Programación ciencias 2014 2015

PROGRAMACIÓN DE CIENCIAS NATURAIS CURSO 2014 -2015

Mª Eugenia Alba Torreiro IES DE COTOBADE

ÍNDICE Materia :

Páxina

Contextualización .................................................................................... 2 Currículo ..................................................................................…………. 3 Obxectivos xerais ………………..…………….……………………………. 3 Contribución da materia ás competencias básicas ……………………… 4 Ciencias da Natureza 1º E.S.O. ............................................................ 6 Ciencias da Natureza 1º E.S.O. bilingüe................................................ 18 Ciencias da Natureza 2º E.S.O. .......................................................... 28 Ciencias da Natureza 2º E.S.O. bilingüe .............................................. 42 Procedemento de avaliación Primeiro Ciclo de ESO …………………. 54 Bioloxía e Xeoloxía 3º E.S.O. .............................................................. 54 Bioloxía e Xeoloxía 3º E.S.O. bilingüe................................................... 65 Bioloxía e Xeoloxía 4º E.S.O. ............................................................... 74 Procedemento de avaliación Segundo Ciclo de ESO ………………….. 87 Instrumentos de avaliación ……………………………………………….. 87 Tratamento do fomento da lectura………………………………………… 88 Tratamento do fomento das TIC…………………………………………… 88 Aclaración sobre o sistema de puntuación……………………………….. 88 Avaliación Materias Pendentes …………………………………………… 88 Normas para a presentación de traballos e controis ............................ 90 Materiais e recursos didácticos ………………………………………….. 91 Atención á diversidade ……………………………………………………

91

Actividades complementarias e extraescolares ……...........................

92

Procedementos para avaliar a propia programación…………………..

92

Metodoloxía está incluída en cada curso.

Contidos procedimentais: Están incluídos en cada un dos tema dos cursos.

1

INTRODUCCIÓN E CONTEXTUALIZACIÓN DA PROGRAMACIÓN O IES de Cotobade é un Centro de Educación Secundaria localizado en Tenorio, a 12 km da cidade de Pontevedra. O seu alumnado pertence na súa meirande parte, ao ámbito rural. Case todos os/as alumnos/as comen a diario no comedor do Centro de Primaria que está a carón do edificio do Instituto. As clases desenvólvense de luns a venres polas mañás -nunha xornada comprendida de 9:15 a 14:35 horas, cun recreo de 20 minutos despois da cuarta sesión de clase- e os martes tamén pola tarde, de 15:35 a 17:15 horas.

Este curso escolar o número total de alumnado é 92. Recibirán clases deste departamento 88 e haberá tres seccións bilingües en 1º, 2º e 3º de ESO con CCNN e BX en galego e inglés.

O alumnado que recibe clases deste departamento, estará distribuído da seguinte forma: CN 1º da ESO, con 21 alumnos/a. Do total de alumnos/as, se formará a sección bilingüe denominada CN A con 13 alumnos/as e o resto, 8 alumnos/as, non bilingüe formará o grupo CN B; entre os 21 alumnos/as hai 1 alumno que presenta difucultade na súa concentración e outro que procede doutra autonomía.

CN 2º ESO, estará constituído por 30 alumnos divididos en CN A bilingüe con 17 alumnos/as e CN B non bilingüe de 13 alumnos/as.

BX 3º ESO terá un grupo A bilingüe, de 8 alumnos/as e un grupo B non bilingüe de 14 alumnos/as.

BX 4º ESO estará constituído por 15 alumnos/as.

Durante este curso de 2014-2015, o Centro continuará formando parte da rede Abalar. Posúe xa varios encerados dixitais e as instalacións necesarias para 1º ESO e ademais, este ano está previsto que se xeralice a súa utilización en 2º ESO. Conta tamén cunha aula de Informática, outra de audiovisuais, un taller de Tecnoloxía, unha aula de Plástica, outra de Música, un Laboratorio para Ciencias e Física e Química e un pavillón de deportes. O número total de profesores é 18.

O Departamento de Ciencias da Natureza está constituído por Dª Cristina Cobas (departamento de Física e Química), que impartirá CN 1ºB (grupo non bilingüe) e Dª Mª Eugenia Alba Torreiro, xefa do Departamento de Ciencias e profesora que imparte CN 1ºA (grupo bilingüe), en 2º ESO (bilingüe e non bilingüe), ensina tamén Bioloxía – Xeoloxía en 3º A e B e en 4º da ESO. As ensinanzas do Primeiro ciclo da etapa, durante este curso, serán recibidas por 58 alumnos/as: CCNN 1º A, bilingüe: 13 alumnos/as CCNN 1º B, non bilingüe: 8 alumnos/as CCNN 2º A bilingüe 17 alumnos/as CCNN 2º B non bilingüe 13 alumnos/as 2

As do Segundo ciclo da etapa serán impartidas a 26 alumnos/as: BX 3º A, bilingüe: 8 alumnos/as.

BX 3º B, non bilingüe: 14 alumnos/as, un deles con ACI. BX 4º: 15 alumnos/as.

CURRICULO No primeiro ciclo da etapa, as materias de Bioloxía - Xeoloxía e Física Química trátanse globalmente coma unha unidade curricular englobada na materia de Ciencias da Natureza, estando dedicado o primeiro curso ao estudio da Materia e os materiais, mentres que no segundo valórase a importancia da Enerxía e os cambios.

No segundo ciclo, as dúas materias sepáranse e así no terceiro curso en Bioloxía e Xeoloxía os contidos se distribúen entre o estudio da Saúde, o Medio ambiente e o Relevo terrestre. En Bioloxía e Xeoloxía de cuarto curso abórdase a Dinámica dos materiais terrestres e prodúcese un achegamento á Diversidade biolóxica do Planeta a través da Xenética, a Evolución e a Adaptación ao medio OBXECTIVOS XERAIS 1. Iniciarse no coñecemento e aplicación do método científico e entender a ciencia como algo integrado que se compartimenta en distintas materias para poder afondar nos diferentes aspectos da realidade.

2. Promover a formación de persoas tolerantes, cooperativas, solidarias e democráticas.

3. Consolidar hábitos de estudio e traballo, individual e en equipo.

4. Respectar a diferenza de sexos e a igualdade entre mulleres e homes para aprender a resolver os problemas de forma dialogada.

5. Comprender e expresar con propiedade mensaxes orais e escritas.

Saber interpretar as representacións propias da ciencia, como son diagramas, gráficas, táboas ou expresións matemáticas axeitadas ao nivel da etapa.

6. Interpretar os principais fenómenos naturais, así como as súas aplicacións tecnolóxicas, desde unha perspectiva científica.

7. Participar de xeito responsable na planificación e realización de actividades de tipo científico.

8. Utilizar de forma autónoma diferentes fontes de información, avaliando o seu contido de xeito persoal, crítico, tolerante e non dogmático, principalmente no relativo a cuestións científicas e tecnolóxicas.

9. Recoñecer e valorar a importancia da ciencia e das súas contribucións na mellora da tecnoloxía e, en consecuencia, das condicións de vida da humanidade.

10. Adquirir coñecementos sobre o funcionamento do organismo humano para desenvolver e afianzar hábitos de coidado e hixiene corporal e mental.

11. Aplicar os coñecementos adquiridos para gozar do medio natural, dándolle o seu xusto valor e participando na súa conservación e mellora.

3

CONTRIBUCIÓN DA MATERIA ÁS COMPETENCIAS BÁSICAS 

Competencia en comunicación lingüística Facendo lecturas de textos científicos o alumnado pode chegar a diferencialos doutros que non o son. Contrastando materiais escritos e audiovisuais de diferentes fontes, tanto descritivos como argumentativos pode chegar a identificar os conceptos e ideas principais chegando a interpretar o papel que desempeñan segundo o contexto e as relacións que se establecen entre eles. Por medio da lectura comprensiva o alumnado achegarase á resolución de problemas contextualizando a situación, idenficando os conceptos que aparecen e as relacións que se establecen entre ditos conceptos e os datos.

No ensino da área a expresión oral e escrita busca a coherencia e precisión no uso da linguaxe, a nivel descritivo e interpretativo. Por medio da emisión de hipótese, contrastación de ideas, aclaración de significados sobre conceptos ou procesos científicos en contextos diferentes; da elaboración de mapas conceptuais, da extraccións de conclusións, por medio da realización de informes ou de debates se fomentan actitudes que conlevan a mellora na expresión oral e escrita, a confianza para expresarse en público, se aprende a escoitar, contrastar opinións e ter en conta as ideas dos demais. 

Competencia matemática.

O coñecemento científico se cuantifica por medio da linguaxe matemática. O uso de números, símbolos, operacións e relacións entre eles constitúe a base da comprensión de leis e principios.

A realización de investigacións sinxelas, traballos prácticos ou resolución de problemas conleva o desenvolvemento da capacidade de identificar e manexar variables, organizar e representar datos obtidos de maneira experimental, de interpretar gráficamente as relacións entre eles, de realizar operacións con números e símbolos para atopar as solucións correctas e cuantificar as leis e principios científicos. Tamén nas ciencias da natureza emprégase o razoamento matemático como apoio cara a unha mellor comprensión das relacións entre conceptos. 

Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico.

Recae de xeito importante nesta área ao achegarse a conceptos básicos que permiten a análise, desde diferentes eidos do coñecemento científico, da materia, dos seres vivos, dos fenómenos naturais, das súas transformacións, dos seus efectos sobre o ambiente e a saúde, dos cambios e dos obxectos tecnolóxicos.

Realizando unha aprendizaxe de modelos teóricos apoiado por medio de simulacións, unha representación de datos por medio de programas informáticos, cando se realizan experiencias virtuais para contrastar coas reais, cando se representan estruturas moleculares, atómicas, anatómicas, xeolóxicas coa axuda dos ordenadores, desde esta área estase a contribuír á competencia dixital.

4



Competencia de tratamento da información e competencia dixital.

Trabállanse habilidades para identificar, contextualizar, relacionar e sintetizar a información procedentes de diferentes fontes e presentada en diferentes linguaxes propias das tecnoloxías da información e comunicación como os buscadores pola internet, documentos dixitais, foros, xornais dixitais, revistas divulgativas na web, presentacións electrónicas e simulacións interactivas. A crítica reflexiva deste tipo de informacións fomenta actitudes favorables ao emprego das tecnoloxías da información e evita o seu emprego indiscriminado. 

Competencia social e cidadá.

A aproximación do currículo á situación concreta na que se vive facilita a realización de actividades que implican unha cidadanía responsable.

As ciencias da natureza axudan a coñecer e aceptar o funcionamento do corpo, respectar as diferenzas, afianzar os hábitos de coidado e saúde corporais e ser críticos cos hábitos sociais pouco saudables e a contribuír á conservación e mellora do ambiente.

Por medio dos debates históricos sobre as diferentes concepción dos fenómenos que afectan ás persoas se fomenta a participación, cooperación, poñerse no lugar dos demais, aceptar diferenzas, respectar valores, crenzas e incluso a diversidade de culturas. 

Competencia cultural e artística.

Cando se expresan as ideas e conceptos científicos por medio de diferentes códigos artísticos: debuxo, fotografía, vídeo, etc. desenvólvese esta competencia. Cando se visitan Museos de Ciencias, da Ciencia ou Exposicións relacionadas co ámbito científico, se viaxa a outras culturas e se pode comprender e disfrutar deste coñecemento científico. 

Competencia de aprender a aprender.

Desde os ámbitos científico e tecnolóxico, nun mundo que cambia continua e rapidamente, implica espertar inquedanzas e motivacións cara á aprendizaxe permanente. Transportando ao alumnado no tempo por medio da historia da ciencia para que poida coñecer como algunhas teorías hoxe ben fundamentadas estiveron ás veces precedidas por concepcións erróneas de grandes científicos se poderá promover que alumnos e alumnas sexan conscientes que todas as persoas teñen limitacións e que a ciencia se constrúe co esforzo e os coñecementos de todos, por pequenos que lles poidan parecer. 

Competencia da autonomía e iniciativa persoal.

A ciencia, polo seu papel na busca de solucións e como potenciadora do espírito crítico, contribúe a que o alumnado adquira autonomía e iniciativa persoal sendo capaz de cuestionar dogmas e desafiar prexuízos.

5

CIENCIAS DA NATUREZA 1º ESO LIBRO DE TEXTO Ciencias da Natureza 1º. Grupo Anaya, S.A.,2007. ISBN: 978-84-678-0046-3 COMPETENCIAS Coñecemento e interacción co mundo físico * Relacionar a evolución da ciencia co noso modo de vida. * Xustificar razoadamente algúns fenómenos naturais, como a duración do día e da noite, as eclipses, etc. * Realizar experiencias sinxelas para interpretar as propiedades da materia, identificar minerais ou rochas, etc., e avaliar, ademais, o manexo do instrumental científico. * Extraer conclusións de observacións realizadas cun microscopio ou unha lupa, e dos datos obtidos ao medir con instrumentos distintas variables, como a temperatura, a masa, o volume, etc., e analizalas. * Interpretar e elaborar esquemas, como o ciclo da auga ou a formación das rochas, e utilizar claves sinxelas para identificar seres vivos e minerais.

Matemática * Empregar a linguaxe matemática para cuantificar a medida da materia, resolver problemas, realizar gráficos e táboas, que permiten ordenar a información e extraer conclusións.

Tratamento da información e competencia dixital * Buscar información en enciclopedias, dicionarios, internet, etc.; analizala, organizala (en mapas conceptuais, gráficos...), para obter unha visión integral da actividade científica.

Lingüística * Utilizar axeitadamente aqueles termos científicos específicos relativos a fenómenos naturais da dinámica terrestre ou dos seres vivos que permiten transmitir, interpretar e comprender os coñecementos adquiridos en diferentes fontes.

Cidadá e social * Valorar o uso responsable dos recursos naturais, como o carbón e o petróleo, e tomar conciencia da importancia que ten a conservación da biodiversidade.

Aprender a aprender * Ser capaz de razoar e de buscar respostas dunha forma autónoma ante diversas situacións, ademais de ser consciente dos coñecementos adquiridos a través da autoavaliación.

Autonomía e iniciativa persoal * Iniciar e levar a cabo proxectos que permiten analizar e avaliar 6

situacións ou problemas abertos que requiren propoñer solucións.

OBXECTIVOS  Coñecer as características e movementos do sistema solar.  Comprender as propiedades da materia e as súas magnitudes.  Definir as características do aire, da atmosfera e da hidrosfera terrestre.  Coñecer os principais materiais sólidos da Terra, a súa orixe, as súas aplicacións industriais e algunhas medidas correctoras para evitar ou reducir os impactos ambientais relacionados coa súa extracción e utilización.  Comprender as características físicas e químicas da Terra que fixeron posible a aparición, evolución e mantemento da vida, e recoñecer os principais elementos químicos que constitúen os seres vivos.  Explicar a teoría celular, recoñecer os tipos de organización celular e describir as funcións vitais.  Definir o concepto de biodiversidade, comprender a necesidade de clasificar os seres vivos e coñecer algunhas ideas básicas de taxonomía e nomenclatura dos seres vivos, facendo especial fincapé na comunidade autónoma galega.  Coñecer e describir as características dos principais grupos de seres vivos.

METODOLOXÍA - A metodoloxía será activa e participativa; pretende facilitar a aprendizaxe tanto individual coma colectiva e busca, como un dos seus eixes fundamentais, a adquisición das competencias básicas, especialmente a relacionada co coñecemento e a interacción co mundo físico.

- A aplicación da metodoloxía farase fixando hábitos de traballo, como resolver as actividades do libro, comprender a finalidade dos seus apartados e desenvolver os contidos procedementais expostos ao final de cada tema.

MATERIAIS CURRICULARES E OUTROS RECURSOS DIDÁCTICOS - Libro do alumno, dicionarios, glosarios...

- Recursos incluídos na web www.anayadigital.com.

- Recursos incluídos no libro dixital para o profesorado.

CONTIDOS 1. O UNIVERSO E O SISTEMA SOLAR 1. A evolución das ideas sobre o universo.

1.1 O modelo xeocéntrico.

1.2 O modelo heliocéntrico.

2. A orixe do universo.

2.1 A teoría do big bang.

2.2 Escalas e medidas no universo.

2.3 Medios de observación do universo.

7

3. As galaxias.

3.1 Que son galaxias.

3.2 A nosa galaxia: a Vía Láctea.

4. As estrelas.

4.1 Características das estrelas.

4.2 Orixe e morte das estrelas.

4.3 A nosa estrela: o Sol. 5. Os planetas e os astros menores.

5.1 Os movementos dos planetas.

5.2 Os astros menores.

6. O sistema solar.

6.1 Orixe do sistema solar. Os seus compoñentes.

Contidos procedementais:  Visualización dun vídeo sobre a constitución do Universo.  Realización de debuxos do Sistema Solar.  Observación de debuxos dos modelos xeocéntrico e heliocéntrico.  Realización de exercicios que requiran completar debuxos facilmente por dedución.  Observación de táboas con datos sobre os planetas para tratar de identificalos.  Lectura de “A chuvia de estrelas” e realización do esquema conceptual do tema. o Dedicación temporal: 8-9 sesións.

2. A TERRA NO UNIVERSO 1. A Terra como planeta.

1.1 Cómo localizar un punto da Terra.

1.2 A Terra está en continuo movemento.

2. O movemento de translación.

2.1 A causa das estacións.

2.2 As estacións do ano.

3. O movemento de rotación.

3.1 O día e a noite 3.2 Os fusos horarios.

3.3 Os calendarios.

4. A lúa e os seus movementos.

4.1 Características da Lúa.

4.2 Os movementos da Lúa.

4.3 As fases da Lúa.

5. As eclipses e as mareas.

5.1 As eclipses de Sol e de Lúa.

6. As capas da Terra e os seus recursos.

6.1 As capas da Terra e a súa orixe.

6.2 Os recursos naturais da Terra.

Contidos procedementais:

8

 Identificación por medio de debuxos das diferentes estacións do ano e das diferentes fases da lúa.  Realización de esquemas conceptuais parciais propostos no libro.  Realización de exercicios coas coordenadas lonxitude e latitude.  interpretación das imaxes propostas no libro.  Visualización da presentación “Capas e recursos da Terra”.  Lectura e debuxo das técnicas de orientación.  Dedicación temporal: 8 sesións.

3. A VIDA NA TERRA 1. Así son os seres vivos Terra como planeta.

1.1 Realizan as tres funcións vitais.

1.2 Os seus compoñentes son similares.

1.3 Están formados por células.

2. As células.

2.1 Que teñen en común todas as células.

2.2 Tipos de células.

2.3 Que é a teoría celular.

3. A organización dos seres vivos.

3.1 Os organismos unicelulares.

3.2 Os organismos pluricelulares.

3.3 Niveles de organización dos seres vivos.

4. A clasificación dos seres vivos.

4.1 A taxonomía.

4.2 A especie.

4.3 Os cinco reinos.

Contidos procedementais:  Visualización do vídeo dos cinco reinos.  Debuxo e recoñecemento sobre fotografías dos tipos de células, animal e vexetal.  Debuxo de células cos programas de debuxo dos ordenadores escolares.  Identificación de organismos e clasificación no reino ao que pertence.  Observación ao microscopio de células e de organismos microscópicos.  Realización de debuxos de distintos organismos.  Consulta da presentación “A historia da clasificación dos seres vivos” e realización das actividades incluídas nela.  Realización do esquema conceptual desta lección. o Dedicación temporal: 7 sesións.

4. MONERAS, PROTISTAS, FUNGOS E PLANTAS 1. O reino moneras.

1.1 Como son as bacterias.

1.2 As bacterias, as persoas e o medio.

9

2. O reino protistas.

2.1 Os protozoos.

2.2 As algas.

3. O reino fungos.

3.1 Como son os fungos.

3.2 Os fungos, as persoas e o medio.

4. O reino plantas. Características xerais.

4.1 Como son as plantas.

4.2 As funcións vitais nas plantas.

4.3 A clasificación das plantas.

5. O reino plantas. As espermatófitas.

5.1 As ximnospermas.

5.2 As anxiospermas.

6. As plantas sen sementes.

6.1 Os mofos.

6.2 Os fieitos.

7. As plantas, as persoas e o medio.

7.1 As plantas e as persoas.

7.2 As plantas e o medio.

Contidos procedementais:  Visualización do vídeo “O bosque de coníferas”.  Debuxo e recoñecemento sobre fotografías dos tipos de bacterias e fungos.  Debuxo das partes dunha folla.  Observación de cloroplastos ao microscopio.  Realización de debuxos de distintos organismos.  Consulta da presentación “Algunhas anxiospermas”.  Realización do esquema conceptual desta lección. o Dedicación temporal: 8-10 sesións.

5. OS INVERTEBRADOS 1. Que caracteriza aos animais.

1.1 Como son os animais.

1.2 Principais grupos de animais.

2. Os poríferos e os cnidarios.

3. Os vermes.

3.1 Os platihelmintos.

3.2 Os nematodos.

3.3 Os anélidos.

4. Os moluscos.

4.1 Como son os moluscos.

10

4.2 Principais tipos de moluscos.

5. Os artrópodos.

5.1 Como son os artrópodos.

5.2 Principais tipos de artrópodos 6. Os artrópodos grupo a grupo.

6.1 Como son os arácnidos.

6.2 Como son os crustáceos.

6.3 Como son os miriápodos.

6.4 Como son os insectos.

7. Os equinodermos.

8. Os invertebrados e as persoas.

Contidos procedementais:  Visualización dalgún vídeo dos propostos no libro para esta unidade.  Debuxos dos animais que caracterizan a cada grupo.  Debuxo das clases de metamorfose.  Lectura de “Gambas e cabaleiros medievais” e realización das actividades propostas.  Realización do esquema conceptual desta lección. o Dedicación temporal: 12 sesións.

6. OS VERTEBRADOS 1. Os peixes.

1.1 Como son os peixes.

1.2 Principais tipos de peixes.

2. Os anfibios.

2.1 Como son os anfibios.

2.2 Principais tipos de anfibios.

3. Os réptiles.

3.1 Como son os réptiles.

3.2 Principais tipos de réptiles.

4. As aves.

4.1 Como son as aves.

4.2 Principais tipos de aves 5. Os mamíferos.

5.1 Como son os mamíferos.

5.2 Principais tipos de mamíferos.

6. O ser humano: un mamífero especial.

7. Os vertebrados e as persoas.

Contidos procedementais:  Visualización dalgún vídeo dos propostos no libro para esta unidade.

11

 Debuxos dos animais que caracterizan a cada grupo.  Debuxo dun ovo amniótico coas súas partes.  Lectura de “O crecemento dos embrións dos vertebrados” e realización das actividades propostas.  Realización do esquema conceptual desta lección. o Dedicación temporal: 8 sesións.

7. A BIODIVERSIDADE E A HISTORIA DA VIDA NA TERRA 1. A biodiversidade e a súa importancia.

1.1 A biodiversidade proporciónanos recursos.

1.2 A biodiversidade e o equilibrio do planeta.

2. A perda e a conservación da biodiversidade.

2.1 A perda da biodiversidade.

2.2 Causas da perda da biodiversidade.

2.3 A conservación da biodiversidade.

3. A orixe da biodiversidade.

3.1 A biodiversidade e a adaptación.

3.2 A biodiversidade e a evolución.

4. Os fósiles permítennos estudar a evolución.

4.1 Como se forma un fósil.

4.2 De que informan os fósiles.

5. A historia da vida na Terra.

5.1 A vida comezou no medio acuático.

5.2 A vida colonizou o medio terrestre.

5.3 A vida estendeuse e diversificouse.

5.4 Os mamíferos proliferaron.

Contidos procedementais:  Realización das actividades de “Unha liña de tempo”.  Debuxo co ordenador das causas que ameazan a biodiversidade.  Debuxo de diferentes peteiros de aves relacionándoos coa súas adaptacións.  Realización do esquema conceptual desta lección. o Dedicación temporal: 6-7 sesións.

8. A ATMOSFERA 1. Composición e estrutura.

2. Funcións da atmosfera.

2.1 A atmosfera regula a temperatura.

2.2 A atmosfera como escudo.

2.3 A atmosfera e os seres vivos.

3. A presión atmosférica.

12

3.1 O descubrimento da presión atmosférica.

3.2 Como varía a presión atmosférica.

4. Os fenómenos atmosféricos.

4.1 O papel do vento.

4.2 O papel da auga.

5. O tempo e o clima.

5.1 O tempo atmosférico e o seu estudo.

5.2 O clima e os climogramas.

6. A contaminación atmosférica.

6.1 Tipos de contaminantes.

6.2 Efectos dos contaminantes.

6.3 Medidas para reducir os contaminantes.

Contidos procedementais:  Realización das actividades de “Os climas do noso país”.  Debuxo co ordenador dos instrumentos de medida do tempo atmosférico.  Debuxo do climograma tipo da lección.  Realización do esquema conceptual desta lección. o Dedicación temporal: 8 sesións.

9. A HIDROSFERA 1. A auga.

1.1 A auga na Terra.

1.2 Propiedades da auga.

2. Distribución da auga na Terra.

2.1 As augas de mares e océanos.

2.2 Augas continentais.

3. O ciclo da auga.

3.1 Evaporación e transpiración.

3.2 A condensación e precipitación.

3.3 Escorrentía superficial e infiltración.

4. A auga na natureza e nos seres vivos.

4.1 Formación e modelado da paisaxe.

4.2 Papel da auga no clima.

4.3 Importancia da auga nos seres vivos.

5. Para que utilizamos a auga.

5.1 Usos da auga.

5.2 A alteración da auga polo ser humano.

5.3 A auga e a saúde.

6. Xestión sostible da auga.

6.1 A auga, un recurso renovable.

13

6.2 Potabilización da auga.

6.3 Depuración de augas residuais.

Contidos procedementais:  Realización das actividades de “Os geyseres e as augas termais”.  Debuxo co ordenador do ciclo da auga.  Exercicios numéricos para calcular o gasto de auga.  Realización do esquema conceptual desta lección. o Dedicación temporal: 8 sesións.

10. MATERIAIS DA XEOSFERA 1. Os minerais.

1.1 Os minerais forman a codia.

1.2 Que son os minerais.

1.3 A gran diversidade dos minerais.

1.4 As propiedades dos minerais.

2. As rochas.

2.1 Que é unha rocha.

2.2 As propiedades das rochas.

2.3 A diversidade das rochas.

3. Os tipos de rochas.

3.1 As rochas magmáticas.

3.2 As rochas metamórficas.

3.3 As rochas sedimentarias.

4. Os recursos da xeosfera e a súa explotación.

4.1 Os minerais que utilizamos.

4.2 As rochas que utilizamos.

4.3 Os combustibles fósiles.

4.4 A extracción de recursos da xeosfera.

Contidos procedementais:  Realización das actividades de “A explotación da xeosfera”.  Debuxo dos principais tipos de rochas.  Observación de minerais e das súas propiedades.  Observación de rochas para identificar a súa orixe.  Realización do esquema conceptual desta lección.  Dedicación temporal: 8 sesións.

11. A MATERIA NO UNIVERSO 1. A materia e as súas propiedades.

1.1 Propiedades xerais e específicas.

1.2 Propiedades extensivas e intensivas.

2. As magnitudes e a súa medida.

14

2.1 O proceso de medir: a medida.

2.2 Instrumentos de medida.

2.3 Tipos de medidas.

2.4 Unha linguaxe común para as unidades.

3. O Sistema Internacional de Unidades.

3.1 Magnitudes fundamentais e derivadas.

3.2 Unidades do Sistema Internacional.

4. Estudo dalgunhas propiedades da materia.

4.1 A lonxitude.

4.2 A superficie, o volume e a capacidade.

4.3 A masa.

4.4 A densidade.

4.5 Como se mide a lonxitude.

4.6 Como se miden a superficie e o volume.

4.7 Como se mide a masa.

5. A temperatura e os estados da materia.

5.1 A temperatura.

5.2 Como se mide a temperatura.

5.3 Os estados da materia.

6. Características dos estados da materia.

6.1 Sólidos.

6.2 Líquidos.

6.3 Gases.

7. Os cambios de estado.

7.1 A materia cambia de estado.

7.2 A temperatura nos cambios de estado.

Contidos procedementais:  Realización das actividades de “O mercurio e o seu uso en aparatos de medida”.  Debuxo dos gráficos de cambios de estado.  Realización de varias medicións: masa, volume.  Exercicios de cambios de unidades.  Práctica de laboratorio de pescudar unha densidade.  Realización do esquema conceptual desta lección. o Dedicación temporal: 8 - 10 sesións.

12. DIVERSIDADE E ESTRUTURA DA MATERIA 1. Clasificación da materia.

1.1 Substancias puras.

1.2 Mesturas homoxéneas e heteroxéneas.

2. As mesturas homoxéneas.

15

2.1 Compoñentes dunha disolución.

2.2 Solubilidade dunha substancia pura.

2.3 Concentración dunha disolución.

3. Métodos de separación de mesturas.

3.1 Separación en mesturas heteroxéneas.

3.2 Separación en mesturas homoxéneas.

4. Estrutura da materia. O átomo 4.1 A materia está formada por átomos.

4.2 Divisibilidade do átomo: o átomo actual.

4.3 O sistema periódico.

5. As substancias puras.

5.1 As formulas químicas: o seu significado.

5.2 As substancias atómicas.

5.3 As substancias moleculares.

5.4 As substancias iónicas.

6. Elementos químicos e materiais de interese.

6.1 Abundancia dos elementos químicos.

6.2 Materiais de interese.

Contidos procedementais:  Realización das actividades de “O dióxido de carbono: un gas polémico”.  Debuxo da visión microscópica do proceso de disolución.  Observación de diferentes substancias feitas cos modelos moleculares.  Observación de diferentes métodos de separación de mesturas.  Exercicios co sistema periódico para pescudar a constitución interna dos átomos.  Realización do esquema conceptual desta lección. o Dedicación temporal: 7-8 sesións.

DISTRIBUCIÓN TEMPORAL DA MATERIA  Avaliación inicial: Competencias básicas. Sesión de avaliación: 15 outubro  Primeira avaliación: Temas 1 a 4 inclusive. o Sesión de avaliación: 17 de decembro.  Seguna avaliación: Temas do 5 ao 8 inclusive. o Sesión de avaliación: 25 de marzo.  Terceira avaliación: Temas do 9 ao 12 inclusive. o Sesión de avaliación: 22 xuño.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN

16

1. Identificar a situación da Terra no Universo e xustificar algúns fenómenos que derivan dos movementos relativos entre a Terra, Lúa e o Sol, empregando modelos para interpretalos.

2. Describir cualitativamente algunhas observacións e procedementos científicos que permiten avanzar no coñecemento do noso planeta e do lugar que ocupa no Universo.

3. Recoñecer que os seres vivos están formados por células e que levan a cabo funcións vitais que os diferencian da materia inerte.

4. Interpretar cualitativamente fenómenos atmosféricos e o ciclo da auga na natureza a partir de datos e rexistros climáticos e das propiedades da auga como substancia.

5. Identificar, utilizando claves sinxelas, as rochas e os minerais máis frecuentes de Galicia e coñecer algunhas das súas aplicacións.

6. Valorar a importancia do sistema atmosfera-hidrosfera-xeosfera para o desenvolvemento da vida, identificando as repercusións da actividade humana sobre o medio realizando propostas e compromisos de mellora.

7. Identificar algunhas propiedades de diversos materiais cotiáns, como a masa, o volume, a densidade, os estados en que se presentan, os seus cambios, e planificar e desenvolver procedementos para coñecelas.

8. Identificar algunhas propiedades de diversos materiais cotiáns, relacionándoos co uso que se fai deles, e diferenciar mesturas de substancias puras.

CRITERIOS MÍNIMOS EXIXIBLES PARA SUPERAR A MATERIA  Explica a organización do sistema solar utilizando os modelos ideados polo ser humano para a súa interpretación.  Describe os movementos da Terra e as súas consecuencias: as estacións, o día e a noite, a hora.  Entende a teoría celular e describe as funcións comúns a todos os seres vivos.  Diferencia entre células procariotas e células eucarióticas.  Define o concepto de biodiversidade.  Establece criterios para clasificar os seres vivos e utiliza claves taxonómicas.  Coñece as características máis importantes dos cinco reinos.  Explica as funcións vitais das plantas, distingue os seus principais grupos taxonómicos e recoñece a importancia que teñen para as persoas.  Describe os principais filos de invertebrados e comprende a súa importancia económica.  Enumera as principais características dos vertebrados e valora a súa importancia como fonte de recursos naturais.  Define as características das rochas e minerais e outros aspectos da 17

biodiversidade de Galicia.  Describe a composición atmosférica e a súa estrutura en capas.  Explica a relación entre a actividade e composición da atmosfera na nosa saúde.  Describe os hidrometeoros e o tempo atmosférico.  Describe a distribución da auga no cosmos e na Terra.  Coñece as propiedades da auga e as consecuencias que teñen para a vida.  Describe o ciclo da auga e o uso que fai dela o ser humano.  Explica a orixe e as propiedades máis relevantes dos minerais e das rochas.  Coñece a importancia económica dos minerais e das rochas.  Explica os factores físico-químicos que fixeron posible a aparición da vida na Terra e coñece os elementos químicos máis importantes que constitúen a materia viva.  Describe as propiedades da materia coas magnitudes e unidades que as definen.  Opera cos cambios de unidades, múltiplos e submúltiplos nas diferentes unidades do S.I.  Explica a estrutura da materia utilizando a teoría cinético-molecular.  Diferencia os tres estados da materia e interprétaos utilizando a TCM.  Coñece as diferenzas entre átomos e moléculas, elementos e compostos.

NATURAL SCIENCE 1º ESO BILINGÜE LIBRO DE TEXTO Natural Science 1 Secondary Education.

S.A., 2010. ISBN: 978-84-667-8713-50.

Anaya English. Grupo Anaya

COMPETENCIAS Coñecemento e interacción co mundo físico * Relacionar a evolución da ciencia co noso modo de vida. * Xustificar razoadamente algúns fenómenos naturais, como a duración do día e da noite, as eclipses, etc. * Realizar experiencias sinxelas para interpretar as propiedades da materia, identificar minerais ou rochas, etc., e avaliar, ademais, o manexo do instrumental científico. * Extraer conclusións de observacións realizadas cun microscopio ou unha lupa, e dos datos obtidos ao medir con instrumentos distintas variables, como a temperatura, a masa, o volume, etc., e analizalas. * Interpretar e elaborar esquemas, como o ciclo da auga ou a formación das rochas, e utilizar claves sinxelas para identificar seres vivos e minerais.

Matemática * Empregar a linguaxe matemática para cuantificar a medida da materia, resolver problemas, realizar gráficos e táboas, que permiten ordenar a información e extraer conclusións.

18

Tratamento da información e competencia dixital * Buscar información en enciclopedias, dicionarios, internet, etc.; analizala, organizala (en mapas conceptuais, gráficos...), para obter unha visión integral da actividade científica.

Lingüística * Utilizar axeitadamente aqueles termos científicos específicos relativos a fenómenos naturais da dinámica terrestre ou dos seres vivos que permiten transmitir, interpretar e comprender os coñecementos adquiridos en diferentes fontes. * Utilizar o vocabulario específico en Inglés. * Expresar os seus coñecementos en Inglés.

Cidadá e social * Valorar o uso responsable dos recursos naturais, como o carbón e o petróleo, e tomar conciencia da importancia que ten a conservación da biodiversidade.

Aprender a aprender * Ser capaz de razoar e de buscar respostas dunha forma autónoma ante diversas situacións, ademais de ser consciente dos coñecementos adquiridos a través da autoavaliación.

Autonomía e iniciativa persoal * Iniciar e levar a cabo proxectos que permiten analizar e avaliar situacións ou problemas abertos que requiren propoñer solucións.

OBXECTIVOS  Coñecer as características e movementos do sistema solar.  Comprender as propiedades da materia e as súas magnitudes.  Definir as características do aire, da atmosfera e da hidrosfera terrestre.  Coñecer os principais materiais sólidos da Terra, a súa orixe, as súas aplicacións industriais e algunhas medidas correctoras para evitar ou reducir os impactos ambientais relacionados coa súa extracción e utilización.  Comprender as características físicas e químicas da Terra que fixeron posible a aparición, evolución e mantemento da vida, e recoñecer os principais elementos químicos que constitúen os seres vivos.  Explicar a teoría celular, recoñecer os tipos de organización celular e describir as funcións vitais.  Definir o concepto de biodiversidade, comprender a necesidade de clasificar os seres vivos e coñecer algunhas ideas básicas de taxonomía e nomenclatura dos seres vivos, facendo especial fincapé na comunidade autónoma galega.  Coñecer e describir as características dos principais grupos de seres vivos.

19

METODOLOXÍA - A metodoloxía será activa e participativa; pretende facilitar a aprendizaxe tanto individual coma colectiva e busca, como un dos seus eixes fundamentais, a adquisición das competencias básicas, especialmente a relacionada co coñecemento e a interacción co mundo físico.

- A aplicación da metodoloxía farase fixando hábitos de traballo, como resolver as actividades do libro, comprender a finalidade dos seus apartados e desenvolver os contidos procedementais expostos ao final de cada tema.

- Será de grande importancia a utilización do CD de audio incluído no libro de texto. A súa escoita na aula facilitará a súa utilización no fogar do alumnado.

MATERIAIS CURRICULARES E OUTROS RECURSOS DIDÁCTICOS - Libro do alumno, CD audio, dicionarios, glosarios...

- Recursos incluídos na web www.anayadigital.com.

- Recursos incluídos no libro dixital para o profesorado.

CONTENTS 1. THE UNIVERSE 1.The Sun and the Solar System.

1.1 Characteristics of the sun.

1.2 Historical theories to explain the Solar System.

2. Planets in the Solar System..

2.1 Terrestrial planets.

2.2 Gas giant planets.

3. Other celestial bodies.

3.1 Other celestial bodies.

3.2 Distances in the solar system.

4. The stars.

4.1 The life of a star.

4.2 Size, colour and movement of the stars.

5. Galaxies and the Universe.

5.1 Our galaxy is the Milky Way. 5.2 The Universe.

Contidos procedementais:  Visualización dun vídeo sobre a constitución do Universo.  Realización de debuxos do Sistema Solar.  Observación de debuxos dos modelos xeocéntrico e heliocéntrico.  Realización de exercicios que requiran completar debuxos facilmente por dedución.  Observación de táboas con datos sobre os planetas para tratar de identificalos.  Science projet: Measuring the Solar System.  Esquema conceptual do tema. o Dedicación temporal: 8-9 sesións.

20

2. PLANET EARTH 1.How the Earth moves.

1.1 The movements of the Earth.

1.2 The seasons.

2. The Moon.

2.1 What is the Moon like and how does it move?.

2.2 The tides.

2.3 Eclipses.

3. The Earth’s spheres.

3.1 The Earth is formed by four spheres.

3.2 The Earth resources.

Contidos procedementais:  Identificación por medio de debuxos das diferentes estacións do ano e das diferentes fases da lúa.  Realización de esquemas conceptuais parciais propostos no libro.  interpretación das imaxes propostas no libro.  Visualización do vídeo “The seasons”.  Realización dos exercicios da páxina 32 do libro de texto.  Dedicación temporal: 8 sesións.

3. A PLANET FULL OF LIFE 1. What is a living thing?.

1.1 They perform three vital functions.

1.2 They are made of similar substances.

1.3 They are formed by cells.

2. Cells.

2.1 Cell structure.

2.2 Prokaryotic cells.

2.3 Eukaryotic cells.

3. Organization of living things.

3.1 Unicellular organisms and multicellular organisms.

3.2 Levels of organization of organisms.

4. Classificación of living things.

4.1 Taxonomic groups.

4.2 The species.

5. The five kingdoms.

Contidos procedementais:  Visualización do vídeo “What is a living thing”.  Debuxo e recoñecemento sobre fotografías dos tipos de células, animal e vexetal.  Debuxo de células cos programas de debuxo dos ordenadores escolares.  Identificación de organismos e clasificación no reino ao que pertence.  Observación ao microscopio de células e de organismos microscópicos.  Realización de debuxos de distintos organismos.

21

 Realización da actividade interactiva “Taxonomic groups”.  Realización do esquema conceptual desta lección. o Dedicación temporal: 7 sesións.

4. MONERA, PROTOCTISTS, FUNGI AND PLANTS 1. The monera kigdom.

1.1 The vital functions of bacteria.

2. The protoctist kingdom.

2.1 Protozoa and algae..

3. The fungi kingdom.

3.1 The vital funtions of fungi.

4. The planta kingdom.

4.1 Parts of a plant.

5. Plants with seeds.

5.1 Characterstics of plants with seeds: Gymnosperms and angiosperms.

6. Plants without seeds.

6.1 Plants without seeds: Mosses and Ferns.

Contidos procedementais:  Visualización da presentación”Types of roots/Types of stems/The classification of leaves”.  Debuxo e recoñecemento sobre fotografías dos tipos de bacterias e fungos.  Debuxo das partes dunha folla.  Observación de cloroplastos ao microscopio.  Realización de debuxos de distintos organismos.  Consulta da presentación “Algunhas anxiospermas”.  Realización do esquema conceptual desta lección. o Dedicación temporal: 8-10 sesións.

5. INVERTEBRATES The main characteristics of animals.

1.1 Animals and their vital functions.

1.2 Classification of animals.

2. Porifera and Cnidaria.

3. Worms.

3.1 Plathyihelminthes.

3.2 Nematodes.

3.3 Annelids.

4. Molluscs.

4.1 General characteristics.

22

4.2 The main groups of molluscs.

5. Arthropods.

5.1 General characteristics.

5.2 Classification of arthropods.

6. Echinoderms.

Contidos procedementais:  Visualización dalgún vídeo dos propostos no libro para esta unidade.  Debuxos dos animais que caracterizan a cada grupo.  Debuxo das clases de metamorfose.  Visualización da presentación “Arthropods”.  Realización do esquema conceptual desta lección. o Dedicación temporal: 12 sesións.

6. VERTEBRATES 1. Fish.

1.1 Characteristics of fish.

1.2 The main types of fish.

2. Amphibians.

2.1 Characteristics of amphibians.

2.2 The main types of amphibians.

3. Reptiles.

3.1 Characteristics of reptiles.

3.2 The main kinds of reptiles.

4. Birds.

4.1 Characteristics of birds.

4.2 The main kind of birds.

5. Mammals.

5.1 Characteristics of mammals.

5.2 The main kinds of mammals.

Contidos procedementais:  Visualización dalgún vídeo dos propostos no libro para esta unidade.  Debuxos dos animais que caracterizan a cada grupo.  Posible realización do Science projet desta unidade.  Realización das actividades propostas na lección.  Realización do esquema conceptual desta lección. o Dedicación temporal: 8-10 sesións.

7. BIODIVERSITY AND THE HISTORY OF LIFE ON EARTH 1. Biodiversity and adaptation.

1.1 What causes biodiversity.

23

1.2 Adaptation and evolution.

2. Biodiversity and its conservation.

2.1 Biodiversity is a natural resource.

2.2 The lost of biodiversity.

3. The history of life on Earth: evolution.

3.1 Fossils and evolution.

Contidos procedementais:  Realización das actividades da páxina 98.  Debuxo co ordenador das causas que ameazan a biodiversidade.  Debuxo dos “fossils and sedimentary layers” da páxina 94.  Realización do esquema conceptual desta lección. o Dedicación temporal: 6-7 sesións.

8. THE ATMOSPHERE Composition and structure of atmosphere. Weather and climate.

1.1 The composition of the atmosphere.

1.2 The structure of the atmosphere.

1.3 The weather and climate.

2. The atmosphere.

2.1 What is atmospheric pressure?

2.2 Wind.

2.3 Water in the atmosphere.

3. The importance of the atmosphere.

3.1 Temperature regulation.

3.2 The atmosphere as a shield.

3.3 The atmosphere and living organisms.

4. Atmospheric pollution.

4.1 What is atmospheric pollution?.

4.2 The effects of pollution.

Contidos procedementais:  Realización da actividade interactiva “The layers of the atmosphere”.  Debuxo das capas da atmosfera.  Debuxo co ordenador dos instrumentos de medida do tempo atmosférico.  Debuxo do efecto invernadoiro.  Traballar o Science project da páxina 108 do libro  Realización do esquema conceptual desta lección. o Dedicación temporal: 8 sesións.

9. THE HYDROSPHERE 24

1. Water is a unique compound.

1.1 Density and dilation of water.

1.2 Water is a good solvent.

1.3 Water and heat.

2. How water is distributed on Earth.

2.1 Water in liquid state.

2.2 Water vapour and ice.

3. The water cycle.

4. Why is the water on Earth so important?

4.1 Water and climate.

4.2 Water forms landscapes.

4.3 Water and living things.

4.4 Sustainable water management.

5. Humans beings and water.

5.1 How do we use water?

5.2 The impact on water.

Contidos procedementais:  Realización das experiencias propostas na páxina 120 do libro de texto.  Debuxo co ordenador do ciclo da auga.  Exercicios numéricos para calcular o a cantidade de auga nun ser vivo.  Realización do esquema conceptual desta lección. o Dedicación temporal: 8 sesións.

10. MINERALS AND ROCKS 1. Minerals.

1.1 Composition of minerals.

1.2 The Earth’s crust, rocks and minerals.

2. The physical properties of minerals.

3. Rocks.

3.1 The origin of the rocks.

4. The resources of the geosphere.

4.1 Minerals as resources.

4.2 Industrial rocks.

4.3 Fossil fuels.

4.4 How are rocks and minerals extracted?

4.5 Risks related to the explotation of resources.

Contidos procedementais:  Realización das actividades incluídas no Science project da páxina 134 do libro de texto.  Debuxo dos principais tipos de rochas.

25

    

Observación de minerais e das súas propiedades.

Observación de rochas para identificar a súa orixe.

Facer as actividades Let’s revise da páxina 136 do libro.

Realización do esquema conceptual desta lección.

Dedicación temporal: 8 sesións.

11. THE PROPERTIES OF MATTER 1. Matter: properties and measurement.

1.1 General properties and specific properties.

1.2 Measuring matter.

1.3 The International System of units (S.I.).

2. Length, surface, volume and capacity.

2.1 Length.

2.2 Surface area.

2.3 Volume and capacity.

3. Mass, weight and density.

3.1 Mass and weight.

3.2 Density.

Contidos procedementais:  Realización das actividades interactivas “Length, surface, volume multiples and submultiples.  Visualización da presentación “The air is matter”.  Realización de varias medicións: masa, volume.  Exercicios de cambios de unidades.  Práctica de laboratorio de pescudar unha densidade.  Realización do esquema conceptual desta lección. o Dedicación temporal: 8 - 10 sesións.

12. THE STATES OF WATER 1. The states of matter.

1.1 The structure of matter.

1.2 The states of matter.

2. Changes of state in matter.

2.1 Temperature.

2.2 Changes of state.

3. Atoms and molecules, elements and compounds.

4. Substances and mextures.

4.1 Pure substances, homogeneous mixture and hetero geneous mixture..

4.2 Separation of mixtures.

26

Contidos procedementais:  Visualización da presentación sobre as propiedades dos sólidos, líquidos e gases.  Debuxos de átomos, moléculas, elementos e compostos.  Observación de diferentes substancias feitas cos modelos moleculares.  Observación de diferentes métodos de separación de mesturas.  Reflexión sobre os experimentos da páxina 156 do libro de texto.  Realización das actividades propostas en Let’s revise da páxina 158 do libro de Anaya.  Realización do esquema conceptual desta lección. o Dedicación temporal: 7-8 sesións.

DISTRIBUCIÓN TEMPORAL DA MATERIA  Avaliación inicial: Competencias básicas. Sesión de avaliación: 15 outubro  Primeira avaliación: Temas 1 a 4 inclusive. o Sesión de avaliación: 17 de decembro  Seguna avaliación: Temas do 5 ao 8 inclusive. o Sesión de avaliación: 25 de marzo.  Terceira avaliación: Temas do 9 ao 12 inclusive. o Sesión de avaliación: 22 de xuño.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Identificar a situación da Terra no Universo e xustificar algúns fenómenos que derivan dos movementos relativos entre a Terra, Lúa e o Sol, empregando modelos para interpretalos.

2. Describir cualitativamente algunhas observacións e procedementos científicos que permiten avanzar no coñecemento do noso planeta e do lugar que ocupa no Universo.

3. Recoñecer que os seres vivos están formados por células e que levan a cabo funcións vitais que os diferencian da materia inerte.

4. Interpretar cualitativamente fenómenos atmosféricos e o ciclo da auga na natureza a partir de datos e rexistros climáticos e das propiedades da auga como substancia.

5. Identificar, utilizando claves sinxelas, as rochas e os minerais máis frecuentes de Galicia e coñecer algunhas das súas aplicacións.

6. Valorar a importancia do sistema atmosfera-hidrosfera-xeosfera para o desenvolvemento da vida, identificando as repercusións da actividade humana sobre o medio realizando propostas e compromisos de mellora.

27

7. Identificar algunhas propiedades de diversos materiais cotiáns, como a masa, o volume, a densidade, os estados en que se presentan, os seus cambios, e planificar e desenvolver procedementos para coñecelas.

8. Identificar algunhas propiedades de diversos materiais cotiáns, relacionándoos co uso que se fai deles, e diferenciar mesturas de substancias puras.

CRITERIOS MÍNIMOS EXIXIBLES PARA SUPERAR A MATERIA.  Explica a organización do sistema solar utilizando os modelos ideados polo ser humano para a súa interpretación.  Describe os movementos da Terra e as súas consecuencias: as estacións, o día e a noite, a hora.  Entende a teoría celular e describe as funcións comúns a todos os seres vivos.  Diferencia entre células procariotas e células eucarióticas.  Define o concepto de biodiversidade.  Establece criterios para clasificar os seres vivos e utiliza claves taxonómicas.  Coñece as características máis importantes dos cinco reinos.  Explica as funcións vitais das plantas, distingue os seus principais grupos taxonómicos e recoñece a importancia que teñen para as persoas.  Describe os principais filos de invertebrados e comprende a súa importancia económica.  Enumera as principais características dos vertebrados e valora a súa importancia como fonte de recursos naturais.  Define as características das rochas e minerais e outros aspectos da biodiversidade de Galicia.  Describe a composición atmosférica e a súa estrutura en capas.  Explica a relación entre a actividade e composición da atmosfera na nosa saúde.  Describe os hidrometeoros e o tempo atmosférico.  Describe a distribución da auga no cosmos e na Terra.  Coñece as propiedades da auga e as consecuencias que teñen para a vida.  Describe o ciclo da auga e o uso que fai dela o ser humano.  Explica a orixe e as propiedades máis relevantes dos minerais e das rochas.  Coñece a importancia económica dos minerais e das rochas.  Coñece os elementos químicos máis importantes que constitúen a materia viva.  Describe as propiedades da materia coas magnitudes e unidades que as definen.  Opera cos cambios de unidades, múltiplos e submúltiplos nas diferentes unidades do S.I.  Explica a estrutura da materia utilizando a teoría cinético-molecular.  Diferencia os tres estados da materia e interprétaos utilizando a TCM.  Coñece as diferenzas entre átomos e moléculas, elementos e compostos.

28

CIENCIAS DA NATUREZA 2º ESO LIBRO DE TEXTO Ciencias da Natureza 2º. Grupo Anaya. S.A., 2008. ISBN: 978-84-6782376-9 COMPETENCIAS Coñecemento e interacción co mundo físico * Relacionar a evolución da ciencia coa utilización da enerxía, da luz e do son para mellorar a nosa calidade de vida. * Xustificar razoadamente algúns fenómenos naturais, como os intercambios de enerxía entre sistemas materiais, a refracción e reflexión da luz e o son, etc. * Realizar experiencias sinxelas para diferenciar os cambios físicos dos químicos, comprobar as formas de propagación da calor, determinar a posición do foco dunha lente. * Extraer conclusións de observacións realizadas sobre os cambios que continuamente se producen en calquera parte do universo, o comportamento das lentes fronte á luz, a forma en que a enerxía se traspasa duns sistemas materiais a outros, etc. * Interpretar e elaborar esquemas como os distintos tipos de fontes de enerxía con que contamos, e a natureza renovable ou non, destas fontes. * Relacionar a evolución da ciencia co noso modo de vida. * Xustificar razoadamente por que acontecen algúns fenómenos naturais, como as erupcións volcánicas, os terremotos ou a formación do relevo. * Realizar experiencias sinxelas para interpretar como inflúen determinados factores nas funcións vitais dos seres vivos. * Obter, analizar e extraer conclusións de observacións realizadas ao estudar os ciclos vitais dalgúns seres vivos e dun ecosistema do ámbito. * Interpretar e elaborar esquemas, como o do ciclo das rochas, o do ciclo vital dunha planta e o dos ciclos de materia e enerxía dun ecosistema.

Matemática * Empregar a linguaxe matemática para cuantificar a enerxía transferida, deducir a formación de imaxes en lentes, co fin de resolver problemas, realizar gráficos e táboas que permitan ordenar a información, e extraer conclusións. * Utilizar a linguaxe matemática para elaborar mapas sísmicos, resolver problemas, realizar diagramas de barras, gráficos de sectores e táboas, que permitan ordenar a información e extraer conclusións.

Tratamento da información e competencia dixital * Buscar información en enciclopedias, Internet, etc.; analizala, organizala (en mapas conceptuais, gráficos,...), para obter unha visión integral da 29

actividade científica.

Lingüística * Usar axeitadamente aqueles termos científicos específicos relativos a enerxías, cambios, luz, son, fenómenos naturais ou seres vivos que permiten transmitir, interpretar e comprender os coñecementos adquiridos en diferentes textos científicos.

Cidadá e social * Valorar o uso responsable das enerxías dispoñibles, ser conscientes da situación crítica da falta de recursos enerxéticos en que nos atopamos e tomar unha actitude responsable de aforro enerxético. * Desenvolver actitudes respectuosas co ámbito natural e comprender a importancia da conservación das paisaxes naturais.

Aprender a aprender * Ser capaz de razoar e de buscar respostas dunha forma autónoma ante diversas situacións, e ser consciente dos coñecementos adquiridos a través da autoavaliación.

Autonomía e iniciativa persoal * Iniciar e levar a cabo proxectos que permitan analizar e avaliar situacións ou problemas abertos que requiren propoñer solucións.

OBXECTIVOS  Explicar a composición química dos seres vivos e entender os conceptos de nutrición e metabolismo, distinguindo entre os procesos que producen e consumen enerxía.  Entender as funcións de relación e reprodución nos seres pluricelulares.  Definir os conceptos de ecosfera, biosfera e ecosistema, e explicar o fluxo de enerxía nos ecosistemas.        

Entender a acción modeladora dos diferentes axentes xeolóxicos e a súa relación coa orixe do solo e das rochas sedimentarias.

Explicar os procesos xeolóxicos endóxenos no marco da teoría da tectónica de placas e a súa relación coa enerxía interna da Terra.

Coñecer as transformacións da natureza debidas á enerxía.

Definir as propiedades da enerxía.

Explicar as características dos distintos tipos de enerxía.

Describir a diferenza entre cambios físicos e químicos. Coñecer os diferentes tipos de cambios físicos e químicos.

Explicar os fenómenos relacionados coa luz e os seus efectos sensoriais no ser humano.

Coñecer as calidades do son e explicar os procesos fisiolóxicos relacionados coa audición.

METODOLOXÍA

30

- A metodoloxía será activa e participativa; pretende facilitar a aprendizaxe tanto individual coma colectiva e busca, como un dos seus eixes fundamentais, a adquisición das competencias básicas, especialmente a relacionada co coñecemento e a interacción co mundo físico.

- A aplicación da metodoloxía farase fixando hábitos de traballo, como resolver as actividades do libro, comprender a finalidade dos seus apartados e desenvolver os contidos procedementais expostos ao final de cada tema.

- Será de grande importancia a utilización dos medios audiovisuais para facilitar a consecución dos obxectivos propostos.

- Poderán usarse as wikis e blogs crados coa participación do alumnado: MATERIAIS CURRICULARES E OUTROS RECURSOS DIDÁCTICOS - Libro do alumno, CD incluído no libro, dicionarios, glosarios...

- Recursos incluídos na web www.anayadigital.com.

- Recursos incluídos no libro dixital para o profesorado.

CONTIDOS 1. OS SERES VIVOS 2. Así son os seres vivos.

1.1 A súa composición química é similar.

1.2 Realizan as tres funcións vitais.

1.3 Están formados por células.

2. As células e os seus tipos.

2.1 Así son as células.

2.2 Tipos de células.

3. O descubrimento das células.

3.1 Ao principio, só observacións.

3.2 A teoría celular.

Contidos procedementais:  Explicación, lectura, e resumos do contido do tema.  Realización dos debuxos das células procariotas e eucariotas.  Visualización da presentación “O tamaño das células”.  Realización da actividade da páxina 16: Desenvolve as competencias.  Realización do esquema conceptual da unidade. o 4 sesións.

2. A FUNCIÓN DE NUTRICIÓN 1. Que é a nutrición.

1.1 Obtención de nutrientes.

1.2 Respiración.

1.3 Distribución de substancias.

31

túas

2.

3.

4.

5.

6.

1.4 Excreción.

A Enerxía na nutrición.

2.1 A enerxía que usan as células.

2.2 A respiración celular.

2.3 A fotosíntese A nutrición nas plantas.

3.1 A obtención de nutrientes.

3.2 A respiración.

3.3 A distribución das substancias.

3.4 A expulsión dos refugallos.

A nutrición nos animais: a obtención de nutrientes.

4.1 A alimentación.

4.2 A dixestión.

A nutrición nos animais: a respiración.

5.1 Animais que toman o osíxeno da auga.

5.2 Animais que toman o osíxeno do aire.

A nutrición nos animais: a circulación e a excreción.

6.1 A circulación; o transporte de substancias.

6.2 A excreción; a expulsión de substancias.

Contidos procedementais:  Realización de debuxos da nutricón en plantas e en animais.  Visualización da presentación “Os procesos de nutrición”.  Realización dos debuxos de cloroplastos e mitocondrias para incluír as frechas de substancias entrantes e saínte na fotosíntese e respiración celular.  Visualización das presentacións do libro dixital e realización das actividades interactivas no libro dixital.  Realización do esquema conceptual da unidade. o 10 sesións.

3. A FUNCIÓN DE RELACIÓN 1. Que é a relación.

1.1 A percepción da información.

1.2 O procesamento e a coordinación.

1.3 A execución da resposta 2. A relación nas plantas.

2.1 As plantas reaccionan a estímulos.

3. A relación nos animais: os receptores.

3.1 Os órganos sensoriais.

4. A relación nos animais: a coordinación.

4.1 O sistema nervioso.

32

4.2 O sistema endócrino.

5. A relación nos animais: os efectores.

5.1 Os músculos e os movementos.

5.2 As glándulas e a secreción.

Contidos procedementais:  Debuxo dos tipos de movementos celulares.  Observación de estomas ao microscopio.  Visualización dalgún vídeo ou presentación do libro dixital.  Debuxos dunha neurona e de sistemas nerviosos de diferente complexidade.  Realización dunha presentación sobre a locomoción nos animais.  Lectura do texto “Coñecendo a Canelo” e realización das actividades do mesmo.  Esquema conceptual da lección. o 8 sesións.

4. A FUNCIÓN DE REPRODUCCIÓN 1. Que é a reprodución.

1.1 Tipos de reprodución.

1.2 A división ou reprodución celular.

2. A reprodución asexual nas plantas.

3. A reprodución alternante nas plantas sen sementes.

3.1 A reprodución alternante nos fentos.

4. A reprodución sexual nas espermatófitas.

4.1 A formación dos gametos: a flor.

4.2 A polinización.

4.3 A fecundación.

4.4 A formación da semente e do froito.

4.5 Dispersión e xerminación das sementes.

5. A reprodución asexual nos animais.

6. A reprodución sexual nos animais.

6.1 A formación dos gametos.

6.2 A fecundación.

6.3 O desenvolvemento do cigoto.

Contidos procedementais:  Debuxo dos tipos de reprodución nos organismos unicelulares.  Debuxo dos tipos de reprodución asexual nas plantas.  Realización do ciclo reprodutor dos fentos.  Debuxo da flor das anxiospermas e formación da semente.  Realización dos debuxos da metamorfose da xoaniña.

33

 Visualización das presentacións do libro dixital e realización das actividades interactivas.  Realización do esquema conceptual da lección.  Realización dos exercicios da sección “Comproba como progresas”. o 8 sesións.

5. OS ECOSISTEMAS 1. Que é un ecosistema.

1.1 Compoñentes dun ecosistema.

1.2 Que é a ecosfera.

2. Como inflúen os factores abióticos na biocenose.

2.1 A luz.

2.2 A temperatura 2.3 A presenza de auga.

3. As relacións na biocenose.

3.1 As relacións intraespecíficas.

3.2 As relacións interespecíficas.

4. Niveis, cadeas e redes tróficas.

4.1 Os niveis tróficos.

4.2 As cadeas e as redes tróficas.

5. A materia e a enerxía no ecosistema.

5.1 Como circula a materia nun ecosistema.

5.2 Como circula a enerxía nun ecosistema.

6. Os ecosistemas acuáticos.

6.1 A vida na auga.

6.2 Os ecosistemas mariños.

6.3 Os ecosistemas de augas continentais.

7. Os ecosistemas terrestres.

7.1 As zonas climáticas da Terra.

7.2 Os grandes biomas.

Contidos procedementais:  Visualización das presentacións do libro sobre esta unidade.  Realización de debuxos sobre algún ecosistema dos estudados.  Observación de láminas referentes á biodiversidade e realización dunha presentación sobre os biomas.  Busca na internet de fotos sobre os ecosistemas de Galicia para facer unha presentación por grupos de traballo.  Realización da actividade “O código naturalista”  Realización do esquema conceptual da lección. o 8-10 sesións.

34

6. A ESTRUTURA DA TERRA 1. Así é a Terra.

1.1 O relevo da xeosfera.

1.2 As capas da xeosfera.

1.3 Que é a litosfera.

2. Os cambios na Terra.

2.1 A calor interna terrestre.

2.2 A gravidade e a enerxía solar.

3. A dinámica terrestre e a formación das rochas.

3.1 As rochas magmáticas e metamórficas.

3.2 As rochas sedimentarias.

Contidos procedementais:  Realización de debuxos do interior terrestre.  Debuxo dos tres tipos de rochas segundo a súa orixe.  Visualización do vídeo e da presentación recomendados para esta unidade.  Realización das actividades propostas para desenvolver as competencias.  Realización do esquema conceptual da unidade. o 6 sesións.

7. A DINÁMICA DA TERRA 1. A dinámica das placas litosféricas.

1.1 Por que cambian as placas?

1.2 Os contactos entre bordos de placas.

1.3 A teoría da tectónica de placas.

2. Os terremotos e os seus riscos.

2.1 Que é un terremoto?

2.2 O rismo sísmico.

2.3 A prevención do rismo sísmico.

3. Os volcáns.

3.1 Que é un volcán?

3.2 Os materiais que expulsa un volcán.

3.3 Volcanes e tectónica de placas.

4. O risco volcánico.

4.1 Que é o risco volcánico?

4.2 A prevención do risco volcánico.

5. O relevo como resultado da dinámica terrestre.

5.1 Os procesos que renovan os relevos.

5.2 Os procesos que modelan o relevo.

35

Contidos procedementais:  Debuxo dos tres tipos de límites de placas.  Identificación de zonas sísmicas e volcánicas nos mapas.  Busca na internet de localidades afectadas recentemente por estes fenómenos xeolóxicos e relacionalos coa tectónica de placas.  Desenvolvemento das competencias coa actividade “Pregamentos e fallas”.  Visualización das presentacións recomendadas no libro para esta unidade.  Realización do esquema conceptual da unidades e das actividades de “Comproba como progresas”. o 8-10 sesións.

8. O UNIVERSO DA MATERIA E ENERXÍA 1. De que está feito o universo?

1.1 Como estudamos a materia.

1.2 A materia: as súas características.

2. Escalas de observación.

2.1 As escalas macro e microscópica.

2.2 A notación científica.

3. Composición da materia.

3.1 O átomo e os elementos químicos.

3.2 Substancias puras.

4. Os cambios nos sistemas materiais.

4.1 O concepto de cambio.

4.2 Por que se producen os cambios.

4.3 Tipos de cambios.

5. Os sistemas materiais e a enerxía.

5.1 Clasificación dos sistemas materiais.

5.2 A enerxía nos sistemas materiais.

5.3 E onde máis encontramos enerxía?

Contidos procedementais:  Visualización das aplicacións interactivas recomendadas na unidade.  Realización de cálculos a diferentes escalas.  Realización de debuxos das diferentes substancias.  Realización dos esquemas conceptuais da unidade.  Traballo da formulación química por medio das actividades propostas no libro de texto o 9 sesións.

9. FORZAS E MOVEMENTO 1. Que é o movemento.

36

2.

3.

4.

5.

6.

7.

1.1 Sistema de referencia.

1.2 Características do movemento.

Magnitudes do movemento.

2.1 Rapidez.

2.2 Aceleración.

Clasificación dos movementos.

3.1 Segundo a súa traxectoria.

3.2 Segundo a súa rapidez.

Movemento rectilíneo uniforme.

4.1 Ecuacións do m.r.u.

4.2 Gráficas do m.r.u.

As forzas e os seus efectos, 5.1 Que é unha forza.

5.2 Efectos das forzas Atracción gravitatoria.

6.1 A interacción gravitatoria.

6.2 O peso dos corpos.

6.3 Caída libre dun corpo.

O principio de Arquímedes.

7.1 O principio de Arquímedes.

7.2 Peso aparente.

7.3 Flotabilidade dun obxecto.

Contidos procedementais:  Realización de exercicios sinxelos de cálculo da posición, desprazamento, velocidade e aceleración dun móbil.  Análise de gráficas de distintos tipos de movemento. Realización dalgunha a partir dos datos posición-tempo.  No laboratorio, realización de medidas da masa dun corpo coa balanza e do seu peso cun dinamómetro.  Realización das actividades contempladas en “A Gran Pirámide”.  Realización de exercicios da páxina 184 do libro de Anaya.  Realización do esquema conceptual da unidade. o 8-9 sesións.

10. A ENERXÍA E AS SÚAS FORMAS 1. A enerxía.

1.1 Que é a enerxía.

1.2 Características da enerxía.

1.3 Intercambio de enerxía entre sistemas.

2. Tipos de enerxía.

2.1 Enerxía mecánica.

37

2.2 Conservación da enerxía mecánica.

2.3 Enerxía eléctrica.

2.4 Enerxía química.

2.5 Enerxía nuclear.

2.6 Outros tipos de enerxía.

3. Traballo. Máquinas.

3.1 Traballo dunha forza.

3.2 As máquinas.

4. Fontes de enerxía.

4.1 A enerxía: unha necesidade do ser humano.

4.2 Fontes de enerxía non renovables.

4.3 Fontes de enerxía renovables.

5. Almacenamento, transporte e consumo da enerxía.

5.1 Problemas asociados á enerxía eléctrica.

5.2 Unha sociedade “enerxeticamente inxusta”.

Contidos procedementais:  Visualización das presentacións recomendadas no libro dixital de Anaya.  Realización de debuxos referentes á enerxía cinética e potencial.  Realización de exercicios de cálculo da enerxía mecánica,  Realización dunha presentación para ilustrar as distintas fontes de enerxía coas súas vantaxes e inconvenientes.  Desenvolvemento das competencias coa actividade “O impacto ambiental dos ordenadores”.  Realización do esquema conceptual da unidade. o 8 sesións.

11. CALOR E TEMPERATURA 1. A enerxía térmica e a temperatura.

1.1 A enerxía térmica.

1.2 A temperatura e a enerxía térmica.

1.3 As escalas termométricas.

2. A calor: unha enerxía en tránsito.

2.1 Que é a calor.

2.2 Unidades de calor.

2.3 Que é o equilibrio térmico.

2.4 É o mesmo calor que temperatura?

3. Efectos da calor.

3.1 Cambios físicos.

3.2 Cambios químicos.

4. Propagación da calor.

4.1 Condución.

38

4.2 Convección.

4.3 Radiación.

5. Condutores e illantes térmicos.

5.1 Condutores térmicos.

5.2 Illantes térmicos.

5.3 Condutores e illantes na sociedade.

6. As máquinas térmicas.

6.1 Que é unha máquina térmica.

6.2 Tipos de máquinas térmicas.

Contidos procedementais:  Visualización do vídeo “Cambios de estado da auga”.  Realización dos exercicios contidos nas aplicacións interactivas de Anaya dixital.  Realización de debuxos sobre a propagación da calor.  Desenvolvemento das competencias por medio da actividade “A percepción da calor e do frío.  Realización de exercicios do apartado “Comproba como progresas” do libro de texto.  Realización do esquema conceptual da lección. o 8 sesións.

12. AS ONDAS: LUZ E SON 1. As ondas: un vehículo para transferir enerxía.

1.1 Que é unha onda.

1.2 Tipos de ondas.

2. Que é a luz.

2.1 Natureza da luz.

2.2 Características da luz.

2.3 Como se comporta a materia fronte á luz.

3. Propagación rectilínea da luz.

3.1 Sombras e penumbras.

3.2 As eclipses.

4. Fenómenos luminosos.

4.1 A reflexión da luz.

4.2 A refracción da luz.

4.3 A dispersión da luz.

4.4 Formación das imaxes.

5. A luz e a visión.

39

5.1 O órgano da vista: o ollo humano.

5.2 Os defectos da vista e a súa corrección.

6. O son.

6.1 Como se produce o son.

6.2 Calidades do son.

6.3 A percepción do son. O oído.

7. A propagación do son.

7.1 Rapidez de propagación do son.

7.2 Fenómenos que experimenta o son.

7.3 Outra aplicación do son: o sónar.

8. Contaminación lumínica e acústica.

Contidos procedementais:  Visualización das presentacións da unidade.  Realización de debuxos do ollo e dos seus defectos de visión.  Análise de gráficas de diferentes sons para estudar as súas calidades.  Desenvolvemento das competencias coa actividade “Luz, color e perspectiva”.  Realización do esquema conceptual da unidade. o 8 sesións.

DISTRIBUCIÓN TEMPORAL DA MATERIA  Avaliación inicial: Competencias básicas. o Sesión de avaliación: 15 outubro.  Primeira avaliación: Temas 1 a 4 inclusive. o Sesión de avaliación: 17 de decembro.  Seguna avaliación: Temas do 5 ao 8 inclusive. o Sesión de avaliación: 25 de marzo.  Terceira avaliación: Temas do 9 ao 12 inclusive. o Sesión de avaliación: 22 de xuño.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Interpretar os aspectos relacionados coas funcións vitais dos seres vivos a partir de observacións experimentais realizadas con organismos sinxelos, comprobando o efecto que teñen determinadas variables nos procesos de nutrición, relación e reprodución.

2. Identificar o medio abiótico e as comunidades dun ecosistema próximo, representar graficamente as relacións tróficas establecidas entre os seus seres vivos e valorar a súa diversidade.

40

3. Participar de forma construtiva en situacións de comunicación relacionadas coa construción do coñecemento científico, respectando as normas que fan posible o intercambio.

4. Identificar as accións dos axentes xeolóxicos na orixe do relevo terrestre, así como no proceso de formación das rochas magmáticas e metamórficas.

5. Identificar os riscos asociados aos procesos xeolóxicos internos e valorar a capacidade de prevención e predición.

6. Identificar a presenza da enerxía nas transformacións e cambios que teñen lugar no noso contorno, valorando a importancia para a sociedade e as repercusións para o ambiente de diferentes fontes de enerxía.

7. Identificar situacións prácticas de equilibrio e desequilibrio enerxético e os efectos da calor sobre os corpos.

8. Explicar fenómenos cotiáns referidos á transmisión da luz e o son, e reproducir experimentalmente algún deles.

CRITERIOS MÍNIMOS EXIXIBLES PARA SUPERAR A MATERIA  Cita os compoñentes químicos dos seres vivos e explica os conceptos de nutrición celular e metabolismo, e relaciónaos coa fotosíntese e a respiración celular.  Coñece a diferenza entre nutrición autótrofa e nutrición heterótrofa, e entende os mecanismos e órganos que interveñen na nutrición de plantas e animais.  Comprende a función de relación e explica os mecanismos de adaptación dos seres pluricelulares respecto do seu ámbito natural.  Explica os procesos de reprodución en plantas e animais, distinguindo entre reprodución asexual e sexual.  Diferenza ecosfera de biosfera, define ecosistema e enumera os compoñentes dun ecosistema.  Entende o fluxo de enerxía nos ecosistemas.  Describe a acción dos axentes xeolóxicos esóxenos e explica a orixe das formas do modelado máis importantes.  Explica a orixe do solo e das rochas sedimentarias e enumera algúns problemas ambientais relacionados co aproveitamento destes materiais terrestres.  Comprende a orixe dos procesos xeolóxicos endóxenos e das rochas endóxenas.  Explica a dinámica cortical mediante a teoría da tectónica de placas e sitúa nun mapa as zonas xeolóxicas máis activas da Terra.  Describe as características básicas dos procesos químicos.  Define termos químicos como elementos, compostos e reacción.  Coñece a conservación da masa nos procesos químicos.  Explica as transformacións que se producen en calquera sistema por 41

influencia da enerxía.  Describe as características da enerxía e diferencia distintos tipos de enerxía.  Describe magnitudes como velocidade, espazo percorrido e traxectoria.  Representa graficamente e describe o movemento uniforme.  Explica a forza como causante dos cambios no movemento.  Describe o son e coñece as súas propiedades.  Explica a estrutura e o funcionamento do oído.  Coñece os fenómenos relacionados coa luz.  Describe as partes e o funcionamento do ollo.  Coñece a natureza do son e identifica as súas calidades.

CIENCIAS DA NATUREZA 2º ESO bilingüe LIBRO DE TEXTO Natural Science 2º. Grupo Anaya. S.A., 2012. ISBN: 978-84-678-0240-5 COMPETENCIAS Coñecemento e interacción co mundo físico * Relacionar a evolución da ciencia coa utilización da enerxía, da luz e do son para mellorar a nosa calidade de vida. * Xustificar razoadamente algúns fenómenos naturais, como os intercambios de enerxía entre sistemas materiais, a refracción e reflexión da luz e o son, etc. * Realizar experiencias sinxelas para diferenciar os cambios físicos dos químicos, comprobar as formas de propagación da calor, determinar a posición do foco dunha lente. * Extraer conclusións de observacións realizadas sobre os cambios que continuamente se producen en calquera parte do universo, o comportamento das lentes fronte á luz, a forma en que a enerxía se traspasa duns sistemas materiais a outros, etc. * Interpretar e elaborar esquemas como os distintos tipos de fontes de enerxía con que contamos, e a natureza renovable ou non, destas fontes. * Relacionar a evolución da ciencia co noso modo de vida. * Xustificar razoadamente por que acontecen algúns fenómenos naturais, como as erupcións volcánicas, os terremotos ou a formación do relevo. * Realizar experiencias sinxelas para interpretar como inflúen determinados factores nas funcións vitais dos seres vivos. * Obter, analizar e extraer conclusións de observacións realizadas ao estudar os ciclos vitais dalgúns seres vivos e dun ecosistema do ámbito. * Interpretar e elaborar esquemas, como o do ciclo das rochas, o do ciclo vital 42

dunha planta e o dos ciclos de materia e enerxía dun ecosistema.

Matemática * Empregar a linguaxe matemática para cuantificar a enerxía transferida, deducir a formación de imaxes en lentes, co fin de resolver problemas, realizar gráficos e táboas que permitan ordenar a información, e extraer conclusións. * Utilizar a linguaxe matemática para elaborar mapas sísmicos, resolver problemas, realizar diagramas de barras, gráficos de sectores e táboas, que permitan ordenar a información e extraer conclusións.

Tratamento da información e competencia dixital * Buscar información en enciclopedias, Internet, etc.; analizala, organizala (en mapas conceptuais, gráficos,...), para obter unha visión integral da actividade científica.

Lingüística * Usar axeitadamente aqueles termos científicos específicos relativos a enerxías, cambios, luz, son, fenómenos naturais ou seres vivos que permiten transmitir, interpretar e comprender os coñecementos adquiridos en diferentes textos científicos.

Cidadá e social * Valorar o uso responsable das enerxías dispoñibles, ser conscientes da situación crítica da falta de recursos enerxéticos en que nos atopamos e tomar unha actitude responsable de aforro enerxético. * Desenvolver actitudes respectuosas co ámbito natural e comprender a importancia da conservación das paisaxes naturais.

Aprender a aprender * Ser capaz de razoar e de buscar respostas dunha forma autónoma ante diversas situacións, e ser consciente dos coñecementos adquiridos a través da autoavaliación.

Autonomía e iniciativa persoal * Iniciar e levar a cabo proxectos que permitan analizar e avaliar situacións ou problemas abertos que requiren propoñer solucións.

OBXECTIVOS  Explicar a composición química dos seres vivos e entender os conceptos de nutrición e metabolismo, distinguindo entre os procesos que producen e consumen enerxía.  Entender as funcións de relación e reprodución nos seres pluricelulares.  Definir os conceptos de ecosfera, biosfera e ecosistema, e explicar o fluxo de enerxía nos ecosistemas. 

Entender a acción modeladora dos diferentes axentes xeolóxicos e a súa relación coa orixe do solo e das rochas sedimentarias.

43

      

Explicar os procesos xeolóxicos endóxenos no marco da teoría da tectónica de placas e a súa relación coa enerxía interna da Terra.

Coñecer as transformacións da natureza debidas á enerxía.

Definir as propiedades da enerxía.

Explicar as características dos distintos tipos de enerxía.

Describir a diferenza entre cambios físicos e químicos. Coñecer os diferentes tipos de cambios físicos e químicos.

Explicar os fenómenos relacionados coa luz e os seus efectos sensoriais no ser humano.

Coñecer as calidades do son e explicar os procesos fisiolóxicos relacionados coa audición.

METODOLOXÍA - A metodoloxía será activa e participativa; pretende facilitar a aprendizaxe tanto individual coma colectiva e busca, como un dos seus eixes fundamentais, a adquisición das competencias básicas, especialmente a relacionada co coñecemento e a interacción co mundo físico.

- A aplicación da metodoloxía farase fixando hábitos de traballo, como resolver as actividades do libro, comprender a finalidade dos seus apartados e desenvolver os contidos procedementais expostos ao final de cada tema.

- Será de grande importancia a utilización dos medios audiovisuais para facilitar a consecución dos obxectivos propostos.

- Poderán usarse as wikis e blogs crados coa participación do alumnado: MATERIAIS CURRICULARES E OUTROS RECURSOS DIDÁCTICOS - Libro do alumno, CD incluído no libro, dicionarios, glosarios...

- Recursos incluídos na web www.anayadigital.com.

- Recursos incluídos no libro dixital para o profesorado.

CONTENTS 1. LIVING ORGANISMS 1. What are living things?

1.1 Chemical composition.

1.2 The three vital functions.

1.3 Cells.

2. Cells and cells types 2.1 Characteristics of cells..

2.2 Types of cells.

3. The discovery of cells.

3.1 The first observations.

3.2 The cell theory.

Contidos procedementais:  Explicación, lectura, e resumos do contido do tema.  Realización dos debuxos das células procariotas e eucariotas.

44

   o

Visualización da presentación “Types of cells”.

Realización da actividade da páxina 16: “The size of cells”.

Realización do esquema conceptual da unidade.

4 sesións.

2. THE NUTRITION FUNCTION 1. What is nutrition?

1.1 The nutrition process.

1.2 Nutrition in cells 2. Plant nutrition.

2.1 Obtaining nutrients 2.2 Respiration.

2.3 Substance distribution.

2.4 Eliminatingwaste matter.

3. Animal nutrition: obtaining nutrients.

3.1 Feeding.

3.2 Digestion.

4. Animal nutrition: breathing.

4.1 Animals that take oxygen from water..

4.2 Animals that take oxygen from the air.

5. Animal nutrition: circulation and excretion.

5.1 Circulation: transportation of substances.

5.2 Excretion: eliminating waste substances.

Contidos procedementais:  Realización de debuxos da nutrición en plantas e en animais.  Visualización da presentación “Plant nutrition processes” and “What is diffusion”.  Realización dos debuxos de cloroplastos e mitocondrias para incluír as frechas de substancias entrantes e saínte na fotosíntese e respiración celular.  Visualización das presentacións do libro dixital e realización das actividades interactivas no libro dixital.  Realización do esquema conceptual da unidade. o 10 sesións.

3. The interaction function 1. What is the interaction function?.

1.1 The perception of information 1.2 Processing and coordination.

1.3 The execution of responses.

2. Interaction function in plants.

45

2.1 Plants react to stimuli.

3. Interaction function in animals: the receptors.

3.1 The sense organs.

4. Interaction function in animals: coordination.

4.1 The nervous system.

4.2 The endocrine system.

5. Interaction function in animals: the effectors.

5.1 The muscles and movements.

5.2 The glands and secretions.

Contidos procedementais:  Debuxo dos tipos de movementos celulares.  Observación de estomas ao microscopio.  Visualización dalgún vídeo ou presentación do libro dixital.  Debuxos dunha neurona e de sistemas nerviosos de diferente complexidade.  Realización dunha presentación sobre a locomoción nos animais.  Lectura do texto “How science solves problems” e realización das actividades do mesmo.  Esquema conceptual da lección. o 8 sesións.

4. THE REPRODUCTION FUNCTION 1. What is reproduction.

1.1 Types of reproduction.

1.2 Cellular deivision or cellular reproduction.

2. Asexual reproduction in plants.

3. Alternation of generations in seedless plants.

4 Sexual reproduction in plants with seeds.

4.1 The formation of gametes: the flower.

4.2 Pollination.

4.3 Fertilisation.

4.4 The formation of the seed and the fruit.

4.4 Dispersion and germination of seeds.

5. Asexual reproduction in animals.

6. Sexual reproduction in animals.

6.1 Formatión of gametes.

6.2 Fertilisation.

6.3 Development of the zygote.

Contidos procedementais:  Debuxo dos tipos de reprodución nos organismos unicelulares.

46

    

Debuxo dos tipos de reprodución asexual nas plantas.

Realización do ciclo reprodutor dos fentos.

Debuxo da flor das anxiospermas e formación da semente.

Realización dos debuxos da metamorfose da ladybird.

Visualización das presentacións do libro dixital e realización das actividades interactivas.  Realización do esquema conceptual da lección.  Realización dos exercicios da sección “Applying maths”. o 8 sesións.

5. Ecosystems 1. Ecosystems.

1.1 Components of an ecosystem.

1.2 What is an ecosphere?

2. How abiotic factors affect the biocenosis.

2.1 Light.

2.2 Temperature.

2.3 The presence of water.

3. Relations in the biocenosis.

3.1 Intraspecific relationships.

3.2 Interespecífic relationships.

4. Trophic levels, food chains and webs.

4.1 Trophic levels 4.2 Food chains and webs.

5. Aquatic ecosystems.

5.1 Marine ecosystems.

5.2 Continental water ecosystems.

6. Land ecosystems.

6.1 The Earth’s climates zones.

6.2 Biomes.

Contidos procedementais:  Visualización das presentacións do libro sobre esta unidade.  Realización de debuxos sobre algún ecosistema dos estudados.  Observación de láminas referentes á biodiversidade e realización dunha presentación sobre os biomas.  Busca na internet de fotos sobre os ecosistemas de Galicia para facer unha presentación por grupos de traballo.  Realización da actividade “How to study an ecosystem”  Realización do esquema conceptual da lección. o 8-10 sesións.

47

6. THE EARTH STRUCTURE 1. Así é a Terra.

1.1 The relief of the geosphere 1.2 The layers of the geosphere.

1.3 What is the geosphere?

2. Changes in the Earth.

2.1 The Earth’s internal heat.

2.2 Gravity and solar energy.

3 Earth dynamics and rock formation.

3.1 Magmatic and metamorphic rocks.

3.2 Sedimentary rocks Contidos procedementais:  Realización de debuxos do interior terrestre.  Debuxo dos tres tipos de rochas segundo a súa orixe.  Visualización do vídeo e da presentación recomendados para esta unidade.  Realización das actividades propostas para desenvolver as competencias.  Facer a lectura da páxina 88 e identifiar as rochas pola súa textura.  Realización do esquema conceptual da unidade. o 6 sesións.

7 THE EARTH’S DYNAMICS 1. Plate tectonic dynamics.

1.1 Why do the plates change?

1.2 Plate boundaries.

1.3 Plate tectonics theory.

2. Earthquakes and their risks.

2.1 What is an earthquake?

2.2 Seismic risk.

2.3 Prevention of seismic risk.

3. Volcanoes and their risks.

3.1 What is a volcano?

3.2 Volcanic risk.

3.3 Prevention of volcanic risk.

Contidos procedementais:  Debuxo dos tres tipos de límites de placas.  Identificación de zonas sísmicas e volcánicas nos mapas.  Busca na internet de localidades afectadas recentemente por estes fenómenos xeolóxicos e relacionalos coa tectónica de placas.

48

 Desenvolvemento das competencias coa actividade “Folds and faults”.  Visualización das presentacións recomendadas no libro para esta unidade.  Realización do esquema conceptual da unidades e das actividades de “Working with images”. o 8-10 sesións.

8 A UNIVERSE OF MATTER AND ENERGY 1. The Universe 1.1 What is the Universe made of?

1.2 Scales of observation.

2. Compositión of matter.

2.1 Atoms and chemical elements.

2.2 Pure substances.

3. Energy and changes in material systems.

3.1 The concept of change.

3.2 Types of changes.

Contidos procedementais:  Visualización das aplicacións interactivas recomendadas na unidade.  Realización de cálculos a diferentes escalas.  Realización de debuxos das diferentes substancias (Page 105).  Realización dos esquemas conceptuais da unidade.  Traballo da formulación química por medio das actividades propostas no libro de texto.  Realización da práctica proposta na páxina 108. o 9 sesións.

9 FORCES AND MOVEMENT 1. What is movement?

1.1 Systems of reference.

1.2 Characteristics of movement 2 Magnitudes do movemento.

2.1 Speed.

2.2 Acceleration.

2.3 Types of movement.

3 Uniform linear motion.

3.1 ULM equation.

3.2 ULM graphs.

4. Forces and their effects.

4.1 What is a force?

49

4.2 The effects of forces.

5. Gravitational pull.

5.1 Gravitational interaction.

5.2 The weight of bodies.

6. Archimedes’ principle 6.1 Archimedes’ principle.

6.2 Apparent weight.

Contidos procedementais:  Realización de exercicios sinxelos de cálculo da posición, desprazamento, velocidade e aceleración dun móbil.  Análise de gráficas de distintos tipos de movemento. Realización dalgunha a partir dos datos posición-tempo.  No laboratorio, realización de medidas da masa dun corpo coa balanza e do seu peso cun dinamómetro.  Realización de exercicios da páxina 126 do libro de Anaya.  Realización do esquema conceptual da unidade. o 8-9 sesións.

10 ENERGY AND ITS FORMS 1. Energy.

1.1 Energy exchage between systems.

2. Types of energy.

2.1 Mechanical energy.

2.2 Conservation of mechanical energy.

2.3 Electrical energy.

2.4 Chemical energy.

2.5 Nuclear energy.

2.6 A fairer use of energy.

3. Work and machines.

3.1 The work of a force.

3.2 Machines.

4. Sources of energy.

4.1 Nonrenewable source of energy.

4.2 Renewable sources of energy.

Contidos procedementais:  Visualización das presentacións recomendadas no libro dixital de Anaya.  Realización de debuxos referentes á enerxía cinética e potencial.  Realización de exercicios de cálculo da enerxía mecánica,  Realización dunha presentación para ilustrar as distintas fontes de enerxía coas súas vantaxes e inconvenientes.

50

 Desenvolvemento das competencias coa actividade “Make a solar oven”.  Realización do esquema conceptual da unidade. o 8 sesións.

11 HEAT AND TEMPERATURE 1. Thermal energy, heat and temperature.

1.1 Thermal energy and temperature.

1.2 What is heat?

1.3 What is thermal equilibrium?

2. The effects and propagation of heat.

2.1 The effects of heat.

2.2 How heat is transferred.

3. Conductors and insulators.

3.1 Thermal conductors.

3.2 Thermal insulators.

3.3 Where are conductors and insulators used.

4. Thermal machines and the Industrial Revolution.

4.1 What is a thermal machine?

4.2 The Industrial Revolution.

Contidos procedementais:  Visualización do vídeo “Thermal energy, heat and temperature”.  Realización dos exercicios contidos nas aplicacións interactivas de Anaya dixital.  Realización de debuxos sobre a propagación da calor.  Desenvolvemento das competencias por medio da actividade “A study of conducting and insulating materials”.  Realización de exercicios do apartado “Problem solving and investigating” do libro de texto.  Realización do esquema conceptual da lección. o 8 sesións.

12 WAVES: LIGHT AND SOUND 1. Waves: a way of transferring energy.

1.1 Waves.

1.2 Types of waves.

2. Light.

2.1 The nature of light.

2.2 Light characteristics.

2.3 How does matter respond to light.

51

2.4 Light pollution.

3. Light phenomena.

3.1 Light reflection.

3.2 Light refraction.

3.3 Light dispersion 3.4 Mirrors.

3.5 Lenses.

3.6 The sight organ: the human eye.

4. Sound.

4.1 How sound is produced.

4.2 Sound properties.

4.3 The perception of sound: the ear.

5. How sound travels.

5.1 The speed of sound.

5.2 Sound phenomena.

5.3 Noise pollution Contidos procedementais:  Visualización das presentacións da unidade.  Realización de debuxos do ollo e dos seus defectos de visión.  Análise de gráficas de diferentes sons para estudar as súas calidades.  Desenvolvemento das competencias coa actividade “Working with images”.  Realización do esquema conceptual da unidade. o 8 sesións.

DISTRIBUCIÓN TEMPORAL DA MATERIA  Avaliación inicial: Competencias básicas. o Sesión de avaliación: 15 outubro  Primeira avaliación: Temas 1 a 4 inclusive. o Sesión de avaliación: 17 de decembro.  Seguna avaliación: Temas do 5 ao 8 inclusive. o Sesión de avaliación: 25 de marzo.  Terceira avaliación: Temas do 9 ao 12 inclusive. o Sesión de avaliación: 22 de xuño.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 9. Interpretar os aspectos relacionados coas funcións vitais dos seres vivos a partir de observacións experimentais realizadas con organismos 52

sinxelos, comprobando o efecto que teñen determinadas variables nos procesos de nutrición, relación e reprodución.

10. Identificar o medio abiótico e as comunidades dun ecosistema próximo, representar graficamente as relacións tróficas establecidas entre os seus seres vivos e valorar a súa diversidade.

11. Participar de forma construtiva en situacións de comunicación relacionadas coa construción do coñecemento científico, respectando as normas que fan posible o intercambio.

12. Identificar as accións dos axentes xeolóxicos na orixe do relevo terrestre, así como no proceso de formación das rochas magmáticas e metamórficas.

13. Identificar os riscos asociados aos procesos xeolóxicos internos e valorar a capacidade de prevención e predición.

14. Identificar a presenza da enerxía nas transformacións e cambios que teñen lugar no noso contorno, valorando a importancia para a sociedade e as repercusións para o ambiente de diferentes fontes de enerxía.

15. Identificar situacións prácticas de equilibrio e desequilibrio enerxético e os efectos da calor sobre os corpos.

16. Explicar fenómenos cotiáns referidos á transmisión da luz e o son, e reproducir experimentalmente algún deles.

CRITERIOS MÍNIMOS EXIXIBLES PARA SUPERAR A MATERIA  Cita os compoñentes químicos dos seres vivos e explica os conceptos de nutrición celular e metabolismo, e relaciónaos coa fotosíntese e a respiración celular.  Coñece a diferenza entre nutrición autótrofa e nutrición heterótrofa, e entende os mecanismos e órganos que interveñen na nutrición de plantas e animais.  Comprende a función de relación e explica os mecanismos de adaptación dos seres pluricelulares respecto do seu ámbito natural.  Explica os procesos de reprodución en plantas e animais, distinguindo entre reprodución asexual e sexual.  Diferenza ecosfera de biosfera, define ecosistema e enumera os compoñentes dun ecosistema.  Entende o fluxo de enerxía nos ecosistemas.  Describe a acción dos axentes xeolóxicos esóxenos e explica o ciclo da auga.  Explica a orixe do solo e das rochas sedimentarias e enumera algúns problemas ambientais relacionados co aproveitamento destes materiais terrestres.  Comprende a orixe dos procesos xeolóxicos endóxenos e das rochas endóxenas.

53

 Explica a dinámica cortical mediante a teoría da tectónica de placas e sitúa nun mapa as zonas xeolóxicas máis activas da Terra.  Describe as características básicas dos procesos químicos.  Define termos químicos como elementos, compostos e reacción.  Coñece a conservación da masa nos procesos químicos.  Explica as transformacións que se producen en calquera sistema por influencia da enerxía.  Describe as características da enerxía e diferencia distintos tipos de enerxía.  Describe magnitudes como velocidade, espazo percorrido e traxectoria.  Representa graficamente e describe o movemento uniforme.  Explica a forza como causante dos cambios no movemento.  Describe o son e coñece as súas propiedades.  Explica a estrutura e o funcionamento do oído.  Coñece os fenómenos relacionados coa luz.  Describe as partes e o funcionamento do ollo.  Coñece a natureza do son e identifica as súas calidades.

PROCEDEMENTO DE AVALIACIÓN: PRIMEIRO CICLO DE ESO Tratarase que a avaliación sexa contextualizada, cualitativa, formativa, integradora e continua ao longo do curso. Cos resultados obtidos polo alumnado nas tres avaliacións, sempre que a súa nota sexa superior a cero, realizarase a media aritmética para obter a nota final. A materia valorarase, cada trimestre, atendendo aos seguintes criterios de cualificación: # Atención en clase e participación en actividades TIC: 0.3 # Esforzo adicado á realización de exercicios e tarefas diarias. 0.5 # Resultado satisfactorio nos controis periódicos. 0.5 # Resultado satisfactorio nas probas de avaliación: 7.5 # Resultado satisfactorio na realización de prácticas de laboratorio ou calquera actividade práctica que se desenvolva ao longo do curso. 0.75 # Coherencia e limpeza na estruturación do caderno de clase e na presentación de traballos, presentacións ou controis: 0.25 # Responsabilidade e cooperación nos traballos en equipo na aula e no laboratorio e respecto polo material que é de uso común: 0.2.

BIOLOXÍA E XEOLOXÍA 3º ESO LIBRO DE TEXTO Bioloxía e Xeoloxía 3º . Grupo Anaya, S.A., 2011. ISBN: 978-84-6780051-7 54

COMPETENCIAS Coñecemento e interacción co mundo físico * Relacionar a evolución da ciencia cos avances na loita contra a enfermidade e a mellor seguridade e eficacia da explotación dos recursos naturais. * Xustificar razoadamente algúns fenómenos naturais, como a formación do solo, o modelado do relevo, etc. * Realizar experiencias sinxelas para detectar os compoñentes dos alimentos e o grao de contaminación do aire, da auga e do solo. * Obter, analizar e extraer conclusións de observacións realizadas co microscopio, e dos datos obtidos ao medir con instrumentos o ritmo cardíaco, o volume de aire inspirado e expirado, os impactos ocasionados por diversas accións humanas, etc. * Interpretar e elaborar esquemas, como os da célula e os distintos aparatos do corpo humano, e recoñecer a información contida en mapas topográficos e meteorolóxicos.

Matemática * Usar a linguaxe matemática para cuantificar porcentaxes de nutrientes, o crecemento de poboacións bacterianas, o consumo de distintos recursos naturais, etc., co fin de resolver problemas e realizar gráficos e táboas que permitan ordenar a información e extraer conclusións.

Tratamento da información e competencia dixital * Buscar información en enciclopedias, dicionarios, internet, etc.; analizala, organizala (en mapas conceptuais, gráficos...), e ampliala para dar unha visión da actividade científica.

Lingüística * Usar axeitadamente aqueles termos científicos específicos, relativos ao corpo humano e ao campo da xeoloxía e do medio, que permiten transmitir, interpretar e comprender os coñecementos adquiridos en diferentes textos científicos.

Cidadá e social * Responsabilizarse do coidado da saúde e participar solidariamente na eliminación de barreiras entre as persoas e no fomento do desenvolvemento sostible.

Aprender a aprender * Ser capaz de razoar e de buscar respostas dunha forma autónoma ante diversas situacións, e ser consciente dos coñecementos adquiridos a través da autoavaliación.

Autonomía e iniciativa persoal * Iniciar e levar a cabo proxectos que permitan analizar e avaliar situacións ou problemas abertos que requiren propoñer solucións.

OBXECTIVOS  Coñecer a unidade elemental dos seres vivos, a súa organización 55

         

interna e os niveis de organización do estado pluricelular.

Comprender a importancia dos alimentos e nutrientes para o organismo e relacionar a dieta co estado de saúde das persoas.

Recoñecer o sangue como un medio de transporte e de defensa do organismo, e describir os órganos e aparatos relacionados coa nutrición.

Explicar a función de relación distinguindo entre a función integradora do sistema nervioso e o sistema endócrino.

Explicar as características da reprodución humana e coñecer os métodos de control da reprodución e de prevención das enfermidades de transmisión sexual.

Definir saúde e enfermidade e describir as causas que orixinan as enfermidades, os métodos de prevención e curación e os hábitos saudables.

Definir mineral e cristal, e diferenciar a materia amorfa da materia cristalina.

Coñecer os minerais máis importantes e as súas aplicacións industriais.

Definir os conceptos de rocha, textura e estrutura, e explicar a orixe das rochas relacionándoa co ciclo litolóxico.

Coñecer a clasificación das rochas, describir as especies máis importantes e explicar as súas aplicacións de interese industrial.

Coñecer e clasificar as diferentes formas de relevo.

METODOLOXÍA  A metodoloxía será activa e participativa.  Despois dunha explicación inicial do contido das leccións, farase unha lectura comprensiva dos apartados das mesmas. Resolveranse as cuestións do libro, completaranse os mapas conceptuais, identificaranse debuxos, faranse breves definicións en inglés para reforzar o vocabulario aprendido, usaranse os programas de ordenador de debuxo para afianzar o vocabulario e consultarase a Internet para dar resposta ás cuestións plantexadas no libro de texto.  Consultarase o website: www.anayadigital.com para consultar os recursos indicados no libro.  Consultarase a wiki creada o curso anterior co alumnado desta materia: https://bioxeoloxia3.wikispaces.com/.  Consultarase e participarase no blog: http://bioxeoloxia.blogspot.com.es/  Realizaranse as mesmas prácticas de laboratorio que no grupo non bilingüe.

CONTIDOS 1. A ORGANIZACIÓN DO CORPO HUMANO. 1. A célula humana.

1.1 A membrana plasmática.

1.2 O citoplasma.

1.3 O núcleo celular.

2. Os orgánulos celulares.

3. Os tecidos humanos.

3.1 A diferenciación celular. Os tecidos.

3.2 Os tipos de tecidos humanos.

56

4. Órganos, aparatos e sistemas.

4.1 Os órganos, os aparatos e os sistemas.

4.2 Aparatos e sistemas do ser humano.

5. Os transplantes e a doazón.

Contidos procedimentais:  Observación da simulación “A célula humana”..  Debuxo da célula eucariota animal.  Debuxo e explicación sinxela da función dos tecidos animais.  Observación ao microscopio dunha célula do epitelio bucal.  Observación ao microscopio de fibras musculares de polo (opcional).  Análise global da función dos aparatos e sistemas que se contempla no libro de texto. o Dedicación temporal: 6 sesións.

1 A ALIMENTACIÓN E A NUTRICIÓN 1. A alimentación e a nutrición. Os nutrientes.

1.1 A alimentación e a nutrición.

1.2 Os nutrientes.

1.3 Como utilizamos os nutrientes.

2. A dieta.

2.1 A dieta.

2.2 A clasificación dos alimentos e a dieta.

2.3 Como elaborar una dieta equilibrada.

2.4 En que consisten algunhas dietas 3. As enfermidades de orixe alimentaria.

3.1 A malnutrición.

3.2 As intoxicacións alimentarias.

4. A conservación dos alimentos.

4.1 Que é conservar.

4.2 Métodos de conservación dos alimentos.

4.3 Os aditivos alimentarios.

4.4 Os alimentos transxénicos.

5. A comercialización dos alimentos.

5.1 A cadea alimentaria.

5.2 Coidados que debemos ter os consumidores alimentos.

cos

Contidos procedimentais:  Elaboración dun mural con recortes de revistas, sobre os principais tipos de nutrientes que poderá ser usado para conmemorar o día da saúde.  Análise de varias dietas para saber cal é a equilibrada.  Debuxo da técnica de obtención dos alimentos transxénicos.  Análise de diferentes etiquetas para valorar aditivos e produtos transxénicos.  Con láminas, recoñecemento dos nutrientes que conteñen os alimentos.  Lectura de “A enfermidade dos mariñeiros” e realización das actividades propostas na mesma.

57

o Dedicación temporal: 7 sesións.

2 APARATOS PARA A NUTRICIÓN 1. A nutrición: un intercambio de substancias.

1.1 Como se intercambian as substancias.

1.2 Aparatos para o intercambio de substancias.

2. O aparato dixestivo.

2.1 Anatomía do aparato dixestivo.

2.2 A dixestión.

3. O aparato respiratorio.

3.1 Anatomía do aparato respiratorio.

3.2 Funcionamento do aparato respiratorio.

4. O aparato circulatorio.

4.1 O sangue.

4.2 Os vasos sanguíneos.

4.3 O corazón.

4.4 O ciclo cardíaco.

4.5 A circulación sanguínea.

5. O sistema linfático e o medio interno.

5.1 Anatomía do sistema linfático.

5.2 O medio interno.

6. O aparato excretor.

6.1 Anatomía do aparato excretor.

6.2 As funcións do aparato excretor.

7. Outros órganos relacionados coa excreción.

7.1 O fígado.

7.2 Os pulmóns.

7.3 As glándulas sudoríparas.

8. A saúde e a función de nutrición.

Contidos procedimentais:  Observación de láminas dos aparellos relacionados coa nutrición.  Explicación por medio de transparencias e debuxos.  Realización da actividade interactiva “A excreción”  Disección dun ril ou corazón de porco (opcional).  Completar as láminas que presenta o libro para practicar cos termos específicos de cada un dos aparatos. Completar os mapas coneptuais. o Dedicación temporal: 10 sesións.

3

A FUNCIÓN DE RELACIÓN 1. A función de relación.

1.1 Percepción dos estímulos.

1.2 O procesamento da información.

1.3 A resposta.

2. Os receptores.

2.1 Os tipos de receptores.

2.2 O olfacto.

2.3 TO tacto.

2.4 O gusto.

58

3.

4.

5.

6.

2.5 O oído.

2.6 A vista.

A coordinación nerviosa.

3.1 Cómo é unha neurona.

3.2 A transmisión do impulso nervioso.

3.3 O sistema nervioso.

3.4 O sistema nervioso central (SNC) 3.5 O sistema nervioso periférico (SNP).

3.6 O funcionamento do sistema nervioso.

A coordinación endócrina.

4.1 O sistema endócrino.

4.2 Así se produce a coordinación endócrina.

4.3 As hormonas humanas.

A resposta.

5.1 O sistema esquelético.

5.2 O sistema muscular.

A saúde e a función de relación.

6.1 A saúde dos órganos dos sentidos.

6.2 A saúde do sistema nervioso.

6.3 A saúde do sistema endócrino.

Contidos procedimentais:  Visualización dun vídeo sobre as funcións de relación e coordinación dos seres humanos.  Realización dun debuxo da neurona e a sinapse.  Realización de debuxos do sistema endócrino.  Realización de debuxos que relacionen todos os aparellos estudados.  Realización dalgúns exercicios de cálculo que están no libro de texto.  Proxección dunha presentación sobre o sistema nervioso. o Dedicación temporal: 7 sesións.

5. A REPRODUCIÓN HUMANA 1. Sexualidade e reprodución humana.

1.1 A reprodución humana.

1.2 A puberdade e a adolescencia.

2. Os aparatos reprodutores.

2.1 O aparato reprodutor masculino.

2.2 O aparato reprodutor feminino.

3. Os gametos e a súa formación.

3.1 Os espermatozoides e a súa formación.

3.2 Os óvulos e a súa formación.

4. Os ciclos do ovario e do útero.

4.1 A regulación hormonal dos ciclos.

5. A formación dun novo ser.

5.1 O desenvolvemento embrionario.

5.2 O parto.

6. Métodos anticonceptivos e reprodución asistida.

7. Reprodución e saúde.

7.1 Enfermidades de transmisión sexual.

59

7.2 Trastornos asociados á reprodución.

7.3 Coidado do aparato reprodutor.

Contidos procedimentais:  Proxección de transparencias sobre os aparatos reprodutores masculino e feminino, gametos e fecundación.  Observación dos debuxos do libro sobre os métodos de reprodución asistida.  Explicación das enfermidades e transmisión sexual e identificación das condutas para evitalas.  Realización das actividades interactivas propostas no libro. o Dedicación temporal: 4 sesións

6. A SAÚDE E A ENFERMIDADE 1. A saúde.

1.1 A saúde e os seus determinantes.

2. As enfermidades.

2.1 As enfermidades e os seus tipos.

2.2 A transmisión e desenvolvemento das enfermidades infecciosas.

3. O organismo deféndese.

3.1 As defensas do organismo.

3.2 A inmunidade innata ou inespecífica.

3.3 A inmunidade adquirida ou específica.

4. Axudamos o organismo.

4.1 As vacinas.

4.2 Os soros.

4.3 Os medicamentos.

Contidos procedimentais: - Traballar coas imaxes do libro para comprender o funcionamento do Sistema inmune.

- Realización do mapa conceptual sobre a saúde.

- Observación das presentacións indicadas no libro.

- Practicar co vocabulario específico da lección coas táboas do libro.

- Consulta en www.anaya.digital.com o texto “O uso responsable dos antibióticos”. o Dedicación temporal: 6 sesións.

7. A CAMBIANTE SUPERFICIE DA TERRA 1. A enerxía cambia a Terra.

1.1 As enerxías que cambian a Terra.

1.2 A enerxía e os procesos xeolóxicos.

2. A dinámica atmosférica.

2.1 A circulación do aire: os ventos.

3. A dinámica da hidrosfera.

3.1 O ciclo da auga na hidrosfera.

4. O tempo atmosférico e o seu estudo.

60

4.1 O tempo atmosférico.

4.2 A meteoroloxía e os mapas do tempo.

4.3 O clima.

5. O relevo terrestre.

5.1 A codia terrestre e o seu relevo.

5.2 Os mapas topográficos.

6. Os minerais e as rochas.

6.1 Os minerais: a súa formación e tipos.

6.2 As rochas.

7. As rochas magmáticas e as metamórficas.

7.1 As rochas magmáticas.

7.2 As rochas metamórficas.

8. As rochas sedimentarias.

8.1 A formación de rochas sedimentarias.

8.2 Os fósiles.

9. Tipos de rochas sedimentarias.

9.1 Rochas sedimentarias detríticas.

9.2 Rochas sedimentarias non detríticas.

10. Os combustibles fósiles.

10.1 O carbón.

10.2 O petróleo.

Contidos procedimentais:  Visualización dun vídeo sobre o ciclo hidrolóxico..  Análise de mapas topográficos sinxelos para identificar algunhas formas de relevo por medio das curvas de nivel.  Realización do perfil topográfico indicado no libro.  Observación dalgúns minerais e rochas de cada un dos tipos indicados no libro.  Identificación dos símbolos que se observan nos mapas meteorolóxicos. o Dedicación temporal: 7 sesións.

8. O MODELADO DO RELEVO 1. O modelado do relevo e os procesos esóxenos.

1.1 Que é o modelado do relevo?

1.2 Os procesos xeolóxicos esóxenos.

2. A meteorización.

2.1 Tipos de meteorización.

2.2 Meteorización e seres vivos; o solo.

3. A acción xeolóxica das correntes de auga.

3.1 As correntes de auga.

3.2 As augas salvaxes ou de enxurrada.

3.3 Os torrentes.

3.4 Os ríos.

4. Acción xeolóxica das augas subterráneas.

4.1 As augas subterráneas.

4.2 Auga subterránea e modelado.

4.3 O modelado kárstico.

5. Acción xeolóxica do mar.

61

5.1 Os movementos do mar e a súa acción.

5.2 As formas do modelado costeiro.

6. Acción xeolóxica dos glaciares.

6.1 Que son os glaciares?

6.2 As partes dun glaciar e o modelado.

7. Acción xeolóxica do vento.

7.1 Así actúa o vento.

7.2 As formas do modelado eólico.

Contidos procedimentais:  Visualización dun vídeo sobre a meteorización e os axentes modeladores do relevo.  Proxección da presentación sobre os axentes modeladores do relevo.  Intentarase realizar as actividades interactivas que o libro suxire de atopar na rede como “A permeabilidade das rochas e os acuíferos” o Dedicación temporal: 7 sesións.

9. O SER HUMANO E O MEDIO NATURAL 1. Os recursos naturais.

1.1 Tipos de recursos naturais.

1.2 O uso dos recursos e o medio natural.

2. Os recursos enerxéticos.

2.1 O uso das enerxías renovables.

2.2 O uso das enrxías non renovables.

2.3 A xestión da enerxía.

3. Os recursos hídricos.

3.1 Os usos da auga.

3.2 A xestión da auga.

3.3 Problemas causados polo uso da auga.

3.4 O ciclo urbano da auga 4. A biodiversidade, o solo, os minerais e as rochas.

4.1 O uso da biodiversidade.

4.2 O uso do solo.

4.3 O uso dos minerais e as rochas.

5. Problemas globais.

5.1 Cómo explotamos os recursos.

5.2 A perda de biodiversidade.

5.3 A contaminación atmosférica.

5.4 Os residuos.

6. Solucións globais.

6.1 Que é o desenvolvemento sostible.

Contidos procedimentais:  Visualización dun vídeo sobre unha explotación mineira e as súas consecuencias para o ambiente.  Realización de debuxos que amosen cómo as persoas poden influír no ambiente, 62

 Consulta en Internet sobre os problemas ambientais globais.  Realización das actividades interactivas indicadas no libro para esta lección.  Realización do test do libro “pegada ecolóxica”.  Realización do mapa conceptual do libro sobre os recursos naturais. o Dedicación temporal: 4 sesións DISTRIBUCIÓN TEMPORAL DA MATERIA:  Avaliación inicial: Competencias básicas. o Sesión de avaliación: 15 outubro.  Primeira avaliación: Temas 1 a 3 inclusive. o Sesión de avaliación: 17 de decembro.  Seguna avaliación: Temas do 4 ao 6 inclusive. o Sesión de avaliación: 25 de marzo.  Terceira avaliación: Temas do ao 9 inclusive. o Sesión de avaliación: 22 de xuño.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Recoñecer que na saúde inflúen aspectos físicos, psicolóxicos, económicos e sociais e valorar a importancia dos estilos de vida para previr enfermidades e mellorar a calidade de vida, así como as continuas achegas das ciencias biomédicas. Explicar os mecanismos de defensa que evitan ou loitan contra os axentes causantes de enfermidades.

2. Coñecer os aspectos básicos da reprodución humana e describir os acontecementos básicos da fecundación, o embarazo e o parto.

Comprender como funcionan os métodos de control da natalidade e valorar o uso de métodos para previr as enfermidades de transmisión sexual.

3. Explicar os cambios fundamentais que sofre o alimento ao longo de todo o proceso de nutrición, utilizando esquemas ou ilustracións en cada unha das etapas. Xustificar a necesidade de adquirir hábitos alimenticios saudables.

4. Coñecer os órganos dos sentidos e explicar a misión integradora dos sistemas nervioso e endócrino. Relacionar as alteracións máis frecuentes cos órganos e procesos implicados en cada caso; identificar os factores sociais que repercuten negativamente na saúde como o estres e o uso de substancias adictivas.

5. Identificar as accións dos axentes xeolóxicos externos na orixe e modelado do relevo terrestre, así como no proceso de formación das rochas sedimentarias.

6. Valorar a capacidade para recompilar información procedente de distintas fontes sobre a influencia da actuacións humanas no ambiente, analizar esta información e formular propostas para promover unha xestión máis racional dos recursos naturais.

63

7. Determinar os trazos distintivos do traballo científico analizando como se chegou á formulación das propostas de resolución ambiental de actualidade.

8. Valorar a situación mundial da distribución da riqueza e as súas repercusións sobre a saúde e o ambiente, identificando interrelacións xeopolíticas, sociais, económicas e culturais.

CRITERIOS MÍNIMOS EXIXIBLES PARA SUPERAR A MATERIA  Diferencia entre graos de organización celular e entre tipos de células, e identifica os orgánulos e os relaciona coas funcións celulares.  Relaciona o medio interno co estado pluricelular e define tecido, órgano e aparato.  Define alimento e nutriente e explica a función destes no organismo valorando a importancia da dieta no bo estado de saúde.  Identifica as principais enfermidades relacionadas coa nutrición e valora os hábitos saudables de hixiene alimentaria.  Distingue os compoñentes sanguíneos e explica as súas funcións.  Identifica en esquemas e figuras os órganos do aparato dixestivo e explica e localiza en esquemas os lugares en que se realizan os procesos dixestivos.  Distingue os compoñentes dos aparatos circulatorio, respiratorio e excretor, e coñece o seu funcionamento.  Coñece os órganos dos sentidos e o funcionamento do sistema nervioso, e enumera os factores que o poden alterar e a forma de previlo.  Relaciona as glándulas endócrinas coa súa función e as causas das súas alteracións máis frecuentes.  Localiza en esquemas os principais ósos e músculos que integran o aparato locomotor e coñece o seu funcionamento.  Distingue entre reprodución e sexualidade e interpreta esquemas e debuxos do aparato reprodutor, e describe o proceso de fecundación.  Identifica as técnicas de reprodución asistida, os métodos de control da fertilidade, e as principais enfermidades de transmisión sexual e a súa prevención.  Explica os conceptos de saúde e enfermidade.  Coñece os métodos de prevención das principais enfermidades relacionadas coa nutrición, a relación e a reprodución así como os hábitos saudables.  Identifica os minerais máis importantes e enumera as súas principais aplicacións.  Define rocha, textura e estrutura.  Coñece os criterios utilizados para clasificar as rochas.  Explica as aplicacións industriais das rochas máis importantes.  Identifica formas de relevo e as relaciona cos axentes xeomorfolóxicos que as ocasionaron.  Coñece os problemas causados pola explotación de recursos naturais e aprecia o uso responsable dos mesmos.  Valora a importancia das medidas de aforro encamiñadas a lograr un desenvolvemento sostible.

64

BIOLOGY & GEOLOGY 3º ESO The book: Biology & Geology. Natural Science. GRUPO ANAYA, S.A. 2011; ISBN: 978-84-667-8730-7 COMPETENCIAS Coñecemento e interacción co mundo físico * Relacionar a evolución da ciencia cos avances na loita contra a enfermidade e a mellor seguridade e eficacia da explotación dos recursos naturais. * Xustificar razoadamente algúns fenómenos naturais, como a formación do solo, o modelado do relevo, etc. * Realizar experiencias sinxelas para detectar os compoñentes dos alimentos e o grao de contaminación do aire, da auga e do solo. * Obter, analizar e extraer conclusións de observacións realizadas co microscopio, dos impactos ocasionados por diversas accións humanas, etc. *

Interpretar e elaborar esquemas, como os da célula e os distintos aparatos do corpo humano, e recoñecer a información contida en mapas topográficos e meteorolóxicos.

Matemática * Usar a linguaxe matemática para cuantificar porcentaxes de nutrientes, o crecemento de poboacións bacterianas, o consumo de distintos recursos naturais, etc., co fin de resolver problemas e realizar gráficos e táboas que permitan ordenar a información e extraer conclusións.

Tratamento da información e competencia dixital * Buscar información en enciclopedias, dicionarios, internet, etc.; analizala, organizala (en mapas conceptuais, gráficos...), e ampliala para dar unha visión da actividade científica.

Lingüística * Usar axeitadamente aqueles termos científicos específicos relativos ao corpo humano e ao campo da xeoloxía e do medio, que permiten transmitir, interpretar e comprender os coñecementos adquiridos en diferentes textos científicos. * Coñecer o inglés científico e mellorar a comunicación en inglés falado.

Cidadá e social * Responsabilizarse do coidado da saúde e participar solidariamente na eliminación de barreiras entre as persoas e no fomento do desenvolvemento sostible.

Aprender a aprender * Ser capaz de razoar e de buscar respostas dunha forma autónoma ante diversas situacións, e ser consciente dos coñecementos adquiridos a través da autoavaliación.

65

Autonomía e iniciativa persoal * Iniciar e levar a cabo proxectos que permitan analizar e avaliar situacións ou problemas abertos que requiren propoñer solucións.

OBXECTIVOS  Coñecer a unidade elemental dos seres vivos, a súa organización interna e os niveis de organización do estado pluricelular.  Comprender a importancia dos alimentos e nutrientes para o organismo e relacionar a dieta co estado de saúde das persoas.  Recoñecer o sangue como un medio de transporte e de defensa do organismo, e describir os órganos e aparatos relacionados coa nutrición.  Explicar a función de relación distinguindo entre a función integradora do sistema nervioso e o sistema endócrino.  Explicar as características da reprodución humana e coñecer os métodos de control da reprodución e de prevención das enfermidades de transmisión sexual.  Definir saúde e enfermidade e describir as causas que orixinan as enfermidades, os métodos de prevención e curación e os hábitos saudables.  Definir mineral e cristal, e diferenciar a materia amorfa da materia cristalina.  Coñecer os minerais máis importantes e as súas aplicacións industriais.  Definir os conceptos de rocha, textura e estrutura, e explicar a orixe das rochas.  Coñecer a clasificación das rochas e describir as especies máis importantes.  Coñecer os recursos naturais, comprender que a auga é un recurso fundamental e que a explotación dos recursos debe facerse respetando o medio ambiente para acadar un desenvolvemento sostible.  Coñecer e clasificar as diferentes formas de relevo.

METODOLOXÍA  A metodoloxía será activa e participativa.  Despois dunha explicación inicial do contido das leccións, farase unha lectura en inglés das partes das mesmas ao tempo que se escoita o CD do libro. Resolveranse as cuestións do libro, completaranse os mapas conceptuais, identificaranse debuxos, faranse breves definicións en inglés para reforzar o vocabulario aprendido, usaranse os programas de ordenador de debuxo para afianzar o vocabulario e consultarase a Internet para dar resposta ás cuestións plantexadas no libro de texto.  Consultarase o website: www.anayadigital.com para consultar os recursos indicados no libro.  Consultarase a wiki creada o curso anterior co alumnado bilingüe desta materia: http://bioxeocotobade.pbworks.com/w/page/47499070/FrontPage  Realizaranse as mesmas prácticas de laboratorio que no grupo non bilingüe.

66

CONTENTS UNIT 1: THE ORGANISATION OF HUMAN BODY 1. The human cell.

1.1. The cell membrane.

1.2. The cytoplasm.

1.3. The nucleus.

2. Cell organelles.

3. Human tissues.

3.1. Tissues.

3.2. Types of human tissues.

4. Organs and major organ systems.

4.1. Organ and major organ systems.

4.2. Transplants and organ donation.

Contidos procedimentais:  Observación da simulación “The human cell”..  Debuxo ou proxección da célula eucariota animal.  Debuxo e explicación sinxela da función dos tecidos animais.  Observación ao microscopio dunha célula do epitelio bucal.  Análise global da función dos aparatos e sistemas que se contempla no libro de texto. o Dedicación temporal: 8 sesións

UNIT 2: FEEDING AND NUTRITION 1. Nutrients and diet.

1.1. Feeding and nutrition.

1.2. Nutrients.

1.3. Diet.

2. Food-related illnesses.

2.1. Malnutrition.

2.2. Food poisoning.

3. Food preservation.

3.1. Food preservation methods.

3.2. Food additives.

3.3. Product labelling.

Contidos procedimentais:  Elaboración dun mural con recortes de revistas, sobre os principais tipos de nutrientes que poderá ser usado para conmemorar o día da saúde.  Análise de diferentes etiquetas para valorar aditivos e produtos tranxénicos.  Con láminas, recoñecemento dos nutrientes que conteñen os alimentos. o Dedicación temporal: 7 sesións

UNIT 3: SYSTEMS OF NUTRITION 67

1. Nutrition: substance exchange.

1.1 How substances exchange.

1.2 Systems for substance exchange.

2. The digestive system.

2.1 Anatomy of digestive system.

2.2 Digestion.

3. The respiratory system.

3.1 Anatomy of the respiratory system.

3.2 The breathing mechanism.

4. The circulatory system.

4.1 Blood.

4.2 The blood vessels.

4.3 The heart.

4.4 Blood circulation.

5. Excretion.

5.1 The excretory system 5.2 Sweat glands.

6. The lymphatic system and the internal medium 6.1 The lymphatic system.

6.2 The internal medium.

7. Health and nutrition.

Contidos procedimentais:  Observación de láminas dos aparellos relacionados coa nutrición.  Explicación por medio de transparencias e debuxos.  Disección dun ril ou corazón de porco (opcional).  Completar as láminas que presenta o libro para practicar o vocabulario. o Dedicación temporal: 10 sesións

UNIT 4: THE INTERACTION FUNCTION 1. Detecting the environment.

1.1. Perception of stimuli.

1.2. Information processing.

1.3. The response.

2. Receptors: The sense organs.

2.1. The organ of smell.

2.2. The organ of touch.

2.3. The organ of taste 2.4. The organ of hearing and balance.

2.5. The organ of sight.

3. Nervous coordination.

3.1. The neurons and nervous impulse.

3.2. The nervous system.

3.3. Central nervous system (CNS) 3.4. Peripheral nervous system (PNS) 4. Effectors: The locomotor system.

4.1. The human skeleton.

4.2. The muscular system.

5. Endocrine coordination.

68

5.1 The endocrine system.

6. Health and interaction function.

Contidos procedimentais:  Visualización dun vídeo sobre as funcións de relación e coordinación dos seres humanos.  Realización dun debuxo da neurona e a sinapse.  Realización de debuxos do sistema endócrino.  Realización de debuxos que relacionen todos os aparellos estudados.  Realización dos exercicios de cálculo sobre a taxa de alcoholemia que están no libro de texto.  Proxección dunha presentación sobre o sistema nervioso. o Dedicación temporal: 7 sesións UNIT 5: HUMAN REPRODUCTION 1. Our reproduction system.

1.1 Changes in puberty.

1.2 The reproductive system.

2. The gametes and their formation.

2.1 Spermatozoa and their formation.

2.2 Ova and their formation.

3. The ovarian and uterine cycles.

4. Pregnancy and childbirth.

4.1 Fertilisation.

4.2 Pregnancy.

4.3 Childbirth.

5. Reproduction and health.

5.1 Methods of contraception.

5.2 Assisted reproduction.

5.3 Sexually-transmitted diseases.

5.4 Taking care of reproductive system.

Contidos procedimentais:  Proxección de transparencias sobre os aparatos reprodutores masculino e feminino, gametos e fecundación.  Observación dos debuxos do libro sobre os métodos de reprodución asistida.  Explicación das enfermidades e transmisión sexual e identificación das condutas para evitalas.  Realización das actividades propostas no libro como complemento da lectura do libro: “How an amniocentesis is done”. o Dedicación temporal: 4 sesións

UNIT 6: HEALTH AND ILLNESS 1. Health and illness.

1.1 Determining factors for health.

1.2 Types of illnesses.

2. The organism’s self-defence.

69

2.1 The immune system.

2.2 Medicines help us.

Contidos procedimentais:  Traballar coas imaxes do libro para comprender o funcionamento do Sistema inmune.  Realización do mapa conceptual sobre a saúde.  Practicar co vocabulario específico da lección coas táboas do libro. o Dedicación temporal: 6 sesións

UNIT 7: ENERGY CHANGES THE EARTH 1. Energy that shapes the Earth’s surface.

1.1. The energies that change the Earth.

1.2. Energy and geological processes.

2. Atmospheric dynamics.

2.1. The circulation of air: wind.

3. Weather and climate.

3.1. Studying the weather.

3.2. The climate.

4. Hydrosphere dynamics.

4.1 The water cycle.

5. Relief and its representation.

5.1 Topographic maps.

6. Minerals and rocks.

6.1. Minerals.

6.2. Rocks.

7. Magmatic and metamorphic rocks.

7.1. Magmatic rocks.

7.2. Metamorphic rocks.

8. Sedimentary rocks.

8.1. Sedimentary rock formation.

8.2. Fossils.

8.3. Types of sedimentary rocks.

Contidos procedimentais:  Visualización dun vídeo sobre o ciclo hidrolóxico..  Análise de mapas topográficos sinxelos para identificar algunhas formas de relevo por medio das curvas de nivel.  Realización do perfil topográfico indicado no libro.  Observación dalgúns minerais e rochas de cada un dos tipos indicados no libro.  Identificación dos símbolos que se observan nos mapas meteorolóxicos. o Dedicación temporal: 7 sesións

UNIT 8: SURFACE PROCESSES 1. How the Earth’s surface changes.

1.1 Exogenous geological process.

70

1.2 Weathering.

2. Streams and rivers.

2.1 Non-permanent streams.

2.2 Permanent streams and rivers.

3. Groundwaters.

3.1 Groundwaters.

3.2 Aquifers.

3.3 Karst topography.

4. The sea.

4.1 The sea’s movement.

4.2 Coastal features.

5. Glaciers and the wind.

5.1 Glaciers.

5.2 The wind.

Contidos procedimentais:  Visualización dun vídeo sobre a meteorización e os axentes modeladores do relevo.  Proxección da presentación sobre os axentes modeladores do relevo.  Intentarase realizar as actividades interactivas que o libro suxire de atopar na rede como “Rock permeability and aquifers” o Dedicación temporal: 7 sesións

UNIT 9: HUMAN INTERACTION WITH THE ENVIRONMENT 1. Natural resources.

1.1 Types of natural resources.

1.2 Exploitation of resources.

2. Sources of energy.

2.1 The use of non-renewable energy.

2.2 The use of renewable energy.

2.3 Energy solutions.

3. Water is a fundamental resource.

3.1 Use of water.

3.2 Water management.

4. Global environmental problems.

4.1 The overexploitation of resources.

4.2 Air pollution.

4.3 Accumulation of waste.

5. Sustainable development.

5.1 Sustainable development.

5.2 How to achieve sustainable development.

Contidos procedimentais:  Visualización dun vídeo sobre unha explotación mineira e as súas consecuencias para o ambiente.  Realización de debuxos que amosen cómo as persoas poden influír no ambiente,  Consulta en Internet sobre os problemas ambientais globais.

71

 Realización do test do libro “Ecological footprint”.  Realización do mapa conceptual do libro sobre os recursos naturais. o Dedicación temporal: 4 sesións DISTRIBUCIÓN TEMPORAL DA MATERIA:  Avaliación inicial: Competencias básicas. Sesión de avaliación: 15 outubro  Primeira avaliación estará dedicada aos temas: Unit 1: The organisation of human body.

Unit 2: Feeding and nutrition.

Unit 3: Systems of nutrition. o Sesión de avaliación: 17 decembro.  Segunda avaliación estará dedicada aos temas: Unit 4: The interaction function.

Unit 5: Human reproduction.

Unit 6: Health and illness. o Sesión de avaliación: 25 de marzo.  Terceira avaliación estará dedicada aos temas: Unit 7: Energy changes the Earth.

Unit 8: Surface processes.

Unit 9: Human interaction with the environment. o Sesión de avaliación: 22 de xuño.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Recoñecer que na saúde inflúen aspectos físicos, psicolóxicos, económicos e sociais e valorar a importancia dos estilos de vida para previr enfermidades e mellorar a calidade de vida, así como as continuas achegas das ciencias biomédicas. Explicar os mecanismos de defensa que evitan ou loitan contra os axentes causantes de enfermidades.

2. Coñecer os aspectos básicos da reprodución humana e describir os acontecementos básicos da fecundación, o embarazo e o parto.

Comprender como funcionan os métodos de control da natalidade e valorar o uso de métodos para previr as enfermidades de transmisión sexual.

3. Explicar os cambios fundamentais que sofre o alimento ao longo de todo o proceso de nutrición, utilizando esquemas ou ilustracións en cada unha das etapas. Xustificar a necesidade de adquirir hábitos alimenticios saudables.

4. Coñecer os órganos dos sentidos e explicar a misión integradora dos sistemas nervioso e endócrino. Relacionar as alteracións máis frecuentes cos órganos e procesos implicados en cada caso; identificar

72

os factores sociais que repercuten negativamente na saúde como o estres e o uso de substancias adictivas.

5. Identificar as accións dos axentes xeolóxicos externos na orixe e modelado do relevo terrestre, así como no proceso de formación das rochas sedimentarias.

6. Valorar a capacidade para recompilar información procedente de distintas fontes sobre a influencia da actuacións humanas no ambiente, analizar esta información e formular propostas para promover unha xestión máis racional dos recursos naturais.

7. Determinar os trazos distintivos do traballo científico analizando como se chegou á formulación das propostas de resolución ambiental de actualidade.

8. Valorar a situación mundial da distribución da riqueza e as súas repercusións sobre a saúde e o ambiente, identificando interrelacións xeopolíticas, sociais, económicas e culturais.

CRITERIOS MÍNIMOS EXIXIBLES PARA SUPERAR A MATERIA  Diferencia entre graos de organización celular e entre tipos de células, identifica os orgánulos e os relaciona coas funcións celulares.  Relaciona o medio interno co estado pluricelular e define tecido, órgano e aparato.  Define alimento e nutriente e explica a función destes no organismo valorando a importancia da dieta no bo estado de saúde.  Identifica as principais enfermidades relacionadas coa nutrición e valora os hábitos saudables de hixiene alimentaria.  Distingue os compoñentes sanguíneos e explica as súas funcións.  Identifica en esquemas e figuras os órganos do aparato dixestivo e explica e localiza en esquemas os lugares en que se realizan os procesos dixestivos.  Distingue os compoñentes dos aparatos circulatorio, respiratorio e excretor, e coñece o seu funcionamento.  Coñece os órganos dos sentidos e o funcionamento do sistema nervioso, e enumera os factores que o poden alterar e a forma de previlo.  Relaciona as glándulas endócrinas coa súa función e as causas das súas alteracións máis frecuentes.  Localiza en esquemas os principais ósos e músculos que integran o aparato locomotor e coñece o seu funcionamento.  Distingue entre reprodución e sexualidade e interpreta esquemas e debuxos do aparato reprodutor, e describe o proceso de fecundación.  Identifica as técnicas de reprodución asistida, os métodos de control da fertilidade, e as principais enfermidades de transmisión sexual e a súa prevención.  Explica os conceptos de saúde e enfermidade.  Coñece os métodos de prevención das principais enfermidades 73

     

relacionadas coa nutrición, a relación e a reprodución así como os hábitos saudables.

Identifica os minerais e as rochas.

Define rocha, textura e estrutura.

Coñece os criterios utilizados para clasificar as rochas.

Identifica as formas de relevo máis importantes que forman as paisaxes da Terra.

Recoñece os problemas ambientais e comprende o desenvolvemento sostible.

Coñece e emprega axeitadamente termos científicos aprendidos en inglés.

BIOLOXÍA – XEOLOXÍA 4º ESO LIBRO DE TEXTO Bioloxía e Xeoloxía 4º. Grupo Anaya, S.A. 2008. ISBN: 978-84-678-2606-7.

COMPETENCIAS Coñecemento e interacción co mundo físico * Relacionar como influíron os avances tecnocientíficos recentes, como a clonación terapéutica, a biotecnoloxía, a desertización, etc., co noso modo de vida. * Xustificar razoadamente, utilizando o modelo dinámico da estrutura interna da Terra e a teoría da tectónica de placas, para interpretar algúns fenómenos xeolóxicos e explicar como se produce a transferencia de materia e enerxía ao longo dunha cadea ou rede trófica sinxela. * Realizar experiencias que permitan recoñecer a existencia de células en distintos organismos. * Obter, analizar e extraer conclusións acerca da transmisión de determinados carácteres na nosa especie. * Interpretar e elaborar esquemas, dos ciclos bioxeoquímicos, de cadeas e redes tróficas, da estrutura do ADN, etc.

Matemática * Resolver problemas de xenética en diversos tipos de cruzamentos utilizando as leis de Mendel.

Tratamento da información e competencia dixital * Buscar información en enciclopedias, dicionarios, internet, etc., analizala, organizala (en mapas conceptuais, gráficos, etc.), comprendela e ampliala para dar unha visión da actividade científica.

Lingüística 74

* Usar axeitadamente termos científicos específicos relativos a conceptos de xenética, á evolución de ecosistemas e á historia da Terra, que permiten transmitir, interpretar e comprender os coñecementos adquiridos en diferentes textos científicos.

Cidadá e social * Desenvolver actitudes respectuosas co ámbito natural e comprender a importancia da conservación da natureza.

Aprender a aprender * Ser capaz de razoar e de buscar respostas a situacións formuladas dunha forma autónoma, ademais de ser consciente da importancia de dispoñer dunha información contrastada á hora de tomar decisións e de ser consciente dos seus coñecementos adquiridos a través da autoavaliación.

Autonomía e iniciativa persoal * Iniciar e levar a cabo proxectos que permiten analizar e valorar situacións ou problemas abertos que requiren propoñer solucións.

OBXECTIVOS  Describir a reprodución celular e comprender os conceptos de mitose e meiose relacionando a reprodución sexual coa variabilidade das poboacións.  Comprender a estrutura do ADN, explicar a súa función como portador da información hereditaria e describir as mutacións.  Explicar a orixe da vida na Terra e as probas da evolución biolóxica, así como as teorías e controversias sobre ela.  Comprender os conceptos de ecosfera, biosfera, ecosistema e medio, e explicar a dinámica dos ecosistemas.  Describir os principais ecosistemas e comprender as adaptacións dos organismos aos diferentes medios.  Coñecer os efectos da intervención humana nos ecosistemas, explicar os principais impactos no medio e describir os medios máis axeitados para evitar ou reducir os efectos dos impactos ambientais.  Describir os principais procesos do modelado da superficie da Terra e comprender a orixe das formas do relevo máis importantes.  Comprender o concepto de sistema morfoclimático e as características dos sistemas morfoclimáticos das zonas temperadas e desérticas.  Explicar os procesos xeolóxicos endóxenos asociados ao movemento das placas litosféricas.  Coñecer a historia da Terra e explicar os principais métodos utilizados para a súa reconstrución.

METODOLOXÍA  A metodoloxía será activa e participativa.  Despois dunha explicación inicial do contido das leccións, farase unha lectura comprensiva dos aapartados das mesmas . Resolveranse as cuestións do libro, completaranse os mapas conceptuais, identificaranse 75

   

debuxos, faranse breves definicións para reforzar o vocabulario aprendido, usaranse os programas de ordenador de debuxo para afianzar o vocabulario e consultarase a Internet para dar resposta ás cuestións plantexadas no libro de texto.

Consultarase o website: www.anayadigital.com para consultar os recursos indicados no libro.

Poderase crear unha wiki na que participe activamente este alumnado ou participar na iniciada o curso anterior para o alumnado no bilingüe: https://bioxeoloxia3.wikispaces.com/.

Tamén poderán participar no blog http://bioxeoloxia.blogspot.com.es/ Realizaranse as prácticas de laboratorio recomendadas no libro.

CONTIDOS 1. A CÉLULA 1. A teoría celular.

1.1 Que é a teoría celular.

1.2 A teoría celular na historia.

2. Os niveis de organización.

2.1 Os organismos unicelulares.

2.2 As colonias.

2.3 Os organismos pluricelulares.

3. A célula e a súa organización.

3.1 A estrutura básica das células.

3.2 As células procariotas.

3.3 As células eucariotas.

3.4 Orgánulos comúns a todas as células eucariotas.

4. As células vexetais.

4.1 Características xerais.

5. As células animais.

5.1 Características xerais.

6. As funcións celulares: a nutrición.

6.1 A entrada e a excreción de substancias.

6.2 O metabolismo.

6.3 Tipos de nutrición.

7. As funcións celulares: a relación e a reprodución.

7.1 A función de relación.

7.2 A función de reprodución.

Contidos procedimentais:  Debuxo dos tipos de células e dos orgánulos celulares.  Debuxos da mitocondria e do cloroplasto para ilustrar os dous tipos de nutrición celular.

76

 Observación dunha célula ao microscopio.  Desenvolvemento das competencias coa actividade “De onde proceden as células?”  Exercicio do apartado do libro “Comproba como progresas”  Realización do esquema conceptual da lección. o Dedicación temporal: 8 sesións.

2. A INFORMACIÓN XENÉTICA 1. Os ácidos nucleicos.

1.1 Os nucleótidos.

1.2 Tipos de ácidos nucleicos.

1.3 Funcións dos ácidos nucleicos.

2. Os ácidos nucleicos e a regulación celular.

3. O código xenético.

3.1 Características do código xenético.

4. A transmisión do ADN(I). A replicación.

5. A transmisión do ADN (II). A división celular.

5.1 A divisióncelular.

5.2 O ciclo celular das células eucariotas.

6. A mitose e a citocinese.

6.1 As etapas da mitose (división do núcleo).

6.2 A citocinese ou división do citoplasma.

7. A meiose: unha división especial.

7.1 Conceptos previos.

7.2 A meiose.

7.3 Primeira división meiótica.

7.4 Segunda división meiótica.

8. Comparación da mitose e a meiose.

Contidos procedimentais:  Identificación das moléculas de ARN e de ADN por medio de debuxos e láminas.  Realización de exercicios de síntese de proteínas. Relacionar a formación das proteínas co código xenético.  Realización de debuxos e proxección da mitose e da meiose.  Desenvolvemento das competencias coa realización da práctica de laboratorio “Como extraer o ADN das células”.  Realización de exercicios para comprobar o progreso no tema.  Realización do esquema conceptual da lección. o Dedicación temporal: 10 sesións

77

3. A TRANSMISIÓN DOS CARACTERES 1. Os caracteres e os xenes.

1.1 Caracteres, xenes e alelos.

1.2 Homocigóticos e heterocigóticos.

1.3 Xenes dominantes e recesivos.

1.4 Xenotipo e fenotipo.

2. Os traballos de Mendel.

2.1 Mendel: pai da xenética.

2.2 Os acertos de Mendel.

2.3 Os experimentos de Mendel.

2.4 A primeira lei de Mendel.

2.5 A segunda lei de Mendel.

2.6 A terceira lei de Mendel.

3. Variacións da herdanza mendeliana.

3.1 Cando non se cumpre a primeira lei.

3.2 A codominancia.

3.3 Cando non se cumpre a terceira lei.

4. A xenética do sexo.

4.1 O sexo xenético.

4.2 O sexo na especie humana.

4.3 Herdanza ligada ao sexo.

5. Alteracións xenéticas.

5.1 As mutacións.

5.2 Clasificacións das mutacións.

5.3 As enfermidades xenéticas.

5.4 O diagnóstico prenatal.

Contidos procedimentais:  Realización de problemas sinxelos de xenetica Mendeliana.  Realización do cariotipo da mosca Drossophylla melanogaster.  Estudio dun cariotipo humano para detectar característica normais e anomalías cromosómicas.  Visualizacións das presentacións do libro dixital recomendadas.  Realización das actividades interactivas correspondentes ao tema.  Desenvovemento das competencias coas “Árbores xenealóxicas”.  Realización do esquema conceptual da lección. o Dedicación temporal: 12 sesións

4. A ENXEÑERÍA XENÉTICA 1. Que é a enxeñería xenética.

78

1.1 As técnicas da enxeñería xenética.

2. Outras técnicas de enseñería xenética.

2.1 A PCR. 2.2 A secuenciación do ADN. 2.3 As clonación dos mamíferos: a ovella Dolly.

3. As aplicacións da enxeñería xenética.

3.1 Na obtención de medicamentos.

3.2 Nas terapias xénicas.

3.3 En medicina forense: a pegada xenética.

3.4 Na agricultura e na gandería.

3.5 No medio.

Contidos procedimentais:  Estudio dalgunhas anomalías xenéticas e relación coas proteínas afectadas.  Visualización de transparencias sobre técnicas de enxeñería xenética, biotecnoloxía e terapia xénica.  Busca na Internet dalgunha enfermidade xenética humana, características xenómicas, modo de transmisión e posibilidades de terapia. Posta en común na aula.  Desenvolvemento das competencias con “Algo que obxectar?”.  Realización do esquema conceptual da lección. o Dedicación temporal: 7 sesións

5. A ORIXE DA VIDA E A SÚA EVOLUCIÓN 1. A orixe da vida e da súa biodiversidade.

1.1 A evolución química.

1.2 A evolución biolóxica.

2. Teorías sobre a orixe da biodiversidade.

2.1 O fixismo e o catastrofismo.

2.2 O evolucionismo e o actualismo.

2.3 A teoría de Lamarck.

3. A teoría de Darwin.

3.1 Os antecedentes.

3.2 Os postulados de Darwin.

4. O neodarwinismo e o saltacionismo.

4.1 O neodarwinismo ou a teoría sintética.

4.2 O saltacionismo.

5. Adaptación, especiación e biodiversidade.

5.1 A adaptación.

5.2 A especiación ou formación de especies.

79

5.3 A biodiversidade.

6. As probas de evolución.

6.1 As probas de anatomía comparada.

6.2 As probas paleontolóxicas.

6.3 As probas bioxeográficas.

6.4 As probas embriolóxicas.

6.5 As probas da bioquímica comparada.

7. A evolución humana.

7.1 Algunhas adaptacións dos homínidos.

7.2 As distintas especies de homínidos.

Contidos procedimentais:  Realización dos debuxos do experimento de Miller e da teoría endosimbiótica.  Presentación das teorías evolutivas e das probas de evolución.  Proxección falada da evolución humana.  Desenvolvemento das competencias co “Interpreto árbores filoxenéticas”.  Realización do mapa conceptual da lección. o Dedicación temporal: 8 sesións

6. ECOSISTEMAS I: OS FACTORES AMBIENTAIS 1. O ecosistema e os factores ambientais.

1.1 Os factores ambientais e a súa influencia.

1.2 Os tipos de factores ambientais.

1.3 Zona de tolerancia e factor limitante.

2. Os factores abióticos.

2.1 Os principais factores abióticos.

2.2 Factores abióticos no medio terrestre.

2.3 A vida no medio terrestre.

2.4 Factores abióticos no medio acuático.

2.5 A vida no medio acuático.

3. Os factores bióticos.

3.1 As interaccións intraespecíficas.

3.2 As interaccións interespecíficas.

Contidos procedimentais:  Estudo dos factores abióticos a través de esquemas e gráficos.  Debuxo do ciclo do carbono e do ciclo do nitróxeno destacando a súa importancia como regulador do efecto invernadeiro o primeiro e como fonte de nutriente para as plantas o segundo.

80

 Desolvemento das competencias co texto “O bruído”.  Realización do esquema conceptual da lección. o Dedicación temporal: 3 sesións 7. ECOSISTEMAS II: MATERIA E ENERXÍA 1. A estrutura trófica.

1.1 Que é a estrutura trófica.

1.2 Representación da estrutura trófica.

2. Fluxos de materia e enerxía nun ecosistema.

2.1 O fluxo de materia.

2.2 O fluxo de enerxía.

3. Os parámetros tróficos e as pirámides tróficas.

4. Os ciclos bioxeoquímicos.

4.1. O ciclo do carbono.

Contidos procedimentais:  Realización de debuxos de ecosistemas, representando as relacións tróficas por medio de pirámides.  Debuxo do ciclo do carbono e do ciclo do nitróxeno destacando a súa importancia como regulador do efecto invernadeiro o primeiro e como fonte de nutriente para as plantas o segundo.  Desolvemento das competencias co texto “A enfermidade de Minamata”.  Realización do esquema conceptual da lección. o Dedicación temporal: 3 sesións

8. ECOSISTEMAS III: O EQUILIBRIO 1. A tendencia ao equilibrio.

1.1 Que é unha sucesión ecolóxica.

1.2 Tipos de sucesións.

2. O mantemento do equilibrio.

2.1 Os cambios que alteran as biocenoses.

2.2 Algúns mecanismos de autorregulación.

3. A perda do equilibrio: os impactos.

3.1 A causa e os efectos dos impactos.

3.2 A perda de calidade dos ecosistemas.

3.3 A extinción de especies.

3.4 A perda de ecosistemas. Os bosques.

3.5 A destrución do solo.

3.6 O desenvolvemento socialmente insolidario.

4. A protección do equilibrio: a sostibilidade.

4.1 O desenvolvemento sostible.

4.2 A xestión ambiental.

81

Contidos procedimentais:  Estudo das sucesións ecolóxicas a través de esquemas e gráficos.  Realización da actividade interactiva “Medidas para protexer o medio”.  Desolvemento das competencias co texto ““Unha ecoauditoría na aula”.  Realización de exercios para comprobar o progreso no tema.  Realización do esquema conceptual da lección. o Dedicación temporal: 3 sesións 9. A XEOSFERA E A SÚA DINÁMICA 1. O estudo da Terra.

1.1 O estudo da estrutura da Terra.

1.2 O método sísmico.

2. A estrutura da xeosfera.

2.1 A codia.

2.2 O manto.

2.3 O núcleo.

3. A dinámica da xeosfera.

3.1 As primeiras explicacións.

3.2 Wegener e a deriva dos continentes.

4. A teoría da tectónic de placas.

4.1 As placas litosféricas e os seus bordos.

4.2 Os bordos diverxentes.

4.3 Os bordos transformantes.

4.4 Os bordos converxentes.

5. A evolución da litosfera.

5.1 Continentes e océanos cambiantes.

5.2 O ciclo de Wilson.

6. As probas da teoría da tectónica de placas.

6.1 O relevo e a idade do fondo oceánico.

6.2 O paleomagnetismo do fondo oceánico.

6.3 A distribución de terremotos e volcáns.

7. O último debate: cal é o motor das placas?

7.1 Os primeiros modelos.

7.2 O modelo da subdución profunda.

Contidos procedimentais:  Realización de debuxos do interior terrestre.  Visualización dunha presentación sobre as placas e os fenómenos xeolóxicos asociados a elas.  Visualización dun vídeo sobre a Tectónica de Placas.  Realización de dibuxos dos bordos de placas.

82

 Desenvolvemento das competencias traballando o texto: “Quero ser xeóloga”.  Realización do esquema conceptual da lección. o Dedicación temporal: 6-7 sesións 10. CONSECUENCIAS DA DINÁMICA LITOSFÉRICA 1. Os efectos da dinámica das placas litosféricas.

1.1 A interacción das placas e os seus efectos.

1.2 Dinámica de placas e procesos xeolóxicos.

2. O magmatismo.

2.1 A formación e o ascenso dos magmas.

2.2 A actividade plutónica.

2.3 A actividade volcánica.

3. O metamorfismo.

3.1 Así se produce o metamorfismo.

3.2 Onde se produce o metamorfismo.

4. A deformación das rochas.

4.1 Os esforzos tectónicos e os seus efectos.

4.2 A deformación elástica. Os terremotos.

4.3 A rotura: diaclases e fallas.

4.4 A deformación plástica: as dobras.

5. Os procesos xeolóxicos esóxenos.

5.1 Os procesos do modelado do relevo.

5.2 O modelado e a dinámica litosférica.

5.3 A formación das rochas sedimentarias.

5.4 Onde se forman as rochas sedimentarias.

6. A relación entre procesos xeolóxicos.

6.1 Un primeiro enfoque: o ciclo das rochas.

6.2 A visión actual.

Contidos procedimentais:  Realización de debuxos das estruturas tectónicas como dobras e fallas.  Presentación de “Deformacións das rochas”  Busca na internet dos diferentes tipos de erupcións volcánicas e identificación dos lugares afectados polas mesmas.  Desenvolvemento das competencias traballando o texto: “A ciencia: unha procura constante”.  Realización de exercicios para comprobar o progreso na aprendizaxe do tema.  Visualización dun vídeo sobre o ciclo xeolóxico.  Realización do esquema conceptual da lección o Dedicación temporal: 6 sesións 83

11. A EVOLUCIÓN DO RELEVO 1. O relevo. Unha visión global.

1.1 A evolución do relevo e o seu estudo.

1.2 Factores determinantes do relevo.

1.3 Tipos de relevos.

2. Os relevos litolóxicos.

2.1 Os relevos volcánicos.

2.2 Os relevos graníticos.

2.3 Os relevos cársticos.

3. Os relevos climáticos.

3.1 Os relevos de zonas frías.

3.2 Os relevos de zonas temperadas.

3.3 Os relevos de zonas cálidas.

4. Os relevos estruturais.

4.1 Tipos de relevos estruturais.

5. Os relevos costeiros.

5.1 As formas do modelado costeiro.

Contidos procedimentais:  Visualización dun vídeo sobre a meteorización e os axentes modeladores do relevo.  Proxección da presentación sobre os axentes modeladores do relevo.  Debuxo dalgunha das formas de relevo estudadas.  Identificación de diapositivas sobre formas de relevo.  Desenvolvemento das competencias traballando o texto: “A evolución do relevo e o ser humano”.  Realización de exercicios para comprobar o progreso na aprendizaxe do tema.  Realización do esquema conceptual da lección. o Dedicación temporal: 8 sesións.

12. A HISTORIA DA TERRA 1. O rexistro estratigráfico.

1.1 A orixe do rexistro estratigráfico.

2. Interpretación do rexistro estratigráfico.

2.1 Secuencias e series estratigráficas.

2.2 Os principios básicos da estratigrafía.

2.3 A datación do rexistro.

2.4 A correlación estratigráfica.

3. O calendario da historia da Terra.

3.1 Grandes eventos na historia da Terra.

84

3.2 O calendario e as súas divisións.

Contidos procedimentais:  Inrterpretación de cortes xeolóxicos sinxelos.  Visualización da presentación “Historia da Terra”.  Recoñecemento dos principais fósiles que caracterizan ás grandes eras xeolóxicas. Relacionalos coa datación das capas da Terra.  Realización de sinxelas historias xeolóxicas apoiadas nos grandes principios da xeoloxía.  Desenvolvemento das competencias traballando o texto: “Turismo paleontolóxico”.  Realización do esquema conceptual da lección. o Dedicación temporal: 7 sesións.

DISTRIBUCIÓN TEMPORAL DE BIOLOXÍA E XEOLOXÍA 4º E.S.O.  Avaliación inicial: Competencias básicas. o Sesión de avaliación: 15 outubro.  Primeira avaliación: Temas 1 a 4 inclusive. o Sesión de avaliación: 17 de decembro.  Seguna avaliación: Temas do 5 ao 8 inclusive. o Sesión de avaliación: 25 de marzo.  Terceira avaliación: Temas do 9 ao 12 inclusive. o Sesión de avaliación: 22 de xuño.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Aplicar os postulados da teoría celular ao estudo de distintos tipos de seres vivos e identificar as estruturas características da célula procariota, eucariota vexetal e animal, e relacionar cada un dos elementos celulares coa súa función biolóxica.

2. Recoñecer as características do ciclo celular e describir os procesos de división celular, sinalando as diferenzas principais entre meiose e mitose, así como o significado biolóxico de ambas as dúas.

3. Resolver problemas prácticos de xenética mendeliana, explicar algúns caracteres que presentan este tipo de herdanza nos seres humanos e realizar investigacións sinxelas sobre estes caracteres.

4. Coñecer que os xenes están constituídos por ADN e situalos nos cromosomas. Interpretar o papel da diversidade xenética e as mutacións a partir do concepto de xene e valorar críticamente as consecuencias dos avances actuais da enxeñeria xenética.

85

5. Expoñer razoadamente os problemas que conduciron a enunciar a teoría da evolución, os principios básicos desta teoría e as controversias científicas, sociais e relixiosas que suscitou.

6. Relacionar a evolución e distribución dos seres vivos, destacando as súas adaptacións máis importantes, cos mecanismos de selección natural que actúan sobre a variabilidade xenética de cada especie.

7. Explicar como se realiza a transferencia de materia e enerxía nun ecosistema, ao longo dunha cadea ou rede trófica. Explicar os mecanismos de restablecemento do equilibrio ecolóxico e as consecuencias prácticas da xestión sustentable dalgúns recursos por parte do ser humano.

8. Identificar e describir feitos que mostren a Terra como un planeta cambiante e rexistrar algúns dos cambios máis notables da súa longa historia utilizando modelos temporais a escala.

9. Utilizar o modelo dinámico da estrutura interna da Terra e a teoría da tectónica de placas para estudar os fenómenos xeolóxicos asociados ao movemento da litosfera e relacionalos coa súa situación en mapas terrestres.

10. Analizar os problemas e desafíos, estreitamente relacionados, a que se enfronta a humanidade globalmente, recoñecer a responsabilidade da ciencia e da tecnoloxía e a necesidade da súa implicación para resolvelos e avanzar cara ao logro dun futuro sustentable.

CRITERIOS MÍNIMOS EXIXIBLES PARA SUPERAR A MATERIA  Coñece o ciclo celular e distingue entre os procesos de mitose e meiose coñecendo a finalidade biolóxica de cada un.  Coñece a molécula de ADN e a súa organización.  Enuncia as leis de Mendel e resolve problemas sinxelos de transmisión de carácteres hereditarios incluíndo os relacionados con enfermidades do ser humano.  Describe a orixe da vida na Terra e as principais teorías evolutivas.  Explica os conceptos de ecosfera, biosfera, ecosistema e medio, e as relacións entre eles.  Describe os ecosistemas terrestres e acuáticos máis representativos.  Explica as principais adaptacións dos seres vivos aos diferentes medios naturais.  Describe a intervención da especie humana no medio.  Recoñece a acción dos axentes xeolóxicos que modelan o relevo terrestre.  Comprende o concepto de sistema morfoclimático e recoñece as características máis importantes dos sistemas morfoclimáticos das 86

zonas temperadas e desérticas.  Comprende a teoría da tectónica de placas.  Explica o vulcanismo, os movementos sísmicos, a oroxénese e a deformación tectónica das rochas á luz da teoría da tectónica de placas.  Realiza mapas de placas litosféricas e sitúa neles as zonas con maior actividade xeolóxica do planeta.  Explica os métodos máis importantes para a reconstrución da historia do noso planeta.  Explica os impactos ambientais máis importantes e coñece algunhas medidas para previr ou atenuar os seus efectos negativos no medio.

PROCEDEMENTO DE AVALIACIÓN Tratarase que a avaliación sexa contextualizada, cualitativa, formativa, integradora e continua ao longo do curso. Cos resultados obtidos polo alumnado nas tres avaliacións, sempre que a súa nota sexa superior a cero, realizarase a media aritmética para obter a nota final. A materia valorarase, cada trimestre, atendendo aos seguintes criterios de cualificación: # Atención en clase e participación en actividades TIC: 0.3 # Esforzo adicado á realización de exercicios e tarefas diarias. 0.5 # Resultado satisfactorio nos controis periódicos. 0.5 # Resultado satisfactorio nas probas de avaliación: 7.5 # Resultado satisfactorio na realización de prácticas de laboratorio ou calquera actividade práctica que se desenvolva ao longo do curso. 0.75 # Coherencia e limpeza na estruturación do caderno de clase e na presentación de traballos, presentacións ou controis: 0.25 # Responsabilidade e cooperación nos traballos en equipo na aula e no laboratorio e respecto polo material que é de uso común: 0.2.

INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN  Probas escritas: - Cuestionarios de control, con periodicidade aproximadamente quincenal.

- Tres probas de avaliación.

O alumnado deberá: responder a preguntas curtas de evocación, interpretar gráficos ou debuxos relativos aos temas de estudo, elaborar esquemas ou mapas conceptuais, completar definiciós, debuxos ou esquemas conceptuais, relacionar conceptos ou imaxes con conceptos e saber realizar pequenas definicións. Contestar preguntas de resposta única e de elección múltiple.  Ensaios orais: - Exposicións autónomas - Participación en debates  Observacións e cuestionarios que permitan avaliar as actitudes.

87

 Prácticas de laboratorio con cuestionarios que permitan a súa cualificación (como mínimo unha por trimestre).  Exercicios e debuxos diarios xunto coa visualización do caderno de anotacións da aula.  Actividades realizadas coas TIC. Comprensión de lecturas nas que haberá que completar coa busca de información en Internet, realización de cuestionarios e webquest.  Debuxos realizados cos ordenadores da aula de Informática.

Valoraranse por sí sós ou ben en adición con textos resumidos no ordenador.

TRATAMENTO DO FOMENTO DA LECTURA Cada día realizarase a lectura comprensiva do tema que corresponda e farase un resumo no caderno dos puntos máis importantes da mesma.

Procurarase que poida ler toda a clase un pouco ou o maior número posible do alumnado.

Cada quincena farase a lectura que trae o libro como epígrafe das leccións e contestarase ás cuestións que se formulan sobre a mesma.

Unha vez ao trimestre procurarase que cada grupo poida asistir á Biblioteca e consultar algúns dos libros ou xornais que existen na mesma sobre a materia.

TRATAMENTO DO FOMENTO DAS TIC Durante cada trimestre se procurará que os grupos que non dispoñen dos ordenadores da rede Abalar poidan asistir á aula de Informática para realizar debuxos da materia co programa Paint. Estes debuxos servirán para ilustrar resumos que se escribirán con Word ou Power-Point.

O programa Excell empregarase para tratar os datos numéricos das materias e para realizar gráficos cos mesmos.

Tamén empregarán Internet para a busca de conceptos e termos que se aconsellan no libro de texto e que tamén complementan as lecturas do epígrafe ou ben están relacionados coas mesmas.

 Aclaración sobre o sistema de puntuación das materias.

Aínda que nesta programación está subdividido o valor 2.5 que se asigna ao traballo de aula, casa, laboratorio e informática, na práctica vemos aplicando o seguinte método: debuxos de casa, laboratorio, controis e TIC, súmanse ata acadar 2.5 puntos e o exame de avaliación conserva sempre o mesmo valor de 7.5 puntos.

MATERIAS PENDENTES

88

Contidos exixibles Os contidos que se esixirán para superar a materia pendente serán os mesmos que figuran na programación do curso ao que pertence a materia que se leva pendente. No entanto, darase prioridade ao contido dos temas que se teñan traballado durante o curso nas fichas de traballo.

Actividades de avaliación: Co obxectivo de facilitar a superación das materias pendentes doutros cursos, este departamento realizará as seguintes actividades de avaliación: a) Ao comezo do curso, este alumnado recollerá 6 fichas de traballo que constarán de preguntas cortas, interpretación de debuxos, elaboración de esquemas, mapas conceptuais e interpretación de gráficos. Os/as alumnos/as deberán entregalas contestadas, cunha periodicidade aproximadamente mensual , ao/á profesor/a que se encargue do seu seguimento na aula. A valoración realizarase sobre 10 puntos. b) Realizaranse dúas probas de carácter extraordinario e global, unha en maio e outra en setembro, coa fin de recuperar a materia pendente cando non se tivera recuperado mediante os traballos realizados ao longo de todo o curso actual. c) Toda a información relativa a estas materias pendentes expoñerase no Taboleiro de Alumnos/as, así como os resultados obtidos tanto nas fichas de traballo como nos exames realizados. d) Cando o alumnado con materias pendentes, por ter escollido materias optativas diferentes, non teña clase no curso actual co/a profesor/a que fai o seu seguimento, poderá adquirir as fichas de traballo e entregalas unha vez realizadas, no lugar e data que se indique no Taboleiro de Anuncios do alumnado.

A valoración destas actividades será a seguinte:  Coas fichas de traballo ás que se refire o apartado a) e que se realizarán ao longo de todo o curso, poderán acadar 4 puntos.  Ás preguntas realizadas na proba global de maio, terán puntuación de 6 puntos.

unha

 As probas de carácter extraordinario, coas preguntas relativas á totalidade da materia pendente, puntuaranse con 10 puntos.

Este plan de axuda para recuperar as materias pendentes ten sido elaborado tomando como referencia os puntos 1, 3, 4 e 6 do Artigo 6º sobre a Recuperación de materias pendentes publicado no DOGA Nº 206 o Venres, 22 de outubro de 2004.

89

O procesamento destas fichas, que constituirán o plan de traballo para a recuperación da case totalidade da materia pendente será o seguinte: 1. A elaboración das fichas será realizada pola xefa do Departamento unha vez consultados os membros do departamento.

2. As datas de entrega e recollida de fichas serán comunicadas ao alumnado a través do Taboleiro de anuncios da súa clase e do que se atopa na planta baixa do Instituto. As datas de entrega e recollida procurarase que estean o máis próximas posible en todos os cursos.

3. As fichas serán entregadas ao alumnado, pola xefa do Departamento no curso actual no que se atope o/a alumno/a. Nunha folla destinada a tal fin, o alumnado asinará que recibe as fichas.

4. As fichas, unha vez realizadas polo alumnado, serán recollidas pola xefa do Departamento.

5. Sempre que sexa posible, entrega e recollida farase dentro dunha aula nunha clase onde se imparta unha materia que pertenza a este Departamento e que teña relación coa materia que se leva pendente no curso actual.

6. A corrección das fichas de traballo farase polo profesor que impartiu a materia e pola xefa do Departamento.

7. Non se recollerán fichas que sexan entregadas polo alumnado fora do prazo marcado polo Departamento para este efecto. O prazo será aproximadamente dunha semana.

8. O alumnado de 4º de ESO con materias pendentes de 3º ou de 1º e 2º que non teña clases coa profesora que lles impartiu a materia no/s curso/s anteriores, poderán recoller, e posteriormente entregar a ficha de traballo na Sala do Profesorado ou na Conserxería do Centro..

9. Para a Proba de carácter global, que o alumnado pode realizar no mes de maio para completar a puntuación obtida nas fichas de traballo, seguirase un método similar ao empregado con estas. A proba será elaborada polo departamento e corrixida polos profesores que impartiran a materia o curso ao que corresponde a materia pendente. Os resultados finais comunicaranse á xefa de Departamento.

10. O número de fichas está establecido para traballar, aproximadamente, un tema e medio ou dous do programa da materia en cada unha.

11. Os resultados obtidos polo alumnado, tanto nas fichas realizadas ao longo do curso como nas Probas globais de xuño e setembro, serán expostos no Taboleiro de Anuncios do alumnado.

90

12. A nota obtida nas fichas de traballo non será tida en conta na convocatoria extraordinaria de setembro.

Presentación de traballos e probas de avaliación: A fin de que todo o alumnado poida ser avaliado nas mesmas condicións formais, o departamento aconsella seguir as seguintes normas: ¶ Escribir o seu nome e apelidos así como a data na que se realiza a proba escrita. ¶ Utilizar para escribir, tinta azul ou negra. ¶ Non utilizar bolígrafos ou rotuladores doutros colores. ¶ Non empregar lapis para responder as preguntas. ¶ Non empregar corrector de escritura. ¶ Se a proba constase de varias follas escritas por unha soa cara e con espazo delimitado para as contestacións, non se farán anotacións no reverso das follas da proba. ¶ Poderá empregarse a calculadora nas probas que precisen de cálculos longos.

MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS ® En cada curso empregarase o libro da Editorial Anaya e os CDs que se inclúen co mesmo. ® Usarase a aula de Informática para o tratamento das TIC. Realizarase a consulta das direccións de Internet que figuran no libro de texto. ® Traballaranse as lecturas complementarias do libro que inclúen consultas en Internet e realizaranse as prácticas de laboratorio que veñen explicadas no texto. ® Todo o material que existe no laboratorio de Ciencias entre o que se contan microscopios, lupas, termómetros, mecheiros, decantadores, dinamómetros, balanzas, equipos de mecánica, óptica, son e electricidade, cámara de aplicación microscopio-ordenador, etc. ® Farase uso do ordenador do Laboratorio e do canón para realizar presentacións informáticas. Tamén empregarase o retroproxector e o proxector de diapositivas. ® Asimesmo empregaranse os murais do corpo humano, da historia xeolóxica da Terra, de tectónica de placas e os modelos de flores, talo e follas. ® Utilizarase o EDI sempre que estea dispoñible. ® Utilizaranse as wikis e blogs creados polo departamento de Ciencias así como as aulas virtuais que existen a disposición do alumnado.

MEDIDAS DE ATENCIÓN Á DIVERSIDADE ≠ Realización de controis de diversos graos de dificultade para que poidan ser contestados polo diferente alumnado.

91

≠ Lecturas periódicas de textos escollidos para favorecer a aprendizaxe de vocabulario. ≠ Exposicións orais de pequena dificultade polo alumnado para estimular o desexo de mellorar. ≠ Emprego conducido de internet para a realización da busca de conceptos relacionados coa ciencia que fomenten a curiosidade pola mesma.

ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES © Realización de prácticas de laboratorio, indicadas nas unidades e cursos correspondentes, unha cada trimestre en todos os cursos. © Participación na Semana da Ciencia. © Posible visita ao Museo de Ciencias. © Posible visita ao Domus, Casa das Ciencias, Planetario e Acuario de Coruña. © Posible saída de campo polas proximidades do Instituto para observación de rochas e seres vivos.

PROCEDEMENTOS PARA AVALIAR A PROPIA PROGRAMACIÓN  Realizarase un diario de anotacións no que se reflictan as actividades previstas, as realizadas e os resultados obtidos.  Terase en conta a opinión do alumnado sobre o tipo de actividades que mellor responden ás súas necesidades de aprendizaxe.  Elaborarase un cuestionario que poida ser aplicado ao remate de cada trimestre para ir comprobando se os obxectivos que se pretendían se teñen acadado.  Gardaranse todos os resumes e guións de prácticas de laboratorio despois de que o alumnado os teña revisados para ir comparando se se segue un método de avaliación integradora.  Terase en conta o grado de satisfacción do alumnado coas actividades programadas fora do IES así como coas actividades diarias, tanto da aula como de laboratorio ou aquelas realizadas aplicando as TIC. Tenorio, 22 de setembro de 2014

Mª Eugenia Alba Torreiro Xefa do Departamento

92