BKGeschiedenis oktober 2020

OKTOBER 2020 – DE BESTE BRON VOOR GESCHIEDENISBOEKEN

Met Abdelkader Benali, de Libris Geschiedenis Prijs en 75 jaar Bevrijding

MARIEKE NELISSEN

OOST/WEST

2 | BKGESCHIEDENIS | OKTOBER 2020

OP DE COVER

ABDELKADER BENALI

Een Nederlandse piraat in Marokkaanse dienst In zijn essay voor de Maand van de Geschiedenis rakelt Abdelkader Benali het bijzondere verhaal van Jan Janszoon (c. 1570–1641) op, de Nederlandse piraat in Marokkaanse dienst. Benali kon Reizigers van een nieuwe tijd pas schrijven toen hij in die historie ook zijn eigen, persoonlijke verhaal vond.

Door Martine van der Veer

Abdelkader Benali

‘In z’n anekdotiek is het haast ongeloofwaardig: een Nederlander die overgaat tot de islam en voor de moslims gaat kapen op Nederlandse vracht.’

Reizigers van een nieuwe tijd

Jan Janszoon, een Nederlandse piraat in Marokkaanse dienst

Abdelkader Benali, Reizigers van een nieuwe tijd. Jan Janszoon, een Nederlandse piraat in Marokkaanse dienst, Uitgeverij De Arbeiderspers, 64 pagina’s (€ 3,99)

Het thema van de Maand van de Geschiedenis 2020 is Oost/ West. Wat was jouw eerste associatie met dit thema?

‘Mijn eerste associatie is dan toch mijn eigen biografie, die ik aan een onderzoek onderwerp.

Mijn eigen migratieverhaal – en de vertakkingen die het heeft gekregen – is er een van verplaatsing van wat mensen als een deel van het Oosten beschouwen, Marokko, naar het Westen: Nederland. Dat klinkt logisch, maar vanuit Marokkaans perspectief is Marokko het Westen, “Al Maghreb” betekent “de plek waar de zon ondergaat”.

De verwarring die dit soort plaatsbepalingen creëert, zie ik dan ook als uitgangspunt voor mijn verhalen.’

Waar gaat jouw essay over en hoe ben je op dit onderwerp gekomen?

‘Het verhaal van de Barbarijse zeerovers en de Nederlandse inbreng daarin in de persoon van Jan Janszoon uit Haarlem draag ik al meer dan twintig jaar in me. In z’n anekdotiek is het haast ongeloofwaardig: een Nederlander die overgaat tot de islam en hartstochtelijk voor de

Abdelkader Benali moslims gaat kapen op Nederlandse vracht.

‘Maar het kon pas een verhaal worden toen ik er mijn eigen, persoonlijke verhaal in vond: ik kwam er onlangs achter dat de streek waar ik vandaan kom, letterlijk het strand waarvan ik op een steenworp afstand ben geboren, tot in de negentiende eeuw een vertrekpunt was voor piraten! De Engelse consul in Tanger kwam hoogstpersoonlijk naar dit dorp om er poolshoogte te nemen. Het samenkomen van twee verhaallijnen maakt het tot een goed verhaal.’

Wat vind jij het belang van leren over geschiedenis?

‘Ik zal een voorbeeld geven: voor de meeste mensen bestaat geschiedenis uit jaartallen, en vinden ze het dus vervelend.

Maar ik was altijd ontzettend geïnteresseerd in het verhaal achter die jaartallen. Het jaartal 1492: de val van Granada, het

BOB BRONSHOFF

jaar waarin Columbus naar de Nieuwe Wereld trekt – een jaar met gigantische gevolgen.

‘Geschiedenis geeft mij de kans om het verhaal achter het verhaal te vinden. Waarom ging Columbus? Waarom viel Granada? En ik ontdekte gaandeweg dat de structuur van de geschiedenis – het vertellen van dat verhaal – ook iets zegt over de tijd waarin we leven: we maken als het ware onze geschiedenis. Hoe we die geschiedenis maken is voor mij een heel spannend uitgangspunt wanneer ik praat met jongeren over het MiddenOostenconflict, er vindt dan echt een botsing van historiografieën plaats. Ik denk dat als we in onze tijd elkaar willen verstaan in het publieke discours, we er niet omheen kunnen om kennis te nemen van onze wederzijdse blik op de geschiedenis, ook wanneer die blik tegengesteld is.’

Oktober is traditiegetrouw de Maand van de Geschiedenis. Het essay van Abdelkader Benali is daarom de hele maand verkrijgbaar bij de boekhandel voor slechts € 3,99. Kijk voor meer informatie over de Maand van de Geschiedenis en alle activiteiten op www.maandvandegeschiedenis.nl.

3 | BKGESCHIEDENIS | OKTOBER 2020

REDACTIONEEL

De boeken ingaan Dit jaar heb ik veel zin in de Maand van de Geschiedenis, want in een tijd dat ik constant opgeslokt word door de waan van de dag, voelt het goed om stil te staan bij het verleden.

Vol nieuwsgierigheid stortte ik me op het interview met de genomineerden van de Libris Geschiedenis Prijs en de auteurs van De slavernij in Oost en West, een boek dat goed aansluit op het thema van deze Maand van de Geschiedenis. Een ander mooi boek in het kader van het thema Oost/West is het essay van Abdelkader Benali (p.2), maar ook De bergen zingen (p.7).

Iets heel anders is het artikel over 75 jaar Bevrijding, waarin onder andere de dagelijkse nieuwsberichten uit 1944–1945 centraal staan die de NOS het afgelopen jaar publiceerde (p.4).

Het mooie aan die nieuwsartikelen is dat ze laten zien hoe er destijds over de Bevrijding geschreven werd. Hoe keek men naar de historie die toen nog volop gaande was? In dit jaar, dat vast ook de geschiedenisboeken in zal gaan, wordt die vraag extra interessant.

Ezra Hakze Redacteur BKGeschiedenis

REMBRANDT

Q&A

IN DEZE KRANT

Het thema van de Maand van de Geschiedenis is dit jaar Oost/West. Wat kunnen we verwachten van deze themamaand en bij welk geschiedenisevenement moet je echt geweest zijn?

We vroegen het Anne Burgers, projectcoördinator van de Maand van de Geschiedenis.

75 JAAR BEVRIJDING 4 Het afgelopen jaar werd de Bevrijding op vele manieren herdacht. Welke interessante boeken heeft ons dit opgeleverd?

Anne Burgers

Wat houdt het thema van deze Maand van de Geschiedenis precies in?

‘Met het thema Oost/West staan dit jaar historische reizen en ontmoetingen centraal. Hierbij kun je denken aan ontdekkingsreizen en slavernij, maar ook aan de Koude Oorlog, de Bevrijding of de relatie tussen West- en Oost-Nederland. En met “Oost west, thuis best” kun je het bovendien ook een stuk dichter bij huis zoeken.’

Waarom hebben jullie gekozen voor dit thema?

‘Ieder jaar kiezen we een thema dat actuele waarde heeft en relevant is onder het motto “Ontdek gisteren, begrijp vandaag”. Dat Oost/West een prikkelend thema is, hadden we wel verwacht – mede door de toenemende globalisering – maar dat het met de coronapandemie en de #BlackLivesMatter-protesten zó actueel zou worden, was natuurlijk onvoorzien.’

Wat wordt het hoogtepunt van deze maand?

‘De kracht van de Maand zit in het grote aanbod aan uiteenlopende activiteiten: er is voor ieder wat wils. Dit jaar openen we met het Erfgoedfestival, waarvoor tien artiesten (onder wie Typhoon en Marike Jager) resideren in een Gelderse erfgoedlocatie. Gedurende oktober deelt het festival video’s van wat die residenties opleveren, dat belooft heel bijzonder te worden. Zelf kijk ik ook uit naar een wandeling door de Chinatown van Amsterdam, waarbij je alles leert over de geschiedenis van de Chinese keuken in Nederland. Mét proeverij!’

VIETNAMOORLOG 7 Met haar grootse roman De bergen zingen schijnt Nguyen Phan Que Mai een nieuw licht op de Vietnamoorlog.

HET WITTE HUIS 9 Is Trump werkelijk de vreemdste president die Amerika heeft gekend, of konden zijn voorgangers er ook wat van?

LIBRIS GESCHIEDENIS PRIJS 12 Wie maken dit jaar kans op de Libris Geschiedenis Prijs?

BKGESCHIEDENIS TIPT De redactie tipt drie fijne historische fictieboeken.

15

AMSTERDAM EN DE SLAVERNIJ 16 Onderzoekers Guno Jones en Matthias van Rossum laten zien dat Amsterdam getekend is door ons slavernijverleden.

DE HABSBURGERS 21 In zijn nieuwe boek Het rijk van de Habsburgers tekent Martyn Rady het verhaal op van deze invloedrijke familie.

AGENDA PRIJSVRAAG COLOFON

23 23 23

HOGENBIRK EN ROOZEN

4 | BKGESCHIEDENIS | OKTOBER 2020

ARTIKEL

Het bevrijdingsjaar herbeleven Het zal je vast niet zijn ontgaan: in het afgelopen jaar herdachten we dat Nederland 75 jaar in vrijheid leeft. Activiteiten en herdenkingen werden groots in het nieuws gebracht en ook de nodige boeken over de Bevrijding verschenen. De BKGeschiedenis maakt de balans op: wat heeft een jaar lang herdenken ons aan interessante publicaties gebracht?

Door Mireille Bregman

O

Voor generaties van nu is het ‘steeds moeilijker zich die spanning, die hoop, dat afwachten in te beelden.’

Boerderij de Zwarte Plak, een onderduikadres voor neergestorte geallieerde piloten.

p 31 augustus 2019 opende Koning WillemAlexander het herdenkingsjaar op de kade aan de rivier de Schelde bij Terneuzen.

Hier vond de eerste slag in Nederland plaats waarin de geallieerden groot materieel inzetten om – hopelijk – het einde van de Duitse macht in te luiden. Het was op dat moment, bijna twee maanden na D-Day, belangrijk om de haven van Antwerpen terug te veroveren, zodat de geallieerde troepen geen grote omweg vanuit Normandië meer hoefden te maken. Daarbij kon men een begin maken met de Bevrijding van Nederland. Uiteindelijk kwamen de Scheldemonding en de Schelde na een maandenlange strijd in geallieerde handen en werd Zeeland bevrijd.

Dit alles wordt uitgebreid beschreven en geïllustreerd in het boek Slag om de Schelde. Auteurs Tobias van Gent en Hans Sakkers gaan in op de noodzaak van deze eerste grote bevrijdingsoperatie in Zeeland. Je ziet in dit naslagwerk vele landkaarten en foto’s die tonen hoe het dorps- en militaire leven eruitzag. Ook tref je onverwachte feitjes aan: de Brit William Golding, schrijver van Heer der Vliegen (Lord of the Flies) vocht zelf mee op Walcheren en vuurde raketten af op het dorp Westkapelle. Hij heeft zijn verhaal gebaseerd op de gruwelijkheden uit de oorlog die hij om zich heen zag.

Vaak denk je bij de bevrijding van Nederland alleen aan de feestelijke beelden uit het westen in het voorjaar van 1945. Van Gent en Sakkers laten zien dat die feestvieringen niet mogelijk waren zonder NATIONAAL ARCHIEF

de beslissende strijd in Zuid-Nederland.

Alsof je er zelf bij bent De landelijke viering van de Nederlandse Bevrijding viel door de wereldwijde coronacrisis in het water. De beelden van de lege Dam tijdens de Nationale Dodenherdenking op 4 mei staan bij iedereen op z’n netvlies gegrift. Organisaties zoals Nationaal Comité 4 en 5 mei riepen op thuis te herdenken door bijvoorbeeld het bevrijdingsvuur (dat in Wageningen wordt ontstoken) digitaal door te geven en foto’s te maken van de Nederlandse vlag. We moesten dus sociale media inzetten om te laten zien dat we ons betrokken voelden bij het thema 75 jaar vrijheid. Deze militaire inzet werd ook zichtbaar op de themapagina van de NOS, die door de nieuwsomroep werd bijgehouden.

Een jaar lang was op die site elke dag nieuws van 75 jaar geleden te lezen. De NOS koos ervoor nieuwsitems van toen uit te lichten alsof de mens van nu er zelf bij was; zonder voorkennis van wat zich verder zou afspelen.

Deze aanpak zie je ook terug in de reeksen bevrijdingsjournaals die de NOS uitzond rond de herdenkingen van D-Day, Dolle Dinsdag, Auschwitz, 5 mei en 15 augustus, toen het Japanse leger zich terugtrok uit Indonesië.

In het nieuwe boek 75 jaar Bevrijding 1944–1945 heeft de NOS-redactie de eerder op bewegend beeld getoonde nieuwsitems verzameld. Zo lees je de

5 | BKGESCHIEDENIS | OKTOBER 2020

ooggetuigenverslagen nog eens na en volg je via landkaarten de Bevrijding van Nederland. Dit brengt die periode heel dichtbij, wat juist nu van belang blijkt.

Voor generaties van nu is het namelijk ‘steeds moeilijker zich die spanning, die hoop, dat afwachten in te beelden,’ zo staat te lezen in het voorwoord.

NIMH Eenzelfde multimediale vorm vind je terug bij het project van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH), met als verschil dat de website en de literatuur tegelijkertijd gelanceerd werden. In het boektijdschrift Vrij! 75 jaar bevrijding van Nederland nemen diverse auteurs je in vogelvlucht mee door het bevrijdingsjaar.

Dat de vreugde bij het zien van de geallieerde soldaten en het verdriet over grote vernielingen en verliezen dicht bij elkaar lagen, wordt duidelijk doordat er diverse beelden en verhalen in staan. Op de ene bladzijde lees je bijvoorbeeld het ooggetuigenverslag over het kaalscheren van de ‘moffenmeiden’, op de andere pagina zie je vrolijke prenten waarop soldaten vereerd worden. Omdat het NIMH een militair instituut is, krijg je in dit tijdschrift inzicht in het militaire verhaal van de Bevrijding. Dit wordt uitgediept en aangevuld op de website www.75jaarvrij.nl en in de maandelijkse podcast Oorlog op de flank, waarin je ook geluidsfragmenten hoort uit radio-uitzendingen van toen.

Met al deze boeken, websites, tv- en podcastuitzendingen herbeleef je als het ware de jaren 1944–45. Oktober luidt weliswaar het einde van een mooi herdenkingsjaar in, maar de eerdergenoemde media blijven bestaan en terug te zien en te beluisteren. Opdat we niet vergeten.

Foto’s in dit artikel zijn afkomstig uit het boek 75 jaar Bevrijding 1944-1945 van de NOS, dat deze maand verschijnt.

Tobias van Gent en Hans Sakkers, Slag om de Schelde 1944.

De beslissing in de strijd om WestEuropa, Marburg Media, 352 pagina’s (€ 49,99)

Prinses Juliana en haar moeder koningin Wilhelmina, herenigd in Londen in 1944.

Parade met trommels gemaakt van biscuitblikken van de geallieerde voedseldroppings.

NATIONAAL ARCHIEF

NATIONAAL ARCHIEF

Annelies Hoelen, Lambert Teuwissen e.a. (red.), 75 jaar Bevrijding 1944-1945.

Het nieuws uit het laatste oorlogsjaar van dag tot dag, Uitgeverij Ambo| Anthos, 472 pagina’s (€ 39,99)

Vrij! 75 jaar bevrijding van Nederland, Uitgeverij Boom i.s.m. NIMH, 160 pagina’s (€ 7,50)

Wij schrijven

geschiedenis,

jullie

lezen het

NU in de boekhandel Een urgent boek in wat een sleuteljaar in de Amerikaanse geschiedenis is

Een nieuwe benadering van koloniale geschiedenis

Waarom BelgiĂŤ na de scheiding met Willem I toch geen republiek werd

7 | BKGESCHIEDENIS | OKTOBER 2020

RECENSIE

NGUYEN PHAN QUE MAI

Een nieuw perspectief op de Vietnamoorlog De tegenstellingen in Vietnam drijven niet alleen het land uit elkaar, maar zetten ook familieleden tegen elkaar op.

Waar denk jij aan bij de Vietnamoorlog? De film Apocalypse Now, misschien?

Of Platoon? Of Full Metal Jacket? Ons beeld van die oorlog komt meestal van de Amerikaanse kant. Het boek De bergen zingen van Nguyen Phan Que Mai brengt het Vietnamese perspectief in beeld.

Laura Molenaar

I

n De bergen zingen volgen we het leven van Dieu Lan, een eigenwijze, standvastige vrouw, en haar kleindochter Huong, een nieuwsgierige boekenwurm. Wanneer Huong twaalf jaar is, in 1972, wordt Hanoi gebombardeerd door de Amerikanen en moeten zij en haar oma vluchten. Huongs moeder is haar verdwenen man gaan zoeken, die was opgeroepen om zich bij het leger aan te sluiten. Om Huong af te leiden vertelt oma over haar jeugd als dochter van een welvarende boer ten tijde van de Japanse en Franse bezetting. Wanneer de oorlog ten einde loopt is het wachten op Huongs ouders, ooms en tantes, die allemaal het huis moesten verlaten om in het leger te dienen. Degenen die levend terugkomen, zijn zwaar getekend door de trauma’s die ze in de oorlog hebben opgelopen.

Het boek laat zien wat voor gevolgen zo’n oorlog kan hebben voor de verhoudingen binnen een familie én voor een land. In het noorden heerst een communistisch regime, dat Dieu Lans boerderij zomaar afpakt, waardoor ze later als zwarthandelaar een ondergedoken bestaan moet

Nguyen Phan Que Mai

leiden. Het zuiden wordt een kapitalistische staat, gesteund door de VS, waar corruptie welig tiert. Die tegenstellingen drijven niet alleen het land uit elkaar, maar zetten ook familieleden tegen elkaar op.

Tussen de regels door – en soms vrij expliciet – laat Que Mai haar personages felle kritiek op het communisme uiten. Daarbij vergeet ze weleens dat Huong nog een jong meisje is, waardoor het boek op bepaalde punten aan geloofwaardigheid verliest.

Welke vijftienjarige zegt dat ze ‘op de een of andere manier wist’ dat er ‘nooit meer oorlog zou komen als mensen bereid waren zich in elkaar te verdiepen en het licht van een andere cultuur te zien’? Als Huongs vriendinnen haar met de nek aankijken omdat haar oma zwarthandelaar is, lijkt ze zich dat niet echt aan te trekken. Ze blijft behoorlijk

VU THI VAN ANH

stoïcijns voor een tiener.

Huong is niet alleen bijzonder vroegwijs, maar komt af en toe ook nogal moraliserend over. Als ze erbij stilstaat dat ze weinig nodig heeft in haar leven, behalve de aanwezigheid van haar familie, denkt ze bijvoorbeeld: ‘Ik vroeg me af hoeveel mensen op aarde op dit moment zo’n gewone dag beleefden zonder te beseffen hoe bijzonder en heilig dat was.’

Desondanks is De bergen zingen een enorm spannend en beeldend geschreven boek, waardoor je de pho bijna kunt proeven en de wierook haast kunt ruiken.

Prachtig zijn de omschrijvingen van het Vietnamese landschap.

Dit boek laat de kracht van een roman zien: het doet je de gevolgen van de Vietnamoorlog beter begrijpen en laat gelukkig eens een andere kant zien dan die Hollywoodfilms.

Nguyen Phan Que Mai, De bergen zingen, vertaling: Mary Bresser, Uitgeverij Signatuur, 423 pagina’s (€ 24,99)

M A A N D VA N D E G E S C H I E D E N I S 2 0 2 0

Hoe komen we in het reine met het racisme in onze geschiedenis?

I Maa n de n Ges chie d van d d e en in p rijs is !jde verl l aag ijk d: i.p.v .€3 31‐1 9,95 (t/ m 2‐20 20)

€ 29

,95

‘Voor Nederlanders is dit ook een leerzaam boek: de misdadige kanten van ons koloniale verleden en aandeel in de transatlantische slavenhandel spelen keer op keer op.’

– Wim Bossema in de Volkskrant

Wat we van de Duitsers kunnen leren SUSAN NEIMAN

ISBN

978 90 4771 022 6 | N U R 730

Paperback 636 pagina’s

LEMNISCAAT FOTO © BETTINA VOLKE

9 | BKGESCHIEDENIS | OKTOBER 2020

RECENSIE

PETER VAN DER HEIDEN

Een verzameling oplichters, bullebakken en narcisten President Trump mag dan de kroon spannen, dat zijn voorgangers ook te betrappen zijn op vreemd gedrag en smeuïge schandalen wordt al snel duidelijk in Weirdo’s in het Witte Huis. Amusant zijn de anekdotes zeker, al mocht het boek af en toe meer de diepte ingaan.

Door Yannick Schueler

W

eirdo’s in het Witte Huis is opgedeeld in twee delen: een thematisch geordend eerste deel, waarin de voorgangers van Trump langs de meetlat van diezelfde president worden gelegd, om te kijken welke Amerikaanse staatshoofden nu óók als oplichters, racisten, bullebakken, vrouwenhaters, narcisten en leugenaars geclassificeerd kunnen worden. In het tweede, kortere deel komen alle presidenten nog even langs in chronologische volgorde.

Ieder hoofdstuk in het eerste deel omvat één van de bovengenoemde etiketten en begint met een samenvatting van Trumps gedrag dat dit etiket zou rechtvaardigen. Vervolgens spit Van der Heiden de geschiedenis door om presidenten uit te lichten die vergelijkbaar gedrag zouden hebben vertoond.

Zeker in de eerste pagina’s is dit smeuïg materiaal: Trump is met al zijn schandalen al vier jaar een dankbare bron van vermaak in de meeste media en de paragrafen over de corruptie of frauduleuze verkiezingen van voorgaande presidenten doen hier niet voor onder. Maar met de toename van het aantal voorbeelden raakt Van der Heidens aanpak wat sleets. In 250 pagina’s is het nu eenmaal lastig de diepte in te gaan, wil je bijna

evenzoveel jaar en 45 presidenten behandelen. Bovendien zijn sommige anekdotes gebaseerd op onbevestigde geruchten.

Dat sommige van die geruchten gaan over de vermeende homoseksualiteit van onder andere Abraham Lincoln zou onvermeld mogen blijven in een boek dat Weirdo’s in het Witte Huis heet.

Soms laat Van der Heiden zich te veel afleiden door privéschandaaltjes waarvan de historische relevantie onduidelijk is. Zonde dat Van der Heiden daar zoveel woorden aan besteedt, want die ruimte had prima gebruikt kunnen worden om iets dieper in de Amerikaanse politiek te graven en de paragrafen van

Soms laat Van der Heiden zich te veel afleiden door privéschandaaltjes waarvan de historische relevantie onduidelijk is.

Peter van der Heiden

context te voorzien.

Evenmin efficiënt is het om in herhaling te vallen. Omdat een zonde zelden alleen komt, zien we dezelfde namen regelmatig terugkeren in de hoofdstukken die daarop volgen: zo was president Lyndon B. Johnson volgens velen niet alleen een bullebak, maar evengoed een narcist en niet vies van een leugentje. Van der Heiden komt hierdoor soms wel tweemaal terug op een schandaal. Misschien omdat hij vreest dat de lezer met al die namen de kluts een beetje kwijtraakt, misschien omdat hij verwacht dat het boek vooral met grote tussenpozen gelezen zal worden.

Zo komt het inderdaad vooral tot zijn recht: de korte paragrafen (zelden langer dan drie pagina’s) lezen vlot en amuseren zonder twijfel. Het maakt van Weirdo’s in het Witte Huis misschien geen boek dat je in één ruk uit wilt lezen, maar wel geschikt om af en toe op te pakken voor wat vermaak.

SUZAN ZANDERS

Peter van der Heiden, Weirdo’s in het Witte Huis. Donald J. Trump en zijn zonderlinge voorgangers, Uitgeverij Boom, 256 pagina’s (€ 22,50)

vanaf 14 feb 2020 Het verhaal van een Canadees en een Duitser

11 | BKGESCHIEDENIS | OKTOBER 2020

BOEKFRAGMENT

Weirdo’s in het Witte Huis

Peter van der Heiden, Weirdo’s in het Witte Huis. Donald J. Trump en zijn zonderlinge voorgangers, Uitgeverij Boom, 256 pagina’s (€ 22,5)

Hoe uniek is Donald Trump?

In zijn speurtocht door de Amerikaanse presidentiële geschiedenis wordt het Peter van der Heiden al snel duidelijk dat veel van Trumps voorgangers verre van onschuldig waren.

De Amerikaanse president die de meeste schandalen op zijn palmares heeft staan, is toch wel Ulysses S. Grant (1869-1877), de held van de Burgeroorlog. Grant was in feite een tragische figuur. Hij was de beste militair die president Abraham Lincoln zich kon wensen, maar buiten het militaire leven was hij niet bijster succesvol. Hij mislukte als

boer en als zakenman, en eigenlijk was zijn presidentschap ook geen groot succes. Dit kwam niet zozeer door hemzelf, als wel door het feit dat hij zich doorgaans met de verkeerde mensen omringde. Zijn regeerperiodestaat bol van de corruptie, evenals zijn leven voor en na het presidentschap. Het tragische is dat hij er zelf nooit van heeft geprofiteerd.

Voor een deel had Grants schandaalgevoeligheid te maken met zijn politieke onervarenheid. Hij was een militair, en zo leidde hij ook het Witte Huis en het kabinet. Dit betekende bijvoorbeeld dat hij onderhandelingen niet liet uitvoeren door diplomaten, maar door zijn persoonlijk adjudant, waardoor expertise niet gebruikt werd en de samenhang in het beleid uit het oog werd verloren. Wat ook bijdroeg aan het corrupte klimaat, was Grants naieve vertrouwen in de mensheid, waardoor hij zich gemakkelijk liet inpakken door lieden met

minder eervolle bedoelingen.

Zo tierde de corruptie welig in de haven van New York, waar onder leiding van door Grant benoemde hoge ambtenaren voor enorme bedragen invoerrechten werden ontdoken. Er zouden zelfs ministers bij betrokken zijn geweest. De benoeming van een nieuwe ‘tax collector’ (belastinginner) voor de New Yorkse haven, de latere president Chester A. Arthur, zorgde ervoor dat er aan deze praktijken een einde kwam. Een vergelijkbaar probleem deed zich voor bij de posterijen. Contracten voor de postbezorging in het landelijke Westen en Zuiden van de vs waren goud waard, en dus vond er aardig wat omkoping plaats om deze te verkrijgen, tot aan het hoogste niveau: de minister van postzaken (‘postmaster general’). Ook aan deze fraude maakte Arthur een einde, maar pas tijdens zijn presidentschap, in 1882.

het oosten naar Constantinopel, Theodosius noemde het een algemeen concilie. Gratianus kon dat een paar maanden later niet nog eens doen. Hier zat iets niet goed tussen de westelijke en de oostelijke keizer.

Ambrosius werd vanaf nu geholpen door de nabijheid van het hof. Ook al was de keizer zelf aan de Donaugrens, er bleven genoeg van zijn hofambtenaren achter in Milaan. Dat zal niet altijd soepel zijn gegaan, het samenleven in één paleis van twee ambtelijke organisaties, de paleisambtenaren en de hofambtenaren. De paleisambtenaren hadden het paleis decennia voor zich alleen gehad.

Misschien moesten ze het delen met de ambtenaren van de in Milaan gestationeerde bestuurders, de praetoriaanse prefect of diens vicarius en de gouverneur van de omliggende provincies, maar die kunnen hun kantoren ook elders in de stad hebben

gehad. Bovendien ging dat om het regionale bestuur. Delen met de hofambtenaren was een ander geval. De hofambtenaren hadden hen steeds vanuit verre oorden opdrachten gestuurd om dit of dat wetsontwerp uit te werken en deze of gene maatregel in te voeren en nu gaven ze die opdrachten in het paleis zelf.

Zij werkten rechtstreeks voor de keizer. Ambrosius onderstreepte de nieuwe verhoudingen in nieuwe gewoonten. Gevolgd door een kleine stoet van geestelijken begon hij regelmatig even langs te komen in het paleis, hij stuurde boodschappen aan hofambtenaren en hofambtenaren konden hem boodschappen sturen. Zo bleef hij op de hoogte van wat er speelde in het paleis.

Het zou hem in de komende jaren zeer van pas komen.

BOEKFRAGMENT

Onder dezelfde sterren Wim Jurg, Onder dezelfde sterren.

De laatste heidense senator en zijn christelijke vrienden, Uitgeverij Damon, 216 pagina’s (€ 24,90) www.damon.nl

Onder dezelfde sterren biedt een levendige reconstructie van een van de belangrijkste en spannendste periodes in de ontwikkeling van het vroege christendom tot staatsgodsdienst.

Het Concilie van Thessalonike in mei en juni 381 was een tik voor keizer Gratianus. Hij had gedacht dat hij, met instemming van Theodosius, in de herfst van 381 zelf een algemeen concilie in Aquileia zou organiseren om een einde aan de christelijke meningsverschillen te maken, maar Theodosius was hem voor geweest. Ook al kwamen er bijna alleen bisschoppen uit

12 | BKGESCHIEDENIS | OKTOBER 2020

LIBRIS GESCHIEDENIS PRIJS

Enny de Bruijn, De hoeve en het hart.

Een boerenfamilie in de Gouden Eeuw, Uitgeverij Prometheus, 368 pagina’s (€ 24,99)

Angelie Sens, De kolonieman.

Johannes van den Bosch (1780-1844), volksverheffer in naam van de koning, Uitgeverij Balans, 480 pagina’s (€ 39,99)

Pieter van Os, Liever dier dan mens. Een overlevingsverhaal, Uitgeverij Prometheus, 368 pagina’s (€ 19,99)

Eva Vriend, Eens ging de zee hier tekeer. Het verhaal van de Zuiderzee en haar kustbewoners, Uitgeverij Atlas Contact, 368 pagina’s (€ 24,99)

Mar Oomen, Missievaders. Een familiegeschiedenis van katholieke wereldverbeteraars, Uitgeverij Atlas Contact, 320 pagina’s (€ 22,99)

Het beste geschiedenisboek van het jaar Ook deze oktobermaand wordt weer de Libris Geschiedenis Prijs voor het beste geschiedenisboek uitgereikt. Op 25 oktober horen de genomineerden in de uitzending van radioprogramma OVT wie de gelukkige winnaar is.

Waar gaan de boeken op de shortlist van dit jaar over?

Wij vroegen het aan de vijf genomineerden.

Enny de Bruijn over De hoeve en het hart: ‘De hoeve en het hart gaat over een boerenfamilie in het Gelderse dorpje Herwijnen, in de periode 1600-1750. Dat ik aan dat onderwerp begon, had alles te maken met de vondst van een uitgebreide briefwisseling tussen een Herwijnense boer en zijn zoon in de stad. Ik had meteen het gevoel: dit is zoiets unieks, er zijn maar zo weinig bronnen waarin boeren uit de vroegmoderne tijd zelf aan

het woord komen, daar moet ik echt iets mee gaan doen.

Tegelijk wilde ik meer dan alleen het verhaal van die ene boer vertellen. Ik wilde graag iets reconstrueren van de cultuur waarbinnen hij zijn brieven schreef, van de mentaliteit van de boerenbevolking uit het rivierengebied. Vanuit het perspectief van Gelderse boeren zagen de dingen er regelmatig anders uit

dan vanuit het veel bekendere Hollandse, stedelijke perspectief.

Daarom wilde ik deze vrijwel vergeten groep boeren met hun relatief onbekende plattelandscultuur voor het voetlicht halen en laten zien hoe zij het leven geleefd hebben.’

Enny de Bruijn

Angelie Sens

BOB BRONSHOFF

Angelie Sens over De kolonieman: ‘De kolonieman neemt de

KORS DE BRUIN

13 | BKGESCHIEDENIS | OKTOBER 2020

lezer mee door de roerige en vormende jaren 1780-1860, een periode gekenmerkt door revoluties, oorlogen, verzetsbewegingen én wederopbouw.

Deze periode valt samen met het leven van Johannes van den Bosch (1780-1844). Deze militair, visionair bestuurder, econoom en staatsman speelde een uitermate belangrijke rol bij de opbouw van het Nederlandse koninkrijk onder Willem I, maar is bij veel mensen uit het zicht van de geschiedenis verdwenen. Met zijn in 1818 opgerichte Maatschappij van Weldadigheid ontwikkelde hij in rap tempo landbouwkoloniën in de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden. Met eenzelfde voortvarendheid en dadendrang drukte hij ook zijn stempel op de levens van inwoners van de overzeese gebieden. De (bijna) afschaffing van de slavernij in Suriname en de invoering van het Kultuurstelsel in de Indonesische archipel zijn hiervan de meest pregnante voorbeelden.’

niet). Rivka Kizel groeide op in een Jiddisch sprekende wereld.

Desondanks lukte het haar tijdens de Duitse bezetting door te gaan als een katholieke Poolse. Eenmaal in Duitsland weet ze zichzelf zelfs als Volksduitser te verkopen, dankzij haar blonde haar, blauwe ogen en goede beheersing van het Duits. Uiteindelijk wordt ze verliefd op een lid van Hitlers NSDAP.’

families die ik volgde, zag ik hoe visserszonen als ondernemer grote internationale firma’s zijn begonnen. Die veerkracht vond ik echt indrukwekkend.’

Pieter van Os over Liever dier dan mens: ‘In dit overlevingsverhaal van Mala Rivka Kizel (Warschau, 1926) gaat het om de neiging van mensen de Ander te wantrouwen of zelfs te haten, én het vermogen van mensen zich voor te doen als lid van een andere bevolkingsgroep (zoveel verschillen mensen immers

Eva Vriend over Eens ging de zee hier tekeer ‘Eens ging de zee hier tekeer gaat over de visserijgemeenschappen rond het IJsselmeer die we allemaal associëren met schilderachtige stadjes vol historische schepen. Toen in 1932 de Afsluitdijk werd gedicht, veranderde het leven hier ingrijpend. De Zuiderzee, een levenszee, werd een zoete, doodse plas en Flevoland kwam droog te liggen. Ik heb onderzocht hoe deze inbreuk van bovenaf het leven van de Zuiderzeefamilies heeft veranderd.

‘De Zuiderzeeplaatsen staan veelal als oubollig en benepen bekend, maar dat is wat te kort door de bocht. De kustbewoners voelen meer een trots soort weerstand. Het gevoel van: “Ze hebben ons de status van dorp aan zee al afgenomen, maar onze identiteit blijft van ons.”

Het zijn juist zeer veerkrachtige gemeenschappen. Ook in de

Mar Oomen over Missievaders ‘Missievaders gaat over een familie van katholieke wereldverbeteraars, een gelovige familie die de wereld intrekt om “goede werken” te doen, maar ingehaald wordt door de geschiedenis. Het boek biedt een bijzonder perspectief op een onderbelichte bladzij uit de koloniale geschiedenis: de hoogtijdagen van de katholieke missie. Tegelijkertijd laat Missievaders zien hoe de katholieke missie en de protestantse zending aan de wieg stonden van de latere ontwikkelingshulp.

‘Dankzij een foto in het archief van mijn vader begreep ik ineens welke rol ons gezin in de missie te spelen had. Op die foto lopen mijn zusje en ik als twee- en driejarigen helemaal vooraan in een lange optocht van Afrikaanse meisjes in helderwitte jurkjes. Door dat beeld besefte ik ineens dat ons gezin als voorbeeldgezin een instrument was voor de missie, wij moesten de Afrikaanse bevolking laten zien dat je een goed leven kon krijgen als je katholiek werd. Ik moet bekennen: ik was buitengewoon geschokt toen ik die foto voor het eerst zag.’

Pieter van Os

Eva Vriend

Mar Oomen

ANGELE ETOUNDI ESSAMBA

JELMER DE HAAS

CO DE KRUIJF

Missievaders laat zien hoe de katholieke missie en de protestantse zending aan de wieg stonden van de latere ontwikkelingshulp.

Vooroorlogs Nederland zoals je nog nooit eerder hebt gezien.

NEDERLAND U I T D E L U C H T G E S C H OT E N JUDITH MOORTGAT/ NEDERLANDS INSTITUUT VOOR MILITAIRE HISTORIE

ISBN 9789024430222 | € 45,00

15 | BKGESCHIEDENIS | OKTOBER 2020

BKGESCHIEDENIS TIPT

Kristien Hemmerechts, Ik ben Emma, Uitgeverij De Geus, 352 pagina’s (€ 22,99)

Bies van Ede, Kapoerem Kapoerowitzj, illustraties: Roel Seidell, Uitgeverij Ezo Wolf, 200 pagina’s (€ 15,00)

Chris Houtman, De Veleda-vloek, Xander Uitgevers, 416 pagina’s (€ 21,99)

Een historisch potje schaak Als echte geschiedenisfanaat verslind je natuurlijk de laatste biografieën, memoires, wetenschappelijke boeken en andere non-fictie. Toch kan er soms niets lekkerder zijn dan verdwijnen in een historisch fictieverhaal. De redactie van BKGeschiedenis selecteerde daarom drie recente fictieboeken met een historisch tintje.

Ik ben Emma Wat als het wereldberoemde boek Emma van Jane Austen zich niet twee eeuwen geleden, maar nu afspeelde? Die vraag stelde de Vlaamse schrijfster en Austen-liefhebber Kristien Hemmerechts zichzelf en ze beantwoordt hem in haar nieuwe roman Ik ben Emma. In dit boek wordt de knappe, grappige en vooral onafhankelijke Emma van haar à propos gebracht wanneer een vergeten (en heel aantrekkelijke) stiefbroer opduikt.

Wat blijft er over van haar voornemen om altijd vrijgezel te blijven? Voor iedereen met interesse in geschiedenis is het interessant om te zien wat er wel en vooral níet is veranderd sinds Jane Austen haar klassieker schreef.

Kapoerem Kapoerowitzj Ook een kinderboek mocht niet ontbreken op deze tippagina.

En met dit boek van Bies van Ede heb je er niet zomaar één te pakken. Van Ede is een echte veelschrijver en is inmiddels een bekende naam in de wereld van de jeugdliteratuur. Zijn nieuwste boek Kapoerem Kapoerowitzj vertelt een fantasierijk verhaal over een jongen die in het land Roes woont en op zoek gaat naar zijn verdwenen vader. In zijn zoektocht komt Kapoerem heel wat historische figuren tegen en speelt hij zelfs een potje schaak met ene Atilla de Hun. Een ideaal boek voor kinderen tussen tien en twaalf jaar die denken dat geschiedenis ‘saai’ is.

De Veleda-vloek Voor wie van spanning, intriges en de geschiedenis van het Romeinse Rijk houdt is de Veleda-serie van Chris Houtman een voltreffer. Als vervolg op De Veleda-voorspelling is er nu het tweede deel De Veledavloek. Hierin keert de inmiddels drieëntwintigjarige Friese prinses Elfleda stiekem terug naar de hoofdstad van het Romeinse Rijk. Dit doet ze met een missie, opgelegd door de Germaanse zieneres Veleda: vrijheid brengen voor alle noordelijke stammen. Keizer Nero is ondertussen bezig met een langdurige reis door Griekenland, terwijl er een opstand plaatsvindt van de Joodse bevolking tegen het Romeinse Rijk. Zal het Elfleda lukken om haar landgenoten tegen keizer Nero op te zetten en vrijheid te realiseren voor de noordelijke stammen?

16 | BKGESCHIEDENIS | OKTOBER 2020

INTERVIEW

Guno Jones

Matthias van Rossum

ANNE VAN GELDER

Amsterdammers en de slavernij Wat was de rol van de stad Amsterdam in het Nederlandse slavernijverleden?

Die vraag staat centraal in De slavernij in Oost en West. In dit boek laten verschillende onderzoekers zien hoe burgermeesters en bestuurders uit Amsterdam betrokken waren bij de handel in tot slaaf gemaakten in niet alleen het Atlantisch gebied, maar ook in de VOC-gebieden in het Oosten. Door Ezra Hakze

O

nderzoekers Guno Jones (Vrije Universiteit Amsterdam) en Matthias van Rossum (Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis) zijn beiden als redacteurs betrokken bij het boek. Hoewel het Nederlandse slavernijverleden en zijn erfenis hun expertisegebied is, vertellen ze toch wel verrast te zijn door bepaalde inzichten uit het boek. Met name wat betreft de rol van Amsterdamse stadsbestuurders bij de slavernij.

Van Rossum: ‘Dat Amsterdam betrokken was bij de slavernij was tot op zekere hoogte

wel bekend, maar de aard en vooral de intensiteit daarvan hebben mij toch wel verbaasd.

Mijn eigen bijdrage aan het boek gaat bijvoorbeeld over de invloed van het netwerk rond de Amsterdamse burgemeester en VOC-bestuurder Reynier Pauw. Die groep bestond uit uitgesproken voorstanders van een heel agressieve koloniale expansiekoers, die niet alleen leunde op harde veroveringen, maar ook op slavenhandel en slavernij. Zij grepen de macht in Amsterdam en van daaruit ook in de VOC en in de landelijke

17 | BKGESCHIEDENIS | OKTOBER 2020

DE SLAVERNIJ IN OOST EN WEST politiek. Dit leidde bijvoorbeeld tot de aanstelling van Jan Pietersz. Coen en de agressieve verovering van Banda.’

Die geschiedenis van de slavernij in het Oosten is minder bekend dan die in het Atlantisch gebied. Toch werkten er ook in VOCgebieden zoals Zuid-Afrika en ‘Nederlands-Indië’ tot slaaf gemaakten op plantages. Hoe is te verklaren dat we zoveel minder weten van de slavernij in die gebieden?

Van Rossum: ‘Dat heeft verschillende oorzaken. Maar de twee belangrijkste redenen daarvoor zijn, denk ik, dat het beeld van deze geschiedenis van slavernij in Azië sterk gekleurd is geraakt en vanuit de samenleving lang veel minder op de kaart is gezet, bijvoorbeeld door nazaten, zoals voor het Atlantische slavernijverleden wel is gebeurd. In het negentiende-eeuwse koloniale wereldbeeld is het idee dominant geworden dat slavernij in Azië vooral een huishoudelijk verschijnsel was en daarom minder “hard” of “kwaadaardig” zou zijn. We zien door onderzoek dat dit veel complexer ligt en we zien nu ook meer gelijkenissen tussen het Aziatische en Atlantische slavernijverleden, zeker voor het koloniale rijk van de VOC. Maar dat beeld heeft deze stilte wel versterkt. Zo is het wetenschappelijk onderzoek naar de slavernij onder de VOC, of in Azië in het algemeen, veel later op gang gekomen.’

Wat is volgens jullie het belang van dit soort onderzoek, waarbij je de rol van een specifieke stad in het slavernijverleden achterhaalt?

Jones: ‘We laten zien dat de geschiedenis van Amsterdam verweven is met de geschiedenis van de Nederlandse slavernij in Oost en West. Het boek toont dat de Nederlandse slavernijgeschiedenis geen “overzees fenomeen” is, zoals het onderscheid tussen “Nederlandse geschiedenis” en “koloniale geschiedenis” ten

onrechte suggereert. De slavernij is inherent aan de stadsgeschiedenis van Amsterdam. Je gaat daardoor anders kijken naar de stad; je perceptie van de stad verandert doordat je inzicht krijgt in de verwevenheid van slavernij met het bestuur, de economie, cultuur en samenleving van Amsterdam en de manier waarop dit verleden bijvoorbeeld doorwerkt in de hedendaagse samenstelling van de bevolking van Amsterdam. Je perceptie van wie of wat “eigen” is en wie of wat “vreemd” verandert. Die tweedelingen worden vanuit dit perspectief onhoudbaar. Dat het begrip “Amsterdammer” rijkgeschakeerd is en naar een grote diversiteit aan mensen verwijst, is vanuit dat perspectief dus geen kunstgreep maar heel reëel.’

Pepijn Brandon, Guno Jones, Nancy Jouwe, Matthias van Rossum e.a., De slavernij in Oost en West. Het Amsterdamonderzoek, Uitgeverij Unieboek | Het spectrum, 448 pagina’s (€ 24,99)

Wat kan de kennis over het slavernijverleden bijdragen aan maatschappelijke discussies over ongelijkheid Hondius stelt dat deze patronen en racisme die nu leven, doorwerken in de hedendaagse bijvoorbeeld in het kader van samenleving en dat ze nog #BlackLivesMatter? nauwelijks erkend zijn. Slavernij Jones: ‘Een belangrijk kenmerk en hedendaags racisme hangen van wat in de literatuur bekend vanuit dit perspectief dus samen. staat als chattel slavery, het Net als slavernij werd racisme type commerciële slavernij dat lange tijd naar buiten geprowe in dit boek centraal stellen, jecteerd. Het dominante beeld was dat vrijwel uitsluitend was lang dat racisme “geen Afrikanen en Aziaten tot slaaf Nederlands probleem” is, en gemaakt werden. Europeanen dat heeft de kennisvorming en werden onder dit systeem niet begrip over de doorwerking van tot slaaf gemaakt. Er ontstond racisme geen goed gedaan. Men daardoor een duurzame en zou er goed aan doen om het verregaande hiërarchie tussen werk van die auteurs die, vaak mensen die ging samenhangen tegen de stroom in, wel over met uiterlijke kenmerken. Dat racisme geschreven hebben te was een belangrijke context bestuderen.’ waarin racisme zich als ideologie heeft kunnen ontwikkelen.

Historica Dienke MAAND VAN DE GESCHIEDENIS Hondius analyseert in haar hoofdAmsterdammers Tijdens de Maand stuk in het boek van de Geschiedenis en de slavernij in de patronen van het Stadsarchief vind je op meerdere racistisch denken Amsterdam, plekken in het die in deze context luister naar de land tentoonstelwerden ontwiklezing van historica lingen over het keld en diepgeworBarbara Henkes Nederlandse teld raakten in het over het Friese slavernijverleden.

Europese denken. slavernijverleden Leer meer over

‘Dat Amsterdam betrokken was bij de slavernij was tot op zekere hoogte wel bekend, maar de aard en vooral de intensiteit daarvan hebben mij toch wel verbaasd.’

in Leeuwarden of maak een van de gratis stadswandelingen van het muZEEum in Vlissingen. Meer informatie: www. maandvandegeschiedenis.nl.

Een uniek boek voor liefhebbers van de geschiedenis van de Republiek

Authentieke brieven van raad-­ pensionaris Johan de Witt met een Frans thema, besproken door vijfentwintig historici, onder redactie van Ineke Huysman en Roosje Peeters. Jean-­Marc van Tol maakte tekeningen op basis van zeventiende eeuwse kunstwerken.

Behalve over politiek en oorlog, handelen de brieven in dit boek over wetenschap, cultuur en persoonlijke aspecten uit het fascinerende leven van de grootste staatsman die ons land ooit gekend heeft.

Johan de Witt en Frankrijk. Een bloemlezing uit zijn correspondentie

Samenstelling: Ineke Huysman en Roosje Peeters Tekeningen: Jean-­Marc van Tol Gebonden, ISBN 9789492409539 272 pagina’s, € 24,99

Tevens herdruk van de in 2019 verschenen bundel: Johan de Witt en Engeland

Gebonden, ISBN 9789492409454 176 pagina’s, € 19,99

Uitgeverij Catullus

19 | BKGESCHIEDENIS | OKTOBER 2020

RECENSIE

RENDE VAN DE KAMP

Stroef eerbetoon aan vergeten verzet Rende van de Kamp heeft een echte niche ontdekt in de beschrijving van wapenfeiten van Nederlanders in den vreemde. Zo schreef hij onder meer over Nederlanders in dienst van het Franse Vreemdelingenlegioen, Nederlanders bij de SAS, en nu over Nederlandse partizanen in Italië tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Door Antal Giesbers

V

an de Kamp is zelf oudmilitair, in dienst geweest voor het Nederlandse leger, maar ook het Franse Vreemdelingenlegioen, met oorlogservaring in het MiddenOosten, Afrika en voormalig Joegoslavië. Sinds 2006 schrijft hij boeken over Nederlanders onder vreemde vlag. Hij slaagt er met Bandieten, te wapen! in om een volledig vergeten groep een klein eerbetoon te geven.

Wie had gedacht dat er onder de Italiaanse partizanen ook Nederlanders waren? Overigens laat Van de Kamp zien dat het

Rende van de Kamp, Bandieten, te wapen!, Uitgeverij QV, 224 pagina’s (€ 23,95)

allemaal nóg extremer kan (er was zelfs een Peruviaanse partizaan actief), maar lezing van dit boek maakt je wel wat mistroostig, want het zijn voor een groot deel Nederlanders die slachtoffers waren van de omstandigheden, en daar na de oorlog vaak voor moesten boeten.

Wie Bandieten, te wapen! ter hand neemt, weet dat hij geconfronteerd wordt met een uiterst spaarzaam vastgelegde geschiedenis, met veel onduidelijkheden (zo weten de Italianen bijna elke Nederlandse naam te verhaspelen), maar vooral: veel wat niet bekend is. Van veel van de jonge mannen en een enkele vrouw die hij boven water heeft weten te halen, is feitelijk niet veel meer bekend dan hun herkomst, hoe zij in Italië terechtkwamen – soms via ongelooflijke omwegen – en dat zij op enig moment in ’44/’45 naar het kamp van de partizanen overstapten. En de auteur weet dat er nog meer Nederlanders zijn, waarvan hij de namen of achtergronden níet heeft weten te vinden.

Het boek zal sowieso vooral door specialisten of liefhebbers gelezen worden. Maar het maakt het de lezer ook niet gemakkelijk. Want Van de Kamp heeft zich dan wel als een terriër op zijn onderwerp geworpen, een begenadigd schrijver vind ik hem niet. Het boek leest te veel als een opsomming van de (soms korte) levensbeschrijving van elke individuele strijder die hij heeft weten op te duikelen, vaak niet veel meer dan wat plaatsnamen en data: je leert ze nauwelijks kennen. Pas waar hij uitbundig citeert uit gepubliceerde of ongepubliceerde autobiografieën, komt het boek tot leven. Ik denk dat als hij zich had gefocust op enkele representatieve levensbeschrijvingen,

BIRGIT DE ROIJ

het boek aan kracht had gewonnen. Het spijt me ook te moeten zeggen dat het boek een goede redacteur had kunnen gebruiken.

Rende van de Kamp geeft zelf ronduit toe dat een onuitgegeven autobiografie van Frits Snapper, Partizanenherinneringen, hem op het spoor zette van zijn onderzoek. Het probleem is dat als hij deze specifieke partizaan citeert, het boek aan warmte en verbeeldingskracht wint. Waardoor ik eigenlijk verlang naar de uitgave van díe autobiografie en dat is jammer, want een boek als dit verdient aandacht. Het richt terecht de schijnwerper op die vergeten facetten van de oorlogsgeschiedenis.

Mijn pet neem ik diep af voor zijn onderzoek en het resultaat ervan. Als boek vind ik zijn onderzoeksresultaten te stroef om écht betrokken te raken bij precies die mensen, die Van de Kamp wil eren.

Deze recensie verscheen eerder in de Militaire Courant, editie september 2020.

Geromy -­ voor het behoud van het luchtvaarthistorisch erfgoed

“Voor Luchtvaartboeken” www.geromybv.nl

Uitgeverij Geromy BV Zonnebaan 54 3542 EG Utrecht Tel. 030 2617221 info@geromybv.nl

21 | BKGESCHIEDENIS | OKTOBER 2020

RECENSIE

HET RIJK VAN DE HABSBURGERS

De duizendjarige macht van de Habsburgers In 2018 kwam het boek De Bourgondiërs van Bart van Loo uit, het verhaal van één de machtigste families in de Europese geschiedenis.

Met Het rijk van de Habsburgers heeft Martyn Rady een vergelijkbaar werk geschreven. Het boek vormt een goede kennismaking met deze invloedrijke familie, maar zal de kenner weinig nieuws vertellen.

Door Rik Mets

I

n Nederland kennen wij de vorsten van de Habsburgse familie waarschijnlijk vooral van de verhalen over Karel V, Filips II en de Nederlandse Opstand. De strijd tussen het katholieke Spanje en het protestantse Nederland, waaruit de Republiek en daarmee de Gouden Eeuw ontstonden. Maar de Habsburgers kennen een geschiedenis die teruggaat tot de vroege middeleeuwen, toen een nog onbekende Zwitserse familie landgoederen verwierf langs de Oberrhein en een kasteel bouwde, dat de naam ‘Habsburg’ kreeg. Bijna duizend jaar later kwam mede door de Eerste Wereldoorlog een einde aan een rijk dat grote delen van Europa en de daarbij behorende kolonies had overheerst.

Het verhaal van de Habsburgers omvat bijna de volledige Europese geschiedenis. In de strijd tegen de oprukkende Osmanen en de veroverzucht

De Habsburgers breidden hun macht uit door strategisch te trouwen, met de nodige inteelt tot gevolg.

van Napoleon speelden zij een centrale rol. Toen Europa haar grenzen verlegde en zich gebieden aan de andere kant van de oceanen toe-eigende, waren de Habsburgers erbij. En niet te vergeten, hun geschiedenis is rijk aan smeuïge anekdotes.

Waar andere koninklijke families hun macht vergrootten door het voeren van oorlogen, breidden de Habsburgers hun macht uit door strategisch te trouwen, met de nodige inteelt tot gevolg.

Niet voor niets staan zij bekend om hun ‘centenbak’, die Karel V probeerde te verbloemen met een volle baard, om nog maar te zwijgen van Karel II, die zo misvormd was dat hij slechts in naam koning van Spanje kon zijn.

Een fascinerend onderwerp dus, dat in het boek van Rady helaas niet helemaal uit de verf komt.

Het rijk van de Habsburgers leest prettig weg, maar de beperkte omvang maakt dat het minder de diepte in gaat dan je als kenner zou willen.

Zo biedt het multinationale karakter van het Habsburgse rijk een interessante connectie met onze hedendaagse staten, die echter genegeerd wordt. Een diepere analyse van de rol van de Habsburgers op het Europese toneel ontbreekt.

Wel vormt het boek een ideale eerste stap voor de geïnteresseerde lezer die minder bekend is met de geschiedenis van de Habsburgers. Rady hanteert een eenvoudige, toegankelijke schrijfstijl en mijdt daarbij lange zinnen en moeilijke woorden die je in andere historische monografieën vaak terugvindt. Ook al ontbreekt de diepgang, het boek schetst een duidelijk en overzichtelijk verhaal, wat maakt dat het een prettige eerste stap vormt op de weg naar meer kennis over de Habsburgers en hun rol in de Europese geschiedenis.

Martyn Rady, Het rijk van de Habsburgers. Een duizendjarig vorstengeslacht, vertaling: Rob Hartmans, Uitgeverij Omniboek, 240 pagina’s (€ 21,99)

De Historische Streekatlas NL Via oude kaarten en documenten onderzoeken de auteurs van de Historische Streekatlas NL de achtergrond van onze streeknamen en wat er in de eenentwintigste eeuw nog van over is. Ze ontdekken onder de oppervlakte van ons land een onverwoestbaar raster van eeuwenoude landstreken: de ware schaal van Nederland.

34,95

• • • •

224 pagina’s gebonden 24,5 x 31 cm 270 afbeeldingen in kleur

Dat verklaart waarom sommige Hollanders zich Waterlanders en sommige Brabanders zich Kempenaar noemen. Waarom het extra mooi is een fan van De Graafschap of FC Twente te zijn.

Waarom er Kleifriezen en Woudfriezen zijn. En … waarom geen enkele bestuurlijke vernieuwer in Nederland om onze aloude landstreken heen kan.

Eerder schreven Martin Berendse (OBA) en Paul Brood (Nationaal Archief ) de Historische Atlas NL, over de Nederlandse buitengrenzen. Daarin lieten ze zien hoe Nederland zich door de eeuwen heen bijeen heeft geraapt. De Historische Streekatlas NL is het tweede deel over de gelaagde en actuele wordingsgeschiedenis van Nederland.

Bestel de Historische Streekatlas NL bij Uitgeverij WBOOKS: www.wbooks.com

4,– NO. 9, SEPTEMB ER 2020, € WWW.M ILITAIRECOURAN T.NL

MI LITAI RE CO UR AN T

NU VERSCHENEN

OVER DE GR E N S OP BEZOEK BIJ DE KONINKLIJKE

MARECHAUSSEE, PAGINA 4

diak, Leopard doorbraaktank Ko li Ma sie mis De en 75 jaar VN

Militaire Courant editie september 2020.

Met o.a. 75 jaar Bevrijding, NIMH-colleges en De missie Mali.

Kijk voor meer informatie op www.militairecourant.nl.

23 | BKGESCHIEDENIS | OKTOBER 2020

AGENDA

PRIJSVRAAG

COLOFON

27 SEPTEMBER – 31 OKTOBER ERFGOEDFESTIVAL – De hele maand oktober verblijven makers en muzikanten als Paulien Cornelisse, Typhoon, Roos Rebergen en Micha Wertheim op een locatie in Gelderland. Wat ze daar doen? Dat kun jij volgen via de website van het Erfgoedfestival.

Nederland uit de lucht geschoten

CONTACT Boekenkrant Zonnebaan 54 3542 EG Utrecht Nederland Telefoon: + 31 30 2231718

1 T/M 31 OKTOBER GRONINGER GESCHIEDENIS FESTIVAL – Geen Dag van de Groninger Geschiedenis dit jaar, maar een heuse maand. Door heel Groningen zijn in oktober evenementen voor de geschiedenisfanaat, met ook hierbij een focus op het thema Oost/ West. Verwacht (online en offline) quizzen, lezingen, wandelingen, rondleidingen en kinderprogramma’s.

Wil jij kans maken op dit boek?

Beantwoord dan de volgende vraag: Door welke ontdekking wist schrijfster Mar Oomen dat haar familie een rol diende als voorbeeldgezin in de katholieke missie?

www.erfgoedfestival.nl

www.maandvandegroningergeschiedenis.nl

1 T/M 31 OKTOBER MUSEUM HEERENVEEN – De ‘Rookende Moor’, een karikaturale afbeelding van een zwarte man met een pijp, hing ruim honderd jaar aan de gevel van een tabaksbedrijf.

Inmiddels is het een museumstuk in het Museum Heerenveen. Hoe moeten we tegenwoordig omgaan met dit soort karikaturale, historische beelden? www.heerenveenmuseum.nl

2 T/M 11 OKTOBER FUTURE FOR THE PAST – Wandel van het Joods Historisch Museum naar Het Scheepvaartmuseum in Amsterdam en ontdek door verschillende performances van Nederlandse en Zuid-Afrikaanse kunstenaars hoe het gedeelde koloniale verleden doorwerkt in het heden. Future for the Past is een interactieve, corona-veilige tour. www.sitesofmemory.nl

4, 11, 18 EN 25 OKTOBER AFRIKA MUSEUM – Hoe kruisen Oost en West elkaar? Is het denken in ‘wij’ en ‘zij’, in ‘hier’ en ‘daar’ iets van alle tijden of is het typisch iets van nu? In deze rondleiding in het Afrika Museum in Berg en Dal ga je mee op reis om die vraag te beantwoorden.

De BKGeschiedenis mag drie exemplaren weggeven van het mooie fotoboek Nederland uit de lucht geschoten.

Stuur je antwoord en adresgegevens voor 18 november naar redactie@boekenkrant.com onder vermelding van ‘Prijsvraag BKGeschiedenis’.

Dit boek kun je winnen Hoe zag Nederland er van bovenaf in het interbellum uit? Je ziet het op de ruim drieduizend luchtfoto’s uit deze periode die bewaard zijn door het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH). Nederland uit de lucht geschoten toont een selectie uit het werk van deze luchtfotografen, die vaak onder barre omstandigheden hun werk deden. De scherpte en kwaliteit van de foto’s roepen nog altijd verbazing op en met dit koffietafelboek zul je je gasten dan ook positief verrassen.

REDACTIE redactie@boekenkrant.com ABONNEMENTEN abo@boekenkrant.com Telefoon: + 31 172 476085 ADVERTENTIES verkoop@boekenkrant.com ONLINE www.boekenkrant.com facebook.com/deboekenkrant @Boekenkrant @Boekenkrant OPLAGE 19.000 HET TEAM Redacteuren Mireille Bregman, Ezra Hakze en Mirjam Mulder Medewerkers Yannick Schueler, Rik Mets, Laura Molenaar, Martine van der Veer Voorkant Oriental Warrior, Pier Francesco Mola, 1650 Vormgeving Titus Vegter Uitgever Jan Louwers

www.afrikamuseum.nl

9 OKTOBER MUIDERSLOT – De keuken van het Muiderslot is dé plek in het kasteel waar Oost en West samenkomen. Specerijen als kaneel en nootmuskaat stonden al in de veertiende eeuw op het menu van de Hollandse graven.

Hoe kwamen de bewoners van het Muiderslot in aanraking met het Oosten? www.muiderslot.nl

Judith Moortgat, Nederland uit de lucht geschoten. De vroegste luchtfoto’s 1916–1939, Uitgeverij Boom i.s.m. het NIMH, 400 pagina’s (€ 45,00)

BKGeschiedenis is een uitgave van de Boekenkrant. De Boekenkrant biedt kwaliteit voor een breed publiek. De onafhankelijke redactie van deze maandelijkse krant besteedt aandacht aan literatuur, spanning, jeugd, non-fictie en strips.