BKGeschiedenis maart 2022

MAART 2022 – DE BESTE BRON VOOR GESCHIEDENISBOEKEN

BEZOEK AAN INDONESIË Met Imme Dros, Colm Tóibín en een biografie van de Nijl

2 | BKGESCHIEDENIS | MA ART 2022

OP DE COVER

OPENING

Koningin Juliana op bezoek

O

p de voorkant zie je een kleurenfoto van de levendige ontvangst van koningin Juliana op Bali. In 1971 legden zij en prins Bernhard een staatsbezoek af aan Indonesië. Bijzonder, want het was het eerste officiële bezoek van een Nederlandse monarch sinds de soevereiniteitsoverdracht in 1949.

President Soeharto, staatshoofd van Indonesië, bezocht Nederland een jaar eerder, waaraan voorafgaand Molukse actievoerders de woning van de Indonesische ambassadeur in Wassenaar bezetten. Beide bezoeken waren dus politiek beladen, maar gelukkig verliep de reis van koningin Juliana verder hartelijk. Op pagina tien lees je meer over boeken met als thema Nederlands-Indië.

Etiquettecursus in de jaren zestig

En zó hoort het ook!

Wie een ‘goede naam’ heeft, behoort tot de adel. Andere associaties zijn oud geld, dubbele (en moeilijke) namen, zich deftig en voornaam voordoen. In het boek Goede namen gaat Kees Bruin in op de vraag hoe de deftige kringen zich ontwikkeld en gehandhaafd hebben.

A

De foto kun je in de digitale wereld terugvinden in het Nationaal Archief, Den Haag, Fotocollectie Algemeen Nederlands Fotopersbureau (ANEFO), Negatieven en Dia’s Kleur Middenformaat, nummer toegang 2.24.01.07.

in de Oranje-familie zou een dellijke families hebben deel van de adel uitsterven. generaties lang stad en Bruin bespreekt in andere land bestuurd, ze vormhoofdstukken het blauwe den de top van de piramide in boekje, adellijke verenigingen de samenleving. Tot ongeveer en het niet praten over geld. Een de helft van de vorige eeuw was het vanzelfsprekend dat mensen interessant thema is ook de veranderende gedragsregels na de met dubbele namen topposities Tweede Wereldoorlog. Volgens in de politiek en het bedrijfsleetiquette-experts doet de indiviven bezetten. Kees Bruin laat dualisering ook binnen de edele zien dat het bezit van een goede wereld haar intrede en daarom naam kopzorgen met zich meezag men de urgentie van etiquetbracht: als men eenmaal een telessen in. Ook het algeheel adellijke naam verkregen had, afschaffen van rangen en stanwas het oppassen om de goede den en de vrouwen­ naam niet te veremancipatie liezen. De auteur droegen bij aan beschrijft op levenveranderende dige toon wat gezagsverhoudingen. erbij komt kijken, Als Goede namen beginnend met de één ding duideadelswet in het parlijk maakt, is het in lement die bepaalde elk geval dat de rol wanneer iemand van adel en goede tot de adel verheven namen ondanks mocht worden. Een alle revoluties nog andere discussie in niet weg is uit onze de twintigste eeuw Kees Bruin, Goede maatschappij. Misbetrof opvolging via namen. Adel en patrischien hebben we de vrouwelijke lijn, ciaat in naoorlogs ‘het sprookje’ van want door het uitNederland, Uitgeverij blijven van manneWBooks, 304 pagina’s kastelen en rijkdom nog steeds nodig. lijke troonopvolgers (€ 24,95)

3 | BKGESCHIEDENIS | MA ART 2022

REDACTIONEEL

KORT NIEUWS

IN DEZE KRANT

Urgentie

REMBRANDT

IMME DROS & JOHN RABOU 4 Imme Dros en John Rabou vertellen over de beroemde mythe van Daidalos.

MAFFIA IN BROOKLYN 7 Naomi Krupitsky neemt je mee naar Brooklyn en de Italiaanse maffia van de twintigste eeuw.

BKGESCHIEDENIS TIPT 9 Drie boeken die een bijzonder perspectief op de Nederlandse geschiedenis bieden.

INDONESIË IN BOEKEN 10 Nieuwe inzichten over Nederlandse oorlogsmisdaden in Indonesië.

NATIONAAL ARCHIEF

+++ De historische roman heeft het in 2021 erg goed gedaan! Stichting CPNB maakte bekend dat er maar liefst vijf historische romans in de ‘De bittere lessen top 30 bestverkochte boeken van 2021 staan. Dat uit het verleden waren: ’t Hooge Nest van Roxane moeten voortduvan Iperen, Fortuna’s kinderen rend opnieuw worvan Annejet van der Zijl, De den geleerd’ is een heks van Limbricht van Susan zin die Albert EinSmit en het eerste en laatste stein gezegd zou hebben. Daar deel van Corina Bomanns triloschuilt een wijze les in die ons gie De vrouwen van de Leeuwentwee dingen leert: de mens verhof. +++ Een aantal voorwerpen die te zien zijn geet snel en de mensheid moet in de tentoonstelling Revolusi! van het Rijkszichzelf steeds behoeden voor museum blijken gestolen eigendommen van haar eigen ondergang. Je vraagt Indonesiërs te zijn, waaronder bebloede notitieje haast af hoe we het al duizenden jaren met elkaar op de boekjes van Indonesiërs die sneuvelden tijdens aarde uithouden… Moord en de Indonesische Onafhankelijkdoodslag is wel een beetje een heidsoorlog. Het Rijksmuseum terugkerend thema in deze hoopt dat de tentoonstelling de BKGeschiedenis, helaas. Maar Staat zal aansporen om met Insoms moeten er nu eenmaal donesië in gesprek te gaan over grootse onderwerpen besproken de eventuele teruggave van de worden, zoals het Nederlandse voorwerpen. +++ Een grote datageweld in Indonesië tijdens base met middeleeuwse miniaturen zal ­online de Onafhankelijkheidsoorlog beschikbaar worden gesteld. Voorbeelden van (p.10). In de nieuwste roman van miniaturen zijn geschilderde ­initialen, margeColm Tóibín, De tovenaar over scènes en illustraties in middel­Thomas Mann, sijpelen eveneens wereldoorlogen door (p.14). eeuwse handschriften. De data­ Meesterwerkschrijver Mann base zal openbaar gemaakt groeide op in de eerste helft van worden door het Nederlands de twintigste eeuw en moest Instituut voor Kunstgeschiedevoor het nazisme vluchten. Wie nis, zodat men multidisciplinair over de Nijlrivier leest in De Nijl onderzoek kan doen. +++ Archeo­ zal snel merken dat dit water logen hebben 18.000 ‘notitieboekjes’ uit het ook voor de nodige twist zorgt oude Egypte ontdekt.

Deze boekjes zijn eigenlijk (p.17). Overigens hebben we ook beschreven potscherven genaamd ‘ostraka’ en gezorgd voor ‘leuke’ geschiedezijn zeker 2.000 jaar oud.

Op de potscherven zijn nisboeken, kijk maar op p.9! onder andere fragmenten te vinden van bonnetjes, lijstjes met namen, schoolboeken en zelfs Mireille Bregman Redacteur BKGeschiedenis strafregels van stoute leerlingen.

DE ROOS VAN NAPOLEON 13 Hoe was het leven van de vrouw die de echtgenote zou worden van Napoleon?

DE TOVENAAR 14 Een roman over de grote schrijver Thomas Mann? Colm Tóibín durfde het aan.

WAT EEN RAMP! 15 Een terugblik op de Maand van de Geschiedenis 2021 en de onthulling van het nieuwe thema!

BIJZONDERE RIVIER 17 Terje Tvedt schrijft een biografie over de Nijl, zodat je nooit meer hetzelfde naar dit water kijkt.

AGENDA PRIJSVRAAG COLOFON

19 19 19

HOGENBIRK EN ROOZEN

4 | BKGESCHIEDENIS | MA ART 2022

INTERVIEW

Díe Daidalos!

Daidalos kennen we allemaal als de maker van het ­Labyrint op Kreta waarin de Minotaurus huisde en van de vleugels waarmee zijn eigen zoon Ikaros te dicht bij de zon vloog en zijn noodlot ontmoette. Maar hoe zit het met ­Daidalos zelf? Met De vlucht van Daidalos geven Imme Dros en John Rabou Daidalos eindelijk zijn eigen mythe, voorzien van prachtige tekeningen die je meenemen naar de wereld van een genie.

BIBIANNE OELDERIK

J

ullie hebben beiden een ­voorliefde voor geschiedenis in jullie werk. Hoe is dat zo ontstaan?

John: ‘Mijn passie voor geschiedenis is gaandeweg tot uiting gekomen in mijn werk. Ik ben veel met geschiedenis aan de slag gegaan voor educatieve uitgeverijen, dus ik illustreerde veel geschiedenismethodes. Later ben ik ook veel samen gaan werken met archeologische diensten.

‘Die voorliefde voor geschiedenis is wel iets wat er altijd al was. In de jaren zeventig kocht ik een boek van Kosmos Amsterdam, Mythen van de mensheid.

Ik was toen een student zonder geld, maar dat boek was een van de eerste die ik heb gekocht en ik heb het helemaal stukgelezen.

Ik heb het nog steeds maar het hangt helemaal los aan elkaar.

Daar is het begonnen en het is nooit meer over gegaan.’

Imme: ‘Ik hield van schrijven en ik hield van woorden en de klank van woorden. Als je het

bijvoorbeeld over de zee hebt, is er van Homerus een regel die me heel erg doet denken aan het strand, dat je de branding hoort komen opzetten. Daarin hoor je dat de zin de klanken nabootst van de inhoud. Dat vind ik iets moois, als je dat met taal kunt.

En zo kwam ik bij Homerus terecht.’

John, het idee om een verhaal over Daidalos te schrijven en illustreren kwam van jou.

Waarom wilde je dit juist met Imme doen?

John: ‘In 2017 heb ik met Ingrid Biesheuvel het boek Wonderwezens geschreven en daarvoor heeft Imme een heel mooi voorwoord geschreven. We hebben toen met de redacteur van Athenaeum besproken wie we daarvoor konden vragen en hij zei dat Imme dat misschien wel kon, want Imme is natuurlijk helemaal ingevoerd in de Griekse mythologie. Dat is dus de reden dat wij aan Imme dachten voor dit verhaal, omdat ze zo’n mooi voorwoord had geschreven.’

JO HN RA

BO U

5 | BKGESCHIEDENIS | MA ART 2022

‘Eigenlijk is ­Daidalos altijd een beetje een ondergeschoven kindje geweest in die hele verhalencyclus’ Imme, jij werkt over het algemeen met jouw man, Harrie. Hoe was het om deze keer met John te werken?

Imme: ‘Voor beide samenwerkingen geldt dat ieder zijn eigen vak heeft. Dat is zo bij John en mij en dat is ook zo bij Harrie en mij. Harrie en John maken de tekeningen en alleen als zij iets maken wat niet in de tekst staat, zal ik zeggen dat het niet klopt.

Een heel enkele keer heb ik het omgedraaid, ik geloof dat het ging om een servies dat wit was met blauwe bloemetjes en Harrie had het andersom getekend.

Dat was zoveel werk geweest om het opnieuw te tekenen dat ik maar de tekst aanpaste. Maar als ik een personage heb met blond haar en hij maakt het rood of zwart, dan zeg ik wel dat het niet klopt. Maar verder is alles wat Harrie of John doet zijn werk en zijn keuze. Ik heb wel een boek geschreven, dat heet Van twee ridders, waarvan ik wilde dat Harrie het illustreerde op de manier van het tapijt van Bayeux. Dat mocht hij verder helemaal op zijn eigen manier doen, als het maar was zoals dat tapijt.’

John: ‘Je kent de uitdrukking “een praatje bij een plaatje” denk ik wel. Dat gebeurt heel vaak, er worden veel plaatjes bij praatjes gemaakt, waarbij je in het plaatje vaak al ziet wat er in de tekst staat. Maar het wordt juist interessant om het een eigen leven mee te geven, dus dat het elkaar aanvult of commentaar geeft op elkaar. Dat vind ik altijd interessant in een illustratie. Het plaatje moet de tekst echt een meerwaarde geven.’

Imme: ‘Verder werkt Harrie heel snel, dat komt door zijn werk als animator. Bij John was dat een veel langer proces. Ik

heb de tekst namelijk al in 2018 geschreven, en het boek komt nu pas uit. Ik vond het allemaal wel lang duren, dus op een gegeven moment heb ik John opgebeld om te zeggen dat hij moest opschieten, omdat ik wilde dat het boek gepubliceerd zou worden voor mijn dood!’

John: ‘Ja, dat weet ik nog wel!

Kort daarna liep ik op het strand en ineens stroomden de ideeën binnen. Toen ging alles een stuk sneller.’

Imme Dros

Ik kende Daidalos altijd als een bijpersoon en had het idee dat hij uit beeld verdween na de val van Ikaros. Heb jij het verhaal in De vlucht van Daidalos er zelf bij bedacht, Imme?

Imme: ‘Ik heb een geweldig boek, Classical Mythology. Dit is altijd mijn lijfwerk geweest. Als je in het boek een naam zoekt, krijg je een hele lijst met werken waarin die naam voorkomt. Als je op Daidalos zoekt, zie je dan dat hij ook nog op Sicilië dingen heeft uitgevonden na Ikaros.’

John: ‘Dat maakt het verhaal ook zo bijzonder, want eigenlijk is Daidalos altijd een beetje een ondergeschoven kindje geweest in die hele verhalencyclus. Er is nooit heel veel nadruk gelegd op zijn rol, het waren vooral Theseus, de Minotauros en Ikaros waar het om ging. Daarom vond ik Daidalos juist een keer een leuk onderwerp.’

Imme: ‘De titel was in eerste instantie overigens ook anders.

Eigenlijk was mijn titel “Die Daidalos”, daar eindigt het boek ook mee, want als de mensen hem zien op straat zeggen ze: “Daar heb je die Daidalos”. Maar goed, dat vond de uitgever niet goed en hij bedacht toen “De reis van Daidalos”. Dat vond ik niet leuk.

Bij een reis stap je met je koffertje in de trein en ga je lekker zitten met je kopje koffie. Toen heb ik bedacht om er dan “De vlucht van Daidalos” van te maken, want hij vlucht en hij vliegt, dan is het mooi dubbel.’

Het boek ligt half april in de boekhandels.

John Rabou

Imme Dros, De vlucht van Daidalos, illustraties: John Rabou, Uitgeverij De Vier Windstreken, 52 pagina’s (€ 16,99)

Twee unieke brievenboeken 350 jaar na zijn gruwelijke dood in het Rampjaar komt Johan de Witt weer tot leven door middel van zijn brieven. luxe e uitgavlz 272 b 9 € 24 , 9

Samenstelling: Ineke Huysman en Roosje Peeters Tekeningen: Jean-Marc van Tol Johan de Witt en het Rampjaar 272 pagina’s, isbn 9789492409720 € 24,99

ge b me onden lees t twee € 24linten , 99

Volg het lange en boeiende leven van alleskunner Constantijn Huygens op de voet via zijn brieven.

Samenstelling: Ineke Huysman en Ad Leerintveld Vormgeving: Mijke Wondergem Constantijn Huygens. Een leven in brieven 344 pagina’s, isbn 9789492409577 € 24,99

Uitgeverij Catullus

7 | BKGESCHIEDENIS | MA ART 2022

RECENSIE

NAOMI KRUPITSKY

Italiaanse loyaliteit De Familie is de debuutroman van de Californische Naomi Krupitsky. Het verhaal is een portret van een heel hechte vriendschap tussen twee vrouwen: Sofia en Antonia. ­Beiden leven binnen de verstikkende gewoontes van de Italiaanse maffia in het New York van de twintigste eeuw. Een fijne pageturner met levendige karakters en een intrigerend decor, maar is het werk voor de kritische lezer ook authentiek genoeg?

TANJA WILMING

S

ofia Colicchio is een vrije geest, luidruchtig en uitbundig. Antonia Russo is bedachtzaam en observeert de wereld om zich heen. Ze zijn beste vriendinnen en leven in de schaduw van de kring rondom hun vaders: de Familie. Elke zondagavond komt de Familie bij elkaar: om te eten, zaken te bespreken en hun band te verstevigen. De verdwijning van Antonia’s vader drijft een dunne maar voelbare wig tussen de vriendinnen.

Meestal gaan Sofia en Antonia te veel op in hun eigen leven en zelfontworpen innerlijke wereld om lang stil te staan bij hun thuis. Maar naarmate ze ouder worden, beseffen ze steeds beter dat ze anders zijn dan hun klasgenootjes. Vanwege hun familie mogen ze op het schoolplein niet meespelen en zijn ze niet welkom in hechte clubjes van roddelende meisjes. Ze groeien beiden op tot volwaardige leden van de Familie, trouwen en krijgen kinderen. Dan wordt op een noodlottige avond hun loyaliteit zowel aan elkaar als aan de Familie op de proef gesteld.

Waarbij slechts één van beiden de trekker kan overhalen voor het te laat is.

Het verhaal speelt zich af tussen 1928 en 1948 in Brooklyn en terwijl in Europa de Tweede Wereldoorlog wordt gevoerd, is

Als Amerikanen willen ze zich het liefst afwenden van de zoveelste Europese catastrofe

van de zoveelste Europese catastrofe. En als zakenlui, wat ze in zekere zin zijn, vinden ze de situatie intrigerend en hopen ze er hun slaatje uit te kunnen slaan. Bovenal op financieel vlak om hun smokkelimperium nog groter te maken door Europeanen naar Amerika te smokkelen, maar bij de vader van Sofia, Joey, bijvoorbeeld ook om zijn eigen gemoedsrust te temperen. Door andere gezinnen te helpen een graantje mee te laten pikken van de bruisende, decadente Amerikaanse droom, denkt hij zijn levensstijl, die zeer weelderig is in vergelijking met andere gezinnen, te kunnen rechtvaardigen.

In menig recensie wordt Naomi SAM GALISON Krupitsky de nieuwe Elena Ferrante genoemd, soms is deze de Familie niet altijd overtuigd vergelijking positief, helaas in van hun standpunt in dit bloedsommige gevallen ook met enige vergieten. Als Italianen willen twijfel. Want wat maakt De ze met hart en ziel Italië steuFamilie een ander verhaal dan nen, ook al is dit niet altijd een Ferrantes bestseller De geniale geringe opgave als de geruchten vriendin? Deze inmiddels tot die al jarenlang over Mussolitelevisieserie verfilmde roman ni’s nieuwe wereldorde de ronde gaat ook over twee vriendinnen: doen waar blijken te zijn. Voor de Lila en Elena en hun levenslange meesten is het geen vriendschap tegen verrassing dat de verde achtergrond armde dorpen die ze van Napels in de met hun familie zijn jaren vijftig. Hebontvlucht, aan dit ben we hier enkel nieuwe kwaad ten te maken met een prooi zijn gevallen. ander decor? Het Als immigranten zijn antwoord moet ik ze huiverig voor de jullie verschuldigd oorlog en weten ze blijven, omdat ik het niet welke gruwelwerk van Ferrante daden ze moeten niet ken. Maar al geloven die worden lijkt het qua inhoud begaan op mensen en schrijfstijl op het die zich achter het werk van Krupitsky, Naomi Krupitsky, De Derde Rijk schais dit wat mij betreft Familie, vertaling: ren. Als Amerikageen straf nog een Noor Koch, Uitgenen willen ze zich dergelijk boek te verij Ambo|Anthos, het liefst afwenden kunnen lezen.

328 pagina’s (€ 22,99)

ME VA PRE TO

Het Grote Kaarten Boek toont de mooiste en unieke kaarten uit de collectie van het Nationaal Archief.

Acht gastauteurs, specialisten binnen het thema, laten hun licht schijnen op de collectie.

Laat u meevoeren in Het Grote Kaarten Boek door de verhalen achter de kaarten, die deuren openen naar bijzondere episodes uit vijf eeuwen geschiedenis. Een prachtig boek voor de liefhebber van cartografie en eenieder met belangstelling voor historische verhalen.

49,95

Vanaf circa 20 april in de boekhandel Bestel via www.wbooks.com of bel 038 - 467 34 00

Voor de liefhebber van geschiedenis en kunst

Het Grote Kaarten Boek 384 pagina’s 24,5 x 32 cm gebonden 978 94 625 8481 5

eeslepende roman M gebaseerd op historische feiten

NO. 14, DECEMBER 2021, € 4,– WWW.MILITAIRECOURA NT.NL

MILITA IRE COURA NT

CHINOOKS ZIJN GEL AND ALLES OVER DE VERNIEUWDE CHINOOK-HELIKOPTER DOOR DE OGEN VAN VLIEGER BRAM, P.4

DEFENSIE

Commandant Leijtens, koken met de marine, Gijs Tuinman en Schaduwoorlog Uruzgan

NU VERSCHENEN

Militaire Courant editie december 2021

Met o.a. De nieuwe Chinooks, Koken met de marine en Gijs Tuinman Kijk voor meer informatie op www.militairecourant.nl.

Het bijzondere en waargebeurde verhaal over Joséphine en Napoleon Bonaparte

9 | BKGESCHIEDENIS | MA ART 2022

BKGESCHIEDENIS TIPT

Nederland vanuit ­bijzonder perspectief Al sinds men kan schrijven, wordt er in teksten op de geschiedenis teruggeblikt. Er zijn echter meer manieren om over ons verleden te leren. Foto’s, illustraties, dialecten en zelfs de uitspraken van BN’ers herinneren ons eraan hoe Nederland door de eeuwen is veranderd.

Op deze tippagina lichten we drie historische boeken uit die bijzondere perspectieven bieden op de Nederlandse geschiedenis.

Henk Slechte, Laat me niet lachen!, Uitgeverij Walburg Pers, 224 pagina’s (€ 29,99)

Marc van Oostendorp & Simone Wolff, Het dialectendoeboek, Uitgeverij Sterck & De Vreese, 160 pagina’s (€ 17,50)

S

inds het ontstaan van de drukkunst gebruiken illustratoren de spotprent om satirisch commentaar te leveren op actuele gebeurtenissen.

Deze humoristische tekeningen maken tot op de dag van vandaag veel los bij lezers. Soms wordt een spotprent met lof ontvangen, soms met weerzin.

Wat in ieder geval niet te ontkennen valt, is dat de spotprent een unieke kijk geeft op onze geschiedenis. In Laat me niet lachen! neemt historicus Henk Slechte je mee door de Nederlandse geschiedenis van 1570 tot nu. Zo krijg je aan de hand van zo’n honderd uitgebreide illustraties een beeld van hoe onze beeldtaal, taboes en controverses door de eeuwen zijn veranderd.

Hoe taal met ons meeverandert Iedereen spreekt met een bepaald dialect en iedereen weet wat je moet zeggen om iets voor je dialectgenoten te verduidelijken. Maar wat zegt je dialect eigenlijk over jou?

Het dialectendoeboek geeft hier antwoord op. Of het nu voor je werk of plezier is, liefhebbers van de Nederlandse taal en zijn vele dialecten zullen smullen van de informatie die in Het dialectendoeboek te vinden is.

Felix Huygen & Nick Muller, Zelfportret, Uitgeverij Balans, 288 pagina’s (€ 22,50)

In West-Brabant kun je bijvoorbeeld ‘jot’ of ‘nut’ als antwoord op je vraag krijgen.

Welke namen geven wij bijvoorbeeld aan onze lichaamsdelen en wat voor scheldwoorden worden er gebruikt voor inwoners in naburige plaatsen? Vragen als deze worden allemaal behandeld door 35 dialectenwetenschappers. Je leert dat zelfs woorden als ‘ja’ en ‘nee’ per gebied anders worden uitgesproken. In West-Brabant kun je bijvoorbeeld ‘jot’ of ‘nut’ als antwoord op je vraag krijgen en in Vlaanderen ‘jaak’ of ‘neet’.

Zo leer je hoe de Nederlandse taal ons samenbrengt, maar ook hoe taal ons van elkaar doet verschillen.

Verrassende uitspraken van bekende Nederlanders Wij vertrouwen erop dat historici ons een goed beeld kunnen geven van het verre verleden.

Wil je minder ver terugkijken, dan kun je bijvoorbeeld een vriend of je moeder bellen. Voor de mensen die liever een tijdsbeeld willen ontdekken dat zij nog niet kennen, is het boek Zelfportret van Felix Hugen en Nick Muller misschien wel iets.

Afgelopen vijfentwintig jaar hebben bekende Nederlanders een vragenlijst voor de rubriek ‘Zelfportret’ in het tijdschrift HP/De Tijd ingevuld. Van Pim Fortuyn tot André Hazes, elke BN’er beantwoordde intieme vragen zoals ‘Lijkt u op uw moeder?’ en ‘Bent u monogaam?’.

Samen bieden deze zelfportretten een fascinerend beeld van de eerste decennia van de eenentwintigste eeuw.

10 | BKGESCHIEDENIS | MA ART 2022

ARTIKEL

MAURICE SWIRC

Een nieuwe blik op Indonesië Bijna 75 jaar na de formele erkenning van de Republiek Indonesië door de Nederlandse regering leeft de periode 1945-1949 weer op in de Nederlandse geschiedschrijving. Die aandacht is er niet voor niets.

Uit deze drie boeken blijkt waarom.

Christiaan Harinck, Zoeken, aangrijpen en vernietigen!, Uitgeverij Prometheus, 384 pagina’s (€ 27,50)

Busaki Gunawan, Winarta, ­Uitgeverij Alfabet, 128 pagina’s (€ 19,99)

MIREILLE BREGMAN

R

ecentelijk verschenen de conclusies van een groot onderzoek naar het geweld dat door Nederlanders werd verricht tijdens de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog. Het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD), het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH) en het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV) bundelden gedurende vijf jaar de krachten en zullen in de komende maanden deelrapporten in de vorm van boeken uitbrengen bij de Amsterdam University Press.

Voordat die boeken verschijnen, kun je je eerst verdiepen in deze drie recent verschenen titels.

Grote doofpot, diepe lades

Maurice Swirc benoemt in De Indische doofpot direct wat de historici in het genoemde onderzoek hebben nagelaten: Nederlandse militairen hebben in Indonesië oorlogsmisdaden begaan. Waarom is dat nooit eerder zo gezegd? Waarom heeft de regering daar nooit verantwoording voor afgelegd? In de inleiding beschrijft Swirc waarom zijn boek nodig is en gaat in op de voorgeschiedenis. Tussen 1945 en 1949 dacht de Nederlandse overheid net als vóór de Tweede Wereldoorlog nog steeds recht te hebben op de kolonie Nederlands-Indië. Toen de Indonesische bevolking een onafhankelijkheidsstrijd begon, achtte de Nederlandse regering het daarom nodig om militair terug

te slaan. In 1969 publiceerde een ambtelijke commissie, aangewezen door de overheid, een rapport waarin staat dat er alleen sprake was van gewelds­ excessen. De Excessennota werd het officiële regeringsstandpunt. Elke scholier en student groeide op met het idee dat het gebruikte geweld geoorloofd was, totdat er vanaf 2009 door Indonesische nabestaanden rechtszaken werden aangespannen. De overheid maakte pas in 2016 geld vrij voor een groots onderzoek.

Swirc heeft zelf de archieven doorzocht op zoek naar informatie over een tijdperk waarvan de begane (mis)daden volgens de wet allang verjaard zijn. Hij beschrijft de context rond de soevereiniteitsoverdracht en hoe kritische geluiden uit de jaren ’40 al in een lade verdwenen. Daarna krijgen vooral de decennia 1960-70 veel aandacht: je krijgt inzicht in politieke verwikkelingen en

CLAUDIA KAMERGORODSKI

Maurice Swirc, De Indische doofpot, Uitgeverij de Arbeiderspers, 664 pagina’s (€ 34,99)

11 | BKGESCHIEDENIS | MA ART 2022

CHRISTIAAN HARINCK de commotie van actualiteitenrubrieken. Verder bespreekt de auteur ook toonaangevende werken van historici, zoals het proefschrift van Rémy Limpach.

Aangevuld met een illustratiekatern is De Indische doofpot een zeer relevant boek dat iedereen met een greintje besef van de Nederlandse historie zou moeten lezen.

Liquidatie van drie Indonesiërs, staand bij een greppel en met de rug naar het vuurpeloton.

Rechts: greppel vol doden, met twee toekijkende Nederlandse soldaten.

De foto’s komen uit een fotoboek dat in 2012 werd gevonden in een vuilcontainer. De foto’s waren afkomstig uit het privé-album van een ex-militair uit Enschede die in 1947 naar Indonesië werd uitgezonden.

Militair optreden

Christiaan Harinck deed promotieonderzoek naar de dekolonisatie van Indonesië aan de KITLV. Hij richt vooral de aandacht op de jaren van het Nederlandse militaire optreden in Indonesië om te begrijpen waar de gewelddadigheid uit voortkwam. Zijn conclusies zijn ook niet mals en komen grotendeels overeen met Swirc: het militaire optreden was verwoestend, omdat er te lang werd vastgehouden aan een koloniaal idee.

Harinck gaat per hoofdstuk in op een tijdsbestek van enkele maanden tot een jaar. Zo neemt hij je mee langs belangrijke onderwerpen en geografische gebieden waarover meerdere

‘Het militaire optreden was verwoestend, omdat er te lang werd vastgehouden aan een koloniaal idee’

STADSARCHIEF ENSCHEDE/VINCENT JANNINK/ANP

bronnen te vinden waren. De tekst is academisch maar goed leesbaar doordat alle noten en bibliografie handig achterin zijn gezet.

Interessant is dat de auteur niet alleen ingaat op militaire acties te velde, maar ook de ontwikkeling van de opleiding en doctrine onder de loep neemt. Hierover blijkt genoeg te schrijven, waaronder het volgende. In 1947 kwam oorlogsvrijwilligers in Indonesië een artikel uit een Nederlands dagblad onder ogen, waarin werd ingegaan op de Indische Gevechtsopleiding in Nederland. Verschillende opleidingsregels bleken niet aan te sluiten op de praktijk, wat men ook schriftelijk liet weten. Voor de krijgsmacht kwam deze kritiek op een verkeerd moment omdat de Nederlandse eenheden al onderbezet waren en militairen door de opgedane ervaringen in het land geen zin meer hadden in bijtekenen. Uiteindelijk paste de legertop de opleiding wel aan, maar de uitgebreide versie van dit verhaal laat wel zien hoever fantasie en werkelijkheid soms uit elkaar liepen.

Levensvragen

Dan een novelle die haar plaats in de canon verdient: Winarta van Basuki Gunawan. In de jaren 1950 verscheen dit verhaal

over de gelijknamige hoofdpersoon als feuilleton in De Nieuwe Stem. Maandblad voor cultuur en politiek. Zoals Gustaaf Peek in het voorwoord schrijft: ‘Goed gezien van die redactie indertijd, een spannende keuze, over een man die zich na de moord op zijn ouders bij strijders voor een vrij Indonesië voegt, op moreel gebied zelfs nu nog niet is verouderd.’ Toch zullen veel lezers nog niet eerder van Winarta of de auteur hebben gehoord. Gunawan groeide op in Nederlands-Indië tijdens de Japanse bezetting en tijdens de Onafhankelijkheidsoorlog vocht hij tegen de overheersers, de Nederlanders. Na de vestiging van de Republiek Indonesië hoort hij bij de eerste lichting studenten die met een studiebeurs naar Nederland komt.

Hij promoveerde in de sociologie. Tijdens een herstelperiode van tuberculose schrijft hij Winarta, waarin thema’s als wraak nemen en daderschap, trauma, zinloosheid voorkomen. Vanaf de eerste zin ‘De oude cipier is weggegaan’ tot aan de laatste ‘Toen viel de deur dicht’ lees je vanwege de urgentie van de opgeroepen vragen automatisch door. Een vergeten meesterwerk dat het verdient om weer bovenaan de leeslijst te verschijnen.

M

A

AK T

GESCHIEDE

NI

S

Vuur, vuur!

Over het leven van Oost-Indisch ambtenaar Edouard Carolus (1807-1855) isbn 9789087049362, 160 blz., €19

Marleen van den Berg, George Harinck e.a.

Voor de geest en het moreel van de troepen De kerken en de oorlog in Indonesië, 1945-1950 isbn 9789087047221, 237 blz., €25

ES

CH

IED

E N I S V E R LO R

.

N E

N

L

Tom Phijffer

VE

RL

OREN.NL MAA

KT

G

Claartje Bunnik

Een onmogelijke missie Jaap Hangelbroek, bestuursambtenaar in de nadagen van Nederlands-Indië isbn 9789087048853, 224 blz., €19

Boeken over de Nederlandse geschiedenis, over het koloniale onrecht en de koloniale oorlog in Indië.

Uitgeverij Verloren Torenlaan 25, 1211 JA Hilversum 035-6859856 verloren.nl Alle boeken zijn te bestellen bij de uitgever of via de boekhandel.

Verloren_BKGeschiedenis_maart.indd 1

Harry A. Poeze

Dominee Jac. Jonker, Job Sytzen en de soldaat in Indië isbn 9789087047672, 119 blz., €15

Frans Glissenaar

‘DD’. Het leven van E.F.E. Douwes Dekker isbn 9065500642, 246 blz., €29

Tjalling Bouma

Naar een federaal Indonesië

Coen van ’t Veer

Indië verloren, rampspoed geboren

De geschiedenis van de totstandkoming van de Republiek der Verenigde Staten van Indonesië en de bijdrage van federale Indonesische nationalisten aan de Indonesische onafhankelijkheid 1917-1949

De representatie en constructie van koloniale identiteit in fictie over de zeereis tussen Nederland en Nederlands-Indië (1850-1940)

isbn 9065504605, 88 blz., €10

isbn 9789087048464, 448 blz., €39

isbn 9789087048259, 320 blz., €29

Frans Glissenaar

De kolonie op drift

01-03-2022 18:14

13 | BKGESCHIEDENIS | MA ART 2022

RECENSIE

JACOBINE VAN DEN HOEK

De kop eraf!

In De roos van Napoleon vlucht Marie-Rose naar Parijs om aan de slavenopstanden in Martinique te ontsnappen. Samen met haar dochtertje en haar voormalige slavin belandt zij in de Franse Revolutie. Hoe vindt Marie-Rose ooit geluk en veiligheid in een land dat zo snel verandert? Welk leven leidde de vrouw die uiteindelijk de echtgenote zou worden van de beruchte Napoleon?

MARC MENS

L

ezers die niet al te bekend zijn met de Franse Revolutie hoeven zich geen zorgen te maken. Het boek is vooral geschreven vanuit het perspectief van Marie-Rose, met korte fragmenten die context geven over Napoleons militaire loopbaan. Hierdoor leer je samen met Marie-Rose wat je moet weten over deze turbulente periode in de geschiedenis, maar blijft het een begrijpelijk en intiem verhaal.

Marie-Rose werd als dochter van een plantagehouder geboren in een adellijke familie. Aanvankelijk duim je hierdoor misschien niet zo snel voor haar. Ze begint te volgen.’ Toch voelt het soms als een vrouw wier familie slaalsof Euphémie er vooral is om ven hield en zelfs tijdens een revolutie blijft zij verlangen naar Marie-Rose een les te leren en was het interessant geweest om oppervlakkige zaken. ‘Mensen van adel zorgden dat er afleiding bijvoorbeeld ook over haar perspectief te lezen. was, dat er feesten waren en De revolutie zorgt ervoor dat voorstellingen, zelfs op straat. Is Marie-Rose steeds onafhankeiedereen dat vergeten?’

Een van de interessantste aspec- lijker wordt. Ze blijft daarentegen angstig dat ten van het boek is de zij opgepakt en relatie tussen Mariegeëxecuteerd zal Rose en haar vrienworden door haar din en voormalige titel als burggravin. slavin ­Euphémie.

Zo trekt de schrijver Mede door deze vaak een paralvriendschap leert lel tussen MarieMarie-Rose waarom Rose en haar idool de Franse revolutie zo Marie Antoinette nodig is. ‘Ongedierte. die voor de ogen van Vocht. Schimmel.

Marie-Rose ontHet was er allemaal. hoofd wordt. ‘Met En in zo’n hut stond een doodsklap is de Euphémies wieg, valbijl naar beneden in tegenstelling tot Jacobine van den gestort. Het koningsde mijne. Haar heb Hoek, De roos van huis De Bourbon ik nooit horen klaNapoleon, Uitgeveis definitief gevalgen en ik neem me rij HarperCollins, len. Bloed gutst uit voor haar voorbeeld 384 pagina’s (€ 21,99)

Marie Antoinettes hals en haar koninklijke hoofd wordt opgetild en aan de menigte getoond. De mensen om ons heen beginnen te joelen en klappen.’

Met omschrijvingen die het ene moment prachtig en het andere moment gruwelijk zijn, vertelt schrijver Jacobine van den Hoek een complex verhaal over klassenverschillen en oude geslachtsrollen. Wel was het nog interessant geweest om meer te weten te komen over de mensen uit Marie-Rose’ leven. Het voelt soms alsof Marie-Rose alleen maar van de ene plek naar de ander vlucht. De fragmenten over Napoleon maken de lezer nieuwsgierig naar hoe hij als onzekere jongen uiteindelijk keizer werd. Jammer genoeg duurt het iets te lang voordat MarieRose Napoleon daadwerkelijk ontmoet. De roos van Napoleon zou om deze reden zeker een vervolg kunnen gebruiken.

14 | BKGESCHIEDENIS | MA ART 2022

MAAND VAN DE GESCHIEDENIS

Wat een ramp!

Het is al een tijdje geleden, maar de Maand van de Geschiedenis 2021, afgelopen oktober, was weer een groot succes. Onder het motto ‘Ontdek gisteren, begrijp vandaag’ bracht de Maand van de Geschiedenis het verleden voor het voetlicht met activiteiten door het hele land en volop aandacht in de media.

H

et jaarthema ‘Aan het werk’ was met de thuiswerksituatie en de krapte op de arbeidsmarkt actueler dan ooit. Met ruim 858 activiteiten, van fietstour tot theateroptreden en van tentoonstelling tot podcast,

stond ‘Aan het werk’ centraal in alle windstreken van Nederland. De Amerikaanse historicus James Kennedy schreef voor de Maand van de Geschiedenis het essay Aan het werk, waarin hij de ontwikkeling van het Nederlandse arbeidsethos na 1945 onderzocht. En traditiegetrouw werd aan het eind van de Maand van de Geschiedenis de Libris Geschiedenis Prijs uitgereikt aan het beste historische boek dat een algemeen publiek aanspreekt. Sandra Langereis ontving voor haar boek Erasmus: dwarsdenker.

Een biografie de Libris Geschiedenis Prijs 2021.

Vooruitblik Ook dit najaar staat oktober weer in het teken van geschiedenis. 350 jaar na het Rampjaar 1672 brengt de Maand van de Geschiedenis met het thema ‘Wat een ramp!’ allerhande rampen en hun gevolgen voor

Ontdek ook de catastrofes, die door menselijk handelen zijn voorkomen het voetlicht. In een tijd waarin pandemieën, bosbranden, aanslagen en overstromingen de kranten en talkshowtafels in hun greep houden, duik je in oktober niet alleen in de geschiedenis van verwoestende rampen. Ontdek ook de catastrofes die door menselijk handelen zijn voorkomen en de veerkracht en weerbaarheid die een ramp in de mens kan opstuwen.

En ben je benieuwd naar de essayist van 2022? Houd www. maandvandegeschiedenis.nl in de gaten en meld je aan voor de publieksnieuwsbrief, want halverwege maart wordt de essayist bekendgemaakt!

15 | BKGESCHIEDENIS | MA ART 2022

RECENSIE

THOMAS MANN

Zielenroerselen van een groot schrijver Na alle boeken die reeds over Thomas Mann zijn geschreven kun je je afvragen wat een extra boek over diens leven voor meerwaarde heeft. Desalniettemin heeft Colm Tóibín met zijn biografische roman De tovenaar gezorgd voor een mooi portret van de man die zoveel literaire klassiekers op zijn naam heeft staan. blijf in de Verenigde Staten.

Thomas Mann leefde in een tijd waarin de hele wereld in homas Mann wordt beweging was. Hij maakte als beschouwd als één van volwassene zowel de Eerste als de grootste schrijvers de Tweede Wereldoorlog mee. uit de twintigste eeuw. Tot Toch worden al die gebeurteniszijn bekendste werken horen sen vaak slechts kort aangestipt. de romans De Buddenbrooks, De Eerste Wereldoorlog wordt een sleutelroman over Manns bijvoorbeeld in één hoofdstuk familie en diens geboorteafgedaan, terwijl zijn latente stad Lübeck, De dood in Venehomoseksuele geaardheid die hij tië en zijn monumentale epos zijn leven lang heeft onderdrukt De toverberg. Hij was niet de door het hele boek heen als een enige in zijn familie die schreef, rode draad wordt uitgerold. Zo ­Thomas’ oudere broer Heinrich vreest hij dat na zijn vlucht naar en meerdere van Thomas’ kinZwitserland zijn dagboeken met deren hebben eveneens romans homo-erotische fantasieën in en novelles geschreven. Eén van handen van de Nazi’s zullen valhen was Klaus Mann, de geestelen, waardoor ze hem te schande lijk getroebleerde schrijver die konden maken. Het sterke aan onder meer Mefisto schreef en De tovenaar is dat Tóibín erin is in 1949 zelfmoord pleegde. Met geslaagd om diep in het hoofd De tovenaar heeft Tóibín zich van Thomas Mann te kruipen en voor de ambitieuze taak gesteld op een geloofwaardige manier om het turbulente leven van de herinneringen en gevoelens Thomas Mann en zijn familie van de schrijver op te tekenen, te portretteren. In De tovenaar waardoor het niet alleen maar komen de belangrijke momeneen statisch tijdsdocument blijft. ten in het leven van Thomas Het is fascinerend Mann voorbij, die om – al is het dan van grote invloed op fictief – een inkijkje zijn persoonlijkheid te hebben in de zieen zijn boeken zijn lenroerselen van een geweest. Zo volgen man die zowel grote we onder andere zijn literaire successen jeugd in de Noordheeft meegemaakt Duitse havenstad als veel persoonlijk Lübeck waar hij zich leed. nooit echt gelukkig De tovenaar is vooral voelt, het bezoek erg sterk wanneer aan zijn vrouw Katia het gaat over de aanin een kuuroord in loop naar de Tweede Davos dat ten grondWereldoorlog en slag heeft gelegen Colm Tóibín, De tovehet opkomende aan De toverberg en naar, vertaling: Lette nationaal-sociazijn vlucht voor het Vos, Uitgeverij De lisme. T ­ óibín gaat naziregime en het Geus, 581 pagina’s uitgebreid in op daaropvolgende ver- (€ 25,99) ISTVAN KOPS

T

Hij vreest dat zijn dagboeken met homoerotische fantasieën in handen van de Nazi’s zullen vallen het dilemma waarin Thomas Mann verkeert. Er is de enorme druk die hij als publiek figuur ervaart om vanuit Amerika het nazisme te veroordelen, maar hij wil zijn familieleden die zijn achtergebleven in Duitsland niet in gevaar brengen. Wat Tóibín óók goed laat zien is hoe ontheemd Thomas Mann zich in de Verenigde Staten voelt.

Toch denkt hij er aanvankelijk niet aan om terug te keren naar Duitsland, teleurgesteld als hij is in zijn landgenoten die zo massaal steun hebben gegeven aan het nazistische regime. Aan de andere kant mist hij de Europese ziel en geschiedenis in zijn nieuwe land dat hem zo wezensvreemd voorkomt.

Tóibín is er met De tovenaar in geslaagd om een intrigerend beeld van een man te schetsen die in zijn leven nooit echte keuzes durfde te maken en zich nooit duidelijk uit durfde te spreken. Eerst uit angst om veroordeeld te worden vanwege zijn homoseksuele geaardheid, later vanwege zijn angst voor het naziregime en het ­McCarthyisme in het Amerika van de jaren vijftig. Dit boek is uitstekend geschikt voor lezers die al het één en ander van en over Thomas Mann hebben gelezen en zich graag wat verder verdiepen in zijn leven.

16 | BKGESCHIEDENIS | MA ART 2022

BOEKFRAGMENT

Zoeken, aangrijpen en vernietigen!

Christiaan Harinck, Zoeken, aangrijpen en vernietigen!, Uitgeverij Prometheus, 384 pagina’s (€ 27,50) www.uitgeverijprometheus.nl

De dekolonisatie van Indonesië was bijzonder gewelddadig. Wat vroeger wat besmuikt en eufemistisch de ‘politionele acties’ werden genoemd heet tegenwoordig terecht een dekolonisatieoorlog. ­Christiaan Harinck laat zien hoe de Nederlandse strijdkrachten het tactisch militair optreden begrepen en vormgaven.

Inleiding Guerrillastrijd is oorlog in de schaduw, schreef de Amerikaanse historicus Robert Asprey.

In figuurlijke zin staat deze strijdvorm inderdaad in de schaduw van reguliere oorlogvoering. Maar guerrillastrijd vindt ook letterlijk plaats in de schaduw. Het is een oorlog zonder front en zonder duidelijke grenzen tussen combattanten en non-combattanten. Schaduw toont de contouren, maar verhult wat daarbinnen ligt. Een doelwit doemt op – maar is het de vijand? Een schot klinkt; een mens is geraakt. Wie was het?

Vriend of vijand, de schaduw slokt alle slachtoffers op.

Of een oorlog nu veel of weinig slachtoffers eist, het eerste slachtoffer is altijd de waarheid.

En het is dit slachtoffer waar het de historicus in eerste instantie om te doen is. Zo verging het ook mijzelf. Dit proefschrift begon (en eindigde) als een studie naar de Nederlandse manier van oorlog voeren in Indonesië van 1945 tot 1949. Maar gaandeweg drongen de slachtoffers die volgden op de waarheid zich aan mij op, als aantallen op vergeeld papier, als levenloze lichamen op oude foto’s, in de vorm van in steen gehouwen namen, of in de verhalen van getuigen.

Aanwijzingen voor die manier van oorlog voeren en de slachtoffers daarvan zijn in veel bronnen en verhalen terug te vinden.

Bijzonder scherp komen ze naar

voren in het verslag van de temporaire krijgsraad van Batavia uit november 1946 van de ondervraging van Ferdinand Kaarsemaker, reserveluitenant van het Koninklijk Nederlands Indisch Leger (KNIL). Kaarsemaker voerde met zijn patrouille in de nacht van 16 op 17 november in de buurt van Buitenzorg twee acties uit. Buitenzorg, of Bogor in het Indonesisch, lag op dat moment op de grens van het Nederlandse en het Indonesische Republikeinse gebied en kende sinds kort een gedeeld bestuur, een ongemakkelijke situatie die veel spanning gaf.

Er kwamen bij Kaarsemakers tweede actie vier Republikeinen om: de waarnemend burgemeester, twee politieagenten en een burger. De Republikeinse autoriteiten in Buitenzorg waren woedend en beklaagden zich bij de Nederlandse commandant.

Twee dagen later werd de luitenant gehoord in een onderzoek dat de militaire justitie was gestart naar deze zaak.

De directe aanleiding voor Kaarsemakers optreden was dat op 15 november, de dag voor het incident, onderhandelaars van Nederland en de Indonesische Republiek na een jaar van gewapende strijd en diplomatiek getouwtrek een akkoord hadden bereikt over de politieke en bestuurlijke toekomst van het land. Maar in plaats van rust zorgde dit akkoord van Linggadjati juist voor verdere spanningen in Buitenzorg; het loste de verdeelde status van de stad niet op. Er werden wapens gestolen uit Nederlandse depots en Nederlandse militaire posten werden nog altijd beschoten.

Om hier een einde aan te maken stuurde de plaatselijke commandant een aantal patrouilles op pad, waaronder die van luitenant Kaarsemaker.

Kaarsemaker had de opdracht gekregen om een nachtelijke hinderlaag te leggen bij de kampong Tjimanggoe, het dorp

vanwaaruit de recente beschietingen op Nederlandse posten zouden zijn georganiseerd. Hij ging op pad met tweeënhalve sectie infanterie, een lichte en een middelzware mortier, en een mitrailleur. De hinderlaag werd gelegd, maar al snel werden de KNIL-soldaten beschoten vanuit de kampongrand. Kaarsemaker besloot ‘onmiddellijk krachtig te reageren’: hij gelastte de kampong te bestoken met mortiervuur en over de hele lengte en breedte te mitrailleren. Tegenover de temporaire krijgsraad verklaarde hij dat zijn beslissing niet alleen was ingegeven door de directe bedreiging die het vijandelijke vuur vormde, maar ook door de wetenschap dat het dorp ‘een haard van vijandelijke terroristische activiteit’ was. De patrouille bleef na de beschieting op de plaats van de hinderlaag, maar de vijand vertoonde zich niet meer. Enkele uren later, het was inmiddels kwart over drie in de morgen, klonken in de verte mitrailleurvuur en explosies.

17 | BKGESCHIEDENIS | MA ART 2022

RECENSIE

DE NIJL

Tijdlijn van de Nijl Als docent Geschiedenis ben ik altijd op zoek naar manieren om mijn vak te combineren met andere schoolvakken, zoals Aardrijkskunde en Economie. Een voorbeeld hiervan is de economische crisis van 1929, waarbij ik historische gebeurtenissen koppel aan economische processen. Het moeilijke hiervan is dat schoolboeken lang niet altijd deze mogelijkheden bieden. De Nijl. Biografie van een rivier biedt deze mogelijkheden wel.

RIK METS

H

Terje Tvedt, De Nijl.

Biografie van een rivier, vertaling: Maud Jenje, Uitgeverij Wereldbibliotheek, 541 pagina’s (€ 29,99)

alverwege de vorige eeuw maakte de Franse historicus Fernand Braudel indruk met zijn studie van het Middellandse Zeegebied ten tijde van de Spaanse koning Filips II. Geschiedenis is niet slechts de geschiedenis van personen en gebeurtenissen, maar ook van langdurige cyclische economische en technologische processen en nog langduriger geografische en klimatologische processen. Alleen wanneer je een periode bestudeert vanuit deze drie termijnen, kun je tot een werkelijk begrip van het verleden komen.

In deze traditie kan ook het boek De Nijl. Biografie van een rivier van de Noorse historicus en geograaf Terje Tvedt geplaatst worden. Tvedt beschrijft de geschiedenis van het Nijlgebied, die onder andere Egypte, Soedan, Oeganda en Ethiopië bevat, in de context van de longue durée die wordt bepaald door de Nijl. Een voortdurend terugkerend thema is de manier waarop mensen proberen de Nijl te gebruiken.

‘Elk verhaal over de geschiedenis van een rivier moet draaien om de poging van de mens om hem te beheersen, om hem naar zijn wil te buigen.’ Of het

nu gaat om inheemse bewoners of koloniserende Britten of Duitsers, de Nijl vormt de rode draad door de geschiedenis van Noordoost-Afrika.

Waar Tvedt minder duidelijk over is, maar wat tussen de regels wel degelijk te lezen is, is hoezeer de mensen afhankelijk zijn van de Nijl en zijn onderworpen aan haar grillen. Natuurlijk zijn er de talloze pogingen van mensen om de Nijl te beheersen, zoals de door de Britten gebouwde Aswandam in Egypte en de recent gebouwde Renaissancedam in Ethiopië. Maar lokale bewoners weten dat zij hun beschaving, landbouw, visserij, kortom hun leven, danken aan het water dat door de Nijl stroomt.

De Nijl is een biografie. Een biografie probeert het leven van een persoon feitelijk en verhalend op schrift te stellen, waarbij

‘Elk verhaal over de geschiedenis van een rivier moet draaien om de poging van de mens om hem te beheersen, om hem naar zijn wil te buigen.’

het karakter en de persoonlijkheid van deze persoon duidelijk naar voren komen. Al gaat het hier om een rivier, de schrijver slaagt erin de Nijl als een levend personage naar voren te laten komen. Het boek is deels opgebouwd als een reisverslag, deels als een geschiedenis. De lezer volgt samen met Tvedt de rivier van haar monding aan de Middellandse Zee tot aan haar bronnen, diep in Afrika. Iedere etappe wordt boeiend beschreven en voortdurend verbonden aan historische gebeurtenissen, doorspekt met een overvloed aan anekdotes en details.

De Nijl is essentieel geweest voor het verleden van Afrika. Zonder haar waren er geen bloeiende culturen ontstaan in Egypte of Ethiopië en waren de imperialistische Europeanen waarschijnlijk maar weinig geïnteresseerd geweest in deze regio. Maar de Nijl is net zo essentieel voor de toekomst van Afrika en dit boek biedt een aantal interessante toekomstscenario’s vanuit politiek, geografisch en klimatologisch perspectief voor het Nijlgebied. Als docent kan ik uitstekend gebruik maken van deze inzichten in mijn lessen, zodat de geschiedenis in een breder perspectief geplaatst kan worden. Alleen al daarom is het boek een absolute aanrader.

ONTDEK GISTEREN BEGRIJP VANDAAG OKTOBER IS DE MAAND VAN DE GESCHIEDENIS

Blijf op de hoogte en meld je aan voor de nieuwsbrief met artikelen, uit- en thuistips, winacties en meer over geschiedenis.

Een initiatief van

Investeerder

maandvandegeschiedenis.nl/nieuwsbrief

19 | BKGESCHIEDENIS | MA ART 2022

AGENDA

PRIJSVRAAG

COLOFON

Biografie van een rivier

CONTACT Boekenkrant Zonnebaan 54 3542 EG Utrecht Nederland Telefoon: + 31 30 2231718

D Verborgen verleden TELEVISIE – t/m 9 april. Een nieuwe serie van het televisieprogramma Verborgen verleden is van start gegaan. Hierin gaan bekende Nederlanders op zoek naar hun familiegeschiedenis en komen soms op bijzondere plaatsen terecht over de gehele wereld. Onder meer Simone Weimans, Huub Stapel, Douwe Bob en Floortje Dessing komen aan bod. Elke zaterdagavond t/m 9 april, 20.35 uur op NPO2.

Slot Loevestein onder water SLOT LOEVESTEIN – 25, 26 maart.

Kunstenaar Daan Roosegaarde zet slot Loevestein onder water! Hoe ziet het eruit als eeuwenoud erfgoed onder de golven verdwijnt?

Roosegaarde laat het zien middels een virtuele overstroming. De presentatie Waterlicht vormt de aftrap van de tentoonstelling Denkend aan water waarin de relatie van Loevestein met water centraal staat.

e BKGeschiedenis mag een exemplaar weggeven van het De Nijl. Biografie van een rivier van Terje Tvedt.

Wil jij kans maken op dit boek?

Beantwoord dan de volgende vraag: Hoe heet de dam die de Britten in de Nijl in Egypte bouwden?

Stuur je antwoord en adresgegevens voor 11 april naar redactie@boekenkrant.com onder vermelding van ‘Prijsvraag BKGeschiedenis’.

Dit boek kun je winnen Internationaal gerenommeerd Nijl-expert Terje Tvedt maakte al verschillende documentaires over de Nijl. Nu vertelt hij in een boek het fascinerende verhaal van deze lange rivier, die een rol speelt in vele oorlogen en inzet is van de strijd tussen Midden-Afrikaanse landen. Reis je mee?

REDACTIE redactie@boekenkrant.com ABONNEMENTEN abo@boekenkrant.com Telefoon: + 31 172 476085 ADVERTENTIES verkoop@boekenkrant.com ONLINE www.boekenkrant.com facebook.com/deboekenkrant @Boekenkrant @Boekenkrant OPLAGE 19.000 VOLGEND NUMMER De volgende BKGeschiedenis ­verschijnt op 3 oktober 2022.

HET TEAM Redacteuren Mireille Bregman, Marc Mens, Mirjam Mulder en Bibianne Oelderik Medewerkers Istvan Kops, Rik Mets en Tanja Wilming Vormgeving Titus Vegter Uitgever Jan Louwers

Moedig voorwaarts!

IN DE THEATERS – t/m 31 mei. ‘Het leven wordt achterwaarts begrepen maar moet voorwaarts worden geleefd’. Deze wijsheid van filosoof Kierkegaard heeft Diederik van Vleuten boven zijn bureau hangen. Om hem eraan te herinneren dat deze uitdagende tijden erom vragen zijn theatrale visie vol op de toekomst te richten. Of op zijn minst op het heden. Aan het verleden besteedde hij in drie bejubelde soloprogramma’s nu wel genoeg aandacht. Nederlands-Indië, de Eerste Wereldoorlog en Winston Churchill zijn geschiedenis. Vanaf nu gaat hij moedig voorwaarts! Maar kan Van Vleuten wel zonder de geschiedenis in het theater staan?

Terje Tvedt, De Nijl. Biografie van een rivier, vertaling: Maud Jenje, Uitgeverij Wereldbibliotheek, 541 pagina’s (€ 29,99)

BKGeschiedenis is een tweejaarlijkse uitgave van de ­Boekenkrant over geschiedenisboeken en historische romans. De Boekenkrant biedt kwaliteit voor een breed publiek. De onafhankelijke ­redactie van deze maandelijkse krant besteedt aandacht aan ­literatuur, spanning, jeugd, non-fictie en strips.

DE NIEUWE FRANK KRAKE

VANAF 22 MAART IN DE BOEKHANDEL

WAARGEBEURD Waar is de buit van 46 miljoen gebleven?