрдЧ рдирд╣ рдВ рджреЗ рдЦ рдкрд╛рдп&рдЧреЗред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рдХреИрд╕реА рдмрд╛рдд рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реЛ рд░Aрд╡рджрд╛рд╕ред рдЕрдкрдиреЗ рдЧрд╛рдВрд╡ рдо& рджреЗ рдЦреЛ рддрдерд╛рдХ=рдердд рдЙQрдЪ рдЬрд╛,рдд рдХреЗ рд▓реЛрдЧ рдЪрд╛рд╣реЗ рдЙD рдо& рдмреЬреЗ рд╣реЛ рдпрд╛ рдЫреЛрдЯреЛ рдХреЛ рджреЗ рдЦрддреЗ рд╣ рдЫреЛрдЯ рдЬрд╛,рдд рдХреЗ рдмреБрдЬреБрдЧO рднреА рдЦреЬреЗ рд╣реЛ рдЬрд╛рддреЗ рдереЗред рдЖрдЬ рд╡рд╣ рд▓реЛрдЧ рдЫрд╛рдЯ рдЬрд╛,рдд рд╡рд╛рд▓ рдХ рдЧреЛреЬрд╡рд╛рд░ рдмреИрдардХрд░ =рдЪрд▓рдо рдкреА рд░рд╣реЗ рд╣реИ ред рдк9рд░рд╡рддOрди рддреЛ рдЖрдпрд╛ рд╣реИ рдкрд░ рдЬрд╛рддреАрдп рд╡реИрдордиFрддрд╛ рдЦWрдо рд╣реЛрдиреЗ рдо& рдкQрдЪрд╛рд╕ рд╕рд╛рд▓ рддреЛ рд▓рдЧреЗрдЧрд╛ред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 180
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдирд░рд╛рдпрди-рдЪрд▓реЛ рдХрд╛рдХрд╛ рдиреЗ рдорд╛рди 6рд▓рдпрд╛ рддреЛ рд╣рдо рднреА рдорд╛рди 6рд▓рдпреЗ рдкрд░ рдРрд╕рд╛ рдордзрдо реБ рд╛рд╕ рдЖрдиреЗ рдо& рд╕рдж рд▓рдЧ рдЬрд╛рдпреЗрдЧреА,рдЗрддрдиреЗ рдо& рдЫvрдЧреБрд▓рд╛рд▓ рдзреЬрдзреЬрд╛рддреЗ рд╣реБрдП рд╕рд╛рдЗ!рдХрд▓ рд╕реЗ рдЖ рдЧрдпреЗредрд╕рд╛рдЗ!рдХрд▓ рдж рд╡рд╛рд▓ рдХреЗ рд╕рд╣рд╛рд░реЗ рдЦреЬрд╛ рдХрд░ рдирд░рд╛рдпрди рдХ рдмрдЧрд▓ рдо& рдмреИрдарддреЗ рд╣реБрдП рдмреЛрд▓реЗ рдХрд╣реЛ рдирд░рд╛рдпрди рдмрд╛рдмреВ 0рдпрд╛ рдордирд╡рд╛ рд░рд╣реЗ рдереЗред рдирд░рд╛рдпрди-рдХреБрдЫ рдирд╣ рдВ рдХрд╛рдХрд╛ рдХрд▓ рдХреЗ рднрд╛рд░рдд рдХ рдмрд╛рдд рдЪрд▓ рд░рд╣ рд╣реИ редрднрдИрдпрд╛ рдЖрдпреЗ рд╣реИ ,рдмреЬреЗ рдХрд╛рдХрд╛eреА рдХ рдд7рдмрдпрдд рдЦрд░рд╛рдм рд╣реИ рд╕реБрдирдХрд░ред рдЫvрдЧреБрд▓рд╛рд▓-рдЧреБрд▓рд╢рди рдмрд╛рдмреВ рд╕реЗ рдорд▓ рдЪрдХ реБ рд╛ рд╣реВрдВредрдореБрдЭреЗ рдкрддрд╛ рдерд╛ рдорд╣!рдлрд▓ рдЬрдореАрдВ рд╣реЛрдЧреА рдЗрд╕реА6рд▓рдпреЗ рдЖ рдзрдордХрд╛ред рдирд░рд╛рдпрди-рднрдИрдпрд╛ рддреЛ рд╕рд╛рдзреБ рд╣реИ рд╕рдд реБ 1 рдЧрд╛рдВрдЬрд╛ рджрд╛J рддреЛ рдЗрдирд╕реЗ рдХреЛрд╕ рджрд░реВ рд╣реИ ред рдЫvрдЧрд▓ реБ рд╛рд▓-рдЬрд╛ рдорджO рд╡рд╛ рдЗрди рд╕рдм рдЪреАрдЬ рд╕рдм рд╢рд╛рди рдереЛреЬреА рд░рдЦреА рд╣реИ ред рдмрд╛рдд sрдпрд╡рд╣рд╛рд░ рднреА рддреЛ рдЕsрд╡рд▓ рджрдЬg рдХрд╛ рд╣реЛрдирд╛ рдЪрд╛ рд╣рдпреЗред рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдмрд╛рдмреВ рдХрд╛ рдЗрд╕ рдорд╛рдорд▓реЗ рдо& рдХреЛрдИ рдордХ реБ рд╛рдмрд▓рд╛ рдирд╣ рдВ рд╣реИ редрдЧрд▓ реБ рд╢рди рдмрд╛рдмреВ рдмреЗрдЯ рдХрд╛ %рдпрд╛рд╣ рдХрдм рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реЛред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдХрд╛рдХрд╛ рдпрд╛vрдп рдШрд░-рд╡рд░ 6рдорд▓рддреЗ рд╣ ред рдЫvрдЧрд▓ реБ рд╛рд▓-рдПрдХ 9рд░Gрддрд╛ рдореЗрд░ рдирдЬрд░ рдо& рддреЛ рд╣реИ рдЪрд╛рд╣реЛ рддреЛ рдХрд▓ рдЪрд▓рдХрд░ рджреЗ рдЦ рд▓реЛред рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓-рдХрд╣рд╛рдВ рд╣реИ ,рд▓реЬрдХ рдХреЗ рдпреЛvрдп рддреЛ рд╣реИ рдирд╛ ? рдЫvрдЧреБрд▓рд╛рд▓-рднрдИрдпрд╛ рд╕рд░рдХрд╛рд░ рдиреМрдХрд░ рдо& рд╣реИ 0рдпрд╛ рдпрд╣ рдХрдо рд╣реИ ред рдЖрдЬрдХрд▓ рд╕рд░рдХрд╛рд░ рдиреМрдХрд░ !рдХрд╕рдХреЛ 6рдорд▓рддреА рд╣реИ редрджреЗ рдЦрд╛ рдирд╣ рдВ рдорд╛рдореВрд▓ рд╕реА рдорд╛рд╕ реНрдЯрд░ рдХ рдиреМрдХрд░ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд▓рд╛рдЦ Jрдкрдпрд╛ рдЖрдкрдХреЗ 9рд░GрддреЗрджрд╛ рдирд╣ рдВ рджрдпрд╛ рд╣реИ ред рд▓реЬрдХреЗ рдмрд╛рдк %рд▓рд╛рдХ рдЕ=рдзрдХрд╛рд░ рдереЗред рдбрдпреВрдЯ рдкрд░ рдорд░ рдЧрдпреЗ рдиреМрдХрд░ рдЙрдирдХреЗ рдмреЗрдЯреЗ рдХреЛ 6рдорд▓ рд╣реИ рдЕрднреА рдХрд▓ рд╣ рд╡рд╛рдЗрди !рдХрдпрд╛ рд╣реИ ред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рдЕрдкрдиреЗ рд╕рд╛реЭтЧМреВ рдХреЗ рд▓реЬрдХреЗ рдХ рдмрд╛рдд рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реЛ 0рдпрд╛? рдЫvрдЧреБрд▓рд╛рд▓-рд╣рд╛рдВ рдШрд░ рдо& рдЫреЛрд░рд╛ рдирдЧрд░ рдо& реЭрдвреЗ .рд░рд╛ рдЪрд▓реЛ рдХрд▓ рдмрд╛рдд рдк0рдХ рдХрд░рд╡рд╛ рджреЗ рддрд╛ рд╣реВрдВред рдкреЭрд╛ 6рд▓рдЦрд╛ рд╣реИ ,рдЦрд╛рддреЗ рдХрдорд╛рддреЗ рдШрд░ рдХрд╛ рд╣реИ ,рдк9рд░рд╡рд╛рд░ 6рд╢m)рдд рд╣реИ ред рд▓реЬрдХ рд╡рд╛рд▓реЗ рдореБрдВрд╣ рдорд╛рдВрдЧрд╛ рджрд╣реЗ рдЬ рджреЗ рдиреЗ рдХреЛ рддреИрдпрд╛рд░ рд╣реИ рдкрд░ рдЖрдк рдЕрдкрдиреА рдЗQрдЫрд╛рдиреБрд╕рд╛рд░ рджреЗ рджреЗ рдирд╛ред рдЖрдкрдХреЗ рд╕рд╛рдордиреЗ рдХреЛрдИ рдорд╛рдВрдЧ рдирд╣ рдВ рд╣реЛрдЧреА,рдЗрд╕рдХ рдлреВрд▓ рдЧрд╛рд░dрдЯ рдореЗрд░ рд░рд╣реЗ рдЧреАред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓-рд▓реЬрдХрд╛ рд░реЛрд╢рдиреА рдЗрддрдирд╛ рдкреЭрд╛ рд╣реИ 0рдпрд╛ ? рдЫvрдЧреБрд▓рд╛рд▓-vрдпрд╛рд░рд╣рд╡реАрдВ рдо& рдкреЭ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ рдЕрдм рдиреМрдХрд░ рд▓рдЧ рдЧрдпреА 0рдпрд╛ рдХрд░реЗ рдЧрд╛ рдкрдврдХрд░ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдпреЗ 9рд░Gрддрд╛ рдирд╣ рдВ рд╣реЛ рдкрд╛рдпреЗрдЧрд╛ ? рдорд╣!рдлрд▓ рдкрд░ рдЬреИрд╕реЗ рдУрд▓реЗ рдкреЬ рдЧрдпреЗред рдЫvрдЧреБрд▓рд╛рд▓-0рдп рдЧреБрд▓рд╢рди рдмрд╛рдмреВ66666666666666? рдЧреБрд▓рд╢рди-рдореЗрд░ рд░реЛрд╢рдиреА рдбрдмрд▓ рдПрдо6рдП6рд╣реИ ,рдореЗрд░реЗ 6рд▓рдпреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ ред 0рдпрд╛ рд░реЛрд╢рдиреА рдХрд╛ рдЬреАрд╡рди рдЕ6рднрд╢рд╛Aрдкрдд рдХрд░рдиреЗ рдХрд╛ рдореБрдЭреЗ рд╣рдХ рд╣реИ ? рдЧреБрд▓рд╢рди рдХ рдмрд╛рдд& рд╕реБрдирдХрд░ Aрд╡рдЬрдпрдкрд╛рд▓,рдЫvрдЧреБрд▓рд╛рд▓,рдирд░рд╛рдпрди,рд░Aрд╡рджрд╛рд╕,рд╕реБрд░рдЬрди рдФрд░ рднреА реЭтЧМреЗрд░ рд╕рд╛рд░реЗ рдЧрд╛рдВрд╡ рдХреЗ рдорд╛,рди рдж рд▓реЛрдЧ рдХрд╛рди рдЦрдЬреБрд╡рд╛рдиреЗ рд▓рдЧреЗредрдЗрддрди рдо& рд╕Aрд╡рддрд╛ рдЖрдпреА рдФрд░ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЗ рдХрд╛рди рдХ рдкрд╛рд╕ рдмреЛрд▓ рдкрд╛рдкрд╛ рджрд╡рд╛рдИ рдЦрд╛рдиреЗ рдХрд╛ рд╕рдордп рд╣реЛ рдЧрдпрд╛,рдЪрд▓рд╛ рдЦрд╛рдирд╛ рдЦрд╛рдХрд░ рджрд╡рд╛рдИ рдЦрд╛рд▓реЛред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдмреЗрдЯрд╛ рдереЛреЬреА рджреЗ рд░ рдмрд╛рджред рд╕Aрд╡рддрд╛-рдирд╣ рдВ рдкрд╛рдкрд╛ рдЙрдареЛ рдЦрд╛рдирд╛ рдЦрд╛рдХрд░ рджрд╡рд╛рдИ рдЦрд╛рдУ рдпреЗ рд▓реЛрдЧ рддреЛ рдЖрдзреА рд░рд╛рдд рддрдХ рдмреИрдареЗ рд░рд╣& рдЧреЗ рдХрд╣рддреЗ рд╣реБрдП рди рд╣ рд╕Aрд╡рддрд╛ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХрд╛ рд╣рд╛рде рдкрдХреЬрдХрд░ рдЙрдард╛рдиреЗ рд▓рдЧреАред рд╕Aрд╡рддрд╛ рдХ рд┐рдЬрдж рдХреЛ рджреЗ рдЦрдХрд░ рд░Aрд╡рджрд╛рд╕ рдмреЛрд▓реЗ рдЬрд╛рдУ рдмреЗрдЯрд╛ рдЦрд╛рдХрд░ рдЖрд░рд╛рдо рдХрд░реЛред рдЕрднреА рд╣рдорд╛рд░ рдорд╣!рдлрд▓ рдЪрд▓реЗрдЧреАред рдЗрддрдиреЗ рдо& рдЭрдЯ рд╕реЗ рдирд░рд╛рдпрди рдмреЛрд▓рд╛ рдЕрднреА
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 181
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान तो भाले बाबा का भोग लगाना बाक है । सAवता गुलशन का हाथ पकड़ कर ले जाने लगी, Aवजयपाल,छvगुलाल,नरायन,रAवदास कानाफूसी करने लगे। चाल:स सAवता थानेदार क तरह बड़ पापा का हाथ पकड़कर चौके तक ले गयी। आसन पर बैठाकर सुभौती से बोल म?मी मS जाती नह ं तो पापा वह बैठे रहते। दवाई खाने का होश नह ं बड़ी म?मी का दो बार फोन भी आ गया पापा है !क गांव क चौपाल म& सुर 6मला रहे थे। सAवता गल ु शन के सामने बैठ गयी। गल ु शन बोला बेटा तम ु खा लो। सAवता बोल मS म?मी के साथ खाउं ◌ू◌ंगी। दादाजी और पापाजी भी तो अभी बाक है ।आप खाना खाकर दवाई खा लो और सो जाओ,बहुत थक गये है। इन लोग का 0या ये तो रात भी बैठे रहे धआ ु ं उड़ाते-उड़ाते,इनका 0या पता !क ये धआ ु ं म& अपनी िज दगी उड़ा रहे है । मना करो तो कहते है ,तम ु 0या जानो भोले बाबा के Eसाद का असर जैसे द,ु नया क तर0क गांजा म& 6समट गयी है । खैर है दादाजी त,नक कम कर दये है पर माने नह ं हS। गल ु शन बड़े चाव से खाना खा रहा था,सAवता बात !कये जा रह थी जैसे कोई बड़े बज ु ग ु O ब,तयाते हो। वह बोल पापा खालो अपने कमरे म& सा जाओ। गुलशन-मेरा कौन सा कमरा बनवा दया सAवता ? सAवता-मS कैसे बना दं ग ू ी आपने तो बनवाया है। गुलशन-मSने तो अपने 6लये कौन सा कमरा बनवाया है ? सAवता-नया वाला घर तो आपन बनवाया है ना।उWतर वाला कमरा आपके 6लये है ।उसमे तwत है ,तwत पर आपका 7बFतर लगा दे ती हूं। वह ं आप सोना। दादा के बगल म& मत सोना। गुलशन-0य 66666666666666? सAवता-दादा अपनी नींद पूर कर लेते है आधी रात के बाद कराहने लगते है । गुलशन भोजन कर ह रहा था !क सAवता दौडक.र नये घर म& गयी। AवFतर लगाकर दौड़ती हुई आ गयी। गुलशन बोला कहां दौडकर गयी थी और दौड़.ती हुई आ गयी। सAवता-आपका AवFतर 7बछ गया है ।आराम से सो जाओ। गुलशन-छोट वरदान का जैसा आदे श। सAवता-कैसा वरदान पापा666666666666666? गुलशन-बे टयां वरदान होती हS ना।तुम भी तो हमारे 6लये वरदान हो। सAवता-सब तो बोझ कहते है ,अ6भशाप मानते हS। गुलशन-नह ं बेटा,बे टयां ना होती तो 0या द,ु नया इतनी सु दर होती।बे टयां तो धरती क बस त है ।बे टयां है तो बाप का मान है स?मान है ,Fवा6भमान है ,7बन बेट तो सब सून है । सAवता-म?मी सुन बड़े पापा 0या कह रहे है । सुभौती-काश तु?हार बड़े पापा जैसे सब सोचते तो बे टय का जीवन सुखी होता, ना दहे ज दानव का डर सताता ना मां के पेट म& ह बे टय का वध होता पर J ढ.वाद सोचने बे टय का जीवन नरक बना दया है ।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 182
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान गुलशन-नह ं रे
औरत के 7बना संसार क कiपना क जा सकती है
0या ? औरत
दग ु ाO,लjमी,सरFवती का जीव त Jप है । सAवता-पापा आपने खाना खा 6लया,दवाई खाओ और चलकर आराम करो। खब ू थक गये हो। गुलशन-तुम जैसा चाहोगी वैसा ह कJंगा। सAवता-गुलशन का हाथ पकड़ नये घर म& ले गयी बोल पापा लेट जाओ ,मS मQछरदानी लगा दे ती हूं मQछर बहुत है । गल ु शन-न हक सAवता का बड़े काम से है रत म& था उसके काम और बात से सAवता म& रोशनी नजर आ रह थी खैर आती भी 0य ना वह तो बेट ह थी बस फकO इतना था !क छोटे भाई सरु जन क बेट थी। वह सAवता के 6सर पर हाथ फेरते हुए बोला जाओ बेटा तम ु भी खा लो। सAवता-पापा लोटा म& पानी और =गलास सामने ब0से पर रख द हूं और आपक दवाई का [ड%बा वह है । दवाई सब ु ह खाल पेट वाल खा लेना। गल ु शन-बेटा ये सब तम ु को !कसने बताया है । सAवता-पापा मS सब जानती हूं आपक बीमार के बारे म& भी।आपक =च ता के कारण मे◌े◌ं भी। गुलशन-तुम तो बहुत बड़ी हो गयी न हक । सAवता-वरदान क छोट बहन जो हूं। गुलशन-सAवता क बात सुनकर हं स पड़ा। सAवता-पापा हं से 0य मुझे अभी भी छोट समझ रह हो। गुलशन-मेर म हमा मS खश ु हो रहा हूं। सAवता-म हमा 0य 666666666666मS को Aपचर म& काम तो नह ं कर रह हूं। गुलशन-तु?हार द द जैसी म हमा है िजसका नाम का डंका कैि? ज AवGवAवYयालय म& बज रहा है । उसके मां बाप का अपनी लाड़◌ो पर नाज है ,हमे म हमा के साथ अपनी दोन लाडो पर। सAवता-महमा कौन है पापा 0या खास कर दया !क बड़े गुणगान कर रहे हो। गुलशन-बेट द,ु नया म& नाम रोशन करने वाल भारत क लाडो है । 7ब}न क मशहर कैि? ज AवGवAवYयालय से एम6!फल6 अथOशाF{ म& टाप करने पर कैि◌?्रबज का सवाOQच अकाद6मक पुरFकार-2010-2011 दया जा रहा है ।बे टयां द,ु नया म& मां-बाप घर-मं दर का नाम रोशन कर रह है । सAवता-रोशनी द द भी तो कर रह है । गुलशन-तुम करो मेर लाडो66666666666म हमा क तरह रोशनी क तरह। रोशनी क तरह ह तो महमा भी कहती है ।हमं चन ु ौ,तयां को क ठनाईय क तरह नह ं दे खना चा हये। य द हम क ठनाई मान लेगे तो वे उसी Jप म& नजर आयेगी। सAवता-चन ु ौ,तय का मुकाबला करने पर सफलता 6मलती है ना पापा। गुलशन-अरे वाह रे बेटा तुम भी म हमा बनो मेर दआ ु है । सAवता-आपक दआ ु है तभी तो दसवी टांप कर ल हूं। म?मी बड़ी द द जैसी बनाना चाहती है ।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 183
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдЧреБрд▓рд╢рди- рдореЗрд░ рд▓рд╛рдбреЛ рдЬJрд░ рдмрдиреЗрдЧреАред рдо рд╣рдорд╛ рдХреЛ рднреА рдмрдЪрдкрди рд╕реЗ рдХреИрд┐?┬ЕрдЬ рдо& рдкреЭрдиреЗ рдХрд╛ рд╕рдкрдирд╛ рдерд╛ред рд╡рд╣ рдЦрдж реБ рд╕реЗ рдХрд╣рддреА рдереА рдХ рд╡рд╣ рд╡рд╣рд╛рдВ рдкрд╣реБрдЪрдХрд░ рд░рд╣реЗрдЧреАред рдЙ рдиреАрд╕ рд╕рд╛рд▓ рдХ рд╣реЛрддреЗ рд╣реЛрддреЗ рдХреИрд┐?┬ЕрдЬ рдо& рдЬрд╛рдиреЗ рдХ рд╕рд╛рд░ рддреИрдпрд╛9рд░рдпрд╛рдВ рдкреВрд░ рдХрд░ рд▓ рдереА рдЖрдЬ рджреЗ рдЦреЛ рдЙрд╕реА рдо рд╣рдорд╛ рдиреЗ рдЯрд╛рдк рдХрд░ рджрдпрд╛ред рд╣рд░рд╛рдиреА рдХ рдмрд╛рдд рд╣реИ !рдХ 6рд╕рдлO рдЪрд╛рд░ рджрди рдкрд╣рд▓реЗ рд╕реЗ рддреИрдпрд╛рд░ рд╢реБJ рдХ рдереАред рд╡рд╛рд╣ рд░реЗ рднрд╛рд░рдд рдХ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдВредрдпрд╣ рдирд╣ рдВ !рдХ рдо рд╣рдорд╛ рдмрд╕ !рдХрддрд╛рдмреА рдХ реЬрд╛ рд╣реИ ,рддреБ?рд╣рд╛рд░ рддрд░рд╣ рдЦрд╛рдирд╛ рднреА рдЕQрдЫрд╛ рдмрдирд╛ рд▓реЗрддреА рд╣реИ ред рд╡рд╣ рдЧреЛiрдл рдмрд╣реБрдд рдЕQрдЫрд╛ рдЦреЗрд▓ рд▓реЗрддреА рд╣реИ редрдЦрд╛рдирд╛ рддреЛ рдмрд╣реБрдд рдмреЭрдпрд╛ рдмрдирд╛рддреА рд╣реИ ред рдЬрдм рдЙрд╕ рдЧреБFрд╕рд╛ рдЖрддрд╛ рд╣реИ рддреЛ рд╡рд╣ рдЦрдирд╛ рдмрдирд╛рддреА рд╣реИ ,рдмрд╕ рдпрд╣ рдереЛреЬрд╛ рдлрдХO рд╣реИ рддрдо реБ рдордВрд╣ реБ рдлреБрд▓рд╛рдХрд░ рдмреИрда рдЬрд╛рддреА рд╣реЛред рдо рд╣рдорд╛ рдХреЛ рднрд╛рд░рддреАрдп sрдпрдВрдЬрди рдХреЗ рд╕рд╛рде Aрд╡рджреЗ рд╢реА sрдпрдВрдЬрди рдмрдирд╛рдиреЗ рдо& рднреА рдорд╛ рд╣рд░ рд╣реИ ред рдХрддрд╛рдмреА рдХ реЬрд╛ рддреЛ рдирд╣ рдВ рд╣реИ рдкрд░ 6рд▓рдЦрдирд╛-рдкреЭрдирд╛ рдЙрд╕реЗ рдЕQрдЫрд╛ рд▓рдЧрддрд╛ рд╣реИ рдд? реБ рд╣рд╛рд░ рддрд░рд╣ред рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдВ рддреЛ рдмрд╛рдк рдХреЗ рдЬреАрд╡рди рдХрд╛ рд╕рдХреВрди рд╣реЛрддреА рд╣реИ ред рд╕Aрд╡рддрд╛-рдмрд╛рдк рдХреЗ рд╣рд╛рде рдХреЗ 7рдмрдирд╛ рд▓[рдб.рдХрдпрд╛рдВ рдХреИрд╕реЗ 6рд╢рдЦрд░ рдЫреВ рд╕рдХрддреА рд╣реИ ред рдпрд╣рд╛рдВ рдЧрд╛рдВрд╡ рдо& рддреЛ рдмрд╣реБрдд рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ рдмрд░реБ рд╛рдИ рд╣реИ ,рдмреЗрдЯ рдХрд╛ рдкреЭрдирд╛ рднреА рдкрд╕рди реНрдж рдирд╣ рдВ рдЖрддрд╛ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдмреЗрдЯрд╛ рд╣рдо рдд? реБ рд╣& рдкрдврд╛рдп&рдЧреЗредрд▓реЛрдЧ 0рдпрд╛ рдХрд╣рддреЗ рд╣реИ рдЗрд╕рдХ рдкрд░рд╡рд╛рд╣ рдирд╛ рдХрд░реЛ рдмрд╕ рдЕрдкрдиреЗ рдиреЗрдХ рдордХрд╕рдж рдкрд░ рдХрд╛рдордпрд╛рдм рд░рд╣реЛредрдПрдХ рджрди рддрдо реБ рдЬJрд░ рдо рд╣рдорд╛ рдмрдирдХрд░ рджрдЦрд╛рдУрдЧреАред рд┐рдЬрди рд▓реЛрдЧ рдХреЛ рдд? реБ рд╣рд╛рд░ рдкреЭрд╛рдИ рдЕQрдЫR рдирд╣ рдВ рд▓рдЧ рд░рд╣ рд╣реИ рд╡реЗ рд▓реЛрдЧ рддреБ?рд╣рд╛рд░ рдкрд░рдЫрд╛рдпреАрдВ рдХреЛ рджреЗ рд╡рджрд╢Oрди рдорд╛рдиреЗрдЧреЗред рд╕Aрд╡рддрд╛-рдкрд╛рдкрд╛ рдЖрдк рднреАред рдЧреБрд▓рд╢рди-0рдпрд╛ рдорддрд▓рдм, рд╕Aрд╡рддрд╛-рджреЗ рд╡реА рдмрдирд╛ рд░рд╣реЗ рд╣реЛред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╡рд╣ рддреЛ рд╣реЛ рд╣ рдЗрд╕рдо& рдХреЛрдИ рджреЛ рд░рд╛рдп рддреЛ рдирд╣ рдВред рд╕Aрд╡рддрд╛-рджрд╡реА рдирд╣ рдВ рдмрдирдирд╛ рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-0рдп 66666666666666666? рд╕Aрд╡рддрд╛-J рдв.рд╡рд╛рдж рдФрд░ рдЕрдВрдзAрд╡Gрд╡рд╛рд╕ рдХ рд╕рдВреЬрд╛рдз рдЖрддреА рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рддреБрдордХреЛ рдЬреЛ рдмрдирдирд╛ рд╣реИ рдо рд╣рдорд╛ рдХ рддрд░рд╣ рдЬрдЯ реБ рдЬрд╛рдУ рд╣рдо рддреБ?рд╣рд╛рд░реЗ рд╕рд╛рде рд╣реИ ред рддреБ?рд╣рд╛рд░реЗ рд╕рд╛рде рддреЛ рдмреЬреА рдо?рдореА рдмреЬреЗ рдкрд╛рдкрд╛ рдХреЗ рд╕рд╛рде рддреБ?рд╣рд╛рд░реЗ рдо?рдореА рдкрд╛рдкрд╛ рднреА рд╣реИ ,рдо рд╣рдорд╛ рдХреЗ рдкрд╛рд╕ рддреЛ рд░рд╛рд╣ рджрдЦрд╛рдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдЙрд╕рдХреЗ рдирд╛рдирд╛ рдереЗ рд╕рд╛рде рджреЗ рдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдП рдЙрд╕рдХ рдорд╛рдВ рдФрд░ рдХ рдардирд╛рдИрдпрд╛рдВ рд╕реЗ рд╕реЗ рдореБрдХрд╛рдмрд▓рд╛ рдХрд░рдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдЙрд╕рдХрд╛ рдЦреБрджрдХрд╛ рдлреМрд▓рд╛рдж рд╣реМрд╢рд▓рд╛ред рд╕Aрд╡рддрд╛-рдкрд╛рдкрд╛ рдЖрдкрдХ рдЙ?рдореАрдж рдкрд░ рдЦрд░ рдЙрддрд░рдиреЗ рдХрд╛ рдЕрдердХ Eрдпрд╛рд╕ рдХJрдВрдЧреАред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╡рд╛рд╣ рд░реЗ рдореЗрд░ рд▓рд╛рдбреЛред рд╕Aрд╡рддрд╛-рдоS рд░реЛрд╢рдиреА рдж рдж рдХреЛ рдлрд╛рд▓реЛ рдХJрдВрдЧреАред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдо рд╣рдорд╛ рд╕реЗ рдпрд╛рджрд╛ рдЪрди реБ реМрддреА рднрд░рд╛ рд╕рдлрд░ рд░реЛрд╢рдиреА рдХрд╛ рдерд╛ред рд░реЛрд╢рдиреА рд╕?рдк рди рдк9рд░рд╡рд╛рд░ рд╕реЗ рд╣реИ ,рд╣рдо рддреЛ рдорд╛рдореВрд▓ рд╕реЗ 0рд▓рдХO рд╣реИ рдо рд╣рдорд╛ рдХ рдорд╛рдВ рдПрдХ =рдЪ!рдХWрд╕рдХ рд╣реИ ред рдЦреИрд░ рдЙрдкрд▓рд┐%рдз рд╣рд╛6рд╕рд▓ рдХрд░рдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдкреИрд╕реЗ рдХ рд╣ рдЬJрд░рдд рдирд╣ рдВ рд╣реЛрддреЗ рд╣реМрд╢рд▓рд╛ рдмрд╣реБрдд рдХрд╛рдо рдЖрддрд╛ рд╣реИ ред рд╕Aрд╡рддрд╛-рдЕрдкрдиреЗ рдЧрд╛рдВрд╡ рдХреЗ рдХрдИ рдЬрдореАрдВрджрд╛рд░ рдХреЗ рд▓реЬрдХреЗ рд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ рджрд╕рд╡реАрдВ рдХ рдкрд░ )рд╛ рдкрд╛рд╕ рдирд╣ рдВ рдХрд░ рдкрд╛рдп&ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рд╣рд╛рдВ рдмреЗрдЯрд╛ рд╕рдм рдХреБрдЫ рдкреИрд╕рд╛ рдирд╣ рдВ рд╣реЛрддрд╛ред рдо рд╣рдорд╛ рдЬреИрд╕рд╛ рдЬрдирди реВ рднреА рд╣реЛрдирд╛ рдЪрд╛ рд╣рдпреЗред рд╕Aрд╡рддрд╛-рд╣рд╛рдВ рдкрд╛рдкрд╛ рдпрд╛рдж рд░рдЦрдВрдЧ реВ реАредрдж рдж рдЬреИрд╕реА рдмрдирдХрд░ рджрдЦрд╛ рджрдВ рдЧ реВ реАред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 184
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╢рд╛рдмрд╛рд╕ рдореЗрд░ рд╡рд░рджрд╛рдиред рдЬрд╛рдУ рдЦрд╛рдирд╛ рдЦрд╛рдХрд░ рд╕реЛ рдЬрд╛рдУред рд╕Aрд╡рддрд╛-рдХреИрд╕реЗ рд╕рд╛ рдЬрд╛рдЙрдВ рдЧреА рдЕрднреА рджрд╛рджрд╛рдЬреА рдХ рдорд╣!рдлрд▓ рдЬрдореАрдВ рд╣реИ редрдкрд╛рдкрд╛ рдЖрдкрдХреЗ 6рд╕рд░ рдо& рдЦрдЯ реБ рдХрд╛ рдорд╛рд░ рджреЗ рддреА рд╣реВрдВ рдЖрдк рд╕реЛ рдЬрд╛рдУред рд░реЛрд╢рдиреА рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЗ 6рд╕рд░ рдо& рддреЗрд▓ рд▓рдЧрд╛рдХрд░ рдЦреБрдЯрдХрд╛ рдорд╛рд░рдиреЗ рд▓рдЧреАред рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЛ рдзреАрд░реЗ -рдзреАрд░реЗ рдЦрд░рд╛OрдЯреЗ рдЖрдиреЗ рд▓рдЧреЗред рдЗрддрдиреЗ рдо& рд╕реБрд░рдЬрди рд╕Aрд╡рддрд╛ рдХреЛ рдЖрд╡рд╛рдЬ рджреЗ рдиреЗ рд▓рдЧрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдмреЛрд▓рд╛ рдЬрд╛ рдореЗрд░ рд▓рд╛рдбреЛ рдЕрдм рддреЛ рдЦрд╛рдирд╛ рдЦрд╛ рд▓реЗред рд╕Aрд╡рддрд╛-рдкрд╛рдкрд╛ рджрд╛рджрд╛ рдХ рдорд╣!рдлрд▓ рдЦWрдо рд╣реЛ рдЧрдпреАред рдкрд╛рдкрд╛ рдФрд░ рджрд╛рджрд╛ рдХреЛ рдЦрд╛рдирд╛ рджреЗ рдирд╛ рд╣реИ рджрд╛рджрд╛ рдЬреА рдЕрдкрдиреЗ Aрд╡eрд╛рдо) рдо& рдЦрд╛рдпреЗрдЧреЗ рдкрд╛рдкрд╛ рд░рд╕реЛрдИ рдо& рджреЛрди рдЬрдиреЛ рдХреЛ рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдЦрд╛рдирд╛ рджреЗ рдирд╛ рд╣реЛрддрд╛ рд╣реИ ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдЬрд╛ рдмреЗрдЯрд╛ рдкрд╛рдкрд╛ рдФрд░ рджрд╛рджрд╛ рдХреЛ рдЦрд╛рдирд╛ рджреЗ рдХрд░ рддреБрдо рднреА рдЦрд╛ рд▓реЛредрджрд╕ рдмрдЬрдиреЗтЧМреЗ рд╡рд╛рд▓реЗ рд╣реИ ред рд╕Aрд╡рддрд╛-рдпреЗ рддреЛ рд░реЛрдЬ рдХ рджрд╛Fрддрд╛рди рд╣реИ редрд╕рдмрдХреЗ рд╕реЛрдиреЗ рдХреЗ рдмрд╛рдж рдкреЭрдиреЗ рдмреИрдареВрдВрдЧреА,рджреЛ рдШdрдЯрд╛ рдкреЭрдХрд░ рд╕реЛрдЙрдВ рдЧреА !рдлрд░ рд╕рдм реБ рд╣ рдЪрд╛рд░ рдмрдЬреЗ рдЙрдареВрдВрдЧреА рдбреЗрдмрд░ рдЬрд▓рд╛рдХрд░ рдкрдвреВрдВрдЧреАред7рдмрдЬрд▓ рддреЛ рдЖрддреА рдирд╣ рдВредрдЧрдб реБ рдирд╛рдИрдЯ рдкрд╛рдкрд╛ рдХрд╣рддреЗ рд╣реБрдП рд░реЛрд╢рдиреА рдЪрд▓ рдЧрдпреАредрдХрд╛рдл рджреЗ рд░ рддрдХ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рд╕реЛрдЪрддрд╛ рд░рд╣рд╛ред рдХрд╛рдл рджреЗ рд░ рддрдХ рд╕Aрд╡рддрд╛ рдФрд░ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рд╕рдЦ реБ рдж рд╕рдкрди рдХ рдЕрдирдн реБ ,реВ рдд рдо& рдиреАрдВрдж рдЖрдиреЗ рд▓рдЧреАред рдЗрдХрддрд╛рд▓:рд╕ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЛ рдЧреБрдбрдирд╛рдИрдЯ рдХрд░ рд░реЛрд╢рдиреА рджрд╛рджрд╛рдЬреА рдФрд░ рдЕрдкрдиреЗ рдкрд╛рдкрд╛ рд╕реБрд░рдЬрди рдХреЛ рдЦрд╛рдирд╛ рдЦрд╛рдиреЗ рдмрд╛рдж рдЦрдж реБ рд╕Aрд╡рддрд╛ рдФрд░ рдЙрд╕рдХ рдо?рдореА рдиреЗ рдЦрд╛рдирд╛ рдЦрд╛рдпрд╛редрд╕Aрд╡рддрд╛ рдорд╛рдБ рдХреЗ рдХрд╛рдо рдо& рд╣рд╛рде рдмрдВрдЯрд╛рдХрд░ рдкрдврдиреЗ рдмреИрда рдЧрдпреА,рдШdрдЯрд╛ рднрд░ рдкреЭрд╛рдИ рдХрд░рдиреЗ рдХреЗ рдмрд╛рдж рд╡рд╣ рднреА рд╕реЛ рдЧрдпреАред рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЗ Aрдкрддрд╛рдЬреА рдЦрд╛рдирд╛ рдЦрд╛рдХрд░ рд░рдЬрд╛рдИ рддрд╛рди 6рд▓рдпреЗ рдПрдХ рдмрдЬреЗ рддрдХ рдмреЗрдЦреМрдл рд╕реЛрддреЗ рд░рд╣реЗ ред рдЗрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж !рдлрд░ рдХрд░рд╛рд╣рдирд╛ рд╢реБJ рдХрд░ рджрдпреЗ рдФрд░ рдорд╛рдИ-рдорд╛рдИ рдХрд░ рд░рд╣-рд░рд╣рдХрд░ =рдЪiрд▓рд╛ рдЙрдарддреЗ,рдЧреБрд▓рд╢рдирдХ рдиреАрдВрдж рдЙреЬ рдЧрдпреАред рдЙрд╕реЗ рд╕Aрд╡рддрд╛ рдХреЗ рдХрд╣реЗ рд╢%рдж рд╕рд╣ рд▓рдЧрдиреЗ рд▓рдЧреЗред рдЧреБрд▓рд╢рди рдмреЗрдЪрди реИ рдХрдорд░реЗ рдо& рдШреВрдорддрд╛ рд░рд╣рд╛, рдЪрд╛рд░ рдмрдЬрддреЗ рд╣ рдореБрдЧрд╛O рдмреЛрд▓рдиреЗ рд▓рдЧреЗ =рдЪ[рдб.рдпрд╛ рдЪрд╣рдХрдиреЗ рд▓рдЧреАред рдереЛреЬрд╛ рдЙрдЬрд╛рд▓рд╛ рд╣реЛрдиреЗ рд▓рдЧрд╛ рдерд╛ред рд╡рд╣ рджрд░рд╡рд╛рдЬреЗ рдкрд░ рдЦреЬрд╛ рдЙрдЬрд╛рд▓рд╛ рд╣реЛрдиреЗ рдХрд╛ рдЗрдВрддрдЬрд╛рд░ рдХрд░ рд░рд╣рд╛ рдерд╛редрдЗрддрдиреЗ рдо& рд╕Aрд╡рддрд╛ рдЖ рдЧрдпреА рдФрд░ рдмреЛрд▓ 0рдпрд╛ рдкрд╛рдкрд╛ рджрд╛рджрд╛рдЬреА рдиреЗ рд╕реЛрдиреЗ рдирд╣ рдВ рджрдпрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рджрд╛рджрд╛рдЬреА рдХ рдд7рдмрдпрдд рдаRрдХ рдирд╣ рдВ рд╣реИ ред рд╕Aрд╡рддрд╛-рдЕрдкрдиреА рдиреАрдВрдж ,рдирдХрд╛рд▓рдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдд7рдмрдпрдд рдаRрдХ рд░рд╣рддреА рд╣реИ рджрд╕ реВ рд░ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдЦрд░рд╛рдм рд╣реЛ рдЬрд╛рддреА рд╣реИ ред рдмрд╛рд░рд╣ рдмрдЬреЗ рд╕реЗ рд╢рд╛рдо рддреАрди рдмрдЬреЗ рддрдХ рд╕реЛрддреЗ рд╣реИ рдФрд░ рд░рд╛рдд рдо& рдЕрдкрдиреА рдиреАрдВрдж рдкреВрд░ рдХрд░ рдордИрдпрд╛-рдмIрдкрд╛ рдХрд░рдиреЗ рд▓рдЧрддреЗ рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдирд╣ рдВ рдмреЗрдЯрд╛ рдЙрдирдХрд╛ рд╢рд░ рд░ рджрджO рдХрд░ рд░рд╣рд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ред рд╕Aрд╡рддрд╛-рдмреЬреЗ рдкрд╛рдкрд╛ рдЖрдкрдХреЛ рджреЗ рдЦрдХрд░ рдд,рдирдХ рдпрд╛рджрд╛ рджрд╛рджрд╛рдЬреА рдХ рджреЗ рд╣ рджрджO рдХрд░рдиреЗ рд▓рдЧреА рд╣реЛрдЧреАред рд╡рд╣ рдмреЛрд▓ рдкрд╛рдкрд╛ рдЦрд╛рд▓ рдкреЗрдЯ рд╡рд╛рд▓ рдерд╛рдпрд░рд╛рдИрдб рдХ рджрд╡рд╛рдИ рдЦрд╛ 6рд▓рдпреЗред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдЦрд╛ рд▓реЗрддрд╛ рд╣реВрдВ рдкрд╛рдиреА рддреЛ рддреБрдордиреЗ рд░рдЦрд╛ рд╣реИ рдЬрдЧ рднрд░ рдХрд░ред рд╕Aрд╡рддрд╛-рдЬрдЧ рд╡рд╛рд▓рд╛ рдкрд╛рдиреА рдордд рдкреАрдУ рдкрд╛рдкрд╛ рдмрд╣реБрдд рдаdрдбрд╛ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ред рдоS рд╣реИ dрдбрдкрд╛рдЗрдк рдЪрд▓рд╛рдХрд░ рддрд╛рдЬрд╛ рдкрд╛рдиреА рд▓рд╛рддреА рд╣реВрдВред рд╡рд╣ рдЭрдЯ рд╕реЗ рдЬрдЧ рдХрд╛ рдкрд╛рдиреА =рдЧрд░рд╛рдХрд░ рддрд╛рдЬрд╛ рдкрд╛рдиреА рднрд░ рд▓рд╛рдпреА рдФрд░ рдмреЛрд▓ рдЕрдм рджрд╡рд╛рдИ рдЦрд╛ рд▓реЛ рдкрд╛рдкрд╛ред рдЧрд▓ реБ рд╢рди рди рд╣ рднрддреАрдЬреА рд╕Aрд╡рддрд╛ рдХреЗ рд╕рдордкOрдг рднрд╛рд╡ рдХреЛ рджреЗ рдЦрдХрд░ рдЙрд╕рдХ рдЖрдВрдЦреЗ рдЦрд▓ реБ рдХ рдЦрд▓ реБ рд░рд╣ рдЧрдпреАредрдЙрд╕рдХреЗ рдордВрд╣ реБ рд╕реЗ ,рдирдХрд▓ рдкреЬреЗ рд╕рдЪ рд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣Sред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 185
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान सAवता-पापा दवाई खाओ। गुलशन-हां बेटा जJर,तेरे हाथ से दवाई खाना उD का इजाफा है । सAवता-पापा 0या बोल रहे हो,समझ म& नह ं आ रहा है ।दवाई खा 6लये मS जाती हूं। गुलशन-हां मेर लाड़◌ो जा Fकूल क तैयार कर ले। सAवता-आज छुbट है पापा। गुलशन-मुझे तुमने बताया नह ं !क आज छुbट है । सAवता-बतायी थी भल ू गये। गल ु शन-बढ़ ू ा जो हो चला। स,तवा-बढ ू े हो आपके दGु मन।मS जा रह हूं। गल ु शन-Fकूल नह ं जाना है तो कहां जा रह हो। सAवता-और भी बहुत काम है पापा जैसे आपक छुbट के दन बड़ी म?मी के काम बढ़. जाते है वैसे ह मेर Fकूल क छुbट होने पर घर के काम बढ़ जाते है । सन ु ो बक9रयां बल ु ा रह है ।उधर दे खो दादाजी आ रहे है ,उ हे दातन ू पानी दे ना है । चi ू ह& म& आग जलानी है ।म?मी घर बाहर क सफाई करने म& लगी है । मS बकबक कर रह हूं।इतने म& सुत1लाल आ गये और बोले 0या सAवता बक9रय के =चiलाने क आवाज नह ं सुन रह है । दो मुbठR घास डाल द होती,Iयासी होगी बाiट म& पानी Aपला द होती। गाय बोल रह है कहां गया तेरा पापा। सAवता-पापा सामने तो खड़े है इनसे ह कह दो गया दहू ले। सुत1लाल-सुरजन कहां है बुला ला गया दहू दे पापा को चाय नह ं Aपलायेगी 0या ? सAवता-पापा आद नह ं है आप जैसे। दातून करो चाय बनाकर लाती हूं।हां पापा आप भी कर लो। इतनी कहकर सAवता 7बजल क तरह घर म& गयी गुलशन श भी नह ं कर पाया था !क चाय और इंदौर 6म0सचर और एक =गलास म& गाय का गरम दध ू लेकर दालान म& आ गयी।गुलशन से मुखा,तब होते हुए बोल 0या पापा मS चाय बना लायी और आप श भी नह ं कर पाय&। गुलशन-बेटा तभी तो वरदान है । जा दादाजी को चाय दे आओ। सAवता-दे आयी पापा। दादा लोटा भर चाय फूंक-फूंक कर पी रहे है । आप ये 7बFकुट दध ू लो खाकर दवाई पीओ !फर नमक न के साथ चाय पीओ। मुझे और काम है । गुलशन-मेरे आने से मेर लाडो के काम का बोझ बढ़ गया। सAवता-आपके आने से पहले तो मS काम ह नह ं कर रह थी जैसे। मS कोई आलसी नह ं हूं। काम करना कोई बुराई तो नह ं है । मS काम करने से ,घस तो नह ं रह हूं। दोपहर तक दोनो बुआ र ता और स9रता भी आ जायेगी। हो गया श दवाई पहले चाय बाद म& पीओ। गुलशन- बड़ी सीता के बारे म& कोई खबर नह ं है । सAवता-मोबाईल आपके हाथ म& खबर मेरे पास,खबर भी है बुआ क त7बयत खराब है ।अभी ठRक नह ं हुई है । आपके यहां से दवाई करवाकर आयी कुछ दन के बाद !फर वह बीमार । कल आप जा भी रहे हो बड़ी बआ को दे खने। ु
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 186
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान गुलशन-शाबास मेर लाडो,खबर भी तु?हारे पास है । आपके पास भी आने वाल है ,इतने मे मोबाईल बज उठा। सAवता-दे खो पापा बड़ी म?मी का फोन है ।पूछेगी दवाई खाये,नाGता कर 6लये।कौन-कौन आये है ,कहां कहां 6मलने जाना है । गुलशन-लो तु?हार बड़ी म?मी का फोन है बात करो। सAवता-मेर बात हो गयी है आप करो। दमय ती-रोशनी के पापा !कससे ब,तया रहे हो। गल ु शन-छोटा वरदान। दमय ती-0या666666666666666666?अQछा सAवता है ।बहुत wयाल रख रह है । यहां बQचा पाट 7बFतर म& दब ु क है । वहां न हक आपक सेवासe ु ष ु ा म& हािजर है । बहुत मेहनती हमार 7ब टया है । गल ु शन-हां आ`खरकार है तो रोशनी का बहन ना। बाप का wयाल तो रखेगी ना। दमय ती-0य नह ं बे टयां तो बा पके 6लये वरदान होती है ।बेटे 0या कम है। गुलशन-0या कहना चाह रह हो। दमय ती-ससुरजी रात भी कराहकर रात काटते है उनका दवादाJ करवा दे ना। दमय ती-सोचो मत कोई डाक् टर बुलवा कर ताकत क बोतल चढ़वा दो। घर क टाट है त दJ ु Fत का Pयान आप और सुरजन रखकर कम से कम उनक ,नगाह मे◌े◌ं तो वरदान बन सकते हS। गुलशन-बे टया बाप के 6लये तो बहुएं सास-ससुरजी के 6लये वरदान 0य नह ं। दमय ती-0य नह ं होती। 0या सास कभी बेट नह ं थी बहु नह ं थी पर समझने का नज9रया होना चा हये।बदलते व0त म& सास-ससुर का भी पुराने Aवचार Wयाग कर समय के साथ चलना चा हये क नह ं। गुलशन-जJर चलना चा हये। दमय ती-जो समझौता कर समय के मांग के अनस ु ार चल रहे हS।पुरानो Aवचार ,J ढ.वाद Aवचार को Wयाग कर बहू को बेट का दजाO दे रहे है ।सह मायने म& FवगO का सुख भोग रहे है जो अ[ड.यल बैल क तरह अपनी िजद पर अड़े है ।वे खद ु दख ु ी रहते है बहुओं का जीवन भी नरक बनाकर रखते है ।परायी बेट जो बहू बनकर आयी है उसे ह बेट का दजाO दे कर तो दे खो। जJर बहू बेट का सुख सास-ससुर को दे गी।य द बहू को Eता[ड.त !कया जायेगा तो कैसे वरदान सा7बत होगी। गुलशन-सार समझाईस फोन पर ह दे दोगी 0या ? दमय ती- मS 0या समझा◌ाईस दे सकती हूं। हां ससुरजी का इलाज करवाकर आना। गुलशन-जी666666666666666666666आपका हु0म सरआंख ।फोन रखता हूं। दमय ती-जी66666666666666666 सAवता-पापा म?मी !कसके इलाज क कह रह थी।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 187
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान गुलशन-हमारे Aपताeी के इलाज के 6लये,रात भर ददO के मारे जो कराहते रहते हS। सAवता-गांजा दाJ पचा पाते नह ं जबOदFती पीते है।झूठमूठ म& कराहते है ता!क पापा उनके सामने एक पांव पर खड़े रहे । गुलशन-नह ं बेटा ऐसा नह ं कहते। सAवता-0य नह ं कह& । आपने उनके पेट का आपरे शन करवाया है ना। डा0टर ने दाJगांजा को मना !कया है ना। इसके बाद भी खब ू पीते है । मना करती हूं तो कहते है एक दन मरना है तो भख ू े 0य मJं। गांजादाJ से भख ू 6मटती है 0या ? हम& तो मालम ू है शराब बहुत खराब है। जीवन तक ले लेती है ,प9रवार को तबाह दे ती है । अपने दादाजी है !क मानते नह ं। गल ु शन-आदत हो गयी है धीरे -धीरे जायेगी। बीमार का इलाज तो करवाना होगा !क नह ं। सAवता-मS कहां माना कर रह हूं पर गांजादाJ नह ं पीयेगे,समझा दे ना। मS उनके पीछे -पीछे जाउं गी !क पढाई करं गी घर का काम-धाम कJंगी।त,नक खाने म& दे र हुई तो खैर नह ं। थाल फ&क द& गे। गल ु शन-बेटा मेरे समझाने से नह ं मानेगे,तम ु ह समझा सकती हो। सAवता-वो कैसे 6666666666 गुलशन-जैसे मुझे हदायत दे रह हो। सAवता-मेरा मजाक उड़ा रहे हो। गुलशन-नह ं लाड़◌ो सचमुच कह रहा हूं। इतने म& सुत1लाल आवाज दे ने लगे अरे सAवता कुछ खरखेमटाव बना !क नह ं। सूरज 6सर पर चढ़ आये। आज तु?हार छुbट है तो भूखे रहना पड़ेगा 0या ? सAवता-बड़ा भूखे रहते हो। दो 6मनट दे र 0या हो गयी घर 6सर पर ले लेते हो। सुत1लाल-7ब टया तू तो हमार वरदान है ना। भला तेरे रहते मS कैसे भूखा रह सकता हूं। तू Aवदा हो जायेगी तब क तो अभी से कुछ कह नह ं सकता। सAवता-वह भी भAवzयवाणी कर दो ना दादा।पहले रोशनी द द को Aवदा करो !फर मेरे बारे म& सोचना।आपको एक खबर सुना दं ू तो भूख कोसो दरू भाग जायेगी। सुत1लाल-कौन सी खबर सुना रह है ,बता दे पांच 6मनट और लेट नाGता दे दे ना। सAवता-बता दं ू पापा। गुलशन-Aपताजी को मालूम नह ं है 0या ? सAवता-नह ं दोनो बुआ का फोन आया था मS ह बात क हूं। सुत1लाल-बता तो दे सAवता। सAवता-आपके दो वरदान उतरने वाल है । सुत1लाल-र ता और स9रता आ रह है 0या। सीता तो आ नह ं सकती वो बीमार है । सAवता-!कतना जiद समझ गये, 0येां!क इनक बे टयां वरदान है । मS नाGता दे र से 0यो दे र से बनाती,समझ ह नह ं पाये वाह रे दादा। गल ु शन-नाGता तैयार है ।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 188
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान सAवता-हां और 0या कहते हुए अ दर गयी और सुत1लाल के सामने ख टया पर थाल रखते हुए बोल दादा नाGता करो,भूख लग रह होगी। सुत1लाल-अरे वाह रे मेर पोती के 7बना कौन Pयान रखने वाला कहते हुए `खल`खला कर हं स पड़ा गुलशन-पो,तयां भी तो वरदान है 0य सAवता ? सAवता-मS हूं ना दादा66666666666666666कहते हुए सAवता भी हं स पड़ी। बयाल स सत ु 1लाल नाGता कर दालान म& पड़े तwत पर खरांटे मारने लगे। दादा को खराOटे मारते हुए दे खकर सAवता गल ु शन से बोल पापा चल एक चीज दखाती हूं। गल ु शन-0या दखाओगी। सAवता-दालान म& चलो।दे खो दादा !कतने खराOटे मार रहे है । एक बजे उठे गी नहायेगे खाना खायेगे !फर खराOटे लेगे तो रात म& कैसे दस ू र को सोने दे गे। गल ु शन-नह ं बेटा उनका बदन ददO करता होगा बहुत मेहनत !कये है अब तो उनका आराम करने दो। मां बेचार तकल फ सहते सहते-द,ु नया से Aवदा हो गयी। सरु जन कहां है । सAवता-दक ु ान गये है । इतने म& सुरजन आ गया। सुरजन को दे खकर सAवता बोल पापा कहां घूम रहे हो। बड़े पापा कब से ढूंढ़ रहे हS। सुरजन-0य ढ़◌ूढ रहे थे भईया ? गुलशन-Aपताजी बहुत परे शान हS,रात भर कराह रहे हS न तो खद ु सो पाये है ना हम।उनक तक7बयत ठRक नह ं है,कमजोर लगती है ।चलो अFपताल लेकर चलते हS। सुरजन-आपको दे खकर नौटं क कर रहे हS।गाल दे खो तो कलेजा ,छल दे ने वाल दे ते हS। मुझे लाठR लेकर मारने को दौड़ा 6लये थे। कैसे कमजोर आ गयी। दन भर फुह मारकर सोयेगे तो रात म& कैसे नींद आयेगी। ह ंग म& पानी तक नह ं डाल सकते। गुलशन-बूढे. बाप है ,उनके कहे का 0यां इतराज।पाiहमेGवर से को डा0टर बुला लाओ। दखा दे ते हS,डा0टर क फ स दे दे गे। सुरजन मन मारकर डाकटर बुलाकर लाया।डा0टर जांच पड़ताल कर बोले गुलशन बाबू Aपताजी तो ठRक है उD क बीमार तो हS। इसका इलाज मेरे पास नह ं है । बदन ददO और पेट क गैस के 6लये दवाई 6लख दे ता हूं और चाहो तो टां,नक भी दे सकते है । गुलशन-डा0टर साहब कैसी बात कर रहे है चाहूं तो नह ं आप जो उ=चत समझो इलाज करो। डा0टर-Aपताजी को थोड़ा एि0टव बनना पड़ेगा,ख टया पर बैठे रहने से तकल फ बढे गी।घूमना !फरना चालू करना होगा। बुढ़◌ौती क शर र है कमजोर तो रहे गी। टा,नक के इंजे0शन और कुछ पीने क बोतल 6लख दे ता हूं। गुलशन-इंजे0शन के साथ बोतल चढ़ाया नह ं जा सकता? डा0टर-0य नह ं बोतल म& इंजे0शन 6मला दे ने से जiद असर करे गा। गल ु शन-डा0टर साहब चढा दो दो बोतल। डा0टर-रात हो जायेगी मझ ु े यह पर 0ल ,नक पर मर ज बैठे हुए है ।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 189
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╕реБрд░рдЬрди рднреА рдбрд╛0рдЯрд░ рдЬрд╛рдирддрд╛ рд╣реИредрдЖрдк рд╕рдордЭрд╛ рджреЗ рдирд╛ рдХреЛрдИ рджрдХреН рдХрдд рдирд╣ рдВ рдЖрдпреЗрдЧреАред рдХрдИ рд╕рд╛рд▓ рддрдХ рддреЛ рджреЗ рд╡рдЧрд╛рдВрд╡ рдо& рдХ?рдкрд╛рдЙdрдбрд░ рдХрд╛ рдХрд╛рдо !рдХрдпрд╛ рд╣реИ ,рдЕрднреА рдХрдИ рдорд╣ рди рд╕реЗ рдирд╣ рдВ рдЬрд╛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рдбрд╛0рдЯрд░-рд╕реБрд░рдЬрди рд╣рдорд╛рд░ 0рд▓ ,рдирдХ рд╡рд╛рдЗрди рдХрд░ рд▓реЛред рд╕реБрд░рдЬрди-рд╕реЛрдЪрдЧ реВрдВ рд╛ рдкрд╣рд▓реЗ рддреЛ Aрдкрддрд╛рдЬреА рдХреЗ рдЗрд▓рд╛рдЬ рдХреЗ рдмрд╛рд░реЗ рдо& рд╕реЛ=рдЪрдпреЗред рдбрд╛0рдЯрд░-рд╕реБрд░рдЬрдирдмрд╛рдмрдо рдЖрдк рдл iрдб рдХреЗ рдЖрджрдореА рд╣реИ рдореЗрд░ рдореЛрдЯрд░рд╕рд╛рдЗ!рдХрд▓ рд▓реЛ 0рд▓ ,рдирдХ рд╕реЗ рдмреЛрддрд▓,[┬Грдк рдмрд╛рдХ рджрд╡рд╛рдИ рд▓реЗрдХрд░ рдЖ рдЬрд╛рдУред рдХ?рдкрд╛рдЙрдбрд░ рдХреЛ рдлреЛрди рдХрд░ рджреЗ рддрд╛ рд╣реВрдВ рд╕рдм рд╕рд╛рдорд╛рди рджреЗ рджреЗ рдЧрд╛ред рдоS [┬Грдк рд▓рдЧрд╛рдХрд░ рдЪрд▓рд╛ рдЬрд╛рдЙрдВ рдЧрд╛ рдЖрдк рджреЗ рдЦ рд▓реЗрдирд╛ред рд╕рд░реБ рдЬрди-рдЬреА рдХрд░ рд▓рдВрдЧ реВ рд╛ред Aрдкрддрд╛рдЬреА рдХреЛ рдореЗрд░реЗ рдЗрд▓рд╛рдЬ рд╕реЗ рддрд╕iрд▓ рдирд╣ рдВ рд╣реЛрддреА рдирд╛ред рдбрд╛0рдЯрд░-рдорд╛рдирддрд╛ рд╣реВрдВ,рдореЗрд░реЗ Aрдкрддрд╛рдЬреА рдХрд╛ рднреА рдпрд╣ рд╣рд╛рд▓ рд╣реИ ред рдХрд╣рддреЗ рд╣реИ рдирд╛ рдШрд░ рдХ рдореБрдЧ1 рд╕рд╛рдЧ рдмрд░реЛрдмрд░ред рдЬрд╛рдУ рджрд╡рд╛рдИ рд▓реЗрдХрд░ рдЖ рдЬрд╛рдУред рдЗрд╕рдХреЗ рдкрд╣рд▓реЗ рднреА рдЖрдк рдореЗрд░ 0рдиреА,рдирдХ рдкрд░ рдЖрдпреЗ рд╣реЛ рд╕рд░реБ рдЬрди рдмрд╛рдмредреВ рд╕рд░реБ рдЬрди-рдЬреАред рдЖрдк рд╣ рддреЛ рдЧрд╛рдВрд╡ рдХ рд╣рд╛рдЯ рдо& рдПрдХ рдЕQрдЫреЗ рдбрд╛0рдЯрд░ рд╣реИ рдмрд╛рдХ рддреЛ рдЫреЛрд▓рд╛рдЫрд╛рдк рд╣реИ редрдоS рдорд░ рдЬ рднреА рдЖрдкрдХреЗ рдкрд╛рд╕ рднреЗрдЬ рдЪрдХ реБ рд╛ рд╣реВрдВред рдбрд╛0рдЯрд░-рдРрд╕рд╛6666666666666666666666рдЦреИрд░ рдордЭ реБ реЗ рдорд╣ рдирд╛ рднрд░ рддреЛ 0рд▓ ,рдирдХ рдЦреЛрд▓реЗ рд╣реБрдЖ рд╣реИ ред рд╕реБрд░рдЬрди-рдбрд╛0рдЯрд░ рд░рдШрдк,рдд рдХреЗ 0рд▓ ,рдирдХ рд╕реЗ рдкрдЪрд╛OрдиреБрд╕рд╛рд░ рджрд╡рд╛рдИ рдмреЛрддрд▓,[┬Грдк рд▓реЗрдХрд░ рдд,рдирдХ рджреЗ рд░ рдо& рд▓реЗрдХрд░ рдЖ рдЧрдпрд╛редрдбрд╛0рдЯрд░ рдиреАрдо рдХреЗ рдкреЗреЬ рдХреЗ рдиреАрдЪреЗ рдЦ рдЯрдпрд╛ рдкрд░ рд╕реБрд▓рд╛рдХрд░ рджреЛ рдЗрдВрдЬреЗ0рд╢ рд▓рдЧрд╛ рдХрд░редрдЯрд╛,рдирдВрдХ рдХ [┬Грдк рднреА рд▓рдЧрд╛ рджрдпреЗ рдФрд░ рд╕реБрд░рдЬрди рдХреЛ рд╕рдордЭрд╛рдХрд░ рдЪрд▓реЗ рдЧрдпреЗредрдЬрд╛рддреЗ-рдЬрд╛рддреЗ- рдбрд╛0рдЯрд░ рд╕реБрд░рдЬрди рд╕реЗ рдмреЛрд▓реЗ рд╕реБрд░рдЬрди рдмрд╛рдмреВ рдореЗрд░ 0рд▓ ,рдирдХ рд╡рд╛рдЗрди рдХрд░ рд▓реЛред Aрдкрддрд╛рдЬреА рдХ рдЬрд╛рдирдХрд╛рд░ рдоS рдореЛрдмрд╛рдЗрд▓ рд╕реЗ рд▓реЗрддрд╛ рд░рд╣реВрдВрдЧрд╛ред рдХреЛрдИ !рдХ0рдХрдд рд▓рдЧреЗ рддреЛ рдлреЛрди рдХрд░ рджреЗ рдирд╛ред рддрд╛рдХрдд рдХреЗ рдЗрдВрдЬреЗ0рд╕рди рдФрд░ [┬Грдк рд▓рдЧрд╛рдХрд░ рдбрд╛0рдЯрд░ рд░рдШреБрдк,рдд рдЪрд▓реЗ рдЧрдпреЗред рдиреАрдо рдХ рдЫрд╛рдВрд╡ рдо& рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓ рдЦ рдЯрдпрд╛ рдкрд░ рд▓реЗрдЯреЗ рд╣реБрдП рдереЗ [┬Грдк рдЪреЭ рд░рд╣рд╛ рдерд╛редрдпрд╣ рдЦрдмрд░ рдкрд░реВ рдмFрддреА рдо& рдлреИрд▓ рдЧрдпреА рдХ рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓ рдХ рд╣рд╛рд▓рдд рдмрд╣реБрдд рдЦрд░рд╛рдм рд╣реИ редрдмрдЪрдиреЗ рдХ рдЙ?рдореАрдж рдирд╣ рдВ рд╣реИ ,рдЪрд▓-!рдлрд░ рдирд╣ рдВ рдкрд╛ рд░рд╣реЗ рд╣реИ редрдбрд╛рдВ0рдЯрд░ [┬Грдк рдЪреЭрд╛рдХрд░ рд╕реЗрд╡рд╛ рдХрд░рдиреЗ рдХрд╛ рдХрд╣рдХрд░ рдЪрд▓реЗ рдЧрдпреЗред рдХреБрдЫ рд╣ рджреЗ рд░ рдо& рдкреВрд░ рдмFрддреА рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓ рдХреЗ рджрд░рд╡рд╛рдЬреЗ рдкрд░ред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓ рдмFрддреА рдХ рднреАреЬ рд╕реЗ ,рдШрд░ рд╣реБрдП рдереЗред рдЧреБрд▓рд╢рди рдмрддрд╛-рдмрддрд╛рдХрд░ рдердХ рдЧрдпрд╛ рдкрд░ рдХреЛрдИ рдорд╛рдирдиреЗ рдХреЛ рддреИрдпрд╛рд░ рди рдерд╛редрд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓ рдХреЗ рдмрдЪрдиреЗ рдХ рдЙ?рдореАрдж рдирд╣ рдВ рд╣реИ ,рдпрд╣ рдЦрдмрд░ рдмFрддреА рд╕реЗ рдЦреЗрдд рдЦ6рд▓рд╣рд╛рди рддрдХ рдкрд╣реБрдВрдЪ рдЧрдпреАред рдмFрддреА рдХреЗ рд▓реЛрдЧ рдХрд╛рдо-рдзрд╛рдо рдЫреЛреЬрдХрд░ рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓ рдХреЛ рджреЗ рдЦрдиреЗ рджреМреЬ рдкреЬреЗред рд╕рд╛рдореАрдирд╛рде 6рд╕рд░ рдкрд░ рд╣рд░реЗ рдмрд╛рдЬрд░рд╛ рдХреЗ рдЪрд╛рд░реЗ рдХрд╛ рдмреЛрдЭ 6рд▓рдпреЗ рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓ рдХреЗ рдШрд░ рд╕рд╛рдордиреЗ рднреАреЬ рджреЗ рдЦрдХрд░ рдореБреЬ рдЧрдпреЗред рдЙрдирдХреЛ рджреЗ рдЦрдХрд░ рдЧреБрд▓рд╢рди рдЖрдЧреЗтЧМреЗ рдмреЭ.рдХрд░ рдЙрдирдХрд╛ рдкрд╛рдВрдЪ рдЫреБрдЖ рд╡реЗ 6рд╕рд░ рдкрд░ рдмреЛрдЭ 6рд▓рдпреЗ рдвреЗ рд░ рд╕рд╛рд░ рдЖрд╢реАрд╢реЗ рджреЗ рдиреЗ рд▓рдЧреЗред рдЧреБрд▓рд╢рди рдмреЛрд▓рд╛-рдмрд╛рдмрд╛ рдмреЛрдЭ рддреЛ рдкрдЯрдХ рджреЛред рд╕рд╛рдореАрдирд╛рде-рдХрдм рдЖрдпреЗ рдмреЗрдЯрд╡рд╛,рддреБрдорд╕реЗ 6рдорд▓рдиреЗ рд╡рд╛рд▓ рдХ рднреАреЬ рд╣реИ ред рд╕реБрдд1рд▓рд╛рд▓ рдХрд╣рд╛рдВ рд╣реИред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдЦ рдЯрдпрд╛ рдкрд░ рд╣реИ рдЙ рд╣& рджреЗ рдЦрдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдмFрддреА рдЙрдореЬреА рд╣реИ ред рд╕рд╛рдореАрдирд╛рде-0рдпрд╛ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛? рдЧреБрд▓рд╢рди-рдХрдордЬреЛрд░ рд▓рдЧ рд░рд╣ рдереА рддреЛ рддрд╛рдХрдд рдХрд╛ [┬Грдк рдЪрдврд╡рд╛ рд░рд╣рд╛ рд╣реВрдВред рдирд╛ рдЬрд╛рдиреЗ рдХреИрд╕реЗ рдЦрдмрд░ рдЙреЬ рдЧрдпреА !рдХ Aрдкрддрд╛рдЬреА рдХ рд╣рд╛рд▓рдд рдмрд╣реБрдд рдЦрд░рд╛рдм рд╣реИ ред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 190
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान सामीनाथ बोले अरे तुम लोग जाओ अपना काम धाम करो,सुत1लाल सोये -सोये ताकत का समान इ0bठा कर रहे है । सामीनाथ के समझने पर धीरे -धीरे लोग का जाना शुJ हुआ पर बFती के बढ़े -बूढे नह ं हले तो नह ं हले। गल ु शन-बाबा गांव म& Fनेह क गंगा बह रह है।Aपताजी के त,नक बीमार क खबर से परू बFती ह नह ं आसपास के गांव के लोग कामधाम छोड़कर आ रहे है । शहर म& पड़◌ोस म& कोई मर भी जाये तो पड़◌ोसी खबर नह ं लेते। सामीनाथ-बेटा गांव और शहर म& यह अ तर है । अब यहां म& स?ब ध म& घन ु लगन लगे है पर शहर क तरह होने तो अस?भव है । बेटा बहुत ब ढया कर रहे हो।सत ु 1लाल क त7बयत खराब है ,मS जानता हूं,हपता ् भर पहले पोखर के बांध से लड़खड़ाक कर दस फुट नीचे =गर गये थे। कमजोर तो है ,जबसे त? ु हार माँ द,ु नया छोड़ी है ,तब से =चि तत रहने लगे है । गल ु शन-बाबा माँ क बराबर कोई 0या कर सकता है । घर म& दे ख रहे है कौन है ,अ,नल स हत सात लोग हम बाहर है ,चार Eाणी गांव म& है ।Aपताजी क =गर पड़े थे ये तो खबर मझ ु े थी ह नह ं। बाबा सभ ु ौती और सAवता टहल तो खब ू बजाती है । Aपताजी क तो शहर म& तो टकते नह ं 0या कर& । सामीनाथ-भेड़ वाल हालत है जैसे पूंछ पर पानी पड़ा नह ं !क भेड़ भागने लगती है । वह हाल है सुत1लाल शहर पहुंचा नह ं वापसी के 6लये िजद। बेटा इस बूढे क िजतनी सेवा तुम लोग कर रहे हो बहुत।तुम लोग तो सत ु 1लाल के 6लए वरदान हो। गुलशन-मां बाप क सेवा भगवान क पूजा है । खैर मेरे नसीब म& है नह ं। मां भगवान को Iयार हो गयी Aपताजी शहर म& टकते नह ं। सामीनाथ-बहुत सेवा कर रहे हो। शहर जाना भी तो जJर है ,जब कमाई नह ं होगी तो सेवा कैसे होगी। बेटा जैसे कर रहे हो डंटे रहे ,बात करते हुए सामीनाथ सुत1लाल का 6सर हलाते हुए बोले सुत1लाल अQछा लग रहा है । सुत1लाल कुछ नह ं बोले।सुत1लाल ख टया पर गोड़वांर बैठकर !फर बोले अरे भाई सुत1लाल मS जान गया हूं ताकत का समान रे =गFतान के उं ट क तरह भर रहे हो। सुत1लाल धीमी आवाज म& बोले सामीनाथ ठdड लग रह है । सामीनाथ-लग जाने दो बाक दन के 6लये तो ताकत के बोतल गम1 दे गे। सुत1लाल-मजाक सूझ रहा है । सामीनाथ-गुलशन बेटा,ख टया ओसार म& कर दे ते है ,सुत1लाल को ठdडा लग रहा है । गुलशन-करवा दे ता हूं कहते हुए सुरजन को बुलाने लगा,सुरजन चारा काटने वाल मशीन से कोयर बाल रहा था। वह पसीना पोछते हुए आया और बोला 0या कह रहे हो भईया अभी बोतल खाल होने म& आधा घdटा लगेगा। गुलशन-Aपताजी को ठdडा लग रहा है ख टया दालान म& कर दे ते है । सुरजन-अरे ल?बू ख टया पकड़◌ो। ल?ब-ू 0या ख टया काट दं ।ू नह ं रे सरु जन ख टया काटने का समय नह ं आया है ,भईया तो ताकत का समान पीकर जवान हो रहे है । तम ु लोग छोटे होते तो इनका %याह करवा दे ता।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 191
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान सामीनाथ-0य जवान लड़क से मजाक कर रहा है ।चल ख टया पकड़। सुत1लाल बोला अरे काट दे ल?बूआ भगवान ने दख ु के दन हर 6लये है बस रोशनी का %याह हो जाता तो चैन से मर जाता। ल?बू-दे खो ख टया पर पड़े -पड़े कैसे गरज रहे है । कुछ दे र पहले आवाज नह ं ,नकल रह थी।ख टया नह ं मS तो बांस काटकर लाने वाला था पर पता चला !क अभी ख टया पर है । काट लाता तो दो बांस खराब हो जाते। सत ु 1लाल-काट लेना था न रे ल?बआ ू 6666666चल अभी ख टया उठा बाद म& अथ1 भी उठा लेना। सामीनाथ-शभ ु -शभ ु बोलो सत ु 1लाल।गल ु शन और सरु जन ख टया टांग कर दालान म& ले गये,ल?बू [ प उपर उठाये ले गया और समीनाथ लाठR हाथ म& थाम& थे जो ख टया दालान म& रखते ह ख टया म& ख सकर ल?बू से बोले टांग तो बोतल। इतने म& र ता और स9रता जीप से उतर ं, दोन बहनो और उनके बQच को दे खकर बकर चराते हुए बQचे दौड़ लगा दये,कोई थैला थांमा कोई गठर ,[ड7बया साधु क पोती बोल फुआ बाबा क ख टया कट गयी है ।नीम के नीचे बाबा को सल ु ाया गया है,बाबा से भेट करने आयी हो ना।इतना सनत ु े ह र ता और स9रता और उनके बQचे रोने लगे। वे रोते-रोते घर पहुंची और ख टया पर लेटे सुत1लाल का पांव पकड़ कर जोरजोर से रोने लगी।सुत1लाल उठकर बैठ गये।ल?बू बोले दे खो भईया लौहार पा गये बे टय के आते ह । बे टय का आना तो भईया के 6लये वरदान बन गया उठकर बैठ गये। इतने म& सब हं स पड़◌े◌ं और सुत1लाल भी हं से 7बना नह ं रह पाया। %तराल:स सुत1लाल के शर र म& कई बोतले ताकत का सामान EAवझट हो गया और असर 6सर चढ़कर बोलने लगा। गुलशन के साथ र ता और स9रता क उपिFथ,त से सुत1लाल काफ खश ु और त दJ ु Fत लग रहे थे।सूरज डूबने के बाद जैसे पं,छया अपने घर द& को वापस होते है ठRक वैसे ह गांव के लोग अपने घर से होकर सुत1लाल का हालचाल जानने के 6लये Jख करने लगे।सुत1लाल दालान म& पड़ी तwत पर आराम फरमा रह थे दोन बे टयां र ता,स9रता और पोती सAवता सुeष ु ा म& लगी हुई थी। बहू सुभौती को तो चूiहा जलाने से फुसOत नह ं 6मल रह थी। गुलशन के गांव आते ह नात- हत का आनाजाना बढ़. जाता है ,उपर से सुत1लाल क बीमार क खबर से तो बFती वाल क भीड़ जुटा रखी थी। आने वाल को चाय-पानी और हु0का-त?बाकू दे ना जJर था यह तो दरवाजे क शान होती है ।सुत1लाल 7बना हु0का-पानी के !कसी आदमी के दरवाजे से जाने नह ं दे ता था,अगर बहू ने त,नक दे र क तो दो-चार नसीहत& जJर दे दे ता था।सAवता स9रता और र ता सुत1लाल को घेरे हुए बैठR थी।गल ु शन भी पास म& बैठ गया।इतने म& ल?बूराम आ गये।Fटूल पर बैठते हुए बोले भईया ठRक लग रहा है । सुत1लाल-बहुत ब ढ.या लग रहा है । ल?बूराम-इQछा पूर हो गयी।बी टया पोती बेटा-बहू सब घेरे है ,तु?हार सेवा म& रात- दन एक !कये हुए है ।अब तो कोई कोर-कसर तो नह ं है ना सेवा म& दवा-दाJ म& । सेवा और दवा म& भले ना हो पर दाJ क तो बहुत कमी है , चलो हाट चले।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 192
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान र ता-काका आप भी मजाक कर रहे हो ? ल?बूराम-7ब टया मजाक नह ं हक कत कह रहा हूं ,दे खो दाJ का नाम सुनका चेहरा चमक उठा। सुत1लाल-सब छोड़ दया कुछ नह ं लेता हूं ना सुत1 ना बीड़ी ना हु0का त?बाकू और ना दाJ। ल?बूराम-गांजा और दाJ छोड़ दये होते तो भईया शर र कमजोर ना होती बेटवा क कमाई से धआ ु ं खब ू उड़ा रहे हो। िजस दन कमी हो जाती है तो सड़क पर खड़ा होकर बेटा बहू को ग9रयाते हो।सामने तो बेटा बहू नाती-ना,तन पोता-पाती को वरदान कहते हो। `खFसा त,नक खाल हुआ तो सड़क पर आ गये और बFती वाल को बेटा-बहू क क6मयां बताने लगते हो। भईया जवानी के दन को भल ू जाओ। बेटा बहू बढ़ ु ◌ौती के सहारे है ,खब ू दआ ु ये दो और मौज करो। सत ु 1लाल-वह कर रहा हूं तम ु 0या उजबक आदमी समझे। गल ु शन-Aपताजी ल?बू काका अगर सह कह रहे है तो उनक बात मान लो।नशा कोई अQछR चीज तो होती नह ं। ल?बरू ाम-बेटा लाख टके क बात कह रहा है ।इनके खास 6म{ 0या बड़े भाई जैसे थे रमप,त भईया,खाना ना 6मले चलेगा पर गांजा के 7बना 7बiकुल नह ं चलता था। दे खा 0या हाल हुआ,लकवा मार गया साल भर ख टया पर पड़े रहे । कोई हाथ लगाने को राजी ना था। भला हो मझल बहू का उसने बड़ी ह?मत क सब काम उसी ने !कया। जब तक रमप,त भईया के शर र म& जोर था उसी बहू को अ6भशाप समझते थे। वह बहू काम आयी और मरते व0त खद ु के 6लये उसी बहू को वरदान माने।खब ू दआ ु य& दे कर मर गये। आज मझल दे खो राज कर रह है बाक सारे रं क हुए जा रहे है ।भईया बहू हो या बेट वरदान ह होती है ,पर आदमी सब कुछ जानकर अनजान बन जाता है । गुलशन-काका बे टया वरदान ह होती है चाहे उ ह&
बेट के Jप म& दे खो या बहू के Jप म& ।मतलबी आदमी जब भेद कर दे ता है तो उसका सुनामी उस ◌ेले डूबता है ।
ल?बरू ाम-ठRक कह रहे हो बेटा !कसी क बेट जो घर म& बहू बनकर आयी है प9रवार का हFसा है य द उसक आंख से आंसू बहे तो समझ लो बुरे दन आने वाले है ।दहे ज लो6भय को दे खो या तो जेल म& सड़ रहे है या जमाने वाल क नफरत का पा{ बने शरमाते हुए जीवन काट रहे है ।गुलशन बेटा मS जा रहा हूं। गुलशन-कहां जाओगे काका,सAवता चाय बनाने गयी है । ल?बूराम-चाय पीकर चला जाता हूं। गुलशन-कोई काम है । ल?बूराम-पोती क त7बयत अdडस है,डा0टर
को दखाना है । पोती हमारे 6लये और बु ढ.या के
6लये वरदान हो गयी है । Fकूल जाने लगी है ।पढ-6लख जाती तो अनपढ़ दादा-दाद को भी पढ़ा दे ती। र ता-बढ़ ु ◌ौती म& काका पोती से पढ़ने क उ?मीद कर रहे हो◌े◌े।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 193
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рд▓?рдмреВрд░рд╛рдо-рдмреЗрдЯ рдкреЭрд╛рдИ рдХ рдХреЛрдИ рдЙD рдирд╣ рдВ рд╣реЛрддреАред рд╕Aрд╡рддрд╛ рдХрд╛ рд╣ рджреЗ рдЦреЛ рднрдИрдпрд╛ рдХреЛ рдкреЭрд╛ рд░рд╣ рд╣реИ ,рдЧреБрд▓рд╢рди рдФрд░ рд╕реБрд░рдЬрди рдиреЗ рджрд╕wрдд рдХрд░рдирд╛ рд╕реАрдЦрд╛ рджрдпрд╛ рдерд╛ред рдоS рдЕрдкрдиреА рдкреЛрддреА рд╕реЗ 6рд▓рдЦрдирд╛-рдкреЭрдирд╛ рд╕реАрдЦрдХрд░ рдЧрд╡O рдХреЗ рд╕рд╛рде рдХрд╣реВрдВрдЧрд╛ рдореЗрд░ рдкреЭ 6рд▓рдЦреА рдкреЛрддреА рд╣рдорд╛рд░реЗ рдХреБрд▓ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ ред рдЬреИрд╕реЗ рднрдИрдпрд╛ рд░реЛрд╢рдиреА рдФрд░ рд╕Aрд╡рддрд╛ рдХрд╛ рдЧреБрдгрдЧрд╛рди рдХрд░рддреЗ рдирд╣ рдВ рдердХрддреЗ рд╡реИрд╕реЗ рдоS рднреА рдХJрдВрдЧрд╛редрдЗрддрдиреЗ рдо& рд╕Aрд╡рддрд╛ рдЪрд╛рдп рд▓реЗрдХрд░ рдЖ рдЧрдпреА рдФрд░ рд▓?рдмреВрд░рд╛рдо рдЬiрдж -рдЬiрдж рдлреВрдВрдХ-рдлреВрдВрдХ рдХрд░ рдЪрд╛рдп рдкреАрдХрд░ рджрд╡рд╛рдИ рд▓реЗрдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╣рд╛рдЯ рдХ рдФрд░ рд╕рд░рдкрдЯ рдЪрд▓ рдкреЬреЗред рд╕9рд░рддрд╛-!рдХрддрдирд╛ рд╕рдордп рдмрджрд▓ рдЧрдпрд╛ рд╣реИ ,рдЖрдЬ рдХ0рдХрд╛ рдкреЛрддреА рдХреЛ рд╡рд░рджрд╛рди рдХрд╣ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ,рдПрдХ рд╕рдордп рдерд╛ рдЬрдм рдХрд╛рдХ рдХ рд░реЛрд╡рди рд░реЛрдЯ рдХрд░рдХреЗ рд░рдЦреЗ рдереЗред рд░ рддрд╛-рджреЗ рд░ рдЖрдпреЗ рджJ реБ Fрдд рдЖрдпреЗ wрдпрд╛рд▓ рддреЛ рдмрджрд▓рд╛, рдкреЛрддреА рддреЛ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реБрдИред рдЕрдм рд╕реЗ рднреА рд▓реЛрдЧ рдХрд╛ рдирдЬ9рд░рдпрд╛ рдмрджрд▓ рдЬрд╛рдпреЗ рддреЛ рд▓реЬ!рдХрдпрд╛рдВ рдЖрдХрд╛рд╢ рд╕реЗ рддрд╛рд░реЗ рддреЛреЬ рд╕рдХрддреА рд╣реИ редрдЕрдкрдиреА рд░реЛтЧМреЗрд╢рдиреА рдХ рддрд░рд╣ред рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓-рддрд╛рд░реЗ рддреЛ рддреЛреЬ рд░рд╣ рд╣реИ рдкрд░ рдХреЛрдИ рдпреЛрдЧ реНрдп рд▓реЬрдХрд╛ 6рдорд▓ рдЬрд╛рддрд╛ рд░реЛрд╢рдиреА рдХрд╛ %рдпрд╛рд╣ рд╣реЛ рдЬрд╛рддрд╛ рдкрд░ рдирд╛ рдЬрд╛рдиреЗ рдЙрд╕рдХреЗ рднрд╛vрдп рдо& 0рдпрд╛ 6рд▓рдЦрд╛ рд╣реИ ред рдЬ,реВ рддрдпрд╛рдВ ,рдШрд╕ рдЧрдпреА рдкрд░ рд╡рд░ рдирд╣ рдВ 6рдорд▓ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рдПрдХ 6рдорд▓рд╛ рдерд╛ рдЙрд╕рдХрд╛ рдмрд╛рдк рд╕рд╕рд░реБ рд╛ рдмреАрд╕ рд▓рд╛рдЦ ,рддрд▓рдХ рдорд╛рдВрдЧ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ред рдХрд╣ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ рд▓реЬрдХрд╛ рдЕрдореЗ9рд░рдХрд╛ рдо& рд╣реИ ред рдХреМрди рдЬрд╛рдирддрд╛ рд╣реИ !рдХ рдЕрдореЗ9рд░рдХрд╛ рдо& 0рдпрд╛ рдХрд░ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рджреЗ рдЦреЛ рдЕрдкрдиреЗ рджреЗ рд╢ рдо& рдиреЗрдкрд╛6рд▓рдп рдХрд╛ рдЪрд╛рд░-рдкрд╛рдВрдЪ рд╕реМ JрдкрдпреЗ рдо& рдХрд╛рдо рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реИ редрдЕрдореЗ9рд░рдХрд╛ рдо& рд╣реИ рджрд░реВ рдХреЗ рдвреЛрд▓ рд╕реБрд╣рд╛рдиреЗредрд╡рд╣рд╛рдВ рдЬрд╛рдХрд░ рдЫрд╛рдирдмреАрди рдХрд░рдирд╛ рдХ рдарди рдХрд╛рдо рд╣реИ ред рд╣рдордиреЗ рдЙрд╕рдХреЗ рдореБтЧМреБтЧМрдВрд╣ рдкрд░ рдердХ реВ рджрдпрд╛ред рдореЗрд░ рдкреЛрддреА рдж,реБ рдирдпрд╛ рдХреЗ рдХреИрдирд╡рд╛рд╕ рдкрд░ рдирд╛рдо рдХрдорд╛ рд░рд╣ рд╣реИ рддреЗрд░реЗ рдмреЗрдЯреЗ рдХреЛ рдХреМрди рдЬрд╛рдирддрд╛ рд╣реИ ред рдЕрдореЗ9рд░рдХрд╛ рдо& рдирд╛ рдЬрд╛рдиреЗ !рдХрд╕реА рдХреЗ рдШрд░ рдореЗ рдпрд╛ рджрдХ реБ рд╛рди рдкрд░ рдХрд╛рдо рдХрд░ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ !рдХрд╕рдХреЛ рдкрддрд╛ред рдореЗрд░рд╛ рдмреЗрдЯрд╛ 6рд╕Bрд╛ рддрд╡рд╛рдж рд╣реИ ,рджрд╣реЗ рдЬ рдХреЗ `рдЦрд▓рд╛рдл рд╣реИ ред рд╣рд╛рдВ рдмреЗрдЯ рдХ рдЧрд╣ реГ FрдереА рдмрд╕рд╛рдиреЗ рдо& рд╣рд░ рд╕?рднрд╡ рдорджрдж рдХрд░реЗ рдЧрд╛ рдкрд░ рджрд╣реЗ рдЬ рдХреЗ рдирд╛рдо рдкрд░ рд░рд╛рдЬреА рдирд╣ рдВ рд╣реЛ рд╕рдХрддрд╛редрджрд╣реЗ рдЬ рдХ рдорд╛рдВрдЧ рдорд╣рд╛рдкрд╛рдк рд╣реИ редрд╡рд╣ рднреА рд╢рд░рдорд╛ рдЧрдпрд╛ред рд╕Aрд╡рддрд╛-рдкрд╛рдкрд╛ рдХреБрдЫ рдмреЛрд▓ рдирд╣ рдВ рд░рд╣реЗ рд╣реЛ рдЪрдк реБ рдЪрд╛рдк рджрд╛рджрд╛ рдХ рдмрд╛рдд рд╕реБрди рд░рд╣реЗ рд╣реЛред рдЧреБрд▓рд╢рди-0рдпрд╛ рдмреЛрд▓ рддреБрдо рдмрддрд╛рдУред рд╕Aрд╡рддрд╛-рдж рдж рдХреЛ Aрд╡рджрд╛ рдХрд░рдХреЗ рдмреЛрд▓реЛрдЧреЗред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╡рд╣ рднреА рд╣реЛ рдЬрд╛рдпреЗрдЧрд╛ред рд╕Aрд╡рддрд╛-рд╣реЛрдЧрд╛ рд╕рдмрдХреЛ рдорд╛рд▓реВрдо рд╣реИ ред рдкрд╛рдкрд╛ рдЖрдк рддреЛ рдмреЬреА рдлреБрдЖ рдХреЗ рдШрд░ рдЬрд╛рдиреЗ рд╡рд╛рд▓реЗ рд╣реЛ рдирд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдЬрд╛рдирд╛ рддреЛ рд╣реИ ред рд╕Aрд╡рддрд╛-рджреЗ рд░ 0рдп рдирд╣рд╛ рдЦрд╛ рд▓реЛ,рдЬреАрдк рдо& рдмреИрда рдЬрд╛рдУ рдФрд░ рдлреБрдЖ рд╕реЗ 6рдорд▓рдХрд░ рд╢рд╛рдо рддрдХ рдШрд░ рдЖ рдЬрд╛рдирд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдХрд▓ рдЖрдЙрдВ рдЧрд╛редрдж рдж рдХреЗ рдШрд░ рд░рд╛рдд рднрд░ рд░рд╣реВрдВрдЧрд╛ рд╕рдм реБ рд╣ рдЖрдЙрдВ рдЧрд╛ред рд╕Aрд╡рддрд╛-рддрдм рдордд рдЬрд╛рдУ рдкрд╛рдкрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-0рдп 6666666666666 рд╕Aрд╡рддрд╛-рдЖрдк рддреЛ рдлреБрдЖ рд╕реЗ рдпрд╛рджрд╛ рдмреАрдорд╛рд░ рд╣реЛред рдЦрд╛рдирд╛ рдХрдо рджрд╡рд╛рдИ рдпрд╛рджрд╛ рдЦрд╛рдирд╛ рдкреЬрддрд╛ рд╣реИ рдЖрдкрдХреЛред рджрд╡рд╛рдИ рдХреИрд╕реЗ рдЦрд╛рдУрдЧреЗредрдЧрд░рдо рдкрд╛рдиреА рдЪрд╛ рд╣рдпреЗ рдаdрдбрд╛ рдкрд╛рдиреА рдЪрд╛ рд╣рдпреЗ рдлреБрдЖ рдмреЗрдЪрд╛рд░ рдмреАрдорд╛рд░ рд╣реИ рдЖрдк рддреЛ рдЙрдирдХрд╛ рдХрд╛рдо рдмреЭ. рджреЛрдЧреЗред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдж рдж рд╕реЗ 6рдорд▓рдирд╛ рдЪрд╛ рд╣рдпреЗ рдирд╛ рд▓рд╛рдбреЛред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 194
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान सAवता-मS कहां मना कर रह हूं।खाना खालो दवाई खा लो,दोपहर वाल दवाई ले लो खा लेना रात वाल दवाई घर आकर खाना। र ता-वाह रे सAवता तु?हार चले तो तुम हम बहन के घर आना-जाना ब द करवा दो। सAवता-नह ं बुआ पापा क बीमार के बारे म& जान जाओगी तो मेर बात अQछR लगेगी। स9रता-हमसे अ=धक जानती है सAवता भईया के बारे म& । सAवता-हां
बड़े पापा को दवाई दे -दे कर मS जान गयी हूं।ये तो पापा है !क कुछ नह ं कहते वरना कोई और होता तो ख टया पर से हलता नह ं। दादाजी का दे खो झठ ू मठ ू म& कोई छोलाछाप
․ ․․․․․
डा0टर बता दया !क शुगर है । दादा को च0कर आने लगा था। पापा क जीना हराम कर दये थे। तब पापा बड़े पापा के यहां लेकर भागे थे। शग ु र तो था नह ं, आंख का आपरे शन करवाकर आये।वह दादा है ,पापा क खबर तक नह ं लेते जब!क पापा दस साल से परे शान है । अपनी परे शानी !कसी से कहते नह ं तो 0या उनका Pयान घरवाल को नह ं रखना चा हये। बड़े पापा ह सबका Pयान रखते रहे तन-मन-धन से। र ता-भईया क खबर रखने वाल तू तो वरदान है । सAवता-रोशनी द द है सब दआ ु करो मेर द द के 6लये।पापा के 6लये। गुलशन-नहाकर दालान म& आ गया। सAवता-शीशा,तेल और कंघी दे ते हुए बोल पापा खाना ला दं ।ू गुलशन-7ब टया पूजा तो कर लूं। सAवता-पूजा कर लो पापा पर दे र तक मत बैठाना। गुलशन-0य ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ? सAवता-पWथर के सामने 6सर पटकने से 0या 6मला है !क 6मलेगा। गुलशन-बेटा आFथा क बात है । मS कमOकाण ्ड नह ं मे[डटे शन करता हूं,तम ु पूजा का नाम दे दे ती हो,यह भी ठRक है।इतने चार बाईक आकर दरवाजे पर खड़ी हो गयी। सAवता बोल लो पापा हो गया आपका Pयान आपसे 6मलने डां0टर बौB और उनके साथी आ गये। गुलशन-कौन डां0टर बौB है । सAवता-आप जानते नह ं हो 7बना जान पहचान के 6मलने आ गये।पापा जानते है ,डां0टर बौB भी आपको जानते है ,आपको पढते रहते है ।इतने म& डां0टर बौB और उनके साथी दालान म& आ गये।मेल6मलाप हुआ।इसके बाद बात का 6सल6सला शुJ हुआ।सAवता चाय नाGता बनाने म& जुट गयी।डां0बौB से 6मलकर गल ु शन को लगा जैसे वे प9रवार के सदFय हो खैर समझते भी 0य ना इतनी दरू से 6मलने जो आये थे,जब!क कभी आमने सामने क मल ु ाकात नह ं थी। इसके बाद भी नाम सुनकर बीस !कलोमीटर से आना मायने रखता था।सAवता चाय नाGता लाकर Fटूल पर रख द सुत1लाल बोले अरे डां0टर बाबू चाय ठdडी हो रह है । डां0टर-चचा पी रहे है ,चाय तो रोज 6मल जाती है पर भईया तो नह ं 6मल पाते।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 195
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान सुत1लाल-परदे सी है ,छुbट 6मलेगी तब ना आयेगा। आप जैसे कहां घर का काम है नौकर चाकर है !क छोड़कर चले आयेगे। नौकर म& !कतनी तकल फ है । आप 0या जान अदने से कमOचार का ददO ? डां0बौB-जानता हूं चचा।भईया भले ह अदना से कमOचार है ,द,ु नया म& तो नाम है।भईया हमार 7बरादर के 6लये वरदान है । िजला म& कोई है भईया क बराबर करने वाला भले ह !कतनी दौलत हो आहदा बड़ा हो। भईया के कद का कोई शानी नह ं। बात चल ह रह थी !क गुलशन का मोबाईल घनघना उठा।फोन पर रोशनी थी। गल ु शन-हां बेटा 0या खबर है ,तम ु ठRक हो,घर का 0या समाचार है । रोशनी-मS ठRक हूं,घर का सब समाचार ठRक है । म?मी के पेट म& ददO हो रहा था अब ठRक है ।भाई लोग Fकूल कालेज गये है ।दादाजी क त7बयत कैसी है । गल ु शन-ठRक है कोई परे शानी नह ं है ,मS साथ लेकर आता हूं। रोशनी-अQछR बात है ।म?मी को दादाजी क सेवा करने को 6मल जायेगा।पापा आपने खाना खा 6लया। दवाई समय पर ले लेना। मS कालेज जा रह हूं। आकर बात करती हूं।दवाई समय पर लेना म?मी बहुत =च ता कर रह हS। गुलशन-ठRक है बाय6666666666666666666 डां0बौB रोशनी का फोन था ना66666666 गुलशन-जानते है । डां0बौB-दे खा तो नह ं हूं पर उसक =च{कार दे खता रहता हूं। सुरजन से भी आपके बQच के◌े बारे म& जानकार 6मलती रहती है । ब हनी तो %याह लायक हो गयी है । सुत1लाल-हां डां0टर कोई लड़का बताओ जो 7ब टया क कला क कu कर& । 6शm)त प9रवार का लड़का होना चा हये,जैसे हमारा प9रवार है । डां0बौB हो चचा लड़क तो ब हनी के योvय चा हये,डा0टर,इंजी,नयर तो बहुत 6मल जायेगे पर आटO क फ iड का थोड़ा क ठन लगता है । सुत1लाल-बेट को घर प9रवार ब ढ.◌ा 6मल जाये,बेट का मामला है समझौता तो करना पड़ेगा। बेट इतना और उसक फ iड का लड़का 6मलना है तो क ठन पर दे खना तो शुJ करो अपनी बेट समझकर। गुलशन-डां0टर साहब लड़का उ नीस होगा तो चलेगा पर दहे ज मांगने वाले के घर मS बेट तो नह ं दं ग ू ा। मS FवेQछा से अपनी वरदान क गुहFथी बसाने म& हर स?भव को6शश तो कर सकता हूं पर दहे ज क मांग तो कथई नह ं बदाOGत कJंगा। डां0टर-जो Eथा मौत दे रह हो उसके प) म& खड़ा होना तो इंसा,नयत का अपमान है पर कर& 0यां पूरे समाज म& भांग घुल चक ु है ।खाने का इ तजाम नह ं दो च0का जJार है , त,नक हालत ठRक है तो चारच0का,बहुत बड़ी बीमार दहे ज हो गया है । ऐसा लड़का तो इधर 6मलना मुिGकल है ।शहर का लड़का 6मल जाये तो बेहतर होगा। सत ु 1लाल-हां वसा ह चा हये पर उसक जड़◌े◌ं गांव म& हो।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 196
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान डां0टर-जी चचा बात चलाता हूं।यहां तो दहे ज जान लेवा बन गया है। वरदान तो ऐसी 7ब टया है िजस घर म& जायेगी,वहां तो राजपाट आ जाएगा। 7ब टया को और उसक कला को समझने वाला प9रवार होना चा हये। गुलशन-लड़के तो कई 6मल जाये पर समाज से बाहर नह ं जाना चाहता हूं। डां0टर-भाई साहब 7ब टया को भगवान ने वरदान बनाया है तो कोई बड़ा वरदान भी 7ब टया क नसीब म& जJर आयेगा।कहते है ना जोड़े उपर से बनकर आते है पर Eयास करना पड़ता है,हम लोग Eयासरत ् है ।डां0टर बौB और उनके साथी Aवदा ले 6लये। र ता बोल भईया खाना तो खा लो। बड़ी द द के घर जाने वाले हो। कब जाओ शाम तो होने को आ गयी। इतने म& सAवता खाने क थाल दालान म& लेकर आ गयी। वह तwत पर रखते हुए बोल पापा खा लो नह ं तो और कोई आ जायेगा और परू े दन का उपवास हो जायेगा। चौवाल:स गल ु शन खाना खा कर उठने वाला था !क सAवता कटोरा आगे बढ़ा द बोल पापा इसम& हाथ धो लो बाहर मत जाओ। कमरे म& जाकर आराम कर लो। गुलशन-शाम होने वाल है ,आराम करने लगा तो द द के घर कैसे पहुंचग ू ा। सAवता-आराम पहले जJर है फुआ के यहां बाद म&। अभी बहुत टाइम है जीप घdटे भर म& पहुंचा दे गी, आप चाहोगे तो अंधेरा होने तक वापस आ जाओगे खैर आप तो आने वाले नह ं हो। आधा घdटा के बाद जाना।ठRक है लाडो वरदान है तो कहना तो मानना पड़ेगा। ये हुई ना पापा वाल बात।आधे घdटे के बाद बाहर ,नकलता सAवता पहले से दरवाजे हािजर थी जैसे !कसी क इ तजार कर रह हो।सच भी था इतने म& सीता आ गयी। सीता-नीम क छांव म& पड़ी ख टया पर लेटे अपने Aपताeी सुत1लाल का पांव छुई र ता स9रता भी आ गयी।वे भी बड़ी बहन को अंकवार द ।सAवता सीता का पांव छुते हुए बोल फुआ बड़े पापा पहुंचे नह ं 0या? सीता-0या भईया मेरे घर चले गये तुमने बताया नह ं। सAवता-नह ं। इतने म& गल ु शन भी आ गया,सAवता बोल दे खो फुआ पापा सुबह से जा रहे है पर गये नह ं आपआ गयीं। गुलशन-बदमाश तु?हार चाल थी,तुमको पता था बतायी भी नह ं मुझ।े सAवता-फोन पर बात तो मुझसे हुई थी !कसी को 0या पता,सरEाइज दे नी थी 6मल गयी सरEाइज आप गये भी नह ं फुआ आ भी गयी। गुलशन-अQछा तो इसी6लये मुझे `खलाकर सुला रह थी। सAवता-हां तभी तो सरEाइज बचा रहा है । सीता-पगल मुझसे भी नह ं बतायी थी !क पापा जाने वाले है । बता दे ती तो मS बाद म& आती। दे खो न हक अब बड़ी हो गयी,सरEाइज दे ने लगी।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 197
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान सAवता-कल ह तो पापा आये है । दादाजी क ,तमारदार म& लगे है ।थके मांदे है दो दन }े न म& बैठे बैठे आदमी थक जाता है ,पापा तो वैसे ह बीमार रहते है । पापा को आराम क जJरत है । तीन बुआ 6मल कर पापा से ब,तयाओ कहकर सAवता गयी और थाल म& पानी भरकर लायी। सीता का पांव जबOदFती थाल म& रखकर धोने लगी।सAवता का Fनेह दे खकर सीता क आख& बरसने लगी।सुभौती झटपट दो रोट स&क ल गाय का गरम दध ू थाल म& ,नकाल कर बोल द द त,नक खा लो भूख लगी होगी। सीता-भख ू लगी थी पर सAवता ने भगा द । मेर भतीजी फुआओं के लये वरदान है ।एक रानी 7ब टया रोशनी है ।पलक& 7बछाये रहती है ह ंग म& पानी नह ं डालने दे ती।ये बे टयां तो आंख के तारे है ।इनको आकाश चम ू ता दे खना भर बाक रह गया है । सभ ु ौती-हां द द ठRक कह रह हो। भाईजी का दे खो इनक बोलबाला के 6लये तो लोग !क सन ु ते रहते है । पेट म& दाढ़ 6लये लोग कहते है 7ब टया को पढ़ाकर ना जाने कौन सी तर0क कर लेगे पर भाईजी है !क कहते है बे टयाँ वरदान है सुनकर लोग पीठ दखा कर राFता नाप लते है । भाईजी के आगे कोई नह ं टक पाता। सीता-गुलशन मेरा भाई मि0खयां नह ं मार रहा है ,बे टय का ज म साथOक बना रहा है । अब तक बेचार बेटय को चi ू ह चौके के अलावा और 0या 6मला। ममरा भाई अपने ह बQच को नह ं छोटे भाई के बQचो के भAवzय के 6लये पWथर क लक र बना हुआ है । इसी का नतीजा है !क हमार रोशनी दiल म& पढ रह है ।इस गांव म& बहुत अमीर हS कौन अपनी लड़क के 6लय इतना बड़ा कलेजा !कया है । रोशनी क पढ़ाई दे खकर मS फूले नह ं समाती। रोशनी भी भईया के सपना को पूरा करने के 6लये समपOत है । सभ ु ौती-भाईजी अपने 6लये तो नह ं कर रहे हS जब तक वे मन से नह ं जट ु ती तो इतनी तर0क होती।ससुरजी भी तखत पर बैठे-बैठे अ0ल के घोड़े दौड़ाते रहते है ,इनको कोई दस ू र !फ# नह ं बस रोशनी के %याह क !फ# खाये जा रह है । इतने म& गुलशन आ गया और बोला 0या सुभौती !कसको आंखे नील -पील कर रह है । गुलशन क बात सुनकर सुभौती का जैसे खन ू सूख गया वह बोल भाईजी मS कय आंखे नील पील कJंगा।वह उठकर चल गयी। गुलशन द द के पास बैठकर दख ु -सुख क बाते करने लगा। सीता गुलशन से उD म& दो साल बड़ी तो थी पर कई साल बड़ी लग रह थी,हाथ क चमड़ी झूल गयी।गाल Aपचक गये थे ना जाने कौन सी बीमार पकड़ ल थी क ठRक होने का नाम नह ं ले रह थी शहर से गांव तक के डा0टर का इलाज हो रहा था पर कनभूसी नह ं छूट रहा था।दे वराज बहनाई क कमाई 6मbट मं मल रह थी।सीता भाई से 6मलकर अपना दख ु भूल गयी।उसक बीमार के नाम से ह सीता क आंख से तर-तर आंखओ ू ं का रे ला ,नकल पड़ा। गुलशन-सीता के आंसू प छते हुए बोला द द तु?हार दआ ु य& है हमारा बाल बांका नह ं होगा।तुम तीन बहने दो बे टयां क दआ ु ये हमारे 6लये रामवाण है ।यह कारण है !क मेरे पौ बारह है ।र ता और सीता भी आ गयी। बड़े भाई के आंखे से 9रस रह वेदना से उनक आंखे छलछला पड़ी। र ता गल ु शन का मंह ु आंचल से प छते हुए बोल भईया त? ु हार आंखे ऐसे बरसेगी तो हमारा
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 198
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान 0या होगा।गुलशन बोला पगल रो नह ं रहा हूं ये तो तुम लोग से 6मल खश ु ी के आंसू है। गुलशन को बड़ी बहन म& मां के Jप दखने सीता गुलशन के और गुलशन सीता के आंसू पोछने लगा। सीता-भईया तेरा दख ु !कतना बड़ा है, न तुम मन का खा सकते हो न पी सकते हो जब!क तु?हार कमाई पर प9रवार चल रहा है ।भगवान भी सQचे लोग क अिvनपर )ा लेता है । गर ब बाप के बेटे नसीब म& जीवन भर का संघषO 6लख दया। सब का सुख बांटता हूं खुद ददO म& छं टपटाता है । जो तो को कांटा बव ु ै ता ह बोय तू फूल,ऐसे मेरे भाई के जीवन म& दख ु भगवान पर अंगल ु उठन लगती है । मेरा भईया तो होनहार बरवान के =चकने पात था पर 0या हो गया,दख ु ने जकड़ 6लया। र ता-च uमा को भी Zहण लगता है । स9रता-भगवान बांहे गहे क लाज रखना,भईया का दख ु द9रu दरू करना। मेरे भईया ने तो उनके बार म& भी बरु ा नह ं सोचते जो भईया क थाल म& खाये और छे द भी !कये। गल ु शन- बहनो अरdय रोदन का 0या फायदा। धीरज
धरय तो उत9रये पाJ,हौशला रखो,मझ ु े
कुछ नह ं होगा,तुम बहन क दआ ु ओं क वजह से कोई तकल फ मेरे सामने टक कहां पाती है ।जैसी मुदg पर सौ मन वैसी हजार मुझे कुछ नह ं होगा,बस मर बहन के चहरे पर खश ु ी का बसेरा बना रहे ।मन क हार हार मन के जीते जीत और इनरा जैसी फुआ तुम बहन रोशनी और सAवता जैसी बे टयां क दआ ु ये दे खकर
क ठन प9रFथ,तया अंटा=चत हो जाती है ।तुम सब मेरे
जीवन के 6लय वरदान हो। सीता-अiलाह 6मयां क गाय को अQछा घर वर 6मल जाता तो पूरा परवार गंगा नहा लेता। र ता-द द रोशनी को अiलाह 6मयां क गाय नह ं बनने दं ग ू ी। मेर भतीजी द,ु नया म& खानदान का नाम रोशन कर रह है तुम अiलाह 6मयां क गाय बना रह हो। स9रता-तू भोल है अiलाह 6मयां क गाय इसका मतलब ये नह ं है !क खट ूं े से बंधी गाय है। मेर भतीजी तो कंू ची और रं ग क पुजा9रन है िजसने अपनी कला के माPयम से नार के Wयाग,ममता,समता,सYभाव और दे वWव को द,ु नया के कैनवास पर सजीव कर रह है ,खंटे से बंधी गाय कैसे हो सकती है ।अWय त सीधी,सरल,सQची और अपन फजO के साथ अ[डग है ,तभी तो लाख तकल फ& सह कर डबल एम6ए6तक का सफर तय कर पा रह है । सीता-ठRक कह रह है स9रता रोशनी अपनी िजद पर प0क है और भईया भी इसी6लये रोशनी लाख 6मुGकल& अंटा=चत कर नाम रोशन कर रह है ।भईया ह नह ं अब तो Aपताजी भी वरदान मानने लगे है , जो उसके शहर भेजने के `खलाफ थे,इस6लये नह ं क वह पढ़6लखकर आगे नह ं बढे . 6सफO इस6लये !क वे उसे जान से अ=धक Fनेह करते थे और करते है ,मरते दम तक करते रह& गे। र ता-हां द द अब तो उनके रोशनी के %याह क =च ता है । कहते हS !क मेर पोती इतनी अ=धक पढ़ ल है !क मेरे प9रवार का उBार हो जाये पर लड़क है %याह तो करना होगा।उनकह इQछा है
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 199
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान उनके रहते रोशनी क गुहFथी जम जाये। कहते है रोशनी के काम नाम को दे खकर अंतड़ी गले म& पड़ गयी है 0यां!क इतना पढ़ा6लखा लड़का अपने समाज म& कहा 6मलेगा? स9रता-जो[ड.◌ा उपर से बनकर आती है बस Eयास करना होता है ।समाज क द वार& टूट रह है ,रोशनी भी तोड़ दे तो 0या बुराई है ।भईया रोशनी को जैसी 6श)ा-द )ा का वरदान दये हो वैसे जीवन साथी का वरदान दे ना। हम सब जानते है यह अधर काटने जैसी बात है पर बेट के कल के 6लये जJर है वरना भईया सारा Wयाग %यथO चला जायेगा। द,ु नया के कैनवास पर रं ग भरने वाल रोशनी चi ू ह-चौक क होकर रह जायेगी। सीता-चोbट कु,तया जलेगी को रखाती है ,दहे ज दानव का डर सताता रहता है , िजतनी अ=धक पढ़ लड़क उतना अ=धक दहे ज। यह दहे ज तो लड़!कय के जीवन को अ6भशाAपत कर दया है । बहन भाईया क बात चल रह थी इतने म& सत ु 1लाल आ गये और बोले 0या र ता तम ु लोग क बात आज खWम होने वाल नह ं है 0या ? स9रता बोल द द को भईया के दख ु भर बचपन याद आ गये। भईया !कतनी तकल फ& उठाकर पढ़◌े◌ं,बड़ी -बड़ी डZयां हा6सल !कये पर दफ् तर क साम तवाद sयवFथा ने भईया क [ड=Zय का मोल नह ं समझा भेदभाव के आगे। सुत1लाल-पगल [डZी का मतलब इतना ह नह ं होता है !क नौकर म& तर0क होती रहे ।उसी डZय क तो दे न है तु?हारे भईया का बड़ा कद। गुलशन मेरे कुल का पहला और सबसे अ=धक पढ़ा 6लखा बेटा ह नह ं इस परू े गांव का था आज मेर पोती रोशनी 0या इतनी बड़ी तर0क कम है । भईया को अव न,त दे ने वाले जJर पछतायेगे अपनी गलती पर माथा ठ केगे। इतने म& ना जाने कहां से फर ल?बूराम आ गये और बोले भईया कल ख टया तोड़ रहे थे आज गरज रहे हो शेर क तरह। गुलशन क आने से इतनी ताकत 6मल गयी 0या ? सुत1लाल-तु?हारे जैसी गलती तो मैने !कया नह ं !क कमाने क उD म& बेटवा घर से बाहर नह ं जाने दया,इतना मोह ठRक नह ं है । तू तो शहर परदे स भी कर चक ु ा है । मS तो गंवार हूं पर बेटवा को शहर भेजने क ह?मत तो !कया,आज मेरे गुलशन को पूर बFती वरदान मानने लगी है । लोग कहते है दे खो गुलशन के Aपताजी जा रहे है ,छाती चौड़ी हो जाती है । बाहर ,नकले बना तर0क तो हो नह ं सकती। अगर मS भी शहर परदेस चला गया होता भले ह साइ!कल 9र0शा चलाया होता पर मेरे बQच को तकल फ तो नह ं उठानी पड़ती,बेटा तो अपने संघषO के बल पर पढ़ गया पर बे टयां नह ं पढ़ पायी। मुझे गम है इस बात का पर करता 0या मेर अ0ल मार गयी थी ना। सीता-Aपताजी खद ु को 0य कोस रहे हो 7बते को Aवसार दो भईया तो वरदान बन गया ना। तु?हारे 6लये हमारे 6लये पूर बFती के 6लये। खश ु ी क बात है !क भईया क दखायी राह पर रोशनी आगे बढ़. रह है । ल?बूराम-हां भईया तुम बड़ी !कFमत वाले हो। सत ु 1लाल-!कस ्मत कुछ नह ं होती ल?बरू ाम बस तसiल रखने का माPयम है ,मेहनत करन वाल क तकद र बनती है पर दगाबाज स बच जाये तो मेहनत ऐसी 6मशाल गढ़ दे ती है !क कोई भी
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 200
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान बाधा उसको =गरा नह ं सकती। मेहनत के साथ हौशला हो तो आदमी खुद राFता बना लेता है । दे खो ना गुलशन को नौकर म& खतरा ह खतरा है ,तर0क नह ं हो रह है पर इस सबके बाद भी द,ु नया म& मशाल कायम कर दया है । नौकर क तर0क इतना बड़ा कद दे सकती है 0या ? नह ं ना66666रोशनी भी गुलशन क तरह नाम रोशन करने लगी है । ल?बूराम- पूर सुख सुAवधा के साथ भरपूर ताकत सामान भी दे रहे है तु?हारे बेटे, एक बाप को और 0या चा हये। भईया तुमको भगवान ने वरदान बwश दया। इतने म& दवाई और =गलास म& पानी 6लये सAवता आ गयी और बोल पापा दवाई का टाईम हो गया, दiल से द द का फोन भी गया पर बात खत ्म नह ं हुई, अब तो दवाई खालो, !फर बात& करना। गल ु शन-लो एक और वरदान आ गयी। सAवता-दादाजी लड़!कय को उनके हFसे का असामान कहां 6मला पर मS लंग ू ी।वाह रे न हक तू दसवीं तक पढ़0या गयी !क वरदान बन गयी खैर बड़ी नह ं तो छोट वरदान तो है । र ता का बोलना 0या थी !क स9रता,सीता,ल?ब,ू सत ु 1लाल और गल ु शन सब हं स पड़े। सAवता भी `खल`खला कर हं स पड़ी। प"ताल:स सAवता गुलशन को अपने हाथ से दवाई `खलाकर तसiल से बैठकर पापा दवाई तो टाइम से खा 6लया करो,द द बार-बार मुझे फोन कर मुझे हदायत दे ती रहती है ।पापा हम सब आपके दख ु के बारे म& जानते हS और आपके फजO के बारे म& भी। गुलशन-गाल पर हाथ रखे सAवता क बात को बड़े Pयान से सुन रहा था। सAवता-पापा कुछ बोलते 0य नह ं। गुलशन-बेटा तेरे सामने मS 0या बोलूं, तू तो मुझसे बड़ी हो गयी है । उधर रोशनी इधर तू इतने म& गुलशन का मोबाईल बज उठा। गुलशन लो अब बड़ी वरदान क नसीहे सुनने का व0त आ गया। सAवता-द द का फोन है तो बात करो ना पापा66666666666 गुलशन-रोशनी का फोन काटकर फोन लगाकर पूछा बेटा कैसे हो। रोशनी-पापा मS तो ठRक हूं। सAवता आपका खब ू wयाल रख रह है , मजे क बात है !क उसक छु bटयां भी चल रह है ।खब ू सवा कर रह है । गुलशन -हां वो तो है बेट FवगO के सुख का नाम है ।मालवा म& तुम और गांव म& सAवता मेरा !कतना wयाल रखती हS।मेरे पूवO ज म के !कसी बड़े पुdय के E,तफल FवJप बेटा तेरा ज म हुआ है । रोशनी-पापा,बताओ कब आ रहे हो।छु bटयां तो 7बतने वाल हS। गुलशन-सAवता क भी 7बतने वाल हS।मुझे गाड़ी म& 7बठाकर Fकूल जायेगी। रोशनी-कहां है । गल ु शन-6सर पर सवार है पर पहले दादाजी से बात करो। सत ु 1लाल-हां 7ब टया कैसे हो। पढाई ठRक चल रह है । कब पढा.ई खWम होगी।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 201
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान रोशनी-दादाजी पांव लगू। सुत1लाल-पढ़6लखकर खनदान का नाम रोशन करो,खश ु रहो। रोशनी-दादाजी पढ़ाई ठRक चल रह है ।छः मह ना से थोड़ी अ=धक म& मेर पढ़ाई खWम हो जायेगी। सुत1लाल-बहुत ब ढ.या। बेट तु?हारा काम ठRक चल रहा है । =च{ बनाते रहना। बहुत अQछे तेरे बनाये =च{ थे। पूर बFती म& तेरे बनाये =च{ क बात होती रहती है । रोशनी-आपने सब को बताया होगा। सत ु 1लाल-बताने म& खश ु ी होती है !क हमार पोती जो हमारे हाथ म& खेलती थी !कतनी बड़ी हो गयी है ,आगे बढ़. रह है । बेटा सAवता से बात कर लो। रोशनी-बोल सवता 0य गंग ू ी हो गयी।पापा से तो बहुत बात करती है । सAवता-द द आपको दे खने और सन ु ने म& अQछा लगता है बोलते रहो। मS 0या बालू सब ठRक है , तीनो फुआ आयी है । समय का पता नह ं चलता। रोशनी-थक जाती है काम करके,पापा के आने से काम बढ़. गया है ना? सAवता-नह ं 66666666666666लो बड़ी फुआ से बात करो। सीता-रोशनी कैसे है मेर बQची ? रोशनी-ठRक हूं फुआ आपक त7बयत ठRक है । सीता-हां बेट ,जब से भईया के यहां से आयी हूं तब से ठRक थी ले!कन !फर वह बीमार शुJ हो गयी है । रोशनी-फुआ पानी पर Aवशेष Pयान रखो। हो सके तो उबाल कर पीआ करो। सीता-मेर त7बयत का छोड़ %याह कब करे गी।तेरे दादाजी को %याह क बहुत =च ता हो रह है । रोशनी-फुआ सभी %याह क =च ता म& हS। फुआ सबसे पहल मS अपना कै9रअर बनाना चाहती हूं।इसके बाद %याह के बारे म& सोचग ूं ी। सीता-बेटा पढाई ब द करने क बात कहां उठ रह है ।पढ़◌ो खब ू आगे बढ़.◌ो।तु?हारे दादाजी तु?हार शाद को लेकर बहुत =चि तत हS। रोशनी-फुआ मS उसी लड़के से शाद कJंगी जो मेर फ iड का होगा,जो मेरे काम म& दखलअंदाजी ना करे । मुझे काम करने और आने-जाने क पूर छूट हो।फुआ आप तो जानती हो मS ए0जीAवशन के काम से दे र तक आती हूं,जiद जाती हूं,=च{कार करते समय समय का अंदाजा ह नह ं रहता।य द दादाजी चाहते है !क मेर शाद गांव के !कसी लड़के से हो जाये तो कैसे ,नभेगी। गांव के काम और मेरे काम मं बहुत अ तर है ।फुआ अगल जुलाई तक मेर पढ़ाई पूर हो जायेगी,मेरे योvय दादाजी का,पापाजी को चाचाजी को लड़का 6मल जाता है तो मझ ु े कोई एतराज नह ं।बस मुझे आजाद चा हये =च{कार करने क ,आन-जाने क ,लड़का सहयोगी होना चा हये।ऐसा नह ं !क %याह के पहले हांमसी भर ले !फर कैद होना पडे.। सीता-बात तो बेटा तू ठRक कह रह हो पर ऐसा लड़का 6मलना तो 6मGु कल वाल बात है । दहे ज क बीमार इतना Aवकराल Jप धारण कर चक ु है !क घर म& खान का इंतजाम नह ं दो च0का तो
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 202
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान चा हये। िजनक थोड़ी हालत ठRक है ,चार च0का,,तलक और दहे ज का नाम सुनकार च0कर आ जाये। रोशनी-फुआ खर दा हुआ दi ू हा नह ं पस द है ।मेरे पापा ने भी मेर पढ़ाई पर खचO !कया है और कर रहे हS। मैने भी बहुत मेहनत क है ।0या मेरे पापा का Wयाग मेर मेहनत का कोई मोल नह ं।दहे ज ह सब कुछ है । सीता-दहे ज के बढ़ते दानव का दे खकर तो ऐसा ह लगता है ।लड़!कयां दोयम दजg क हो गयी है । रोशनी-फुआ हम& दायम दजg का नह ं पहले न?बर का सा7बत करना है । दादाजी ठRक है ,उनके घठ ु न का ददO ठRक है । आंख तो 7बiकुल ठRक हो गयी होगी। सीता-घठ ु ने का ददO अभी ठRक नह ं हुआ है पर आंख तो आपरे शन के बाद 7बiकुल ठRक है । रोशनी-फुआ अब मS पढाई करने जा रह हूं।बाद म& फोन कJंगी। फोन ब द हो गया। सत ु 1लाल बोले रोशनी से बात हो गयी 0या ? मझ ु े बात नह ं क ,फोन रख द । सीता-बाबू रोशनी को कालेज का काम परू ा करना है ,उसके पेपर चल रहे हS। सत ु 1लाल-कब तक पढ़ाई करे गी,जीवन के दस ू रे काम भी तो जJर है ,पढ़ाई तो जीवन भर करो तब भी पूर नह ं हो सकती।याह के बाद भी तो पढाई हो सकती है । अपने बाप को 0या नह ं दे खती उसके ज म के बाद भी पढाई करता रहा आज बFती का सबसे अ=धक पढ़ा 6लखा लड़का है । सीता-बाबूजी,भईया क बात और है , रोशनी लड़क है ,%याह के बाद ◌ौन घर से ,नकलने दे गा।उसक पढ़ाई ऐसी है !क घर से बाहर जानना ह पड़ेगा।इतना महंगा औ मेहनत का काम करती है तो उसे EदO शनी भी लगानी होगी 0य !क उसका खचO भी चलना चा हये। बताओं आपको कोई ऐसा लड़का या लड़के का बाप आजतक 6मला जो कहा हागी !क वह दहे ज नह ं लेगा और 7ब टया के काम म& दखलअंदाजी नह ं करे गा। उiटा हुआ है बीस लाख तो ,तलक मांगी गयी है ,जब!क लड़का बेरोजगार था। सुत1लाल-िजतनी दे र होगी दहे ज क मांग और बढ़.ती चल जायेगी। रोशनी डबल एम6ए6 कर रह है ,वह भी =च{कार म& तो ऐसा लड़का इस ए9रया म& कहा 6मल पायेगा? सीता-बाबूजी खोजना तो पड़ेगा। सुत1लाल-उ नीस-बीस तो चलता है । कुछ तो समझौता करना पड़ेगा। र ता-रोशनी ने कहा मना !कया कम से कम उ नीस तो हो,घर म& कैद ना करे ,रोशनी को काम करने क आजाद हो,हमारे जमाने क लड़क तो है नह ं,माडOन जमाने क लड़क है । उक भी अपनी उ?मीदे होगी,उसक उ?मीद को मान दे ना चा हये। सुत1लाल-बहू-बेट मयाOदा म& रहकर हर काम कर सकती है । ऐसा करने पर ह तो औरत& को मान-स?मान 6मला है । मेर पोती तो कैनवास रं गती है , उसके काम को दे खकर ऐसा लगता है जैसे कैनवास पर बना =च{ बोल उठे गा।यह लड़क िजसके घर जावेगी उसक कई पुGत ध य हो जाऐगी पर दहे ज का डर है । दहे ज दे ने के बाद भी कोई गारdट नह ं, लाल=चय का मांग तो और बढ़ती चल जाती है । प6ु लस दरोगा तो बहुत 6मल रहे है पर गल ु शन को प6ु लस वाले पस द
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 203
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान नह ं। पु6लस वाले के साथ %याह करने के AवJB हS,=च{कार लड़का कहां खोजे। नात हत और दरू दरू के जाने-अनजाने सजातीय लोग से लड़के क बात तो चलाता रहता हूं पर ना जाने उसक !कस ्मत कहां सो गयी है । र ता-राशनी क कFमत जोगेगी बाबूजी दे खना परू ा गांव च =धया जायेगा। आज भी परा गांव रोशनी को वरदान कहता है कल भी कहे गा,रोशनी िजतना नाम अपने काम से कमा रह है ,उतना अपने %याह से कमायेगी।रह दहेज लो6भय का बात तोये कसाई !कFम के लोग है। इ ह& 0या बताया बे टयां भी वरदान होती है । सीता-ठRक कह रह हो द द ।हमारे गांव के पास साल भर पहल शाद हुई थी,बेचारा लड़क का बाप बहुत दहे ज दया।इकलौती बेट थी खब ू पढ़ 6लखी थी,खैर लड़क भी पढा-6लखा था। िजसदन सेवह ससरु ाल आयी एक दन भी चैन से नह ं रह पायी। ससरु ाल वाले कभी फोन करवाकर रकम मंगवाते कोई नई सामान खर दने के 6लये भी दमाद क नौकर के 6लय घस ू दे ने के नाम पर मदद मंगवाते,आ`खरकार तंग आकर एक दन तंग आकर वह लड़क इiल मारने वाल ढे र सार दवाई पीकर जान दे द । र ता-दहे ज दानव को दस ू रे क लड़क तो दौलत लूटने का साधन हो जाती है । गुलशन-यह सब सुनर बहुत डर लगता है , कर& तो 0या कर& बट का बाप भी तो हूं मेर भी िज??ेदार बनती है ,मS भी दहज के `खलाफ हूं पर अपनी औकात के अनुसार बट का घर बसाने म& मदद कJंगा।बट के %याह क =च ता मुझे भी डराने लगी है । सुत1लाल-डरने क बात नह ं।
बट का बाप होना कोई अपराध तो है नह ं। हां बेटा का %याह,सह
समय पर हो जाये तो बहुत अQछR बात होती है । तुम तो द,ु नया भर क [ड=Zयां दलाने म& भूल गये !क बेट परायी हाती है ,उसका %याह गौना भी करना जJर होता है । बेट क पढ़ाई 6लखाई के पहले उसके %याह क तैयार शुJ कर दे ना चा हये तभी समय से हो पाती है ।इस जमाने म& लड़क के बाप क जू,तयां ,घस रह है ,एक गुलशन है !क बेट क पढाई के अलावा कुछ नह ं सूझ रहा है । गुलशन-समय को दे खते हुए जो रोशनी के भAवzय के 6लये अQछा लगा कर रहा हूं।रह बात %शह क तो हो जायेगा। कहते है ना जो[ड.या उपर से बनकर आती है । बस ढूढना पड़ता है ,आप ढूढ़◌ो हम भी ढ़ढ रहे है । सीता बोल बाबूजी 0या इतना कम है !क हमार रोशनी का बराबर अपने गांव क कौन लड़क कर सकती है ।लड़क भी नह ं कर सकता,भईया ने बहुत बड़ा काम !कया है।हमारे गांव क लड़क नाम कर रह है ।बाबूजी आपके 6लये तो 6सर उठाकर चलने क बात है । सुत1लाल-सीता मS भी समझता हूं,पोती का %याह नह ं हुआ तो मेरे 6लये शरम क बात होगी।गांव वाले केह& गे एक पोती का %याह नह ं कर पाय&। 7ब टया कंु आर रह गयी। ऐसी तर0क का 0या फायदा? र ता-बाबज ू ी,लड़क को 0या उसके हक का आसमान नह ं 6मलना चा हये।कब तक कैद रहे गी चi ू ह चौके म& ये बे टयां। मेर रोशनी क पढ़ाई-6लखाई दे खकर अपने गांव के हर घर क लड़कयां
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 204
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान F◌ूल जाने लगी है । हर लड़क रोशनी बनना चाहती है 0या कम है? बाबज ू ी दे खना रोशनी को ऐसा लड़का 6मलेगा !क आप भी नाज करोगे। गुलशन,सुत1लाल,सीता और र ता क बात सुनकर स9रता तपाक से बोल -बेहतर तो ये होता !क शाद का फैसला रोशनी के उपर छोड़ दया जाता। वह अपनी पस द का लड़का तलाश लेती 0य !क अपनी फ iड के लड़क के बारे म& उसे जानकार होगी।स9रता क बात सुनकर सुत1लाल के उपर जैसे गरज कर 7बजल =गर पड़ी वह चौक कर बोला 0या 666666666? %छयाल:स Aपताजी,9रGतेदार और गांव वाल क नसीहत& सन ु ते-सन ु ते उसक सIताह भर क छु bटयां 7बतने को आ
गयी। वह छु bटया खWम होने से दो दन पहले Aपताeी सत ु 1लाल,भाई सरु जन,गांव
वाल ,9रGतदारो बहन सीता,र ता,स9रता इनरा फुआ और स9रता से Aवदा लेकर मालवा शहर को EFथान कर दया।चलते-चलते सAवता बोल पापा दवाई Pयान से खा लेना,रे ल म& कोई याद दलाने वाला नह ं होगा।इतने म& राशनी का फोन भी आ गया। गल ु शन जीप म& बैठकर रे लव Fटे शने को क ओर चल पड़ा वह स मालवा शहर के 6लये }े न 6मलती थी। अब Aपताeी,बहने,सुरजन-सुभौती न हक और पूरा गांव पीछे छूट चक ु ा था पर याद& साथ-साथ चल रह थीं।वह याद म& खोया-खोया बनारस बस Fटाप पर पहुंच गया। कdडकटर बोला अरे भाई बस Fटाप आ गया उतरना है या !फर वापस जाना है । गुलशन-बस Fटाप आ गया 0या पता ह नह ं चला। कdड0टर-बनारस पहुंचने म& तीन घdटे लगे है ।बस दस 6मनट पहले आ गयी थी। दे खो पूर बस खाल हो गयी है । जाने वाल सवा9रयां भी बैठने लगी है । गुलशन-लगता है मुझ नींद लग गयी थी। कdड0टर-नींद नह ं !कसी wवाब म& खोये हुए थे,7ब टया %याह लायक हो गयी है 0या ? गुलशन-ऐसा ह मान ल िजये। कdड0टर-जiद क9रये वरना }े न पैसे जर क इंतजार नह ं करती। गुलशन बस से उतरा,सामान साइ!कल 9र0शा पर रखकर रे लवे Fटे शन पहुंचा। भागदौड के बाद IलेटफामO पर तो पहुंच गया पर 9रजवgशन के बाद भी [ड%बे म& घुसने क सार को6शश& फेल हो गयी।आ`खरकार हारकर }े न क जगह बस का सफर करना पड़ा जो बहुत क ठन था।वह बनारस से इलाहाबाद के 6लए बस पकड़ा जो मालवाशहर जाने के 6लये जJर था।बड़ी मGशकत के बाद वह इलाहाबाद पहुंचा पर उस स Fटाप पर नह ं गयी जहां से उसे मालवाशहर के 6लये बस 6मलने वाल थी।बड़े बस Fटाप था वहां से दस ू रे शहर के 6लये बस चलती थी। उसके 6लये कzटदायी हो गया। मालवाशहर जाने के 6लय दस ू र बस Fटाप जाना जJर था। आटो 9र0शावाले मनमाना !कराया मांग रहे थे,लाख चतुराई के बाद भी वह आटा9र0शा वाले के च0कर म& फंस ह गया। बस Fटाप पहुंचा तो पता चला !क मालवाशहर क आ`खर बस जाने वाल है । बड़ी ध0कामक के बाद टकट लेकर से म& बैठ पाया। संयोग से एक या{ी और 6मल गये िजनके साथ गल ु शन जैसा ह हुआ थाउ वे भी }े न म& नह ं घस ु पाय थे। बातचीत म& पता चला !क एक
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 205
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान न?बर बस Fटाप से बीस Jपया !कराया लगता है उतनी ह दरू का गुलशन का दो सौ आटोर0शा वाले ने !कराया ले 6लया था।खैर आटो 9र0शावाले हर जगह पैस& जर को लूटने क !फराक म& रहते है । खैर,बनारस से इलाहाबाद क या{ा आंख म& आंसू भरने को काफ थी पर बस चल पड़ी,दस !कलोमीटर चल भी ना थी !क Jक गयी।पता चला !क डीजल खWम हो गया। खलासी 6लफट लेकर घdटे भर म& दो ल टर डीजल लेकर आया।बस FटाOट होने म& द0कत।सवा9रय के ध0का लगाने के बाद बस FटाOट हुई और पे}ोल प?प पर Jक गयी। Jकना भी जJर था। दो ल टर डीजल से या{ा सम ्भव नह ं थी।पे}ोल प?प बाबा आदम के जमाने का ,नकला,साइ!कल क तरह चलाना पड़ रहा था,फूल टं क होने म& कई घdटे लग गये,पे}ोल भरने वाला पसीना से नहा गया। वह Jक-Jक कर पसीना प छता !फर पैडल मारता,उपर से जन ू क ल।ू डीजल भरा गया, मिु Gकल से इलाहाबाद से 50 !कलोमीटर बस चल होगी आधे से अ=धक दन 7बत गया।बस चल रह थी लू के साथ हवा का झ का चेहरा झल ु साने के 6लये काफ था। बीच राFते म& बस दो म हलाओं के 6लये Jक गयी। खर म हलाओं को तपती दोपहर म& कdडकटर ने अQछा काम !कया, ऐसा लगा पर ऐसा था नह ं। एक म हला अंधेड़ थी जो सफेद 6लवास म& थी और कड़क 6मजाज भी थी, दस ू र कम6सन,खब ू सूरत।अंधेड़ म हला ने दो लड़क का जबOदFती सीट से उठाकर दस ू र लड़क का हाथ पकड़कर बैठ गयी।यह सीट गुलशन के आगे वाल थी।इनके बैठते ह बस भी शबाब म& आ गयी।इतने म& ना जाने कब गुलशन का पैर अंधेड़ म हला से त,नक टच हुआ भी या नह ं। म हला आग बबूला होकर बोल अरे रं गJट मुझे छे ड़ रहा है । गुलशन के होश उड़ गये। वह बोला आप मेर मां के समान है । मS अंवारा भी नह ं,िजस औरत जात को मS स?मान दे ता हूं,परायी नार को मां बहन समझता हूं,बे टयां तो जमाने के 6लये वरदान है ,मS एक बेट का बाप हूं, भला मS ऐसी अGल ल हरकत कैसे कर सकता हूं। औरत थी !क कुछ सुनने को राजी न थी ,वह बोल बहुत बे टय को वरदान समझता है , लड़क को दे खकर लार टपकने लगी, गुलशन शरम के मारे गड़ गया पर वह बेशमO या य कहे वेGया !कFम क औरत बुरा बुरा बके जा रह थी।कई बुजुगO पैसे जर के Aवनती के बाद वह चप ु तो हुई पर बड़बडाती रह । आधे घdटे के बाद बस Fटाप आ गया वह लड़क का हाथ पकड़े बस से उतरकर पास म& खड़ी एक सफेद लालबWती वाल कार मS बैठ गयी और कार धल ू उड़ाती हुई आंख से ओझल हो गयी। इसके बाद बस चल पड़ी।इसके तुर त बाद खलासी आया और गुलशन स बाला बाबूजी आप !कFमत वाले ,नकले। गुलशन-भाई मेर काई लाटर तो नह ं लग गयी। आज का दन तो मेर जीवन का काला दन है । }े न छूट गयी। बड़ी मुिGकल से बस 6मल है ,दो दन का या{ा तीन क हो गयी।दे ख रहे हो पीटते -पीटते बच गया इतने लोग के सामने श6मO दा होना पड़ा वह भी 7बना कसूर के। खलासी-बाबूजी कोई श6मO दगी क बात नह ं है । उस औरत क हक कत इस बस म& सफर करने वाले अ=धकतर लोग जानते है । आपने मां समान बोलकर उसका मंह ु ब द सब कुछ ,छन लेती कोई कुछ नह ं 7बगाड़ सकता उसका।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 206
कर दया नह ं तो
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдЧреБрд▓рд╢рди-рдбрд╛рдВрди рдереА 0рдпрд╛ ? рдЦрд▓рд╛рд╕реА-рдЬреА рдпрд╣ рд╕рдордЭ рд▓ рд┐рдЬрдпреЗред рджреЗ рдЦреЗ рдирд╣ рдВ рд▓рд╛рд▓рдмWрддреА рдо& рдЧрдпреА рд╣реИ редрд╣рд░ рджрд╕ реВ рд░реЗ рджрди рд╡рд╣ рд╡рд╣ рдВ 6рдорд▓рддреА рд╣реИ рдПрдХ рдирдИ рд▓реЬрдХ рдХреЗ рд╕рд╛рдередрджреЗ рдЦрдиреЗ рдо& рд╢рд░ рдл рд▓рдЧрддреА рд╣реИ рдкрд░ рд╣реИ рдирд╣ рдВред рдирд╛ рдЬрд╛рдиреЗ !рдХрддрдиреА рд▓реЬ!рдХрдп рдХрд╛ рдЬреАрд╡рди рдмрдмрд╛Oрдж рдХрд░ рдЪрдХ реБ рд╣реИ рдФрд░ рдирд╛ рдЬрд╛рдиреЗ !рдХрддрдиреА рдХрд╛ рдХрд░реЗ рдЧреАред рдпрд╣ рд▓рд╛рд▓рдмWрддреА рдмрд╛рд▓ рдХрд╛рд░ !рдХрд╕реА рдмреЬреЗ рдиреЗрддрд╛ рдХ рдереАред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╕рдлреЗрдж 6рд▓рдмрд╛рд╕ рдо& рдЕрдВрдзреЗреЬ рдФрд░рдд, рдФрд░рдд рдХ рд╕реМрджрд╛рдЧрд░ред рдФрд░рдд рдХреЗ рдирд╛рдо рдкрд░ рдХрд▓рдВрдХ рд╣реИ ред рдЦрд▓рд╛рд╕реА-рд╣рд╛рдВ66666666666666666рдкрд░ рд▓рд╛рд▓рдмWрддреА рдо& рдШрдо реВ рд░рд╣ рд╣реИред рдЦрд▓рд╛рд╕реА рдЪрдЯрдХрд╛рд░& рд▓реЗрдХрд░ рдЙрд╕рдХреЗ !рдХFрд╕реЗ рд╕рди реБ рд╛рдпреЗ рдЬрд╛ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ рдмрд╕ рддреА┬МрдЧ,рдд рд╕реЗ рд░рд╛Fрддрд╛ рдирд╛рдк рд░рд╣ рдереАред рдмрд╕ рд░ рд╡рд╛ рд╕реЗ рдХреБрдЫ рдЖрдЧреЗ рдЬрдВрдЧрд▓ рд╕реЗ рд╣реЛрдХрд░ рдЧрдЬ реБ рд░ рд░рд╣ рдереА рдЗрд╕реА рдмреАрдЪ рдЬреЛрд░ рдХрд╛ рдзрдорд╛рдХрд╛ рд╣реБрдЖ рдЬреИрд╕реЗ рдЖрддрдВрдХ рд╡рд╛рдж рдмрдо рдл&рдХ рджрдпреЗ рд╣реЛ рдкрд░ рдмрд╕ рдХрд╛ рдЯрд╛рдпрд░ рдлрдЯ рдЧрдпрд╛ рдерд╛редрдмрд╕ рд╕реЬрдХ рд╕реЗ рдиреАрдЪреЗ рдЙрддрд░ рдЧрдпреА рдкрд░ ┬Грд╛рдЗрд╡рд░ рдХ рд╢рддрдХOрддрд╛ рдХ рд╡рдЬрд╣ рд╕реЗ рдкреИрд╕реЗ рдЬрд░ рдХ рдЬрд╛рди рдмрдЪ рдЧрдпреА рдкрд░ рд╕рдм рдХ рдЬрд╛рди рд╣рд▓рдХ рдо& рдЖ рдЧрдпреА рдереАред рдмрд╕ рдЦреЬреА рд╣реЛ рдЧрдпреАредрджрд░реВ рддрдХ рдкрдВрдЪрд░ рдмрдирд╛рдиреЗ рд╡рд╛рд▓реЗ рдХрд╛ рдирд╛рдореЛ,рдирд╢рд╛рди рди рдерд╛ рдкрд░реВ рд╛ рдЬрдВрдЧрд▓ рдХрд╛ рд░рд╛Fрддрд╛ рдерд╛ред рдШdрдЯреЗ рднрд░ рдХреЗ рдЗрдВрддрдЬрд╛рд░ рдХреЗ рдмрд╛рдж рдПрдХ рдЬреАрдк рд╡рд╛рд▓реЗ 6рд▓рдлрдЯ рджрдпрд╛ рдЦрд▓рд╛рд╕реА рдмрд╕ рдХрд╛ рдк рд╣рдпрд╛ рдЬреАрдк рдкрд░ рд▓рд╛рдж рдХрд░ рд▓реЗ рдЧрдпрд╛ рдФрд░ рддреАрдиреЗ рдШdрдЯреЗ рдХреЗ рдмрд╛рдж рдкрдВрдЪрд░ рдмрдирд╡рд╛рдХрд░ рд╡рд╛рдкрд╕ рдЖрдпрд╛ред рдкреВрд░рд╛ рдЕрдВрдзреЗрд░рд╛ рдШрд░ рдЪрдХ реБ рд╛ рдерд╛ред ┬Грд╛рдЗрд╡рд░ рдкрд╣рд▓реЗ рд╣ рд╣рджрд╛рдпрдд рджреЗ рдЪрдХ реБ рд╛ рдерд╛ !рдХ рд╕рднреА рд▓реЛрдЧ рдЗ0bрдард╛ рд╣реЛрдХрд░ рдмрд╕ рдХреЗ рдкрд╛рд╕ рдмреИрда рдЬрд╛рдпреЗ 0рдп !рдХ рдЬрдВрдЧрд▓ рдо& рд╢реЗрд░ рд╣реИ ,рдХрднреА рд╣рдорд▓рд╛ рдмреЛрд▓ рд╕рдХрддреЗ рд╣реИ ,рд╕рднреА рдкреИрд╕реЗ рдЬрд░ рдбрд░ рд╕рд╣рдо& рдмреИрда рд░рд╣реЗред рдмреАреЬреАрдмрд╛рдЬ рдиреЗ рдЦрдм реВ
рдзрдЖ реБ рдВ рдЙрдЧрд▓рд╛ рд╢реБJ рдХрд░ рджрдпрд╛ред рдПрдХ
рд╡ реНрдпрд┐0рдд рдиреЗ рд╣рдо реНрдордд рдХрд░ рд▓рдХреЬреА рдШрд╛рд╕ рдЗ0bрдард╛ !рдХрдпрд╛ред рдШрд╛рд╕ рдЬрд▓рд╛рдХрд░ рдЫреЛрдЯ -рдЫреЛрдЯ рд▓рдХреЬреА рдЖрдЧ рдо& рдбрд╛рд▓рддрд╛ рд░рд╣рд╛ рд┐рдЬрд╕рд╕реЗ рдЬрдВрдЧрд▓ рдЬрд╛рдирд╡рд░ рджрд░реВ рднрд╛рдЧ рдЬрд╛рдпреЗ рдЙрд╕рдХ рддрд░рдХ рдм рдХрд╛рдо рдЖрдпреАредрдХdрдбрдХрдЯрд░ рдорд╣рд╛рд╢рдп рддреЛ JрдкрдпреЗ рдХрд╛ рдереИрд▓рд╛ рд▓реЗрдХрд░ рдмрд╕ рдХреЗ рдиреАрдЪреЗ ,рдЫрдк рдЧрдпреЗред рдмрд╕ рдХрд╛ рдк рд╣рдпрд╛ рд▓рдЧрддреЗ рд▓рдЧрддреЗ рд░рд╛рдд рдХреЗ рдЖрда рдмрдЬ рдЧрдпреЗ рдФрд░ рдмрд╕ рдХреЛ рд╕рд╛рдЧрд░ рдкрд╣реБрдВрдЪрддреЗ рдкрд╣реБрдВрдЪрддреЗ рд╕реБрдмрд╣ рдХреЗ рдЪрд╛рд░ рдмрдЬ рдЧрдпреЗ рдереЗред рднреВрдЦ-Iрдпрд╛рд╕ рд╕реЗ рд╕рднреА рдкреИрд╕реЗ рдЬрд░ рдкрд░реЗ рд╢рд╛рди рдереЗред рдмрд╕ рдЦреЬреА рд╣реЛрддреЗ рд╣ рд╕рднреА рдкреИрд╕реЗ рдЬрд░ рдЦрд╛рдиреЗ рдХрд╛ рд╕рд╛рдорд╛рди рдЦрд░ рджрдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рджреМреЬ рдкреЬреЗредрдХdрдбрдХрдЯрд░ рдмреЛрд▓рд╛ рдЖрдк рд▓реЛрдЧ рдЬiрдж рдЖ рдЬрд╛рдЗрдпреЗ рдпрд╣рд╛рдВ рд╕реЗ рдмрд╕ рджрд▓ рдЬрд╛рдпреЗрдЧреАред рджрд╕ реВ рд░ рдмрд╕ рдЖрдиреЗ рдЫрдГ рдмрдЬ рдЧрдпрд╛редрдЦреИрд░ рдмрд╕ рд╕рд╛рдвреЗ . рдЫрдГ рдмрдЬреЗ рдорд╛рд▓рд╡ рд╢рд╣рд░ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ EFрдерд╛рди рдХрд░ рдж ред рдЗрд╕ рдмрд╕ рдо& рдмреИрдардХрд░ рдкреИрд╕реЗ рдЬрд░ рдХреЛ рд▓рдЧрд╛ !рдХ рдЕрдм рдорд╛рд▓рд╡рд╢рд╣рд░ рдкрд╣реБрдВрдЪ рдЬрд╛рдпреЗрдЧреЗ рдмрд╕ рдЭреАрд▓ рдХреЗ рд╢рд╣рд╛ рднреЛрдкрд╛рд▓ рд╣реЛрддреЗ рд╣реБрдП рд░рд╛рдд рдХреЗ рдмрд╛рд░рд╣ рдмрдЬреЗ рдорд╛рд▓рд╡рд╢рд╣рд░ рдХреЗ рдмрд╕ FрдЯрд╛рдк рдкрд░ JрдХ рддрдм рдЬрд╛рдХрд░ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЛ рдЬрд╛рди рдо& рдЬрд╛рди рдЖрдпреАред рдмрд╕ рд╕реЗ рдЙрддрд░рддреЗ рд╣ рдШрд░ рдкрд╣реБрдВрдЪрдиреЗ рдХ рдЬiрдж рдереА, рджрд╕ реВ рд░рд╛ рдХреЛрдИ рд╕рд╛рдзрди рддреЛ рд░рд╛рдд рдо& рдЙрдкрд▓%рдз рдирд╣ рдВ рдереЗ рдЖрдЯреЛ 9рд░0рд╢реЗрд╡рд╛рд▓ рдХрд╛ рд╕рд╛рдорд╛реНрд░ рдп рдерд╛ред рдмрд╕ FрдЯрд╛рдк рд╕реЗ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЗ рдЖрд╡рд╛рд╕ рдпрд╛,рди рд╕реБрдЦ,рдирд╡рд╛рд╕ рдХрд╛рд▓реЛрдиреА рдЬрд╣рд╛рдВ рдХрд╛ !рдХрд░рд╛рдпрд╛ рджрд╕ Jрдкрдпрд╛ рд╕реЗ рдЕ=рдзрдХ рдирд╛ рдерд╛ред рд╡рд╣ рдВ рдХрд╛ рдХрд░рд╛рдпрд╛ рдЖрдЯреЛ рд╡рд╛рд▓реЗ рд╕реМ Jрдкрдпрд╛ рдорд╛рдВрдЧ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ред рдорд░рддрд╛ 0рдпрд╛ рдирд╛ рдХрд░рддрд╛ рдЧреБрд▓рд╢рди рдЖрдЯреЛ9рд░0рд╢реЗ рдо& рдмреИрда рдЧрдпрд╛ред рдбрд╛реНрд░рдЗрд╡рд░ рдЖрдЯреЛ рдмрд╕ FрдЯрд╛рдк рдХ рд╕рд╛рдЗрдб рдо& рдЦреЬрд╛рдХрд░ рдмреЛрд▓рд╛ рд╕рд╛рд╣рдм рдкрд╛рди рдЦрд╛рдХрд░ рдЖрддрд╛ рд╣реВрдВред рдЬiрдж рдХрд░реЛ,рд╕реБрдиреЛ рдмрд╛рджрд▓ рдЧрд░рдЬ рд░рд╣реЗ рд╣реИ рд▓рдЧрддрд╛ рд╣реИ рдмрд░рд╕рд╛рдд рд╣реЛрдиреЗ рд╡рд╛рд▓ рд╣реИ рдЧреБрд▓рд╢рди рдмреЛрд▓рд╛ред ┬Грд╛рдЗрд╡рд░- рдмрд░рд╕рд╛рдд рдХрд╛ рдореМрд╕рдо рд╣реИ рдХрд╣рддреЗ рд╣реБрдП рдкрд╛рди рдХ рджрдХ реБ рд╛рди рдХ рдмрдЬрд╛рдп рдмрд╕ FрдЯрд╛рдк рдХреЗ рдЕ рджрд░ рдЪрд▓рд╛ рдЧрдпрд╛ рдЧрдпрд╛ рдФрд░ рджреЛ рдФрд░рдд рдХреЛ рдФрд░ рдкрдХреЬ рд▓рд╛рдпрд╛ рдФрд░ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рд╕ рдмреЛрд▓рд╛ рдмрд╛рдмрдЬ реВ реА рдЖрдк рдЖрдЧреЗ рдЖ рдЬрд╛рдУ рд░рд╛FрддреЗ рдо& рдЗ рд╣ рдЙрддрд╛рд░ рджрдВ рдЧ реВ рд╛ рдШрд░ рдХ рдФрд░рддреЗ рд╣реИ ред !рдХрд░рд╛рдпрд╛ рднрд▓реЗ рд╣ рдХрд╛рдо рджреЗ рдирд╛ред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 207
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान गुलशन-जब से आटो म& बैठा हूं,अगर पैदल गया होता तो घर पहुंच गया होता। ाइवर-बाते ह करते रहोगे क आगे आकर बैठोगे,बरसात शुJ हो गयी है । भींग गये तो बोलोगे !क
आटो वाले ने 6भंगा दया कहते हुए बड़ी बYतमीजी से आटो भगा दया। दोन म हलाय& जो बैठR हुई थी,उसक दरू क 9रGतेदार नह ं थी,दोन शहर के दो !कनार क सवार थी। आटो वाला
एक -एक कर पहले उनको छोड़ा।इसी बीच बहुत तेज बरसात आ गयी। गुलशन और उसका सामान काफ भींग गया,चार बज के आसपास गुलशन के 0वाOटर के पास आटा पहुंचा आटो वाला आधा !कलोमीटर दरू उतरने के 6लये गल ु शन से कहने लगा। गल ु शन बोला-डा्रइवर भाई एक तो चार दस ू रे सीना जोर , मSने त? ु हरा आटो 9र0शा 9रजवO !कया और तम ु ने चोर ये क !क अपना 9रGतेदार बनाकर तम ु ने सवार 7बठाया आर मझ ु े अपने पास छः इंच क जगह पर बैठाया िजसक चजह से मS परू तरह भींग गया और अब तम ु आधा !कलोमीटर दरू उतरने को कह रहे हो ये तो जबOदFती हुई। ाइवर-दे खो मझ ु े मत समझाओ सौ Jपये◌े क नोट ,नकालो और राFता नापो। गल ु शन-तम ु आटो वाले हो या कुछ और666666666666666666 ाइवर-बताउूं मS 0या-0या हूं कहते हुए 9र0शा स स9रया ,नकालते हुए बोला दे रहा है सौ Jपये का नोट क नह ं। जोर-जोर से गां6लयां दे ने लगा। गुलशन-गुdडई 0य कर रहे हो। तुमने तो कम !कराया लेने का कहकर अपने दो 9रGतेदार म हलाओं को 7बठाया था।चलो थाने वह बात होगी। ाइवर बड़ी बYतमीजी से बोला वे कुWते 0या फैसला करे गे पैसा ऐंठ लेगे। मेरा तो उठना-बैठना है उन कुWत के साथ। तू !कराया दे रहा है !क मS ले लूं। ाइवर क बYतमीजी ने पास के मकान मा6लक क नींद म& sयवधान डाल दया। वे अन ्दर से ह गरजे कौन बYतमीज है गा6लयां बक रहा है मेरे Aपछवाड़े कहते हुए बाहर ,नकल आये। गुलशन को पहचान कर रामबाबू बोले गुलशन बाबू 0या बात है ,गुलशन ने सार आपबीती बता द ।गुलशन क आपबीती सन ु कर रामबाबू बोले गुलशन बाबू यह बदतमीज आटो ाइवर !कया तो है लात खाने का काम पर सौ Jपया जो बहुत अ=धक है , पर दे मारो इसके मुंह पर। नोट कर लो 9र0शा न?बर दन म& थाने जाकर 6शकायत दजO करवा दे ना। ाइवर !कराये के पैसे दो करवाते रहना एफ6आई6आर6। आ`खरकार रामबाबू के कहने पर डा्रइवर को सौ Jपये का नाट तो दे दया पर उसके आंख से आंसू ,नकल पड़◌े◌ं।गुलशन बड़ा थैला
6सर पर रखा अटै ची हाथ म& 6लया 0वाOटर क तरफ जiद -जiद पांव बढ़ाने लगा।0वाOटर
पहुंचकर वह 6सर का थैला नीचे रखा भी न था !क दमय ती जोर से बोल दे खो अमीर पापा आ गये कहते हुए वह बौखलायी सी दरवाजा खोलकर बाहर आ गयी। दरवाजे पर गुलशन सचमुच खड़ा था,इतने म& अमीर समीर और अ,नल बाहर आ गये। समीर तो पापा के गले लगकर रोते हुए बोला पापा चार दन से कहां थे पर गुलशन के कdठ से स ्वर नह ं फूट रहे थे। गल ु शन-ख टया पर बैठते हुए बोला कुछ खाने को दो जान ,नकल रहा है भख ू से। द?य ती छटपट रोट स&कने लगी। अमीर बोला पापा फोन 0य नह ं !कये।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 208
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдЧреБрд▓рд╢рди-рдлреЛрди рдХреИрд╕реЗ рдХрд░рддрд╛ рдмреЗрдЯрд╛ рдореЛрдмрд╛рдИрд▓ [рдбFрдЪрд╛рдЬO рд╣реЛ рдЧрдпреА рдереА рдЧрд╛рдВрд╡ рд╕реЗ рдмрдирд╛рд░рд╕ рдкрд╣реБрдВрдЪрддреЗ -рдкрд╣реБрдВрдЪрддреЗред рд╕рдореАрд░-рдкрд╛рдкрд╛ рд╕реБрдмрд╣ рдХреЗ рдкрд╛рдВрдЪ рдмрдЬ рдЧрдпреЗред рдЗрддрдиреА рджрд░ рдХреИрд╕реЗ рд╣реЛ рдЧрдпреАредрдЗрддрдиреЗ рдо& рдЫрдЯрдкрдЯ рдж?рдп рддреА рд░реЛрдЯ рдмрдирд╛рдХрд░ рд░рдЦ рдж рдмреЛрд▓ рдЕрдм рдЦрд╛рд▓реЛ рдмрд╛рдХ рдмрд╛рдд рдмрд╛рдж рдо& рд╣реЛрдЧреА рдкрд░ рд╕рдореАрд░ !рдлрд░ рдкреВрдЫ рдмреИрдард╛ рдкрд╛рдкрд╛ рдЗрддрдиреА рджреЗ рд░ рдХреИрд╕реЗ рд╣реЛ рдЧрдпреАред рдЧреБрд▓рд╢рди рдмреЛрд▓рд╛ рдореЗрд░реЗ рд┐рдЬрдЧрд░ рдХрд╛ рдЯреБрдХреЬтЧМреЛ рддреБрдо рд▓реЛрдЧ рдХ рджрдЖ реБ рдп& рдореЗрд░реЗ 6рд▓рдпреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рд╕рд╛7рдмрдд рд╣реБрдИ рдмрд╕ рдЬрд╛рдиреЗ рд▓реЗ рдЬрд╛рди рдмрдЪреА рд▓рд╛рдЦ рдкрд╛рдп&ред рд╕реИрддрд╛рд▓:рд╕ рджрдордп рддреА рдХреЗ рд╣рд╛рде рдХ рдмрдиреА рд░реЛрдЯ рдЦрд╛рдХрд░ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХ рдЖWрдорд╛ рддIреГ рдд рд╣реЛ рдЧрдпреАред рдмреЬреЗ рдЗрдд реНрдореАрдирд╛рди рд╕реЗ рдмреЛрд▓рд╛ рдШрд░ рдЖрдХрд░ рдРрд╕реЗ рд▓рдЧ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ !рдХ рдж,реБ рдирдпрд╛ рднрд░ рдХ рдЦрд╢ реБ 6рдорд▓ рдЧрдпреА рдЪрд╛рд░ рджрди рдХ рдпрд╛{рд╛ рдРрд╕реЗ рдХрдЯ рдЬреИрд╕реЗ рдЙD рднрд░ рдХ рдХреИрджредрдЕрдореАрд░,рд╕рдореАрд░,рдЕ,рдирд▓ рдФрд░ рджрдордп рддреА рдШреЗрд░ рдХрд░ рдмреИрда рдЧрдпреЗред рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХреЛ рджреЗ рдЦрдХрд░ рдЙрдирдХреЗ рджрд▓ рдФрд░ рдЖрдВрдЦреЛ рдХреЛ рд╕рдХреВрди 6рдорд▓ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ред рдмQрдЪ рдХреЛ рдЪрд╛рд░ рджрди рдо& рд╣ рдмрд╛рдк рдХ рдХрдореА рдХрд╛ рдПрд╣рд╕рд╛рд╕ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рдерд╛ рдЙрдирдХ рдЖрдВрдЦ& рдо& рдЖрдВрд╕реВ рднрд░рд╛ рд╣реБрдЖ рдерд╛ рдФрд░ рд▓рд╛рд▓ рд╕рдЦ реБ O рд╣реЛ рд░рд╣ рдереАредрдЧрд▓ реБ рд╢рди рдХреЗ рд╕рдлрд░ рдХрд╛ рджрд╛Fрддрд╛рди рд╕рди реБ рдХрд░ рдЙрдирдХреЗ рд░ рдЧрдЯреЗ рдЦреЬреЗ рд╣реЛ рдЧрдпреЗредрджрдордп рддреА рдмреЛрд▓ рд╕рди реБ реЛ рдЬреА рдЬреЛ 7рдмрдд рдЧрдпрд╛ рдЙрд╕реЗ рднрдпрд╛рд╡рд╣ рд╕рдкрдирд╛ рд╕рдордЭрдХрд░ рднрд▓ реВ рдХрд░ рдереЛреЬрд╛ рдЖрд░рд╛рдо рдХрд░ рд▓ рд┐рдЬрдпреЗред рдЧреБрд▓рд╢рди-0рдпрд╛ рдЖрд░рд╛рдо рдХJрдВ рд╕реВрд░рдЬрджреЗ рд╡ рдбрдпрдЯ рдкрд░ рдЖ рдЧрдпреЗ рдоS рд╕реЛ рдЬрд╛рдЙрдВ редрдореБрдЭреЗ рднреА рддреЛ рдбрдпреВрдЯ рдЬрд╛рдирд╛ рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рдЫреБbрдЯ рд▓реЗ рд▓реЛред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдЫреБbрдЯ рднреА рддреЛ рдирд╣ рдВ рдмрдЪреА рд╣реИ ред рдХрд▓ рддреЛ рдЬрд╛рдирд╛ рд╣ рд╣реЛрдЧрд╛ рдЙрд╕рд╕реЗ рдЕQрдЫрд╛ рдЖрдЬ рд╣ рджрдлрддрд░ рд╡рд╛рдЗрди рдХрд░ рд▓реЗрддрд╛ рд╣реВрдВред рджрдордп рддреА-рджрд╕ рдмрдЬрдиреЗ рдо& рдЪрд╛рд░ рдШdрдЯрд╛ рдмрд╛рдХ рд╣реИ ред рджреЛ рдШdрдЯрд╛ рддреЛ рдЖрд░рд╛рдо рдХрд░ рд╕рдХрддреЗ рд╣реЛ,рдЪрд╛рд░ рджрди рдХ рдХzрдЯрджрд╛рдпреА рдпрд╛{рд╛ рдХрд░рдХреЗ рдЖ рд░рд╣реЗ рд╣реЛ рдЖрд░рд╛рдо рдХрд░ рд▓реЛред рдЪрд▓реЗ рдЬрд╛рдирд╛66666666666666666 рдЧреБрд▓рд╢рди-рдЦ рдЯрдпрд╛ рдкрд░ рд▓реЗрдЯ рдЧрдпрд╛ рдФрд░ рд▓реЗрдЯрддреЗ рд╣ рдиреАрдВрдж рдЖ рдЧрдпреАред рд╕реБрдИ рдХреЗ рдХрд╛рдВрдЯреЗ рдХреЗ рдЕрдиреБрд╕рд╛рд░ рджреЛ рдШdрдЯрд╛ рдмрд╛рдж рдЬрд╛рдЧ рдЧрдпрд╛редрдЙрд╕рдХреЗ рдЦ рдЯрдпрд╛ рд╕реЗ рдЙрдарддреЗ рд╣ рд░реЛрд╢рдиреА рдХрд╛ рдлреЛрди рдЖ рдЧрдпрд╛ред рд╡рд╣ рдлреЛрди рдХрд╛рди рдкрд░ рд▓рдЧрд╛рдиреЗ рд╕реЗ рдкрд╣рд▓реЗ рдмреЛрд▓рд╛ рдмреЛрд▓реЛ рдмреЗрдЯрд╛ рдаRрдХ рддреЛ рд╣реЛ рдирд╛66666666666666 рд░реЛрд╢рдиреА-рдкрд╛рдкрд╛ рдЖрдк рдХрд╣рд╛рдВ рд╣ ? рдЧреБрд▓рд╢рди-рдмреЗрдЯрд╛ рдШрд░ рдкрд░ рдФрд░ рдХрд╣рд╛рдВ6666666666666 рд░реЛрд╢рдиреА-рджреЛ рджрди рд▓реЗрдЯ рдХреИрд╕реЗ рд╣реЛ рдЧрдпреЗредрдо?рдореА рдХрд╛ рд░реЛ-рд░реЛрдХрд░ рдмреБрд░рд╛ рд╣рд╛рд▓ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рдерд╛,рдЕрдореАрд░ ,рд╕рдореАрд░ рдФрд░ рдЕ,рдирд▓ рднреА рд░реЛ рд░рд╣реЗ рдереЗред рдЖрдкрдХрд╛ рдлреЛрди рднреА рдирд╣ рдВ рд▓рдЧ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ред рдЕрднреА рдлреЛрди рдирд╣ рдВ рдЙрдард╛рддреЗ рддреЛ рдоS }реЗ рди рдкрдХреЬ рд▓реЗрддреАредрдо?рдореА рдФрд░ рднрд╛рдИ рд▓реЛрдЧ рдХрд╛ рд░реЛрдирд╛ рд╕реБрдирдХрд░ рдореЗрд░ рддреЛ рдЬрд╛рди ,рдирдХрд▓ рд░рд╣ рдереАред рдеSрдХ рдЧрд╛рдВрдб рдЖрдк рдШрд░ рдкрд╣реБрдВрдЪ рдЧрдпреЗред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдмреЗрдЯрд╛,рддреБ?рд╣рд╛рд░ рдФрд░ рддреБ?рд╣рд╛рд░ рдорд╛рдВ рдХ рд╕реБрдмрд╣ рд╢рд╛рдо рдХ рдкреВрдЬрд╛ рдХрд╛ E,рддрдлрд▓ рд╣реИ рд╡рд░рдирд╛ рдПрдХ рд╕рдордп рддреЛ рдРрд╕рд╛ рд▓рдЧрд╛ рдерд╛ !рдХ рдЕрдм рдШрд░ рдирд╛ рдкрд╣реБрдВрдЪ рд╕рдХрдВреВ рдЧрд╛редрд╕рдЪрдореБрдЪ рдмреЗрдЯрд╛ рддреВ рдореЗрд░реЗ рдЬреАрд╡рди рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ ред рд░реЛрд╢рдиреА-рд╣рдо рдкрд╣ рдЖрдк рд╣рдорд╛рд░реЗ 6рд▓рдпреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реИ ,рдЗрддрдиреА рддрдХрд▓ рдл рдЙрдард╛рдХрд░ рд╣рдо& рдкреЭрд╛ 6рд▓рдЦрд╛ рд░рд╣реЗ рд╣реИ рд╡рд╣ рднреА рдкрд░рджреЗ рд╕ред рдореИ рдЬрд╛рдирддреА рд╣реВрдВ рдкрд╛рдкрд╛ рдЖрдкрдХреЛ рд▓реЛрдЧ рдХ !рдХрддрдиреА рдмрд╛рддреЗ рд╕реБрдирдиреА рдкреЬреА рд╣реИ рдФрд░ рдЖрдЬ рднреА рд╕реБрдирдиреЗ рдХреЛ 6рдорд▓ рд░рд╣ рд╣реИ ред рдХрд╛рд╢ рд╕рдм рдмреЗ рдЯрдп рдХреЛ рдЖрдк рдЬреИрд╕ рдкрд╛рдкрд╛ 6рдорд▓рддреЗред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдмреЗрдЯрд╛ рдХрд╛рд▓реЗрдЬ рдЬрд╛рдирд╛ рд╣реИ рдирд╛ ?
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 209
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рд░реЛрд╢рдиреА-рдЬреА рдкрд╛рдкрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдмреЗрдЯрд╛ рдХрд╛рд▓реЗрдЬ рдЬрд╛рдУ,рд╢рд╛рдо рдХреЛ рдлреЛрди рдХJрдВрдЧрд╛ред рджрдордп рддреА-рдЗрдиреА рджреЗ рд░ рд╕реЗ рдмрд╛рдк-рдмреЗрдЯ 0рдпрд╛ рдмрд╛рдд рдХрд░ рд░рд╣ рдереЗред рдЧреБрд▓рд╢рди-рднрд╛рдЧрд╡рд╛рди рддреБрдордиреЗ рддреЛ рдХрд╛рди рдо& JрдИ рдирд╣ рдВ рдареВрд╕реА рдереАред рд░реЛрд╢рдиреА-рдмрд╛рдк-рдмреЗрдЯ рдХ рдмрд╛рдд рддреЛ рд╕рдордЭ рдЧрдпреА рдкрд░ рдЧрд╛рдВрд╡ рдо& рднрд╛рдИ-рднрд╛рдИ рдФрд░ рдмрд╛рдк-рдмреЗрдЯрд╛ рдо& 0рдпрд╛ рдмрд╛рдд рд╣реБрдИ ? рдЧреБрд▓рд╢рди-рдкреВрдЫрдирд╛ 0рдпрд╛ рдЪрд╛рд╣ рд░рд╣ рд╣реЛ ? рд░реЛрд╢рдиреА-рдЖрдк рд╕реЛрдЪреЛ 0рдпрд╛ рдкрдЫ реВ рдирд╛ рдЪрд╛рд╣ рд░рд╣ рд╣реЛ рдПрдХ рдмреЗрдЯ рдХ рдорд╛рдВ рд╣реВрдВ рдЖрдк рдмрд╛рдк рд╣реЛред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдЕрднреА рддрдХ рддреЛ рдХреЛрдИ рд▓реЬрдХрд╛ рдирдЬрд░ рдо& рдЖрдпрд╛ рдирд╣ рдВ рд╣реИ редрд╕рд░реБ рдЬрди рджреЗ рдЦ рддреЛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ рдкрд░ рдЙрд╕реЗ рд▓рдЧ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ !рдХ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рдпрд╛рдЧ реНрдп рд▓реЬрдХрд╛ рдЧрд╛рдВрд╡ рдо& рдирд╣ рдВ 6рдорд▓ рдкрд╛рдпреЗрдЧрд╛ред рд░реЛрд╢рдиреА-рдЧрд╛рдВрд╡ рдо& рддреЛ %рдпрд╛рд╣ рдХрд░рдирд╛ рднреА рдирд╣ рдВ рд╣реИ рддреЛ рдЧрд╛рдВрд╡ рдо& рд▓ реЬрдХрд╛ рдЦреЛрдЬрдиреЗ рдХ 0рдпрд╛ рдЬJрд░рдд ? рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рднрд╛рдЧрд╡рд╛рди рдЧрд╛рдВрд╡ рд╡рд╛рд▓реЗ рд╣ рддреЛ рдЖрдХрд░ рд╢рд╣рд░ рдо& рдмрд╕реЗ рд╣реИ рд╣рдорд╛рд░реЗ рдЬреИрд╕реЗред рджрдордп рддреА-рд╕рдордЭ рдЧрдпреАред рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рджреЗ рд░ рдо& рд╕рдордЭрддреА рд╣реЛред Aрдкрддрд╛рдЬреА рднреА рдХрд╣ рд░рд╣реЗ рдереЗ !рдХ рд╢рд╣рд░ рдо& рд▓реЬрдХрд╛ рджреЗ рдЦреЛ рдЬреЛ рдЕрдкрдиреЗ рд┐рдЬрд▓реЗ рдХрд╛ рд╢рд╣рд░ рдо& рдмрд╕ рдЧрдпрд╛ рд╣реЛ рддреБ?рд╣рд╛рд░реЗ рдЬреИрд╕реЗред рдЧрд╛рдВрд╡ рдХ рджрдж реБ O рд╢рд╛ рддреЛ рджреЗ рдЦ рд╣ рд░рд╣реЗ рд╣реЛред рдпреЛрдЧ реНрдп рд▓реЬрдХрд╛ рднреА рдирд╣ рдВ 6рдорд▓ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рдЙ рдиреАрд╕ рдмреАрд╕ рдХ рдмрд╛рдд рддреЛ рдХреЛрд╕ рджрд░реВ рдмреАрд╕ рдФрд░ рд╕Wрддрд░рд╣ рднреА рдирдЬрд░ рдо& рдЖ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ рддреЛ рджрд╣реЗ рдЬ рдХ рдЗрддрдиреА рдмреЬреА рдорд╛рдВрдЧ рд╣реЛ рд░рд╣ рд╣реИ !рдХ рдЕрдкрдиреЗ рдмреВрддреЗ рдХ рдмрд╛рдд рдирд╣ рдВред рд░рд╣ рдмрд╛рдд рд╢рд╣рд░ рдо& рд▓реЬрдХреЗ рдХ рддреЛ рдЕрдкрдиреЗ рд┐рдЬрд▓реЗ рдХрд╛ 6рдорд▓рдирд╛ рдореБрд┐GрдХрд▓ рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рд┐рдЬрд▓реЗ рд╕реЗ рдмрд╛рд╣рд░ ,рдирдХрд▓реЛ,рдкреВрд░рд╛ рднрд╛рд░рдд рдПрдХ рд╣реИ ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдорд╛рдирддрд╛ рд╣реВрдВ,рдЬрд╛,рдд-рдзрдоO рдХрд╛ рд╡рд▓рди реНрдд рдореБYрджрд╛ рддреЛ рд╣реИ рд╣ рдЗрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж рдЕрдирдЬрд╛рди рдЬрдЧрд╣ рдо& рдмреЗрдЯ рдХрд╛ %рдпрд╛рд╣ рдХрд░ рджреЗ рдирд╛ рднреА рддреЛ рд╕рдордЭрджрд╛рд░ рдирд╣ рдВред рдорд╛рди рд▓реЛ рджm)рдг рднрд╛рд░рддреАрдп рд▓реЬрдХрд╛ 6рдорд▓ рдЬрд╛рддрд╛ рд╣реИ рддреЛ рдЧрд╛рдВрд╡ рд╕реЗ рджm)рдг рднрд╛рд░рдд рдХ рдпрд╛{рд╛ рдо& рд╕Iрддрд╛рд╣ рднрд░ рдХрд╛ рд╕рдордп рд▓рдЧ рдЬрд╛рдпреЗрдЧрд╛,рдЖрдиреЗ-рдЬрд╛рдиреЗ рдо& рдЦрдЪрд╛O рднреА рднрд╛рд░ рд╣реЛрдЧрд╛ред рджрдордп рддреА-рдЕрдкрдиреЗ рдЬреИрд╕рд╛ рдХреЛрдИ рдЖрд╕рдкрд╛рд╕ рдХреЗ рд╢рд╣рд░ рдо& рдЖрдХрд░ рдмрд╕ рдЧрдпрд╛ рд╣реЛ рдЪрд╛рд╣реЗ рджреЗ рд╢ рдХреЗ !рдХрд╕реА рдХреЛрдиреЗ рдХрд╛ рд╣рд╛ рдЪрд▓реЗрдЧрд╛ рдкрд░ рд░реЛрд╢рдиреА рдХ рд▓рд╛рдИрди рдХрд╛ рд▓реЬрдХрд╛ рд╣реЛрдирд╛ рдЪрд╛ рд╣рдпреЗред рдЧреБрд▓рд╢рди-рд╕реЛрдЪ рддреЛ рдоS рднреА рдпрд╣ рд░рд╣ рд╣реВрдВ,рд╕рдЬрд╛рддреАрдп рд╡рд░ 6рдорд▓рдирд╛ рдЯреЗ реЭ рдЦреАрд░ рд▓рдЧ рд░рд╣ рд╣реИред рдбрд╛рдВ0рдЯрд░ рдЗрдВрдЬреА,рдирдпрд░,рдПрдбреЛрдХреЗрдЯ,рдкреБ6рд▓рд╕ рдЗрдВFрдкреЗ0рдЯрд░ рддреЛ рдмрд╣реБрдд 6рдорд▓ рд░рд╣реЗ рд╣реИ рдкрд░ =рдЪ{рдХрд╛рд░ рдФрд░ рдЗрд╕ Aрд╡рдзрд╛ рд╕реЗ рд╕?рдмрд┐ рдзрдд рд▓реЬрдХрд╛ рдирдЬрд░ рдирд╣ рдВ рдЖ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рд╕рдорд╛рдЬ рдХ рдк7{рдХрд╛ рдФрд░ рдк9рд░рдЪрдп рд╕?рдореЗрд▓рди рдо& рднреА рд░реЛрд╢рдиреА рдХрд╛ рдмрд╛рдпрд╛рдбрд╛рдЯрд╛ рджреЗ рднреА рдЪреБрдХрд╛ рд╣реВрдВ рд╡рд╣рд╛рдВ рд╕реЗ рднреА рдХреЛрдИ 9рд░Fрдкрд╛рдВрд╕ рдирд╣ рдВ 6рдорд▓ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рд╣рд╛рдВ рдПрдХ рджрди рдПрдХ рдлреЛрди рдЖрдпрд╛ рдерд╛ рдкрд░ рд▓реЬрдХрд╛ рдмреА6рдХрд╛рдо рд╣реИ ,рдЕрднреА рдПрдо6рдмреА6рдП6 Eрдердо рд╡рд╖O рдо& рд╣реИ рддреЛ рдРрд╕реЗ рд▓реЬрдХреЗ рд╕реЗ рд░реЛрд╢рдиреА рдХрд╛ Aрд╡рд╡рд╛рд╣ рдХрд░рдирд╛ рдаRрдХ рднреА рдирд╣ рдВ рд╣реИ ,рдк9рд░рдЪрдп рд╕?рдореЗрд▓рди рдо& рдХрдИ рд▓реЛрдЧреЛ рдиреЗ рд╕рд▓рд╛рд╣ рднреА рджрдпрд╛ !рдХ рдЖрдк 7рдм рдЯрдпрд╛ рдХрд╛ %рдпрд╛рд╣ рдЕ рддOрдЬрд╛рддреАрдп рдХрд░рдиреЗ рдХ рд╕реЛрдЪреЛред рдоS рд╕реЛрдЪ рднреА рд▓реВрдВ рддреЛ 0рдпрд╛ рд╣реЛрдЧрд╛,рд╣рдорд╛рд░реЗ рджреЗ рд╢ рдХрд╛ рдЬрд╛,рддрд╡рд╛рдж рдЖрджрдореА рдХреЛ рдЕрдЫреВрдд рдмрдирд╛рдХрд░ рд░рдЦ рджрдпрд╛ рд╣реИ ред рдЬрд╛рдирд╡рд░ рдХрд╛ рдореВ{ рддрдХ рдкреАрдпрд╛ рдЬрд╛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ рдкрд░ рддреБ рдЖрджрдореА рдХреЛ рдЫреВрдиреЗ рд╕реЗ рдЖрджрдореА рдЕрдкAрд╡{ рд╣реЛ рдЬрд╛рддрд╛ рд╣реИ рддреЛ Aрд╡рдЬрд╛рддреАрдп %рдпрд╛рд╣ рдХреЗ рдмрд╛рд░реЗ рдо& рд╕реЛрдЪ рдХрд░ рднреА рдбрд░ рд▓рдЧрдиреЗ рд▓рдЧрддрд╛ рд╣реИ ред
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 210
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рджрдордп рддреА-рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рдЖрдкрдиреЗ рдЗрддрдирд╛ рдЕ=рдзрдХ рдкреЭрд╛ рджрдпрд╛ !рдХ рд╕рдЪрдореБрдЪ %рдпрд╛рд╣ рдо& рдмреЬреА рдж0рдХрдд рдЖ рд░рд╣ рд╣реИ редрдЖрдкрдХреЛ рдЗрд╕ рдмрд╛рд░реЗ рдо& рднреА рдЪрд╛рдирд╛ рдерд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдХреИрд╕реА рдмрд╛рдд рдХрд░рддреА рд╣реЛ рднрд╛рдЧрд╡рд╛рди =рдЪрдд рднреА рддреБ?рд╣рд╛рд░ рдкрдЯ рднреА рддреБ?рд╣рд╛рд░ ред ZреЗрдЬреБрдПрдЯ рдХреЗ рдмрд╛рдж рдоSрдиреЗ %рдпрд╛рд╣ рдХреЗ рдмрд╛рд░реЗ рдо& рддреБрдорд╕реЗ рдмрд╛рдд !рдХрдпрд╛ рдерд╛ рдирд╛ рдФрд░ рдП рднреА рдХрд╣рд╛ рдерд╛ !рдХ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рдкреАрдПрдЪрдбреА рддрдХ рдкреЭрд╛рдЙреВрдВ рдЧрд╛ %рдпрд╛рд╣ рдХреЗ рдмрд╛рдж рднреА рдкрд░ рддреБрдордиреЗ рдмреЛрд▓ рдХ рдРрд╕реА рдЧреЛрд▓ рдорд╛рд░ рдХ рдЖрдЬ рднреА рджрджO рд╣реЛ рдЬрд╛рддрд╛ рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рдХреМрди рд╕реА рдРрд╕реА рдмрд╛рдд рдХрд╣ рдж рдереА? рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рднрд▓ реВ рдЧрдпреАрдВ рддрдо реБ рдиреЗ рдХрд╣рд╛ рдерд╛ рдирд╛ рддрдо реБ рдмреЗрдЯ рдФрд░ рдмреЗрдЯ рдо& рднреЗрдж рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реЛ 7рдм рдЯрдпрд╛ рдХрд╛ %рдпрд╛рд╣ рдХрд░ рдЕрдкрдирд╛ рдлрдЬO рдХрд░рдиреЗ рдХ рд┐рдЬрдж рдХрд░ рд░рд╣ рд╣реЛред рдмреЗрдЯ рдХреЗ рдоY реБ рджреЗ рдкрд░ рд╕рдм рдмрд╛рдк рдПрдХ рдЬреИрд╕реЗ рд╣реЛрддреЗ рд╣реИ ред рддрдо реБ рдиреЗ рддреЛ рдордЭ реБ реЗ рдмрд╛рдд рдХ рдРрд╕реА рдЧреЛрд▓ рдорд╛рд░ рдХ =рдЪрдЦ рднреА рдирд╣ рдВ рд╕рдХрд╛ред рджрдордп рддреА-0рдп рджрд▓ рд╕реЗ рд▓рдЧрд╛ рдмреИрдареЗ рд╣реЛ рдПрдХ рдмрд╛рддред рдЕрдЧрд░ рдоS рдРрд╕рд╛ рдирд╛ рдХрд╣рддреА рддреЛ 0рдпрд╛ рд░реЛрд╢рдиреА рджiрд▓ рддрдХ рдХрд╛ рд╕рдлрд░ рдХрд░ рдкрд╛рддреА рдирд╣ рдВ тЧМрдВрдирд╛, %рдпрд╛рд╣ рдХрд░рдиреЗ рдХреЗ рдмрд╛рдж рддреЛ рдЖрдкрдХ рдордЬ1 рдирд╣ рдВ рдЪрд▓рддреАред рд╕рд╕рд░реБ рд╛рд▓ рд╡рд╛рд▓реЗ рдЬреИрд╕рд╛ рдЪрд╛рд╣рддреЗ рд╡реИрд╕рд╛ рдХрд░рддреЗ, ZреЗрдЬрдП реБ рдЯ рдХ рдкреЭрд╛рдИ рднреА %рдпfрд░реН рдЬрд╛ рд╕рдХрддреА рдереАред рд╣реЛ рд╕рдХрддрд╛ рдерд╛ !рдХ рд░реЛрд╢рдиреА рдХрд╛ рдШрд░ рд╕реЗ ,рдирдХрд▓рдиреЗ рдкрд░ E,рддрдм рдз рд▓рдЧ рдЬрд╛рддрд╛ рддреЛ рд╣реЛ рдЬрд╛рддреА рдирд╛ рдЖрдкрдХ рд╕рд╛рд░ рддрдкFрдпрд╛ рднрдВрдЧред рдмреЗрдЪрд╛рд░ рд▓реЬрдХ рдХреЛ рдЧрд╛рдВрд╡ рдо& рдореЗрд░ рддрд░рд╣ рдЧреЛрдмрд░ рдХdрдбрд╛ рдкрд╛рдердирд╛ рднреА рдкреЬ рд╕рдХрддрд╛ рдерд╛редрдЦреИрд░ рдЬреЛ рд╣реБрдЖ рдЕQрдЫреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╣реБрдЖ ,7рдм рдЯрдпрд╛ рдЕрдкрдирд╛ рдкрд╛рдВрд╡ рддреЛ рдЕрдЬрдорд╛рдиреЗ рд▓рдЧреА рд╣реИ ред рдЖрдкрдиреЗ рдкреБdрдп рдХрд╛ рдХрд╛рдо !рдХрдпрд╛ рд╣реИ ,7рдм рдЯрдпрд╛ рдХреЗ рдпреЛvрдп рд╡рд░ рднрд╛тЧМреА 6рдорд▓реЗрдЧрд╛ рдЖрдк =рдЪ рддрд╛ рдХрдо рдХрд░реЛ рддрд▓рд╛рд╢ рдпрд╛рджрд╛ред рдХрд╣рддреЗ рд╣реИ рдирд╛ рд╕рдмрдХ рдЬреЛреЬреА рд╡рд╣ рдмрдирд╛рддрд╛ рд┐рдЬрд╕рдХрд╛ рдирд╛рдо рд╣реИ рднрд╛vрдпAрд╡рдзрд╛рддрд╛,рдЙрд╕рдиреЗ 7рдм рдЯрдпрд╛ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╡рд░ рдкреИрджрд╛ рдХрд░ рджрдпрд╛ рд╣реИ рдмрд╕ рд╣рдо& рдвреВреЭрдирд╛ рд╣реИ ред рджреЗ рдЦрдирд╛ рд╣реИ рд╣рдо рдХрдм рддрдХ рдвреВ.реЭ рдкрд╛рддреЗ рд╣Sред рдЧреБрд▓рд╢рди-рдмрд╛рдк рд╣реВрдВ рддреЛ =рдЪ рддрд╛ рд░рд╣реЗ рдЧреАред 7рдм рдЯрдпрд╛ %рдпрд╛рд╣ рдХреЗ рд▓рд╛рдпрдХ рд╣реЛ рдЪрдХ реБ рд╣реИ ред рдкреЭрд╛рдИ,рдХреИ9рд░рдЕрд░ рдХреЗ рд╕рд╛рде %рдпрд╛рд╣ рднреА рддреЛ рдЬJрд░ рд╣реИред рд╕рдордп рд╕реЗ %рдпрд╛рд╣ рд╣реЛ рдЬрд╛рддрд╛ рддреЛ рдЕQрдЫрд╛ рд╣реЛрддрд╛ред рдЕрдкрдиреА рд┐рдЬ рджрдЧреА рдХрд╛ 0рдпрд╛ рднрд░реЛрд╕рд╛ !рдХрд╕ рдореЛреЬ рдкрд░ рд╕рд╛рдВрд╕ рд╕рд╛рде рдЫреЛреЬ рджреЗ редрдмреЗрдЯ рдмреЗрдЯреЛ рдХрд╛ рдЧрд╣ реГ FрдереА рдмрд╕ рдЬрд╛рддреА рдФрд░ рднрд░ рдЖрдВрдЦ рджреЗ рдЦ рд▓реЗрддрд╛,рдЗрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж рдХреБрдЫ рднреА рд╣реЛрддрд╛редрд░реЛрд╢рдиреА рдХ рд╢рд╛рдж рдХреЗ рдмрд╛рдж рдЕрдореАрд░ рдХ рднреА рд╢рд╛рдж рдХрд░рдирд╛ рд╣реИ ,рд╡рд╣ рднреА рдкреЭрд╛рдИ рдкреВрд░ рдХрд░рдиреЗ рд╡рд╛рд▓рд╛ рд╣реИ ,рдЬрд╛рдВрдм рд▓рдЧрддреЗ рд╣ рдЙрд╕рдХрд╛ %рдпрд╛рд╣ рднреА рдХрд░рдирд╛ рд╣реИ ред рдЗрддрдиреЗ рдо& рдЕрдореАрд░ рдЖ рдЧрдпрд╛ рдФрд░ рдмреЛрд▓рд╛ рдкрд╛рдкрд╛ рдореЗрд░ рд╢рд╛рдж рдХреЗ рдмрд╛рд░реЗ рдо& рдЕрднреА рд╕реЗ =рдЪ рддрд╛ рдХрд░рдирд╛ рдм рдж рдХрд░реЛред рдж рдж рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд▓реЬрдХрд╛ рджреЗ рдЦреЛ рдкрд░ рдЧрд╛рдВрд╡ рдХрд╛ рд▓реЬрдХрд╛ рдирд╣ рдВ рдЪрд╛ рд╣рдпреЗ,рдж рдж рднреА рдРрд╕рд╛ рд╣ рдЪрд╛рд╣рддреА рд╣реИредрдж рдж рдХреЛ рдЙрдирдХ рд▓рд╛рдИрди рдХрд╛ рд▓рд╛рдЗрдлрдкрд╛рдЯO рдирд░ рдЪрд╛ рд╣рдпреЗ,рджрд╕ реВ рд░ рд▓рд╛рдИрди рдХрд╛ рд▓рд╛рдЗрдлрдкрд╛рдЯO рдирд░ рдж рдж рдХ рдХрд▓рд╛ рдХрд╛ 0рдпрд╛ рдХu рдХрд░реЗ рдЧрд╛ред рдж рдж рдмреЗрдЪрд╛рд░ рддреЛ рдЪi реВ рд╣-рдЪреМрдХреЗ рдо& рдлрдВрд╕ рдЬрд╛рдпреЗтЧМреЗрдЧреА рдФрд░ рдЖрдкрдиреЗ рдЬреЛ рдкреЭрд╛рдИ рдкрд░ рдЦрдЪO !рдХрдпрд╛ рд╣реИ рддрдВрдЧреА рд╕рд╣рдХрд░
рд╡рд╣
рдмреЗрдХрд╛рд░
рдЪрд▓рд╛
рдЬрд╛рдпреЗрдЧрд╛редрдкрд╛рдкрд╛
рдПрдХ
рдмрд╛рдд
рдмреЛрд▓реВрдВ
рдЖрдк
рдЧреБFрд╕рд╛
рддреЛ
рдирд╣ рдВ
рд╣реЛрдЧреЗ
рдирд╛6666666666666666666666666666? рдЧреБрд▓рд╢рди-рдЧреБFрд╕рд╛ рд▓рд╛рдпрдХ рдмрд╛рдд рдХрд░реЗ рдЧрд╛ рддреЛ 0рдп рдирд╣ рдВ рдЧF реБ рд╕рд╛ рдЖрдпреЗрдЧреАред рдЕрдореАрд░-)`рдгрдХ рдЧреБFрд╕рд╛ рднреА рдЖ рд╕рдХрддреА рд╣реИ рдкрд░ Aрд╡рдЪрд╛рд░ рдХрд░рдиреЗ рдкрд░ рдЕQрдЫрд╛ рд▓рдЧреЗрдЧрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди-!рдлрд▓рд╛рдВрд╕рдлрд░ рдХ рддрд░рд╣ рддреВ рддреЛ рдмрд╛рдд рдХрд░рдиреЗ рд▓рдЧрд╛,рдаRрдХ рд╣реИ рдЧреБFрд╕рд╛ рдирд╣ рдВ рдХJрдВрдЧрд╛,рдЧреБFрд╕рд╛ рдЖрдпреЗрдЧреА рддреЛ Eрд╛рдгрд╛рдпрд╛рдо GтЧМреБтЧМрд╛J рдХрд░ рджрдВ рдЧ реВ рд╛ред рдЕрдм рддреЛ рдмреЛрд▓ рджреЛ66666666666666666666
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 211
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान अमीर-पापा आप द द क शाद के 6लये परे शान है ,आपको द द के लायक कोई लड़का अभी तक नह ं 6मल पाया है, जो 6मले भी है तो सब अयोvय और 7बकाउ थे और हम खर दना भी चाहते तो नह ं खर द सकते थे 0य !क वे द द के सामने त,नक भी नह ं टक रहे थे और आप ऐसे लड़क को खर द भी नह ं सकते। पापा मS जानता हूं !क आपके पास जमा पूंजी के नाम पर पीएफ है ,हमार पढ़ाई है ,समीर को डा0टर बनाना है ,अ,नल को भी आपने पढ़ाने और सेटल करने का िज?मा ले रखा है ।गांव का प9रवार भी आपको ,नचोड़ने पर लगा रहता है । ऐसे म& द द के 6लये दi ू हा वह भी द द क योvयता से कोस दरू का खर दने से बेहतर तो यह है !क द द पर 0य ना छोड़ द& 66666666666666666पर पापा दादाजी का डर गांव प9रवार का डर,जा,त-समाज का डर भी तो है । पापा द द इतनी आगे ,नकल चक ु है !क उसे जा,त-समाज के बंधन से बांधना उ=चत नह ं होगा। द द एक =च{कार है ,उसक सोच को आपने Aवराट बना दया है । उसे आपने जीवन साथी के बारे म& भी सोचने दो,िजतना ददO आपने हमार ,द द ,अ,नल,समीर क पढ़ाई और गांव के प9रवार को सख ु ी बनाने म& उठाया थोड़ी सी तकल फ द द को खद ु के लाइफपाटO नर को खोजने क दे कर उठा लो पापा666666666द द का जीवन खश ु हाल हो जायेगा पापा6666666666666666666666 दमय ती-अमीर 0या कह रहे हो ? अमीर-म?मी 0या बुराई है ? द द को आजाद और थोड़ी दे दो। द,ु नया म& नाम रोशन कर रह है तो इतनी और आजाद म& हजO ह 0या है ? दमय ती-बेटा तुम कह 0या रहे हो मS समझ नह ं पा रह हूं ? अमीर-मामूल सी बात है म?मी,द द के लाइफ पाटO नर क बात है । द द Fवयं अपनी पस द और अपनी फ iड क दे ख ले तो 0या बुराई है आज के इस बदलते जमाने म& ? दमय ती-बेटा लोग 0या कह& गे ? अमीर-कहने दो ना म?मी कहने वाल क तो आदत है अQछा को बुरा सा7बत करना। 0या आप चाहती हो !क द द का ऐसे लड़के से %याह हो जो द द से कम पढ़ा 6लखा हो या बहतु कम पढ़ा6लखा हो नह ं ना666666666म?मी हम सभी चाहते है !क द द को द द के योvय और उनक लाईन का लाइफपाटO नर 6मले तो द द पर छोड़ दो। म?मी याद रखो द द को =च{कला के )े{ म& आप लोग ने बहुत दौड़ा दया है ,जो अपने समाज क लड़!कय के 6लये 0या लड़के के 6लये भी सपना है । हम सब के बस क बात नह ं है !क अपने समाज म& द द क लाइन का लड़का खोज ले। म?मी डा0टर इंजी,नयर बहुत 6मल जायेगे पर =च{कार बWती लेकर ढूढ़ने पर नह ं 6मलेगा वह भी द द क लाईन का या स?बि धत लाईन का।जमाना बदल रहा है ,कल क ह बात है एक लड़क Aवदे श से आकर अपने शहर म& कोटO
मैरेज क है वह भी ाहमण प9रवार
म& । म?मी वह !कस धमO क लड़क है पता है ,!#िFचयन लड़क है । लड़के वाल ने भी उसे पूरा मान-स?मान दया है ।अगर द द को Fवधम1 गैर Aवरादर का लड़क 6मल जाता है तो 0या बुराई है । रोज-रोज क माथापQची तो नह ं होगी।अभी तक जो लड़के दे खे पहल बात तो कोई द द के
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 212
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान योग ्य नह ं था पर क मत बीस लाख। म?मी अब जा,तपां,त मान6सक Aपछडेपन का Aवषय है ,मेर बात का बुरा नह ं मानना मेर बात पर गौर करके दे खना। दमय ती-माथा ठोकर कुस1 म& धंस गयी।गुलशन पानी का =गलास दमय ती क ओर बढ़ाते हुए बोला भागवान सोचने म& 0या हजO है । दमय ती-आप भी6666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666? अड़ताल:स दमय ती,गल ु शन ह नह ं परू ा प9रवार म& रोशनी के %याह को लेकर रFसा-कFसी चल रह थी। रोशनी क पढ़ाई भी परू होने को आ चक ु थी पर लड़का नह ं 6मल रहा था।डाय7ब टज का पेश े ट गल ु शन बहुत =चि तत था। अमीर क सलाह भी Aवचारणीय थी पर डर था तो जा,त समाज और कुलखानदान का। खैर यह डर तो कई मामल म& पीछे भी ढकेलता आ रहा है हर समाज को।लड़क -लड़के क योvयता नह ं पहले जा,त समजा कुल खानदान दे खा जाता है । गल ु शन दफतर से आकर पानी का =गलास मंह ु को लगाया ह था !क रोशनी का फोन मोबाई पर आ गया। गुलशन-बेटा कैसे हो ? रोशनी-ठRक हूं पापा एक खश ु खबर है । इतना सुनते ह गुलशन को जैसे 440 बोiट का झटका लग गया हो।पानी का =गलास नीचे रखकर माथा Jमाल से प छते हुए बोला 00000000क् 66666666666666666666660या कह रह हो बेटा ? रोशनी-पापा इतना घबरा 0य रहे हो त7बयत तो ठRक है ना। गुलशन त,नक स?भलते हुए बोला हाँ बेटा 7बiकुल ठRक हूं। रोशनी-पापा आपक आवाज म& घबराहट कैसी ? गुलशन-नह ं कोई घबराहट नह ं हS, पानी पी रहा था ना। तुम खश ु खबर बताओ। रोशनी-पापा मेरे थडO से6मसटार का 9रजiट आ गया, मS यू,नवस1ट म& अsवल आयी हूं। गुलशन-बधाई हो बेटा,खूब तर0क करो,द,ु नया के कैनवास पर कंू ची क रोशनी FवणOज[डत कर दो। 9रजiट तो मुझे पहले से पता था !क तुम ए Zेड आओगी । रोशनी-कैसे पता66? गल ु शन-बस वैसे ह जैसे पहले पता हो जाता था,वैसे अब भी।हां अब दरू हो इतना फकO है पर तु नजद क अ=धक बढ़. गयी है । बाक पर )ा जल ्द पास करो,आ जाओ,तु?हार Fटू[डयो इ तजार कर रह है । रोशनी-पापा छः मह ने का एक सेमीFटार होता है ,जiद कैसे पास कर लूंगी। गुलशन-तुम अsवल बनी रहो,जमाने के लोग मेरे वरदान पर Fवा6भमान कर& 6666666666666बेटा बहुत बहुत बधाई66666666लो म?मी से बात करो। दमय ती-शाबास मेर लाडो पापा का नाम रोशन करो। बहुत बहुत बधाई।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 213
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान रोशनी-आप और पापा क उ?मीद पर खर उतरते हुए जीवन का मकसद पूरा कर सकंू । दमय ती-मेहनत रं ग जJर लाती है ,7ब टया तुम अपने मकसद पर Pयान लगाये रखो। कामयाबी तु?हारे पास चलकर आयेगी। तु?हारे पापा तु?हारे भAवzय को लेकर =चि तत रहने लगे है। रोशनी-0य 666666666666666666666666666666? दमय ती-0य का बेट के पैदा होते ह मां-बाप क =च ता बढ़.ने लगती है ,तुम तो डबल एम6ए6 क पर )ा पास करने वाल हो। रोशनी-%याह क =च ता आई सी मांम। दमय ती-बेट मां-बाप के जीवन का उदे Gय यह होता है !क वह अपनी स तान का %याह गौना कर अपने फजO से मिु 0त पा ल&। जीवन का 0या भरोसा। तम ु तो अपने पापा क बीमार के बारे म& जानती ह हो। मेरा भी चार-चार आपरे शन हो चक ु ा है । बेटा कब कहां सांस साथ छोड़ दे !कसको पता। इसी6लये समय पर %याह गौना हो जाता तो अQछा होता। त? ु हारे पापा ने इतनी पढ़ाई करा द !क त? ु हारे योग ्य लड़का खोजना तु?हारे पापा के 6लये चांद क चढ़ाई लगने लगा है । रोशनी-म?मी पापा से कह दे ना =च ता ना कर& । चांद पर जाना बड़ी बात नह:ं रह गयी है आज के जमाने म& । ये सब छोड़◌ो आप दiल कब आ रह हो। दमय ती-मS और दiल । रोशनी- हां मांम आप और दiल आयेगी। दमय ती-यहां 0या होगा 666666666666? रोशनी-भाई लोग संभाल लेगे। आप जiद आ जाओ। मांम मेर पेिdटग ए0जीAवशन अगले सIताह लगने वाल है ,पापा को बता दे ना। मुझे दे र हो रह है । गैलर जiद पहुंचना है बाय66666666666666666666666फोन ब द हो गया। इतने म& 6सर खज ु लाते हुए अमीर गुलशन के सामने खड़ा हो गया। समीर अ,नल भी आ गये,तोता6666मीbठु मीb◌्ठू बोलने लगा। बाहर अनार के पौधे से कोयल क कंू 66666666666666कंू 6666666का Fवर कान को बस त का एहसास करने लगा। समीर अ,नल को ध!कयाते हुए बोला भईया बोलो ना666666666 अमीर-0या बोलूं। अ,नल-वह जो हम तीन क बात हुई है । अमीर-पहले समीर बोलेगा। अ,नल-समीर को तो म?मी से कहना है । समीर-पहले आप बोलो भईया बाद म& मS बोलूंगा,बड़े का हक पहले बनता है। अमीर-घ च6ू 6666666666666666666 गुलशन-0या कानाफूसी चल रह है । अमीर-पापा कुछ पैसे 6मल जायेगे। गल ु शन-अब तो पैसे चलन म& नह:ं है तो कैसे दे सकता हूं।Jपये के 6लये मना नह:ं है ।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 214
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान अ,नल-Jपये ह चा हये ना भईया666666666666 अमीर-पील नोट 6मल जायेगी ? गुलशन-पील नोट या,न पांच सौ का नोट चा हये। समीर -हां पापा6666666666666666 गुलशन- नोट का होगा 0या666666666666666? अ,नल-द द के पास होने क खश ु ी का जGन मनेगा और 0या हो होगा। अमीर-हां पापा हर बार तो जGन मनता आया है। अब तो द द क पढ़ाई परू होने वाल है , एक सेमीFटार और बचा है और जGन दो। एक आज हो जायेगा दस ू रा द द का फाइनल होने के बाद। गल ु शन-पील नोट थमाते हुए बोला अपने बारे म& भी सोचा करो। पांच सौ Jपये का नोट लेकर अमीर,समीर और अ,नल अपने कमरे म& रायमिGवरा करने के 6लये चले गये।ल?बी चचाO के बाद 6मठाई के साथ केक भी EFताAवत हुआ। घर को उWसवी माहौल दे ने क िज?मेदार समीर और अ,नल ने ले ल आपस म& AवमशO कर।इसके बाद रा7{ भोज का मीनू तीन ने तैयार कर म?मी को सप ु द ु O कर दया। मीनू दे खकर दमय ती बोल -पाट िजसके 6लये होने वाल है ,वह तो है ह नह:ं। समीर-आप समझ लो हमार जीभ का Fवाद द द क जीभ का Fवाद हमारे पेट म& गया खाना द द के पेट का खाना। =च ता क बात नह:ं। हमार द द से बात हो चुक है हम घेरलू पाट करने जा रहे है ,मेजमान और मेहमान घर के लोग ह है। पनीर और दस ू रा सामान भईया खर द लायेगा, एक पील नोट अपने हाथ म& है 0यो भईया। अमीर- हां म?मी बस आपको बनाना है । हम तीनो मदद के 6लये भी एक पैर पर खड़े रह& गे। दमय ती-तुम अपनी तैयार करो मेर !फ# ना करो जो कहोगे बना दं ग ू ी। तीन भाई खश हो गये। अ,नल और समीर को काम पर लगाकर अमीर बाजार चला ु गया,केक,6मठाई,पनीर और दस ू रा सामान लेने चला गया।रोशनी के तीसरा से6मFटार पास होने क खश ु ी म& रोशनी के पस द का खाना बना जैसा!क तीन भाईयो ने पहले ह मीनू बनाकर म?मी को दे दया था। बाजार से अमीर सामान लेकर आ गया। दमय ती बनाने म& जुट गयी। अमीर,अ,नल और समीर साफ -सफाई म& जुट गये। समीर रोशनी क कई फे्रम !कये गये कैनवास डाइ,नंग टे बल के आसपास और हाल म& लगने लगा तो गुलशन पूछ बैठा तुम लोग रोशनी क पेिdटग 0य खोल रहे हो ? समीर-पापा आपह ने पील नोट दया है ,वरदान के तीसरे से6मFटार पास होने क खश ु ी मनाने के 6लये ना। गुलशन-ए0जीAवशन 0य लग रहे हो ? समीर-द द क हािजर के 6लये।ये पेिdटं ग द द का E,त,नधWव करे गी। दमय ती-अरे वाह मेरे बQचे इतने बड़े हो गये।हम तो इ हे बQचे ह समझने क भूल कर रहे थे।दे खो ना जी इन भाईय का बहन के 6लये Iयार एक हमारे बड़े भाई साहब है मझ ु े जीते जी मौत दे दये।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 215
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान गुलशन-तुम कौन सी बात लेकर बैठ गयी ? कुछ लोग को 9रGते से नह:ं मतलब से लगाव रहता है ,उ हे वैसा ह मान लो। तुम दख ु ी 0यो होती हो। वैसे भी तुमको बाप क कमाई से हFसा लेना भी तो नह:ं था। वैसे भी बाप क स?प,त म& बेट क हFसेदार कलह का कारण है। ठRक है कानूनन हक है पर स?प,त भाई-बहन के 9रGते म& दरार भी तो है। दमय ती-कम से कम कागजी खन ू तो नह:ं करवाते। गुलशन-गलती तो है मानता हूं। ऐसा नह:ं करना था। हो गया सो हो गया। 7बते को भूल जाओ आगे क स=ु ध लो। दमय ती-रोशनी आपके 6लये हमारे 6लये खानदान के 6लये वरदान है । वैसे ह मS भी थी Aपताजी कह जाते थे तो घर से ,नकलने के पहले डयोढ़: पर मझ ु े खड़ा कर बाहर कदम रखते थे। कहते थे मेर 7ब टया नसीब है । भाई के 6लये भीवरदान थी पर दे खो Aपताजी के द,ु नया छोड़ते ह !कतना बदलाव आ गया मै अपने बाप क औलाद भी नह:ं रह और भाई के 6लये वरदान 0या अ6भशाप बन गयी। गल ु शन-भागवान 0य दख ु ी होती हो वो त? ु हार द,ु नया नह:ं थी,त? ु हार द,ु नया त? ु हारा अपना घर-मं दर है िजसक तुम पुजा9रन हो। भले ह साले साहब के 6लये अ6भशाप हो गयी पर हमारे 6लये हमारे खानदान के 6लये वरदान तो हो ना। बQचे सुनेगे तो उनका मन दख ु ी होगा कहते हुए समीर को आवाज लगाया,वह भागते हुए आया और बोला जी पापा66666666666666666666666666660या ? गुलशन-तु?हार मांम ने तो रसोई बनाने का काम पूरा कर 6लये। तुम लोग का 0या EोZाम है ? समीर-हम लोग पूजा कर रहे है ,Eसाद चढ़ा ले !फर केक कटे गा ? गुलशन-केक आ गया। पूजा चल रह है ,हम& पता नह:ं। समीर-हम तीन कर रहे है द द क सफलता के 6लये। केक का पदाOफाश त,नक दे र म& 666666666666666666 पहले पूजा कहते हुए समीर कमरे मे◌े◌ं चला गया और दरवाजा ब द कर 6लया। तीन घdटे भर क पूजा अचOना के बाद बाहर ,नकले और म?मी पापा को 6मठाई का Eसाद `खलाकर पांव छूकर आश1वाद 6लये। Eसाद Aवतरण के बाद समीर बोला केक तो काट लो। गुलशन-केक !कस खश ु ी म& । समीर-मम ्मी को दे खकर बताना। गुलशन-अरे भागवान आज अपनी साल=गरह तो है नह ं। तुम ऐसे तैयार होकर आ रह हो जैसे शाद म& जा रह हो। दमय ती-बारात भी आयेगी बारात म& जायेगी भी 0य =च ता करते है अपने बQचे %याह लायक तो हो गये है । रोशनी का %याह हो गया होता तो अब तक नाना बन गये होते। बुझनी ना बझ ु ाओ केक !कस खश ु ी म& कट रहा है बताओ तो सह । दमय ती-6मठाई !कस खश ु ी म& आयी है । द वाल 0य 7बना द वाल के बQचे मना रहे है ?
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 216
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान गुलशन-रोशनी के पास होने क खश ु ी म& । दमय ती-वह समझ ल िजये वरदान के पास होने क खश ु ी बQचे माडOन तर के से मनाने वाले है । गुलशन-अरे वाह ऐसा भी हो रहा है । अ,नल-पापा
एक
पील
नोट6666666666666666666666आपने
दया
था
ना66666666666666666666666 गुलशन-बात नोट क नह:ं केक क हो रह है । समीर-धीरज र`खये पता चल जायेगा। अमीर-अ,नल ! ज से केक तो ,नकाल ला भाई। सFप& स तो खWम कर समीर। समीर-भईया चप ु रहो। गल ु शन-संFप& स केक को लेकर है । समीर-पापा आप भी 0या याद रखोग& जो काम आपने आज तक नह:ं कर पाया वो आज हम करने जा रहे है द द के पास होने क खश ु ी के इस म के पर। गल ु शन-कौन सा काम नह:ं कर पाया ? अमीर- है पापा समीर बतायेगा। आज हमारा नेता वह है । गुलशन-बेटा आज के नेताओं के च9र{ को दे खकर !कसी को नेता कहना अनु=चत लगता है । नेता लोग |zटाचार हो गये है । कोई दध ू का धल ु ा नह:ं बचा है । इस6लये नेता नह:ं कहना। अमीर-सांर पापा पर ,नदे शक तो ठRक है । गुलशन-आगे तो बताओ। समीर- आगे क दाFतान मेर जुबानी। गुलशन-0या शायराना अंदाज है ? दमय ती-बेटा !कसका है । समीर-आज म?मी का बथO डे मनायेगे 666666666666666 गुलशन-तुम लोग को कैसे पता म?मी का बथO डे आज है । समीर-नह:ं है 666666666666666666666666स?पल सी बात है पर आज हम मनाय&गे।आपको तो मालूम है सबका ज म दन आता है ले!कन मांम का नह:ं 0य !क हमारे पु6लस इंFपे0टर नानाजी को अपनी बेट का ज म दनयाद नह:ं रहा। आज इस खश ु ी के म के को मांम का ज म दन भी मान कर एक साथ दो-दो खश ु ी 0य ना मना ले। अगला म?मी का बथO डे पापा के साथ मना करे गा एक जनवर को।0य !क द द के पर )ा पास होने का 6सल6सला ब द हो जायेगा। कौन जाने अगले कुछ मह न म& द द क डोल उठ जाये। पापा के साथ म?मी का भी बथO डे66666666 अमीर-मंजूर है पर आज तो मना ले। गुलशन-दे र 0यो बोलो है Iपी बथO डे666666666666666666दमय ती के हाथ से केक कटा। अमीर बोला-मांम कैसा लगा रहा है ।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 217
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान दमय ती-बQच क द हुई खश ु ी भगवान का दया हुआ वरदान लग रहा है । इतने म& फोन क घdट बज गयी,समीर बोला लो दस ू रा वरदान दFतक दे चक ु ा है । उ नचास गुलशन,दमय ती और तीन बQच ने हं सा-खश ु ी खाना खाकर कुछ दे र ट वी दे खकर गुलशन सोने चला गया,दमय ती बQच के साथ ट वी दे ख रह थी।सी9रयल खWम होते ह समीर ने ट वी ब द करके बोला म?मा आप सो जाओ हम लोग पढ़ाई करे गे।दमय ती भी सोने चल गयी।वह गल ु शन के कान के पास मंह ु करके बोल 0य जी सो गये 0या6666666666666गल ु शन कौन कौन कर =चख पड़ा। दमय ती बोल अरे मS हूं मेरे रहते !कसक ह?मत क मेरे बेडJम म& घस ु जाये।इतनी जiद इतनी घोर ,नuा आ गयी। गल ु शन-!कतना स ु दर सपना दे ख रहा था दरवाजे पर शहनाई बजना शJ ु ह हुई थी तम ु ने कान म& बम फोड़ दया त,नक इ तजार तो कर लेना था। दमय ती-हम& 0या पता !क आप समधी का बड़ा सांफा बांधे बारात के Fवागत म& खड़े है ।बेट है तो दमाद भी आयेगा बारात लेकर ऐसी 0य ट& शन पाल रखे है सोते जागते बेट के %या क !फ#। चलो सपना था भूल जाओ। मS सच बात कहने वाल हूं। गुलशन-सपना तो टूट गया कोई नई साज तु?ह बजा दो तो बात बने। दमय ती-रोशनी को आपने पांव पर खड़े लायक तो बना दया है ।छोट सी उD म& बड़ा काम करने लगी है । आगे और भी तर0क करे गी मुझे पूरा AवGवास है 0य !क आप उसके बा पके साथ सलाहकार भी है । गुलशन-हजO 0या है66666666666666666666666? दमय ती-कुछ नह:ं गवO क बात है ।हमारे गांव क सबसे अ=धक पढ़: 6लखी लड़क है ,=च{कला म& तो आसपास के कई गांव म& शायद को लड़क 0या लड़का भी ना होगा। ये सब आपक वजह से हुआ है । लाख आ=थOक तंगी के बाद भी आपने हम ्मत नह:ं हारा और आज 7ब टया द,ु नया के कैनवास पर पहचान बनाने लगी है । सच कहूं तो रोशनी नह:ं आप रोशनी के 6लये वरदान है । गुलशन-मुYदे क बात करो 66666666666666666666666मुझे नींद आ रह है । दमय ती-मुझे भी सोना है । बात तो सन ु लो। गुलशन लो बैठ गया िजतनी बात सुनानी हो सन ु ाओ जब कहोगी तभी सोउं गा ,भले ह तु?हार बात सुनते-सुनते Aवहान हो जाये। दमय ती-भईया एक लड़का बता रहा था,उसी से बात कर लेते। गुलशन-कौन भईया तु?हारे 666666666666666666666666666666666? दमय ती-नह:ं मानसपु{ छोटा शेर 66666666666 गुलशन-मुझसे तो बताया नह:ं। दमय ती-डर रहा था। लड़के क कुल जा,त के बारे म& पता नह:ं था ना इस6लये।अपने छोटा शेर या,न
मानसप{ ु
अब हरद श =च{कार मानसपु{ से बोलते उसी लड़के के बारे म& जानकार
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 218
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди ,рдирдХрд╛рд▓реЗред рд▓реЬрдХрд╛ рднреА рджiрд▓ рдо& рдкреЭ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ,рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рдл iрдб рдХрд╛ рддреЛ рдирд╣:рдВ рдкрд░ 6рдорд▓рддреА рдЬреБрд▓рддреА рдл iрдб рдХрд╛ рд╣реИ ред рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рдХреЛрдИ рддрдХрд▓ рдл рдирд╣:рдВ рд╣реЛрдЧреАред рдЫреЛрдЯрд╛ рд╢реЗрд░ рд╕рдЧреЗ рднрд╛рдИ рдХрд╛ рд░реЛрд▓ ,рдирднрд╛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ , ZреЗрдЬреБрдПрдЯ рдХреЗ рдкрд╣рд▓реЗ рд╕рд╛рд▓ рдо& рд░реЛрд╢рдиреА рдереА рддрдм рдпреЗ рдЫреЛрдЯрд╛ рд╢реЗрд░ рдХрд╛рд▓реЗрдЬ рдо& рд░S=рдЧрдВрдЧ рдХреЗ `рдЦрд▓рд╛рдл рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рдк) рдо& рдмрддреМрд░ рднрд╛рдИ рдЦреЬрд╛ рд╣реБрдЖ рдерд╛ред рджреЛрди рднрд╛рдИ рдмрд╣рди рдмреЬреА 6рд╢Yрджрдд рд╕реЗ 9рд░Gрддрд╛ ,рдирднрд╛ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ред рдорд╛рд▓рд╡рд╛ рд╢рд╣рд░ рд╕реЗ рджiрд▓ рддрдХ рдЫреЛрдЯрд╛ рд╢реЗрд░ рд░реЛрд╢рдиреА рдХ рдкрд░рдЫрд╛рдпреАрдВ рдмрдирдХрд░ рд░рд╣ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рд░реЛрд╢рдиреА рдХ рддрд░рдл рджреЗ рдЦрдиреЗ рд╡рд╛рд▓реЗ рдХрдИ рд▓реЬрдХреЛ рдХ AрдкрдЯрд╛рдИ рднреА рдХрд░ рдЪрдХ реБ рд╛ рд╣реИ ред рдЫреЛрдЯрд╛ рд╢реЗрд░ рдЪрд╛рд╣рддрд╛ рд╣реИ !рдХ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рдРрд╕рд╛ рд▓реЬрдХрд╛ 6рдорд▓реЗ рдЬреЛ рдЙрд╕рдХ рдХрд▓рд╛ рдХ рдХu рдХрд░& ,рдЙрд╕рдХреЗ рдХрд╛рдо рдХреЛ EреЛWрд╕рд╛ рд╣рдд рдХрд░& ,рдШрд░ рдо& рдХреИрдж рд╣реЛрдХрд░ рд░рд╣рдиреЗ рд╡рд╛рд▓ рдиреМрдмрдд рди рдЖрдпреЗред рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рднAрд╡zрдп рдХрд╛ рдЙрд╕реЗ рдмрд╣реБрдд =рдЪ рддрд╛ рд░рд╣рддреА рд╣реИ ред рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рджрджO рд╣реЛрддрд╛ рд╣реИ рддреЛ рдЫреЛрдЯрд╛ рд╢реЗрд░ рдХреЛ рдЖрдВрд╕ ,рдирдХрд▓ рдкреЬрддреЗ рд╣Sредрд╡рд╣ рднреА рд▓реЬрдХрд╛ рдвреВрдв рд░рд╣рд╛ рд╣реИ рдЕрдкрдиреЗ Fрддрдкрд░ рдкрд░ рдЖрдк рднреА рджреЗ `рдЦрдпреЗред рдореЗрд░рд╛ рдорди рдХрд╣рддрд╛ рд╣реИ !рдХ рдЫреЛрдЯрд╛ рд╢реЗрд░ рдЬреЛ рд▓реЬрдХрд╛ рдмрддрд╛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ рдЙрд╕рдХреЛ рдПрдХ рдмрд╛рд░ рджреЗ рдЦ рд▓реЗрдиреЗ рдо& рдмрд░реБ рд╛рдИ рдпрд╛ рд╣реИ ? рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рднрд╛рдЧрд╡рд╛рди рдоSрдиреЗ рдХрд╣рд╛рдВ рдмрд░реБ рд╛рдИ рдХрд╣рд╛ ? рд╡рд░рджрд╛рди рдХреЗ рд╕рдЦ реБ рдж рдХрд▓ рдХреЗтЧМреЗ 6рд▓рдпреЗ рдоS рдЬреЛ`рдЦрдо рд▓реЗрдиреЗ рдХреЛ рддреИрдпрд╛рд░ рд╣реВрдВред рддрдо реБ рдХреЛ рддреЛ рдкрддрд╛ рд╣ рд╣реИ рд╕рд╛рдорд┐рдЬрдХ рдмрд░реБ рд╛рдИрдп рдХ !рдХрддрдиреА рдмреЬреА рдХ рдордд рдордЭ реБ реЗ рдЪрдХ реБ рд╛рдиреА рдкреЬ. рд░рд╣ рд╣реИ ред рдЬрд╛рддреАрдп рджрдорди рдХреЗ рд╕рд╛рде eрдо рдХ рдоdрдбреА рдо& рджрдорди рдХрд╛ 6рд╢рдХрд╛рд░ рд╣реЛрдирд╛ рдкреЬ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рдореЗрд░рд╛ рднAрд╡zрдп рдмрдмрд╛Oрдж рдХрд░ рджрдпрд╛ рд╣реИ рдЬрд╛,рддрд╡рд╛рдж рдХреЗ рдкреЛрд╖рдХ рдиреЗред рдоS рдирд╣ рдВ рдЪрд╛рд╣рддрд╛ рд╣реВрдВ !рдХ рдЗрд╕рдХ рдЖрдВрдЪ рдореЗрд░реЗ рдмQрдЪ рдХреЛ рд▓рдЧреЗред рджрдордп рддреА-рдорд╣рд╛рди рдЖрджрдореА рдоS рднреА рдХрд╣рд╛рдВ рдХрд╣ рд░рд╣ рд╣реВрдВ !рдХ рдЖрдк рдЖрдЧреЗ рдмреЭ.рдХрд░ рдЕрдкрдиреЗ рдЖрдВрд╕реВ рд╕реЗ рд╕реАрдВрдЪреЗ рдмQрдЪ рдХреЗ рдХрд▓ рдХреЛ рдЙрдЬреЬрддрд╛ рд╣реБрдЖ рджреЗ рдЦреЛред рдореЗрд░реЗ рдмQрдЪреЗ рддреЛ рдЖрдкрдХреЗ Wрдпрд╛рдЧ рд╕реЗ рджрд╕ реВ рд░ рдХреЗ рднAрд╡zрдп рд╕рдВрд╡рд╛рд░рдиреЗ рд▓рд╛рдпрдХ рд╣реЛ рд░рд╣реЗ рд╣Sред рдЖрдкрдХрд╛ рдЬрдорд╛рдирд╛ рдФрд░ рд╣реИ рдмQрдЪ рдХрд╛ рдФрд░ рд╣реЛрдЧрд╛ред рдЙрдирдХреЗ рд╕рд╛рдордиреЗ рднрд▓реЗ рд╣ рднAрд╡zрдп рдХ =рдЪ рддрд╛ рд╣реЛрдЧреА рдкрд░ рдЬрд╛рддреАрдп рдЙWрдкреАреЬрди рдХ рдХрддрдИ рдирд╣ рдВред рд╣рдо& рдЕрдкрдиреА Aрд╡рдЪрд╛рд░рдзрд╛рд░рд╛ рдо& lxреА рдмрджрд▓рд╛рд╡ рд▓рд╛рдирд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рд╛рди-рдЖрдк рдЬреИрд╕рд╛ рдХрд╣реЗ рдоS рдХрд░рдиреЗ рдХреЛ рддреИрдпрд╛рд░ рд╣реВрдВ рдкрд░ рдмреЗрдЯ рдХрд╛ рднAрд╡zрдп рдкреВрд░ рддрд░рд╣ рд╕реБрд░m)рдд рд░рд╣реЗ рдЗрд╕рдХрд╛ рднреА wрдпрд╛рд▓ рд░рд╣реЗ ред рджрдордп рддреА-рдЬреА рдЖрдкрдХреЗ рдЬ рдмрд╛рдд рдХ рдХu рдХ рдЬрд╛рдпреЗрдЧреА 666666666666666666666 рдЧреБрд▓рд╢рди-рдЫреЛрдЯрд╛ рд╢реЗрд░ рднрд▓реЗ рд╣ рдкрд░рдЬрд╛,рдд рдХрд╛ рдмреЗрдЯрд╛ рд╣реИ рдкрд░ рд╡рд╣ рднреА рдЕрдм рдЕрдореАрд░ рдФрд░ рд╕рдореАрд░ рдХ рддрд░рд╣ рд╣ рд╣реИ редрдоS рдЬрд╛рдирддрд╛ рд╣реВрдВ рд╡рд╣ рдЕрдкрдиреЗ рд╣рдд рд╕реЗ рдкрд╣рд▓реЗ рд░реЛрд╢рдиреА рдХрд╛ рд╣рдд рдЪрд╛рд╣рддрд╛ рд╣реИ ,рддрднреА рддреЛ рдЗрддрдиреА 6рд╢Yрджрдд рд╕реЗ рдзрдоO рдХ рдмрд╣рди рдХрд╛ рд╕рд╛рде рджреЗ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рд╡рд╣ рднреА рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ %рдпрд╛рд╣ рдХреЛ рд▓реЗрдХрд░ =рдЪрд┐ рддрдд рд╣реИ ред рдореБYрджреЗ рдХ рдмрд╛рдд рддреЛ рдпреЗ рд╣реИ !рдХ рд▓реЬрдХрд╛ рддреЛ рдпреЛvрдп 6рдорд▓реЗредрдоS рдпреЗ рднреА рдмрддрд╛ рджреЗ рддрд╛ рд╣реВрдВ 0рд▓ рдпрдХрдЯ рддреБрдордХреЛ рд░реЛрд╢рдиреА рдХрд╛ рдмрд╛рдк рд╣реЛрдиреЗ рдХрд╛ рдорддрд▓рдм рдпреЗ рдирд╣:рдВ рд╣реИ !рдХ рдмрд╕ рдЙрд╕рдХрд╛ %рдпрд╛рд╣ рдХрд░ рджрдВ реВ рдореЗрд░рд╛ рдлрдЬO рдкреВрд░рд╛ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ред рдЙрд╕рдХреЗ рд╕реБрдЦрдж рднAрд╡zрдп рдХ рднреА рдореБрдЭреЗ !рдл# рд╣реИ ред рджрдордп рддреА-рдХрд╣рдиреЗ рдХ рдмрд╛рдд рдирд╣:рдВ рд╣реИ, рд┐рдЬрд╕ рдЬрдорд╛рдиреЗ рдо& рд▓реЬ!рдХрдпрд╛ рдЕ6рднрд╢рд╛рдк рдХрд╣ рдЬрд╛рдиреЗ рд▓рдЧреА рд╣реИред|рдг реВ рд╣Wрдпрд╛ рд╣реЛрдиреЗ рд▓рдЧреА рд╣реИ ред рдРрд╕реЗ рд╡0рдд рдо& рдЖрдк рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рд╡рд░рджрд╛рди рдорд╛рди рд░рд╣реЗ рд╣реИ ред рдЖ=рдеOрдХ рддрдВрдЧреА,рд╕рд╛рдорд╛рд┐рдЬрдХ рдПрд╡рдВ рдкрд╛9рд░рд╡рд╛9рд░рдХ рдж0рдХрдд рдХреЗ рдмрд╛рдж рднреА рдЖрдк рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рд╣Fрд╕реЗ рдХрд╛ рдЖрд╕рдорд╛рди рджреЗ рдиреЗ рдХрд╛ рдЕрдердХ Eрдпрд╛рд╕ рдХрд░ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ред рдЖрдкрд╕реЗ рдЕ=рдзрдХ !рдХрд╕рдХреЛ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рднAрд╡zрдп рдХ !рдл# рд╣реЛрдЧреА ? рдЧрд▓ реБ рд╢рди-рдЫреЛрдЯрд╛ рд╢реЗрд░ рдХ рдирдЬрд░ рдо& рдПрдХ рд▓реЬрдХрд╛ рд╣реИ,рд╡рд░рджрд╛рди рдХреЗ рдмрд░рд╛рдмрд░ рдкреЭрд╛-6рд▓рдЦрд╛ рддреЛ рд╣реИ рдкрд░ рдЬрд╛рдВрдмрд▓реЗрд╕ рд╣реИ ,рдпрд╣ рдмрд╛рдд рдЦрдЯрдХ рд░рд╣ рд╣реИредрдЗрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж рджm)рдг рднрд╛рд░рдд рдХрд╛ рд▓реЬрдХрд╛ рд╣реИ рдФрд░ рд╣рдо рдкрд╡ реВ nрддрд░ рднрд╛рд░рдд рдХреЗ,рдЙрдкрд░
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 219
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान जा,त Aवरादर का पता नह ं है , एक कोने से दस ू रे कोने का सफर सIताह भर का होगा,दरू भी तो दे खना है । दमय ती-Fवधम1 और बौB लड़का होगा तो कोई परहे ज नह:ं। गुलशन-दे वीजी FवधमO म& !कतना छुआछूत है ,यह भेद हमारे दादा-परदादाओं क Aवरासत तक ह=थया 6लया है । कैसे Fवधम1 उQच व`णOक लड़के पर यक न क परत जमेगी ? दमय ती-आपके वरदान को लड़का समझने वाला चा हये,उसका हर प9रिFथ,त म& साथ दे ने वाला चा हये,रोशनी क उड़ान को दे खते हुए दमाद क तलाश म& यह बात Eमुख है । रोशनी को आपने इतना हुनर दला दया है !क वह िजस घर म& जायेगी वहां राजपाट आ जायेगा।रह बात लड़के !क तो लड़का भी ऐसा ह चा हये जो अपने पाव पर खड़ा हो। आप दiल चले जाओे वरदान का ए0जीAवशन भी दे ख आओगे इसी बहाने छोटा शेर आपको लड़का भी दखा दे गा भAवzय का बातचीत कर लेना।खैर अभी रोशनी का कोसO पूरा होने छः मह ना है । इसी बीच बात बन जाती तो अQछा होता। गल ु शन-बात तो ठRक कह रह हो,पर रोशनी ए0जीAवशन म& मेरा आना एवाइड करता है,कहती है पापा Aवदे श औरत& आधे कपड़े म& आती है दाJ भी पीती है ,जो हम& अQछा नह:ं लगता तो आपको कहां से अQछा लगेगा। रह पेिdटग ए0जीAवशन क बात तो आप घर बैठे भी दे ख लेते है । दमय ती-बात तो सह कहती है ,बड़े -बड़े शहर म& ऐसा तो होता है ,आगOनाइजर को ए0जीAवशन को इ टरनेशनल लुक भी तो दे ना होता है तभी तो पेिdटं ग को 9रFपा स 6मलेगा। रोशनी को पेिdटग क द,ु नया कामयाबी 6मल जाये,अपना जीवन सफल हो गया। गुलशन-कैसी बात करती हूं,7ब टया के अवतरण होते ह बाप का ह नह:ं कुल खानदान काजीवन ध य हो जाता है , 7ब टया जोड़ती है पर सामािजक बरु ाईय बे टय का जीवन आंत!कत करके रखा है । इस आतंक को खWम करने के 6लये बे टय को ह आगे आना होगा। दमय ती-आपक बात म& दम तो है पर आप जैसे बाप बे टय को 6मल जाये तो समझो बे टय क सफलता का दै वीय वरदान 6मल गया। गुलशन-बे टयां तो वरदान है ,मानना पड़ेगा। एक बात कहूं ? दमय ती- 0या6666666666666666? गुलशन-तुम दस?बर मे दiiी चल जाओ ,वैसे भी मुझे आये !कतने मह ने हुए है रोशनी Aपछले मह ने से तुमको बुला रह है । राजकुमार को छोटा शेर दखा दे गा। कल सुरजन का भी फोन आया था,रोशनी के %याह क !फ# हो रह है । Aपताजी क खवा हश अधरू पड़ी है ,जीवन का 0या भरोसा मौत दबोच ले।सीता द द भी कह रहे थी मानEकाश रोशनी से कुछ मह न& बड़ा है ,उसका %याह तय हो गया है ,रोशनी का %याह भी जiद कर दो। उसक न?बर है ।इसके बाद तो लाइन लग जाएगी,अमीर भी %याह के लायक हो गया है ,अ,नल ,सAवता और आ`खर म& समीर है । दमय ती-राजकुमार कौन हS ? गल ु शन-?यिू जयोलोिजFट िजसक बात कर रह हो।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 220
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान दमय ती-अQछा आपको नाम पता सब मालूम है । गुलशन-पर जा,त-Aवरादर नह ं। दमय ती-छोड़◌ो भी पुरानी िजY। रोशनी को भी तो पस द होना चा हये। गुलशन-तुम जाओ रोशनी भी खश ु हो जायेगी, 7बना !कसी शोर-शराबे के राजकुमार को भी दे ख लोगी। दमय ती-मS दे ख कर 0या कJंगी,फैसला तो आपको करना है ,वरदन क !कFमत का। गल ु शन-कैसी बात कर रह हो भागवान,हो सकता है राजकुमार सजातीय हो।तम ु दे ख लो इसके बाद 6ल`खत बायोडाटा मंगा लेगे।खैर तम ु जाओ दस दन रोशनी के साथ रहकर आ जाओ। इसके बाद अमीर को भेजग ंू ा वह अपने Fतर पर तहक कात कर ले। तम ु मां बेट को अQछा लगा तो बात आगे बढ़े गी वरना रोशनी को खबर लगे इसके पहले चैIटर 0लोज ्ड। दमय ती दiल पहुंचती उसके पहले रोशनी के ए0जीAवशन क खबरे उWतर से दm)ण परू ब से पिGचम तक Eसा9रत हो चक ु थी।इस खबर से सत ु 1लाल भी गदगद थे पर असल खश ु ी तो रोशनी क डोल उठाने से 6मलने वाल थी, िजसके आगे उनके 6लये हर खश ु ी बौनी लगता थी। सुरजन ने तो खबर पढ़कर रोशनी को फोन पर खानदान के 6लये वरदान होने क पुिzट भी कर दया। रोशनी के कैनवास क चचाO बड़े-बड़े शहर म& ह नह:ं पूवाO◌ेWतर के Aपछड़े गांव क चौपाल पर भी होने लगी थी। इसी खश ु ी के बीच दमय ती दiल गयी औ मालवाशहर वापस भी आ गयी प uह दन के अ दर। मह ने भर अमीर भी गया और मह ने भर रहकर राजकुमार के बारे म& जाना -समझा। मां बेट क तहक कात के मुता7बक राजकुमार का जांबलेस होना बड़ी खामी थी और सह भी था प9रवार चलाने के 6लये रोट कपड़ा और मकान भी तो होना चा हये। दस ू र अड़चन 7बरादर क थी। मामले क गुWथी छोटाशेर और गुलशन को 6मलकर सुलझाना था जो वरदान के सुखद वैवा हक जीवन के 6लये जJर भी था। छोटा शेर और गुलशन, राजुकमार के बारे म& जानकार जुटाने म& लग गये। प=चास छोटा शेर एक दन राजकुमार को दiल क बीच सड़क पर रोक 6लया। नकल गुFसा दखाते हुए बोला 0य दm)ण भारत के शाहं शाह बड़ी-बड़ी हरकत& करने लगे हS। लड़!कय का पीछा कर रहे है । दे ख लो मेर बहन का पीछा !कया तो वापस नह:ं जा पाओगे। राजकुमार क आंख से भरभरा कर आंसू फूठ पड़े वह बोला भाई-साहब आपक बहन हमार बहन। छोटा शेर-0या बकवास करता है ,हमार बहन हमार रहे गी,तु?हार कैसे बहन हो जायेगी। राजकुमार-कैसी बात कर रहे हS भाई साहब ? छोटाशेर-मेर बहन का पीछा 0य कर रहा है आजकल? राजकुमार-यू,नवO6सट म& है आगे पीछा चलना पीछा करना तो नह:ं। छोटाशेर-!फर 0या है ,दस ू र लड़!कय के आगे-पीछे 0य नह:ं चलता। राजकुमार-7 6लयdट है फेमस है ,इस6लये मझ ु े पस द है ।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 221
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान छोटाशेर-उससे शाद करे गा ? राजकुमार-म?मी बाप से बात करके बता दं ग ू ा। मह ना 7बत गया पर राजकुमार रोशनी के आगे पीछे नह:ं दखा।छोटे शेर क डागवांच उसी का पीछा कर रह थी।एक दन छोटा शेर यू,नवO6सट क कै ट न म& बैठा हुआ था,अचानक राजकुमार आ गया बऔर बोला भाई साहब म?मी पापा राजी हो गये है । छोटाशेर-तुम आजकल दखाई नह ं दे रहे हो। आपसे 6मलने के बाद मुझे लगा !क ऐसा नह:ं करना चा हये,लड़!कय का पीछा करना बरु बात तो है ह लड़क के मान-स?मान के 6लये भी खतरनाक होता है । अब आपके सामने फाइनल बात कJंगा। छोटाशेर-7बiकुल नह:ं। पहने इस मोबाईल न?बर पर बात करो वह गल ु शन का Aविज टंग काडO दे ते हुए बोला। राजकुमार-कौन है ये ? छोटाशेर-रोशनी के फादर66666666666666666666 राजकुमार-इतने बड़े है6666666666666666666666666666666? छोटाशेर-बड़े पढ़◌े 6लखे है पर अस6लयत म& मामल ू से 0लकO क नौकर करते है । बड़े तो अपने सYकमn से है वरना इतना बड़ा बनने म& कई उD गुजर जाती है ।चलो बात करो। राजकुमार ने गुलशन के मोबाईल पर फोन लगा दया,गुलशन नये न?बर से आये फोन को दे खकर बोला कौन बोल रहे हS। दस ू र तरफ से आवाज आयी राजकुमार 66666666666666666666666 कहां के राजकुमार हS। राजुकमार पापा दiल से बोल रहा हूं ,रोशनी का फे्रdड हूं। गुलशन-0य रोशनी क सोहरत दे खकर तो पसन ्द नह:ं कर रहे है । खैर अभी तो दफतर म& हूं अपना बायो डाटा मेल कर द िजये बाक बात& बाद म& होगी। राजकुमार6जी पापा। कहते है ना द वार के कान होते है वाल कहावत च9रताथO हो गयी।रोशनी के 6लये राजकुमार 6मल गयी वह भी परजा,त का !क बे6सर-पैर क खबर गांव तक पहुंच गयी। 7बरादर के लोग अपनी वजOFव अपने Fतर पर दखाने लगे। सुत1लाल का हु0का पानी ब द करने क बात चल पड़ी और बात चौपाल पर बहस का मुYदा बनने लगी। गांव के चौधर साहब बोले 0या सुत1लाल गांव क नाक कटवा रहे हो। तु?हारा बेटा पढ़ 6लख 0या गया जा,त-Aवरादर के कायदे कानून भूल रहा है परजा,त का दमाद खोज रहा है । अरे 0या अपनी जा,त म& लड़को का ट टा पड़ गया है । सुत1लाल-हा ट टा ह पड़ा है । कोई लड़का मेर पोती के योvय 6मले तो बताना आंख ब द कर शाद करवा दं ग ू ा। Aवरादर म& एक तो कोई लड़का योग ्य नह:ं 6मल रहा है , दस ू रे त,नक पढ़◌े 6लखे कोई छोटा-मोटा काम करे रहे है तो ऐसे लड़क क क मत बीस लाख तक लग रह है बताओ कैसे होगा मेर पोती का %याह।लड़का तो अभी 6मला नह:ं है तो कैसे बात फैल गयी !क
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 222
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдкрд░рдЬрд╛,рдд рдХреЗ рд▓реЬрдХреЗ рд╕реЗ рдореЗрд░реЗ рдЦрд╛рдирджрд╛рди рдХреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рдХрд╛ %рдпрд╛рд╣ рд╣реЛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рдЧрд▓рдд рдмрд╛рдд рд╣реИ рдЪреМрдзрд░ 66666666666666666666666рдореЗрд░рд╛ рдмреЗрдЯрд╛ рд┐рдЬрд╕ рдЬрд╛,рддрд╡рд╛рдж рдХ рд╡рдЬрд╣ рд╕реЗ EрдореЛрд╢рди рд╕реЗ рд╡рдВ=рдЪрдд !рдХрдпрд╛ рдЬрд╛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ,рд╡рд╣ рдЬрд╛,рддрд╡рд╛рдж рдХреЗ рджрд▓рджрд▓ рдо& рдЕрдкрдиреА рдЬрд╛рди рд╕реЗ Iрдпрд╛рд░ рдмреЗрдЯрд╛ рдХреЛ рдврдХреЗрд▓реЗрдЧрд╛ 0рдпрд╛ред рдЪреМрдзрд░ рдЖрдкрдХреЛ рдкрддрд╛ рд╣реИ рдЬрд╛,рддрд╡рд╛рдж рдХрд╛ рдж рдордХ рдореЗрд░реЗ рдмреЗрдЯрд╡рд╛ рдХреЗ рдЬреАрд╡рди рдо& рдирд╣:рдВ рд▓рдЧрд╛ рд╣реЛрддрд╛ рддреЛ рд╡рд╣ рдЖрдЬ рдмрд╣реБрдд рдмреЬрд╛ рдореИрдиреЗрдЬрд░ рд╣реЛрддрд╛редрдЪреМрдзрд░ рдорд╛рди рд▓реЛ рдЬреЛ рдмрд╛рдд рдХрд╣ рд░рд╣реЗ рд╣реЛ рдп рдж рд╕рд╣ рд╣реБрдИ рддреЛ рд╕рдордЭ рд▓реЗрдирд╛ !рдХ рдореЗрд░реЗ рдЧреБрд▓рд╢рди рдиреЗ рдорд╛рдирд╡реАрдп рд╕рдорд╛рдирддрд╛ рдХреЗ рд╣рдд рдо& рдФрд░ рджрд╣реЗрдЬ рджрд╛рдирд╡ рдХреЗ `рдЦрд▓рд╛рдл рдо& рдРрд╕рд╛ рдХрджрдо рдЙрдард╛рдпрд╛ рд╣реИ ред рдЪреМрдзрд░ -рдаRрдХ рдмрд╕
рд╣реИ
рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓
рдЬрд╛,рдд
рдХреЗ
рдмрд╛рд╣рд░
рдмреЗрдЯ
рдХрд╛
%рдпрд╛рд╣
рдирд╣:рдВ
рд╣реЛрдирд╛
рдЪрд╛ рд╣рдпреЗ
тАдтАдтАдтАдтАдтАдтАдтАдтАдтАдтАдтАдтАдтАдтАдтАдтАдтАдтАд
рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓-рд░рд╛рдЬрд╛ рдХреЛ рдкрддрд╛ рдирд╣:рдВ рдорд╕ реБ рд╣рд░ рд╡рди рдмрд╛рдВрдЯ 6рд▓рдпреЗ, рд╡реЛ рд╡рд╛рд▓ рдмрд╛рдд рд╣реЛ рдЧрдпреА рд┐рдЬрд╕рдХ 7рдм рдЯрдпрд╛ рдЙрд╕рдХреЛ рдкрддрд╛ рдирд╣:рдВ рджрд╕ реВ рд░реЗ 7рдм рдЯрдпрд╛ рдХрд╛ %рдпрд╛рд╣ рддрдп рдХрд░ рджрдпреЗ рд╡рд╣ рднреА рдкрд░рдЬрд╛,рдд рдХреЗ рд▓реЬрдХреЗ рдХреЗ рд╕рд╛рдеред рдЪреМрдзрд░ рдп рдж рдкрд░рдЬрд╛,рдд рдо& рдореЗрд░ рдкреЛрддреА рдХрд╛ %рдпрд╛рд╣ рд╣реЛ рднреА рдЧрдпрд╛
рдпреЛрдЧ реНрдп рд▓реЬрдХреЗ рд╕реЗ рддреЛ рднреА рдШрдмрд░рд╛рдиреЗ рдХ рдмрд╛рдд рдирд╣ рдВ
рд╣реЛрдЧреА,рдЬреЛ рджdрдб рдкрдВрдЪрд╛рдпрдд рджреЗ рдЧреА рдорд╛рди рд▓рдВрдЧ реВ рд╛ред рдмрд╛рдд Pрдпрд╛рди рджреЗ рдиреЗ рд╡рд╛рд▓ рд╣реИ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рднAрд╡zрдп рдХрд╛ рджрдорди рдирд╣:рдВ рд╣реЛрдирд╛ рдЪрд╛ рд╣рдпреЗред рд░реЛрд╢рдиреА рдХрд╛ рднAрд╡zрдп рдмрдирд╛рдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рддреЛ рдЧрд▓ реБ рд╢рди рд╢рд╣рд░ рд▓реЗ рдЬрд╛рдХрд░ рдкреЭрд╛ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ред рд┐рдЬрддрдирд╛ рдЙрд╕рдиреЗ рдмQрдЪ рд╕реБрд░рдЬрди рдХреЗ рдмQрдЪ рд╕ рд╣рдд рдЦрдЪO !рдХрдпрд╛ рд╣реИ рдЙрддрдирд╛ рдореЗрд░реЗ рд╣рд╛рде рдо& рдЖрдпрд╛ рд╣реЛрддрд╛ рддреЛ рдоS рднреА рдЬрдореАрдВрджрд╛рд░ рд╣реЛ рдЧрдпрд╛ рд╣реЛрддрд╛ рдкрд░ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЛ рддреЛ рдмQрдЪреЛтЧМреЗтЧМрдВ рдХрд╛ рднAрд╡zрдп рд╕реБрд░m)рдд рдХрд░рдирд╛ рдЬJрд░ рд▓рдЧрд╛,рдоS рдЖрдВрдЦ рдХрд╛рди рдм рдж рдХрд░ 6рд▓рдпрд╛ рдЕQрдЫреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗред рдПрдХ рдкреБрд░рд╛рдиреА рдХрд╣рд╛рд╡рдд рд╣реИ рдирд╛ рдФрд▓рд╛рдж рдХреЛ рдзрди рдирд╣:рдВ xрд╛рди рджреЗ рдирд╛ рдЪрд╛ рд╣рдпреЗ рд╡рд╣ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХрд░ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ редрд╣рдорд╛рд░реЗ рдкреЛрддреА рдиреЗ рддреЛ рдкрд░реВ реЗ рдЧрд╛рдВрд╡ рдХрд╛ рдирд╛рдо рд░реЛрд╢рди рдХрд░ рд░рд╣ рд╣реИ ,рдЧрд╛рдВрд╡ рд╡рд╛рд▓ рдХреЛ рддреЛ рдЧрд╡O рдХрд░рдирд╛ рдЪрд╛ рд╣рдпреЗ рдкрд░ рдЧрд╛рдВрд╡ рд╡рд╛рд▓реЗ рдЖ)реЗрдк рд▓рдЧрд╛ рд░рд╣реЗ рд╣реИ ред рдЙрдзрд░ рдЧрд╛рдВрд╡ рдо& рдЕрд▓рдЧ рд░Fрд╕рд╛рдХрд╕реА рдЪрд▓ рд░рд╣ рдереА рдФрд░ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЗ рдорд┐FрддzрдХ рдо& рдЕрд▓рдЧред рдЗрд╕реА рд░Fрд╕рд╛рдХрд╕реА рдо& рдорд╣ рдирд╛ 7рдмрдд рдЧрдпрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЛ рд▓рдЧрд╛ рд░рд╛рдЬрдХреБрдорд╛рд░ рдиреЗ рдЗрд░рд╛рджрд╛ рдмрджрд▓ рджрдпрд╛ред рд╡рд╣ рднреА рджреЛрдмрд╛рд░рд╛ рдлреЛрди рдирд╣:рдВ !рдХрдпрд╛ред рдПрдХ рджрди рдЕрдЪрд╛рдирдХ рд░рд╛рдЬреБрдорд╛рд░ рдХрд╛ рдлреЛрди рдЖ рдЧрдпрд╛ред рд╡рд╣ рдмреЛрд▓рд╛ рдкрд╛рдкрд╛ Eрдгрд╛рдоред рдЧреБрд▓рд╢рди рд╕реЛрдЪ рдирд╛рди рд╣ рдж FрдЯреЗ рдЯ рдХрд╛ рд▓реЬрдХрд╛ рд╣ рдж рдо& рдмреЛрд▓ рд░рд╣рд╛ рд╣реИ ,рд╡рд╣ рдЗрддрдиреЗ рджрди рддрдХ рдХрд╣рд╛рдВ рдереЗ рд░рд╛рдЬрдХреБрдорд╛рд░ред рд░рд╛рдЬрдХреБрдорд╛рд░ рдмреЛрд▓рд╛-рдЗрддрдирд╛ рд╕реАрдЦ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ред рдореИрдиреЗ рдЕрдкрдирд╛ рдмрд╛рдпреЛ рдбрд╛рдЯрд╛ рдЖрдкрдХреЛ рдореЗрд▓ рдХрд░ рджрдпрд╛ рд╣реИ ,рд╕рдордп 6рдорд▓реЗ рддреЛ рджреЗ рдЦ рд▓ рд┐рдЬрдпреЗрдЧрд╛ рдкрд░ рдореИ9рд░рдЬ рддреЛ рд░реЛрд╢рдиреА рдХ рдкреЭрд╛рдИ рдкреВрд░ рдХрд░рдиреЗ рдХреЗ рдмрд╛рдж рд╣реЛрдЧреАредEрдгрд╛рдо рдкрд╛рдкрд╛ рдХрд░ рдлреЛрди рдм рдж рдХрд░ рджрдпрд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди рднреА рджрдлрддрд░ рдо& рдерд╛ рджреЛрдмрд╛рд░рд╛ рдлреЛрди рд▓рдЧрд╛рдирд╛ рдаRрдХ рдирд╣:рдВ рд╕рдордЭрд╛ред рдореЗрд▓ рдХ AEdрдЯ 6рд▓рдпрд╛ рдФрд░ рд╕рд░рд╕рд░ ,рдирдЧрд╛рд╣ рд░рдЦ 6рд▓рдпрд╛ред рд░рд╛рдЬрдХреБрдорд╛рд░ рдХрд╛ рдмрд╛рдпреЛрдбрд╛рдЯрд╛ рджреЗ рдЦрдХрд░ рдЧреБрд▓рд╢рди рдХреЛ рджрди рдо& рддрд╛рд░реЗ рджрдЦрдиреЗ рд▓рдЧреЗ 0рдп !рдХ рд░рд╛рдЬрдХреБрдорд╛рд░ рдкрд░рдЬрд╛,рдд рдХрд╛ рдерд╛,рдРрд╕рд╛ EFрддрд╛рд╡ рдЙрд╕реЗ рдкреАрдЫреЗ рдЫрд╛рдВрдХрдиреЗ рдХреЛ рдордЬреВрд░ рдХрд░ рд░рд╣рд╛ рдерд╛редрдЙрд╕рдХрд╛ рдорди 7рдмiрдХреБрди рдмреЗрдЪрди реИ рдерд╛ред рдЙрд╕реЗ рд▓рдЧрдиреЗ рд▓рдЧрд╛ рдмреЗрдЯ рдХ рд┐рдЬрдж рдкреВрд░ рдХрд░ рднрд╛рд░ рдЧрд▓рддреА рдХрд░ рджрдпрд╛ рд╣реИ рд┐рдЬрд╕рдХ рдХ рдордд рдЙрд╕реЗ рд┐рдЬ рджрдЧреА рднреА рдЪрдХ реБ рд╛рдиреА рдкреЬреЗрдЧреАредрдПрдХ рддреЛ рдЬрд╛,рддрдкреВрдд рд╡рд░ рдирд╣:рдВ 6рдорд▓ рд░рд╣рд╛ рдерд╛ рд┐рдЬрдирдХреЛ рд▓реЗрдХрд░ рдд,рдирдХ Fрд╡реАрдХреГ,рдд рднреА рдмрдирд╛рдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдп рд╣реБрдд рд╕рд╛рд░реЗ рд╕рдордЭреМрддреЗ рдХрд░рддрд╛ рдЙрдирдХ рдХ рдордд рдмреИрд░рдВрдЧ рдкреАрдЫреЗ рдз!рдХрдпрд╛ рджреЗ рддреАред рдХ рдордд рдЙрд╕рдХ рдФрд╛рдХрд╛рдд рд╕реЗ рдмрд╣реБрдд рдпрд╛рджрд╛ рд╣реЛрддреА рдФрд░ рд▓реЬрдХрд╛ рдФрд░ рдЙрд╕рдХрд╛ рдк9рд░рд╡рд╛рд░ рд░реЛрд╢рдиреА рдХ рдкреЭрд╛рдИ рдФрд░ рдЙрд╕рдХреЗ рд╕рдкрди рдкрд░ Zрд╣рдг рд▓рдЧрд╛рдиреЗ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдкрд╣рд▓реЗ рд╣ рддрдпрд╛рд░ рд╣реЛ рдЬрд╛рддрд╛ рдерд╛ред рд░рд╛рдЬрдХреБрдорд╛рд░ рднреА рдЬрд╛рдВрдмрд▓реЗрд╕ рдерд╛ рдкрд░ рдЙрд╕рдо&
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 223
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान संभावनाय& अपार थी 0य !क वह कई Aवधाओं का xाता तो था ह ,याग ्य जांब क तलाश के साथ सफल ?यूिजयोलोिजFट बनने के 6लए पोFट Zेजुयेशन भी इसी )े{ म& कर रहा था।लड़के का Jझान रोशनी क तरफ था पर अभी रोशनी अन6भx थी। गुलशन के 6लये गरल सधा 9रपु करह 6मताई वाल कहावत लग रह थी पर तु राजकुमार के 6लये गाद म& बैठकर आंख म& उं गल करना 0य फान पर वह अपनी मंशा जा हर कर चक ु ा था !क वह रोशनी से %याह करने को तैयार है पर तु गुलशन ने मौन साध 6लया था। उधर सजातीय वर प) चमड़ी उधेड़ने के फर म& थे,यह सब कुछ गल ु शन का अधर काटने को काफ था। कहने से कु?हार गधे पर नह:ं चढ़ता पर तु वह अपनी िजद को नजरअंदाज कर ह9रनारायन साहब से यह बात शेयर कर 6लया। उ ह& भी Aवजातीय %याह न भाया पर तु लड़क क wया,त और उसके हुनर क ब6ल न चढे . सोच Aवचार कर उ ह ने भी जातीयता क भरती खाई और समाज म& दनE,त दन हो रहे प9रवतOन को दे खकर लड़का तो ठRक है !क सलाह दे दया पर तु गल ु शन के 6लये अरdय रोदन लग रहा था। मह ना भर के बाद एक अचानक !फर राजक ु ु मार का फोन आ गया बोला-पापा जांब 6मलने के बाद मै9रज कJंगा। मुझे एक पुराWतव Aवशेषx बनना है । इसी का कोसO कर रहा हूं,छः मह ने का कोसO बाक है ।पढ़ाई पूर होते ह जांब खोज लूंगा वह स कुछ 7बना J◌े टूट -फूट ह द म& कहता चला गया। गुलशन-दे खो राजकुमार तुमको तो मेर बेट के हुनर उसक wया,त,कला और कला से उपजे E,तफल क जानकार है बाक और बहुत कुछ जानना बाक है । राजुमार-पापा मS सब जान चक ु ा हूं बस आपके हां क जJरत है । गुलशन-मेर जा,त के बारे म& जानते हो। राजकुमार-पापा जा,त !कसने बनाया है , आदमी ने न66666666भगवान ने तो हम सबको आदमी बनाया है । जा,त के बारे म& नह:ं जानना चाहता बस आप Fवधम1 है ,Fवधम1 लड़क से %याह करना कोई समाज या धमO क `खलाफत नह ं।Fवामी Aववेकान द ने भी इस मुYदे पर Fपzट Jप से Aवचार sय0त !कये हS। अ तOजातीय Aववाह 0या अ तOधा6मOक Aववाह हो हुए है ,जो सफल हुए है द,ु नया के सामने उदाहरण है । गुलशन-खाप पंचायत के फैसले भी Aपछले माह म& आये है जो भयावह थे। राजकुमार-पापाजी सुEीम कोटO ने आपनी राय भी इन फैसल पर द है ,उसे भी जा,तवाद के पोषक को याद रखना होगा। गुलशन-मानता हूं पर मS आशंकत हूं। राजकुमार-0य पापा66666666666666666666666 गुलशन-तु?हारे पैरेdट से 6मलना चाहूंगा। राजुमार-जJर 6मलेग&,वैसे मम ्मी-पापा,भईया-भाभी से बात कर चक ु ा हूं।सब राजी है । गल ु शन-त? ु हारे पैरेdट से 6मलने के बाद तय कJंगा।इसके पहले अपने Aपताजी,भाई-बहन और कुल खानदान के लोग से रायमशAवरा करना जJरा होगा मेरे 6लये।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 224
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान राजकुमार-ठRक है पापा म& एZी हूं।ओ6के6फोन ब द हो गया66666666666666666 गुलशन रोशनी से बाप होने क है 6सयत से उसका मन टटोलने के 6लये फोन लगाया। रोशनी वह यू,नव6सOट का छा{ है ,उसे जानती हूं,अQछा लड़का है ।वह तो मु0तकdठ से ढ़◌ेर सार Eशंसा कर डाल ।वह रोकते हुए बोला बेटा मै सी9रयस बात कर रहा हूं बेटा। रोशनी-0या पापा6666666666666666666666? गुलशन-वह तुमसे शाद करना चाहता हS। रोशनी-0या666666666666666? गल ु शन-हां666666666666666 रोशनी-राजकुमार तो गैर 7बरादर का है । गल ु शन-तम ु तो बस मझ ु े ये बताओ त? ु हारा लाइफपाटO नर बनने के हुनर उसम& है ।जानता हूं तम ु िजस घर म& जाओगी उसे राजा बना दोगी पर लड़के क अपनी औकात तो होनी चा हये। रोशनी-पापा राजम ु ार को ?यिू जयोलोजFट बनना है ,वह बन जायेगा।उसम& सारे गण ु है पर गैर जा,त का है जो हमारे खानदान को पस द नह ं आयेगा। गुलशन-तुमको पस द है 0या6666666666666666666? रोशनी-पापा66666666666666666 गुलशन-तो अब एक और बड़ा ब6लदान वरदान के 6लये666666666666666666666666666666 कहते हुए फोन ब द कर दया। इ कावन दमय ती-0या बात हुई है रोशनी से।बात करके फोन ब द कर दये,मेर बात तक नह:ं करवाये। गुलशन-आगामी जीवन के बारे म& । अब तुम दiल जाने क तैयार करो। दमय ती-0य 666666666666666666? गुलशन-वरदान के 6लये के भAवzय क सुर)ा क गारdट के 6लये राजकुमार दे खना है । दमय ती-आप नह ं। गुलशन-नह ं तु?हारे बाद66666666666666666666लेडी फसट्O । दमय ती-इतना अहम फेसला मेरे माथे। गुलशन-ब टयां वरदान होती हS,तुम भी अपने मां बाप क बेट हो,अपने वरदान के आगमी जीवन के 6लये तु?हारा 6लया गया फेसला यक नन वरदान के 6लये वरदान सा7बत होगा। दमय ती-आप भी चलो। गुलशन-तुम राजकुमार से 6मल लो और वरदान से अपने Fतर पर बात कर लो !फर दोन प9रवार 6मलेगा तु?हारे फैसले◌े के मुता7बक। दमय ती-मेर अिvन पर )ा ले रहे हS 0या 666666666666666666? गुलशन-भागवान फजO क बात रह है अिvन पर )ा कैसी मS राम तो नह ं। इस बावY सरकार िज?मेदार होती तो न बQच क पढ़ाई के 6लये दर-दर क ठ कर& खाना होता ना ह %याह के 6लये दहे ज दानव का सामना करना पड़ता और नह:ं बे टयां क मां के पेट म& हWया होती।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 225
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान दमय ती-रोशनी के पापा 0या-0या कहे जा रहे हो,मेर तो कुछ समझ म& नह:ं आ रहा 66666666666? गुलशन-सीधी बात समझ म& नह:ं आ रह है ,कहती हो !क उ.ती =च[ड.या के तुम पर =गन सकती हो। पता है ना सरकार म& !कतने म {ी है ।खैर =गनने क जJरत नह:ं है। आमआदमी के खन ू पीकर म {ी Jपी इतने खाती पल रहे है एक और Aवभाग बना लेते तो एक और म {ी बढ़. जाते इससे आम आदमी को 0या फकO पड़ता। दमय ती-!कस Aवभाग और म {ी क बात कर रहे है । गल ु शन-मैरेज Aवभाग और मैरेज म {ी। म {ालय िजला Fतर पर कले0टर के अधीनFथ कमOचार बैठा दे ता जहां Aववाह योग ्य लड़के-लड़!कय का पंजीयन होना जJर होता और इसे कानन ू ी और समािजक वैधता EाIत होती तो बे टय के बाप क जिू Wतयां नह:ं `खसती और नह:ं कमर टूटती। योग ्य लड़के-लड़!कय का Aववरण यह ं 6मल जाता और मां-बाप क दे खरे ख म& Fवधम1 अथवा समतi ु यधम1 लड़के-लड़क अपना जीवन साथी तलाश कर कानन ू ी Jप म& गह ृ Fथजीवन म& Eवेश कर जाते जो जJर भी होता,िजससे कई सार समFयाय& तो जड़ से खWम हो जाती रोज नये-नये Aवभाग बनाते जो रहे है अपनी जJरत के अनुसार,दे श के भावी पीढ़: क िG)ा-रोजगार,उनके वैवा हक जीवन क ◌े कोई =च ता नह:ं है,दे श और समाज के पहरे दार को बस आंख म& 6मच1 झ कना सीख गये है । लगा रहे है ,दे श हत-जना हत का खोखला नारा। दमय ती-िजसके पांव फट न हं 7बवाईन, 0या जाने पीर पराई।खैर छोड़◌ो,मुझे 0या करना है । गुलशन- दiल जाना है बाक तो पहले चचाO हो चक ु है । दमय ती दiल गयी।रोशनी के मन को खब ू टटोल ,और मां होने के नाते समझायी और सलाह भी द । बेट से बातचीत के दौरान रोधनी के Jझान का खल ु ासा हो गया। इसके बाद दमय ती राजकुमार से 6मल ,उसके बोर म& जानकार ल ,अपने बारे म& प9रवार के बारे म& ,कल के बारे म& साफ-साफ बात भी क उसे राजकुमार योvय दमाद लगने लगा। दमय ती 10 मई तक %याह करने क हामी भी भर कर इस शतO के साथ वापस आ गयी !क राजकुमार के मां-बाप और प9रवारजन को यह 9रGता मंजूर हुआ तो 6666666666666666666 गुलशन-राजकुमार के मां-बाप से स?पकO कर उनसे 6मलने क इQछा जा हर !कया। वे 17 फरवर को दiल आने का वादा कर 6लये। दोन प) दiल म& 6मला और राजकुमार और रोशनी के %याह के मुYदे को लेकर चचाO शुJ हुई। गुलशन-राजकुमार के Aपताeी मू,तOनरायन और मांताeी पदमानरायन को संबो=धत करते हुए बोला मS जान चक ु ा हूं !क आपको मेर बेट बहू के Jप म& पस द है । गुलशन क बात पूर भी नह ं हुई थी !क पदमानरायन बोल उठRं समधीजी रोशनी हम& अपने राजकुमार से अ=धक पस द है ,इतनी होनहार बेट पाकर तो मS और मेरा खानदान ध य हो जाएगा। रोशनी तो हम& अभी से वरदान लगने लगी है। हर मायने म& मेरे बेटे से अ=धक योvय है ,मेरा बेटा रोशनी से अ=धक योvय तो नह:ं है पर दोन एक दस ू रे को चाहने लगे है ,मझ ु े यह 9रGता मंजरू है । बीच म& ह म,ू तOनरायन बोले आगे क बात भी तो सन ु लो।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 226
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान गुलशन-वंश-जा,त-गो{ के म& य द कोई जानकार चाहे तो पूछ सकते है । वैसे मS बता दं ू हम& गो{ के बारे म& कोई जानकार नह:ं है और ना हमने कभी इसक जानकार रखने क जJरत समझा है । दस ू रे जा,त क बात रह तो व`णOक#म म& चौथा दजाO EाIत हूं। मू,तOनरायन-0य श6मO दा कर रहे हS गुलशन बाबू,उQच 6श)ा,संFकार और योvयता के आगे जा,त-गो{ Aवरादर का मसला बौना हो गया है। द,ु नया 6समट रह है ,जा,तवाद म& फंसे रहे । जा,तवाद अ6भशाप है और नफरत का Aवष-बीज बोता है जो पर?परा आदमी का सुख ,छन ले उसका ,नवहOन !कसी महापाप से तो कम नह:ं?जा,तवाद ने अखdड दे श को खिdडत !कया है। Fवध6मOय को इतना खdड-खdड कर दया है !क कुएं तक का पानी अपAव{ हो गया है।ऐसी %यवFथा तो आदमी और दे श के माथे कोढ़ है । इस कोढ़ को समल ू उखाड़ फ&ककर मानव धमO क Fथापना क जानी चा हये, जहां कम से कम Fवध6मOय म& समानता हो,रोट -बेट सवOमा य हो। समधीजी आप चौथे वणO के हो या पहले वणO क !कसी भी जा,त के हो हम& जा,त के बार& म& कोई जानकार नह:ं चा हये◌े।हमे ◌ंतो बस अपने बQच का जीवन खश ु हाल बनाने है ,जो द,ु नया के 6लसे वरदान बन&। राजकुमार क मां पदमानरायन बोल -समधीजी,ये बात छो[ड.ये और कुछ मन म& शंक-कुशंका हो पूछ सकते है ।रोशनी को हम रानी बनाकर रख&गे आप त,नक =च ता ना करना।भगवान ने मुझे !कसी पाप क सजा द है ,मेर अपनी बेट नह ं है, मS रोशनी को बेट जैसा sयवहार कJंगी। मSने जीवन अPयापन कायO म& 7बताया है ,मS अपनी रोशनी का दल कभी नह:ं दख ु ने दं ग ू ी। राजकुमार का भाई दे वकुमार से भी चप ु नह:ं रहा गया-वह बोला पापाजी AवGवास क9रये।रोशनी हमार छोट बहन जैसी है । और यह 9रGता जीवन भर ,नभाउं गा। सुरजन सभी क बात& बड़.◌े Pयान से सुन रहा था।वह बोला- आप सभी ठRक कह रहे है पर गांव म& जा,तवाद का जहर आज भी तूफान बनता रहता है ।शहर म& यह तूफान थम सा गया है पर हमारा मन तो नह:ं मान रहा है , रोशनी के कल को लेकर। मेर बेट जातीय-भेद का 6शकार हो गयी तो कौन िज?मेदार होगा ? राजकुमार-चाचाजी ऐसा कभी ना होगा,मेरे मां-बाप और हम है ना जमाने से लड़ने के 6लये। इ ह सार मुिGकल से बचने के 6लये मेर म?मी-पापा ने कोटO मैरेज करने का फैसला 6लया है ।अगर हम उiलघंन कर& गे जो कानून सजा दे ने के 6लये तो है ।चाचाजी आप त,नक =च ता ना कर । हमारे म?मी पापा इस कोटO मSरेज से एक तीर से दो ,नशाना लगा रहे है । राजकुमार क मां-0या कह रहे हो राजू666666666666666666666666? राजकुमार-हां
․ ․․․․․․․․․․․․․ पहला
Fवधम1 समानता और दस ू रा दहे ज दानव का मदO न लगा ना
एक तीर से दो ,नशाना। मू,तOनरायन-माFटरनी का बेटा है । राजकुमार-जी पापा जैसे म?मी को आपने कुल का वरदान माना।मS रोशनी को =च{कलाजगत का वरदान मानंग ू ा।
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 227
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди рдкрджрдорд╛рдирд░рд╛рдпрди-рдЪ9рд░{ рдо& рдЙрддрд╛рд░рдирд╛ рд╣реЛрдЧрд╛ред рд░реЛрд╢рдиреА рдХрд╛ рдд,рдирдХ рджрдЦ реБ рдореЗрд░реЗ рдЬреАрд╡рди рдХрд╛ рдмреЬрд╛ рджрджO рд╣реЛрдЧрд╛ред рдж,реБ рдирдпрд╛ рдо& рд░рд╣реВрдВ рдпрд╛ рди рд░рд╣реВрдВ рдЗрд╕ рдмрд╛рдд рдХрд╛ Pрдпрд╛рди рд░рдЦрдирд╛ред рдЖ`рдЦрд░рдХрд╛рд░ рдЬрд╛рддреАрдп рдж рд╡рд╛рд░& рдЯреВрдЯ рдЧрдпреАредрд░рд╛рдЬрдХреБрдорд╛рд░ рдФрд░ рд░реЛрд╢рдиреА рджрд╛?рдкWрдпрд╕реВ{ рдо& рдмрдВрдз рдЧрдпреЗредрд▓реЛрдЧ рдХрд╣рддреЗ рдирд╣:рдВ рдердХ рд░рд╣реЗ рдереЗ !рдХ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреИрдирд╡рд╛рд╕ рдХреЗ рд╕рд╛рде рджреЗ рд╢ рдФрд░ рд╕рдорд╛рдЬ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рд╡рд░рджрд╛рди рдмрди рдЧрдпреАред рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ Aрд╡рджрд╛рдИ рдХрд╛ рд╕рдордп рдЖ рдЧрдпрд╛редрдорд╛рдВ рдмрд╛рдк,рд╕рдЧреЗ рд╕?рдмрд┐ рдзрдп рдиреЗ рд╕реБрдЦреА рдЬреАрд╡рди рдХ реЭтЧМреЗрд░ рд╕рд╛рд░ рд╢реБрднрдХрд╛рдордирд╛рдп& рджреЗ рдХрд░ рдЪрд╛рд░ рдк рд╣рдпреЗ рдХ рдЖрдз,реБ рдирдХ рдбреЛрд▓ рдпрд╛,рди рдлреВрд▓ рд╕реЗ рд▓рдж рд╕реБрд╕рд┐ рдЬрдд рдХрд╛рд░ рдо& 7рдмрдард╛ рджрдпрд╛,рдЕрдм 0рдпрд╛ рдбреЛрд▓ рдЖрдЧреЗ рдмреЭ.рдиреЗ рд▓рдЧреА- рд╕рдд реБ 1рд▓рд╛рд▓, рдЕрдореАрд░, рд╕рдореАрд░, рдЕ,рдирд▓, рд╕Aрд╡рддрд╛, рд╕рд░реБ рдЬрди, рд╕рдн реБ реМрддреА,рддрдкреЗрд╕рд░,рдмрд▓реЗрд╕рд░,рд░рдореЗрд╕рд░, рдЧрд▓ реБ рд╢рди рдФрд░ рджрдордп рддреА рдХ рдЖрдВрдЦ рдо& рдЧрдВрдЧрд╛ рдЬрдорди реБ рд╛ рдЙрддрд░ рдЖрдпреАрдВредрдХрд╛рд░ рдордВрджрдЧ,рдд рд╕реЗ рдмреЭ.рдиреЗ рд▓рдЧреА,рд░реЛрд╢рдиреА рдорд╛рдВ-рдмрд╛рдк,рднрд╛рдИрдп рдФрд░ рдмрдЪрдкрди рдХреЗ рд╕рд╛=рдердп рдФрд░ рдк9рд░рд╡рд╛рд░ рд╕реЗ 7рдмрдЫреБреЬрдиреЗ рдХреЗ рдЧрдо рдо& рд░реЛ рдЬрд╛ рд░рд╣ рдереАред рдмреЬреА-рдмреЭ реВ : рдо рд╣рд▓рд╛рдп& рдордВрдЧрд▓ рдЧреАрдд рдЧрд╛рддреЗ рд╣реБрдП рдкреАрдЫреЗ -рдкреАрдЫреЗ рдЪрд▓ рд░рд╣ рдереАред рд╕рдерд╡рд╛ рдЫреЛреЬтЧМреИ рдирд╛ рдХрдмрд╣реБрдВ рдирд╛ рддреЛрд╣рд╛рд░ рд░рд╛рдЬрдХреБрдорд╛рд░ рд╣реЛ рдЬрдЗрд╕реЗ рдЧрдВрдЧрд╛ рдЫреЛреЬтЧМреИ рдирд╛ рд╣рдВ рдХрдмрд╣реБрдВ рдЖрдкрди !рдХрдирд╛рд░ рд╣реЛ рдмреЗрдЯ рдЫреЛ[рдб.рд╣рд╛ рдирд╛ рдирдЗрд╣рд░ рдирд╛ рдирдЗрд╣рд░ рдХрд╛ рд╕6рднрдорд╛рди рд╣реЛ, рд╕рд╛рд╕-рд╕рд╕реБрд░ рдХреИ рд╕реЗрд╡рд╛ рдЬрдЗрд╕реЗ рд╕рдЧреИ рдорд╛рдИ-рдмрд╛рдк рд╣реЛ 7рдм рдЯрдпрд╛ рд╕рд╕реБрд░9рд░рдпрд╛ рдо& рд░рд╣реЗ рдЙрдкрд░ рддреЛрд╣рд╛рд░ рдирд╛рдо рд╣реЛ рддреВ рддреЛ рдорд╛рдИ-рдмрд╛рдк рдХреБрдЯреБ?рдм рдХрд╛ рдмрд╛рдЯреБ рд╡рд░рджрд╛рди рд╣реЛ рдЬрдЧ рднрдпрд▓ рддреЛрд╣рд░реЗ рд╣реБрдирд░рд╡рд╛ рдХреИ рдХрджрд░рджрд╛рди рд╣реЛ рдбреЛ6рд▓рдпрд╛ рдлрдиреМрд▓реИ рддреЛрд╣рд░реЗ рд╕рдкрдиреЗ рдХреИ рд░рд╛рдЬрдХреБрдорд╛рд░ рд╣реЛ рд╕реБрдЦреА рд░рд╣реИ рдШрд░ рд╕рдВрд╕рд╛рд░ рднрд╕реБрд░ рдбрд╛рд▓реИ рдиреИ рдУрд╣рд╛рд░ рд╣реЛ66666666666666666666 рдд,рдирдХ рджрд░реВ рдЬрд╛рдХрд░ рдХрд╛рд░ JрдХ рдЧрдпреА,рдЕрдореАрд░ рдиреЗ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рдкрд╛рдиреА рдкреАрд▓рд╛рдпрд╛ред рдореБрдВрд╣ рдо& рдкрд╛рдиреА рд▓реЗрдХрд░ рдХрд╛рд░ рдкрд░ рдЫRрдВрдЯрд╛ рдорд╛рд░рд╛,рдЗрд╕рдХреЗ рдмрд╛рдж рдХрд╛рд░ рдиреЗ рдЧ,рдд рдкрдХреЬ рд▓ рдФрд░ рдХрд╛рд░ рдЬрд╛рдХрд░ рдирдпреЗ рдШрд░-рд╕рдВрд╕рд╛рд░ рдХреЗ рд╕рд╛рдордиреЗ JрдХ рдЬрдВрд╣рд╛ рдкрджрдорд╛рдирд░рд╛рдпрди рдиреЗ рдордВрдЧрд▓ рдЧреАрдд рдХреЗ рд╕рд╛рде рд░реЛрд╢рдиреА рдХ рдЖрд░рддреА рдЙрддрд╛рд░ рдВ !рдлрд░ 0рдпрд╛ рд░реЛрд╢рдиреА рдирдпреЗ рдШрд░-рд╕рдВрд╕рд╛рд░ рдо& рд░рдЪ рдЧрдпреАред рд╕рдордп рдиреЗ рдЙрд╕рдХреЗ рд╣реБрдирд░ рдХреЛ рдФрд░ рдЕ=рдзрдХ ,рдирдЦрд╛рд░ рджрдпрд╛ред рдж,реБ рдирдпрд╛ рдХреЗ рдХреИрдирд╡рд╛рд╕ рдкрд░ рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЗ рд╣реБрдирд░ рдХрд╛ рд╕ рдзрд╛рдкрди рдЕрдорд░рддрд╛ рдХ рдУрд░ рдмреЭ. рдЪрдХ реБ рд╛ рдерд╛ред AEdрдЯ рдореА[рдбрдпрд╛,рдИ-рдореА[рдбрдпрд╛ рдЕрдерд╡рд╛ рд▓реЛрдЧ рдХреЗ рдореБрдВрд╣ рд╕реЗ рд░реЛрд╢рдиреА рдХ рддрд╛рд░ рдл рдХреЗ рд╢%рдж рдЧреБрд▓рд╢рди рдФрд░ рдж?рдп рддреА рдХ рдмреВреЭ: рд╕рд╛рдВрд╕ рдХреЛ рдЙD рджреЗ рдиреЗ рдХреЛ рдХрд╛рдл рд╣реЛрддреЗ,рдЕрдореАрд░ рдФрд░ рд╕рдореАрд░ рдХ рдЫрд╛рддреА рдмрд╣рди рдХ рддрд░0рдХ рдХреЛ рджреЗ рдЦрдХрд░ Fрд╡рд╛6рдорднрд╛рди рд╕реЗ рдлреБрд▓ рдЬрд╛рддреАредрд╕рдордп рдХ рдХрд░рд╡рдЯ рдХреЗ рд╕рд╛рде рдорд╛рдВ-рдмрд╛рдк рдХреЗ Fрд╡рд╛6рднрдорд╛рди рдо& рдЕ6рднрд╡AреГ B рдХреЗ рд╕рд╛рде рдЕрдореАрд░ рдмреЬрд╛ рдЗрдВрдЬреА,рдирдпрд░,рд╕рдореАрд░ рд╕рдлрд▓ рдбрд╛0рдЯрд░ рдмрди рдЧрдпрд╛ рдФрд░ рдЕ,рдирд▓ рднреА рдЕрдкрдиреЗ рдорд╛рдВ-рдмрд╛рдк рдХрд╛ рдирд╛рдо рд░реЛрд╢рди рдХрд░рдиреЗ рд▓рдЧрд╛ рдерд╛ред рдЧреБрд▓рд╢рди рдЬреАрд╡рди рдХ рд╕рдлрд▓рддрд╛ рдХрд╛ eреЗрдп рд░реЛрд╢рдиреА рдХреЛ рджреЗ рддрд╛ рдФрд░ рдХрд╣рддрд╛ рд╡рд░рджрд╛рди рдХреЛ рдЙрд╕рдХреЗ рд╣Fрд╕реЗ рдХреЗ 6рдорд▓реЗ рдЖрд╕рдорд╛рди рдХрд╛ E,рддрдлрд▓ рд╣реИ !рдХ рд╣рдо& рдж,реБ рдирдпрд╛ рдиреЗ рдорд╛рди рджрдпрд╛ рдХрд╣рддреЗ рд╣реБрдП рдЧрд╡O рдХреЗ рд╕рд╛рде рдЧреБрдирдЧреБрдирд╛рдиреЗ рд▓рдЧрддрд╛, рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рджреЗ рд╢-рдк9рд░рд╡рд╛рд░ рдЬрд╣рд╛рдВ рдЬреЛреЬрддреА Iрдпрд╛рд░реЗ рдзрд░рддреА-рдЖрд╕рдорд╛рди рдЬреЛреЬрддреА рд╣реИ ,
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 228
рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА рдХрд╛ рдЙрдк рдпрд╛рд╕ тАУ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди FтЧМреВтЧМрд╛рд░рдЬ-рдЪрд╛рдБрдж-рдзрдк реВ -рдЫрд╛рдВрд╡ рдЬреЛреЬрддреА рд╣реИ рдЬрд╣рд╛рдВ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди Iрдпрд╛рд░реЗ 6666666666666666666 рдЖрдВрдЦ рдХреЛ рдирд╛ рджреЗ рдирд╛ рдзрдзрдХрддрд╛ рдиреАрд░ Iрдпрд╛рд░реЗ рд╣реЛ рд╕рдХреЗ рддреЛ рд╣рд░ рд▓реЗрдирд╛ рд╣рд░ рдкреАрд░ Iрдпрд╛рд░реЗ рдЬрд╣рд╛рдВ рдХрд╛ рдорд╛6рд▓рдХ рд╕рд╛рдВрд╕ рдЬреЛреЬрддрд╛ рд╣реИ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдВ рдЬреЛреЬрддреА рднрд╛vрдп рд╣рдорд╛рд░реЗ рдЬрд╣рд╛рдВ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди Iрдпрд╛рд░реЗ 6666666666666666666 рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╕рд░реВ рдЬ-рдЪрд╛рдБрдж рддрдХрдж рд░ рд╣реИ рдпрд╛рд░ рдЧрдо рдХреЗ рдореМрдХреЗ рдирд╣ рдВ, рдЦрд╢ реБ рдирд╕реАрдмреА рд╣S рд╣рдорд╛рд░реЗ рджреЗ рджреЛ рд╣Fрд╕реЗ рдХрд╛ рдЖрд╕рдорд╛рди Iрдпрд╛рд░реЗ рдирд╛ 9рд░рд░рдХреЗ-рдирд╛ 6рд╕рд╕рдХреЗ рдлрд▓реЗрдлреВрд▓реЗ рдЕрд░рдорд╛рди рд╕рд╛рд░реЗ рдЬрд╣рд╛рдВ рдХреЗ 6рд▓рдпреЗ рдмреЗ рдЯрдпрд╛рдБ рд╡рд░рджрд╛рди Iрдпрд╛рд░реЗ 6666666666666666666рди рджрд▓рд╛рд▓ рднрд╛рд░рддреА/3161262011 рд╕рдорд╛рдк реНрдд рдЖрдЬрд╛рдж рдж рдк, 15-рдПрдо-рд╡реАрдгрд╛ рдирдЧрд░ ,рдЗрдВрджреМрд░редрдо ред-452010, http://www.nandlalbharati.mywebdunia.com http;//www.nandlalbharati.blog.co.in/ http:// nandlalbharati.blogspot.com http:// www.hindisahityasarovar.blogspot.com/ httpp://nlbharatilaghukatha.blogspot.com/ http://www.betiyaanvardan.blogspot.com www.facebook.com/nandlal.bharati рдЬрди,рд╡рд╛рд╣редрд╕рд╛.рддрд╛/рд╣рдХред0рд╡рд╛1рд▓рдпрд░ $рд╡рд╛рд░рд╛ рдЙрдк2рдпрд╛рд╕-рдЪрд╛рдВрдж рдХ рд╣рдВ рд╕реБрд▓ рдХрд╛ рдзрд╛рд░рд╛рд╡рд╛/рд╣рдХ ,рдХрд╛рд╢рди рдЙрдк2рдпрд╛рд╕-рдЪрд╛рдВрдж рдХ рд╣рдВ рд╕реБрд▓ ,рд╕реБрд▓рдн рд╕рд╛/рд╣5рдп рдЗрдВрдЯрд░рдиреЗрд╢рд▓ $рд╡рд╛рд░рд╛ рдЕрдиреБрджрд╛рди ,рд╛рдк реНрдд рд▓рдВ рд╡реЗрдЬ >рд░рд╕рдЪ рдЯреЗ рдирд╛рд▓реЛрдЬреА рд╕реЗ рдЯрд░,рдЖрдИ рдЖрдИ рдЖрдИ рдЯ: рд╣реИ рджрд░рд╛рдмрд╛рдж ?рд╡рд╛рд░рд╛ рд░рдЪрдирд╛рдУрдВ рдкрд░ рднрд╛рд╖рд╛ рдПрд╡рдВ рд╢реИDEрдгрдХ рдХрд╛рдпG рд╣реЗ рддреБ рд╢реЛрдз рдХрд╛рдп
рд╕рд╡рд╛O=рдзрдХрд╛рд░ -
рд░рдЪрдирд╛рдХрд╛рд░ тАУ http://rachanakar.org рдХ рдд реБ рдд.
рдк реГ рда 229
рд▓реЗрдЦрдХрд╛рдзреАрди
न दलाल भारती का उप यास – बे टयाँ वरदान
रचनाकार – http://rachanakar.org क त ु त.
प ृ ठ 230