BKGeschiedenis oktober 2022

OKTOBER 2022 – DE BESTE BRON VOOR GESCHIEDENISBOEKEN

WAT EEN RAMP! FOTOARCHIEF FRITS GERRITSEN

Met Beatrice de Graaf, John Boyne en Afrika is geen land

2 | BKGESCHIEDENIS | OKTOBER 2022

OP DE COVER

OPENING

Watersnoodramp 1953 Op de cover van deze BKGeschiedenis ziet u een foto van de Watersnoodramp in 1953. In één nacht werd bijna de helft van de dijken in Zuidwest-Nederland kapotgebeukt.

Honderdduizend mensen moesten vluchten en proberen te redden wat er te redden viel, en er overleden uiteindelijk 1836 mannen, vrouwen en kinderen. Hoe kon het zo misgaan in de nacht van 31 januari op 1 februari 1953?

N

FOTOARCHIEF FRITS GERRITSEN

a de Tweede Wereldoorlog zijn de dijken in slechte staat. In combinatie met een ongelukkige samenloop van omstandigheden – het eb dat uitblijft, het water dat al hoog staat, de vloed die op komst is en het feit dat het springtij is – zorgt dat ervoor dat de dijken doorbreken op ruim 150 plekken in West-Brabant, Zeeland en Zuid-Holland. Binnen een halfuur staan sommige dorpen in de polder tot wel drie meter onder water. Veel bewoners zijn genoodzaakt te vluchten naar de zolder of het dak van hun huis. Sommigen komen daar dagenlang vast te zitten zonder eten en drinken. Velen worden alsnog gegrepen door het water en verdrinken.

Drie weken na de ramp, op 21 februari 1953, wordt de Deltacommissie opgericht om soortgelijke rampen in de toekomst te voorkomen. De commissie maakt gebruik van bestaande plannen die in de jaren twintig door de Rijkswaterstaat zijn gemaakt.

Als eerste worden alle zeegaten afgesloten met dammen en worden de dijken versterkt.

Maar daarna komt het besef dat het afsluiten van alle zeearmen niet de oplossing is en er worden stormvloedkeringen gebouwd: beweegbare constructies die een rivier of zeearm af kunnen sluiten als het waterpeil bij storm te hoog wordt. In geval van nood gaan de openingen in de stormvloed­ keringen dicht en is Nederland beveiligd tegen overstromingen.

Meer weten? Kijk op www.npokennis.nl/ collectie/151/strijd-tegen-het-water.

FOTO: ED VAN DER ELSKEN, NEDERLANDS FOTOMUSEUM

Bal masqué op De Kring 1959

Wilde jaren van De Kring Het ‘culturele hart’ van Amsterdam bestaat honderd jaar.

De Kring bood als kunstenaarssociëteit onderdak ‘aan taboebrekers, non-conformisten en de door tijdgenoten veelal onbegrepen avant garde,’ schrijft burgemeester Femke Halsema in het voorwoord van De Kring 100 jaar.

M

de legende dat Mulisch en Reve et bijna 750 foto’s, op De Kring eens met elkaar op tekeningen, affiches, de vuist zijn gegaan. Ook bij de brieven, documenten beruchte gemaskerde feesten en hilarische verhalen wordt die er werden gehouden, ginin dit boek het verhaal van gen alle teugels los. De Vlaamse deze roemruchte besloten club socioloog Walter Weyns duidt nabij het Leidseplein tot leven het nut daarvan als volgt: ‘Dat gebracht. Het was zowel een zijn momenten waarop de ver‘tweede huiskamer voor kunmoeide, op zijn eigen beperkinstenaars en intellectuelen’ als gen uitgekeken en verveelde inspiratiebron voor vele kunstemens plotsklaps beseft dat er naars en schrijvers: E. du Perron méér is.’ schreef erover in Het Hoewel de gemasland van herkomst, kerde traditie op Gerard Reve deed De Kring tot de dag hier inspiratie op van vandaag in voor De avonden. Ook ere wordt gehouschrijvers als Harry den, behoren die Mulisch, Cees Nootewilde jaren tot het boom en Remco Camverleden, aldus pert behoorden tot de Halsema: ‘Dit boek stamgasten. brengt de periode in Avonden op De herinnering Kring gingen er vaak waarin op De Kring wild aan toe: onder Rudie Kagie en onbetamelijk veel invloed van drank Marius van Leeuwen, mondden stevige dis- De Kring 100 Jaar, Uit­ werd gevochten, maar dat is echt cussies niet zelden uit geverij de Republiek, in geweld. Zo bestaat 400 pagina’s (€ 49,90) voorbij.’

3 | BKGESCHIEDENIS | OKTOBER 2022

REDACTIONEEL

KORT NIEUWS

Ik mag mijzelf gelukkig prijzen dat ik geen echte rampen heb mee­ gemaakt in mijn leven (al zouden mijn tienerdagboeken wellicht anders beweren). Uit het nieuws blijkt immers bijna dagelijks hoe dicht een ramp op de loer kan liggen – of dat nou overstromingen, oorlogen of verkeersongelukken zijn.

Daarom is het thema van de Maand van de Geschiedenis dit jaar ‘Wat een ramp!’. In deze BKGeschiedenis spreken wij met Beatrice de Graaf, die in haar essay Crisis! onderzoekt hoe de Nederlandse overheid omging met historische crises (p.4).

Bij de naam Afrika denken we algauw aan rampen als hongers­ noden en burgeroorlogen. Maar dit veelzijdige continent is veel meer dan dat, laat Dipo Faloyin zien in Afrika is geen land (p.7).

Na zestien jaar keert John Boyne terug naar het verhaal van De jongen in de gestreepte pyjama, om te laten zien hoe het de zus van Bruno, Gretel, is vergaan na de oorlog (p.10). Hij laat zien hoe toekijken en niets doen je ook medeplichtig kunnen maken aan een ramp. Veel stof tot nadenken!

Mirjam Mulder Redacteur BKGeschiedenis

REMBRANDT

ANJA VAN WIJGERDEN

Rampzalig!

+++ Koningin Elizabeth II van het Verenigd Koninkrijk, die op 8 september 2022 overleed, heeft in 1986 een mysterieuze brief geschreven aan de burgemeester van Sydney. Op de brief staat dat hij pas op een zelfgekozen dag in 2085 geopend mag worden, met de vraag of haar boodschap dan aan alle inwoners van Sydney kan worden verteld. +++ Documentaire­ makers hebben de audiodag­ boeken van Louis Armstrong (1901-1971) mogen beluisteren. Daarin vertelt de Amerikaanse jazztrompettist hoe hij worstelde met racisme, meldt The Guardian. Zo zou hij vertellen dat een fan tegen hem zei dat hij eigenlijk niet van ‘negers’ hield en dat een crew­ lid van de film Glory Alley hem respectloos zou hebben behandeld. De opnames zijn te horen in de nieuwe documentaire Louis Armstrong’s Black & Blues. +++ Het is zeventig jaar geleden dat het eerste Jip en Janneke-verhaal verscheen.

Tegenwoordig zijn de Jip en Janneke-boeken niet meer weg te denken uit de kinderliteratuur. Volgens hoogleraar Taalbeheersing Ted Sanders komt dat vooral door Annie M.G. Schmidts unieke taalgebruik, vaak grappend aangeduid als ‘jip-en-janneketaal’. +++ Het boek Sonny Boy van Annejet van der Zijl wordt nu ook bewerkt tot een theatervoorstelling. De bestseller, over een jonge Surinamer die in 1928 in Nederland komt studeren, werd in 2011 al verfilmd. De voorstelling zal begin 2024 te zien zijn. Dat is precies twintig jaar nadat de roman verscheen en bijna een eeuw nadat dit waargebeurde verhaal zich afspeelde.

IN DEZE KRANT BEATRICE DE GRAAF 4 Historicus Beatrice de Graaf onderzoekt hoe Nederland door de eeuwen heen is omgegaan met verschillende crises.

AFRIKA IS GEEN LAND 7 Er bestaan veel misvattingen over Afrika. Dipo Faloyin corrigeert die en laat zien hoe het verleden het heden heeft geschapen.

HISTORISCHE THRILLERS 8 De redactie tipt drie thrillers die zich afspelen in de 20ste eeuw.

HET RAMPJAAR 1672 9 Historicus Arnout van Cruyningen laat zien hoe de Republiek in 1672 bijna ten onder ging.

JOHN BOYNE 10 John Boyne vertelt over het vervolg Toen de wereld brak op zijn wereldwijde bestseller De jongen in de gestreepte pyjama. Hierin volgen we Bruno’s zus Gretel.

LIBRIS GESCHIEDENIS PRIJS 12 Vijf genomineerden vertellen wat hun boeken hun hebben geleerd over de menselijke veerkracht.

DE ALLERGROOTSTE 15 Dit young adult-boek vertelt hoe het meisje Shi Yu de kapitein van de grootste piratenvloot aller tijden werd.

AGENDA PRIJSVRAAG/COLOFON

16 19

HOGENBIRK EN ROOZEN

4 | BKGESCHIEDENIS | OKTOBER 2022

INTERVIEW

Wat gebeurt er? Crisis!

Klimaatcrisis, stikstofcrisis, coronacrisis, energiecrisis, woningcrisis en vertrouwens­ crisis. De afgelopen tijd lijkt een aaneenschakeling van diep ingrijpende gebeurtenissen.

Waarbij achterdochtige burgers steeds meer op de voorgrond komen te staan. Is dat uitzonderlijk? En wat was en is de rol van de overheid? Historicus Beatrice de Graaf onderzocht het in haar essay Crisis! voor de Maand van de Geschiedenis.

HUGO JAGER

‘W

at gebeurt er? Dit is uniek! Er moet onmiddellijk, onvermijdelijk iets worden gedaan – maar wat?’ Beatrice de Graaf schetst de verwarring vlak na een crisis. Ze wilde het onderwerp al langer onderzoeken.

‘Ik was al bezig met een onderzoeksgroep om erover na te denken waarom sommige samenlevingen zo goed uit crises komen en andere van de regen in de drup belanden. Dit essay was een extra aansporing om de gedachten die ik al had eens kort en bondig op papier te zetten.’ Als ergens antwoorden te vinden zijn, dan vooral in het verleden, benadrukt de schrijver.

‘De geschiedenis biedt op meerdere manieren houvast. Het laat zien dat mensen er in vergelijkbare crises ook samen uit wisten te komen. Dat we onderdeel vormen van een groter geheel en dat je bepaalde dingen wel, maar andere juist absoluut niet moet doen.’

Noodlot Als ergens een verandering valt te bespeuren, dan is het wel in de reactie van burgers. Waar na de Watersnoodramp van 1953 de saamhorigheid groot was, zou de burger in de huidige tijd bij een dergelijke ramp wijzen naar de overheid. Je ziet een protesterende mensenmeute voor je die roept dat de regering ervoor had moeten zorgen dat de dijken op orde waren. Valt die tegenstelling niet ook te verklaren uit een veranderende volksaard? De Graaf wijst die verklaring resoluut van de hand. ‘De volksaard is een heel wollig begrip dat juist

verdoezelt wat er aan de hand is.

Als historicus breng je in kaart wat er in bestuur, beleid, samenleving en in culturele omgang met rampen en crises is gebeurd.

In 1953 ging het bestuur nog heel anders met rampen om, er was nog weinig preventief ­crisismanagement.’ Toch geeft De Graaf toe dat een veranderende samenleving wel degelijk van invloed is. ‘De samenleving gaf toen nog betekenis aan ­crises. In de woorden van koningin Juliana in haar toespraak: het is ons lot, het noodlot. En:

‘De volksaard is een heel wollig begrip dat juist ­verdoezelt wat er aan de hand is’

Beatrice de Graaf, Crisis!, Uitge­ verij Prometheus i.s.m. stichting CPNB, 64 pagina’s (€ 4,99)

nu moeten we laten zien wat we waard zijn. God helpt ons, Christus is bij ons, en wij moeten laten zien dat we als goede christenmensen hem navolgen en gul geven en steun verlenen.

Dat was toen het discours. In dat narratief paste niet een seculiere manier van schuld toewijzen of politieke afrekening zoeken. Dat kwam pas veel later, eigenlijk pas na de jaren zestig.’

Den Uyl Politieke afrekening kenmerkt zeker de huidige tijd. ‘Het is heel moeilijk om keihard te zeggen waar het op staat, zonder je politieke draagvlak te verliezen.

Minister voor Natuur en Stikstof Van der Wal liet zien dat dat kan, maar vervolgens keerde regeringspartij CDA zich tegen haar. In het licht van dienstbaarheid aan de publieke zaak zou een politicus in zo’n situatie niet electoraat en draagvlak, maar eerlijkheid en transparantie de boventoon moeten laten vieren.

Denk aan premier Den Uyl die in 1973 de mensen in Nederland de spiegel voorhield: de oude tijden komen niet meer terug. En gek genoeg namen de mensen dat toen ook van hem aan.’

Toch kunnen landelijke politici nog zoveel vinden, de mogelijkheden zijn beperkt. De aanpak van een Nederlandse crisis is namelijk vooral lokaal. ‘Daar is dan de burgemeester of de veiligheidsregio verantwoordelijk voor. Pas als het een grotere crisis is, wordt er opgeschaald.

Maar dat gaat niet automatisch, want bestuurders geven niet graag autonomie uit handen.

Ook zijn er de afgelopen jaren uiteenlopende meningen en politieke fronten ontstaan over

5 | BKGESCHIEDENIS | OKTOBER 2022

BEATRICE DE GRAAF

DAVID VAN DAM

‘Het besef komt dat veel crises niet van achter de dijken gemanaged kunnen worden’ wat nu de eigenlijke oorzaak, en dus oplossing van de crisis is. Er is geen consensus. Dan is er ook geen politiek compromis mogelijk en gebeurt er dus pas iets als het te laat is. De coronacrisis en de stikstofcrisis zijn daar allebei een voorbeeld van.’ De Graaf pleit er in het essay voor de

lokale aanpak bij grote crises los te laten en te gaan naar een landelijke en soms zelfs grensoverstijgende benadering.

Internationaal Wat dat betreft is de auteur optimistisch. ‘Er is op dit moment een nieuwe wet crisisbeheersing in de maak waarin de lessen van de afgelopen tijd meegewogen worden. Het besef komt dat veel crises niet van achter de dijken gemanaged kunnen worden.

Op het vlak van klimaat, pandemie en energie is Nederland altijd een speelbal van interna-

tionale ontwikkelingen en is het zaak dat ze aansluit bij grotere internationale organisaties.

Op financieel vlak doen we dat allang. Dat heeft er in 2008 voor gezorgd dat we samen met de EU-landen de financiële crisis te boven kwamen.’

De Graaf is voorlopig nog niet klaar met onderzoek naar crises. ‘Er was in dit essay weinig ruimte om internationale vergelijkingen te maken. Ik ben met collega’s een interuniversitaire onderzoeksgroep hiervoor aan het opzetten. Er gaat dus vast meer volgen!’

 DE VOLKSKRANT

 NRC HANDELSBLAD ‘Markeert het einde van een door emoties en prinzipienreiterei geleide discussie en het begin van een poging dit soort kwesties te onderzoeken vanuit de mêlee van de gebeurtenissen, zonder een a priori moreel oordeel.’

DE GROENE AMSTERDAMMER

 DE VOLKSKRANT

 NRC HANDELSBLAD ‘De afbraak van de welvaartsstaat in de jaren negentig kwam voor mij als een schok. Geboren in de jaren vijftig, opgegroeid in de jaren zestig tijdens de bloei van de sociaaldemocratie, wist ik niet beter dan dat bepaalde sociale verworvenheden vanzelfsprekend waren. Maar vanaf 1990 werden die bij het grofvuil gezet. Toen ik het boek Neoliberalisme las, begreep ik pas hoe dit kon gebeuren.’

Lex Bohlmeijer, De Correspondent

verkrijgbaar in de boekhandel en op boomgeschiedenis.nl

Boom_Adv BKGeschiedenis sep 22_01.indd 1

28-09-2022 15:19

7 | BKGESCHIEDENIS | OKTOBER 2022

RECENSIE

DIPO FALOYIN

Afrika: meer dan armoede of safari’s ‘In werkelijkheid is Afrika een rijk mozaïek van ervaringen, (…) geen enkelvoudige monoliet met één gemeenschappelijk lot. We klinken verschillend, lachen verschillend, vormen het alledaagse op unieke, alledaagse manieren en ons morele kompas wijst niet altijd dezelfde kant op.’ In Afrika is geen land rekent journalist Dipo Faloyin af met hardnekkige stereotypen over Afrika. Met humor analyseert hij ze en haalt ze onderuit, en schetst zodoende een prachtig portret van het hedendaagse, veelzijdige continent Afrika. een verenigd Afrika, met ruimte voor nuance en verschil. De liefde voor de regio spreekt uit e vlotte, beeldende de zinnen waarin hij zijn famischrijfstijl van Faloyin neemt je in het begin van lie omschrijft, de uitbundige het boek mee naar het lawaaiige, feesten, bemoeizuchtige tantes en overheerlijke jollofrijst. Die bruisende Lagos, de onofficiële hoofdstad van Nigeria en de stad liefde spreekt ook uit de manier waar zijn familie vandaan komt. waarop hij de stereotypes onder‘Lagos is hoogtepunten van veer- uit sabelt en de kwalijke gevolgen ervan benadrukt. Faloyin tig graden en dieptepunten van beschrijft deze stereotyperinhardnekkige stroomstoringen. gen met humor en cynisme, (…) Als de zon goed valt, op een waarmee hij de lezer bewust relatief rustige morgen in het maakt van de onterechtheid en weekend – al betekent “relatief de absurditeit ervan. Het zijn rustig” in Lagos iets heel anders geen onschuldige stereotypen, dan overal elders – kun je een die vaak in de media maar ook langzaam ritje naar nergens door hulporganisaties in stand in het bijzonder maken, alleen maar om de stad te proeven zon- worden gehouden. Een continent van armoede en ziekte, der je erdoor te laten opslokken.’

Zijn levendige manier van schrij- of van safari’s. Een continent waar mensen geen eigen stem ven zorgt dat je in het verhaal hebben, waar geen zelfredzaamwordt meegenomen en weet je heid is, waar de hulp van witte aandacht tot en met het laatste mensen nodig is. hoofdstuk vast te In zijn voorwoord houden. beschrijft hij het uitFaloyin beschrijft eindelijke doel van de geschiedenis van zijn boek: om het het continent Afrika, misverstand over de impact van het dit continent weg willekeurig bepate nemen. ‘Dit boek len van landgrenzen wil die leegte opvulen de invloed van len en tegelijkertijd kolonisatoren op de getuigen van een conflicten die binnen diepe en blijvende de landen ontstonliefde voor de regio, den. Het is een verals concept, als reahaal van uitbuiting, liteit en als belofte. onrechtvaardigheid Dipo Faloyin, Afrika En mocht je er maar en ongelijkheid. is geen land, verta­ één ding uit halen, Over het witte-redling: Annemie de dan wil ik dat je in dercomplex en de Vries, Uitgeverij De ieder geval, diep in gevolgen daarvan.

Bezige Bij, 400 pagi­ je diepste zelf, weet Over zijn hoop op na’s (€ 29,99) JACOMIJN VAN KEMPEN

D

AMANDINE RORISON-POWELL

De liefde voor de regio spreekt uit de zinnen waarin hij zijn familie omschrijft, en de uit­ bundige feesten dat het continent een coalitie is van meer dan een miljard individuele identiteiten die zich elk op hun eigen specifieke manier hebben gevormd. Dat Afrika geen land is.’ In dat doel slaagt hij zonder meer.

8 | BKGESCHIEDENIS | OKTOBER 2022

BKGESCHIEDENIS TIPT

Tijdreizen tussen de mysteries Het verleden mag dan vastliggen, toch zijn er in de geschiedenis nog genoeg mysteries te vinden. De redactie tipt drie historische thrillers die perfect zijn om te lezen tijdens guur herfstweer. Twee moordzaken en één mysterie in een zwijgend stadje.

ADINDA GRAAFLAND

W

den beslissen of ze gebruikt mogen worden of niet. Er rijdt helemaal niets zonder hun toestemming.’

man daarop. Een echte aanrader!

e beginnen in het Als laatste reizen we jaar 1940. De thrilaf naar 1989. In Dunler De ongewenste kelblum zwijgt van doden van Chris Lloyd is het eerEva Menasse lijkt Voor de thriller Dodeste deel rondom rechercheur alles in het begin lijke gelijkenis van Eddie Giral. Het is echter geen heel normaal. Het Gauke Andriesse heb gewone detective­roman, want stadje Dunkelblum je een sterke maag het speelt zich af in Parijs tijis net als alle andere nodig. Het is het eerdens de Tweede Wereldoorlog.

Oostenrijkse proste deel van een triDe rechercheur moet alles op vinciestadjes. Maar logie die begint in het spel zetten om de moord op Gauke Andriesse, er gaat een verhaal 1964. Een arts van het Dodelijke ­gelijkenis, vier vluchtelingen te onderzoerond over een gruMaryland Asylum for Uitgeverij Volt, ken. Het is 14 juni 1940. De Parijthe Insane in Baltizenaren weten dat niets meer 400 pagina’s (€ 22,99) welijke misdaad. De oudere Dunkelblumore wordt halfdood hetzelfde zal zijn nu de nazi’s aangetroffen in zijn eigen opera- mers zwijgen erover. Tot er in de stad zijn binnengevallen. Als de nazomer van 1989, als er aan tiezaal. Hij is slachtoffer van een vier vluchtelingen dood worden de nabijgelegen grens met Honopzettelijk verkeerd gevonden, vergast garije al honderden DDR-vluchuitgevoerde loboin een vrachtwagen, telingen staan te wachten, een tomie, een ingreep besluit Eddie Giral dat waar hij zelf gespeci- geheimzinnige bezoeker verhij gerechtigheid voor schijnt. Plotseling volgen de aliseerd in was. Leo deze moorden wil. gebeurtenissen elkaar snel op: Boorman, recherDaarvoor moet hij een op een akker wordt een skelet cheur Moordzaken, weg zien te vinden opgegraven en er verdwijnt een wordt op de zaak tussen het verzet en jonge vrouw. De Dunkel­blumers gezet, maar voordat de bezetters, de leuworden geconhij echt kan begingens en de waarheid fronteerd met het nen wordt er een en tussen wie hij is en verleden. volgend slachtoffer wie hij was. En kan gevonden: de hoofd- Menasse gebruikt hij zijn nieuwe vrienlange zinnen en zuster van het Asyden eigenlijk wel Chris Lloyd, De ongegeen aanhalingstelum, die eveneens vertrouwen? wenste doden, verta­ kens voor de dialo‘behandeld’ is met In De ongewenste ling: Tasio Ferrand, gen. Daardoor moet een therapie die ze doden word je meege- Uitgeverij Boekerij, zelf toepaste op haar je even wat moeite nomen in het hoofd 448 pagina’s (€ 21,99) patiënten. Het is een doen om in het vervan Eddie Giral en zie haal te komen, maar race tegen de klok voor recherje hoe het leven in Parijs tijdens laat dat je niet tegencheur Boorman. de Tweede Wereldoorlog eraan houden. Naast spanDe auteur heeft een mooie, toeging: Duitse bezetters, eigenning en mysterie zijn Eva Menasse, Dunbeschrijvende schrijfstijl en aardige moorden… zelfs de trein het vooral de persomaakt gebruik van interessante pakken was niet meer vanzelfkelblum zwijgt, ver­ nages en hun onder- taling: ­Annemarie personages. Als lezer heb je het sprekend. ‘Het zijn trouwens linge relaties die gevoel dat je echt in 1964 zit. De momenteel de Duitsers die zouVlaming, Uitgeve­ dit verhaal interesmanier waarop de brute loborij Atlas Contact, sant maken.

‘Ooit, tomie en het effect daarvan 528 pagina’s (€ 24,99) De Parijzenaren jaren geleden, toen ze wordt beschreven, zal je maag weten dat niets meer doen omdraaien: het slachtofnog jong en onstuimig waren, hadden ze hem een paar keer fer heeft geen controle meer over hetzelfde zal zijn nu tegen zijn achterste getrapt, het lichaam, en geen idee wie of de nazi’s de stad zijn waar hij is. ‘Het klinkt alsof hij gewoon, omdat ze het wilden dood beter af zou zijn,’ zegt Boor- uitproberen.’ binnengevallen

9 | BKGESCHIEDENIS | OKTOBER 2022

RECENSIE

ARNOUT VAN CRUYNINGEN

1672… opnieuw 1600: Slag bij Nieuwpoort. 1815: Slag bij Waterloo. 754: Bonifatius bij Dokkum vermoord.

Zomaar een paar bekende jaartallen uit onze geschiedenis. Voeg daar 1672 aan toe en je hebt een mooi kwartet. Het Rampjaar, waarin ‘het volk redeloos, de regering radeloos, het land reddeloos’ was, staat in ons nationale geheugen gegrift.

RIK METS

I

het absolutistische Frankrijk te vrij en voor de katholieke Duitse bisschoppen te protestants.

Tegen een verbond tussen deze drie is de Republiek niet bestand. Jaren van economische voorspoed hebben gemaakt dat er meer is geïnvesteerd in het onderhouden van een grote handelsvloot dan in een adequaat veldleger. De oorlog verloopt in eerste instantie dan ook rampzalig en, ware het niet voor overwinningen op zee en het succes van de Hollandse Waterlinie, dan had onze geschiedenis er heel anders uit kunnen zien.

n 2009 publiceerde Luc Panhuysen de veelgeprezen monografie Rampjaar 1672. Hoe de Republiek aan de ondergang ontsnapte. In zijn boek 1672. Het rampjaar van de Republiek laat historicus Arnout van Cruyningen deze geschiedenis nog eens de revue passeren, dit keer in amper tweehonderd pagina’s. Wie het werk van deze auteur opzoekt, ziet direct dat dit een historicus is met kennis van zaken. Zijn publicaties zijn gefocust op de bloeitijd van de Nederlandse Republiek en De vraag rijst echter of 1672 de staatkundige geschiedenis nieuwe inzichten biedt in deze, van ons land in de zestiende en toch wel bekende, geschiedezeventiende eeuw. Dit is zichtnis? Nee, dat doet het niet. De baar in 1672, waarin de auteur beschrijving van de politieke met haast speels gemak door de tegenstellingen binnen de Repugeschiedenis gaat en op helbliek is interessant, het hoofddere wijze uiteenzet hoe het kon stuk over de oorlog zelf is vrij gebeuren dat de Republiek van drie kanten werd aangevallen en summier. De lezer wordt niet meegenomen in de spanning haast ten onder ging. van het moment, en het gevoel Het boek vangt aan met de polidat de Republiek op de rand van tieke tegenstellingen binnen de afgrond staat komt nauwede jonge Republiek, met aan de lijks naar voren. ene kant de prinsDe auteur heeft gezinden, zij die het ervoor gekozen meer stadhouderschap dan de helft van van de Oranjes in ere het boek te bestewillen houden, en den aan levensbeaan de andere kant schrijvingen van de de staatsgezinden hoofdrolspelers aan (of Loevesteiners), beide kanten. Deze die de macht willen hoofdstukken lezen behouden voor de als opsommingen regenten. Terwijl en staan niet met in de jaren na de elkaar in verband, Tachtigjarige Oorlog waardoor dezelfde de economie bloeit, informatie soms groeit de weerstand Arnout van Cruynin­ herhaald wordt. in omringende langen, 1672. Het rampden. De Republiek is jaar van de Republiek, De vele fraaie illuvoor de zeevarenden Uitgeverij Omniboek, straties geven het boek esthetische Engelsen te rijk, voor 192 pagina’s (€ 20,00)

DANIELLA VAN LIENDEN

Het gevoel dat de Republiek op de rand van de afgrond staat komt nauwelijks naar voren waarde en de primaire bronnen die worden weergegeven zijn een interessante aanvulling, maar het grotere verhaal ontbreekt. 1672. Het Rampjaar van de Republiek is een boek waarmee de lezer bij wie deze geschiedenis wat is weggezakt, zich prima een zondagmiddag kan vermaken. Voor wie meer verdieping zoekt, verwijs ik liever naar het werk van Luc Panhuysen.

10 | BKGESCHIEDENIS | OKTOBER 2022

INTERVIEW

Een onvolmaakte, maar menselijke keus Nog voordat De jongen in de gestreepte pyjama in de winkels lag, wist John Boyne al dat hij het verhaal ooit zou voortzetten. Want hoe verging het Bruno’s zus Gretel, nadat ze haar broertje had verloren en de oorlog was afgelopen? Dat verhaal vertelt de Ierse auteur in het eveneens meesterlijke Toen de wereld brak.

MIRJAM MULDER

N

a de capitulatie van Duitsland wordt Gretels vader, een hoge nazi-commandant, opgepakt en opgehangen. Met haar moeder vlucht ze naar Parijs, waar ze onder een nieuwe naam een bestaan proberen op te bouwen.

Na een traumatische ervaring vertrekt Gretel in haar eentje naar Sydney, maar ook daar kan ze niet aan haar verleden ontsnappen. Ze eindigt in Londen, waar ze trouwt en een zoon krijgt. Nu is ze 91, en wordt ze aan haar verleden herinnerd als er een familie met een jongetje van acht jaar in het appartement onder dat van haar gaat wonen. Boyne: ‘In mijn boeken blijk ik met name over hele jonge, of hele oude personages te schrijven. Over die eerste schrijf ik graag vanwege hun naïviteit, en bij oude personages houd ik ervan ze vol spijt terug te laten kijken op hun leven, op een haast elegische toon.’

Je wist al in 2004 dat je dit vervolg wilde schrijven.

Waarom was nu de tijd rijp?

‘Toen ik de eerste versie van De jongen in de gestreepte pyjama af had, was ik me ervan bewust dat ik Gretel als een getraumatiseerde twaalfjarige had

‘Bij oude persona­ ges houd ik ervan ze vol spijt terug te laten kijken op hun leven’

achtergelaten. Ik wist gewoon dat dit een verhaal was waar ik ooit in mijn leven op terug wilde komen. Maar ik wilde eerst zelf ouder zijn. En dus hield ik mijn aantekeningen zo’n zestien jaar lang opgeslagen op mijn computer, tot het moment dat ik me klaar voelde om het te gaan schrijven. Toen de lockdown inging, wist ik dat dit het moment was. Ik vond het ook een leuk idee om het boek uit te geven terwijl iemand als Gretel nog in leven kon zijn, zodat het een hedendaagse roman zou zijn. Ook daarom moest ik het nú schrijven. Zodra ik begon, voelde ik dat ik controle had over het verhaal. Ik had immers al jarenlang over Gretel en haar familie nagedacht.’

Hoeveel van Gretels persoon­ lijkheid stond al vast vanuit het eerste boek, en hoeveel moest je nog bedenken?

‘Op vele manieren is ze heel anders, want in het eerste boek is ze behoorlijk levendig; ze flirt met luitenant Kotler en geniet van haar positie als de dochter van de commandant.

Als ze 91 is, is ze een heel ander persoon: ze is zich bewust van wat haar familie gedaan heeft, en van wat ze zelf in haar leven heeft verloren. Ze is niet langer dat onschuldige kind, ze is gebroken door haar vaders handelingen. Niet om haar een slachtoffer te maken – we weten wie de slachtoffers zijn in dit verhaal – maar ze is wel een mens, en ze heeft zo haar eigen trauma’s doorgemaakt in haar leven.’

Als ze met haar moeder naar Parijs vlucht, is ze behoorlijk direct en assertief, tot ze ook daar moet wegvluchten. Aan het eind van haar leven lijkt ze die assertiviteit weer terug te krijgen, als ze het heft in eigen hand neemt tegenover haar gewelddadige onderbuurman.

Hoe komt dat?

‘Op dit late moment in haar leven presenteert zich de mogelijkheid om nog enige boetedoening te doen voor de dingen waar ze medeplichtig aan is geweest. Daardoor herontdekt ze wat van haar jeugdige kracht – en een weigering om zich neer te laten slaan door wie dan ook, laat staan door een man. Ze realiseert zich dat ze veel dingen fout heeft gedaan in haar leven, maar dat ze nu iets goeds kan

John Boyne, Toen de wereld brak, vertaling: Anke Frerichs, Uitge­ verij Meulenhoff, 416 pagina’s (€ 22,99)

11 | BKGESCHIEDENIS | OKTOBER 2022

JOHN BOYNE

CHRIS CLOSE

doen: haar onderbuurjongen redden van zijn vader.’

In het boek komen veel persona­ ges voorbij die op hele verschil­ lende manieren omgaan met schuldgevoel. Was dat het doel van die personages?

‘Ja. Schuldgevoel en medeplichtigheid zijn hier de twee overkoepelende thema’s. Neem bijvoorbeeld Kurt Kotler, een voormalige SS’er: hij geloofde echt in wat hij deed, en voelt

‘Schuldgevoel en medeplichtigheid zijn hier de twee overkoepelende thema’s’ zich niet schuldig zoals Gretel.

Mijn favoriete scène in het boek is die in het café, als Kurt en Gretel elkaar confronteren met de immoraliteit van wat ze in het verleden hebben gedaan, en

hoe ze daar nu mee proberen te leven. Medeplichtigheid is een thema in veel van mijn boeken; wat me fascineert aan gruwelijke misdaden, zijn de mensen die ervan weten maar er niets aan doen. Dat is waar Gretel mee leeft. En ik vind het mooi dat lezers zelf zullen moeten beslissen hoe ze over dat personage denken. Want ik denk dat Gretel een keus maakt die heel onvolmaakt is, maar ook heel menselijk.’

12 | BKGESCHIEDENIS | OKTOBER 2022

LIBRIS GESCHIEDENIS PRIJS

Het beste geschiedenisboek van het jaar 2022 Op 30 oktober wordt de winnaar van de Libris Geschiedenis Prijs 2022 bekend gemaakt. Wat was het beste geschiedenisboek van het afgelopen jaar? Om vast een inkijkje te geven in de vijf boeken op de shortlist, stellen wij de genomineerden daarom de volgende vraag, aansluitend bij het thema ‘Wat een ramp!’: Wat heeft jouw boek jou geleerd over de menselijke veerkracht?

René van Stipriaan over De zwijger: ‘Willem van Oranje was een bevoorrecht mens. In een aanzienlijke adellijke familie geboren, werd hij op zijn elfde door een grote erfenis alleen nog maar rijker. Maar met die rijkdom en status kwamen

René van Stipriaan, De zwijger.

Het leven van Willem van Oranje, Uitgeverij Querido, 936 pagina’s (€ 39,99)

Anne-Lot Hoek over De strijd om Bali: ‘Wie aan Bali denkt, denkt meestal aan een paradijselijk vakantieoord. Mijn verbazing was dan ook groot

toen ik op een wrede guerrilla­ strijd op het eiland stuitte, als onderdeel van de Indonesische Onafhankelijkheids­oorlog (1945-1949). De loyaliteit van de bevolking werd genadeloos afgedwongen om een federale staat te stichten, OostIndonesië. Er bleek zelfs een netwerk van gevangenkampen te bestaan waarin stelselmatig martelingen en executies plaatsvonden. Wat me het meest heeft geraakt tijdens het schrijven van De strijd om Bali was de mentale veerkracht van mensen in oorlogsomstandigheden. In Nederland verbinden we “verzet” vooral aan de Duitse bezetting tijdens de Tweede Wereldoorlog, maar de Balinese bevolking beantwoordde meer dan honderd jaar koloniale politiek en onderdrukking met langdurig verzet.

Ik trof Balinezen, en ook Nederlanders, die me hebben laten zien dat de waarden van verzet universeel zijn. Zij leerden me

Anne-Lot Hoek, De strijd om Bali.

Imperialisme, verzet en onafhankelijkheid 1846-1950, Uitgeverij Bezige Bij, 544 pagina’s (€ 39,99)

Patrick Dassen, De Weimarrepubliek. Over de kwetsbaarheid van de democratie, Uitgeverij Van Oor­ schot, 768 pagina’s (€ 39,50)

ook grote verplichtingen. Van Oranje had ervoor kunnen kiezen zijn machtige positie te consolideren, en ervan te genieten, maar hij wilde meer. Hij ontketende daardoor enorme conflicten, met als gevolg dat hij op zijn 35ste zo goed als alles kwijt was.

Een ramp. Een ramp die hij voor een belangrijk deel aan zichzelf te danken had. Hij besloot terug te vechten. Vanaf dat moment regen de catastrofes zich aaneen.

Tot zijn bittere einde aan toe.

Hoe houdt een mens dat vol?

Ik heb me dat vaak afgevraagd, toen ik dit leven probeerde te beschrijven. Van Oranje wist dat de tijd veel kon oplossen. Niet opgeven, er kan altijd een klein wonder gebeuren.’

13 | BKGESCHIEDENIS | OKTOBER 2022

dat er altijd een persoonlijke keuze is, hoe groot de ramp ook is die je overkomt.’

Patrick Dassen over De Weimarrepubliek: ‘In 1923 stond de Weimarrepubliek (1918-1933) aan de rand van de afgrond.

Het Ruhrgebied was in dat jaar door Franse troepen bezet, er was een gierende hyperinflatie, er waren ernstige voedselproblemen, in het Rijnland en Beieren waren er afscheidingsbewegingen en tot overmaat van ramp deden in de herfst extreemlinkse en radicaal-rechtse groepen ook nog eens pogingen om een coup te plegen. Hitlers beruchte Bierkellerputsch in München is slechts het bekendste voorbeeld daarvan.

‘En toch overleefde de republiek, zij bleek over een ongekende veerkracht te beschikken.

Een groot deel van de bevolking bleek bereid om de republiek te steunen en vooral waren er politici die de juiste beslissingen namen: de moedige rijkskanselier Gustav Stresemann en rijkspresident Friedrich Ebert voorop.

De jaren 1924-1929 bleken veel stabieler en gelukkiger dan de

Bart van der Boom, De politiek van het kleinste kwaad. Een geschiedenis van de Joodse Raad voor Amsterdam, 1941-1943, Uitgeverij Boom, 424 pagina’s (€ 29,90)

‘En toch overleefde de Weimarrepubliek, zij bleek over een ongekende veerkracht te beschikken’ eerste jaren – een klein wonder was geschied. De democratie was, voorlopig, gered.

‘In dit boek wordt de Weimarrepubliek nu eens niet benaderd als een “republiek zonder republikeinen”, maar als een staat die óók grote veerkracht en vitaliteit bezat.’

Bart van der Boom over De politiek van het kleinste kwaad: ‘Wat zegt de geschiedenis van de Joodse Raad over veerkracht? Enerzijds dat die veerkracht heel groot was. De Joodse Raad voor Amsterdam (opgericht in 1941 in opdracht van de Duitse bezetter) werd geconfronteerd met een voor Nederlandse begrippen ongekend drama, namelijk de deportatie van alle Joden naar het Oosten. Hij bouwde een enorm

Luc Panhuysen, Het monsterschip.

Maarten Tromp en de armada van 1639, Uitgeverij Atlas Contact, 320 pagina’s (€ 29,99)

apparaat op om die operatie zoveel mogelijk te verzachten: door het verzorgen van kleding, vervoer, eten en voorlichting.

Die reactie is bewonderenswaardig, maar was ook, weten wij nu, misplaatst en zelfs desastreus. Ze was gebaseerd op de aloude veronderstelling dat meebewegen, rekken en meewerken om erger te voorkomen, de beste strategie was.

Deze veerkracht pakte geheel verkeerd uit. Misschien is dus de les dat het hier niet ontbrak aan morele, fysieke, organisatorische veerkracht, maar wel aan intellectuele veerkracht, de vaardigheid om geheel opnieuw na te gaan denken. Maar misschien is dat bij een ramp ook te veel gevraagd.’

Luc Panhuysen over Het monsterschip: ‘Tijdens mijn onderzoek voor Het monsterschip werd ik getroffen door de veerkracht van de jonge Maarten Tromp. Hij was een scheepsjongen van twaalf toen zeerovers het schip van zijn vader overrompelden. Zijn vader sneuvelde voor zijn ogen en werd even later, samen met de rest van de doden, in een zeemansgraf overboord gegooid. Daarna werd Tromp kajuitknecht van de kaperkapitein en deed allerhande klusjes voor de moordenaar van zijn vader. Jarenlang bracht Tromp met hem door in de bedompte ruimte van de kajuit. Vooral in het begin moet hij heen en weer zijn geslingerd tussen verlammend verdriet en wrokkige dagdromen. Toen de kaperkapitein twee jaar later genoeg had van het wilde leven en een eerlijke baan nam, stelde hij Tromp op vrije voeten. Ondanks zijn bittere ervaringen ontwikkelde hij zich later tot een leider met een goed afgesteld moreel kompas. Mede hierom zouden zijn mannen hem later de koosnaam “bestevaer” geven: vadertje.’

De jonge zangeres Elise trekt in 1958 van Lyon naar Parijs om daar haar geluk te beproeven. Na de protestbeweging van mei ‘68 verlaat ze de showbizz. Terugkeer naar het oude leven is voor haar ondenkbaar. Zij voegt zich bij het verzet om te strijden tegen uitbuiting, sociaal onrecht en racisme. Haar bijzondere traject voert ons van de Algerijnse oorlog naar het begin van de jaren zeventig.

Tardi en Dominique Grange leveren een intense en bevlogen graphic novel af, die sterker dan ooit weerklank vindt in een Frankrijk dat nog altijd wordt verscheurd door ongelijkheid en onrecht.

GRAPHIC NOVEL OKTOBER 2022

Hardcover + stofomslag | 176 pag. | ISBN : 9789463069120 | Verkoopprijs : 39,95

TARDI - WINNAAR VAN DE EINHARD LITERATUURPRIJS 2021

WWW.SILVESTERSTRIPS.COM

31 JAAR

2022-09 Elise adv Geschiedenis special.indd 1

vooR strips

28/09/2022 15:41

15 | BKGESCHIEDENIS | OKTOBER 2022

RECENSIE

DAVIDE MOROSINOTTO

Hoe zij de Allergrootste werd Dacht je dat alle piraten mannen waren? Dan dacht je verkeerd! Shi Yu bewijst dat ook meisjes piraat kunnen worden – en niet zomaar een piraat, maar de allergrootste ­piratenleider ooit! Davide Morosinotto neemt je in de jeugdroman De Allergrootste mee naar het verre China, en baseerde zich voor dit boek op het waargebeurde verhaal van Ching Shih, de kapitein van de grootste piratenvloot aller tijden.

DOOR ELLEN ROOMS

K

anton, 1770. We ontmoeten Shi Yu in het theehuis van Bai Bai waar ze de mensen bedient. Wanneer ze op een dag struikelt en verschillende kommen eten op de grond laat vallen, ziet ze tot haar verbazing hoe een jongetje één van de kommen redt door hem vliegensvlug met zijn voet op te vangen. Ze ontdekt dat zijn opa hem de vechtkunst van lucht en water leert en besluit dat zij dat TAMARA CASULA ook wil leren. Alles om maar aan Bai Bai te ontsnappen, die haar tuur. Eerst leer je Shi Yu kennen voor ieder foutje hardhandig als klein meisje. Je snapt meteen straft. dat zij aan haar huidige omstanWanneer een bende piraten digheden wil ontsnappen. Haar het in het theehuis aan de stok baas slaat haar en ze heeft geen krijgt met enkele soldaten, echte familie. Dan ontmoet wordt Shi Yu ontvoerd en meeze Wei en zijn opa, die haar de genomen naar hun schip. Daar vechtkunst van lucht en water moet ze zichzelf bewijzen om leren. Het geeft haar de moed een plaatsje tussen de bemanom tegen Bai Bai in te gaan wanning te veroveren. ‘Gouden neer die haar alweer wil strafDraak keek hem hoofdschudfen. Het geeft haar ook de kracht dend aan. “Genoeg flauwekul, om voor haar plaats op de piralaten we een beetje opschieten. tenboot te vechten, Vertel eens wat ik maar uiteindelijk met jou aan moet? doet ze al die dingen Meisjes die door wel zelf en kost het piraten worden onthaar veel moeite om voerd trouwen norin zichzelf te gelomaal gesproken met ven. Het vinden van een van hen, als ze haar qi, het vuur in oud genoeg zijn. Of haar buik dat haar ze gaan dood.” sterk maakt, vraagt “Ik wil geen van tijd en toewijding. beide,” antwoordde Toch staat ze daar Yu.’ dan, als allergrootIn dit prachtige ste, als leider van young adult-boek de grootste piraten(met even prachtige Davide Morosinotto, vloot aller tijden. coverillustratie van De Allergrootste, Wat een indrukde hand van Rébeillustraties: Rébecca cca Dautremer) word Dautremer, Uitgeverij wekkend verhaal!

En dan nog eens je meteen meegePelckmans, 608 pagi­ waargebeurd ook! sleurd in het avonna’s (€ 22,50)

Toch staat ze daar dan, als leider van de grootste piratenvloot aller tijden. ‘“Ik kan niet vergeven wat er is gebeurd.”

De oude meester knikte. “Heb je al besloten wat je gaat doen?”

“Morgen ga ik naar Blauwe Tijger om mijn vloot op te eisen.”

“En daarna?”

“Daarna zal ik de hemel laten trillen van woede.”’

Morosinotto springt telkens enkele jaren vooruit, wat je de mogelijkheid geeft om iedereen te leren kennen. Raak je toch even het Noorden kwijt? De schrijver helpt je door aan het begin van het boek een lijst van alle personages te geven. Want met namen als Gouden Draak, Vliegend Zwaard en Blauwe Tijger ben je wel even zoet. Echt een aanrader! Iedereen die er stiekem ooit van droomde om piraat te worden, steek je hand op… Ja, ja die van mij gaat ook de lucht in. Zeker weten!

16 | BKGESCHIEDENIS | OKTOBER 2022

OKTOBER

Agenda Tijdens de Maand van de Geschiedenis organiseren ­honderden instellingen in heel Nederland activiteiten voor jong en oud. In deze agenda lichten wij een aantal literaire evenementen uit. Kijk voor het complete aanbod op www.maandvandegeschiedenis.nl.

De briefwisseling van Johan de Witt DEN HAAG – 8 oktober 2022.

Johan de Witt (1625-1672) schreef en ontving als raadpensionaris veel brieven. Wat komen we daaruit te weten? Ineke Huysman, medesamensteller van het boek Johan de Witt en het Rampjaar kan er alles over vertellen.

De lezing kost € 7,50 en begint om 13 uur. www.haagshistorischmuseum.nl

De schaduw van de Tambora ARNHEM – 9 oktober 2022. ­Philip Dröge geeft een lezing over zijn boek De schaduw van Tambora in Museum Bronbeek.

Op het eiland Soembawa, in voormalig Nederlands-Indië, vond in april 1815 de grootste vulkaanuitbarsting uit de menselijke geschiedenis plaats.

Philip Dröge beschrijft de vergaande gevolgen die deze uitbarsting heeft op de wereld. Over hoe oogsten mislukken en in grote delen van China, Europa en Amerika de honger toeslaat.

De lezing begint om 14.30 uur en de toegang kost € 12,50.

www.rozet.nl

Theatercollege Beatrice de Graaf UTRECHT – 11 oktober 2022.

In dit theatercollege in Tivoli Vredenburg laat Beatrice de Graaf zien hoe eerdere samenlevingen grote problemen overwonnen. Juist in tijden waarin alles redeloos, radeloos en reddeloos lijkt, ontstaan nieuwe ideeën en baanbrekende

innovaties. In een avontuurlijke tocht langs grote crises vanaf Napoleon tot nu laat Beatrice zien hoe onbekende geschiedenissen ons kunnen inspireren tot grootse daden en geloof in de toekomst. www.tivolivredenburg.nl/agenda

Luchtwachttorens uit de Koude Oorlog EDE – 18 oktober 2022. Sandra van Lochem presenteert haar boek Luchtwachttorens uit de Koude Oorlog op een wel heel bijzondere locatie, de Stingerbol in Ede. Ze vertelt over haar onderzoek naar luchtwacht­ torens, waarop tussen 1950 en 1968 duizenden vrijwilligers in weer en wind het luchtruim afzochten naar vijandelijke Russische vliegtuigen.

Op deze lezingenmiddag van het Platform Militair Erfgoed zullen ook oudgedienden herinneringen ophalen en wordt de korte film over het Korps Luchtwachtdienst uit 1955 vertoont. www.nai010.com

­­ utphen Z 1572 ZUTPHEN – 20 oktober 2022.

In deze lezing in Musea ­Zutphen presenteert historicus Johan Visser zijn boek Zutphen in 1572. De geschiedenis van een bloedbad. Nog altijd circuleert het verhaal dat de Spanjaarden in november 1572 een bloedbad hebben aangericht onder de Zutphenaren. Johan Visser laat zien dat het klassieke verhaal over het bloedbad niet klopt.

Toch vielen er wél honderden

slachtoffers. Wie waren dat?

Wat is er dan wel gebeurd? www.zutphen1572rampen­ veerkracht.nl

Crisis in de Drentse venen ASSEN – 24 oktober 2022.

Het jaar 1921 was voor Zuidoost-Drenthe een rampjaar.

Onder de veenarbeiders heersten massale werkloosheid, armoede en honger. Deze crisis kwam echter niet uit de lucht vallen. Jan Kalter, auteur van het boek Opstand en ondergang van de veenarbeiders in Zuidoost-Drenthe 1860-1921, vertelt over de onderliggende oorzaken van dit rampjaar. De lezing begint om 15 uur, aanmelden is verplicht. www.drentsarchief.nl

Rampjaar of jubeljaar?

RAVENSTEIN – 30 oktober 2022.

Het Rampjaar 1672 is alom bekend: de Republiek en haar burgers werden van alle kanten bestookt door vijandelijke legers.

Maar wist je dat Brabant een bijzondere rol speelde in deze geschiedenis? De Brabanders vingen de klappen op voor de Republiek, maar voor sommige steden betekende de oorlog juist meer vrijheid! Dit Brabantse perspectief is onderzocht en gebundeld in het boek Rampjaar of jubeljaar? Brabant in 1672.

In Ravenstein, het centrum van de Franse bevrijders, nodigen we je uit je verhaal te delen en naar verhalen van anderen te luisteren. www.zuiderwaterlinie.nl

17 | BKGESCHIEDENIS | OKTOBER 2022

Philip Dröge ANNE VAN GELDER

Johan de Witt

Luchtwachttorens

Lodewijk XIV steekt de Rijn over, 1672.

Luchtwachttorens

CLARA DE EERSTE NEUSHOORN IN NEDERLAND

BOEK- EN MUSEUMTIP In de historische roman Clara, de eerste neushoorn in Nederland vertelt Agnita de Ranitz het verhaal van Douwe Mout, die in 1740 als kapitein van een VOC-schip een jonge neushoorn vanuit Bengalen naar De Nederlanden smokkelt.

Hij laat affiches maken om betalende bezoekers naar kermissen en markten te lokken. Nieuwsgierigen stromen toe om het in die tijd nog onbekende dier te bewonderen.

Geleerden bestuderen haar nauwkeurig en kunstenaars beelden haar op allerlei manieren uit.

Al gauw blijkt het reizen met de neushoorn een lucratieve bezigheid en neemt Douwe Mout ontslag als VOC-kapitein.

Behalve boeren en burgers maken edellieden en vorsten hun opwachting bij het monstrueuze dier. Zo reist Clara zeventien jaar lang door Europa en werd de neushoorn een hype, een fenomeen dat je gezien moest hebben.

Van 30 september tot 15 januari is over de neushoorn Clara een mooie tentoonstelling te bezoeken in het Rijksmuseum.

de nieuwe roman van

UITGEVERIJ DE BROUWERIJ

Agnita de Ranitz

Agnita de Ranitz schreef over de eerste giraffe in Frankrijk eveneens een historische roman: Kom Atir kom Agnitaderanitz.com

Uitgeverij De Brouwerij | 252 p | €22,99 | met illustraties

De man met de ijzeren schedel Jaco Berveling

NO. 17, SEPTEMBER 2022, € 4,– WWW.MILITAIRECOURA NT.NL

‘Geweldig boek, ontzettend leuk geschreven.’

- Henk Schiffmacher

MILITA IRE COUR ANT

WALDEM AR IN DE VUURLINIE FILM GAAT OVER MEER DAN MARCO KROON

DEFENSIE

Admiraal Tas, militair chirurg Mark en oefening Vigorous Bison

NU VERSCHENEN

Militaire Courant editie september 2022

Met o.a. Waldemar Torentstra, Admiraal Tas en oefening Vigorous Bison Kijk voor meer informatie op www.militairecourant.nl

Het opmerkelijke boek over vergeten Nederlandse ‘wondermensen’ zoals de 2,42 meter lange Amsterdammer Albert Johan Kramer of Charles Takkenberg die honderd jaar geleden van Amsterdam naar Marseille koprolde… En waarom die fascinatie voor ‘afwijkende’ mensen, zoals nu nog steeds te zien in de Got Talent-shows op televisie?

Rijk geïllustreerde aanrader voor jong en oud!

isbn 978 90 8605 027 7 Uitgeverij De Republiek, Amsterdam www.uitgeverijderepubliek.nl

Paperback, € 17,50

19 | BKGESCHIEDENIS | OKTOBER 2022

NIMH

PRIJSVRAAG NIMH

De Aller­ grootste

D

e BKGeschiedenis mag een exemplaar weggeven van het boek De Allergrootste van Davide Morosinotto.

Wil jij kans maken op dit boek?

Beantwoord dan de volgende vraag:

Opvarenden van Smaldeel I verlenen nood­ hulp na de aardbeving in het Marokkaanse Agadir, 1960.

Dag van de Militaire Geschiedenis Op 8 oktober organiseert het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH) de Dag van de Militaire Geschiedenis. Het NIMH is dit jaar themapartner van de Maand van de Geschiedenis.

H

et thema van dit jaar is ‘Wat een ramp!’. Met haar onderzoek, collecties en publicaties sluit het NIMH goed aan bij dit thema. Want wat is er rampzaliger dan oorlog? Is oorlog eigenlijk niet een opeenstapeling van kleine en grote rampen voor iedereen die ermee te maken heeft?

De Nederlandse militaire geschiedenis zit vol rampspoed. Soms tijdens een oorlog – verloren zeeslagen, vliegtuigcrashes, mislukte operaties en (burger)slachtoffers.

Soms ook in vredestijd, als de krijgsmacht te hulp schiet bij rampen zoals de watersnoodramp aan de Zeeuwse kust in 1953 en bij de recentere overstromingen in Limburg. Of als Defensie noodhulp levert aan slachtoffers van orkanen in het Caribisch gebied. Maar in de militaire geschiedenis zijn ook onbekendere rampen die onderzoek en herinnering verdienen. Op de Dag van de Militaire Geschiedenis staan we stil bij allerlei soorten rampen.

Maak op 8 oktober kennis met de militaire geschiedenis van Nederland en het NIMH. Snuffel op de boekenmarkt, bezoek een lezing, ga mee op een excursie en stel je vragen over de militaire geschiedenis van je voorouders.

Meer informatie over het programma op www.dagvandemilitairegeschiedenis.com. Hier kun je je ook gelijk aanmelden als bezoeker.

Hoe heette de vrouw op wie dit verhaal is gebaseerd?

Stuur je antwoord en adresgegevens voor 14 november 2022 naar redactie@boekenkrant.com onder vermelding van ‘Prijsvraag BKGeschiedenis’.

Dit boek kun je winnen Kanton, 1770. De zesjarige Yu heeft haar ouders nooit gekend.

Ze werkt in het theehuis van de opvliegende Bai Bai. Op een dag ontmoet Yu haar leeftijdgenootje Li Wei, een jongen die bedreven is in de krijgskunst.

Yu vraagt hem om haar te leren vechten. Als Yu enkele jaren later ontvoerd wordt door de bloeddorstige piraten van de Gouden Draak, zijn het haar vechtkunsten die haar leven redden.

COLOFON CONTACT Boekenkrant Zonnebaan 54 3542 EG Utrecht Nederland Telefoon: + 31 30 2231718 REDACTIE redactie@boekenkrant.com ABONNEMENTEN abo@boekenkrant.com Telefoon: + 31 172 476085 ADVERTENTIES verkoop@boekenkrant.com ONLINE www.boekenkrant.com facebook.com/deboekenkrant @Boekenkrant @Boekenkrant OPLAGE 19.000 VOLGEND NUMMER De volgende BKGeschiedenis ­verschijnt op 6 maart 2023.

HET TEAM Redacteuren Antal Giesbers, Adinda ­Graafland, Mirjam Mulder en Sanne van der List Medewerkers Hugo Jager, Jacomijn van ­Kempen, Rik Mets en Ellen Rooms Vormgeving Titus Vegter Uitgever Jan Louwers

Davide Morosinotto, De Allergrootste, illustraties: Rébecca Dautremer, Uitgeverij Pelckmans, 608 pagina’s (€ 22,50)

BKGeschiedenis is een twee­ jaarlijkse uitgave van de ­Boekenkrant over geschie­ denisboeken en historische romans. De Boekenkrant biedt kwaliteit voor een breed publiek. De onafhankelijke ­redactie van deze maandelijkse krant besteedt aandacht aan ­literatuur, spanning, jeugd, non-fictie en strips.

OKTOBER IS DE MAAND VAN DE GESCHIEDENIS

ONTDEK GISTEREN BEGRIJP VANDAAG

Een initiatief van

Investeerder

Themapartner

Partners

kennis

... en vele anderen

© Fotoarchief Frits Gerritsen

Bekijk de activiteiten bij jou in de buurt op maandvandegeschiedenis.nl