Programacion ciencias cotobade 2017 2018 docx

PROGRAMACIÓN DE CIENCIAS NATURAIS

CURSO 2017 -2018 Mª Eugenia Alba Torreiro IES DE COTOBADE

ÍNDICE Materia :

Páxina

Contextualización ......................................................................................... 2 Currículo ..................................................................................……..………. 3 Bioloxía e Xeoloxía 1º E.S.O. .............................................................. 3 - 32 Bioloxía e Xeoloxía 3º E.S.O. .............................................................. 32 - 60 Bioloxía e Xeoloxía 4º E.S.O. ............................................................... 60 -83 Procedemento de avaliación ……………………………………..……...…….. 83 Instrumentos de avaliación ……………………………………………… 83 - 84 Tratamento do fomento da lectura……………………………………………… 85 Tratamento do fomento das TIC……………………………………………..… 85 Avaliación Materias Pendentes ……………………………………………….... 86 Normas para a presentación de traballos e controis .................................. 87 Materiais e recursos didácticos ……………………………………………….. 88 Atención á diversidade …………………………………………………..……. 88 Elementos transversais………………………………………………………… 89 Actividades complementarias e extraescolares …….................................... 88 Procedementos para avaliar a propia programación……………………….. 89 Indicadores de logro ………………………………………………….…… 89 - 90 Metodoloxía e recursos están incluídos en cada curso

1

CONTEXTUALIZACIÓN DA PROGRAMACIÓN O IES de Cotobade é un Centro de Educación Secundaria localizado en Tenorio, a 12 km da cidade de Pontevedra.

O seu alumnado pertence na súa meirande parte, ao ámbito rural. Case todos os/as alumnos/as comen a diario no comedor do Centro de Primaria que se encontra a carón do edificio do Instituto.

As clases desenvólvense de luns a venres polas mañás -nunha xornada comprendida de 9:15 a 14:40 horas, cun recreo de 25 minutos despois da terceira sesión de clase- e os martes tamén pola tarde, de 15:35 a 17:15 horas.

Este curso escolar o número total do alumnado é 81. Recibirán clases deste departamento 52 alumnos/as e haberá dous seccións bilingües en 1º e 3º de ESO con BX en galego e inglés. O alumnado que recibe clases deste departamento, estará distribuído da seguinte forma: Bioloxía e Xeoloxía 1º da ESO, conta con 29 alumnos/a. O alumnado estará distribuído en dous grupos: 1º A bilingüe, de 15 alumnos/as e 1º B , de 14 alumnos/as, con 8 bilingües e 6 non bilingües.

BX 3º ESO terá so un grupo A bilingüe, de 17 alumnos/as.

BX 4º ESO estará constituído por 6 alumnos/as repartidos nun único grupo non bilingüe.

Durante este curso de 2017-2018, o Centro continuará utilizando os ordenadores que posúe de cando se pertencía a rede Abalar para 1º e 2º de ESO. Posúe xa varios encerados dixitais. Conta tamén cunha aula de Informática, outra de Audiovisuais, un taller de Tecnoloxía, unha aula de Plástica, outra de Música, un Laboratorio para Ciencias e Física e Química e un Pavillón de Deportes. O número total de profesores é 16.

O Departamento de Ciencias da Natureza está constituído por D. Gerardo Aller (departamento de Física e Química), que impartirá BX 1º ESO (grupo non bilingüe) e BX 3º non bilingüe e Dª Mª Eugenia Alba Torreiro, xefa do Departamento de Ciencias e profesora que imparte BX 1ºA (grupo bilingüe), Bioloxía – Xeoloxía en 3º A (grupo bilingüe) e en 4º da ESO (grupo non bilingüe).

As ensinanzas do Primeiro ciclo da etapa, durante este curso, serán recibidas por 29 alumnos/as.

As do Segundo ciclo da etapa serán impartidas a 23 alumnos/as.

2

CURRICULO No primeiro ciclo da etapa, a materia de Bioloxía - Xeoloxía en 1º ESO xira en torno ao seres vivos e a súa interacción coa Terra, incidindo nomeadamente na importancia que a conservación do medio ambiente ten para todos os seres vivos. Tamén durante este ciclo, a materia ten como núcleo central a saúde e a súa promoción.

No segundo ciclo, no terceiro curso en Bioloxía e Xeoloxía os contidos se distribúen entre o estudio da célula, o ser humano, a saúde, o medio ambiente e o relevo terrestre. En Bioloxía e Xeoloxía de cuarto curso abórdase a dinámica dos materiais terrestres e prodúcese un achegamento á diversidade biolóxica do Planeta a través da xenética, a evolución e a adaptación ao medio.

BIOLOXÍA E XEOLOXÍA 1º ESO

LIBROS DE TEXTO

3

Biology and Geology 1º. Learning is growing. Anaya English. Grupo Anaya, S.A.,2015. ISBN: 978-84-678-5078-9. Grupo bilingüe.

Bioloxía e Xeoloxía 1º ESO. Aprender é crecer. Editorial Anaya. Grupo Anaya, S.A.,2015. ISBN: 978-84-678-5078-9. Grupo non bilingüe.

COMPETENCIAS CCEC: Conciencia e Expresións Culturais * Apreciar a beleza das expresións artísticas e das manifestacións de creatividade, e gusto pola estética no ámbito cotián. * Elaborar traballos e presentacións con sentido estético. * Apreciar os valores culturais do patrimonio natural e da evolución do pensamento científico.

CMCCT: Matemática, Ciencia e Tecnoloxía * Empregar a linguaxe matemática para cuantificar a medida da materia, resolver problemas, realizar gráficos e táboas, que permiten ordenar a información e extraer conclusións. * Tomar conciencia dos cambios producidos polo ser humano no ámbito natural e as repercusións para a vida futura. * Respectar e preservar a vida dos seres vivos do seu ámbito.

CD: Competencia Dixital: * Buscar información en enciclopedias, dicionarios, internet, etc.; analizala, organizala (en mapas conceptuais, gráficos...), para obter unha visión integral da actividade científica. * Utilizar as distintas canles de comunicación audiovisual para transmitir informacións diversas.

CCL: Comunicación Lingüística * Utilizar axeitadamente aqueles termos científicos específicos relativos a fenómenos naturais da dinámica terrestre ou dos seres vivos que permiten transmitir, interpretar e comprender os coñecementos adquiridos en diferentes fontes. * Manter unha actitude favorable cara á lectura. * Expresarse oralmente con corrección, adecuación e coherencia.

4

CSC: Competencias Social e Cívica * * * * *

Valorar o uso responsable dos recursos naturais e tomar conciencia da importancia que ten a conservación da biodiversidade.

Recoñecer riqueza na diversidade de opinións e ideas.

Aprender a comportarse desde o coñecemento dos distintos valores.

Mostrar dispoñibilidade para participar activamente en ámbitos de participación establecidos.

Concibir unha escala de valores propia e actuar conforme a ela.

CAA: Aprender a aprender * * * *

Xerar estratexias para aprender en distintos contextos de aprendizaxe.

Planificar os recursos necesarios e os pasos que hai que realizar no proceso de aprendizaxe.

Tomar conciencia dos procesos de aprendizaxe.

Avaliar a consecución de obxectivos de aprendizaxe.

CSIEE: Sentido de Iniciativa e Espíritu Emprendedor * * * *

Iniciar e levar a cabo proxectos que permiten analizar e avaliar situacións ou problemas abertos que requiren propoñer solucións.

Actuar con responsabilidade social e sentido ético no traballo.

Xerar novas e diverxentes posibilidades desde coñecementos previos do tema.

Optimizar o uso de recursos materiais e persoais para a consecución de obxectivos.

OBXECTIVOS XERAIS 1. Coñecer o vocabulario científico adecuado ao seu nivel.

2. Coñecer toda a información de carácter científico para ter unha opinión propia.

3. Levar a cabo un traballo experimental de prácticas de laboratorio ou de campo.

4. Levar a cabo un proxecto de investigación desde unha boa planificación a unha óptima exposición.

5. Identificar as características que fan que a Terra sexa un planeta onde se desenvolva a vida.

6. Coñecer as funcións vitais das plantas e a súa importancia para a vida.

5

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

32.

33.

Coñecer e identificar os diferentes niveis da materia viva.

Recoñecer que os seres vivos están constituídos por células e determinar as características que os diferencian da materia inerte.

Identificar as funcións comúns de todos os seres vivos, diferenciando entre nutrición autótrofa e heterótrofa.

Identificar os diferentes grupos de seres vivos.

Recoñecer as características morfolóxicas principais dos distintos grupos taxonómicos.

Categorizar os criterios que serven para clasificar os seres vivos.

Identificar os principais modelos taxonómicos aos que pertencen os animais e as plantas máis comúns.

Coñecer as características dos principais grupos de invertebrados e vertebrados.

Determinar, a partir da observación, as adaptacións que lles permiten aos animais e ás plantas sobrevivir en determinados ecosistemas.

Utilizar claves dicotómicas ou outros medios para a identificación e a clasificación de animais e de plantas.

Coñecer as ideas principais sobre a orixe do universo e a formación e a evolución das galaxias.

Coñecer a organización do sistema solar e as súas concepcións ao longo da historia.

Relacionar a posición dun planeta no sistema solar coas súas características.

Coñecer a localización da Terra no sistema solar.

Coñecer e relacionar os movementos da Terra, da Lúa e do Sol coa existencia do día, a noite, as estacións, as mareas e as eclipses.

Coñecer os materiais terrestres nas grandes capas da Terra.

Identificar e coñecer as propiedades e as características dos minerais e das rochas.

Coñecer a atmosfera e as propiedades do aire.

Identificar os problemas de contaminación ambiental desenvolvendo actitudes que contribúan a unha solución.

Apreciar a importancia da auga e describir as súas propiedades.

Coñecer o ciclo da auga, o uso que se fai dela e a súa distribución na Terra.

Comprender a necesidade dunha xestión sostible da auga potenciando a redución no consumo e a reutilización.

Valorar a importancia das augas doces e salgadas.

Coñecer os compoñentes dun ecosistema.

Identificar os factores que desencadean os desequilibrios que se dan nun ecosistema.

Apreciar todas as accións que favorecen a conservación do medio.

Coñecer e identificar os compoñentes que fan do solo un ecosistema.

1º ESO

6

Bioloxía e Xeoloxía. 1º de ESO Obxectivos

Contidos

Criterios de avaliación

Estándares de aprendizaxe

Competencias clave

Bloque 1. Habilidades, destrezas e estratexias. Metodoloxía científica  h  o

 B1.1. O vocabulario científico na expresión oral e  B1.1. Utilizar adecuadamente o vocabulario científico  BXB1.1.1. Identifica os termos máis frecuentes do  CCL

escrita.

 b

 B1.2. Metodoloxía científica: características básicas.

 e

 B1.3.

 f  g  h  m

Experimentación en bioloxía e xeoloxía: obtención, selección e interpretación de información de carácter científico a partir da selección e a recollida de mostras do medio natural ou doutras fontes.

nun contexto preciso e adecuado ao seu nivel.

vocabulario científico, e exprésase de xeito correcto  CMCCT tanto oralmente como por escrito.

 B1.2. Procurar, seleccionar e interpretar a información  BXB1.2.1.

Procura, selecciona e interpreta a  CD de carácter científico, e utilizala para formar unha información de carácter científico a partir da  CAA utilización de diversas fontes. opinión propia, expresarse con precisión e argumentar sobre problemas relacionados co medio  BXB1.2.2. Transmite a información seleccionada de  CD natural e a saúde. xeito preciso, utilizando diversos soportes.  CCL

 o

 BXB1.2.3. Utiliza a información de carácter científico  CAA

para formar unha opinión propia e argumentar  CCL sobre problemas relacionados.  b  f  g

 B1.4.

Planificación e realización do traballo  B1.3. Realizar un traballo experimental coa axuda dun  BXB1.3.1. Coñece e respecta as normas de experimental, e interpretación dos seus resultados. guión de prácticas de laboratorio ou de campo, seguridade no laboratorio, e coida os instrumentos e o material empregado. describir a súa execución e interpretar os seus  B1.5. Normas de seguridade no laboratorio, e coidado resultados. dos instrumentos e do material.  BXB1.3.2. Desenvolve con autonomía a planificación do traballo experimental, utilizando tanto instrumentos ópticos de recoñecemento como material básico de laboratorio, argumenta o proceso experimental seguido, describe as súas observacións e interpreta os seus resultados.

 CMCCT  CSC  CSIEE  CMCCT  CAA

Temporalización: O Bloque 1, desenvolverase ao longo de todo o curso.

Bloque 2. A Terra no universo  f

 B2.1. Principais modelos sobre a orixe do Universo.

 B2.1. Recoñecer as ideas principais sobre a orixe do  BXB2.1.1. Identifica as ideas principais sobre a orixe  CMCCT

Universo, e a formación e a evolución das galaxias.  f

 B2.2. Compoñentes do Universo.

do universo.

 B2.2. Expor a organización do Universo e do Sistema  BXB2.2.1. Recoñece os compoñentes do Universo e  CMCCT

7

Bioloxía e Xeoloxía. 1º de ESO Obxectivos  l

Contidos  B2.3. Características do Sistema Solar e dos seus

compoñentes.  B2.4. Concepcións sobre o Sistema Solar ao longo da historia.  f

 B2.5. Os planetas no Sistema Solar.

Criterios de avaliación Solar, así como algunhas das concepcións que sobre este sistema planetario se tiveron ao longo da historia.

 B2.6. O planeta Terra: características.

do Sistema Solar, características xerais.

e

describe

Competencias clave as

súas

 B2.3. Relacionar comparativamente a posición dun  BXB2.3.1. Precisa as características que se dan no  CMCCT

planeta no sistema solar coas súas características.  f

Estándares de aprendizaxe

 B2.4. Localizar a posición da Terra no Sistema Solar.

planeta Terra que permiten o desenvolvemento da vida nel, e que non se dan nos outros planetas.  BXB2.4.1. Identifica a posición da Terra no Sistema  CMCCT

Solar.  f

 B2.7. Os movementos da Terra, da Lúa e do Sol, e as  B2.5. Establecer os movementos da Terra, da Lúa e  BXB2.5.1.

súas consecuencias.

do Sol, e relacionalos coa existencia do día e a noite, as estacións, as mareas e as eclipses.

Categoriza os fenómenos principais  CMCCT relacionados co movemento e a posición dos astros, e deduce a súa importancia para a vida.

 BXB2.5.2. Interpreta correctamente en gráficos e  CMCCT

esquemas fenómenos como as fases lunares e as eclipses, e establece a súa relación coa posición relativa da Terra, a Lúa e o Sol.  f

 B2.8. A xeosfera: estrutura e composición da codia, o  B2.6. Identificar os materiais terrestres segundo a súa  BXB2.6.1. Describe as características xerais dos  CMCCT

manto e o núcleo.

abundancia e a distribución nas grandes capas da Terra.

materiais máis frecuentes nas zonas externas do planeta e xustifica a súa distribución en capas en función da súa densidade.  BXB2.6.2. Describe as características xerais da codia,  CMCCT

o manto e o núcleo terrestre, e os materiais que os compoñen, e relaciona esas características coa súa situación.  f  g  n  ñ

 B2.9. Minerais e rochas: propiedades, características e  B2.7. Recoñecer as propiedades e as características  BXB2.7.1. Identifica minerais e rochas utilizando  CMCCT

utilidades.  B2.10. Xestión sustentable dos recursos minerais.

Recursos minerais en Galicia.

criterios que permitan diferencialos. dos minerais e das rochas, distinguir as súas  CAA aplicacións máis frecuentes e salientar a súa importancia económica e a xestión sustentable.  BXB2.7.2. Describe algunhas das aplicacións máis  CCEC frecuentes dos minerais e das rochas no ámbito da vida cotiá.

8

Bioloxía e Xeoloxía. 1º de ESO Obxectivos

Contidos

Criterios de avaliación

Estándares de aprendizaxe

Competencias clave

 BXB2.7.3.

Recoñece a importancia do uso  CSC responsable e a xestión sustentable dos recursos minerais.

 f

 B2.11. A atmosfera: composición e estrutura. O aire e  B2.8. Analizar as características e a composición da  BXB2.8.1. Recoñece a estrutura e a composición da  CMCCT

os seus compoñentes. Efecto invernadoiro.

Importancia da atmosfera para os seres vivos.

atmosfera, e as propiedades do aire.

atmosfera.  BXB2.8.2. Recoñece a composición do aire e identifica  CMCCT

os contaminantes principais en relación coa súa orixe.  BXB2.8.3. Identifica e xustifica con argumentacións  CMCCT

sinxelas as causas que sustentan o papel protector da atmosfera para os seres vivos.  b  e

 B2.12. Contaminación atmosférica: repercusións e  B2.9. Investigar e recoller información sobre os  BXB2.9.1. Relaciona a contaminación ambiental coa  CSC

posibles solucións.

 f  g

problemas de contaminación ambiental actuais e as súas repercusións, e desenvolver actitudes que contribúan á súa solución.

deterioración ambiental, e propón accións e hábitos  CSIEE que contribúan á súa solución.

 m  f  m  f

 B2.12. Contaminación atmosférica: repercusións e  B2.10. Recoñecer a importancia do papel protector da  BXB2.10.1. Relaciona situacións en que a actividade  CSC

posibles solucións.

 f

 B2.14. A auga na Terra. Auga doce e salgada.

 m

 B2.15. Ciclo da auga.  B2.16. A auga como recurso.

 f  g

humana interfire coa acción protectora da atmosfera.

 B2.13. A hidrosfera. Propiedades da auga. Importancia  B2.11. Describir as propiedades da auga e a súa  BXB2.11.1. Recoñece as propiedades anómalas da  CMCCT

da auga para os seres vivos.

 a

atmosfera para os seres vivos e considerar as repercusións da actividade humana nela.

 B2.17. Xestión sustentable da auga.

importancia para a existencia da vida.

auga en relación coas súas consecuencias para o mantemento da vida na Terra.

 B2.12. Interpretar a distribución da auga na Terra, así  BXB2.12.1. Describe o ciclo da auga en relación cos  CMCCT

como o ciclo da auga e o uso que fai dela o ser humano.

seus cambios de estado de agregación.

 B2.13. Valorar e identificar a necesidade dunha  BXB2.13.1. Comprende e identifica o significado da  CSC

xestión sustentable da auga e de actuacións persoais e colectivas que potencien a redución do

xestión sustentable da auga doce, e enumera  CSIEE medidas concretas que colaboren nesa xestión.

9

Bioloxía e Xeoloxía. 1º de ESO Obxectivos

Contidos

 m  f

Estándares de aprendizaxe

Competencias clave

consumo e a súa reutilización.  B2.18. Contaminación das augas doces e salgadas.

 B2.14. Xustificar e argumentar a importancia de  BXB2.14.1. Recoñece os problemas de contaminación  CSC

preservar e non contaminar as augas doces e salgadas.

 m  f

Criterios de avaliación

de augas doces e salgadas, en relación coas actividades humanas

 B2.19. A biosfera. Características que fixeron da Terra  B2.15. Seleccionar as características que fan da Terra  BXB2.15.1.

un planeta habitable.

un planeta especial para o desenvolvemento da vida.

Describe as características que  CMCCT posibilitaron o desenvolvemento da vida na Terra.

Temporalización: O Bloque 2 desenvolverase en 38 ou 40 sesións.

Bloque 3. A biodiversidade no planeta Terra  f  l

 B3.1. Concepto de biodiversidade. Importancia da  B3.1. Recoñecer a importancia da biodiversidade e as  BXB3.1.1. Estima a importancia da biodiversidade e  CCEC

biodiversidade.

características morfolóxicas principais dos grupos taxonómicos.

aplica criterios de clasificación dos seres vivos,  CMCCT relacionando os animais e as plantas máis comúns co seu grupo taxonómico.

 m

 B3.2. Sistemas de clasificación dos seres vivos.

 f

 B3.1. Concepto de biodiversidade. Importancia da  B3.2. Categorizar os criterios que serven para  BXB3.2.1.

 f  m

Concepto de especie. Nomenclatura binomial.  B3.3. Reinos dos seres vivos: Moneras, Protoctistas, Fungi, Metafitas e Metazoos. biodiversidade.  B3.2. Sistemas de clasificación dos seres vivos.

Concepto de especie. Nomenclatura binomial.  B3.3. Reinos dos seres vivos. Moneras, Protoctistas, Fungi, Metafitas e Metazoos.

clasificar os seres vivos e identificar os principais modelos taxonómicos aos que pertencen os animais e as plantas máis comúns.

Identifica e recoñece exemplares  CMCCT característicos de cada un destes grupos, e salienta a súa importancia biolóxica.

 B3.1. Concepto de biodiversidade. Importancia da  B3.3. Describir as características xerais dos grandes  BXB3.3.1. Discrimina as características xerais e  CMCCT

biodiversidade.  B3.2. Sistemas de clasificación dos seres vivos.

grupos taxonómicos e explicar a súa importancia no conxunto dos seres vivos.

singulares de cada grupo taxonómico.

Concepto de especie. Nomenclatura binomial.

 B3.3. Reinos dos seres vivos. Moneras, Protoctistas,

Fungi, Metafitas e Metazoos.

10

Bioloxía e Xeoloxía. 1º de ESO Obxectivos  f

Contidos

Criterios de avaliación

 B3.4. Invertebrados: poríferos, celentéreos, anélidos,  B3.4.

moluscos, equinodermos e artrópodos.

Características anatómicas e fisiolóxicas.  B3.5. Vertebrados: peixes, anfibios, réptiles, aves e mamíferos.

Características anatómicas e fisiolóxicas.  f  m

Caracterizar os principais invertebrados e vertebrados.

Estándares de aprendizaxe grupos

Competencias clave

de  BXB3.4.1. Asocia invertebrados comúns co grupo  CMCCT taxonómico ao que pertencen.  BXB3.4.2. Recoñece exemplares de vertebrados e  CMCCT

asígnaos á clase á que pertencen.

 B3.6.

Plantas: brións, fieitos, ximnospermas e  B3.5. Coñecer e definir as funcións vitais das plantas e  BXB3.5.1. Detalla o proceso da nutrición autótrofa e  CMCCT anxiospermas. Características principais, nutrición, a súa importancia para a vida, e caracterizar os relaciónao coa súa importancia para o conxunto de relación e reprodución. principais grupos de plantas. todos os seres vivos.  BXB3.5.2. Describe as características xerais e  CMCCT

singulares dos principais grupos de plantas.  b  e

 B3.7. Clasificación de animais e plantas a partir de  B3.6. Utilizar claves dicotómicas ou outros medios  BXB3.6.1. Clasifica e identifica animais e plantas a  CAA

claves dicotómicas e outros medios.

para a identificación e a clasificación de animais e plantas.

 g  g  l  ñ

partir de claves de identificación.

 B3.8. Identificación de plantas e animais propios  B3.7.

dalgúns ecosistemas, especies en extinción e especies endémicas. Adaptacións dos animais e as plantas ao medio. Biodiversidade en Galicia.

Determinar a partir da observación as  BXB3.7.1. Identifica exemplares de plantas e animais  CMCCT adaptacións que permiten aos animais e ás plantas propios dalgúns ecosistemas ou de interese sobrevivir en determinados ecosistemas, con especial por seren especies en perigo de extinción especial atención aos ecosistemas galegos. ou endémicas.  BXB3.7.2. Relaciona coa súa adaptación ao medio a  CAA

presenza de determinadas estruturas nos animais e  CMCCT nas plantas máis comúns.  BXB3.7.3. Identifica exemplares de plantas e animais  CCEC

propios dos ecosistemas galegos.

Temporalización: O Bloque 3 desenvolverase en 48 sesións.

Bloque 4. Os ecosistemas  f

 B4.1.

Ecosistema: compoñentes.

identificación

dos

seus  B4.1. Diferenciar os compoñentes dun ecosistema.

 BXB4.1.1. Identifica os compoñentes dun ecosistema.

 CMCCT

11

Bioloxía e Xeoloxía. 1º de ESO Obxectivos

Contidos

Criterios de avaliación

Estándares de aprendizaxe

Competencias clave

 B4.2. Factores abióticos e bióticos nos ecosistemas.  B4.3. Ecosistemas acuáticos.  B4.4. Ecosistemas terrestres.  f

 B4.5. Factores desencadeantes de desequilibrios nos  B4.2.

 g  m

ecosistemas.  B4.6. Estratexias para restablecer o equilibrio nos ecosistemas.

 a

 B4.7.

 g

Accións ambiental.

que favorecen

Identificar nun ecosistema os factores  BXB4.2.1. Recoñece e enumera os factores  CMCCT desencadeantes de desequilibrios nun ecosistema. desencadeantes de desequilibrios e establecer estratexias para restablecer o seu equilibrio.

a conservación  B4.3. Recoñecer e difundir accións que favorezan a  BXB4.3.1. Selecciona accións que preveñen a  CSC conservación ambiental. destrución ambiental.  CSIEE

 m

Temporalización do Bloque 4: 10 sesións Bloque 5. Proxecto de investigación  b  c  b  f  g  e

 B5.1. Método científico. Elaboración de hipóteses, e a  B5.1. Planear, aplicar e integrar as destrezas e as  BXB5.1.1. Integra e aplica as destrezas propias do  CAA

súa comprobación e argumentación a partir da experimentación ou da observación.

habilidades propias do traballo científico.

método científico.

 B5.1. Método científico. Elaboración de hipóteses, e a  B5.2. Elaborar hipóteses e contrastalas a través da  BXB5.2.1. Utiliza argumentos que xustifiquen as  CAA

súa comprobación e argumentación a partir da experimentación ou da observación.

experimentación argumentación.

ou

da

observación,

e

a

 b  c  a  b

hipóteses que propón.

 CCL

 B5.2. Artigo científico. Fontes de divulgación científica.  B5.3. Utilizar fontes de información variada, e  BXB5.3.1. Utiliza diferentes fontes de información,  CMCCT

discriminar e decidir sobre elas e sobre os métodos empregados para a súa obtención.  a

 CMCCT

apoiándose nas TIC, para a elaboración e a  CD presentación das súas investigacións.

 B5.3.

Proxecto de investigación en equipo:  B5.4. Participar, valorar e respectar o traballo  BXB5.4.1. Participa, valora e respecta o traballo  CSC individual e en equipo. individual e en grupo. organización. Participación e colaboración  CSIEE respectuosa no traballo individual e en equipo.

Presentación de conclusións.

 B5.3.

Proxecto organización.

de investigación Participación e

en equipo:  B5.5. Expor e defender en público o proxecto de  BXB5.5.1. Deseña pequenos traballos de investigación  CAA investigación realizado. colaboración sobre animais e/ou plantas, os ecosistemas do seu  CMCCT

12

Bioloxía e Xeoloxía. 1º de ESO Obxectivos  d  h

Contidos

Criterios de avaliación

Estándares de aprendizaxe

contorno ou a alimentación e a nutrición humana,  CSIEE para a súa presentación e defensa na aula.  CD

respectuosa no traballo individual e en equipo.

Presentación de conclusións.

 o

Competencias clave

 BXB5.5.2. Expresa con precisión e coherencia as  CCL

conclusións das súas investigacións, verbalmente como por escrito.

tanto  CCEC

Temporalización: O Bloque 5 desenvolverase ao longo de todo o curso.

METODOLOXÍA A metodoloxía será activa e participativa; pretende facilitar a aprendizaxe tanto individual coma colectiva e busca, como un dos seus eixes fundamentais, a adquisición das competencias básicas, especialmente a relacionada co coñecemento e a interacción co mundo físico.

Empregaranse diversas estratexias metodolóxicas: - Exposición do profesorado utilizando diversos soportes. Antes de comezar a exposición, débense coñecer as ideas previas e as dificultades de aprendizaxe do alumnado. Exposicións co apoio do libro dixital da editorial.

- No grupo bilingüe, audición das leccións co CD incluído no libro ou estando conectados a Anaya dixital.

- Utilización do microscopio e realización de observacións reais de células no laboratorio.

- Realizarase unha práctica de laboratorio cada trimestre.

- Utilización dos equipos Abalar para realizar traballos na rede e utilización das aulas virtuais Edmodo e Aula Virtual do IES de Cotobade.

- Traballo reflexivo individual no desenvolvemento das actividades individuais e de proxectos para investigar.

- Traballo en grupo cooperativo de 3 ou 4 alumnos ou alumnas no desenvolvemento das actividades e proxectos propostos.

- Posta en común despois do traballo individual.

13

MATERIAIS CURRICULARES E OUTROS RECURSOS DIDÁCTICOS Os seguintes materiais de apoio servirán para reforzar e ampliar o estudo dos contidos desta unidade: - Libro do alumnado, dicionarios, guías de campo, enciclopedias, medios informáticos de consulta, etc.

- Caderno do alumnado para realizar nel as actividades propostas polo profesorado.

- Material de laboratorio: microscopio óptico, colorante, cobreobxectos e portaobxectos e lupas para realizar o obradoiro de ciencias.

- Coleccións de rochas e minerais.

- Claves dicotómicas para clasificar rochas e minerais.

- Láminas de bioloxía e xeoloxía do laboratorio.

- Fichas fotocopiables de reforzo e ampliación para a inclusión e a atención á diversidade.

- Fichas fotocopiables para a adaptación curricular.

- Proba de avaliación das unidades e xerador de probas escritas para a avaliación dos contidos das unidades.

- Material para desenvolver as competencias e tarefas para adestrar probas baseadas en competencias.

Recursos dixitais - Recursos dixitais para o profesorado, que acompañan a proposta didáctica, e para o alumnado, cos que se poderán reforzar e ampliar os contidos estudados.

- Enlaces web: http://anayaeducacion.es.

- Aulas virtuais de Edmodo e Aula virtual do IES de Cotobade.

FERRAMENTAS DE AVALIACIÓN - Proba de avaliación das unidades.

- Fichas das prácticas de laboratorio.

- Cuestionarios e traballos feitos a través das aulas virtuais.

14

- Debuxos e exercicios realizados na casa como complemento das tarefas de clase.

- Tarefas para adestrar probas baseadas en competencias.

- Avaliación trimestral dos contidos das unidades, obtidos co xerador de probas escritas de avaliación.

- Seguimento da avaliación continua de cada alumno con diferentes probas orais e escritas, ademais da actitude e do interese demostrados na aula.

- Outros recursos: rúbricas, dianas, etc.

TEMAS DOS LIBROS EN INGLÉS E GALEGO PARA TRABALLAR OS CONTIDOS. ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE E TEMPORALIZACIÓN 1. LIFE ON EARTH

1. A VIDA NA TERRA

1. The conditions necessary for life 2. What are living beings like?

3. Cell and cell types 4. Vital functions 5. Classification of living organisms 6. Levels of organization: The five kingdoms

1. As condicións necesarias para a vida.

2. Cómo son os seres vivos?

3. Celulas e tipos de células 4. As funcións vitais 5. Clasificación dos organismos vivos.

6. Niveis de organización: Os cinco Reinos.

Obxectivos didácticos - Coñecer as condicións do planeta Terra que fan posible o desenvolvemento da vida. - Describir as características dos seres vivos: a súa composición química, a súa organización celular e as funcións vitais. - Coñecer as estruturas comúns a todas as células e diferenciar entre a célula procariota e a eucariota; e entre a célula animal e a célula vexetal. - Explicar as tres funcións vitais: nutrición, relación e reprodución. - Coñecer o sistema de clasificación dos seres vivos. - Describir os niveis de organización dos seres vivos e as características dos cinco reinos. - Coñecer as partes do microscopio óptico e utilizalo con corrección. - Utilizar diferentes TIC para investigar e ampliar os coñecementos sobre as características dos seres vivos.

15

- Adquirir vocabulario específico sobre os contidos da unidade para expresar coñecementos de forma oral e escrita sobre estes.

Estándares de aprendizaxe  Coñece as condiciones da terra que fan posible a vida neste planeta.  Coñece as estruturas comúns a todas as células e as diferencias entre a célula procariota e a eucariota; e entre a célula animal e a célula vexetal.  Explica as tres funcións vitais: nutrición, relación e reprodución.  Estima a importancia da biodiversidade e aplica criterios de clasificación dos seres vivos, relacionando os animais e as plantas máis comúns co seu grupo taxonómico.

Temporalización: A temporalización asignada a esta unidade será de 8 sesións, que inclúen o seu desenvolvemento e a realización das tarefas individuais e colectivas asociadas a ela.

2. KINGDOMS MONERA, PROTOCTISTA AND FUNGI 1. Kingdom Monera.

2. Kingdom Protoctista.

3. Kingdom Fungi. .

Obxectivos didácticos -

2. OS REINOS MONERA, PROTOCTISTA E FUNGOS 1. O Reino Monera.

2. O Reino Protoctista.

3. O Reino dos Fungos

Recoñecer os seres vivos que pertencen aos reinos moneras, protoctistas e fungos.

Describir as características máis importantes dos seres pertencentes a estes tres reinos (moneras, protoctistas e fungos).

Valorar a importancia que teñen os seres vivos destes tres reinos para o ser humano e para o medio.

Utilizar diferentes TIC para investigar e ampliar os coñecementos sobre as moneras, os protoctistas e os fungos.

Adquirir vocabulario específico sobre as moneras, os protoctistas e os fungos para expresar coñecementos de forma oral e escrita.

Estándares de aprendizaxe

16

 Estima a importancia da biodiversidade e aplica criterios de clasificación dos seres vivos, relacionando os animais e as plantas máis comúns co seu grupo taxonómico.  Identifica e recoñece exemplares de cada un destes grupos, e salienta a súa importancia biolóxica.  Discrimina as características xerais e singulares de cada grupo taxonómico ao que pertencen.

Temporalización: A temporalización asignada a esta unidade será 4 sesións que inclúe o seu desenvolvemento e a realización das tarefas individuais e colectivas asociadas a ela.

3. PLANTS

3. AS PLANTAS

1. Kingdom Plantae. General characteristics.

9. Plants, people and the environment.

1. O reino das plantas. Características xerais.

2. Nutrición nas plantas.

2. Nutrition in plants.

3. Relación nas plantas.

3. Interaction in plants.

4. Reprodución asexual nas plantas.

4. Asexual reproduction in plants.

5. Alternancia de xeracións en plantas sen sementes.

5. Alternation of generations in seedless plants.

6. Reprodución sexual nas espermatófitas.

6. Sexual reproduction in spermatophytes.

7. A clasificación das plantas: espermatófitas.

7. The classification of plants: spermatophytes.

8. A clasificación das plantas: plantas sen sementes.

8. The classification of plants: plants without seeds.

9. As plantas, as persoas e o ambiente .

Obxectivos didácticos - Coñecer cales son as partes máis importantes das plantas. - Describir as funcións de nutrición (explicando, de forma sinxela, como se leva a cabo o proceso da fotosíntese), as de relación e as de reprodución. - Coñecer como se clasifican as plantas segundo posúan sementes ou non. - Valorar a importancia que teñen as plantas para as persoas e o medio. - Utilizar as TIC para investigar e ampliar os coñecementos sobre as características das plantas, as súas funcións (especialmente a fotosíntese) e a súa importancia biolóxica.

17

- Adquirir vocabulario específico sobre as partes das plantas e expresar os coñecementos adquiridos de forma oral e escrita Estándares de aprendizaxe  Detalla o proceso da nutrición autótrofa e relaciónao coa súa importancia para o conxunto de todos os seres vivos.  Describe as características xerais e singulares dos principais grupos de plantas.  Clasifica plantas a partir de claves de identificación.

Temporalización: A temporalización asignada a esta unidade será de 8 sesións, que inclúen o seu desenvolvemento e a realización das tarefas individuais e colectivas asociadas a ela.

4. ANIMALS 1. The characteristics of animals.

2. Nutrition in animals: obteining nutrients, respiration, circulation and excretion.

3. Interaction in animals: receptors, coordination and effectors.

4. Reproduction in animals.

4. OS ANIMAIS 1. As características dos animais.

2. Nutricion en animais: obtención de nutrientes, respiración, circulación e excreción.

3. A relación nos animais: receptores, coordinación e efectores 4. Reprodución nos animais

Obxectivos didácticos - Coñecer cales son as características do corpo dos animais. - Describir as funcións de nutrición, explicando a existencia ou non de aparato dixestivo e os tipos de aparatos dixestivos que presentan os animais; como se produce a respiración, os tipos de aparatos respiratorios e a circulación e excreción dos produtos de refugallo a través dos aparatos correspondentes. - Describir as funcións de relación, explicando os distintos órganos sensoriais, os sistemas nervioso e endócrino e os órganos efectores encargados de elaborar a resposta: movementos e secreción de substancias.

18

- Describir as funcións de reprodución en animais, explicando os tipos de reprodución asexual e sexual, así como o proceso de desenvolvemento do cigoto, diferenciando o desenvolvemento embrionario do postembrionario. - Utilizar as TIC para investigar e ampliar os coñecementos sobre as características dos animais, as súas funcións e a súa importancia biolóxica. - Adquirir vocabulario específico sobre as partes que compoñen o corpo dos distintos grupos de animais e expresar os coñecementos adquiridos de forma oral e escrita.

Estándares de aprendizaxe  Describe a funcións de nutrición, relación e reprodución en animais.  Identifica os mecanismos que fan posible a función de relación.  Recoñece as diferenzas entre os tipos de reprodución nos animais.

Temporalización: A temporalización asignada a esta unidade será de 4 sesións, durante as cales se desenvolverá a unidade e se realizarán as tarefas individuais e colectivas asociadas a esta.

5. INVERTEBRATES 1. Poriferans and Cnidarians 2. Worms 3. Molluscs 4. Arthropods 5. Echinoderms 6. Invertebrates and people

5. INVERTEBRADOS 1. Poríferos e Cnidarios.

2. Vermes.

3. Moluscos.

4. Artrópodos.

5. Equinodermos.

6. Os invertebrados e as persoas.

Obxectivos didácticos - Coñecer cales son as características do corpo dos invertebrados.

19

- Describir os poríferos e os cnidarios, explicando como é o seu corpo e outras características. - Describir os vermes, explicando cales son os grupos máis destacados e as características de exemplos concretos e coñecidos como a tenia, a planaria e a miñoca. - Describir os moluscos, explicando como é o seu corpo e os principais tipos de moluscos: gasterópodos, bivalvos e cefalópodos. - Describir con detalle as características do corpo dos artrópodos e os seus principais tipos: arácnidos, crustáceos, miriápodos e insectos. - Describir como son os equinodermos, explicando detalladamente o seu sistema ambulacral. - Sinalar a relación entre os invertebrados e as persoas, diferenciando os que son prexudiciais dos que son beneficiosos. - Utilizar as TIC para investigar e ampliar os coñecementos sobre as características dos invertebrados, as súas funcións e a súa importancia biolóxica. - Adquirir vocabulario específico sobre as partes que compoñen o corpo dos distintos grupos de invertebrados e expresar os coñecementos adquiridos de forma oral e escrita.

Estándares de aprendizaxe  Coñece as características xerais do corpo dos invertebrados e relaciona a presenza de certas estruturas coa súa adaptación ao medio.  Asocia invertebrados comúns co grupo taxonómico ao que pertencen.  Aprecia a relación dos invertebrados coas persoas e identifica algúns propios dos ecosistemas galegos.

Temporalización: A temporalización asignada a esta unidade será de 8-10 sesións, durante as cales se desenvolverá a unidade e se realizarán as tarefas individuais e colectivas asociadas a esta.

6. VERTEBRATES 1. Fish, Amphibians, Reptiles, Birds and Mammals.

2. The human being: a very special mammal.

3. Vertebrates and people.

6. OS VERTEBRADOS 1. Peixes, Anfibios, Réptiles, Aves e Mamíferos.

2. O ser humano: un mamífero moi especial.

3. Os vertebrados e as persoas.

20

Obxectivos didácticos - Coñecer a diversidade dos vertebrados e identificar os representantes de cada grupo. - Describir as características máis representativas dos diferentes grupos de vertebrados (peixes, anfibios, réptiles, aves e mamíferos). - Identificar as principais características que diferencian o ser humano dos demais mamíferos. - Recoñecer a importancia que teñen os vertebrados para as persoas e coñecer os seus efectos beneficiosos e prexudiciais. - Utilizar diferentes TIC para investigar e ampliar os coñecementos sobre os vertebrados. - Adquirir vocabulario específico sobre os vertebrados para expresar coñecementos de forma oral e escrita sobre estes.

Estándares de aprendizaxe  Coñece as características distintivas dos diferentes tipos de vertebrados.  Recoñece exemplares de vertebrados e asígnaos á clase á que pertencen.  Clasifica algúns vertebrados coa axuda de claves dicotómicas.  Identifica vertebrados de ecosistemas galegos.

Temporalización: A temporalización asignada a esta unidade será de 8-10 sesións, nas cales se inclúe o seu desenvolvemento e a realización das tarefas individuais e colectivas asociadas a ela.

7. ECOSYSTEMS AND BIODIVERSITY 1. Ecosystems.

2. Types of ecosystems and their balance..

3. The importance of biodiversity.

4. Biodiversity: loss and conservation.

5. The origin of biodiversity.

6. Examples of ecosystems.

7. OS ECOSISTEMAS E A BIODIVERSIDADE 1. Ecosistemas.

2. Tipos de ecosistemas e o seu equilibrio.

3. A importancia da biodiversidade.

4. Biodiversidade: perda e conservación.

5. A orixe da biodiversidade.

6. Exemplos de ecosistemas.

21

Obxectivos didácticos - Coñecer os compoñentes do ecosistema: o biótopo, a biocenose e as interaccións que se producen entre eles.

- Coñecer os tipos de adaptacións e describir algunhas adaptacións dos seres vivos á auga, á luz e á temperatura.

- Coñecer as características dos ecosistemas en equilibrio.

- Coñecer a capacidade de autorregulación dos ecosistemas e describir algún sistema de autorregulación.

- Definir biodiversidade e saber a que se debe a súa importancia.

- Coñecer as principais causas da perda de biodiversidade e propoñer solucións que contribúan á súa conservación.

- Recoñecer as adaptacións corporais e de comportamento que farán posible a evolución. - Utilizar as TIC para investigar e ampliar os coñecementos acerca dos fósiles que se encontraron no noso planeta.

- Adquirir vocabulario específico sobre a unidade e expresar os coñecementos adquiridos de forma oral e escrita.

Estándares de aprendizaxe    

Identifica os compoñentes dun ecosistema.

Recoñece e enumera os factores desencadeantes de desequilibrios nun ecosistema.

Selecciona accións que preveñen a destrución ambiental.

Coñece algúns ecosistemas galegos e recoñece a súa importancia para o home.

Temporalización: A temporalización asignada a esta unidade será de 8 sesións, durante as cales se desenvolverá a unidade e se realizarán as tarefas individuais e colectivas asociadas a esta.

8. THE UNIVERSE AND THE EARTH

8. O UNIVERSO E A TERRA

21

1. The Universe.

2. Our Solar System.

3. Our planet: the Earth.

4. Our satellite: the Moon.

1. O Universo.

2. O noso Sistema Solar.

3. O noso planeta: a Terra.

4. O noso satélite: a Lúa

Obxectivos didácticos - Coñecer o modelo xeocéntrico e o modelo heliocéntrico do universo e situalos no seu contexto histórico. - Coñecer o concepto actual de universo en expansión e os seus compoñentes: galaxias, nebulosas e estrelas. - Situar o sistema solar no universo, coñecer o seu tamaño e explicar a súa orixe. - Explicar as características do Sol, dos planetas e doutros corpos do sistema solar. - Coñecer os movementos da Terra e explicar as súas consecuencias: a sucesión dos días e das noites, e as estacións do ano. - Describir os movementos da Lúa, as súas fases e explicar as causas que orixinan as eclipses e as mareas. - Utilizar diferentes TIC para investigar e ampliar os coñecementos sobre as características dos seres vivos. - Adquirir vocabulario específico sobre os contidos da unidade para expresar coñecementos de forma oral e escrita.

Estándares de aprendizaxe     

Identifica as ideas principais sobre a orixe do universo.

Precisa as características que se dan no planeta Terra que permiten o desenvolvemento da vida nel, e que non se dan nos outros planetas.

Identifica a posición da Terra no Sistema Solar.

Categoriza os fenómenos principais relacionados co movemento e a posición dos astros, e deduce a súa importancia para a vida.

Interpreta correctamente en gráficos e esquemas fenómenos como as fases lunares e as eclipses, e establece a súa relación coa posición relativa da Terra, a Lúa e o Sol.

22

Temporalización: A temporalización asignada a esta unidade será de 6 sesións, que inclúen o seu desenvolvemento e a realización das tarefas individuais e colectivas asociadas a ela.

9. THE ATMOSPHERE 1. The composition and structure of the atmophere.

2. The role of the atmosphere.

3. Air pollution.

9. A ATMOSFERA 1. A composición e estrutura da atmosfera.

2. O papel da atmosfera.

3. A contaminación do aire.

Obxectivos didácticos - Coñecer a composición da atmosfera actual e como evolucionou ao longo da historia da Terra, e describir as capas que se diferencian nela. - Coñecer as funcións que desempeña a atmosfera e saber a importancia que teñen para o desenvolvemento da vida na Terra. - Coñecer o fenómeno da contaminación atmosférica e os efectos que ten para os seres vivos e o medio. - Utilizar diferentes TIC para investigar e ampliar os coñecementos sobre a atmosfera. - Adquirir vocabulario específico sobre a atmosfera para expresar coñecementos de forma oral e escrita.

Estándares de aprendizaxe  Recoñece a estrutura e a composición da atmosfera.  Recoñece a composición do aire e identifica os contaminantes principais en relación coa súa orixe.  Identifica e xustifica con argumentacións sinxelas as causas que sustentan o papel protector da atmosfera para os seres vivos.  Relaciona a contaminación ambiental coa deterioración ambiental, e propón accións e hábitos que contribúan á súa solución.  Relaciona situacións en que a actividade humana interfire coa acción protectora da atmosfera.

24

Temporalización: A temporalización asignada a esta unidade será de 4-6 sesións, que inclúen o seu desenvolvemento e a realización das tarefas individuais e colectivas asociadas a ela.

10. THE HYDROSPHERE 1. The water of the hydrosphere.

2. Water distribution on Earth.

3. The water cycle.

4. How do we use water.

5. Sustainable water management.

10. A HIDROSFERA 1. A auga e a hidrosfera.

2. A distribución da auga na Terra.

3. O ciclo da auga.

4. Cómo usamos a auga?

5. Xestión sostible da auga

Obxectivos didácticos - Saber que coñecemos como hidrosfera, os tres estados nos que se encontra e as características que a fan esencial para a vida. - Coñecer a distribución da auga dos océanos, dos mares e das augas continentais. - Comprender que os continuos movementos da auga e os seus cambios de estado constitúen o ciclo hidrolóxico. - Valorar a importancia que ten a auga para a vida, estudar os usos que facemos dela, saber que é un recurso limitado e que debemos facer unha xestión sostible do devandito recurso. - Utilizar as TIC para investigar e ampliar os coñecementos acerca da distribución da auga na Terra e as iniciativas que se levan a cabo para regular o seu consumo e a súa conservación. - Adquirir vocabulario específico sobre os distintos estados nos que se pode encontrar a auga e expresar os coñecementos adquiridos de forma oral e escrita.

Estándares de aprendizaxe  Recoñece as propiedades anómalas da auga en relación coas súas consecuencias para o mantemento da vida na Terra.  Describe o ciclo da auga en relación cos seus cambios de estado de agregación.  Comprende e identifica o significado da xestión sustentable da auga doce, e enumera medidas concretas que colaboren nesa xestión.

25

 Recoñece os problemas de contaminación de augas doces e salgadas, en relación coas actividades humanas.

Temporalización: A temporalización asignada a esta unidade será de 8 sesións, durante as cales se desenvolverá a unidade e se realizarán as tarefas individuais e colectivas asociadas a esta.

11. THE GEOSPHERE (I) MINERALS 1. What is the Earth like.

2. The components of the crust of the Earth: minerals.

3. Classifying minerals.

4. The minerals we use.

11. A XEOSFERA (I) OS MINERAIS 1. Cómo é a Terra?.

2. Os compoñentes da codia terrestre: os minerais.

3. Clasificación dos minerais 4. Os minerais que usamos.

Obxectivos didácticos -

Coñecer o relevo da xeosfera e as capas que se diferencian nela, e sinalar as características da litosfera.

Saber qué é un mineral e describir as principais propiedades que permiten a súa identificación.

Diferenciar os principais grupos nos que se clasifican os minerais e recoñecer os exemplares máis correntes de cada un deles.

Coñecer os principais minerais da xeosfera que utilizamos e saber para que os empregamos.

Utilizar diferentes TIC para investigar e ampliar os coñecementos sobre a xeosfera e os minerais que a constitúen.

Adquirir vocabulario específico sobre os contidos da unidade para expresar coñecementos de forma oral e escrita sobre estes.

Promover o desenvolvemento de destrezas básicas e de estratexias para organizar, memorizar e recuperar a información.

Estándares de aprendizaxe  Describe as características xerais dos materiais máis frecuentes nas zonas externas do planeta e xustifica a súa distribución en capas en función da súa densidade.  Describe as características xerais da codia, o manto e o núcleo terrestre, e os materiais que os compoñen, e relaciona esas características coa súa situación.

26

 Identifica minerais utilizando criterios que permitan diferencialos.  Describe algunhas das aplicacións máis frecuentes dos minerais no ámbito da vida cotiá.

Temporalización: A temporalización asignada a esta unidade será de 8 sesións, que inclúen o seu desenvolvemento e a realización das tarefas individuais e colectivas asociadas a ela.

12. THE GEOSPHERE (II) ROCKS 1. The components of the Earth’s crust: rocks.

2. Igneous rocks.

3. Metamorphic rocks.

4. Sedimentary rocks.

5. Rocks we use and how extract them.

12. A XEOSFERA (I) AS ROCHAS 1. Os compoñentes da codia terrestre: as rochas.

2. As rochas ígneas.

3. As rochas metamórficas.

4. As rochas sedimentarias.

5. As rochas que usamos e cómo as extraemos.

Obxectivos didácticos - Coñecer que é unha rocha e cales son as principais propiedades que permiten identificalas. - Explicar que son as rochas magmáticas e distinguir os grupos nos que se dividen recoñecendo os exemplares máis representativos de cada un deles. - Comprender o proceso de formación das rochas metamórficas e diferenciar os grupos nos que se clasifican identificando os exemplares máis representativos de cada un deles. - Describir os principais grupos nos que se clasifican as rochas sedimentarias e identificar os principais representantes de cada un deles. - Explicar como se orixinan os principais tipos de combustibles fósiles e para que se utilizan.

- Coñecer para que utiliza o home as rochas da xeosfera e como se realiza a súa extracción.

- Utilizar diferentes TIC para investigar e ampliar os coñecementos sobre as rochas e os combustibles fósiles.

- Adquirir vocabulario específico sobre as rochas e os combustibles fósiles para expresar coñecementos de forma oral e escrita.

27

Estándares de aprendizaxe  Identifica rochas utilizando criterios que permitan diferencialos.  Diferenza as rochas polo seu ambiente de formación.  Describe algunhas das aplicacións máis frecuentes das rochas no ámbito da vida cotiá.  Recoñece a importancia do uso responsable e a xestión sustentable dos recursos minerais Temporalización: A temporalización asignada a esta unidade será de 8 sesións, que inclúen o seu desenvolvemento e a realización das tarefas individuais e colectivas asociadas a ela.

DISTRIBUCIÓN TEMPORAL DA MATERIA  Avaliación inicial: Competencias básicas. Sesión de avaliación: 18 outubro  Primeira avaliación: Temas 1 a 4 inclusive. o Sesión de avaliación: 18 de decembro.  Seguna avaliación: Temas do 5 ao 8 inclusive. o Sesión de avaliación: 21 de marzol.  Terceira avaliación: Temas do 9 ao 12 inclusive. o Sesión de avaliación: 22 xuño.

PROCEDEMENTO DE AVALIACIÓN Tratarase que a avaliación sexa contextualizada, cualitativa, formativa, integradora e continua ao longo do curso. Cos resultados obtidos polo alumnado nas tres avaliacións e sempre que a súa nota na terceira avaliación sexa superior a 3.5, realizarase a media aritmética para obter a nota final. A materia valorarase, cada trimestre, atendendo aos seguintes criterios de cualificación: # Esforzo adicado á realización de exercicios e tarefas diarias. 0.5

28

# # # # # #

Coherencia e limpeza na estruturación do caderno de clase e na presentación de traballos, presentacións ou controis: 0.5 Atención en clase e participación en actividades TIC: 0.5 Resultado satisfactorio nos controis periódicos. 0.5 Resultado satisfactorio nas probas de avaliación: 7.0 Resultado satisfactorio na realización de prácticas de laboratorio ou calquera actividade práctica que se desenvolva ao longo do curso. 0.75 Responsabilidade e cooperación nos traballos en equipo na aula e no laboratorio e respecto polo material que é de uso común: 0.25

INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN  Probas escritas: - Cuestionarios de control, con periodicidade aproximadamente quincenal.

- Tres probas de avaliación.

O alumnado deberá: responder a preguntas curtas de evocación, interpretar gráficos ou debuxos relativos aos temas de estudo, elaborar esquemas ou mapas conceptuais, completar definiciós, debuxos ou esquemas conceptuais, relacionar conceptos ou imaxes con conceptos e saber realizar pequenas definicións.

Contestar preguntas de resposta única e de elección múltiple.  Ensaios orais: - Exposicións autónomas - Participación en debates  Observacións e cuestionarios que permitan avaliar as actitudes.  Prácticas de laboratorio con cuestionarios que permitan a súa cualificación (como mínimo unha por trimestre).  Exercicios e debuxos diarios xunto coa visualización do caderno de anotacións da aula.  Actividades realizadas coas TIC. Comprensión de lecturas nas que haberá que completar coa busca de información en Internet, realización de cuestionarios, gráficos, debuxos e webquest.  Debuxos realizados cos ordenadores da aula de Informática. Valoraranse por sí sós ou ben en adición con textos resumidos no ordenador.  Outros recursos: rúbricas, dianas, etc. Un exemplo de rúbrica para avaliar unha presentación de diapositivas ou fotos relacionadas coa materia é a seguinte:

29

CATEGORÍA

4 Sobresaínte

3 Notable

2 Suficiente

1 Insuficiente

Presentación e título

Son moi creativos e orixinais.

Son creativos e orixinais.

Son suficientemente creativos Non son creativos nin e orixinais. orixinais.

Secuencia das fotos/ diapositivas

A secuenciación é lóxica e a disposición está moi ben organizada.

A secuenciación é lóxica e a A secuenciación é lóxica e a disposición está bastante ben disposición non está moi ben organizada. organizada.

A información é…

Coherente e moi ordenada. Total coherencia entre texto e imaxe.

Maioritariamente coherente e bastante ordenada. Bastante coherencia entre texto e imaxe.

Suficientemente coherente e Pouco coherente e non ben ordenada. Coherencia ordenada. O texto e a imaxe suficiente entre texto e imaxe. teñen insuficiente coherencia.

Texto

Resume moi ben a información pertinente.

Resume ben a información esencial.

Resume non completamente a Non resume a información información esencial esencial.

Ortografía/idioma

Non existen errores ortográficos.

Ortografía boa. Pode haber ata dous fallos ortográficos.

Existen menos de tres fallos ortográficos.

A secuenciación non é lóxica e a disposición non está ben organizada.

Importantes fallos ortográficos.

Avaliación do proceso de ensino e a práctica docente.

O departamento conta con fichas onde se rexistran os indicadores de logro no proceso de ensino e na práctica docente.

As fichas para rexistrar o proceso de ensino contemplan a avaliación de traballos escritos e orais, os cadernos, a diversidade de alumnado, o traballo cooperativo e a actitude do alumnado.

Nestas fichas avalíase tamén a capacidade de planificación das tarefas, motivación do alumnado e desenvolvemento das ensinanzas por parte do profesorado.

Cóntase tamén con fichas de autoavaliación para o profesorado e o alumnado.

Diseño de avaliación inicial e medidas a adoptar tras os seus resultados

30

A avaliación inicial farase mediante a observación da capacidade do alumnado para ler e comprender textos. Medirá tamén o seu nivel de inglés para poder seguir con facilidade esta materia bilingüe. Isto nos dará a medida da proporción de utilización do inglés na clase.

Na proba escrita, incluiranse cuestión das primeiras explicacións dadas na aula para valorar a capacidade de seguimento do alumnado durante a clase.

A materia bilingüe presenta a dificultade do vocabulario novo en inglés, polo que a mellor adaptación durante o primeiro trimestre será a de ser pacientes e esperar a que o cerebro do alumnado incorpore ao seu propio ritmo a grande cantidade de información que vai recibir. E posto que a finalidade e conseguir unha mellora no seu nivel de utilización do idioma inglés, haberá que chegar a un compromiso entre os conceptos da materia en galego e en inglés.

MEDIDAS DE ATENCIÓN Á DIVERSIDADE  Realización de controis de diversos graos de dificultade para que poidan ser contestados polo diferente alumnado.  Lecturas periódicas de textos escollidos para favorecer a aprendizaxe de vocabulario.  Exposicións orais de pequena dificultade polo alumnado para estimular o desexo de mellorar.  Emprego conducido de internet para a realización da busca de conceptos relacionados coa ciencia que fomenten a curiosidade pola mesma.

Actividades complementarias e extraescolares Poderase realizar unha saída polos arredores do IES para a observación dos seres vivos e as rochas que se atopan na proximidade do Centro.

Se no Centro se organizase unha excursión a Santiago de Compostela, poderíase visitar o Museo de Ciencias nesta localidade galega.

CRITERIOS MÍNIMOS EXIXIBLES PARA SUPERAR A MATERIA  Explica os factores físico-químicos que fixeron posible a aparición da vida na Terra e coñece os elementos químicos máis importantes que constitúen a materia viva.  Entende a teoría celular e describe as funcións comúns a todos os seres vivos.  Diferencia entre células procariotas e células eucarióticas.  Define o concepto de biodiversidade.  Establece criterios para clasificar os seres vivos e utiliza claves taxonómicas.  Coñece as características máis importantes dos cinco reinos.

31

            

Explica as funcións vitais das plantas, distingue os seus principais grupos taxonómicos e recoñece a importancia que teñen para as persoas.

Describe os principais filos de invertebrados e comprende a súa importancia económica.

Enumera as principais características dos vertebrados e valora a súa importancia como fonte de recursos naturais.

Explica a organización do sistema solar utilizando os modelos ideados polo ser humano para a súa interpretación.

Describe os movementos da Terra e as súas consecuencias: as estacións, o día e a noite, a hora.

Describe a composición atmosférica e a súa estrutura en capas.

Explica a relación entre a actividade e composición da atmosfera na nosa saúde.

Describe os hidrometeoros e o tempo atmosférico.

Describe a distribución da auga no cosmos e na Terra.

Coñece as propiedades da auga e as consecuencias que teñen para a vida.

Describe o ciclo da auga e o uso que fai dela o ser humano.

Explica a orixe e as propiedades máis relevantes dos minerais e das rochas.

Coñece a importancia económica dos minerais e das rochas.

BIOLOXÍA E XEOLOXÍA 3º ESO bilingüe

32

LIBRO DE TEXTO The book: Biology & Geology. Learning is growing. GRUPO ANAYA, S.A. 2015; ISBN: 978-84-667-5221-9 COMPETENCIAS CMCCT: Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía • Coñecer e utilizar os elementos matemáticos básicos: operacións, magnitudes, porcentaxes, proporcións, formas xeométricas, criterios de medición e codificación numérica, etc.

• Tomar conciencia dos cambios producidos polo ser humano no ámbito natural e as repercusións para a vida futura.

• Manexar os coñecementos sobre ciencia e tecnoloxía para solucionar problemas, comprender o que acontece ao noso redor e responder a preguntas.

• Resolver problemas seleccionando os datos e as estratexias apropiadas.

• Respectar e preservar a vida dos seres vivos do seu ámbito.

• Aplicar estratexias de resolución de problemas a situacións da vida cotiá.

• Comprender e interpretar a información presentada en formato gráfico.

CCL: Comunicación lingüística • • • •

Utilizar o vocabulario adecuado, as estruturas lingüísticas e as normas ortográficas e gramaticais para elaborar textos escritos e orais.

Comprender o sentido dos textos escritos e orais.

Manter unha actitude favorable cara á lectura.

Expresarse oralmente con corrección, adecuación e coherencia.

CD: Competencia dixital • Manexar ferramentas dixitais para a construción de coñecemento.

• Empregar distintas fontes para a busca de información.

• Utilizar as distintas canles de comunicación audiovisual para transmitir informacións diversas.

CCEC: Conciencia e expresións culturais

33

• Apreciar a beleza das expresións artísticas e das manifestacións de creatividade, e mostrar gusto pola estética no ámbito cotián.

• Elaborar traballos e presentacións con sentido estético.

• Apreciar os valores culturais do patrimonio natural e da evolución do pensamento científico.

CSC: Competencias sociais e cívicas • • • •

Recoñecer riqueza na diversidade de opinións e ideas.

Aprender a comportarse desde o coñecemento dos distintos valores.

Mostrar dispoñibilidade para a participación activa en ámbitos de participación establecidos.

Concibir unha escala de valores propia e actuar conforme a ela.

SSIEE: Sentido de iniciativa e espírito emprendedor • • • •

Mostrar iniciativa persoal para iniciar ou promover accións novas.

Actuar con responsabilidade social e sentido ético no traballo.

Xerar novas e diverxentes posibilidades desde coñecementos previos do tema.

Optimizar o uso de recursos materiais e persoais para a consecución de obxectivos.

CAA: Aprender a aprender • • • • • •

Xerar estratexias para aprender en distintos contextos de aprendizaxe.

Planificar os recursos necesarios e os pasos que hai que realizar no proceso de aprendizaxe.

Avaliar a consecución de obxectivos de aprendizaxe.

Identificar potencialidades persoais como aprendiz: estilos de aprendizaxe, intelixencias múltiples, funcións executivas...

Desenvolver estratexias que favorezan a comprensión rigorosa dos contidos.

Tomar conciencia dos procesos de aprendizaxe.

OBXECTIVOS XERAIS 1. Coñecer o vocabulario científico adecuado ao seu nivel.

34

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

Coñecer toda a información de carácter científico para ter unha opinión propia.

Levar a cabo un traballo experimental de prácticas de laboratorio ou de campo.

Levar a cabo un proxecto de investigación desde unha boa planificación a unha óptima exposición.

Adquirir coñecemento sobre a saúde e a enfermidade e todo o relacionado co sistema inmunitario.

Identificar as substancias aditivas e os problemas asociados a elas.

Coñecer todo o relacionado coa nutrición e alimentación identificando os trastornos de conduta alimentaria.

Identificar a anatomía e fisioloxía dos diferentes aparatos: dixestivo, respiratorio, circulatorio e excretor.

Coñecer a función do sistema nervioso e endócrino.

Coñecer a estrutura e función dos órganos dos sentidos: coidado e hixiene.

Identificar as principais glándulas endócrinas. Función.

Coñecer a función do aparato locomotor: relacións funcionais entre ósos e músculos.

Identificar a anatomía do aparato reprodutor: cambios físicos e psíquicos na adolescencia.

Coñecer o ciclo menstrual: fecundación, embarazo e parto.

Apreciar e considerar a sexualidade das persoas.

Coñecer os diferentes tipos de relevo terrestre.

Coñecer e identificar as formas de erosión.

Coñecer a importancia das augas subterráneas e a súa relación coas augas superficiais.

Coñecer as causas dos movementos da auga do mar e relacionalos coa erosión.

Identificar a acción eólica en diferentes ambientes.

Coñecer a acción xeolóxica dos glaciares.

Apreciar a actividade xeolóxica dos seres vivos e a especie humana como axente xeolóxico externo.

Identificar as actividades sísmicas e volcánicas coas súas características e os efectos que poden xerar.

Coñecer os riscos sísmicos e volcánicos e a forma de previlos.

Coñecer e identificar os compoñentes que fan do solo un ecosistema.

3º de ESO Bioloxía e Xeoloxía. 3º de ESO Obxectivos

Contidos

Criterios de avaliación

Estándares de aprendizaxe

Competencias clave

Bloque 1. Habilidades, destrezas e estratexias. Metodoloxía científica

35

Bioloxía e Xeoloxía. 3º de ESO Obxectivos  h  o

Contidos

Criterios de avaliación

escrita.

nun contexto preciso e adecuado ao seu nivel.

 B1.2. Metodoloxía científica: características básicas.

 e

 B1.3.

 g  h  m

Competencias clave

 B1.1. O vocabulario científico na expresión oral e  B1.1. Utilizar adecuadamente o vocabulario científico  BXB1.1.1. Identifica os termos máis frecuentes do  CCL

 b  f

Estándares de aprendizaxe

Experimentación en bioloxía e xeoloxía: obtención, selección e interpretación de información de carácter científico a partir da selección e a recollida de mostras do medio natural ou doutras fontes.

vocabulario científico e exprésase con corrección,  CMCCT tanto oralmente como por escrito.

 B1.2. Procurar, seleccionar e interpretar a información  BXB1.2.1.

Procura, selecciona e interpreta a  CD de carácter científico e utilizala para formar unha información de carácter científico a partir da  CAA utilización de diversas fontes. opinión propia, expresarse con precisión e argumentar sobre problemas relacionados co medio  BXB1.2.2. Transmite a información seleccionada de  CD natural e a saúde. xeito preciso utilizando diversos soportes.  CCL

 o

 BXB1.2.3. Utiliza a información de carácter científico  CAA

para formar unha opinión propia e argumentar  CCL sobre problemas relacionados.  b  f  g

 B1.4.

Planificación e realización do traballo  B1.3. Realizar un traballo experimental con axuda dun  BXB1.3.1. Coñece e respecta as normas de experimental, e interpretación dos seus resultados. guión de prácticas de laboratorio ou de campo, seguridade no laboratorio, e coida os instrumentos e o material empregado. describir a súa execución e interpretar os seus  B1.5. Normas de seguridade no laboratorio, e coidado resultados. dos instrumentos e do material.  BXB1.3.2. Desenvolve con autonomía a planificación do traballo experimental, utilizando tanto instrumentos ópticos de recoñecemento como material básico de laboratorio, argumenta o proceso experimental seguido, describe as súas observacións e interpreta os seus resultados.

 CMCCT  CSC  CSIEE  CMCCT  CAA

Temporalización: Este bloque desenvolverase ao longo de todo o curso.

Bloque 2. A célula, unidade estrutural e funcional dos seres vivos  f

 B2.1. Características da materia viva e diferenzas coa  B2.1. Recoñecer que os seres vivos están constituídos  BXB2.1.1. Diferencia a materia viva da inerte partindo  CMCCT

materia inerte.  B2.2. A célula. Características básicas da célula

procariota e eucariota, animal e vexetal.

por células e determinar as características que os diferencian da materia inerte.

das características particulares de ambas.  BXB2.1.2. Establece comparativamente as analoxías e  CMCCT

as diferenzas entre célula procariota e eucariota, e entre célula animal e vexetal.

36

Bioloxía e Xeoloxía. 3º de ESO Obxectivos  f

Contidos

Criterios de avaliación

Estándares de aprendizaxe

Competencias clave

 B2.3. Funcións vitais: nutrición, relación e reprodución.  B2.2. Describir as funcións comúns a todos os seres  BXB2.2.1. Recoñece e diferencia a importancia de  CMCCT

vivos, diferenciando entre nutrición autótrofa e heterótrofa.

cada función para o mantemento da vida.  BXB2.2.2. Contrasta o proceso de nutrición autótrofa e  CMCCT

nutrición heterótrofa, e deduce a relación entre elas.

Temporalización: 2 sesións.

Bloque 3. As persoas e a saúde. Promoción da saúde  f

 B3.1. Niveis de organización da materia viva.  B3.2. Organización xeral do corpo humano: células,

tecidos, órganos, aparellos e sistemas

 B3.3. A célula animal: estruturas celulares. Orgánulos

celulares e a súa función.

 f

 B3.5. Saúde e doenza, e factores que as determinan.

 B3.6. Doenzas infecciosas e non infecciosas.

 m

 m

humano e a súa función.

conforman o corpo humano e asóciaos á súa función.

 B3.3. Descubrir, a partir do coñecemento do concepto  BXB3.3.1. Argumenta as implicacións dos hábitos para  CSC

de saúde e doenza, os factores que os determinan.

 m

 f

humano e procura a relación entre eles. viva (células, tecidos, órganos e aparellos ou sistemas) e diferenciar as principais estruturas celulares e as súas funcións.  BXB3.1.2. Diferencia os tipos celulares e describe a  CMCCT función dos orgánulos máis importantes.

 B3.4. Os tecidos do corpo humano: estrutura e  B3.2. Diferenciar os tecidos máis importantes do ser  BXB3.2.1. Recoñece os principais tecidos que  CMCCT

funcións.  f

 B3.1. Catalogar os niveis de organización da materia  BXB3.1.1. Interpreta os niveis de organización no ser  CAA

a saúde, e xustifica con exemplos as eleccións que realiza ou pode realizar para promovela individual e colectivamente.

 B3.4.

Clasificar as doenzas e determinar as  BXB3.4.1. Recoñece as doenzas e as infeccións máis  CMCCT comúns, e relaciónaas coas súas causas. infecciosas e non infecciosas máis comúns que afectan a poboación (causas, prevención e tratamentos).  BXB3.4.2. Distingue e explica os mecanismos de  CMCCT transmisión das doenzas infecciosas.

 B3.7. Hixiene e prevención. Hábitos e estilos de vida  B3.5. Valorar e identificar hábitos e estilos de vida  BXB3.5.1. Coñece e describe hábitos de vida  CSC

saudables.

saudables como método de prevención das doenzas.

saudable e identifícaos como medio de promoción da súa saúde e da das demais persoas.  BXB3.5.2. Propón métodos para evitar o contaxio e a  CSIEE

propagación das doenzas infecciosas máis comúns.  CSC

37

Bioloxía e Xeoloxía. 3º de ESO Obxectivos  a  c

Contidos

Criterios de avaliación

Estándares de aprendizaxe

Competencias clave

 B3.7. Hixiene e prevención. Hábitos e estilos de vida  B3.6. Seleccionar información, establecer diferenzas  BXB3.6.1. Establece diferenzas entre as doenzas que  CSC

saudables.

dos tipos de doenzas dun mundo globalizado e deseñar propostas de actuación.

 d

afectan as rexións dun mundo globalizado, e  CSIEE deseña propostas de actuación.

 e  m  f  m

Sistema inmunitario. Vacinas, antibióticos.  B3.9. Uso responsable de medicamentos.

 a

 B3.10. Transplantes e doazón de células, sangue e  B3.8. Recoñecer e transmitir a importancia que ten a  BXB3.8.1. Detalla a importancia da doazón de células,  CSC

 b

 B3.8.

soros

e  B3.7. Determinar o funcionamento básico do sistema  BXB3.7.1. Explica en que consiste o proceso de  CMCCT inmune e as continuas contribucións das ciencias inmunidade, e valora o papel das vacinas como  CSC método de prevención das doenzas. biomédicas, e describir a importancia do uso responsable dos medicamentos.

órganos.

prevención como práctica habitual e integrada nas súas vidas e as consecuencias positivas da doazón de células, sangue e órganos.

 c  m  f  g

 B3.11. Substancias aditivas: tabaco, alcohol e outras  B3.9. Investigar as alteracións producidas por distintos  BXB3.9.1. Detecta as situacións de risco para a saúde  CSC

drogas. Problemas asociados.

tipos de substancias aditivas, e elaborar propostas de prevención e control.

 m

 a  d

sangue e órganos para a sociedade e para o ser humano.

relacionadas co consumo de substancias tóxicas e  CSIEE estimulantes, como tabaco, alcohol, drogas, etc., contrasta os seus efectos nocivos e propón medidas de prevención e control.

 B3.11. Substancias aditivas: tabaco, alcohol e outras  B3.10. Recoñecer as consecuencias para o individuo e  BXB3.10.1. Identifica as consecuencias de seguir  CSC

drogas. Problemas asociados.

a sociedade de seguir condutas de risco.

 g

condutas de risco coas drogas, para o individuo e a sociedade.

 m  f  m

 f

 B3.12.

Alimentación e nutrición. Alimentos nutrientes: tipos e funcións básicas.

e  B3.11. Recoñecer a diferenza entre alimentación e  BXB3.11.1. Discrimina o proceso de nutrición do da  CMCCT alimentación. nutrición, e diferenciar os principais nutrientes e as súas funcións básicas.  BXB3.11.2. Relaciona cada nutriente coa súa función  CMCCT no organismo, e recoñece hábitos nutricionais saudables.

 B3.13. Dieta e saúde. Dieta equilibrada. Deseño e  B3.12. Relacionar as dietas coa saúde a través de  BXB3.12.1. Deseña hábitos nutricionais saudables  CAA

análise de dietas. Hábitos nutricionais saudables.

exemplos prácticos.

mediante a elaboración de dietas equilibradas,

38

Bioloxía e Xeoloxía. 3º de ESO Obxectivos  g

Contidos

Criterios de avaliación

Trastornos da conduta alimentaria.

 m

 f  m

 f  m  f  m  f  m  f  m

Competencias clave

utilizando táboas con grupos de alimentos cos  CD nutrientes principais presentes neles e o seu valor calórico.

 m  c

Estándares de aprendizaxe

 B3.13. Dieta e saúde. Dieta equilibrada. Deseño e  B3.13.

análise de dietas. Hábitos nutricionais saudables.

Trastornos da conduta alimentaria.

Argumentar a importancia dunha boa  BXB3.13.1. Valora e determina unha dieta equilibrada  CAA alimentación e do exercicio físico na saúde, e para unha vida saudable e identifica os principais  CSC trastornos da conduta alimentaria. identificar as doenzas e os trastornos principais da conduta alimentaria.

 B3.14.

Función de nutrición. Visión global e  B3.14. Explicar os procesos fundamentais da nutrición,  BXB3.14.1. Determina e identifica, a partir de gráficos  CMCCT integradora de aparellos e procesos que interveñen utilizando esquemas gráficos dos aparellos que e esquemas, os órganos, os aparellos e os na nutrición. interveñen nela. sistemas implicados na función de nutrición, e relaciónao coa súa contribución no proceso.

 B3.14.

Función de nutrición. Visión global e  B3.15. Asociar a fase do proceso de nutrición que  BXB3.15.1. Recoñece a función de cada aparello e de  CMCCT realiza cada aparello implicado. cada sistema nas funcións de nutrición. integradora de aparellos e procesos que interveñen na nutrición.

 B3.15. Anatomía e fisioloxía dos aparellos dixestivo,  B3.16. Identificar os compoñentes dos aparellos  BXB3.16.1. Coñece e explica os compoñentes dos  CMCCT

respiratorio, circulatorio e excretor.

dixestivo, circulatorio, respiratorio e excretor, e coñecer o seu funcionamento.

aparellos dixestivo, circulatorio, respiratorio e excretor, e o seu funcionamento.

 B3.16. Alteracións

máis frecuentes e doenzas  B3.17. Indagar acerca das doenzas máis habituais nos  BXB3.17.1. Diferencia as doenzas máis frecuentes  CMCCT asociadas aos aparellos que interveñen na aparellos relacionados coa nutrición, así como dos órganos, os aparellos e os sistemas implicados nutrición: prevención e hábitos de vida saudables. sobre as súas causas e a maneira de previlas. na nutrición, e asóciaas coas súas causas.

 B3.17. Función de relación. Sistema nervioso e  B3.18. Describir os procesos implicados na función de  BXB3.18.1. Especifica a función de cada aparello e de  CMCCT

sistema endócrino.

 B3.18. Órganos dos sentidos: estrutura e función;

coidado e hixiene.

cada sistema implicados nas funcións de relación. relación, e os sistemas e aparellos implicados, e recoñecer e diferenciar os órganos dos sentidos e os coidados do oído e a vista.  BXB3.18.2. Describe os procesos implicados na  CMCCT función de relación, e identifica o órgano ou a estrutura responsables de cada proceso.  BXB3.18.3. Clasifica os tipos de receptores sensoriais  CMCCT

e relaciónaos cos órganos dos sentidos en que se atopan.  f

 B3.19. Coordinación e sistema nervioso: organización  B3.19. Explicar a misión integradora do sistema  BXB3.19.1. Identifica algunhas doenzas comúns do  CMCCT

39

Bioloxía e Xeoloxía. 3º de ESO Obxectivos  m

Contidos e función.  B3.20. Doenzas comúns do sistema nervioso: causas,

Criterios de avaliación nervioso ante diferentes estímulos, e describir o seu funcionamento.

Estándares de aprendizaxe

Competencias clave

sistema nervioso e relaciónaas coas súas causas,  CSC cos factores de risco e coa súa prevención.

factores de risco e prevención.

 f  m  f  m

 B3.21. Sistema endócrino: glándulas endócrinas e o  B3.20. Asociar as principais glándulas endócrinas  BXB3.20.1. Enumera as glándulas endócrinas e  CMCCT

seu funcionamento. Principais alteracións.

coas hormonas que sintetizan e coa súa función.

asocia con elas as hormonas segregadas e a súa función.

 B3.22. Visión integradora dos sistemas nervioso e  B3.21. Relacionar funcionalmente o sistema neuro-  BXB3.21.1. Recoñece algún proceso que teña lugar  CMCCT

endócrino.

endócrino.

na vida cotiá no que se evidencie claramente a integración neuroendócrina.

 f

 B3.23. Aparello locomotor. Organización e relacións  B3.22. Identificar os principais ósos e músculos do  BXB3.22.1. Localiza os principais ósos e músculos do  CMCCT

 f

 B3.23. Aparello locomotor. Organización e relacións  B3.23. Analizar as relacións funcionais entre ósos,  BXB3.23.1. Diferencia os tipos de músculos en función  CMCCT

 m  f

funcionais entre ósos, músculos e sistema nervioso. funcionais entre ósos, músculos e sistema nervioso.

 B3.24. Factores de risco e prevención das lesións.

 m

 f  m

 f

músculos e sistema nervioso.

corpo humano en esquemas do aparello locomotor.

do seu tipo de contracción, e relaciónaos co sistema nervioso que os controla.

 B3.24. Detallar as lesións máis frecuentes no aparello  BXB3.24.1. Identifica os factores de risco máis  CSC

locomotor e como se preveñen.

 m  f

aparello locomotor.

frecuentes que poden afectar o aparello locomotor  CAA e relaciónaos coas lesións que producen.

 B3.25. Reprodución humana. Anatomía e fisioloxía do  B3.25. Referir os aspectos básicos do aparello  BXB3.25.1. Identifica en esquemas os órganos do  CMCCT

aparello reprodutor. Cambios físicos e psíquicos na adolescencia.

reprodutor, diferenciar entre sexualidade e reprodución, e interpretar debuxos e esquemas do aparello reprodutor.

aparello reprodutor masculino e feminino, e especifica a súa función.

 B3.26. Ciclo menstrual. Fecundación, embarazo e  B3.26. Recoñecer os aspectos básicos da reprodución  BXB3.26.1. Describe as principais etapas do ciclo  CMCCT

parto.

 B3.27. Análise dos métodos anticonceptivos.

humana e describir os acontecementos fundamentais da fecundación, do embarazo e do parto.

menstrual e indica que glándulas e que hormonas participan na súa regulación.  BXB3.26.2.

Identifica os acontecementos  CMCCT fundamentais da fecundación, do embarazo e do parto

 B3.27.

Comparar os métodos anticonceptivos,  BXB3.27.1. Discrimina os métodos de anticoncepción  CMCCT humana. clasificalos segundo a súa eficacia e recoñecer a

40

Bioloxía e Xeoloxía. 3º de ESO Obxectivos

Contidos

 m

 B3.28. Doenzas de transmisión sexual: prevención.

 e

 B3.29. Técnicas de reprodución asistida.

 m

 c

Estándares de aprendizaxe

Competencias clave

importancia dalgúns deles na prevención de  BXB3.27.2. Categoriza as principais doenzas de  CMCCT doenzas de transmisión sexual. transmisión sexual e argumenta sobre a súa  CSC prevención.  CCEC  B3.28. Compilar información sobre as técnicas de  BXB3.28.1. Identifica as técnicas de reprodución  CMCCT

reprodución asistida e de fecundación in vitro, para argumentar o beneficio que supuxo este avance científico para a sociedade.

 g

 a

Criterios de avaliación

asistida máis frecuentes.

 B3.30. Reposta sexual humana. Sexo e sexualidade.  B3.29. Valorar e considerar a súa propia sexualidade e  BXB3.29.1.

Saúde e hixiene sexual.

 d  m

a das persoas do contorno, e transmitir a necesidade de reflexionar, debater, considerar e compartir.

Actúa, decide e defende  CSC responsablemente a súa sexualidade e a das  CCEC persoas do seu contorno.

Temporalización Bloque 3: De 28 – 30 sesións Bloque 4. O relevo terrestre e a súa evolución  f

 B4.1. Modelaxe do relevo. Factores que condicionan o  B4.1. Identificar algunhas das causas que fan que o  BXB4.1.1. Identifica a influencia do clima e das  CMCCT

relevo terrestre.  f

relevo difira duns sitios a outros.

características das rochas que condicionan os tipos de relevo e inflúen neles.

 B4.2. Procesos xeolóxicos externos e diferenzas cos  B4.2. Relacionar os procesos xeolóxicos externos coa  BXB4.2.1. Relaciona a enerxía solar cos procesos  CMCCT

internos. Meteorización, erosión, transporte e sedimentación.

enerxía que os activa e diferencialos dos procesos internos.

externos, e xustifica o papel da gravidade na súa dinámica.  BXB4.2.2. Diferencia os procesos de meteorización,  CMCCT

erosión, transporte e sedimentación, e os seus efectos no relevo.  f

 f

 B4.3. Augas superficiais e modelaxe do relevo: formas  B4.3. Analizar e predicir a acción das augas  BXB4.3.1. Analiza a actividade de erosión, transporte  CMCCT

características.

 B4.4. Augas subterráneas: circulación e explotación.

superficiais, e identificar as formas de erosión e depósitos máis características.

e sedimentación producida polas augas superficiais, e recoñece algún dos seus efectos no relevo.

 B4.4. Valorar e analizar a importancia das augas  BXB4.4.1. Valora e analiza a importancia das augas  CMCCT

subterráneas, e xustificar a súa dinámica e a súa

subterráneas e os riscos da súa sobreexplotación.

41

Bioloxía e Xeoloxía. 3º de ESO Obxectivos

Contidos

 m  f

 B4.6. Acción xeolóxica do vento: modelaxe eólica.

 l

modelaxe litoral.

 g

coa erosión, o transporte e a sedimentación no litoral, e identifica algunhas formas resultantes características.

 B4.6. Relacionar a acción eólica coas condicións que  BXB4.6.1. Asocia a actividade eólica cos ambientes en  CMCCT

que esta actividade xeolóxica pode ser relevante.

xustificar as características das formas de erosión e depósito resultantes.

seus efectos sobre o relevo.

 B4.8. Factores que condicionan a modelaxe da  B4.8. Indagar e identificar os factores que condicionan  BXB4.8.1. Investiga acerca da paisaxe do seu  CCEC

paisaxe galega.

 ñ  f

 CSC

 B4.7. Acción xeolóxica dos glaciares: formas de  B4.7. Analizar a acción xeolóxica dos glaciares e  BXB4.7.1. Analiza a dinámica glaciar e identifica os  CMCCT

erosión e depósito que orixinan.  f

Competencias clave

 B4.5. Acción xeolóxica do mar: dinámica mariña e  B4.5. Analizar a dinámica mariña e a súa influencia na  BXB4.5.1. Relaciona os movementos da auga do mar  CMCCT

a fan posible, e identificar algunhas formas resultantes.  f

Estándares de aprendizaxe

relación coas augas superficiais. modelaxe litoral.

 f

Criterios de avaliación

a modelaxe da paisaxe nas zonas próximas ao alumnado.

contorno máis próximo e identifica algúns dos  CAA factores que condicionaron a súa modelaxe.

 B4.9. Acción xeolóxica dos seres vivos. A especie  B4.9. Recoñecer e identificar a actividade xeolóxica  BXB4.9.1. Identifica a intervención de seres vivos en  CMCCT

humana como axente xeolóxico.

 m

dos seres vivos e valorar a importancia da especie humana como axente xeolóxico externo.

procesos de meteorización, erosión, transporte e sedimentación.  BXB4.9.2. Valora e describe a importancia das  CSC

actividades humanas superficie terrestre.  f

 B4.10. Manifestacións da enerxía interna da Terra.

transformación

da  CCEC

 B4.10. Diferenciar os cambios na superficie terrestre  BXB4.10.1. Diferencia un proceso xeolóxico externo  CMCCT

xerados pola enerxía do interior terrestre dos de orixe externa.  f

na

dun interno e identifica os seus efectos no relevo.

 B4.11. Actividade sísmica e volcánica: orixe e tipos de  B4.11. Analizar as actividades sísmica e volcánica, as  BXB4.11.1. Coñece e describe como se orixinan os  CMCCT

magmas.

súas características e os efectos que xeran.

sismos e os efectos que xeran.  BXB4.11.2. Relaciona os tipos de erupción volcánica  CMCCT

co magma que as orixina, e asóciaos co seu grao de perigo.

42

Bioloxía e Xeoloxía. 3º de ESO Obxectivos  f  g

Contidos

Criterios de avaliación

Estándares de aprendizaxe

Competencias clave

 B4.12. Distribución de volcáns e terremotos. Riscos  B4.12. Relacionar a actividade sísmica e volcánica coa  BXB4.12.1. Xustifica a existencia de zonas en que os  CAA

sísmico e volcánico: importancia da súa predición e da súa prevención.

dinámica do interior terrestre e xustificar a súa distribución planetaria.

terremotos son máis frecuentes e de maior  CMCCT magnitude.

 f

 B4.12. Distribución de volcáns e os terremotos. Riscos  B4.13. Valorar e describir a importancia de coñecer os  BXB5.13.1. Valora e describe o risco sísmico e, de ser  CAA

 g

sísmico e volcánico: importancia da súa predición e da súa prevención.  B4.13. Sismicidade en Galicia.

riscos sísmico e volcánico, e as formas de previlos.

o caso, volcánico existente na zona en que habita,  CSC e coñece as medidas de prevención que debe adoptar.

Temporalización: 10-12 sesións Bloque 5. O solo como ecosistema.  f

 B5.1. O solo como ecosistema.

 B5.1.

Analizar os compoñentes do esquematizar as relacións entre eles.

 B5.2. Compoñentes do solo e as súas interaccións.  f  g

 B5.3.

Importancia do solo. Riscos da sobreexplotación, degradación ou perda.

 m

solo

e  BXB5.1.1. Recoñece que o solo é o resultado da  CMCCT interacción entre os compoñentes bióticos e abióticos, e sinala algunha das súas interaccións.

súa  B5.2. Valorar e determinar a importancia do solo e os  BXB5.2.1. Recoñece a fraxilidade do solo e valora a  CMCCT necesidade de protexelo. riscos que comporta a súa sobreexplotación,  CSC degradación ou perda.

Temporalización: 2-3 sesións Bloque 6. Proxecto de investigación  b  c

 b  f  g  e

 B6.1. Método científico. Elaboración de hipóteses, e a  B6.1. Planear, aplicar e integrar as destrezas e as  BXB6.1.1. Integra e aplica as destrezas propias do  CAA

súa comprobación e argumentación, a partir da experimentación ou a observación.

habilidades propias do traballo científico.

método científico.

 CMCCT

 B6.1. Método científico. Elaboración de hipóteses, e a  B6.2. Elaborar hipóteses e contrastalas a través da  BXB6.2.1. Utiliza argumentos que xustifiquen as  CAA

súa comprobación e argumentación, a partir da experimentación ou a observación.

experimentación argumentación.

ou

da

observación

e

a

hipóteses que propón.

 CCL

 B6.2. Artigo científico. Fontes de divulgación científica.  B6.3. Utilizar fontes de información variada, e  BXB6.3.1. Utiliza fontes de información apoiándose  CMCCT

discriminar e decidir sobre elas e os métodos empregados para a súa obtención.

nas TIC, para a elaboración e a presentación das  CD súas investigacións.

43

Bioloxía e Xeoloxía. 3º de ESO Obxectivos  a

Contidos

Estándares de aprendizaxe

Competencias clave

 B6.3.

Proxecto de investigación en equipo.  B6.4. Participar, valorar e respectar o traballo  BXB6.4.1. Participa, valora e respecta o traballo  CAA individual e en equipo. individual e en grupo.

Organización. Participación e colaboración  CMCCT respectuosa no traballo individual e en equipo.  CSC Presentación de conclusións.  CSIEE

 b  c

 a

Criterios de avaliación

 B6.3.

Proxecto de investigación en equipo.  B6.5. Expor e defender en público o proxecto de  BXB6.5.1. Deseña pequenos traballos de investigación  CSIEE investigación realizado.

Organización. Participación e colaboración sobre a saúde, os ecosistemas do seu contorno ou  CD respectuosa no traballo individual e en equipo. a alimentación e a nutrición humana, para a súa Presentación de conclusións. presentación e defensa na aula.

 b  d  h  o

 BXB6.5.2. Expresa con precisión e coherencia as  CCL

conclusións das súas investigacións, verbalmente como por escrito.

tanto  CCEC

Temporalización: Este bloque desenvolverse ao longo de todo o curso.

METODOLOXÍA E RECURSOS  A metodoloxía será activa e participativa.  Despois dunha explicación inicial do contido das leccións, farase unha lectura comprensiva dos apartados das mesmas. Resolveranse as cuestións do libro; completaranse os mapas conceptuais; identificaranse debuxos; faranse breves definicións en inglés para reforzar o vocabulario aprendido; usaranse os programas de ordenador de debuxo para afianzar o vocabulario e consultarase a Internet para dar resposta ás cuestións plantexadas no libro de texto.  Consultarase o website: www.anayadigital.com para consultar os recursos indicados no libro.  Usaranse as aulas virtuais “Edmodo” e “Aula virtual do IES de Cotobade”  Consultarase a wiki creada en cursos anteriores co alumnado desta materia: https://bioxeoloxia3.wikispaces.com/.  Realizaranse 3 prácticas de laboratorio ao longo do curso.

Recursos didácticos

44

• O libro do alumnado.

• A proposta didáctica para a materia.

• Os recursos fotocopiables da proposta didáctica con: material de traballo para a adaptación curricular, actividades de reforzo, de ampliación e de avaliación; fichas para traballar cun texto ou para traballar cos vídeos recomendados; tarefas para adestrar probas baseadas en competencias; material complementario para o desenvolvemento das competencias; etc.

• O libro dixital.

• Os cadernos de estratexias metodolóxicas.

• A web do profesorado da editorial Anaya.

• A web do alumnado e da familia da editorial Anaya.

• As monografías didácticas e as aulas virtuais Edmodo e Aula Virtual do IES de Cotobade mencionadas máis arriba.

TEMAS DO LIBRO EN INGLÉS E GALEGO PARA DESENVOLVER OS CONTIDOS DA MATERIA; OBXECTIVOS E TEMPORALIZACIÓN 1. THE ORGANIZATION OF THE HUMAN BODY -

A ORGANIZACIÓN DO CORPO HUMANO

The levels of organisation.

Organic and inorganic biomolecules.

Human cells.

Human tissues.

Human organs and systems.

Optical and electron microscopes.

-

Os niveis de organización.

As biomoléculas inorgánicas e orgánicas.

A célula humana.

Os tecidos humanos. Órganos, aparatos e sistemas humanos.

O microscopio óptico e o microscopio electrónico.

Obxectivos didácticos - Describir os niveis de organización dos seres vivos e as características das biomoléculas inorgánicas e das biomoléculas orgánicas. - Coñecer as características da célula humana. - Explicar as funcións da membrana, do citoplasma, do núcleo e dos orgánulos celulares.

45

- Definir os conceptos de diferenciación celular e tecido, e coñecer os principais tecidos humanos. - Coñecer os aparatos e sistemas do corpo humano. - Clasificar os aparatos e sistemas do corpo humano segundo a súa función. - Coñecer as partes do microscopio óptico e do microscopio electrónico, e utilizar o microscopio óptico con corrección. - Utilizar diferentes TIC para investigar e ampliar os coñecementos sobre as características dos seres vivos. - Adquirir vocabulario específico sobre os contidos da unidade para expresar coñecementos de forma oral e escrita sobre estes.

Estándares de aprendizaxe  Identifica os niveis de organización dos seres vivos, define o concepto de biomolécula e recoñece as biomoléculas inorgánicas e as orgánicas.  Recoñece en debuxos os principais orgánulos citoplasmáticos e explica as súas funcións.  Explica o proceso de diferenciación e especialización que sofren as células do organismo e clasifica, describe e coñece a función dos distintos tipos de tecidos.  Explica o concepto de órgano e coñece algúns exemplos; define aparato ou sistema e nomea os principais aparatos do corpo humano e clasifícaos segundo a súa función.  Coñece as características e os elementos do microscopio óptico e o seu manexo, e describe o funcionamento básico do microscopio electrónico.  Identifica imaxes obtidas con microscopio óptico e electrónico.

Temporalización: A temporalización asignada a esta unidade será de 3 sesións, que inclúen o seu desenvolvemento e a realización das tarefas individuais e colectivas asociadas a ela.

2-3. DIET AND NUTRITION -

Nutrients: types of nutrients.

Food: types of food and the functions they perform.

The food wheel and diet: how to create a balanced diet.

Types of diets.

Problems caused by malnutrition.

A ALIMENTACIÓN E A NUTRICIÓN: A DIETA

-

Os nutrientes: tipos de nutrientes.

Os alimentos: tipos de alimentos e función que desempeñan.

A roda dos alimentos e a dieta: como elaborar unha dieta equilibrada.

Tipos de dietas.

46

- Alteracións producidas pola malnutrición.

Obxectivos didácticos - Saber qué é un nutriente, comprender a importancia que teñen para o organismo e coñecer os principais tipos de nutrientes. - Clasificar os alimentos segundo a súa composición nutricional e coñecer a función que realiza cada un deles. - Coñecer os grupos de alimentos que forman a roda dos alimentos e saber cales son as súas características nutricionais. - Entender o concepto de dieta e comprender as características que debe cumprir unha dieta para que sexa equilibrada. - Describir as principais enfermidades orixinadas pola malnutrición, coñecer as súas causas e a súa prevención. - Utilizar diferentes TIC para investigar e ampliar os coñecementos sobre a dieta e as alteracións que poden orixinarse por unha dieta inadecuada. - Adquirir vocabulario específico sobre os contidos da unidade para expresar coñecementos de forma oral e escrita.

Estándares de aprendizaxe Comprende a diferenza entre a nutrición e a alimentación.

Coñece o que é un nutriente, cales son os principais tipos e a función que desempeña cada un deles.

Recoñece cal é a función dos diferentes alimentos segundo a súa composición nutricional.

Identifica os alimentos que forman parte de cada un dos grupos da roda dos alimentos e coñece os principais nutrientes que conteñen.

Comprende o funcionamento da roda dos alimentos.

Define dieta e dieta equilibrada, e comprende a necesidade de que a dieta sexa equilibrada.

Explica as características das principais enfermidades orixinadas pola malnutrición.

Comprende os textos e as diferentes informacións obtidas ao longo da unidade; adquire vocabulario sobre os alimentos, os nutrientes e a dieta; expresa coñecementos e opinións de forma oral e escrita, e mostra interese pola lectura de textos.  Coñece e respecta as normas de seguridade no laboratorio, coida os instrumentos e o material empregado.  Aprecia importancia da gastronomía como valor cultural.        

Temporalización:

A temporalización asignada a esta unidade será de 2 sesións, que inclúen o seu desenvolvemento e a realización das tarefas individuais e colectivas asociadas a ela.

1

4. NUTRITION SYSTEMS I: DIGESTIVE AND RESPIRATORY YSTEMS -

Nutrition: an exchange of substances.

The digestive system.

Digestion.

The respiratory system.

How the respiratory system works.

APARATOS PARA A NUTRICIÓN: DIXESTIVO E RESPIRATORIO -

O funcionamento do aparato respiratorio.

A nutrición: un intercambio de substancias.

O aparato dixestivo.

A dixestión.

O aparato respiratorio.

Obxectivos didácticos - Describir a anatomía do aparato dixestivo diferenciando o tubo dixestivo das glándulas anexas. - Comprender como se produce a dixestión mecánica e a dixestión química, e o proceso de absorción de nutrientes ao longo do intestino. - Identificar as vías respiratorias e a anatomía dos pulmóns. - Describir como se leva a cabo a función respiratoria. - Realizar a práctica do obradoiro de ciencias, para comprobar o papel da bile na dixestión das graxas.

- Utilizar diferentes TIC para investigar e ampliar os coñecementos sobre os aparatos dixestivo e respiratorio, así como sobre algunhas enfermidades relacionadas cos devanditos aparatos. - Adquirir vocabulario específico sobre os contidos da unidade para expresar coñecementos de forma oral e escrita.

Estándares de aprendizaxe     

Explica a diferenza do intercambio de substancias nos seres unicelulares e nos pluricelulares, e coñece os aparatos e sistemas que interveñen.

Identifica os órganos do aparato dixestivo.

Explica e localiza onde se realizan os procesos dixestivos.

Coñece os órganos que interveñen na respiración.

Explica o percorrido do aire a través do aparato respiratorio, a ventilación pulmonar e o intercambio de gases.

48

 Elabora traballos e esquemas do aparato dixestivo e respiratorio.

Temporalización: A temporalización asignada a esta unidade será de 6 sesións, que inclúen o seu desenvolvemento e a realización das tarefas individuais e colectivas asociadas a ela.

5. NUTRITION SYSTEMS II - The circulatory system.

- Blood flow.

- The lymphatic system.

- The excretory system.

- Other organs involved in excretion.

- Health and the nutrition function.

APARATOS PARA A NUTRICIÓN II O aparato circulatorio.

- A circulación sanguínea.

- O sistema linfático.

- O aparato excretor.

- Outros órganos relacionados coa excreción.

- A saúde e a función de nutrición.

Obxectivos didácticos -

Describir o aparato circulatorio, coñecer a anatomía do corazón e explicar como se leva a cabo a circulación sanguínea.

Coñecer o sistema linfático e as funcións que realiza.

Explicar a anatomía do aparato excretor e as súas funcións.

Estudar outros órganos relacionados coa excreción.

Describir a relación entre a saúde e as funcións da nutrición, coñecer as enfermidades máis frecuentes destes aparatos e adoptar hábitos saudables en relación con eles. - Utilizar o microscopio con corrección. - Utilizar diferentes TIC para investigar e ampliar os coñecementos sobre as características dos seres vivos.

- Adquirir vocabulario específico sobre os contidos da unidade para expresar coñecementos de forma oral e escrita.

49

Estándares de aprendizaxe     

Coñece os compoñentes do aparato circulatorio e distingue os elementos do sangue.

Coñece as características da circulación sanguínea e interpreta o proceso circulatorio.

Distingue os compoñentes e as funcións do sistema linfático, e coñece qué é o medio interno e cal é a súa función.

Define excreción e coñece os órganos e aparatos implicados nela.

Sabe a importancia que teñen os hábitos saudables e coñece algunhas enfermidades relacionadas cos aparatos estudados.

Temporalización: A temporalización asignada a esta unidade será de 4 sesións, que inclúen o seu desenvolvemento e a realización das tarefas individuais e colectivas asociadas a ela.

6. THE INTERACTION FUNCTION -

The stages of the interaction function.

Receptors: sense organs.

Nervous coordination.

Endocrine coordination.

The locomotor system.

Diseases related to the interaction function.

A FUNCIÓN DE RELACIÓN -

As etapas da función de relación.

Os receptores: os órganos dos sentidos.

A coordinación nerviosa.

A coordinación endócrina.

O aparato locomotor.

As enfermidades relacionadas coa función de relación.

Obxectivos didácticos -

Coñecer a anatomía e o funcionamento dos aparatos implicados na función de relación.

Coñecer as partes dos órganos dos sentidos e dunha neurona.

Recoñecer os elementos que interveñen nun acto reflexo e nun acto voluntario.

Elaborar esquemas sobre a regulación hormonal.

Coñecer os principais ósos e músculos do sistema esquelético e do sistema muscular humano.

Utilizar diferentes TIC para investigar e ampliar os coñecementos sobre as características dos seres vivos.

50

- Adquirir vocabulario específico sobre os contidos da unidade para expresar coñecementos de forma oral e escrita.

Estándares de aprendizaxe  Explica as fases da función de relación, clasifica os receptores segundo o estímulo que perciben, e coñece e describe o funcionamento dos receptores da pel, do olfacto, do gusto, da vista e do oído.  Coñece as partes do sistema nervioso central e do sistema nervioso periférico, e as súas funcións. Explica como se producen os actos voluntarios e os actos reflexos, e coñece os compoñentes dun arco reflexo.  Define o concepto de hormona, coñece as principais glándulas endócrinas e as principais hormonas que segrega cada unha, e realiza un esquema do funcionamento do sistema endócrino.  Explica a función dos sistemas esquelético e muscular. Describe a estrutura dun óso e enumera os principais tipos de articulacións e de músculos. Coñece os principais ósos e músculos do organismo.  Coñece algunhas enfermidades que afectan os órganos dos sentidos, os sistemas nervioso e endócrino, e o aparato locomotor.

Temporalización: A temporalización asignada a esta unidade será de 4-5 sesións, que inclúen o seu desenvolvemento e a realización das tarefas individuais e colectivas asociadas a ela.

7. THE HUMAN REPRODUCTION -

Sexuality and human reproduction.

The male reproductive system.

The female reproductive system.

The ovarian and uterine cycles.

The formation of a new individual.

Sterility and assisted reproduction.

Contraception.

Reproduction and health.

A REPRODUCIÓN HUMANA -

Sexualidade e reprodución humana.

O aparato reprodutor masculino.

O aparato reprodutor feminino.

Os ciclos do ovario e do útero.

A formación dun novo ser.

A esterilidade. A reprodución asistida.

Os métodos anticonceptivos.

Reprodución e saúde.

51

Obxectivos didácticos -

Entender o significado da reprodución humana e da sexualidade.

Coñecer as anatomías dos aparatos reprodutores masculino e feminino.

Coñecer o ciclo menstrual.

Coñecer as etapas da formación dun novo ser.

Ser consciente dos problemas que xera a fertilidade e as enfermidades de transmisión sexual.

Utilizar diferentes TIC para investigar e ampliar os coñecementos sobre a reprodución humana.

Adquirir vocabulario específico sobre os contidos da unidade para expresar coñecementos de forma oral e escrita.

Estándares de aprendizaxe Explica as características da reprodución humana, distingue entre reprodución e sexualidade, e enumera os cambios que sofren os adolescentes.

Coñece a anatomía do aparato reprodutor masculino e especifica os principais acontecementos da espermatoxénese.

Coñece a anatomía do aparato reprodutor feminino e especifica os principais acontecementos da ovoxénese.

Diferenza entre ciclo ovárico e ciclo uterino, e cita as hormonas que regulan o ciclo reprodutor.

Define fecundación, describe o camiño que percorre o embrión ata o útero e identifica os principais acontecementos que se producen durante o desenvolvemento embrionario.  Valora as técnicas de reprodución asistida e os métodos de control da fertilidade.  Identifica as principais enfermidades de transmisión sexual e o seu tratamento e prevención.  Valora a importancia do debuxo no estudo dos aparatos reprodutores, dos ciclos do ovario e do útero, e do desenvolvemento embrionario.     

Temporalización: A temporalización asignada a esta unidade será de 4 sesións, que inclúen o seu desenvolvemento e a realización das tarefas individuais e colectivas asociadas a ela.

8. HEALTH AND ILLNESS

A SAÚDE E A ENFERMIDADE

51

-

Health and illness.

How the human body defends itself.

Helping our bodies to fight illness.

Transplants and organ donation.

-

A saúde e a enfermidade.

As defensas do noso organismo.

A axuda da medicina.

Os transplantes e a doazón.

Obxectivos didácticos -

Comprender os conceptos relacionados coa saúde e coa enfermidade.

Coñecer como se defende o noso organismo fronte aos patóxenos.

Recoñecer a importancia da medicina na curación e na prevención de enfermidades.

Avaliar a importancia dos hábitos de vida saudables como prevención de enfermidades.

Recoñecer a importancia dos transplantes, valorar a relevancia social da doazón e coñecer as condicións para ser doador.

Utilizar diferentes TIC para investigar e ampliar os coñecementos sobre a saúde e a enfermidade.

Adquirir vocabulario específico sobre os contidos da unidade para expresar coñecementos de forma oral e escrita.

Estándares de aprendizaxe  Comprende os conceptos de saúde, determinante da saúde e enfermidade, diferencia as enfermidades infecciosas das non infecciosas e coñece os mecanismos de transmisión destas.  Coñece os mecanismos de defensa do organismo, diferencia a inmunidade innata da adaptativa e, dentro desta, distingue a resposta humoral primaria da secundaria.  Coñece os principais mecanismos capaces de axudar ao organismo cando padece unha enfermidade: as vacinas, os soros e algúns medicamentos de uso común.  Define transplante, coñece os seus tipos e os problemas que presentan os rexeitamentos, valora a importancia social da doazón e coñece as condicións para ser doador.  Utiliza imaxes e debuxos para elaborar un mural de prevención de accidentes e primeiros auxilios.

52

Temporalización: A temporalización asignada a esta unidade será de 3 sesións, que inclúe o seu desenvolvemento e a realización das tarefas individuais e colectivas asociadas a ela.

9- 10. ECOSYSTEMS

ECOSISTEMAS

- The soil as an ecosystem.

- Soil components and their interactions.

- Importance of the soil. Risks of overexplotation, degradation or lost.

- O solo como un ecosistema.

- Os componentes do solo e as súas interaccións.

- Importancia d solo. Riscos da súa sobreexplotación, degradación ou perda.

Obxectivos didácticos -

Comprender que o solo é o resultado da interacción entre os compoñentes bióticos e abióticos.

Recoñecer a importancia e a fraxilidade do solo.

Valorar a necesidade de protexer o solo.

Utilizar diferentes TIC para investigar e ampliar os coñecementos sobre os impactos sobre o solo.

Adquirir vocabulario específico sobre os contidos da unidade para expresar coñecementos de forma oral e escrita.

Estándares de aprendizaxe  Comprende que o solo é o resultado da interacción entre os compoñentes bióticos e abióticos.  Recoñece a importancia e a fraxilidade do solo.  Valora a necesidade de protexer o solo.

Temporalización: A temporalización asignada a esta unidade será de 2 sesións, que inclúe o seu desenvolvemento e a realización das tarefas individuais e colectivas asociadas a ela.

54

11. THE DYNAMICS OF THE EARTH - They type of energy responsible for the dynamics of the Earth.

- The dynamics of lithospheric plates.

- Different types of rock formation.

-- Os tipos de enerxía responsables da dinámica terrestre.

- A dinámica das placas litosféricas.

- A formación dos distintos tipos de rochas.

A DINÁMICA DA TERRA - Earthquakes and seismic risk.

- Volcanoes and volcanic risk.

- Dynamics of the Earth and relief.

- Os terremotos e os seus riscos.

- Os volcáns e os seus riscos.

- O relevo e a dinámica terrestre.

Obxectivos didácticos - Identificar os distintos tipos de enerxía que actúan na Terra e recoñecer os efectos que producen cada un deles. - Saber por que cambian as placas e diferenciar os distintos tipos de bordos de placas. - Coñecer os distintos tipos de rochas que hai na xeosfera e explicar como se forma cada un deles. - Coñecer cal é a orixe dos terremotos e cal é o risco sísmico dunha zona. - Coñecer as partes dun volcán, os materiais que expulsan nas erupcións e o risco volcánico dunha zona. - Coñecer os procesos resultantes da dinámica terrestre que renovan os relevos da Terra. - Utilizar diferentes TIC para investigar e ampliar os coñecementos sobre a dinámica da Terra.

- Adquirir vocabulario específico sobre os contidos da unidade para expresar coñecementos de forma oral e escrita. Estándares de aprendizaxe Comprende como varía a enerxía xeotérmica e o efecto que produce na xeosfera.

Describe os movementos da auga na hidrosfera que orixinan o ciclo da auga.

Diferencia os tipos de contactos que hai entre as placas e descríbeos.

Enuncia a teoría da tectónica de placas.

Explica como se forman as rochas sedimentarias, magmáticas e metamórficas, e diferencia os principais tipos.

Explica como se producen os terremotos, de que depende o risco sísmico dunha zona e como se prevén.

55

Diferencia as partes dun volcán e recoñece os diferentes produtos que expulsa.

Coñece a relación entre a orixe dos volcáns e as placas tectónicas.

Explica de que depende o risco volcánico e a súa prevención.

Coñece os procesos que renovan os relevos.

Utiliza imaxes e debuxos para explicar as partes dun volcán, a teoría da tectónica de placas, etc.

Temporalización: A temporalización asignada a esta unidade será de 4 sesións, que inclúen o seu desenvolvemento e a realización das tarefas individuais e colectivas asociadas a ela.

12. LANDFORM MODELLING -

A MODELAXE DO RELEVO

Landform modelling and exogenous processes.

Weathering.

The geological action of water currents.

The geological action of groundwater.

The geological action of glaciers.

The geological action of the wind.

A modelaxe do relevo e os procesos esóxenos.

A meteorización.

- A acción xeolóxica das correntes de auga.

- A acción xeolóxica das augas subterráneas.

- A acción xeolóxica dos glaciares.

- A acción xeolóxica do vento.

- The geological action of the sea.

- The geological action of living organisms.

- A acción xeolóxica do mar.

- A acción xeolóxica dos seres vivos.

Obxectivos didácticos -

Definir a modelaxe do relevo e os procesos xeolóxicos esóxenos que cambian o relevo.

Definir meteorización e explicar os tipos de meteorización e a formación de solos.

Entender a acción xeolóxica das augas de arroiada e dos torrentes.

Diferenciar os tramos dun río e describir a modelaxe fluvial.

Coñecer a orixe das augas subterráneas e comprender a modelaxe cárstica.

Comprender a acción xeolóxica dos glaciares.

56

- Diferenciar a modelaxe producida pola acción do vento.

- Relacionar os principais movementos das augas mariñas coa orixe das modelaxes litorais.

- Coñecer a acción xeolóxica producida polos seres vivos.

- Utilizar técnicas de laboratorio.

- Utilizar diferentes TIC para investigar e ampliar os coñecementos sobre a modelaxe do relevo polos distintos axentes xeolóxicos esóxenos.

- Adquirir vocabulario específico sobre os contidos da unidade para expresar coñecementos de forma oral e escrita.

Estándares de aprendizaxe  Define relevo e coñece cales son os procesos xeolóxicos esóxenos.  Define meteorización e diferencia entre meteorización física e meteorización química. Explica os principais procesos da meteorización física e química, e a orixe dos solos.  Explica a acción modeladora das augas de arroiada, recoñece nun esquema as partes dun torrente e describe a acción xeolóxica que predomina en cada unha delas.  Identifica os tramos do curso dun río e explica a acción xeolóxica que predomina en cada un deles.  Explica a orixe das augas subterráneas e coñece as formas da modelaxe cárstica.  Explica a acción xeolóxica dos glaciares.  Describe os procesos xeolóxicos relacionados co vento.  Describe os principais procesos da modelaxe litoral.  Diferencia a acción construtora e destrutora dos seres vivos sobre a natureza.  Realiza presentacións e debuxos das diferentes formas de modelaxe.

Temporalización: A temporalización asignada a esta unidade será de 6-7 sesións, que inclúen o seu desenvolvemento e a realización das tarefas individuais e colectivas asociadas a ela.

DISTRIBUCIÓN TEMPORAL DA MATERIA:  Avaliación inicial: Competencias básicas.

57

o Sesión de avaliación: 18 outubro.  Primeira avaliación: Temas 1 a 4 ata aparato dixestivo incluído. o Sesión de avaliación: 18 de decembro.  Seguna avaliación: Temas do resto do 4 ao 8 inclusive. o Sesión de avaliación: 21 de marzo.  Terceira avaliación: Temas do 10 e 12. o Sesión de avaliación: 26 de xuño.

CRITERIOS MÍNIMOS EXIXIBLES PARA SUPERAR A MATERIA                    

Diferencia entre graos de organización celular e entre tipos de células, e identifica os orgánulos e os relaciona coas funcións celulares.

Relaciona o medio interno co estado pluricelular e define tecido, órgano e aparato.

Define alimento e nutriente e explica a función destes no organismo valorando a importancia da dieta no bo estado de saúde.

Identifica as principais enfermidades relacionadas coa nutrición e valora os hábitos saudables de hixiene alimentaria.

Distingue os compoñentes sanguíneos e explica as súas funcións.

Identifica en esquemas e figuras os órganos do aparato dixestivo e explica e localiza en esquemas os lugares en que se realizan os procesos dixestivos.

Distingue os compoñentes dos aparatos circulatorio, respiratorio e excretor, e coñece o seu funcionamento.

Coñece os órganos dos sentidos e o funcionamento do sistema nervioso, e enumera os factores que o poden alterar e a forma de previlo.

Relaciona as glándulas endócrinas coa súa función e as causas das súas alteracións máis frecuentes.

Localiza en esquemas os principais ósos e músculos que integran o aparato locomotor e coñece o seu funcionamento.

Distingue entre reprodución e sexualidade e interpreta esquemas e debuxos do aparato reprodutor, e describe o proceso de fecundación.

Identifica as técnicas de reprodución asistida, os métodos de control da fertilidade, e as principais enfermidades de transmisión sexual e a súa prevención.

Explica os conceptos de saúde e enfermidade.

Coñece os métodos de prevención das principais enfermidades relacionadas coa nutrición, a relación e a reprodución así como os hábitos saudables.

Identifica os minerais máis importantes e enumera as súas principais aplicacións.

Define rocha, textura e estrutura.

Coñece os criterios utilizados para clasificar as rochas.

Diferencia os procesos sísmicos dos volcánicos.

Identifica formas de relevo e as relaciona cos axentes xeomorfolóxicos que as ocasionaron.

Coñece os problemas causados pola explotación de recursos naturais e aprecia o uso responsable dos mesmos.

58

 Valora a importancia das medidas de aforro encamiñadas a lograr un desenvolvemento sostible.

PROCEDEMENTO DE AVALIACIÓN Tratarase que a avaliación sexa contextualizada, cualitativa, formativa, integradora e continua ao longo do curso. Cos resultados obtidos polo alumnado nas tres avaliacións e sempre que a súa nota na terceira avaliación sexa superior a 3.5, realizarase a media aritmética para obter a nota final. A materia valorarase, cada trimestre, atendendo aos seguintes criterios de cualificación: # Atención en clase e participación en actividades TIC: 0.5 # Esforzo adicado á realización de exercicios e tarefas diarias. 0.5 # Coherencia e limpeza na estruturación do caderno de clase e na presentación de traballos, presentacións ou controis: 0.5 # Resultado satisfactorio nos controis periódicos. 0.5 # Resultado satisfactorio nas probas de avaliación: 7 # Resultado satisfactorio na realización de prácticas de laboratorio ou calquera actividade práctica que se desenvolva ao longo do curso. 0.75 # Responsabilidade e cooperación nos traballos en equipo na aula e no laboratorio e respecto polo material que é de uso común: 0.25.

INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN  Probas escritas: - Cuestionarios de control, con periodicidade aproximadamente quincenal.

- Tres probas de avaliación.

O alumnado deberá: responder a preguntas curtas de evocación, interpretar gráficos ou debuxos relativos aos temas de estudo, elaborar esquemas ou mapas conceptuais, completar definiciós, debuxos ou esquemas conceptuais, relacionar conceptos ou imaxes con conceptos e saber realizar pequenas definicións.

Contestar preguntas de resposta única e de elección múltiple.  Ensaios orais: - Exposicións autónomas.

- Participación en debates.

59

 Observacións e cuestionarios que permitan avaliar as actitudes.  Prácticas de laboratorio con cuestionarios que permitan a súa cualificación (como mínimo unha por trimestre).  Exercicios e debuxos diarios xunto coa visualización do caderno de anotacións da aula.  Actividades realizadas coas TIC. Comprensión de lecturas nas que haberá que completar coa busca de información en Internet, realización de debuxos, cuestionarios e webquest.  Debuxos realizados cos ordenadores da aula de Informática. Valoraranse por sí sós ou ben en adición con textos resumidos no ordenador.

BIOLOXÍA – XEOLOXÍA 4º ESO

60

LIBRO DE TEXTO Bioloxía e Xeoloxía 4º. Aprender é crecer. Grupo Anaya, S.A. 2016. ISBN: 978-84-698-1253-2.

COMPETENCIAS CMCCT: Competencias básicas en Ciencia e tecnoloxía. * Relacionar como influíron os avances tecnocientíficos recentes, como a clonación terapéutica, a biotecnoloxía, a desertización, etc., co noso modo de vida. * Xustificar razoadamente, utilizando o modelo dinámico da estrutura interna da Terra e a teoría da tectónica de placas, para interpretar algúns fenómenos xeolóxicos e explicar como se produce a transferencia de materia e enerxía ao longo dunha cadea ou rede trófica sinxela. * Realizar experiencias que permitan recoñecer a existencia de células en distintos organismos. * Obter, analizar e extraer conclusións acerca da transmisión de determinados carácteres na nosa especie. * Interpretar e elaborar esquemas, dos ciclos bioxeoquímicos, de cadeas e redes tróficas, da estrutura do ADN, etc. * Resolver problemas de xenética en diversos tipos de cruzamentos utilizando as leis de Mendel.

CD: Competencia dixital * Buscar información en enciclopedias, dicionarios, internet, etc., analizala, organizala (en mapas conceptuais, gráficos, etc.), comprendela e ampliala para dar unha visión da actividade científica. * Utilizar as aulas dixitais para elaborar e transmitir materiais relacionados coa materia de estudo.

CCL: Competencia lingüística * Usar axeitadamente termos científicos específicos relativos a conceptos de xenética, á evolución de ecosistemas e á historia da Terra, que permiten transmitir, interpretar e comprender os coñecementos adquiridos en diferentes textos científicos.

CSC: Competencia social e cívica * Desenvolver actitudes respectuosas co ámbito natural e comprender a importancia da conservación da natureza.

61

CAA: Competencia de aprender a aprender * Ser capaz de razoar e de buscar respostas a situacións formuladas dunha forma autónoma, ademais de ser consciente da importancia de dispoñer dunha información contrastada á hora de tomar decisións e de ser consciente dos seus coñecementos adquiridos a través da autoavaliación.

CSIEES: Sentido de iniciativa e espíritu emprendedor * Iniciar e levar a cabo proxectos que permiten analizar e valorar situacións ou problemas abertos que requiren propoñer solucións.

CCEC: Conciencia e expresións culturais. * Producir dun xeito estético e agradable os traballos e presentacións. * Apreciar os valores culturais da herdanza natural e da evolución do pensamento científico.

OBXECTIVOS  Describir a reprodución celular e comprender os conceptos de mitose e meiose relacionando a reprodución sexual coa variabilidade das poboacións.  Comprender a estrutura do ADN, explicar a súa función como portador da información hereditaria e describir as mutacións.  Explicar a orixe da vida na Terra e as probas da evolución biolóxica, así como as teorías e controversias sobre ela.  Comprender os conceptos de ecosfera, biosfera, ecosistema e medio, e explicar a dinámica dos ecosistemas.  Describir os principais ecosistemas e comprender as adaptacións dos organismos aos diferentes medios.  Coñecer os efectos da intervención humana nos ecosistemas, explicar os principais impactos no medio e describir os medios máis axeitados para evitar ou reducir os efectos dos impactos ambientais.  Describir os principais procesos do modelado da superficie da Terra e comprender a orixe das formas do relevo máis importantes.  Comprender o concepto de sistema morfoclimático e as características dos sistemas morfoclimáticos das zonas temperadas e desérticas.  Explicar os procesos xeolóxicos endóxenos asociados ao movemento das placas litosféricas.  Coñecer a historia da Terra e explicar os principais métodos utilizados para a súa reconstrución.

62

4º de ESO Bioloxía e Xeoloxía. 4º de ESO Obxectivos

Contidos

Criterios de avaliación

Estándares de aprendizaxe

Competencias clave

Bloque 1. A evolución da vida  f  h

 B1.1. Célula procariota e célula eucariota: relacións  B1.1. Determinar as analoxías e as diferenzas na  BXB1.1.1. Compara a célula procariota e a eucariota, a  CAA

evolutivas. Célula animal e célula vexetal: morfoloxía e función.

estrutura das células procariotas e eucariotas, e interpretar as relacións evolutivas entre elas.

animal e a vexetal, e recoñece a función dos  CMCCT orgánulos celulares e a relación entre morfoloxía e función.  BXB1.1.2. Identifica tipos de células utilizando o  CD

microscopio óptico, micrografías e esquemas  CAA gráficos.  f

 B1.2. Núcleo e ciclo celular.

 g

 B1.3. Cromatina e cromosomas. Cariotipo.

 f  g  f

función segundo as etapas do ciclo celular.

 CAA

 B1.3. Comparar a estrutura dos cromosomas e da  BXB1.3.1. Recoñece as partes dun cromosoma  CMCCT

cromatina.

utilizándoo para construír un cariotipo.

 B1.4. Mitose e meiose: principais procesos, importancia  B1.4. Formular e identificar os principais procesos que  BXB1.4.1. Recoñece as fases da mitose e meiose,  CMCCT

e significado biolóxico.

 h  g

 B1.2. Identificar o núcleo celular e a súa organización  BXB1.2.1. Distingue os compoñentes do núcleo e a súa  CCL

segundo as fases do ciclo celular, a través da observación directa ou indirecta.

 g

 B1.5. Ácidos nucleicos: ADN e ARN.

teñen lugar na mitose e na meiose, e revisar o seu significado e a súa importancia biolóxica.

 B1.5. Comparar os tipos e a composición dos ácidos  BXB1.5.1. Distingue os ácidos nucleicos e enumera os  CAA

nucleicos, e relacionalos coa súa función.

 f

diferencia ambos os procesos e distingue o seu  CAA significado biolóxico.

seus compoñentes.

 CSIEE

 h  g  h  g  b

 B1.6.

ADN e xenética molecular. Proceso de  B1.6. Relacionar a replicación do replicación do ADN. Concepto de xene. conservación da información xenética.

ADN

coa  BXB1.6.1. Recoñece a función do ADN como portador  CAA da información xenética, e relaciónao co concepto de xene.

 B1.7. Expresión da información xenética. Código  B1.7. Comprender e ilustrar como se expresa a  BXB1.7.1. Ilustra os mecanismos da expresión xenética  CAA

xenético.

información xenética, utilizando o código xenético e resolvendo problemas sinxelos.

por medio do código xenético.

 CSIEE

63

Bioloxía e Xeoloxía. 4º de ESO Obxectivos  b

Contidos

Criterios de avaliación

 B1.8. Mutacións. Relacións coa evolución.

 g  h

 g

diversidade xenética, e comprender a relación entre mutación e evolución.

 c

 B1.12. Herdanza do sexo e herdanza ligada ao sexo.

 B1.10. Diferenciar a herdanza do sexo e a ligada ao  BXB1.10.1. Resolve problemas prácticos sobre a  CAA

 B1.14. Técnicas da enxeñaría xenética.

 B1.12. Identificar as técnicas da enxeñaría xenética:  BXB1.12.1.

Aplicacións da Biotecnoloxía. Bioética.

 c

 c

xenética.  B1.13. Comprender e describir o proceso da clonación.  BXB1.13.1. Describe as técnicas de clonación animal,  CSC distinguindo clonación terapéutica e reprodutiva.  CSIEE  CAA

 B1.15.

enxeñaría

xenética.  B1.14. Recoñecer as aplicacións da enxeñaría  BXB1.14.1. Analiza as implicacións éticas, sociais e  CSC ambientais da enxeñaría xenética. xenética: organismos modificados xeneticamente  CSIEE (OMX).

 B1.15.

enxeñaría

xenética.  B1.15. Valorar e interpretar as aplicacións da  BXB1.15.1. Interpreta criticamente as consecuencias  CSC dos avances actuais no campo da biotecnoloxía. tecnoloxía do ADN recombinante na agricultura, na gandaría, no ambiente e na saúde.

Aplicacións da Biotecnoloxía. Bioética.

Aplicacións da Biotecnoloxía. Bioética.

 d  a  c

de traballo en  CMCCT  CSIEE

enxeñaría

 g  a

Diferencia técnicas enxeñaría xenética.

 B1.15.

 m  a

 CSIEE

Coñecer e identificar algunhas doenzas  BXB1.11.1. Identifica as doenzas hereditarias máis  CMCCT hereditarias, a súa prevención e o seu alcance frecuentes e o seu alcance social, e resolve  CSC social. problemas prácticos sobre doenzas hereditarias, utilizando árbores xenealóxicas.

alcance social.

ADN recombinante e PCR.

 h

herdanza do sexo e a ligada ao sexo.

 B1.13. Doenzas hereditarias máis frecuentes e o seu  B1.11.

 m

 g

 CAA

Herdanza e transmisión de caracteres.  B1.9. Formular os principios da xenética mendeliana,  BXB1.9.1. Recoñece os principios básicos da xenética  CMCCT Introdución e desenvolvemento das leis de Mendel. aplicando as leis da herdanza na resolución de mendeliana e resolve problemas prácticos de  CAA cruzamentos con un ou dous caracteres. problemas sinxelos, e recoñecer a base  B1.10. Base cromosómica da herdanza mendeliana.  CCEC cromosómica das leis de Mendel.  B1.11. Aplicacións das leis de Mendel.

 g

 f

mutacións e os seus tipos.

 B1.9.

sexo, e establecer a relación entre elas.  a

Competencias clave

 B1.8. Valorar e recoñecer o papel das mutacións na  BXB1.8.1. Recoñece e explica en que consisten as  CMCCT

 a  f

Estándares de aprendizaxe

 B1.16. Orixe e evolución dos seres vivos. Hipóteses  B1.16. Coñecer e describir as hipóteses sobre a orixe  BXB1.16.1. Distingue as características diferenciadoras  CMCCT

sobre a orixe da vida na Terra.

da vida e as probas da evolución. Comparar

entre lamarckismo, darwinismo e neodarwinismo.

 CAA

64

Bioloxía e Xeoloxía. 4º de ESO Obxectivos  g  h  g  h

Contidos

Criterios de avaliación

 B1.17. Teorías da evolución. Feito e mecanismos da

lamarckismo, darwinismo e neodarwinismo.

 B1.16. Orixe e evolución dos seres vivos. Hipóteses  B1.17. Comprender e establecer os mecanismos da  BXB1.17.1. Establece a relación entre variabilidade  CAA

sobre a orixe da vida na Terra. evolución.

evolución destacando a importancia da mutación e a selección. Analizar o debate entre gradualismo, saltacionismo e neutralismo.

xenética, adaptación e selección natural.

 B1.18. As árbores filoxenéticas no proceso de  B1.18. Interpretar árbores filoxenéticas, incluíndo a  BXB1.18.1. Interpreta árbores filoxenéticas.

evolución.  g

Competencias clave

evolución.

 B1.17. Teorías da evolución. Feito e mecanismos da

 g

Estándares de aprendizaxe

 CAA

humana.

 B1.19. Evolución humana: proceso de hominización.

 B1.19. Describir a hominización.

 BXB1.19.1. Recoñece e describe as fases da  CMCCT

hominización.

 h

 CCL

 b

Temporalización: 42 sesións Bloque 2. A dinámica da Terra  f  g  h

 g

 B2.1. Historia da Terra. Orixe da Terra. Tempo  B2.1. Recoñecer, compilar e contrastar feitos que  BXB2.1.1. Identifica e describe feitos que amosen a  CAA

xeolóxico: ideas históricas sobre a idade da Terra.

Principios e procedementos que permiten reconstruír a súa historia. Utilización do actualismo como método de interpretación.

 h

Terra como un planeta cambiante, e relaciónaos cos fenómenos que suceden na actualidade.

 B2.1. Historia da Terra. Orixe da Terra. Tempo  B2.2. Rexistrar e reconstruír algúns dos cambios máis  BXB2.2.1. Reconstrúe algúns cambios notables na  CAA

xeolóxico: ideas históricas sobre a idade da Terra.

Principios e procedementos que permiten reconstruír a súa historia. Utilización do actualismo como método de interpretación.  g

amosen a Terra como un planeta cambiante.

notables da historia da Terra, e asocialos coa súa situación actual.

Terra, mediante a utilización de modelos temporais a  CSIEE escala e recoñecendo as unidades temporais na historia xeolóxica.

 B2.2. Eóns, eras xeolóxicas e períodos xeolóxicos:  B2.3. Categorizar e integrar os procesos xeolóxicos  BXB2.3.1. Discrimina os principais acontecementos  CMCCT

situación dos acontecementos biolóxicos importantes.

xeolóxicos

e

máis importantes da historia da Terra.

xeolóxicos, climáticos e biolóxicos que tiveron lugar ao longo da historia da Terra, e recoñece algúns animais e plantas característicos de cada era.

65

Bioloxía e Xeoloxía. 4º de ESO Obxectivos  f

Contidos

 f

 g

 f

Competencias clave

xeolóxicos, utilizando o coñecemento dos fósiles guía.

característico coa súa era xeolóxica.

 B2.4.

Interpretación de mapas topográficos e  B2.5. Interpretar cortes xeolóxicos sinxelos e perfís  BXB2.5.1. Interpreta un mapa topográfico e fai perfís  CMCCT topográficos.. realización de perfís topográficos. Interpretación e topográficos como procedemento para o estudo  CCL dunha zona ou dun terreo. datación de procesos representados en cortes xeolóxicos.  BXB2.5.2. Resolve problemas sinxelos de datación  CMCCT relativa, aplicando os principios de superposición de estratos, superposición de procesos e correlación.

 B2.5. Estrutura e composición da Terra. Modelos  B2.6. Comprender e comparar os modelos que explican  BXB2.6.1. Analiza e compara os modelos que explican  CAA

xeodinámico e xeoquímico.  g

Estándares de aprendizaxe

 B2.3. Os fósiles guía e o seu emprego para a datación  B2.4. Recoñecer e datar eóns, eras e períodos  BXB2.4.1. Relaciona algún dos fósiles guía máis  CAA

e o estudo de procesos xeolóxicos.  e

Criterios de avaliación

a estrutura e a composición da Terra.

a estrutura e a composición da Terra.

 B2.5. Estrutura e composición da Terra. Modelos  B2.7. Combinar o modelo dinámico da estrutura interna  BXB2.7.1. Relaciona as características da estrutura  CAA

xeodinámico e xeoquímico.

da Terra coa teoría da tectónica de placas.

 B2.6. A tectónica de placas e as súas manifestacións.

interna da Terra e asóciaas cos fenómenos  CSIEE superficiais.

Evolución histórica da deriva continental á tectónica de placas.  g

 B2.6. A tectónica de placas e as súas manifestacións.  B2.8. Recoñecer as evidencias da deriva continental e  BXB2.8.1. Expresa algunhas evidencias actuais da  CAA

Evolución histórica da deriva continental á tectónica de placas.  g

 h  g

deriva continental e da expansión do fondo oceánico.

 B2.6. A tectónica de placas e as súas manifestacións.  B2.9.

Evolución histórica da deriva continental á tectónica de placas.

 g

da expansión do fondo oceánico.

Interpretar algúns fenómenos xeolóxicos  BXB2.9.1. Coñece e explica razoadamente os  CAA movementos relativos das placas litosféricas. asociados ao movemento da litosfera e relacionalos  CMCCT coa súa situación en mapas terrestres. Comprender os fenómenos naturais producidos nos contactos  BXB2.9.2. Interpreta as consecuencias dos  CAA das placas. movementos das placas no relevo.

 B2.6. A tectónica de placas e as súas manifestacións.  B2.10. Explicar a orixe das cordilleiras, os arcos de illas  BXB2.10.1. Identifica as causas dos principais relevos  CMCCT

Evolución histórica da deriva continental á tectónica de placas.

e os oróxenos térmicos.

terrestres.

 B2.6. A tectónica de placas e as súas manifestacións.  B2.11. Contrastar os tipos de placas litosféricas e  BXB2.11.1. Relaciona os movementos das placas con  CAA

Evolución histórica da deriva continental á tectónica

asociarlles movementos e consecuencias.

procesos tectónicos.

 CCL

66

Bioloxía e Xeoloxía. 4º de ESO Obxectivos

Contidos

Criterios de avaliación

Estándares de aprendizaxe

Competencias clave

de placas.  g  b

 B2.7.

Evolución do relevo como resultado da  B2.12. Analizar que o relevo, na súa orixe e na súa  BXB2.12.1. Interpreta a evolución do relevo baixo a  CAA interacción da dinámica externa e interna. influencia da dinámica externa e interna. evolución, é resultado da interacción entre os procesos xeolóxicos internos e externos.

Temporalización: 25 sesións Bloque 3. Ecoloxía e medio ambiente

 f  h

 B3.1. Compoñentes e estrutura do ecosistema:  B3.1. Explicar os conceptos de ecosistema, biótopo,  BXB3.1.1. Identifica o concepto de ecosistema e  CMCCT

comunidade e biótopo. Hábitat e nicho ecolóxico.

poboación, comunidade, ecotón, hábitat e nicho ecolóxico.

distingue os seus compoñentes.  BXB3.1.2. Analiza as relacións entre biótopo e  CAA

biocenose, e avalía a súa importancia para manter o  CSIEE equilibrio do ecosistema.  CCL  g  b

 B3.2. Factores ambientais e seres vivos. Factores  B3.2. Comparar adaptacións dos seres vivos a  BXB3.2.1. Interpreta as adaptacións dos seres vivos a  CSC

limitantes e adaptacións. Límite de tolerancia.

 f  a  b

diferentes medios, mediante a utilización de exemplos.

 B3.2. Factores ambientais e seres vivos. Factores  B3.3. Categorizar os factores ambientais e a súa  BXB3.3.1. Recoñece os factores ambientais que  CMCCT

limitantes e adaptacións. Límite de tolerancia.

influencia sobre os seres vivos, e recoñecer o concepto de factor limitante e límite de tolerancia.

 g

 B3.3. Relacións intraespecíficas e interespecíficas.  B3.4.

 f

Influencia na regulación dos ecosistemas.  B3.4. Autorregulación do ecosistema, da poboación e da comunidade.

 f

 B3.5. Relacións tróficas: cadeas e redes.

 h

un ambiente determinado, relacionando a  CAA adaptación co factor ou os factores ambientais desencadeantes deste. condicionan o desenvolvemento dos seres vivos nun  CAA ambiente determinado, e valora a súa importancia na conservación deste.

Identificar as relacións intraespecíficas e  BXB3.4.1. Recoñece e describe relacións e a súa  CMCCT interespecíficas como factores de regulación dos influencia na regulación dos ecosistemas, ecosistemas. interpretando casos prácticos en contextos reais.

 B3.5. Explicar os conceptos de cadeas e redes tróficas.  BXB3.5.1. Recoñece os niveis tróficos e as súas  CAA

relacións nos ecosistemas, e valora a súa  CSC importancia para a vida en xeral e o mantemento  CCL destas.

67

Bioloxía e Xeoloxía. 4º de ESO Obxectivos

Contidos

 a

 B3.6. Dinámica do ecosistema.

 c

 B3.7. Ciclo da materia e fluxo da enerxía.

 g

 B3.8. Pirámides ecolóxicas.  B3.9. Ciclos bioxeoquímicos e sucesións ecolóxicas.

 a  c

Criterios de avaliación

Estándares de aprendizaxe

Competencias clave

 B3.6. Expresar como se produce a transferencia de  BXB3.6.1. Compara as consecuencias prácticas na  CSC

materia e enerxía ao longo dunha cadea ou rede trófica, e deducir as consecuencias prácticas na xestión sustentable dalgúns recursos por parte do ser humano.

xestión sustentable dalgúns recursos por parte do  CCEC ser humano, e valora criticamente a súa importancia.

 B3.10. Eficiencia ecolóxica e aproveitamento dos  B3.7. Relacionar as perdas enerxéticas producidas en  BXB3.7.1. Establece a relación entre as transferencias  CAA

recursos alimentarios. Regra do 10 %.

 m

cada nivel trófico co aproveitamento dos recursos alimentarios do planeta desde un punto de vista sustentable.

de enerxía dos niveis tróficos e a súa eficiencia enerxética.

 a

 B3.11. Actividade humana e medio ambiente. Impactos  B3.8. Contrastar algunhas actuacións humanas sobre  BXB3.8.1. Argumenta sobre as actuacións humanas  CSC

 c

e valoración das actividades humanas nos ecosistemas. Consecuencias ambientais do consumo humano de enerxía.  B3.12. Os recursos naturais e os seus tipos. A superpoboación e as súas consecuencias: deforestación, sobreexplotación, incendios, etc.

 b  f  m  c  a  a  g

diferentes ecosistemas, valorar a súa influencia e argumentar as razóns de certas actuacións individuais e colectivas para evitar a súa deterioración.

que teñen unha influencia negativa sobre os  CCL ecosistemas: contaminación, desertización,  CCEC esgotamento de recursos, etc.  BXB3.8.2.

Defende e conclúe sobre posibles  CMCCT actuacións para a mellora ambiental e analiza desde  CAA distintos puntos de vista un problema ambiental do  CCL contorno próximo, elabora informes e preséntaos utilizando distintos medios.

 B3.13. Os residuos e a súa xestión. Coñecemento de  B3.9. Concretar procesos de tratamento de residuos e  BXB3.9.1. Describe os procesos de tratamento de  CSC

técnicas sinxelas para coñecer o grao de contaminación e depuración ambiental.

describir a xestión que dos residuos se fai no seu contorno próximo.

residuos, e valora criticamente a súa recollida  CSIEE selectiva.

 B3.13. Os residuos e a súa xestión. Coñecemento de  B3.10. Contrastar argumentos a favor da recollida  BXB3.10.1. Argumenta os proles e os contras da  CSC

técnicas sinxelas para coñecer o grao de contaminación e depuración ambiental.

selectiva de residuos e a súa repercusión a nivel familiar e social.

reciclaxe e da reutilización de recursos materiais.

 CAA

 B3.14. Uso de enerxías renovables como factor  B3.11. Asociar a importancia da utilización de enerxías  BXB3.11.1. Destaca a importancia das enerxías  CSC

fundamental para un desenvolvemento sustentable.

Consecuencias ambientais do consumo humano de enerxía.

renovables no desenvolvemento sustentable.

renovables para o desenvolvemento sustentable do  CCL planeta.

Temporalización: 10 sesións.

68

Bioloxía e Xeoloxía. 4º de ESO Obxectivos

Contidos

Criterios de avaliación

Estándares de aprendizaxe

Competencias clave

Bloque 4. Proxecto de investigación  b  c  e

 B4.1. Método científico. Elaboración de hipóteses, e  B4.1. Planear, aplicar, e integrar as destrezas e as  BXB4.1.1. Integra e aplica as destrezas propias dos  CAA

comprobación e argumentación experimentación ou a observación.

a

partir

da

habilidades propias do traballo científico.

métodos da ciencia.

 CMCCT  CSIEE

 f  g  b  e  f

 B4.1. Método científico. Elaboración de hipóteses, e  B4.2. Elaborar hipóteses e contrastalas a través da  BXB4.2.1. Utiliza argumentos que xustifiquen as  CAA

comprobación e argumentación experimentación ou a observación.

a

partir

da

experimentación argumentación.

ou

da

observación

e

a

hipóteses que propón.

 CCL  CMCCT

 g  h  b

 B4.2. Artigo científico. Fontes de divulgación científica.

 B4.3. Discriminar e decidir sobre as fontes de  BXB4.3.1. Utiliza fontes de información, apoiándose  CAA

información e os métodos empregados para a súa obtención.

 e  f  h

nas TIC, para a elaboración e a presentación das  CCL súas investigacións.  CMCCT  CD

 o  a  b  c

 B4.3.

Proxecto de investigación: organización.  B4.4. Participar, valorar e respectar o traballo individual  BXB4.4.1. Participa, valora e respecta o traballo  CAA e en grupo. individual e en grupo.

Participación e colaboración respectuosa no traballo  CSC individual e en equipo. Presentación de conclusións.  CSIEE

 d  g  a  b  d  e  g  h

 B4.3.

Proxecto de investigación: organización.  B4.5. Presentar e defender en público o proxecto de  BXB4.5.1. Deseña pequenos traballos de investigación  CCL investigación realizado.

Participación e colaboración respectuosa no traballo sobre animais e/ou plantas, os ecosistemas do seu  CSIEE individual e en equipo. Presentación de conclusións. contorno ou a alimentación e a nutrición humana,  CD para a súa presentación e a súa defensa na aula.  CMCCT  BXB4.5.2. Expresa con precisión e coherencia as  CCL

conclusións das súas investigacións, tanto verbalmente

69

Bioloxía e Xeoloxía. 4º de ESO Obxectivos

Contidos

 o

Criterios de avaliación

Estándares de aprendizaxe

Competencias clave

como por escrito.

Temporalización: Desenvolverase ao longo de todo o curso.

METODOLOXÍA E RECURSOS  A metodoloxía será activa e participativa.  Despois dunha explicación inicial do contido das leccións, farase unha lectura comprensiva dos aapartados das mesmas . Resolveranse as cuestións do libro, completaranse os mapas conceptuais, identificaranse debuxos, faranse breves definicións para reforzar o vocabulario aprendido, usaranse os programas de ordenador de debuxo para afianzar o vocabulario e consultarase a Internet para dar resposta ás cuestións plantexadas no libro de texto.  Empregaranse os libros dixitais do profesor e do alumno.  Consultarase o website: www.anayadigital.com para consultar os recursos indicados no libro.  Poderase participar na wiki : https://bioxeoloxia3.wikispaces.com/.  Tamén poderán participar no blog http://bioxeoloxia.blogspot.com.es/  Realizaranse as prácticas de laboratorio recomendadas no libro.

CONTIDOS E ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE 1. A CÉLULA 1. A estrutura das células.

2. As funcións celulares: a nutrición.

2.1 A entrada e a excreción de substancias.

2.2 O metabolismo.

70

2.3 Os tipos de nutrición.

3. As funcións celulares: a relación e a reprodución.

4. O descubrimento das células.

Obxectivos didácticos - Describir a estrutura das células.

- Clasificar os tipos de células segundo a súa estrutura. - Coñecer as funcións da célula. - Explicar os principios da teoría celular e os seus antecedentes.

Estándares de aprendizaxe  Compara a célula procariota e a eucariota, a animal e a vexetal, e recoñece a función dos orgánulos celulares e a relación entre morfoloxía e función..  Identifica tipos de células utilizando o microscopio óptico, microfotografías e esquemas gráficos.  Distingue os compoñentes do núcleo e a súa función segundo as etapas do ciclo celular.  Identifica os diferentes tipos de movementos celulares.  Diferencia o anabolismo do catabolismo e os relaciona cos orgánulos celulares onde se levan a cabo.  Recoñece os diferentes tipos de division celular.  Dedicación temporal: 8 sesións.

2. AS BASES DA HERDANZA 1.

2.

3.

4.

5.

Os ácidos nucleicos..

A regulación celular: A síntese de proteínas.

O código xenético.

A transmisión da información. A replicación.

A transmisión da información. A división celular.

71

6. A mitose e a citocinese.

7. Comparación da mitose e a meiose. Significado biolóxico de ambas.

Obxectivos didácticos -

Describir a estrutura dos ácidos nucleicos.

Clasificar os ácidos nucleicos.

Coñecer as funcións dos ácidos nucleicos.

Explicar a síntese de proteínas.

Describir os procesos de división e reprodución celular.

Estándares de aprendizaxe  Distingue as moléculas de ARN e de ADN por medio de debuxos e láminas e enumera os seus compoñentes.  Recoñece as partes dun cromosoma utilizándoo para construir un cariotipo.  Recoñece a función do ADN como portador da información xenética e relaciónao co concepto de xene.  Ilustra os mecanismos da expresión xenética por medio do código xenético.  Recoñece as fases da mitose e meiose, diferenza ambos procesos e distingue o seu significado biolóxico.  Realiza exercicios de síntese de proteínas. Relaciona a formación das proteínas co código xenético.  Dedicación temporal: 10 sesións

3. A TRANSMISIÓN DOS CARACTERES 1.

2.

3.

4.

5.

Os caracteres e os xenes.

Os traballos e as leis de Mendel.

Variacións da herdanza mendeliana.

A xenética do sexo e a herdanza ligada ao sexo.

Alteracións xenéticas.

72

Obxectivos didácticos -- Diferenciar entre caracteres, xenes e alelos.

- Identificar xenotipos homocigóticos e xenotipos heterocigóticos.

- Distinguir entre xenotipo e fenotipo.

- Coñecer os experimentos de Mendel e as súas conclusións.

- Comprender os conceptos de dominancia, codominancia, herdanza intermedia, ligamento ente xenes e recombinación xenética.

- Describir como se produce a herdanza do sexo xenético.

- Explicar os factores que determinan a herdanza ligada ao sexo.

- Coñecer que é unha mutación, os seus tipos e as consecuencias para a saúde.

Estándares de aprendizaxe  Recoñece os principios básicos da xenética mendeliana e resolve problemas prácticos de cruzamentos con un ou dous caracteres.  Recoñece e explica en que consisten as mutacións e os seus tipos.  Resolve problemas prácticos sobre a herdanza do sexo e a ligada ao sexo.  Identifica as doenzas hereditarias máis frecuentes e o seu alcance social, e resolve problemas prácticos sobre doenzas hereditarias, utilizando árbores xenealóxicas.  Dedicación temporal: 12 sesións.

4. A ENXEÑARÍA XENÉTICA 1. As técnicas da enxeñería xenética.

2. As aplicacións da enxeñería xenética.

73

3. Implicacións éticas.

Obxectivos didácticos - Comprender a técnica da tecnoloxía recombinante.

- Explicar en que consiste a técnica da reacción en cadea da polimerasa.

- Describir o que se consegue coa técnica de secuenciación do ADN. - Coñecer o concepto de clonación e explicar os seus tipos.

- Coñecer algunhas aplicacións da enxeñería xenética.

- Identificar as implicacións éticas do uso da enxeñería xenética.

Estándares de aprendizaxe  Diferenza técnicas de traballo en enxeñaría xenética.  Describe as técnicas de clonación animal, distinguindo clonación terapéutica e reprodutiva  Analiza as implicacións éticas, sociais e ambientais da enxeñaría xenética.  Interpreta criticamente as consecuencias dos avances actuais no campo da biotecnoloxía.  Dedicación temporal: 7 sesións 5. A ORIXE DA VIDA E A SÚA EVOLUCIÓN 1.

2.

3.

4.

5.

6.

A orixe da vida e da súa biodiversidade.

Teorías sobre a orixe da biodiversidade.

A teoría de Darwin.

O neodarwinismo e o saltacionismo.

Adaptación, especiación e biodiversidade.

As probas de evolución.

74

7. A evolución humana.

Obxectivos didácticos - Comprender a evolución química.

-

Coñecer as explicacións da evolución biolóxica.

Explicar os principios fundamentais das teorías sobre a orixe da diversidade.

Coñecer os postulados de Darwin.

Explicar os fundamentos da teoría sintética e do puntualismo.

Describir os procesos de adaptación e especiación.

Identificar os tipos de probas da evolución.

Referir adaptacións dos homínidos.

Coñecer as especies de homínidos.

Estándares de aprendizaxe  Distingue as características diferenciadoras entre lamarckismo, darwinismo e neodarwinismo.  Establece a relación entre variabilidade xenética, adaptación e selección natural.  Interpreta árbores filoxenéticas.  Recoñece e describe as fases da hominización.  Dedicación temporal: 5 sesións

6. ECOSISTEMAS I: OS FACTORES AMBIENTAIS 1. O ecosistema e os factores ambientais.

2. Os factores abióticos.

3. Os factores bióticos.

4. O equilibrio ecolóxico.

75

Obxectivos didácticos -

Comprender o concepto de ecosistema.

Explicar os factores ambientais e a súa influencia na biocenose.

Coñecer os principais factores ambientais do medio terrestre e do medio acuático.

Describir as relacións intraespecíficas e as relacións interespecíficas.

Comprender os conceptos de equilibrio ecolóxico e de sucesión ecolóxica.

Referir os principais mecanismos de autorregulación dos ecosistemas Estándares de aprendizaxe:  Identifica o concepto de ecosistema e distingue os seus compoñentes.  Interpreta as adaptacións dos seres vivos a un ambiente determinado, relacionando a adaptación co factor ou factores ambientais desencadeantes deste.  Recoñece os factores ambientais que condicionan o desenvolvemento dos seres vivos nun ambiente determinado, e valora a súa importancia na conservación deste.  Recoñece e describe distintas relacións e a súa influencia na regulación dos ecosistemas, interpretando casos prácticos en contextos reais.  Analiza as relacións entre biótopo e biocenose, avaliando a súa importancia para manter o equilibrio do ecosistema.  Dedicación temporal: 3 sesións

7. ECOSISTEMAS II: MATERIA E ENERXÍA 1.

2.

3.

4.

A estrutura trófica.

Fluxos de materia e enerxía nun ecosistema.

Os parámetros tróficos e as pirámides tróficas.

Os ciclos bioxeoquímicos.

76

Obxectivos didácticos -

Coñecer os niveis tróficos do ecosistema.

Comprender as representacións de cadeas e redes tróficas.

Explicar como se produce a transferencia de materia nun ecosistema.

Explicar o fluxo de enerxía nun ecosistema.

Coñecer os parámetros tróficos, biomasa e produción.

Diferenciar produción primaria de produción secundaria.

Interpretar pirámides tróficas.

- Describir o ciclo do carbono.

Estándares de aprendizaxe:  Recoñece os diferentes niveis tróficos e as súas relacións nos ecosistemas, valorando a importancia que teñen para a vida en xeral o mantemento destas.  Compara as consecuencias prácticas na xestión sostible dalgúns recursos por parte do ser humano, valorando criticamente a súa importancia.  Establece a relación entre as transferencias de enerxía dos niveis tróficos e a súa eficiencia enerxética.  Dedicación temporal: 3 sesións 8. OS ECOSISTEMAS E O SER HUMANO 1. Os ecosistemas e as persoas. Os impactos medioambientais 2. Cara a un modelo de desenvolvemento sostible..

3. A xestión sostible do medio ambiente.

3.1 Os acordos medioambientais.

3.2 A educación medioambiental.

3.3 A protección dos espazos naturais.

3.4 A xestión dos recursos e dos residuos.

77

3.5 A avaliación e a rehabilitación.

Obxectivos didácticos -

Explicar os principais servizos que nos achegan os ecosistemas.

Coñecer os impactos ambientais xerados pola explotación dos ecosistemas.

Comprender o concepto de sobreexplotación e as causas do esgotamento dos recursos.

Explicar o modelo de desenvolvemento sostible.

Interpretar as medidas necesarias para a xestión sostible dos recursos e os residuos.

Estándares de aprendizaxe:  Argumenta sobre as actuacións humanas que teñen unha influencia negativa sobre os ecosistemas: contaminación, desertización, esgotamento de recursos...  Defende e conclúe sobre posibles actuacións para a mellora do medio.  Describe os procesos de tratamento de residuos e valorando criticamente a recollida selectiva destes.  Argumenta os proles e as contras da reciclaxe e da reutilización de recursos materiais.  Destaca a importancia das enerxías renovables para o desenvolvemento sostible do planeta.  Dedicación temporal: 3-4 sesións.

9. UN PLANETA DINÁMICO 1.

2.

3.

4.

A xeosfera e o seu relevo..

O interior da xeosfera.

Evidencias da dinámica da xeosfera.

A teoría da tectónica de placas.

Obxectivos didácticos - Coñecer os métodos de estudo da xeosfera.

78

-

Coñecer o relevo externo e a estrutura interna da xeosfera.

Describir os distintos modelos que explican a estrutura e a composición interna da xeosfera.

Comprender a hipótese da deriva continental.

Citar as principais evidencias da dinámica da xeosfera.

Enunciar os principios da teoría da tectónica de placas.

Diferenciar os tipos de bordos das placas litosféricas.

Estándares de aprendizaxe:  Analiza e compara os diferentes modelos que explican a estrutura e composición da Terra.  Relaciona as características da estrutura interna da Terra asociándoas cos fenómenos superficiais.  Expresa algunhas evidencias actuais da deriva continental e a expansión do fondo oceánico.  Coñece e explica razoadamente os movementos relativos das placas litosféricas.  Dedicación temporal: 6-7 sesións

10. A EVOLUCIÓN DO RELEVO 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

A dinámica das placas e a evolución da litosfera.

Dinámica de placas e procesos xeolóxicos.

Os procesos endóxenos: o magmatismo.

Os procesos endóxenos: o metamorfismo.

Os procesos endóxenos: a deformación das rochas.

Os procesos esóxenos. Modelaxe e rochas sedimentarias.

A evolución do relevo. Unha visión global.

Obxectivos didácticos - Coñecer o ciclo de Wilson.

79

-

Relacionar a dinámica de placas cos procesos xeolóxicos.

Describir os procesos xeolóxicos endóxenos e os procesos xeolóxicos exóxenos.

Comprender a evolución do relevo.

Interpretar os relevos litolóxicos e a súa xénese.

Interpretar os relevos climáticos e a súa xénese.

Interpretar os relevos estruturais e a súa xénese.

Interpretar os relevos costeiros e a súa xénese.

Estándares de aprendizaxe:  Interpreta as consecuencias que teñen no relevo os movementos das placas.  Identifica as causas que orixinan os principais relevos terrestres.  Relaciona os movementos das placas con distintos procesos tectónicos.  Interpreta a evolución do relevo baixo a influencia da dinámica externa e interna.  Dedicación temporal: 6 sesións

11. ESTUDAMOS A HISTORIA DA TERRA 1.

2.

3.

4.

5.

A historia da Terra: das crenzas á ciencia.

O rexistro estratigráfico.

Interpretando o rexistro.

A datación do rexistro.

A correlación estratigráfica.

Obxectivos didácticos - Coñecer as explicacións, históricas e actuais, sobre a historia da Terra.

- Explicar que é o rexistro estratigráfico e como se interpreta.

80

-

Diferenciar entre datación absoluta e datación relativa.

Describir os factores que afectan ao rexistro estratigráfico.

Explicar as características do rexistro estratigráfico.

Saber resolver un problema de correlación estratigráfica.

Estándares de aprendizaxe:  Identifica e describe feitos que mostren a Terra como un planeta cambiante, relacionándoos cos fenómenos que suceden na actualidade.  Reconstrúe algúns cambios notables na Terra, mediante a utilización de modelos temporais a escala e recoñecendo as unidades temporais na historia xeolóxica.  Interpreta un mapa topográfico e fai perfís topográficos.  Resolve problemas simples de datación relativa, aplicando os principios de superposición de estratos, superposición de procesos e correlación.  Realiza cortes xeolóxicos sinxelos.  Dedicación temporal: 8 sesións.

12. A HISTORIA DA TERRA 1. Os grandes eventos na historia da Terra.

2. O calendario da historia da Terra.

3. O Precámbrico.

4. A era paleozoica.

5. A era mesozoica.

6. A era cenozoica.

Obxectivos didácticos - Explicar que é o tempo xeolóxico.

- Establecer a relación entre o tempo xeolóxico e o rexistro estratigráfico.

- Coñecer os eventos da historia da Terra derivados da dinámica litosférica.

81

-

Coñecer os eventos da historia da Terra relacionados co clima.

Coñecer os eventos da historia da Terra relacionados coa biodiversidade.

Coñecer as divisións do calendario da Terra.

Describir os eventos xeolóxicos, paleoclimáticos e biolóxicos das eras da historia da Terra Estándares de aprendizaxe:  Discrimina os principais acontecementos xeolóxicos, climáticos e biolóxicos que tiveron lugar ao longo da historia da Terra, recoñecendo algúns animais e plantas características de cada era.  Relaciona algún dos fósiles guía máis característicos coa súa era xeolóxica.  Dedicación temporal: 4 sesións.

DISTRIBUCIÓN TEMPORAL DE BIOLOXÍA E XEOLOXÍA 4º E.S.O.  Avaliación inicial: Competencias básicas. o Sesión de avaliación: 18 outubro.  Primeira avaliación: Temas 1 a 4 inclusive. o Sesión de avaliación: 18 de decembro.  Seguna avaliación: Temas do 5 ao 8 inclusive. o Sesión de avaliación: 21 de marzo.  Terceira avaliación: Temas do 9 ao 12 inclusive. o Sesión de avaliación: 22 de xuño.

CRITERIOS MÍNIMOS EXIXIBLES PARA SUPERAR A MATERIA  Identifica a función dos orgánulos celulares e coñece o metabolismo.  Coñece o ciclo celular e distingue entre os procesos de mitose e meiose coñecendo a finalidade biolóxica de cada un.

82

              

Coñece a molécula de ADN e a súa organización.

Enuncia as leis de Mendel e resolve problemas sinxelos de transmisión de carácteres hereditarios incluíndo os relacionados con enfermidades do ser humano.

Describe a orixe da vida na Terra e as principais teorías evolutivas.

Explica os conceptos de ecosfera, biosfera, ecosistema e medio, e as relacións entre eles.

Describe os ecosistemas terrestres e acuáticos máis representativos.

Explica as principais adaptacións dos seres vivos aos diferentes medios naturais.

Describe a intervención da especie humana no medio.

Recoñece a acción dos axentes xeolóxicos que modelan o relevo terrestre.

Comprende o concepto de sistema morfoclimático e recoñece as características máis importantes dos sistemas morfoclimáticos das zonas temperadas e desérticas.

Comprende a teoría da tectónica de placas.

Explica o vulcanismo, os movementos sísmicos, a oroxénese e a deformación tectónica das rochas á luz da teoría da tectónica de placas.

Realiza mapas de placas litosféricas e sitúa neles as zonas con maior actividade xeolóxica do planeta.

Explica os métodos máis importantes para a reconstrución da historia do noso planeta.

Recoñece os fósiles guía característicos das princiais eras xeolóxicas.

Explica os impactos ambientais máis importantes e coñece algunhas medidas para previr ou atenuar os seus efectos negativos no medio.

PROCEDEMENTO DE AVALIACIÓN Tratarase que a avaliación sexa contextualizada, cualitativa, formativa, integradora e continua ao longo do curso. Cos resultados obtidos polo alumnado nas tres avaliacións, sempre que a súa nota na terceira avaliación sexa superior a 3.5, realizarase a media aritmética para obter a nota final. A materia valorarase, cada trimestre, atendendo aos seguintes criterios de cualificación: # Atención en clase e participación en actividades TIC: 0.5 # Esforzo adicado á realización de exercicios e tarefas diarias. 0.5 # Coherencia e limpeza na estruturación do caderno de clase e na presentación de traballos, presentacións ou controis: 0.5 # Resultado satisfactorio nos controis periódicos. 0.5 # Resultado satisfactorio nas probas de avaliación: 7.0 # Resultado satisfactorio na realización de prácticas de laboratorio ou calquera actividade práctica que se desenvolva ao longo do curso. 0.75 # Responsabilidade e cooperación nos traballos en equipo na aula e no laboratorio e respecto polo material que é de uso común: 0.25

83

INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN  Probas escritas: - Cuestionarios de control, con periodicidade aproximadamente quincenal.

- Tres probas de avaliación.

O alumnado deberá: responder a preguntas curtas de evocación, interpretar gráficos ou debuxos relativos aos temas de estudo, elaborar esquemas ou mapas conceptuais, completar definiciós, debuxos ou esquemas conceptuais, relacionar conceptos ou imaxes con conceptos e saber realizar pequenas definicións.

Contestar preguntas de resposta única e de elección múltiple.  Rúbricas que permitan avaliar o traballo en grupo ou individual. Un exemplo de rúbrica que se pode utilizar en 3º e 4º de ESO para avaliar un traballo sobre o estudo do relevo é a seguinte:

CATEGORÍA

4 Sobresaínte

3 Notable

2 Suficiente

Tipo de relevo

Identifica o seu nome e o relaciona co tipo de modelado indicando o axente xeolóxico e se a forma se corresponde con erosión, transporte ou sedimentación.

Identifica o seu nome e o Identifica o seu nome e o Non identifica o seu nome e relaciona co tipo de modelado relaciona co tipo de modelado. non o relaciona co tipo de e especifica o tipo de axente modelado. pero non a súa acción.

Formación do relevo

Traballa todos os factores que influíron na formación do relevo.

Traballa un 80% dos factores Traballa un 50% dos factores Traballa menos dun 25% dos que influíron na formación do que influíron na formación do que influíron factores na relevo. relevo. formación do relevo.

Factores xeolóxicos

Determina claramente a influenza Determina correctamente a da natureza da rocha na formación influenza da natureza da rocha do relevo e na súa evolución. na formación do relevo pero non explica claramente a súa evolución.

Determina a influenza da natureza da rocha na formación do relevo pero non explica a súa evolución.

1 Insuficiente

Non determina a influenza da natureza da rocha na formación do relevo e non explica a súa evolución.

84

Influenza dos factores bióticos e antrópicos.

Localiza claramente a acción dos Localiza o 80% d a acción dos Localiza o 50% da acción dos factores bióticos e a acción humana factores bióticos e a acción factores bióticos e a acción cos seus impactos. humana cos seus impactos. humana pero non os seus impactos.

Localiza o 25% da acción dos factores bióticos e non explica a acción humana cos seus impactos.

 Ensaios orais: - Exposicións autónomas - Participación en debates  Observacións e cuestionarios que permitan avaliar as actitudes.  Prácticas de laboratorio con cuestionarios que permitan a súa cualificación (como mínimo unha por trimestre).  Exercicios e debuxos diarios xunto coa visualización do caderno de anotacións da aula.  Actividades realizadas coas TIC. Comprensión de lecturas nas que haberá que completar coa busca de información en Internet, realización de cuestionarios e webquest.  Debuxos realizados cos ordenadores da aula de Informática. Valoraranse por sí sós ou ben en adición con textos resumidos no ordenador.

TRATAMENTO DO FOMENTO DA LECTURA Cada día realizarase a lectura comprensiva do tema que corresponda e farase un resumo no caderno dos puntos máis importantes da mesma. Procurarase que poida ler toda a clase un pouco ou o maior número posible do alumnado.

Cada quincena farase a lectura que trae o libro como epígrafe das leccións e contestarase ás cuestións que se formulan sobre a mesma.

Unha vez ao trimestre procurarase que cada grupo poida asistir á Biblioteca e consultar algúns dos libros ou xornais que existen na mesma sobre a materia.

TRATAMENTO DO FOMENTO DAS TIC Durante cada trimestre se procurará que os grupos que non dispoñen dos ordenadores da rede Abalar poidan asistir á aula de Informática para realizar debuxos da materia co programa Paint. Estes debuxos servirán para ilustrar resumos que se escribirán con Word ou Power-Point.

85

O programa Excell empregarase para tratar os datos numéricos das materias e para realizar gráficos cos mesmos.

Tamén empregarán Internet para a busca de conceptos e termos que se aconsellan no libro de texto e que tamén complementan as lecturas do epígrafe ou ben están relacionados coas mesmas.

MATERIAS PENDENTES Contidos exixibles Os contidos que se esixirán para superar a materia pendente serán os mesmos que figuran na programación do curso ao que pertence a materia que se leva pendente.

No entanto, darase prioridade ao contido dos temas que se teñan traballado durante o curso nas fichas de traballo.

Actividades de avaliación: Co obxectivo de facilitar a superación das materias pendentes doutros cursos, este departamento realizará as seguintes actividades de avaliación: a) Ao comezo do curso, este alumnado recollerá de 4 a 6 fichas de traballo que constarán de preguntas cortas, interpretación de debuxos, elaboración de esquemas, mapas conceptuais e interpretación de gráficos. Os/as alumnos/as deberán entregalas contestadas, cunha periodicidade aproximadamente mensual , ao/á profesor/a que se encargue do seu seguimento na aula. A valoración realizarase sobre 10 puntos. b) Realizaranse dúas probas de carácter extraordinario e global, unha en maio e outra en setembro, coa fin de recuperar a materia pendente cando non se tivera recuperado mediante os traballos realizados ao longo de todo o curso actual. c) Toda a información relativa a estas materias pendentes expoñerase no Taboleiro de Alumnos/as. d) Cando o alumnado con materias pendentes, por ter escollido materias optativas diferentes, non teña clase no curso actual co/a profesor/a que fai o seu seguimento, poderá adquirir as fichas de traballo e entregalas unha vez realizadas, no lugar e data que se indique no Taboleiro de Anuncios do alumnado.

A valoración destas actividades será a seguinte:  Coas fichas de traballo ás que se refire o apartado a) e que se realizarán ao longo de todo o curso, poderán acadar 4 puntos.

86

 Ás preguntas realizadas na proba global de maio, terán unha puntuación de 6 puntos.  As probas de carácter extraordinario, coas preguntas relativas á totalidade da materia pendente, puntuaranse con 10 puntos.

O procesamento destas fichas, que constituirán o plan de traballo para a recuperación da case totalidade da materia pendente será o seguinte: 1. A elaboración das fichas será realizada pola xefa do Departamento unha vez consultados os membros do departamento.

2. As datas de entrega e recollida de fichas serán comunicadas ao alumnado e tamén estarán escritas na ficha de traballo.

3. As fichas serán entregadas ao alumnado pola xefa do Departamento no curso actual no que se atope o/a alumno/a. Nunha folla destinada a tal fin, o alumnado asinará que recibe as fichas.

4. Sempre que sexa posible, entrega e recollida farase dentro dunha aula nunha clase onde se imparta unha materia que pertenza a este Departamento e que teña relación coa materia que se leva pendente no curso actual.

5. A corrección das fichas de traballo farase polo profesor que impartiu a materia e/ou pola xefa do Departamento.

6. Non se recollerán fichas que sexan entregadas polo alumnado fora do prazo marcado polo Departamento para este efecto sempre que o/a estudante non teña xusticado esta tardanza.

7. O alumnado de 4º de ESO con materias pendentes de 3º ou de 1º e 2º que non teña clases coa profesora que lles impartiu a materia no/s curso/s anteriores, poderán recoller, e posteriormente entregar, a ficha de traballo no Departamento de Ciencias.

8. Para a Proba de carácter global, que o alumnado pode realizar no mes de maio para completar a puntuación obtida nas fichas de traballo, seguirase un método similar ao empregado con estas. A proba será elaborada e corrixida polo departamento.

Presentación de traballos e probas de avaliación: A fin de que todo o alumnado poida ser avaliado nas mesmas condicións formais, o departamento aconsella seguir as seguintes normas:

87

-

Escribir o seu nome e apelidos así como a data na que se realiza a proba escrita.

Utilizar para escribir, tinta azul ou negra.

Non utilizar bolígrafos ou rotuladores doutros colores.

Non empregar lapis para responder as preguntas.

Non empregar corrector de escritura.

Se a proba constase de varias follas escritas por unha soa cara e con espazo delimitado para as contestacións, non se farán anotacións no reverso das follas da proba sen permiso do profesorado.

Poderá empregarse a calculadora nas probas que precisen de cálculos longos.

MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS -

En cada curso empregarase o libro da Editorial Anaya e, se fose o caso, os CDs que se inclúen co mesmo.

-

Usarase a aula de Informática para o tratamento das TIC. Realizarase a consulta das direccións de Internet que figuran no libro de texto.

-

Traballaranse as lecturas complementarias do libro que inclúen consultas en Internet e realizaranse as prácticas de laboratorio que veñen explicadas no texto.

-

Todo o material que existe no laboratorio de Ciencias entre o que se contan microscopios, lupas, termómetros, mecheiros, decantadores, dinamómetros, balanzas, equipos de mecánica, óptica, son e electricidade, cámara de aplicación microscopio-ordenador, etc.

-

Farase uso do ordenador do Laboratorio e do canón para realizar presentacións informáticas. Tamén empregarase o retroproxector e o proxector de diapositivas.

-

tamén empregaranse os murais do corpo humano, da historia xeolóxica da Terra, de tectónica de placas e os modelos de flores, talo e follas.

-

Utilizarase o EDI sempre que estea dispoñible.

-

Utilizaranse as wikis e blogs creados polo departamento de Ciencias así como as aulas virtuais que existen a disposición do alumnado.

MEDIDAS DE ATENCIÓN Á DIVERSIDADE -

Realización de fichas controis de diversos graos de dificultade para que poidan ser contestados polo diferente alumnado.

-

Lecturas periódicas de textos escollidos para favorecer a aprendizaxe de vocabulario.

88

-

Exposicións orais de pequena dificultade polo alumnado para estimular o desexo de mellorar.

-

Emprego conducido de internet para a realización da busca de conceptos relacionados coa ciencia que fomenten a curiosidade pola mesma.

ELEMENTOS TRANSVERSAIS TRABALLADOS EN CADA CURSO En todos os cursos traballarase a igualdade de sexos e a paridade, procurando que non haxa roles “masculinos” e “femininos”. Isto axudará e educar en contra da violencia de xénero. Así, cando os alumnos e alumnas traballen no laboratorio, fomentarase a corresponsabilidade de ámbolos dous sexos nas tarefas encomendadas.

Tod@s deberán mandar no mesmo grao e tod@s deberán lavar e recoller os materiais empregados nas prácticas. Deste xeito traballarase tamén a tolerancia, o respeto e a igualdade.

En 3º de ESO prestarase especial atención á saúde, focalizando o traballo sobre os trastornos alimentarios (anorexia, bulimia, dietas incontroladas…) e os cánones de beleza. Realizaranse traballos que se expoñerán mediante diapositivas.

En 4º de ESO, ademáis, traballarase sobre o papel e a importancia das mulleres na Ciencia. Realizaranse pequenas investigacións en Internet sobre temas de actualidade que teñen como protoganistas ás mulleres senlleiras en ámbitos masculinizados.

ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES -

Realización de prácticas de laboratorio, indicadas nas unidades e cursos correspondentes, unha cada trimestre en todos os cursos.

Participación na Semana da Ciencia.

Posible visita ao Museo de Ciencias.

Posible visita ao Domus, Casa das Ciencias, Planetario e Acuario de Coruña.

Posible saída de campo polas proximidades do Instituto para observación de rochas e seres vivos.

PROCEDEMENTOS PARA AVALIAR A PROPIA PROGRAMACIÓN. INDICADORES DE LOGRO - Realizarase un diario de anotacións no que se reflictan as actividades previstas, as realizadas e os resultados obtidos.

- Terase en conta a opinión do alumnado sobre o tipo de actividades que mellor responden ás súas necesidades de aprendizaxe.

89

- Elaborarase un cuestionario que poida ser aplicado ao remate de cada trimestre para ir comprobando se os obxectivos que se pretendían se teñen acadado.

- Gardaranse todos os resumes e guións de prácticas de laboratorio despois de que o alumnado os teña revisados para ir comparando se estase a seguir un método de avaliación integradora.

- Terase en conta o grado de satisfacción do alumnado coas actividades programadas fora do IES así como coas actividades diarias, tanto da aula como de laboratorio ou aquelas realizadas aplicando as TIC. Indicadores de logro  Materiais utilizados

Permiten a manipulación: Son atractivos: Son suficientes:

Medidas correctoras:

Medidas correctoras:  Planificación

Nº e duración das actividades: Nivel da súa dificultade: Interese para os alumnos: Os obxectivos estiveron ben definidos: Tiñan propostas de aprendizaxe en colaboración:

 Motivación do alumnado

Espertouse a súa curiosidade: Progreso no desenvolvemento dos seus esquemas cognitivos: Todos participaron activamente: Aumentouse o seu nivel de desenvolvemento:

 Participación da familia Facilitouse á familia o acceso as actividades realizadas poloa/a alumno/a: Comunicóuselle os progresos e/ou as dificultades no preceso de aprendizaxe:

Medidas correctoras:

Medidas correctoras:

 Atención á diversidade

As actividades propostas son adecuadas: Son suficientes para o progreso deste alumnado:

Medidas correctoras:

 TIC

Fixéronse actividades co ordenador en todos os trimestres: Espertaron a curiosidade do alumnado:

Medidas correctoras:

90

Contribuíron a desenvolver a capacidade investigadora:  Temas transversales

Motivaron ao alumnado: Eran temas do seu interese ou curiosidade: As actividades propostas foron atractivas:

Medidas correctoras:

Tenorio, 27 de setembro de 2017

MÂŞ Eugenia Alba Torreiro

91