Boekenkrant oktober 2020

BOEKENKRANT – OKTOBER 2020 NO. 10, JAARGANG 14

‘Als Degas andere keuzes had gemaakt, was er geen boek geweest.’

–ARTHUR JAPIN, p.7

CORBINO

Pagina 7

OKTOBER 2020 – DE BESTE BRON VOOR GESCHIEDENISBOEKEN

OOST/WEST Met Abdelkader Benali, de Libris Geschiedenis Prijs en 75 jaar Bevrijding

Bijlage

Pagina 5

COLUM HANNELORE

MCCANN

HET MEISJE UIT DE SEKTE

In de boekhandel € 24,90

www.deharmonie.nl

Waargebeurd, aangrijpend en spraakmakend

APEIROGON R OMAN

Pagina 11

Pagina 14

Pagina 21

De Boekenkrant zoekt stagair(e)s! Interesse?

Blader gauw door naar pagina 30.

2 | BOEKENKRANT | OKTOBER 2020

COLOFON

REDACTIONEEL

Contact

E-mail redactie@boekenkrant.com

Informatie over adverteren verkoop@boekenkrant.com

Online www.boekenkrant.com facebook.com/deboekenkrant @boekenkrant @boekenkrant Redactie Daan Boeren, Mireille Bregman en Mirjam Mulder

Uitgever/Hoofdredacteur: Jan Louwers Oplage: 19.000 De volgende Boekenkrant verschijnt op 2 november 2020.

ERWIN SUVAAL

Mirjam Mulder, redacteur Boekenkrant mirjam@boekenkrant.com

Literatuur

Ype Driessen, Het nadeel van de twijfel 21 Boeken voor een betere toekomst 22 Hugo Kennis, Jasper en Marius Gottlieb, De Worsten van Babel koken overal 25

Boekhandel JIMENA GAUNA

Vormgeving: Titus Vegter

Waar ik voor deze editie van de Boekenkrant eindelijk weer eens een interview in persoon deed, gewoon in een café zoals vanouds, zijn er tijdens het afronden van deze krant net weer strengere maatregelen afgekondigd. Hoewel zeer begrijpelijk, begint het te voelen alsof we allemaal in een schuitje op zee zitten, een speelbal op de golven van de pandemie.

In een tijd van onzekerheid kunnen boeken houvast bieden. Iemand die met grote onzekerheden heeft moeten leren omgaan, is Qadir Nadery.

Hij vluchtte met zijn gezin uit Afghanistan naar België en kwam daar schrijver Leo Bormans tegen, die hem hielp een nieuw leven op te bouwen en zijn verhaal op te tekenen (p.5). Bijzonder troostrijk vond ik de fotostriproman van Ype Driessen, waarin hij op humoristische en eerlijke wijze over zijn angsten vertelt, en hoe hij die heeft weten om te zetten in creatieve brandstof (p.21). Soms is het fijn om deze aardbol even helemaal achter je te laten. Daarom bespreken wij het eerste deel van Patty van Delfts nieuwe serie Terras Altas, een bruisend fantasyverhaal vol politieke intrige en magie (p.14).

De geschiedenis verandert gelukkig niet – maar de opvattingen daarover wel. In de bijlage van deze maand duiken wij helemaal in het thema ‘Oost/West’. Genoeg om te verkennen dus!

+++ Bij de start van het International Literature Festival

ANNELIEN NIJLAND

Medewerkers: Sietske Bierma, Anne van Blijderveen, Sandra Broertjes, Martijn van Bruggen, Wendy Claes, Oglaya Doua, Antal Giesbers, Aefke ten Hagen, Katy Hurkmans, Hugo Jager, Lex Jansen, Jacomijn van Kempen, Merel Kuitert, Istvan Kops, Laura Molenaar, Rianne Nieuwdorp, Selma Oueddan, Raymond Noë, Nora van Ouwerkerk, Hans Pols, Famke Prins, Emma Ringelding, Ellen Rooms, Yannick Schueler, Michelle Schulte, Fien de Smet, Erwin Suvaal, Carien Touwen, Gerda Visser, Maaike de Vries, Peter Paul de Waal, Renske van der Wal, Saraï van Well, Tanja Wilming, Sabrina de Wit, Marcella de Wolf.

Houvast

ANNA VAN KOOIJ

abo@boekenkrant.com Telefoon: +31 881 102005

INHOUD

Utrecht (ILFU) op 24 september is de eerste verhalenDiewertje Heuvelings, machine van Nederland onthuld. Zoals je een kroket uit de Auxiety 3 muur haalt, draait de machine in een paar seconden een Lola Randl, kort verhaal uit, simpelweg door op een knop te drukken.

De grote tuin 4 Julia Phillips, VerNa het festival blijft hij voorlopig in TivoliVredenburg dwijnende aarde 4 staan. +++ Luisterboeken zijn in, meent ook muziekstreaLeo Bormans en mingsdienst Deezer. De Nederlandse afdeling van het Qadir Nadery, De bedrijf heeft een kanaal met audioboeken toegevoegd voor knikkers van Qadir 5 haar gebruikers. De audioboeken zijn in meer dan twaalf Arthur Japin, categorieën onderverdeeld, voor ieder wat wils. +++ De Mrs. Degas 7 winnaar van de Thea Beckmanprijs is Martine Letterie, met haar boek Verboden te vliegen. De Jonge Beckmanprijs, Spanning uitgereikt door een jury van kinderen, is gegaan naar het Marcel van de Ven, boek Schaduw van de leeuw van Linda Dielemans. De Thea De kooi 11 Beckmanprijs wordt jaarlijks uitgereikt aan de auteurs van Richard Osman, de beste historische jeugdboeken. +++ De Roemeense politie Moordclub (op donderdag) 13 heeft tientallen kostbare boeken gevonden die door leden Linda Jansma, van de Roemeense maffia in 2017 in Londen zijn gestolen.

In eigen hand 13 Het gaat om historisch belangrijke werken, zoals eerste drukken van werken van Galileo Galilei en Isaac Newton.

Jeugd De daders hebben de boeken uit een postloods gestolen door Patty van Delft, Terras te abseilen door gaten in het dak. Twaalf leden van deze Altas 1. Puur Wit 14 ‘boekenmaffia’ zijn inmiddels opgepakt. +++ Gaan frietjes Selma Noort, en boeken goed samen? De Stichting CPNB denkt van wel.

Koningskind 14 Tijdens de Kinderboekenweek, die van 30 september tot en Connie Mitchell, met 11 oktober plaatsvindt, wordt er bij een Happy Meal van Thirsa en het spookvliegtuig 15 McDonald’s een boekje cadeau gegeven. Zo hoopt de stichting een grote groep nieuwe potentiële lezers aan te spreken.

Non-fictie +++ 11 september is de ‘Afro-bieb’ geopend in Amsterdam.

‘De eerste Afrikaanse bibliotheek buiten het continent,’ Tabe Ydo, One Day aldus initiatiefnemer Kibret Mekonnen. Hij heeft de bieb Methode 20 opgericht in samenwerking met de Openbare Bibliotheek Lisa Huissoon, Amsterdam, waarin hij is gevestigd. Bezoekers kunnen hier Alle mensen die ik ken 20 kennismaken met de Afrikaanse cultuur. +++

Uphill Battle boekpromotie, Zonnebaan 54, 3542 EG Utrecht, Nederland. + 31 30 2231718

Abonnementenservice

KORT NIEUWS

Deze boekhandels verspreiden de Boekenkrant Boekhandel De Omslag Boeken Top 30

28 29 29

Voor de lezer Lezer aan het woord 31 Win een boek 31

3 | BOEKENKRANT | OKTOBER 2020

RECENSIE

LITERATUUR

DIEUWERTJE HEUVELINGS

COLUMN

Hiphop, stress en een playlist

Schrijven en publiceren Jarenlang was Lex Jansen de uitgever en het gezicht van De Arbeiderspers.

Nu is hij directeur van het door hem opgerichte Magonia: uitgeverij en centrum voor schrijfbegeleiding.

Met Auxiety geeft Dieuwertje Heuvelings een inkijkje in de Nederlandse muziekwereld. Ze verwerkte haar eigen ervaringen als influencer bij Spotify en Artist & Repertoire manager bij een Amerikaans label in een roman over ambitie, liefde voor muziek, botsende ego’s en verliezers.

DOOR LEX JANSEN

KATY HURKMANS Wytske Bergen is een invloedrijke playlist editor bij de populaire streamingsdienst Lyssna. Vooral de lijst Lyrisch doet heel wat stof opwaaien binnen de steeds populairder wordende hiphopscène. Amir, een jonge independent rapper, doet ontzettend zijn best om het te maken binnen de muziekwereld, maar begaat een uitschuiver van formaat. A&R Isaiah en zijn collega Laila doen er alles aan om hun ambitie waar te maken en de populariteit van de artiesten bij het label waar ze voor werken te vergroten.

De term ‘auxiety’ staat voor ongemakkelijkheid, nervositeit of schaamte over je muzieksmaak en/of -kennis, maar ook voor het gevoel dat gepaard gaat met een overmatige blootstelling aan de muziekindustrie. Hoofdpersonage Wytske Bergen leidt aan dat laatste.

Gedurende het verhaal wordt steeds duidelijker hoe de passie die ze voelt voor muziek verdrongen wordt door de verwachtingen die andere mensen van haar hebben en de druk die ze voelt om daaraan tegemoet te komen. Heuvelings ervoer zelf hoe belastend de job van playlist editor was en koos ervoor om naar het buitenland te trekken.

De auteur maakt doorheen de hele roman gebruik van de nodige slang. Woorden zoals kil, kaolo, mattie, challas en djoenen duiken frequent op. ‘Ewa chalé, kifesh met jou? Ik dacht dat je een enkeltje Rabat had geboekt na deze kaolo mediarel van je.’ Het verwerken van straattaal draagt in ieder geval bij tot de geloofwaardigheid van de personages en de authenticiteit van het wereldje waarbinnen alles zich afspeelt. Lezers van Auxiety die niet helemaal thuis zijn in dat woordgebruik, worden door

‘Ewa chalé, kifesh met jou?

Ik dacht dat je een enkeltje Rabat had geboekt na deze kaolo mediarel van je.’

Schrijven en publiceren, het zijn twee totaal verschillende dingen.

Iedere auteur kan je daar uit eigen ervaring voorbeelden van geven. De Portugese auteur Ferdinand Pessoa had in 1907 serieus plannen om een eigen uitgeverij te starten. Daaruit zou je toch opmaken dat hij in elk geval veel belang hechtte aan het publiceren van geschriften. De geschiedenis leert ons echter dat de uitgeverij een groot fiasco is geworden, terwijl zijn drang om te schrijven tot aan het eind van zijn leven – november 1935 – steeds alleen maar sterker werd. Dat zijn werk en leven bijna letterlijk samenvallen, blijkt wel uit het feit dat hij zijn maatschappelijke carrière ondergeschikt maakte aan zijn literaire activiteiten. Als hulpboekhouder, handelscorrespondent of vertaler verdiende hij genoeg om van rond te komen, maar de drang om te scheppen dwong hem andere keuzes te maken. Hij gaf de constructie van zijn literaire oeuvre voorrang boven al het andere dat het leven in een stad als Lissabon te bieden heeft. De enige uitzondering was de drank. Wijn was de motor waarop zijn schrijverschap liep.

Hij werkte niet alleen onder zijn eigen naam, maar bediende zich ook van een hele reeks zelfgecreëerde schrijvers en filosofen. Het boek der rusteloosheid, zijn beroemdste werk, schreef hij als Bernardo Soares, terwijl de teksten van Alberto Caeiro, Álvaro de Campos of Ricardo Reis gezien kunnen worden als vruchten van hun eigen pennen. Iedereen binnen het universum van Pessoa schreef, maar op een enkele uitzondering na werd er nooit iets gepubliceerd.

Zijn nalatenschap telt zo’n 27.000 documenten en bestaat niet alleen uit poëzie, maar ook uit politieke en maatschappelijk geëngageerde pamfletten, toneelteksten en essays. Er waren andere uitgeverijen voor nodig om van de geschriften uiteindelijk toch tot gepubliceerde teksten te komen. In Portugal was dat uitgeverij Atica, in Brazilië uitgeverij Aguilar. In Nederland is een groot deel van zijn werk gepubliceerd bij De Arbeiderspers.

Bij Franz Kafka speelt het onderwerp ‘schrijven en publiceren’ misschien nog wel sterker dan bij Pessoa. Tijdens zijn leven heeft hij wel gepubliceerd, maar toen hij wist dat hij zou gaan sterven heeft hij met hulp van zijn vriendin Dora Diamant verhalen en een toneelstuk verbrand, opdat deze teksten niet uitgegeven zouden worden. Bovendien vroeg hij aan zijn vriend Max Brod om ervoor te zorgen dat alle andere teksten uit zijn nalatenschap vernietigd zouden worden. Brod heeft daar geen gehoor aan gegeven en heeft er met zijn weigering aan bijgedragen dat Kafka tegenwoordig gezien wordt als één van de beroemdste auteurs ooit. Het feit dat de nazi’s brieven en dagboeken van Kafka hebben doen verdwijnen heeft dat niet kunnen voorkomen.

Wijn was de motor waarop Pessoa’s schrijverschap liep.

WILLEMIEKE KARS

de auteur aangeraden het Smibanese Woordenboek van Soortkill te raadplegen, maar een keertje meneer Google raadplegen helpt ook. Het geheel leest vlot en voelt up-to-date met de context waarin het zich allemaal afspeelt. In bepaalde personages schemeren een paar bekende gezichten door, al is alles vatbaar voor interpretatie, want Heuvelings kleeft er eigen namen op en de disclaimer zegt uiteraard duidelijk dat iedere gelijkenis met bestaande personen berust op toeval.

Wie nieuwsgierig is naar de nummers die in het boek vermeld worden, kan overigens terecht op Spotify. Dieuwertje Heuvelings heeft daar een playlist gecreëerd die ook de twee nummers bevat van rapper Amir, alias Strijder. Die bestaat natuurlijk niet echt, Bryan van Belzen (a.k.a. BRAZ) geeft hem een stem: ‘Hoofd heet kom niet kletsen.

Hayek dingen die me stressen.’

Auxiety is een topper voor iedereen die een beetje thuis is in de hedendaagse muziekscene. De plot die draait om het najagen van succes, angst en een geheime liefde zit

netjes verpakt in een hip en vlot jasje. Dieuwertje Heuvelings brengt een heel gaaf, sorry kapot feskull, romandebuut.

Diewertje Heuvelings, Auxiety, Das Mag Uitgeverij, 264 pagina’s (€ 22,99)

www.magonia.nl

4 | BOEKENKRANT | OKTOBER 2020

BOEKENKRANT TIPT

LITERATUUR

RECENSIES

EMMA RINGELDING

De vakantie Claire en Matt zijn uit elkaar, maar voor hun dochter Scarlett willen ze een normale kerst. Ze gaan met hun nieuwe partners naar een vakantiepark. Hier slepen ze zich door de Verplicht Leuke Activiteiten en delen ze te intieme details over hun relatieverleden. Voordat ze het weten verandert de vakantie in een tijdbom. Van De vakantie wordt ook een tv-serie gemaakt, door de producenten van Peaky Blinders.

Caroline Hulse, De vakantie, vertaling: Anda Witsenburg, Uitgeverij A.W. Bruna, 368 pagina’s (€ 18,99)

Op ’t boekje In deze roman lees je het verhaal van drie vrouwen uit de onderste laag van de samenleving, alle drie werkend in de ceramische industrie van Maastricht. Allen zijn ze de hoeksteen van hun gezinnen en vechten ze voor een volwaardig bestaan. Het enige verschil tussen hen is de tijd waarin ze leven (1888, 1920 en 1944) en de daarbij komende moeilijkheden.

Christine Crutsen, Op ’t boekje, Uitgeverij Tic, 300 pagina’s (€ 19,90)

Het hondenpark Olenka is geboren in het arme en corrupte Oekraïne, maar heeft door haar werk als fotomodel ook het rijke Westen leren kennen. Als haar carrière voorbij is, gaat ze terug naar Oekraïne om te werken in de eiceldonatie-branche. Hierbij wordt ze manager van Daria. Als Daria op een dag opeens verdwijnt, blijkt dit een verband met Olenka’s verleden te hebben.

Doorleefd doorleven

Sofie Oksanen, Het hondenpark, vertaling: Annemarie Raas, Uitgeverij Prometheus, 432 pagina’s (€ 22,50)

Geintje Als de ouders van de kleine Mario met z’n tweeën weg moeten, wordt hun kind overgelaten aan een vrijwel onbekende opa Daniele. Het huis in Napels waar Mario en zijn ouders nu wonen is het huis waarin Daniele is opgegroeid. Hier wordt hij achtervolgd door beelden uit zijn verleden, terwijl er een machtsstrijd tussen hem en de jonge Mario ontstaat.

Domenico Starnone, Geintje, vertaling: Manon Smits, Uitgeverij Atlas Contact, 208 pagina’s (€ 19,99)

Wat begint als een typische thriller, verandert al snel in een verzameling doorleefde schetsen van vrouwenlevens, waarna Julia Phillips haar debuutroman Verdwijnende aarde alsnog meent te moeten laten eindigen als een thriller.

MARTIJN VAN BRUGGEN PetropavlovskKamtsjatski, havenstad van het schiereiland Kamtsjatka, in het uiterste oosten van Rusland. Twee zusjes van acht en elf worden na een dagje strand aangesproken door een man, die aanbiedt om hen thuis te brengen. Naïef als de zusjes zijn stappen ze in zijn auto. Ze komen niet thuis aan.

Een typischer begin van een thriller bestaat welhaast niet, en meteen vormt zich een beeld van het verhaalverloop (rechercheur komt in beeld, zoektocht met veel tegenslag, zusjes teruggevonden aan het einde). De verwarring is dan ook groot als in de daaropvolgende hoofdstukken, waarin we steeds het leven van een van de bewoonsters

dat meer en meer van Kamtsjatka volgen, opspeelt als je leest de verdwijning van de over de worstelingen zusjes een bijrol lijkt van de vrouwen komt te spelen. Net als in de tot een climax in een werkelijkheid is hun felle innerlijke monovermissing niet leiloog van vulkaanondend in het leven van derzoekster Oksana, de meeste inwoners, wier hond is weggelomaar blijft ze wel op pen omdat een vriend de achtergrond sluimehaar deur open heeft ren. Op allerlei manielaten staan: ‘Je stopt je ren. Zo vindt de vrouw gedachten achter slot van de inspecteur het en grendel (…), haalt vooral jammer dat een universitaire graad haar man de verdwijen krijgt een goede ning niet kan oplossen, Julia Phillips, Verdwijbaan (…). Je denkt dat je omdat dat hem z’n pro- nende aarde, vertaling: jezelf min of meer veimotie kost.

Els de Roon Hertoge & lig hebt gesteld en dan Phillips richt haar blik Annelies de Hertogh, ontdek je dat iederop de vrouwen rondom Meulenhoff, 330 pagieen die je ooit hebt ontde zusjes: hun moeder, na’s (€ 22,99) moet een gevaar voor een vriendin van de je vormt.’ moeder, een medescholier. Allen zitPrecies zoals de man op het strand ten in een ingrijpende fase van hun een gevaar bleek te vormen voor leven, met grote thema’s als idende zusjes. Enigszins geforceerd titeit, etniciteit, verlies en verlanwordt deze verdwijning plots toch gen als gemene deler. Met veel inlenog opgelost in het laatste hoofdvingsvermogen en diepte beschrijft stuk van de roman, waarin moede auteur hun gedachten, dilemma’s der Marina gevolgd wordt, en blijkt en keuzes, waarbij ze haar personade dader een bijfiguur te zijn. Een ges steeds vaker voor laat komen in plichtmatig einde dat niet past in elkaars levens. De onherbergzame een voor de rest op en top doordacht omgeving, met uitgestrekte bossen en gestileerd droomdebuut van en rijen vulkanen en de ingeslotenPhillips, van wie we in de toekomst heid van het schiereiland dragen bij vast en zeker meer gaan horen. aan de thematiek. Het onbehagen

5 | BOEKENKRANT | OKTOBER 2020

INTERVIEW

LITERATUUR

LEO BORMANS EN QADIR NADERY

Waar een wil is, is een weg In De knikkers van Qadir vlucht Qadir Nadery met zijn gezin weg uit Afghanistan.

Wat volgt is een gevaarlijke reis naar Europa met acht knikkers uit zijn jeugd als waardevolste bezit.

Uiteindelijk belandt hij in België, waar hij toevallig onderzoeker en journalist Leo Bormans ontmoet.

Samen hebben ze dit boek geschreven, ontstaan vanuit een diepe vriendschap.

MIREILLE BREGMAN We ontmoeten elkaar halverwege onze woonplaatsen in de LocHal te Tilburg, waarin de bibliotheek gevestigd is. Het is, nadat ik het boek gelezen heb, bijzonder om Qadir in het echt te zien, aangezien hij zich ook in Europa nog niet volledig veilig voelt. In Afghanistan wordt zijn volk, de Hazara, gediscrimineerd en vervolgd door de taliban. Ook hier zouden zij hem en zijn gezin nog steeds kwaad kunnen doen. Daarom is Qadir een schuilnaam en komt hij niet op beeld.

Terug naar het begin: hoe hebben jullie elkaar ontmoet?

Leo begint: ‘In mijn dorp kwam een kamp met vijfhonderd vluchtelingen en van tevoren hoorde je al veel protest. Mensen waren bang dat de vluchtelingen hun kinderen lastig zouden vallen. Mijn vrouw en ik gingen kijken: het was stil op straat, alleen Qadir en zijn gezin liepen er rond.’

Ze doen hun eerste gesprek na: ‘Are you refugees?’ ‘Yes.’ ‘Come, let’s have a cup of coffee.’

Leo: ‘We hadden dus een eerste gesprek in het Engels. We verstonden elkaar, want Qadir had onder meer tijdens zijn werk in een militaire basis in Kabul Engels geleerd.

Zijn moedertaal is namelijk het Dari, een variant van het Perzisch. Daarna bleven we elkaar spreken en volgde ik hem in de tijd dat hij wachtte op het eerste interview van de Dienst Vreemdelingenzaken.’

Waarom wilden jullie Qadirs verhaal opschrijven?

Qadir vertelt in het kort over zijn leven: ‘Al mijn hele leven ken ik oorlog. Mijn volk, de Hazara, wordt in Afghanistan gediscrimineerd en vermoord omdat we een sjiitische minderheid zijn. Vrienden en familieleden worden stelselmatig vermoord.

Plotseling hoorde ik dat de taliban ook achter mij aanzat, ook omdat ik voor meerdere internationale organisaties heb gewerkt. Via Teheran, Turkije en Griekenland zijn we na drie maanden in België gekomen.’

Leo neemt het over: ‘Je hoort altijd over de juridische aspecten van een

kinderen naar school. Nee, je kunt niet iedereen zomaar een plaats geven in West-Europa, maar je kunt wel opkomen voor mensen voor wie niet rechtvaardig wordt opgetreden.

Ik heb de personen achter een stapel dossiers leren kennen.’

Leo Bormans en Qadir Nadery, De knikkers van Qadir, Uitgeverij Lannoo, 336 pagina’s (€ 19,99)

asielbeleid dat “streng maar rechtvaardig” is. De emotionele kant van een vluchtverhaal kende ik niet. Nu zag ik dat Qadir met zijn vrouw en twee jonge dochtertjes anderhalf jaar moest wachten op het eerste officiële gesprek, waarna hij wordt afgerekend op kleine tegenstrijdigheden in plaats van dat de reden tot vluchten in acht wordt genomen.

Wie weet na zo’n reis nog precies waar en wanneer hij een Facebookaccount heeft aangemaakt? Terwijl hun zoontje stierf tijdens de vlucht.

Tot drie keer toe werd het gezin uitgewezen middels lange ambtelijke brieven. Toen besloot ik de stichting “Vrienden van Qadir” op te richten, met de opbrengsten daarvan huurden we een huis en gingen de

Wat hebben jullie van elkaar geleerd?

Qadir vertelt dat Leo hem nog altijd helpt met Nederlands en de westerse cultuur. ‘Ik heb hier veel dingen voor de eerste keer gezien of meegemaakt. We gingen bijvoorbeeld naar een bibliotheek, dat had ik nog nooit gezien. Wat een rijkdom! Tegelijk zag ik dat er maar weinig mensen waren. Met een boek leer je veel, zoals spreekwoorden. “Waar een wil is, is een weg” vind ik een hele mooie.’

Leo vult aan: ‘Qadir had weer andere verhalen, bijvoorbeeld over de Perzische held Rostam, die tegen draken en mythische dieren vecht en met bliksemschichten gooit.

Iedereen heeft een beetje Rostam in zich, hij geeft je hoop en kracht.

Was het eigenlijk wel toeval dat we elkaar op die dag ontmoetten? Daar raakten als het ware twee bliksemstralen elkaar: we kwamen beiden gedreven door nieuwsgierigheid naar “de ander” ons huis uit. Daarom is De knikkers van Qadir ook een verhaal over noodlot en toeval en hoe je het leven soms kunt sturen.’

Qadir, in het boek heb je het over Afghaanse geuren en kleuren zoals saffraan, granaatappels en smaragd. Wat valt je op aan Nederland en België?

‘Hier is veel natuur en groen! Ik ben zo gewend aan zand, stof en droogte, in de grond groeit er niets. Hier

‘Een bibliotheek, dat had ik nog nooit gezien.

Wat een rijkdom!

Tegelijk zag ik dat er maar weinig mensen waren.’ klagen mensen dan over het weer, terwijl regen de natuur laat bloeien.

Ik houd ook een volkstuin bij met allerlei groenten: prei, pompoen, paprika, witlof, koriander. De lekkerste ontdekking zijn asperges, zo’n bijzondere groente! Maar het fijnst is dat ik in dit land voor het eerst het gevoel van veiligheid en vertrouwen ervaar. Zelfs voor mij als Hazara is er weer toekomst. Mijn vrouw gaat voor het eerst in haar leven naar school, mijn dochters kunnen plannen maken. In Afghanistan betekende “morgen” steeds weer angst en oorlog. Hier betekent het een toekomst.’

Leo sluit af: ‘Zijn gezin heeft de gevaarlijke reis overleefd en kan vooruitkijken. Een vriend van hen heeft dat geluk niet gehad en moest terugkeren naar zijn geboortestreek.

Qadir voelt het daarom als zijn opdracht te vertellen hoe het er in zijn thuisland aan toe gaat. De doden kunnen het niet vertellen. Ik wil meegeven dat iedereen een menselijke behandeling verdient.’

Op www.deknikkersvanqadir.com vind je filmpjes en achtergrondinformatie.

NU IN DE BOEKHANDEL ‘Een nieuwe Hans Vervoort lees ik altijd meteen; hij weet hoe je een verhaal moet vertellen. Dan moet de stapel ‘nog lezen’ maar even wachten.’

- Tim Krabbé

Aniana Taelman

Het Einde Is Nu

“Ik was toch zó kwaad! Op hém.

Of misschien eerder op het leven. Op óns leven. Omdat ik dan niet kwaad op hem hoefde te zijn.”

Geluk Na Zelfmoord.

Illusie Of Realiteit?

Een autobiografie over deze tweestrijd die je kijk op het leven verandert.

Het Einde Is Nu vanaf 13 november overal verkrijgbaar.

Express your İ

7 | BOEKENKRANT | OKTOBER 2020

INTERVIEW

LITERATUUR

ARTHUR JAPIN

‘Het isolement fascineert me’ ‘Ik zou soms willen dat Degas andere keuzes had gemaakt. Estelle en hij hadden dan in ieder geval een stuk gelukkiger kunnen worden.’

Een danseres op de rug gezien, een indringend spelende fagottist of een in zichzelf gekeerde vrouw met een glas absint voor haar neus.

De schilderijen van Edgar Degas zijn vaak momentopnames. Zo ook de bloemschikkende vrouw, die een belangrijke rol speelt in Mrs. Degas, de nieuwe roman van Arthur Japin.

HUGO JAGER ‘Het begon allemaal in New Orleans, Louisiana,’ verklaart Japin. De auteur gaf er een lezing over zijn vorige roman De gevleugelde.

‘In een verloren uur bezocht ik het huis waar Edgar Degas een halfjaar woonde. Het is nu een Bed & Breakfast, gerund door de nazaten van Estelle Degas. In de kamers hangen reproducties van de schilderijen die de kunstenaar er maakte. Het viel mij op dat hij Estelle een paar maal schilderde terwijl zij bloemen aan het schikken was. Geen opmerkelijke voorstelling, totdat ik erachter kwam dat zij blind was.’ Dat riep natuurlijk vragen op. ‘Hoe kiest een blinde kleuren en bloemen bij elkaar? En waarom deed ze dat, aangezien ze het resultaat toch nooit kon zien? En vooral: waarom fascineerde dit de schilder zo?’

Op zoek naar antwoorden stuitte Japin op een interessant gegeven.

‘Ik kwam erachter dat Edgar Degas op dat moment, in 1872, niet lang na de Amerikaanse burgeroorlog had gehoord dat hijzelf ook blind zou worden.’ Of het nu een beperkt zichtvermogen is, doofheid of dwerggroei, de personages in de romans van Japin hebben vaak te maken met een beperking. ‘Al mijn hoofdpersonen staan op de een of andere manier buiten de maatschappij. Het

Arthur Japin, Mrs. Degas, Uitgeverij De Arbeiderspers, 303 pagina’s (€ 23,99)

misging en vooral te onderzoeken of ik nog iets van die zachte, menselijke kant kan opwekken.’ Het empathische deel van zijn karakter zien we zeker in zijn jongere jaren, wanneer Estelle met haar familie langere tijd in zijn huis in Parijs verblijft. Zij moesten vluchten voor de gruwelen van de Amerikaanse Burgeroorlog.

Om ze op te monteren liet hij elke dag verse bloemen komen.

CORBINO

isolement fascineert me. Het lot van de buitenstaander blijkt namelijk vaak ook een kracht. Mensen bedenken geweldige oplossingen om toch iets voor anderen te betekenen.’ De auteur somt voorbeelden uit zijn oeuvre op. ‘Zo vindt de hoofpersoon uit De gevleugelde het allereerste vliegtuig uit en leren de kleine mensen uit De grote wereld voor zichzelf te kiezen.’ En Degas? ‘Door zijn slechte zicht verandert hij zijn materiaal en kleurkeuze waardoor hij alsnog succes krijgt.’

De menselijke kant Het liefdesleven van Degas verliep minder florissant. Het was namelijk niet alleen de blindheid die Degas in Estelle fascineerde. Hoewel ze zijn nicht was, was het zeker ook haar schoonheid die hem betoverde.

Helaas is zijn broer hem voor. Die verklaart haar de liefde en trouwt met haar. ‘Ik zou soms willen dat Degas andere keuzes had gemaakt.

Estelle en hij hadden dan in ieder geval een stuk gelukkiger kunnen worden. Maar dan was er geen drama geweest en daarmee ook geen boek. Ik neem de feiten van een mensenleven en probeer me in te leven om de emotionele laag onder

die gegevens bloot te leggen. Ik wil weten waarom bepaalde keuzes werden gemaakt, waar dat pijn deed en waaruit hij of zij moed putte.’

Japin kruipt in de huid van de oude Degas. Hij zet de kunstenaar neer als een enigszins afstandelijke, nukkige, voor een buitenstaander moeilijk benaderbare man. ‘Geen mens wordt boos geboren. Ik vind het fijn om zo iemand begrijpelijk te kunnen maken, te achterhalen waar het

Historisch Het is niet alleen de innerlijke wereld die Japin beschrijft, maar ook de historische context. De grillen van de burgeroorlog komen uitvoerig aan bod. Generaal Benjamin Butler voerde de Noordelijke troepen aan en bepaalde na de overwinning van het zuidelijke New Orleans dat vrouwen die soldaten minachtten, konden worden bestraft met verkrachting. Tegelijkertijd was het Noorden tegen slavernij. Hoe kan het dat zo’n alleszins humaan uitgangspunt gepaard gaat met razernij? ‘Het zegt alles over mannen. En over oorlog. Iedere wisseling van macht brengt nieuwe gruwelen. De slavernij is een historische vergissing geweest, zoals een broer van Degas in de roman zegt: “het is een morele, politieke, commerciële en sociale faux pas geweest. De schaduw van Afrika hangt over Amerika, een schande waarvan ik me afvraag of het die ooit kan afschudden, een stinkende wond waaraan het op een dag uiteindelijk te gronde zal gaan.”

En kijk om je heen, de mensheid lijkt niets van zijn geschiedenis te leren.’

Portret van Estelle Musson Degas, 1872-73, Edgar Degas

De Ikjeskalender 2021

Eindelijk een scheurkalender voor de liefhebbers van ik@nrc.nl!

De beste ikjes voor elke dag van het jaar.

In de boekhandel

â‚Ź 15,-

Niet zeuren, maar scheuren

Hij is er ook in 2021 weer!

k- en e o b e In d

kel

in stripw

â‚Ź o1o5k,a-ls

app Nu

gbaar

ij verkr

w w w. d e h a r m o n i e . n l w w w. p e t e r va n s t r a at e n . n l

9 | BOEKENKRANT | OKTOBER 2020

BOEKFRAGMENTEN

BOEKFRAGMENT

Greenwood Greenwood van Michael Christie is een meesterlijke familiegeschiedenis over houthakkers en natuurbeschermers in een stervend bos. Een urgente en actuele pageturner.

Michael Christie, Greenwood, vertaling: Anke ten Doeschate, Uitgeverij Signatuur, 480 pagina’s (€ 24,99) www.awbruna.nl

DE BOMENKATHEDRAAL VAN GREENWOOD Ze komen voor de bomen.

Om hun naalden te ruiken. Hun schors te strelen. Verkwikking te vinden in het nederig stemmende duister van hun schaduw. Stil te staan onder het bladerbaldakijn en te bidden tot hun duizend jaar oude zielen.

Vanuit de door stof gesmoorde steden komen ze naar dit exclusieve bomenresort – een afgelegen, bebost eiland in de Grote Oceaan voor de kust van British Columbia – om zich te transformeren, te vernieuwen en weer in contact met zichzelf te komen. Om eraan te worden herinnerd dat het ooit zo woest kloppende, groene hart van de aarde niet helemaal tot stilstand is gekomen, dat de ziel van al het leven niet tot stof is vergaan, dat het nog niet te laat is en nog niet alles verloren is.

Ze komen naar de Bomenkathedraal van Greenwood om deze belachelijke leugen te geloven. En als Bosgids moet Jake Greenwood ervoor zorgen dat ze die voor zoete koek slikken.

GODS MIDDELVINGER Als het eerste daglicht tussen de takken door sijpelt, begroet Jake de groep Pelgrims bij het begin van het pad. Vandaag zal ze hen meevoeren langs de douglassparren en reuzenlevensbomen met hun torenhoge toppen, omgeven door granieten rotsen die met bijna lichtgevend groen mos zijn bedekt, naar de oeroude bomen, waar hen een openbaring wacht. Aangezien er regen wordt voorspeld, dragen de stuk of tien Pelgrims de Leafskin-jacks die ze gratis hebben gekregen. Het glanzende, ademende materiaal is de opvolger van Gore-Tex en tot in de kleinste details zo ontworpen dat het net als bladeren water afstoot en laat wegdruppelen. Hoewel Jake ook een Leafskin-jack van de Kathedraal heeft gekregen, draagt ze dat zelden, uit angst bedrijfseigendom te beschadigen; ze heeft zo al schulden genoeg en moet er niet aan denken zo’n jack te moeten vergoeden. Maar nu het vlak na vertrek is gaan miezeren, baalt Jake dat ze vandaag geen uitzondering op haar regel heeft gemaakt.

‘Welkom in de Bomenkathedraal van Greenwood,’ zegt ze op luide, theatrale toon. ‘Jullie bevinden je in een honderdvijftig vierkante kilometer groot gebied waar een van de laatste oerbossen op aarde te vinden is.’

De Pelgrims halen meteen hun telefoons tevoorschijn en beginnen met

hun duimen de schermpjes te bewerken. Jake weet nooit of ze nu aan het factchecken zijn, enthousiaste posts plaatsen of iets doen wat niets met de rondleiding te maken heeft.

‘Deze bomen zijn net enorme luchtfilters,’ vervolgt ze. ‘Hun naalden zuigen stof, koolwaterstof en andere giftige deeltjes op en ademen zuivere zuurstof uit die rijk is aan fytonciden, de stoffen die onze bloeddruk en onze hartslag verlagen. Zo’n volgroeide spar hier genereert dagelijks de hoeveelheid zuurstof die vier volwassenen nodig hebben.’ Meteen beginnen de Pelgrims zichzelf te filmen, terwijl ze diep door hun neus inademen.

Hoewel Jake mag verwijzen naar de om zich heen grijpende stofstormen die op aarde woeden, wordt bij de Kathedraal het beleid gevoerd nooit over de oorzaak te reppen: de Grote Verdorring – de golf aan verwoestende schimmels en insectenplagen die tien jaar geleden de bossen overal ter wereld teisterden, waardoor hectare na hectare verloren ging. De Pelgrims zijn hier om te ontspannen en de Verdorring te vergeten. Het is haar taak om daarvoor te zorgen en ze is zich er maar al te goed van bewust dat banen momenteel schaars zijn.

wél tegen kan en als ze heel eerlijk is gelooft ze ook niet echt dat dat zo is.

Maar ze mag niet voor hem denken en ze is niet zijn therapeut, dus heeft ze er het zwijgen toe gedaan en de andere kant op gekeken.

Merel is kortademig. Ze heeft het altijd al wel geweten, dat het succes zich tegen hen zou keren, dat ze er ooit voor zouden worden gestraft dat alles hun altijd voor de wind is gegaan. Ze moet rustig blijven. Anne heeft geen naam genoemd, het is een anoniem stuk met een man als alle andere. Alleen als je de details zo goed kent als zij kun je Wolf erin herkennen. Toch? Dat Debbie het haar gestuurd heeft, betekent niet dat zij ook weet dat het over Wolf gaat.

Het zou over iedereen kunnen gaan en dat zouden ze samen vol kunnen houden. Gewoon ontkennen, zwijgen en doorgaan. Het enige wat Wolf hoeft te doen is zijn stuk van Facebook verwijderen en er is geen bewijs meer.

Behalve dan dat Wolfs Facebookbericht er al een paar dagen op staat. Iedereen heeft het natuurlijk al gezien en mogelijk verspreid.

Screenshots gemaakt. Iedereen zal hem erin herkennen, natuurlijk zullen ze dat, een beetje research en je komt vanzelf uit bij Wolf.

Merel dwingt zichzelf tot een slok.

Nog een. Als je drinkt kun je niet huilen. Wat staat er nou helemaal in dat artikel? Ze plooit haar lippen

tot een glimlach. Zie je wel, ze kan erom lachen. Anderen zullen zich ook afvragen waar de kleinzieligheid van sommige vrouwen vandaan komt. Ze zullen het in dit geval met haar moeder eens zijn. Dat kan niet anders. #MeToo gaat over de echte klootzakken, dat zal iedereen beamen.

Ze moet voor de zekerheid Debbie bellen, haar zus moet niet gaan denken dat Wolf zo is. Ook al staat er eigenlijk niets in dat hele artikel, Deborah moet achter Wolf blijven staan. Net als mama. Ze wil niet zó’n gesprek hebben boven de saltimbocca. Ze wil dat haar moeder en zus blijven zien wie Wolf echt is. Wie zij ziet dat hij is.

Ze moet Wolf bellen. Ze moet hem waarschuwen. Ervoor zorgen dat hij Facebook wist. Dat hij zijn baas voor de zekerheid inlicht.

BOEKFRAGMENT

Rook Wanneer haar man Wolf wordt beschuldigd van seksueel grensoverschrijdend gedrag, wordt Merel heen en weer geslingerd tussen ontkenning, verdriet en woede.

Tynke Hiemstra, Rook, Uitgeverij Orlando, 256 pagina’s (€ 21,50) www.uitgeverijorlando.nl

Merel pakt haar kop thee. Ze moet drinken. Soms moet je gewoon doorgaan. Dat leert ze haar cliënten ook: deel je dag op in brokken en begin pas als het ene af is aan het volgende. Niet te ver vooruitkijken.

Stapje voor stapje, dan wordt het vanzelf avond.

Wolf was ook tegen haar over #MeToo begonnen. Ze had niet echt geluisterd, ze was aan het koken.

Ze weet wel dat hij er een stuk over heeft geschreven op Facebook, maar ze heeft het niet gelezen. Wolf schrijft nogal veel op Facebook.

Kwetsbare stukken waarin er nauwelijks een scheidslijn is tussen wie hij is in het echte leven, in háár leven, en wie in het openbaar.

Die openheid heeft hem een aantal vijanden bezorgd, mensen die het nodig vinden hem online aan te vallen en belachelijk te maken.

Eerst volgde ze hem en zijn online gesprekken op de voet. Maar omdat haar hart dreigde te breken als ze zag hoe haar volwassen echtgenoot door schreeuwlelijke malloten werd gepest om wie hij was, is ze daarmee gestopt. Ze begrijpt niet hoe Wolf er

STOPTOBER 2020 Steun de bekendste longartsen van Nederland in hun strijd tegen de tabaksindustrie!

Niet roken maar koken Een kookboek voor mensen die alles kunnen, behalve koken Activistische longartsen Pauline Dekker en Wanda de Kanter wilden met diners voor rijke mensen geld inzamelen voor hun strijd tegen de tabaksindustrie, maar verder dan lauwe tosti’s kwamen zij niet.

Om hun kookangst te overwinnen organiseerden zij diners voor familie en vrienden. Het resultaat is een hilarisch boek vol mooie verhalen, foto’s van bloopers en dinerwaardige recepten die iedereen kan maken.

De opbrengsten gaan naar Stichting Rookpreventie Jeugd

N

inle U, bij van verin de g bon

€14,

95

LEMNISCAAT

Een kookboek voor mensen die alles kunnen, behalve koken

€5,- korting

van €19,95 voor €14,95 Knip deze bon uit, ga naar de boekhandel en steun Stichting Rookpreventie Jeugd

is bn 978 90 4771 193 3 | a cti ecode 904 - 11017 Geldig van 1 oktober tot en met 31 december

SPANNING

11 | BOEKENKRANT | OKTOBER 2020

INTERVIEW

MARCEL VAN DE VEN

Mijn leven in de heimelijkheid In 2003 zette de Nederlandse politie een eenheid op die zo geheim was dat zelfs binnen het korps bijna niemand ervan wist. De leden van deze eenheid werden getraind om de zwaarste criminaliteit te bestrijden.

Vanuit de Kooi, hun streng beveiligde basis, gingen zij de strijd aan met onder meer moordenaars, terroristen en drugshandelaren. In een tijd waarin de criminaliteit verhardde, stonden zij dag en nacht paraat.

ISTVAN KOPS In De kooi kijkt Marcel van de Ven, één van de pioniers binnen het team, terug op de vele bloedstollende acties die hij met zijn collega’s uitvoerde en vertelt hij over de grote gevolgen die dat had op het gebied van de opsporing en op zijn persoonlijke leven. Ik spreek Van de Ven op zijn kantoor in Amsterdam. Het werd een bijzonder fijn gesprek over het werk dat hij heeft gedaan, maar vooral ook over hoe dat hem als persoon heeft veranderd.

Wat voor effect heeft het werk in de eenheid op jou als mens gehad?

‘Tijdens de opleiding werd ik stukje voor stukje uit elkaar gehaald en weer in elkaar gezet. Zowel fysiek als mentaal was die tijd ontzettend zwaar. Als je zo’n training tweeëndertig weken meemaakt, dan vormt en vervormt dat je persoonlijkheid. In de jaren die ik daarna voor het team heb gewerkt, werden we altijd ingezet bij potentieel bijzonder gevaarlijke situaties, waardoor ik constant alert bleef. Ik zag alles, bleef constant scherp, schakelde snel

Marcel van de Ven, De kooi, Uitgeverij Ambo|Anthos, 246 pagina’s (€ 20,99)

en dat ging op een gegeven moment mijn hele handelen beheersen. Het heeft lang geduurd voordat ik weer rustiger werd en een goede emotionele balans kon vinden.’

Hoe moeilijk was het om dit verhaal te schrijven?

‘Ik was niet iemand die veel over zijn ervaringen sprak. Ik verloor mij destijds enorm in mijn werk en sloot me af voor de buitenwereld. Gelukkig heb ik nog steeds een goede band met mijn kinderen en de moeder van mijn kinderen, maar ook met hen heb ik het toen nooit over mijn ervaringen gehad.

Ik vind het mooi dat ze nu kunnen lezen hoe het me heeft beziggehouden. Oud-collega’s hebben tegen me gezegd dat ze dit boek ook aan hun kinderen laten lezen. De politiewereld is een gesloten wereld.

Binnen het specialisme is het geen gewoonte om over je werk te praten, je bent een “silent professional”. We bespraken onze gevoelens vooral binnen het team. Dat was van groot belang, omdat je blindelings op elkaar moest kunnen vertrouwen. Achteraf, toen ik de politiewereld had verlaten en mijn rust had gevonden, kon ik mijn gevoel weer toelaten en kon ik ook van de mooie dingen in het leven genieten.’

Het werk heeft een grote impact op je gezinsleven gehad. Waardoor bleef je gemotiveerd om toch door te gaan?

‘Als je aan iemand die begint bij de politie vraagt waar hij wil werken, dan is de kans groot dat je als antwoord het arrestatieteam krijgt.

Sommige teams hebben meer aanzien dan andere. Toen ik de opleiding haalde en bij mijn team kwam, was ik ontzettend trots. Niet iedereen had namelijk de competenties om in ons team te komen, waardoor de aanwas erg klein was. Het zorgde ervoor dat er een cultuur ontstond waarin je er altijd voor elkaar was en dat je 24/7 en 365 dagen in het jaar paraat stond. Daarnaast waren de zaken waar we aan werkten gevaarlijk en er waren geen andere teams die dit werk konden doen. We waren er heel erg van doordrongen dat we werkten aan de veiligheid van de maatschappij.’

In hoeverre heeft het werk je wereldbeeld veranderd?

‘Wat ik heb geleerd is dat je buurman een zware misdadiger kan zijn.

De meeste onderwereldfiguren, moordenaars of kindermisbruikers kunnen ontzettend aardig doen en een drankje met je drinken en daarnaast een heel ander leven lijden.

Ik ben daardoor heel slecht van vertrouwen. De toppers in de criminaliteit zijn bijna allemaal narcisten. Ze zijn soms heel amicaal, maar ze zijn ondertussen altijd uit op gewin en op een vergroting van hun status en aanzien.’

Vind je dat er voldoende erkenning

NICO KROON

en waardering is voor het werk dat je hebt gedaan?

‘Er zijn veel teams binnen de politie die ongelooflijk zwaar en goed werk doen. Als er ergens een gevaarlijke situatie aan de hand is, zoals met die tramschutter in Utrecht, dan zijn er politiemensen die daarop afgaan en de meeste mensen vinden dat ook normaal. Veel teams doen onzichtbaar werk en nemen daar geen credits voor. Daarom is het ook zo ongewoon dat ik dit verhaal op papier heb gezet. Er werd aanvankelijk vanuit de politieorganisatie ook best sceptisch op gereageerd, maar na de verschijning kreeg ik veel positieve reacties. Veel mensen voelden zich erg gewaardeerd en begrepen.

Ik wilde Nederland laten zien dat we trots mogen zijn op wat deze mensen doen en tegelijk wat voor een impact het werk heeft gehad op het privé-leven van veel mensen bij de politie.’

‘Ik zag alles, bleef constant scherp, schakelde snel en dat ging op een gegeven moment mijn hele handelen beheersen.’

Naamloos-2 1

28-09-2020 17:21:07

13 | BOEKENKRANT | OKTOBER 2020

RECENSIES

SPANNING

RICHARD OSMAN

BOEKENKRANT TIPT

Het begint bij een moord...

De vrouw en het dodenmasker In een kleine Groenlandse gemeenschap wordt er een man dood op de bodem van een put aangetroffen. Wanneer de politie sporen vindt die erop wijzen dat de dader een vrouw is die zes maanden eerder is overleden, breekt er paniek uit. Is de moordenaar een levende dode?

Richard Osman is absoluut geen onbekende: In GrootBrittannië is hij razend populair als televisiemakeren presentator, maar dit jaar schreef hij zijn eerste échte boek, namelijk De moordclub (op donderdag). Het wordt op de markt gebracht als een kruising tussen Agatha Christie en Hendrik Groen, wat zorgt voor de nodige verwachtingen.

humoristisch en nuchter. Hoewel de plot een heleboel onthutsende geheimen en nare mysteries blootlegt en er meermaals over moord wordt gesproken, doen ze dat op een hele droge manier en hebben ze het in dezelfde zin nog over ‘dat leuke veganistische tentje waar je lekkere brownies met amandelmeel kan eten’.

Wat de karakters allemaal zo interessant maakt, is hun rijke verMEREL KUITERT leden. Waar de één leert om te facetimen De moordclub (op donmet de dochter die ze derdag) gaat over een mist omdat ze in een clubje bejaarden die op ander land zit, denken donderdag bij elkaar anderen terug aan hoe komen om moorden te ze hun inmiddels overonderzoeken. Zij krijgen met agenleden man hebben ontten Chris en Donna te maken wanmoet. neer een vastgoedmakelaar wordt De vergelijking met zowel Agathie vermoord en proberen hen zoveel Christie als Hendrik mogelijk te ondersteuGroen slaat de spijnen in de ontrafeling ker op zijn kop. De plot van het mysterie. Maar heeft een hoop weg ondertussen worden van de mysterie-verallerlei andere geheihalen van Christie. De men van het verleden moordenaar is kunontrafeld, die wellicht dig gekozen en telbeter geheim hadden kens wanneer de lezer kunnen blijven. dichter bij de waarHet boek wordt deels heid lijkt te komen, geschreven vanuit een komt de volgende plotalwetende verteller, wending, waardoor maar ook deels door je verder weg lijkt te middel van het dagzijn dan ooit. Ook het boek van Joyce, één lugubere karakter van van de bejaarden uit een Agatha Christiede moordclub (op donRichard Osman, De verhaal lijkt Osman derdag). Zowel Joyce als moordclub (Op Dondergoed te pakken te hebdeze alwetende verteldag), Uitgeverij Cargo, ben. Aan de andere ler schrijven heerlijk 428 pagina’s, (20,99)

De dans van de tulpen

RAY BURMISTON

kant doet de schrijfstijl denken aan Hendrik Groen: de nuchtere en daarmee grappige toon van de gedachten en gesprekken van de ouderen lezen heerlijk weg en zijn zo eerlijk dat het hilarisch is. Zo wordt de moordclub (op donderdag) telkens de moordclub (op donderdag) genoemd, want het is gewoon een moordclub op donderdag, niet meer, niet minder.

Hoewel er genoeg wapens worden gebruikt in het verhaal, werkt De moordclub (op donderdag) ontwapenend. De plot is heerlijk spannend en laat je lang genoeg in het ongewisse om door te blijven lezen.

De gelijkenis met Agatha Christie en Hendrik Groen is treffend, en elk beginnend, of gevorderd thrillerlezer, kan zijn hart ophalen aan dit luchtige verhaal.

Onbetrouwbaar ongeluk Wanneer een oude collega op het recherchebureau van Nikki Benjamin verschijnt met de vraag of zij de dood van zijn zoon Max wil onderzoeken, begint Nikki te twijfelen of het wel daadwerkelijk een ongeluk was. Wat heeft zich afgespeeld in de fatale nacht waarbij Max is omgekomen?

SIETSKE BIERMA In In eigen hand van Linda Jansma volgen we rechercheur Nikki Benjamin. Drie jaar geleden is haar carrière ten einde gekomen, nadat ze haar baas een blauw oog had geslagen. Sindsdien heeft ze haar eigen recherchebureau geopend, en deze loopt prima. Als ze besluit in te gaan op het verzoek van haar oude collega Ferry Akkermans om hem te helpen de dood van zijn zoon Max te onderzoeken, weet Nikki niet waar ze aan begint. Max is door een

Mads Peder Nordbo, De vrouw met het dodenmasker, vertaling: Renske Wiltink, Uitgeverij Ambo|Anthos, 392 pagina’s (€ 21,99)

De gebeurtenissen wortragisch ongeval omgeden duidelijk omschrekomen, maar Nikki ven en de auteur weet twijfelt aan het onderhoe ze je aandacht bij zoek van haar ex-colhet boek moet houden. lega’s. Was het wel een Het plot is goed uitgeongeluk of schuilt er werkt en er wordt veel meer achter? ‘Ze wist verteld over het onderniet wat, maar iets had zoek van Nikki. Wat haar nieuwsgierigheeft Max ontdekt wat heid gewekt. Misschien hem fataal is geworhet vreemde eraan? den? Langzaamaan Want dat was het: krijg je een indruk van een vreemd ongeluk. wat zich precies heeft Niemand reed zomaar afgespeeld. Deze onttegen een boom zonder dekking zorgt ervoor dat daar een aanwijsLinda Jansma, In eigen dat ook de vrienden bare oorzaak voor was.’ hand, Uitgeverij De van Max gevaar lopen Ze graaft steeds dieper Crime Compagnie, en mogelijk ook Nikki. en stuit steeds meer op 350 pagina’s (€ 19,95) Lukt het Nikki om achbizarre dingen waar ze ter de volledige waarheid te komen? vragen over heeft. Er staan levens op Dat er in het verhaal niet veel spanhet spel en Nikki is vastberaden om achter de waarheid te komen. Wat ze ning of plotwendingen zitten, maakt het boek niet minder leuk. Nikki is zich niet realiseert, is dat ze zichzelf hiermee in gevaar brengt. Haar vroe- een fijn personage om over te lezen en ook het mysterie rondom de dood gere collega’s hebben duidelijk iets van Max houdt je bezig tot aan het te verbergen en haar oude baas wil einde. In eigen hand is het eerste niet dat Nikki onderzoek doet naar deel van een nieuwe detective-serie, deze moordzaak. Wat voor dodelijk en smaakt zeker naar meer. spel speelt ze hier?

Door de fijne en vlotte schrijfstijl van Jansma heb je het boek vrij snel uit.

Santi, een treinmachinist in Baskenland, wordt bruut uit zijn dagdroom gerukt als hij verderop een vrouw vastgebonden op het spoor ziet liggen met een tulp in haar hand.

De trein kan niet meer stoppen en als hij dichterbij komt, ziet hij dat het zijn eigen vrouw is. Hierna volgen meer moorden. Wie is deze moordenaar die zijn slachtoffers met tulpen achterlaat?

Ibòn Martin, De dans van de tulpen, vertaling: Joep Harmsen, Uitgeverij Xander, 512 pagina’s (€ 21,99)

Geworteld in het kwaad Al jarenlang leeft Rachel in een psychiatrische inrichting voor de moord op haar ouders, die ze als kind pleegde. Als ze nieuwe details over de moorden te weten krijgt door een journalistiek onderzoek, gaat ze terug naar de blokhut waar ze met haar ouders en zus woonde. Hier herinnert ze steeds meer over wat er die dag echt gebeurde.

Karen Dionne, Geworteld in het kwaad, vertaling: Lia Belt, Uitgeverij De Fontijn, 304 pagina’s (€ 20,99)

Eligio De zwangere Lotte valt in de handen van maffiabaas Salvatore, wie het te doen is om de baby. Ze weet te ontsnappen, maar dan wordt ze gearresteerd op verdenking van moord.

Hiernaast wil de vader van het kind haar ook nog eens uitsluiten van ouderlijk gezag.

Lukt het Lotte om alle dreigingen te weerstaan en de waarheid boven tafel te krijgen?

Marja Boomstra, Eligio, M-B Publishing, 293 pagina’s (€ 17,50)

14 | BOEKENKRANT | OKTOBER 2020

JEUGD

BOEKENKRANT TIPT

RECENSIES

Didi’s schuld

Familie boven alles

De Surinaamse Didi wordt op school gepest door de Marokkaanse Murat en zijn vrienden. Op school doen de leraren er niets tegen en thuis kan ze het niet vertellen omdat haar moeder ziek is en ze niet wil dat zij zich zorgen gaat maken. Uiteindelijk zoekt ze hulp bij haar grote broers.

Maar is dat wel zo’n goed idee?

Lydia Rood, Didi’s schuld, Uitgeverij Leopold, 136 pagina’s (€ 14,99)

Powervrouwen Het verleden zit boordevol met verhalen over wereldveranderaars. Maar waarom lezen we dan altijd over mannen? Deze vraag zette Richard Zuiderveld aan tot het schrijven van dit boek over 35 historische vrouwen. Ontdek het verleden door de ogen van deze powervrouwen. Een leerzaam boek voor meisjes én jongens.

ELLEN ROOMS

Richard Zuiderveld, Powervrouwen, Uitgeverij Karakter, 152 pagina’s (€ 15,00)

Zoekboek Rik en zijn helden Je bent een held als je iets liefs doet voor iemand, als je dapper bent en helpt waar je kan. Sinds het coronavirus is het duidelijk dat zorgverleners de echte helden zijn. Rik heeft naast deze sterren nog veel meer grote en kleine helden.

Kijk maar mee!

Misschien heb je wel al van koning Salomo gehoord, maar weet je niet meer precies hoe dat verhaal in elkaar zat. Perfect! Ik was zelf ook vergeten waarvoor de koning precies gekend stond en dat bleek de beste positie voor het lezen van dit boek. Selma Noort blaast in Koningskind op een prachtige manier een oud verhaal nieuw leven in.

We volgen ons hoofdpersonage, Zissel, vanaf haar geboorte. Haar moeder is op de vlucht en vindt onderdak bij Steenhouwer, met wie ze later trouwt. Als Zissel een gewonde jongen in een bramenstruik vindt, neemt ze die mee naar

huis. Haar moeder beslist dat de jongen nu bij hen zal blijven. Ze noemen hem Jabin en zo krijgt Zissel een broer. Dit vormt misschien wel het grootste thema van het verhaal: familie, en Zissel zal er alles aan doen om haar familie veilig te houden! ‘’s Avonds, als de anderen sliepen, lag ze op haar bed en glimlachte omdat ze zich vreemd gelukkig voelde nu Jabin haar broertje was, en omdat ze een fluit van hem had gekregen, en omdat door hem haar leven interessanter en vriendelijker was geworden.’

Want er zijn kapers op de kust!

Wanneer Zissels tweede broertje wordt geboren (het zoontje van haar Steenhouwer. Ze schrok. Hij had het moeder en Steenhouwer), sterft het nog nooit zo genoemd. Onmiddellijk baby’tje van een edelvrouw wat verprobeerde ze haar kleine hand weg derop. Een vreselijk verraad zorgt te stoppen in de zak van haar jurk. ervoor dat de twee worden omgeSteenhouwer schudde zijn hoofd. ruild. Ook Zissel moet met het edele “Zissel”, zei hij. “Je zwakte kan je gezelschap mee naar Sion, waar koning Salomo heerst. Zal ze erin sla- kracht zijn.”’

Een prachtig vergen om haar familie haal dus, over je bijeen te houden? eigen kracht vinden, Dit verhaal toont dat over anders zijn en ‘anders zijn’ niet betehoe dat oké is, over kent dat je niet dapper een koning die nooit kan zijn. Zissel voelt genoeg nieuwe en exozich enorm ongemaktische dingen kan hebkelijk doordat mensen ben, over vriendschap steeds naar haar reien bovenal over famigerpootje, haar onvollie. Wil jij ook mee groeide armpje met op avontuur naar het maar drie vingers, kijverre Sion? Kom dan ken. Maar dan geeft mee naar de vochtige Steenhouwer haar oevers van de rivier, deze goede raad en die waar de dille, venkel en woorden zullen al het Selma Noort, Koningsmunt groeien en waar verschil maken: ‘“Je kind, Uitgeverij Leopold, het verhaal begint. reigerpootje,” begon 251 pagina’s (€ 16,99)

Niet alles is wat het lijkt Liesbet Slegers, Zoekboek Rik en zijn helden, Uitgeverij Standaard, 32 pagina’s (€ 12,99)

Gekke Goden en de reis naar de onderwereld Deze keer heeft Kakdonis het echt verpest: hij heeft per ongeluk zijn vader Zeus, koning van de goden, in een baby veranderd. Samen met zijn vrienden Gassus, Insomnia en Ieniemieniemus reist Kakdonis naar de onderwereld om de vloek terug te draaien.

Zissel kan niet praten, behalve met haar broer. Haar rechterhand en reigerpootje vormen samen woorden om haar gedachten naar buiten te brengen. Haar hele leven al voelt Zissel zich het buitenbeentje. Iedereen staart haar altijd aan, want al is het niet om haar reigerpootje, dan wel om haar ogen. Die zijn immers grijsgroen, de ogen van koning Salomo. In Koningskind ontdekt Zissel haar eigen kracht tijdens haar strijd om haar familie te redden.

SELMA NOORT

Elk verhaal heeft twee kanten, dat is wat Lily zal ontdekken in het nieuwe fantasy-verhaal Terras Altas 1. Puur Wit. Geboren in het welvarende Hoogland heeft zij altijd een duidelijke mening gehad over de criminele Laaglanders, maar klopt het beeld dat het Hoogland uitdraagt wel?

MARCELLA DE WOLF

David Slavin, Gekke Goden en de reis naar de onderwereld, illustraties: Adam J.B. Lane, vertaling: Pim Lammers, Uitgeverij LuitinghSijthoff, 224 pagina’s (€ 15,99)

Een Victoriaanse wereld met baljurken en gearrangeerde huwelijken verwelkomt de lezer in het eerste boek in de nieuwe young adult-serie van Patty van Delft. Maar al snel blijkt dat dit geen historische fictie is maar een bruisende fantasy, waar steampunk-elementen (waarbij machines uit het tijdperk van de stoomkracht worden gemixt met futuristische uitvindingen) en magie deel uitmaken van het dagelijkse leven in de wereld van Terras Altas. En hier ontmoeten we Lily: geboren als Magyr in het Hoogland leeft ze in een wereld van privilege. Lily weet niet beter dan dat het land van Terras Altas is

vluchtschip neerstort verdeeld in twee delen: is het lastig om dit het rijke, maar rechtboek nog neer te legvaardige Hoogland en gen, doordat geheihet onbekende, wilde men en onthullingen Laagland. De plek waar elkaar snel opvolgen. de grootste misdadiMaar hoewel de snelle gers naartoe worden en actieve schrijfwijze verbannen. Totdat Lily zorgt voor een meena een ongeluk met slepende leeservaring, haar luchtschip in conwaren wat extra tact komt met deze momenten van rust Laaglanders. Waar ze fijn geweest om het in het begin nog een verhaal te verwerken. gevangene is, veranNu voelt het af en toe dert deze relatie naaralsof de tijd in het boek mate de tijd verstrijkt.

Patty van Delft, Terras onnatuurlijk snel voorLangzaam verschijnen Altas 1. Puur Wit, Celtica bijgaat, waardoor soms er bij Lily twijfels, want Publishing, 379 pagina’s weken verstrijken binzijn deze mensen echt (€ 20,95) nen een enkele pagina. zware criminelen? ‘Niet Dit terwijl de bruisende nieuwe alles is wat het lijkt. Volgzaamheid wereld veel meer detail had mogen zonder kennis is een gevaarlijk iets.’ krijgen.

Puur Wit voelt in de opzet vooral Al met al is dit een young adultals het begin van een nieuwe serie, roman van Nederlandse bodem die waarin Lily nog in opleiding is en de niet onderdoet voor de internatiolezer zo op een natuurlijke wijze de nale varianten. De steampunk-elewerking van de magie leert kennen menten, de ontluikende politieke en geschiedenisboeken onder ogen intrige en daarbovenop een cliffhankrijgt. Dit is maar één kant van het ger zorgen ervoor dat ik uitkijk naar verhaal, want Lily’s ongeluk vervult het volgende deel van Terras Altas. het doel om een brug te slaan tusDit is alleen nog maar het begin. sen de gespleten helften van Terras Altas. Daardoor leert de lezer samen met Lily dat niet alles is zoals ze haar haar hele leven te horen heeft gekregen.

Vanaf het moment dat Lily’s

15 | BOEKENKRANT | OKTOBER 2020

INTERVIEW

JEUGD

CONNIE MITCHELL

Piloot maakt vliegende start als auteur

Het debuut Thirsa en het spookvliegtuig van Connie Mitchell is een avontuurlijk en fantasierijk verhaal met een glansrijke hoofdrol voor de stoere Thirsa. Samen met haar twee beste vrienden heeft ze een missie: oma Fien weer gelukkig maken. Want haar vergeetachtige oma is steeds zo verdrietig als ze vertelt over de piloot die tijdens de oorlog bij hen op zolder verborgen zat, en toen plotseling verdween. Waar is hij gebleven?

FAMKE PRINS Thirsa wil later piloot worden en krijgt vliegles van haar vader. Dit komt haar zeker van pas bij de avonturen waarin ze verzeild raakt in het boek.

De auteur is zelf ook piloot: ze vliegt de hele wereld rond als gezagvoerder bij KLM op de intercontinentale vluchten. ‘Meestal ben ik een paar dagen weg van huis,’ vertelt ze.

‘De langste vlucht die ik heb gedaan is naar Buenos Aires, dat is ongeveer dertien uur vliegen.’ Mitchell droomde er als jong meisje zelf niet van om later piloot te worden, zoals Thirsa wel doet, die droom kwam pas later: ‘Toen ik achttien was en ging backpacken door Mexico stapte ik voor het eerst in een vliegtuig.

Toen mocht ik in de cockpit kijken en dacht ik meteen: dit is wel heel erg gaaf! Pas jaren later begon ik met lessen en was ik verkocht.’

Meisjes kunnen alles Tegenwoordig wordt piloot nog steeds als een typisch mannenberoep gezien, weet Mitchell als geen ander. ‘Als ik op een feestje vertel dat ik bij KLM werk, gaan mensen er gelijk vanuit dat ik stewardess ben.

Daaruit blijkt wel dat het voor de

Connie Mitchell, Thirsa en het spookvliegtuig, Uitgeverij Kluitman, 265 pagina’s (€ 15,99)

JACQUELINE VOLLEBREGT

meeste mensen nog absoluut niet normaal is dat een vrouw piloot is.

Op dit moment is wereldwijd vijf procent van de piloten vrouw, wat nog heel erg weinig is. Ik denk dat het lage percentage vrouwen onder de piloten te danken is aan het feit dat er zo weinig rolmodellen zijn.’

Mitchell wil met haar boek dan ook korte metten maken met deze traditionele rolpatronen. ‘Traditioneel gezien wordt in sprookjes de vrouw gezien als de mooie, maar hulpeloze prinses en is zij altijd degene die gered moet worden door de stoere ridder op het paard. Dat idee wil ik heel graag doorbreken. Dit is ook een van de redenen dat Thirsa het hoofdpersonage is en ik haar het vliegtuig laat besturen. Hiermee wil ik laten zien: dit kan ook!’

Van huis uit heeft Mitchell altijd meegekregen dat ze zelf mocht kiezen wat ze wilde worden. ‘Mijn moeder is opgegroeid in een tijd dat een vrouw niet verder kon leren,’ vertelt de auteur. ‘Zij moest naar de huishoudschool en haar broers mochten allemaal doorleren. Daarom heeft ze altijd tegen mij gezegd dat ik mocht doen wat

ik wilde, en dat hoop ik ook aan mijn jonge lezers mee te geven: zowel meisjes als jongens kunnen alles worden!’

Naast dat het een spannend en avontuurlijk verhaal is, komen er ook serieuze thema’s aan bod, zoals de scheiding van Thirsa’s ouders en de Tweede Wereldoorlog. ‘De mensen die de oorlog nog hebben meegemaakt zijn er bijna allemaal niet meer. Het is ontzettend belangrijk dat deze mensen en deze tijd niet vergeten wordt. Ik wil ook met dit

‘Mijn moeder heeft altijd tegen mij gezegd dat ik mocht doen wat ik wilde, en dat hoop ik ook aan mijn jonge lezers mee te geven.’

boek laten zien dat het leven mooie en minder mooie kanten heeft.’

Vliegende start Mitchell heeft als kind wel korte verhaaltjes geschreven, maar als puber was dat helemaal verdwenen.

‘Eigenlijk begon ik vijftien jaar geleden met schrijven. Destijds maakte ik iets mee aan boord van een vlucht en dacht ik: dit is misschien wel leuk om over te schrijven voor in het maandblad van de vakvereniging.

Vervolgens heb ik vijf jaar lang een column geschreven en ontdekte ik dat ik schrijven heel erg leuk vond.’

Er was een grote boekpresentatie gepland voor Thirsa en het spookvliegtuig, waarbij een aantal vrouwelijke piloten in uniform aanwezig zouden zijn. Helaas kon dat niet doorgaan, maar Mitchell heeft het eerste boek wel mogen overhandigen aan Pieter Elbers, de CEO van KLM. ‘Het weekend dat het boek uitkwam moest ik zelf vliegen. Daarom heeft mijn man het gekocht in de boekhandel en het vervolgens aan mij overhandigd toen ik thuiskwam.

Het moment dat ik mijn boek voor het eerst vast had was fantastisch!’

Gaaf!

Natuurwetenschapper, presentator en ontdekkingsreiziger Tim Flannery neemt je mee op een reis langs de meest bijzondere wonderen van de natuur.

Ontdek dieren die je wildste dromen overtreffen en geniet van de avonturen die Flannery op zijn tochten beleefde.

Na het lezen van Gek, Gaaf, Geweldig! wil iedereen bioloog worden, of paleontoloog, of ecoloog... In ieder geval wordt elke lezer van dit onweerstaanbare boek een natuurliefhebber!

KijK voOr mEer FantAstiSche na tUurbOekeN op LemnIscaAt.nL

17 | BOEKENKRANT | OKTOBER 2020

BOEKFRAGMENTEN

BOEKFRAGMENT

75 jaar bevrijding 1944–1945 In 75 jaar bevrijding 19441945 brengt de redactie van NOS de verhalen samen tot een uniek, fraai vormgegeven, en rijk geïllustreerd tijdsdocument, waarin de lezer de bevrijding van Nederland herbeleeft met de kennis van toen, maar door de ogen van nu.

Annelies Hoelen, Lambert Teuwissen et al., 75 jaar bevrijding 1944-1945. Het nieuws uit het laatste oorlogsjaar van dag tot dag, Uitgeverij Ambo|Anthos, 472 pagina’s (€ 39,99) Vanaf 16 oktober in de boekhandel www.amboanthos.nl

ZONDAG 1 APRIL 1945 Grote vreugde, maar ook gevaar bij bevrijding Enschede De Twentse industriestad Enschede is vandaag, op eerste paasdag, door de Engelsen bevrijd. ‘Ze zijn overladen met uitnodigingen om paaseieren te komen eten,’ meldt oorlogscorrespondent Ton van Beers. De bevrijders zijn echter nog niet klaar, want de stad is niet helemaal gezuiverd van Duitsers. Zij bieden hevige tegenstand zodat ze naar hun thuisland, dat aan Enschede grenst, kunnen vluchten. De lokale bevolking verkeert echter in een bevrijdingsroes en is zich niet bewust van het gevaar. ‘De mensen juichten en zongen, en de vlaggen gingen uit,’ vertelt Cornelis Redert over het moment dat de Engelse tanks de Padangstraat binnenrolden. Redert maakte kennis met de commandant van de eerste tank. ‘Hij raadde de mensen die de vlag uitgestoken hadden aan die

naar binnen te halen, omdat hier en daar nog Duitsers zijn.’ Niet veel later werd er fel geschoten. Redert zocht zijn toevlucht in een kelder.

Eenmaal weer buiten zag hij dat onder de geallieerden doden gevallen waren.

Voor Hettie Meulink, die vandaag drieëntwintig jaar oud geworden is, liggen blijdschap en verdriet dicht bij elkaar. Een goede vriend van het verzet (ze is zelf koerierster) is gisteravond door de Duitsers doodgeschoten. Piet Zandbergen, die ze kent onder de naam ‘Frans’, was gisteren bij een vergadering van de ondergrondse in het huis van het echtpaar Ter Borg aan de Sumatrastraat, toen drie wagens van de Duitse inlichtingendienst het huis omsingelden. De aanwezigen vluchtten door het huis.

Iedereen die gevonden werd, werd direct doodgeschoten. Alleen bij moeder Ter Borg aarzelden ze, omdat zij een baby droeg. Ze werd vervolgens gedwongen deze bij de buren af te geven. ‘Hier is mijn kind,’ vertelde ze de buurman. ‘Ik word zo doodgeschoten, mijn man is al dood.’ Weer terug in het huis gebeurde dat inderdaad. Uiteindelijk zijn er acht mensen vermoord. Oma Ter Borg is de enige overlevende, zij had zich onder een tafel verstopt.

Vermoedelijk is Karl Huschka de verrader. Hij had de vergadering geregeld, omdat hij belangrijke informatie had over de bevrijding van

BOEKFRAGMENT

Alles begint met A Alles begint met A van Diedrik van der Wal is een rijkgeïllustreerde biografie van het alfabet.

Diedrik van der Wal, Alles begint met A, Uitgeverij De Harmonie, 320 pagina’s (€ 39,90) www.allesbegintmeta.nl

Van bodybuilder tot boerin De klank mag dan zwak zijn, fragiel en vluchtig, als het over de vorm gaat staat de H wel degelijk zijn mannetje. In deze hoedanigheid is de H namelijk een ontzettend stoere letter. Een stabiele letter. Eentje die met beide benen stevig op de grond staat.

De contouren doen denken aan een bodybuilder of aan een kasteel. De H is evenwichtig en onverzettelijk.

H is (zoals vrijwel alle hoofdletters) ouder dan de kleine letter. Toen de Romeinen de letter in de 7de eeuw v.C. van de Etrusken afkeken, was de letter nog aan alle kanten gesloten. Er gingen een paar eeuwen overheen voordat de letter werd gemoderniseerd. Daarbij is waarschijnlijk goed gekeken naar de bouw van de Griekse letter eta. De horizontale strepen aan de boven- en onderzijde verdwenen, waardoor de letter de vorm kreeg van de H zoals we die nu nog steeds gebruiken: twee verticale stokken verbonden door een dwarsstreep. Voor het evenwicht van de letter is het van belang hoe hoog die verbindingsbalk precies ligt.

In navolging van de oude Romeinse voorbeelden zorgen letterontwerpers ervoor dat de balk precies

halverwege de letter lijkt te liggen, maar feitelijk net iets hoger wordt geplaatst, in het optische midden.

Hierdoor is de H daadwerkelijk een stabiele letter.

Uit de hoekige kapitaal ontstond in de loop der tijden een handschriftvariant die leidde tot de kleine letter h. In zijn boek The alphabet abecedarium (1993) dateert Richard Firmage het begin van deze transformatie in 80 n.C. en het einde van het proces in de 6de eeuw. De kapitaal H heeft dan eindelijk de minuskel h gebaard.

De rechte verbindingsstreep tussen de twee stokken van de H is bij de h tot een vlotte boog geworden.

De rechterstok is drastisch ingekort, en vormt nu eigenlijk de stut van de boog.

De vorm van de kleine h deed de dichter Jan Hanlo denken aan een ‘vrouw (boerin) met enigszins opstaande buik’. Minder excentrieke zielen hebben in de letter de contouren van een comfortabele stoel ontdekt. Er zijn ook opvallende gelijkenissen met collegaletters te ontdekken. De veelzijdige Desiderius Erasmus maakte de wereld hierop reeds attent toen hij in een verhandeling over het handschrift (1528) opmerkte dat de h ontstaat als bij het schrijven van een b de opening van onderen wordt opengelaten. Maar de echte tweelingzus (of -broer?) van de h is de tweepoot n.

Alleen het kapsel wijkt af.

Enschede. Vervolgens kwam hij zelf niet opdagen. Mogelijk speelde hij onder één hoedje met de bezetter.

Verslaggever A. den Doolaard zendt zijn gelukwensen aan de bevolking van Enschede en andere bevrijde plaatsen, maar vraagt hun voorzichtig te zijn. ‘Eén zwaluw maakt nog geen zomer, één tank is nog zeker niet de bevrijding,’ zegt hij. ‘Ook vreugdebetoon kan in het huidige stadium van de strijd gevaarlijk zijn.’

BOEKFRAGMENT

Philippus en Alexander Alexander de Grote veroverde een rijk zonder weerga, ook al was het van korte duur. Maar hij had nooit kunnen bereiken wat hij deed zonder de prestaties van zijn vader, Philippus II.

Adrian Goldsworthy, Philippus en Alexander. Wereldveroveraars uit Macedonië, vertaling: Roelof Posthuma, Uitgeverij Omniboek, 608 pagina’s (€ 37,50) www.omniboek.nl

‘Some talk of Alexander…’

Sommige mensen veranderen de geschiedenis. Misschien doet iedereen dat op een heel bescheiden manier, maar sommige leiders zijn van veel grotere invloed op de gebeurtenissen die hun eigen wereld en wat daarop volgt bepalen. Die vaststelling ontkent in geen enkel opzicht het belang van de bredere factoren. De contemporaine maatschappij, economie, demografische ontwikkelingen en technologie vormen de grondslag voor de opkomst en neergang van naties.

Zij vormen de context en begrenzen de mogelijkheden. Maar de daden en aard van mensen doen er niettemin toe, en leiders hebben onvermijdelijk de grootste invloed van allemaal. Om een evident voorbeeld te geven: er waren veel factoren die in het Duitsland van na de Eerste Wereldoorlog het ontstaan van een dictatuur bevorderden, maar de persoonlijkheid van Hitler was bepalend voor de manier waarop de tragische geschiedenis daarvan zich voltrok. Evenzo zouden de Verenigde

Staten en Groot-Brittannië andere leiders hebben gehad wanneer Roosevelt en Churchill in de wieg gestorven waren, maar de Tweede Wereldoorlog zou anders zijn verlopen zonder de beslissingen die zij namen. De invloed van leiders ten goede of ten kwade is van alle tijden, en er zijn perioden in de geschiedenis waarin een paar individuen een ingrijpend verschil maken, ook al gebeurt dat veelal onbedoeld.

Philippus en Alexander waren zulke leiders. Samen hebben zij de loop van de geschiedenis veranderd, en dat bovendien in zeer korte tijd. Het verdeelde, achtergebleven koninkrijk Macedonië overheerste in nog geen veertig jaar tijd heel Griekenland, viel vervolgens de grootste supermacht van die tijd aan, en won. Zij creëerden en leidden de beste strijdmacht die tot dan toe in de geschiedenis was verschenen, vernederden daarmee Athene en Sparta, verwoestten Thebe, brandden het paleis van de Perzische koning plat, staken de Hindoekoesj over en marcheerden het gebied binnen dat nu Pakistan is. Het waren niet zomaar plundertochten. Beide mannen stichtten tal van steden waarin ze hun soldaten legerden die het veroverde gebied moesten controleren.

Het rijk dat Philippus en Alexander smeedden, overleefde hen niet als eenheid, maar de twee speelden een sleutelrol in de verspreiding van de

Griekse taal en cultuur in een reusachtig gebied, en van een ander soort Griekse cultuur waarvan het gedachtegoed niet langer werd gedomineerd door toonaangevende stadstaten. Het had vele en verregaande gevolgen, want het leidde ertoe dat het Nieuwe Testament in het Grieks werd geschreven, en dat er na het verdwijnen van de laatste vanuit Italië regerende keizer nog duizend jaar lang een Griekssprekend ‘Romeins’ rijk in het oosten van het Middellandse Zeegebied bleef bestaan. Alexander is beroemd, één van het handjevol leiders bij wie de eervolle aanduiding ‘de Grote’ behouden is gebleven. Maar weinig mensen herinneren zich nog Pompeius Magnus uit Rome, zodat we het wat de ‘Groten’ betreft moeten doen met Alfred in Engeland, Karel in Frankrijk, veel later Peter en Catharina in Rusland en Frederik in Pruisen – de laatste drie binnen een relatief korte tijdspanne. Met zijn overwinningen en enorme belang stelt Alexander de anderen in de schaduw, terwijl hij bovendien nooit catastrofale militaire nederlagen leed zoals een Napoleon, deels vanwege zijn geluk en talent, maar voornamelijk omdat hij nog voor zijn drieëndertigste verjaardag stierf.

19 | BOEKENKRANT | OKTOBER 2020

BOEKFRAGMENTEN

BOEKFRAGMENT

Binnenland Een jonge vrouw verhuist van Stockholm naar het dorp van haar vriend in het noorden van Zweden. Als hun relatie uit raakt, verwacht iedereen dat ze weg zal gaan.

Maar dat doet ze niet, ze blijft.

Elin Willows, Binnenland, Uitgeverij Stortebeeker, 187 pagina’s (€ 15,95) www.stortebeeker.nl

Een plaats waar de mensen me bestuderen. Een plaats waar het opvalt dat ik nieuw ben. Ik moet het uitleggen in de supermarkt: Ja, ik woon hier, ik ben hiernaartoe verhuisd.

Een welkomstfrase retour, maar ik voel me niet goedgekeurd. Ik begrijp dat daar meer voor nodig is.

De volgende keer dat ik achter de kassa sta, komt natuurlijk het vervolg: Waarom?

Het is zomer en de meeste toeristen komen uit Noorwegen. Ze zijn een dagje uit en stoppen voor de winkel met hun enorme auto’s.

Grootverpakkingen bacon, kaas en cola. En dan bij de kassa: Wat kost Petterøe’s?

De tabak is de helft goedkoper dan in Noorwegen. Ze zijn voorspelbaar, die Noren, ze kopen altijd dezelfde artikelen, en daar lachen we om in het magazijn. Niet omdat het nou zo grappig is, maar omdat er verder niet veel te lachen valt. Ik

ken mijn collega’s niet. Ik weet hoe ze heten en waar sommige van hen wonen, maar meer ook niet. Maar ik leer. Laila die hele betogen houdt tijdens de koffiepauzes en de lunch, over dat het vroeger beter was en dat we allemaal zouden moeten begrijpen dat immigranten niet goed zijn voor ons land. De enige buitenlanders hier zijn de Noren, bedenk ik, en ik vraag me af waarom niemand haar tegenspreekt. De anderen kijken weg. Fredrik eet zijn snack, bestaande uit tonijn uit blik.

Soms legt hij de tonijn op een stuk knäckebröd, andere keren eet hij hem met een vork zo uit het blik.

Hij zit niet bij de anderen aan tafel, maar staat een beetje nonchalant tegen het aanrecht geleund. Meestal is hij de enige man.

eraan hoe deze Iris, Karl of Gertrud ervan zal genieten. Misschien wel het hoogtepunt van de week.

Als ik op een dag een reep chocola en een tijdschrift in het karretje heb gedaan voor een zekere Siv, besluit ik dat mijn week ook een hoogtepunt moet krijgen. Het is zaterdag en de winkel sluit vroeg, maar de kiosk is open en ik koop een interieurmagazine en sta een halfuur schepsnoep uit te kiezen.

De kiosk wordt Olles genoemd, maar heet anders, al vergeet ik altijd hoe.

De andere klanten groeten de man die misschien Olof heet altijd als een bekende, maar ook na een halfjaar van zaterdagen voel ik me niet een van hen.

Ik had hier snel werk gevonden.

Ik had goede referenties en AnnChristine ging met pensioen. Na een paar maanden ben ik thuis in de routines. Op maandag en donderdag komen er goederen die moeten worden uitgepakt en een paar keer per week moeten we bestellingen klaarmaken. Ze komen van oudere klanten in het buitengebied, mensen die niet in de gelegenheid zijn om zelf boodschappen te doen. Het zijn gedetailleerde lijstjes, die vaak een tijdschrift of een zakje snoep bevatten, iets wat ik altijd als laatste in het karretje doe. Dan denk ik

BOEKFRAGMENT

One Day Methode Hoe vaak nemen we onszelf niet voor de dingen anders te doen. Vandaag. Nee, morgen. Morgen écht. Of in ieder geval ‘one day’.

Tabe Ydo, One Day Methode, Kosmos Uitgevers, 300 pagina’s (€ 20,99) www.kosmosuitgevers.nl

Twee systemen Tijdens mijn zoektocht naar antwoorden sprak ik af met mijn buurman drs. Maarten Ottenhof. Maarten is bezig met zijn PhD aan Harvard.

Tijdens onze mooie gesprekken kwamen we op dopamine als beloning voor het maken van de juiste keuzes.

We spraken over Harvard-studies naar geluk en de invloed van goede keuzes maken. We spraken over de bekendste onderzoeker op dit gebied, de Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman.

In zijn boek Thinking, Fast and Slow legt hij uit dat onze hersenen shortcuts maken om oververhitting en verspilling van kostbare energie te vermijden bij het nemen van de dagelijkse beslissingen. De meeste beslissingen omzeilen ons bewuste denkproces en hielpen onze voorouders bijvoorbeeld om snel en intuïtief te handelen als er sprake was van gevaar (als men bijvoorbeeld aangevallen werd door een beer of tijger).

Khaneman maakt onderscheid tussen twee systemen: het snelle Systeem 1 (‘thinking fast’) zorgt ervoor dat we het overgrote deel

van onze dagelijkse beslissingen onbewust en op routine maken, en het langzame Systeem 2 (‘thinking slow’) dat ons helpt bij het nemen van bewuste, doordachte beslissingen.

Het zijn twee denksystemen, maar in werkelijkheid is het er maar één.

Jij kunt zelf bepalen of je langzaam of snel denkt. Net als dat je kunt kiezen of je je bewust of onbewust bent.

Als je niks selecteert dan gaat het systeem waar dat kan snel denken, want dat kost de minste energie. Als je je hersenpan volplempt met informatie, dan gaat het systeem vanzelf naar supersnel. En dat is meestal het geval. Het blijkt dat we ongeveer 98 procent van onze tijd in de onbewuste geesten snelle denkmodus staan.

Day, you can handle life.

Als je je dromen wilt waarmaken, moet je wakker worden. Letterlijk en figuurlijk. Letterlijk door eerder op te staan om je dromen in de praktijk te brengen en figuurlijk door te zorgen voor de hoogst mogelijke vorm van bewustzijn. Daarmee bedoel ik: wakker genoeg zijn om je eigen dromen te bepalen en ook waar te maken.

Wakker genoeg zijn om gedurende de dag de juiste keuzes te blijven maken die leiden naar de verwerkelijking van jouw dromen. Wakker genoeg zijn om je niet te laten afleiden door kortetermijnprikkels. Keep

your eye on the prize en bedenk voortdurend wat je doel is.

Als je vergeet om vaak te benoemen wat voor jou belangrijk is, dan zakt dát wat belangrijk is naar de achtergrond en winnen andere, nieuwe gedachten het. Mijn truc is om elke dag te beginnen met het afstemmen van mijn dromen op de realiteit.

Nog voor mijn vaste gedachtepatronen actief worden, doe ik dat. Nog voor mijn standaardnetwerk het overneemt. Nog voor ik word meegenomen in de waan van de dag. One Day is geen saaie dag waarop je als braafste jongetje van de klas keurig binnen de lijntjes van het leven kleurt. Het is geen dag van geheelonthouding. Nee, dit wordt een dag vol extase en highs. Een dag van alles pakken wat je pakken wilt, maar zonder externe middelen, puur op eigen kracht. Alles wat je tijdens One Day doet, verhoogt de happy chemical levels om je te wapenen tegen verleidingen die je afleiden van je doel.

De OneDay-methode, die ik heb ontwikkeld in samenwerking met psychologen, professoren, cardiologen en neurologen, is wetenschappelijk onderbouwd en gebaseerd op mijn eigen kennis en ervaringen en studies communicatiewetenschap (UvA) en The Science of Well-Being (Yale).

20 | BOEKENKRANT | OKTOBER 2020

NON-FICTIE

BOEKENKRANT TIPT

RECENSIES

Geheim en gevaarlijk

De beste dag van je leven

Dit boek onthult de geschiedenis van de gevaarlijkste, geheimzinnigste en meest raadselachtige genootschappen. Over groepen die het einde van de aarde afwachten, maar ook over haatdragende organisaties als de Ku Klux Klan.

Moore kijkt naar de geschiedenis van deze genootschappen en onderzoekt waarom mensen deze gingen organiseren.

Jonathan J. Moore, Geheim en gevaarlijk, vertaling: Debby Nieberg, Davidsfonds Uitgeverij, 224 pagina’s (€ 29,99)

Een leven op onze planeet Na decennialang miljoenen mensen kennis te laten maken met de rijkdom en pracht van onze planeet, komt Attenborough op 94-jarige leeftijd met een zeer persoonlijk boek. Een leven op onze planeet is een krachtig verslag over wat er in de natuur verloren is gegaan tijdens een mensenleven.

Tegelijkertijd geeft Attenborough zijn visie op hoe we onze fouten kunnen rechtzetten.

David Attenborough, Een leven op onze planeet, vertaling: Olga Knipper, Uitgeverij Luitingh-Sijthoff, 256 pagina’s (€ 20,00)

Een dollar per dag Waarom zou iemand in Marokko die niet genoeg te eten heeft een televisie kopen?

Waarom besteden de armste mensen in India toch nog geld aan suiker? Heb je meer kans om tot armoede te vervallen als je veel kinderen hebt? Dit verhelderende boek rekent af met de mythen rondom armoede en analyseert de economische beslissingen die miljoenen mensen elke dag nemen.

Zitten er in jouw achterhoofd ook wel dingen die je zou willen veranderen aan je leven? Maar is het er nooit het juiste moment voor om deze voornemens uit te voeren? Ondernemer Tabe Ydo wilde daar iets aan doen en ontwikkelde de OneDaymethode, die hij beschrijft in zijn gelijknamige boek.

verandert alles tegelijk zodat je een kettingreactie aan geluksmomenten creëert.

Het doel is om het maximale uit je dag te halen en dat uit te breiden naar je hele leven. Daarom is het van belang om te weten wat je wilt, wat je droom is. Want als je dat niet weet, zal je geleefd worden.

Pas in het laatste deel doet Ydo de methode RENSKE VAN DER WAL uit de doeken. Hij laat geregeld weten dat hij Ydo was niet tevreden daar precies zal uitlegmet zijn leven. Hij kon gen hoe de OneDaymaar geen balans vinden, het was altijd alles methode werkt. Dat schept hoge verwachof niks, korte óf lange tingen, die helaas niet termijn. Waarom lukte het niet om helemaal blij te zijn met wat hij waargemaakt worden. had of om te veranderen Er is doorzettingsverwaar hij niet blij mee mogen nodig om het was? De auteur besloot laatste deel te bereiken. in actie te komen en Dat komt onder andere ging The Science of doordat hij soms lange Wellbeing studeren aan zijwegen inslaat. Zo de universiteit van Yale. probeert hij de vraag In samenwerking met te beantwoorden wat cardiologen, neurolode zin van het leven is, gen en professoren ontwat een vrij ambitieus wikkelde hij vervolgens doel is. Eenmaal aande OneDay-methode. gekomen in het laatVanaf dat moment ste deel blijkt hij niet stond hij elke dag om veel nieuws uit te leg4.30 uur op. gen ten opzichte van Het idee van Ydo’s Tabe Ydo, One Day. Voeg de eerdere delen. methode is dat je één tijd toe aan je dag en De auteur bespreekt dag optimaal leeft en leef maximaal, Kosmos absoluut interessante alles zo aanpakt als je uitgevers, 300 pagina’s punten. Hij besteedt altijd al wilde doen. Je (€ 20,99)

veel aandacht aan het kwalijke effect van stress en negatief denken. Ook zet hij uiteen hoe we energie verspillen aan onbelangrijke dingen waarvoor we niet bewust gekozen hebben. Het is echt een boek van deze tijd. Niet alleen omdat het na het uitbreken van de coronacrisis geschreven/aangepast lijkt te zijn, want er wordt een aantal keer aan de pandemie gerefereerd. Maar ook omdat je wel vaker leest dat het goed zou zijn om minder prikkels (van social media) tot je te nemen en om dankbaarheidslijstjes te maken.

Het verschil is dat Ydo alles bundelt in één totale methode. Een methode voor mensen die gerichter hun doelen na willen streven, voor vroege vogels of voor wie er één wil worden.

2.131 poëtische portretten

Abhijit Banerjee en Esther Duflo, Een dollar per dag, vertaling: Chiel van Soelen en Pieter van der Veen, Uitgeverij Thomas Rap, 320 pagina’s (€ 19,99)

Het debuut Alle mensen die ik ken van Lisa Huissoon is precies wat de titel zegt: een lijst van alle mensen die ze kent. Op alfabetische volgorde. Op deze manier onderzoekt ze de 2.131 ontmoetingen en relaties die ze zich nog kan herinneren. Maar is dat interessant genoeg om te lezen als je ze zelf niet kent?

RIANNE NIEUWDORP

Allemaal de schuld van Montgomery Grootvader Arnold van Rossem schreef tussen begin september 1944 en juni 1945 lange brieven aan zijn zusters. Hierin schreef hij over de voortdurende angst honger te lijden, het brandstoftekort en het onzekere lot van de familie. De operatie Market Garden en de Hongerwinter die daaruit voortkwam, vormen het raamwerk van dit boek.

TABE YDO

Maarten van Rossem, Allemaal de schuld van Montgomery, Uitgeverij Nieuw Amsterdam, 128 pagina’s (€ 20,00)

Het boek – geen roman, ook geen dichtbundel – is een poëtisch archief waarin de sociale omgeving van Huissoon is verzameld in een alfabetisch gesorteerde lijst. Ze heeft alle mensen die ze kent ingedeeld in verschillende categorieën, zoals collega’s, buren, geliefden, vrienden of voorbijgangers. Bij elke persoon geeft ze een korte, soms iets langere omschrijving, zoals: ‘Emma | Studiegenoot | Taal- en cultuurstudies | Universiteit Utrecht’ of ‘Frenk | Klusjesman | Frans Halslaan, Arnhem | Wat kan ik over hem zeggen? Ik ken hem alleen in verband met een douchedeurtje.’

‘Wat kan ik over hem zeggen? Ik ken hem alleen in verband met een douchedeurtje.’

Sommige omschrijvingen zijn heel intiem, zoals die van haar geliefden of haar ouders. Dan voelt het haast té intiem om door te lezen. Haast.

Omdat Huissoon zeer selectief is in wat ze over hen neerpent en vooral schrijft vanuit haar herinnering – kleine details, eigenaardigheden of anekdotes – blijft het mooi om te lezen: ‘Ik vind het zo lief dat je moet huilen als je aan walvissen of dolfijpersoon kent. Komt dat dan omdat nen denkt – de dierenfilmpjes waar ze geen enkele herinnering aan deze je naar kijkt om rustig te worden, persoon heeft? Juist in dit boek zou “kijk, er zit een dode vlieg tussen het interessant zijn geweest om ook de bladzijden van dit boek”, je natte van deze mensen een ogen om alles wat korte anekdote of herzacht is, de hommel die innering op te schrijop jouw vensterbank ven. Hierdoor bestaat gestorven is. Dat je mijn de neiging om het boek naam met stroop op je vooral zo af en toe door pannenkoek schrijft.’ te bladeren – al zal dat Er ontstaan zo kleine en misschien ook wel de lieve portretten van de bedoeling zijn. Je gaat mensen in haar omgeje daarnaast afvragen ving – en daarmee hoe zo’n lijst eruit zou ook van haarzelf. Al zien mocht je hem zelf vraag ik me af hoe blij maken. Je gaat toch Dimitris is dat iedereen tellen hoeveel Daan’s nu zijn wifiwachtwoord jij nou precies kent – (youareleavingtheameHuissoon kent er maar ricansector) kent.

De meeste mensen die Lisa Huissoon, Alle men- liefst zes. ze beschrijft, krijgen sen die ik ken. Een leven slechts een zinnetje met verzameld, Uitgeverij de basisinformatie: de Arbeiderspers, 232 paginaam en hoe ze deze na’s (€ 21,50)

21 | BOEKENKRANT | OKTOBER 2020

NON-FICTIE

INTERVIEW

YPE DRIESSEN

Al sinds 2007 maakt Ype Driessen korte fotostrips voor zijn website en onder andere Het Parool, altijd even humoristisch als herkenbaar. Nu waagt hij zich met Het nadeel van de twijfel aan de volgende stap: een autobiografische fotostriproman. Hoe maak je een boek in een genre dat nog niet bestaat?

bevroren moment. Qua houding is het handig als de acteurs stilstaan, ik heb graag dat ze praten. Vaak herhalen mensen steeds één woord.’

Angst hoeft niet alleen iets negatiefs te zijn

MIRJAM MULDER Hoewel Driessen al aardig wat jaren ervaring heeft, is het maken van een fotostriproman natuurlijk wel iets heel anders dan die dagstripjes van vier afbeeldingen. Nu moest hij bijvoorbeeld ook over de lay-out van de pagina’s nadenken. ‘Soms had ik in de schetsfase al helemaal voor me hoe ik het wilde, en soms werd het pas duidelijk in de fase van de montage. In die zin lijkt het ook een beetje op filmmaken,’ vertelt de auteur. De montage is altijd zijn favoriete moment. ‘Daarvóór heb je altijd veel zorgen: of het er allemaal goed op staat, of het niet gaat regenen, niemand een been breekt, enzovoorts. Maar als ik eenmaal thuis zit en het materiaal op mijn computer heb staan, dan weet ik: nu gaat het lukken.’

Regisseur Naast fotografie heeft hij zichzelf ook fotoshop aangeleerd, wat hij vaak op een grappige en originele wijze inzet. Neem bijvoorbeeld de scène waarin het ‘personage’ Ype zich inbeeldt dat hij in een neerstortend vliegtuig zit, waarvoor hij zichzelf als verschillende (doodsbange) passagiers heeft gefotografeerd en achter de raampjes heeft gefotoshopt. Driessen: ‘Het boek gaat over vliegangst, dat ik altijd bang ben dat een vliegtuig crasht als ik erin zit.

Maar hoe beeld je dat uit? Ik kwam op het idee om een papieren vliegtuigje te nemen en dat in de brand te steken. Dat was nog best moeilijk: het vliegtuig wilde niet branden en de wind stond de verkeerde kant op ten opzichte van de zon. Dus dat heb ik met fotoshop opgelost.’

Als er meerdere mensen op een foto staan, moet de stripmaker hen ook zien te regisseren. ‘Daarvoor gebruik ik mijn schetsen. Over het algemeen maak ik de foto’s zelf, met een statief, en dan kijk ik per plaatje wat we gaan doen. Dan maak ik meestal een stuk of vijftien foto’s, en dan door naar de volgende.’ Toch komt er minder acteerwerk bij kijken dan je zou denken. ‘Ik denk dat het voor een fotostrip makkelijker te acteren is dan voor toneel, want je hebt niet te maken met timing en dictie, en je hoeft nooit van de ene naar de andere emotie. Hier is het altijd een

Imposter Het nadeel van de twijfel is een bijzonder persoonlijk verhaal. Als Ype-het-personage de vraag krijgt van zijn vriend of hij mee wil naar Amerika, wordt hij geconfronteerd met zijn vele angsten. ‘Eén daarvan is het imposter syndrome,’ zegt de auteur. ‘Ik heb het maken van dit boek bijvoorbeeld heel lang voor me uitgeschoven, omdat ik me daar niet goed genoeg voor voelde. Dus leek het me logisch om dat te thematiseren en bij die andere angsten te betrekken, want dat hangt allemaal samen.’ Het stuk waarin hij over zijn tijd op de middelbare school vertelt, is wellicht het mooiste deel van het boek. Daarin vertelt Driessen dat hij als homoseksuele tiener altijd heel graag normaal wilde zijn, om er als volwassene achter te komen dat hij misschien wel té normaal was geworden. ‘Dat was een inzicht dat ik had bij het maken van het boek. Dat vind ik er ook heel erg leuk aan, ik heb mezelf weer wat beter leren kennen.’

De hoofdpersoon maakt in het boek een reis door om uiteindelijk een belangrijke beslissing te kunnen

nemen. Wilde hij de lezer daarmee helpen om op net zo’n soort reis te gaan? ‘O, nee hoor, mensen zoeken het maar uit,’ grinnikt hij. ‘Nou ja, dat stukje over anders zijn en jezelf leren kennen, daarvan dacht ik wel dat het mensen een soort steuntje zou kunnen geven. Maar het boek is ook vrij ambigu, omdat het niet iets zegt over wat je met je angst moet, maar angst juist omarmt: dat er ook iets uit voort kan komen en dat het je op een bepaalde manier definieert. Angst hoeft niet alleen iets negatiefs te zijn.’

Aan het eind van het verhaal wordt zijn wens bewaarheid om de enige persoon op de wereld te zijn, zodat hij zich niet langer zorgen hoeft te maken over de meningen van anderen. Dat gegeven krijgt nu een hele andere lading dankzij de pandemie. ‘Het boek zou eerst half maart uitkomen, precies toen de lockdown inging. Dus ik baalde een beetje, want ik had best veel moeite gedaan om foto’s van mezelf op een lege Dam te maken, en opeens had iedereen, inclusief mijn moeder, foto’s van zichzelf op een lege Dam!’ Driessen kan er gelukkig wel om lachen. ‘Het gekke was dat dit eerst het meest fantasievolle gedeelte was van het boek, en nu voelt het opeens een stuk autobiografischer aan.’

Ype Driessen, Het nadeel van de twijfel, Uitgeverij Luitingh-Sijthoff, 216 pagina’s (€ 20,00)

Driessen vertelt dat hij altijd normaal wilde zijn, om er als volwassene achter te komen dat hij té normaal was geworden.

YPE DRIESSEN

22 | BOEKENKRANT | OKTOBER 2020

NON-FICTIE

TIPPAGINA

DE AARDE

Barbara Baarsma, Nederland voedselparadijs, Uitgeverij Pluim, 80 pagina’s (€ 8,99)

Diverse auteurs, Wat niet is maar kan zijn, Uitgeverij Jurgen Maas, 136 pagina’s (€ 15,00)

Lisa Jansen, Laat je horen, Uitgeverij Nieuw Amsterdam, 160 pagina’s (€ 15,00)

Eric Holthaus, De toekomstige aarde, Uitgeverij HarperCollins, 256 pagina’s (€ 20,00)

Boeken voor een betere wereld Nu de wereld veel veranderingen doormaakt, wordt vaak de vraag gesteld hoe de toekomst eruit zal zien en hoe we deze het beste kunnen inrichten. De redactie tipt vier boeken die ons mogelijkheden voor een betere toekomst laten zien.

Hoe ziet jouw ideale wereld eruit?

DAAN BOEREN We bijten het spits af met Nederland voedselparadijs van econome Barbara Baarsma.

Hierin pleit de auteur voor een korte voedselketen, waarbij het voedsel lokaal wordt geproduceerd. Nu maken we nog gebruik van grote internationale voedselketens, waarbij producten vaak een grote afstand afleggen voordat ze bij de consument belanden. Wist je bijvoorbeeld dat een maaltijd in

Nederland vaak al 30.000 kilometer heeft afgelegd voor deze op je bord ligt? Dit terwijl ons land qua voedsel al erg zelfvoorzienend is, als we ten minste bereid zouden zijn om meer met de seizoenen mee te eten.

In haar boek bespreekt Baarsma allerlei voordelen van korte voedselketens. Naast dat ze het aantal kilometers dat het voedsel moet afleggen beperken, bieden ze de kans aan kringlooplandbouw (landbouw waarbij dezelfde stoffen worden hergebruikt voor nieuwe productie), beide beter voor het milieu en klimaat. Ook financieel zouden de boeren erop vooruitgaan: in de grote internationale voedselketens leveren boeren vooral bulkproducten, waarbij ze de prijs niet kunnen bepalen, wat bij korte ketens wel zou kunnen.

Daarnaast zijn die laatste veel wendbaarder. Tijdens de coronacrisis hebben we in de supermarkten gezien dat dit niet vanzelfsprekend is. ‘Het mooie is: we leven in een voedselparadijs, het enige wat we moeten doen is het willen zien en met onze voedselkeuze de door ons allemaal

gewenste verduurzaming versnellen.’ Zo makkelijk kan het zijn.

Stel dat we terugkomen…

De verhalenbundel Wat niet is maar zijn kan gooit het over een heel andere boeg. Deze bundel is tot stand gekomen nadat burgerrechtenadvocaat, jurist, hoogleraar en columniste Michelle Alexander haar essay ‘What If We’re All Coming Back’ in The New York Times plaatste waarin ze beargumenteerde dat, indien reïncarnatie bestaat, de kans groot is dat je in je volgende leven onder de armoedegrens gaat leven, met een niet-westers uiterlijk. Zou je andere levenskeuzes maken, met dit in het vooruitzicht?

Die vraag is voor dit boek aan tien schrijvers en negen kunstenaars voorgelegd, bij wijze van gedachteexperiment. Zij denken vanuit verschillende invalshoeken na over hoe er een humane en duurzame wereld doorgegeven kan worden aan de volgende generaties. Dit doen ze in geschreven vorm of in de vorm van kunstwerken die ze over dit thema gemaakt hebben. Enkele van deze kunstwerken staan in het boek afgebeeld en zijn ook te bezichtigen in een tentoonstelling, te zien in Nest te Den Haag en CKB Zuidoost te Amsterdam.

De teksten gaan van fictieve verhalen, zoals het verhaal van schrijver en journalist Sander Donkers over zijn reïncarnatie als Braziliaanse tiener die de gevolgen van onze

levenswijzen meemaakt, naar een uiteenzetting van een ideale wereld in vijf punten, zoals het stuk van hoogleraar filosofie René ten Bos. Erg beklijvend is het persoonlijke verhaal van Sisonke Msimang, een Zuid-Afrikaanse schrijfster, wonende in Australië. In haar bijdrage beschrijft ze dat de problemen waar ze zich aan het begin van het jaar mee bezig hield nu van veel minder belang zijn en dat haar kijk op de wereld is veranderd: ‘Net als miljoenen gezinnen over de hele wereld, leert mijn gezin hoe het minder moet consumeren en meer moet liefhebben.’

Al deze bijdragen hebben één ding gemeen: er moet snel verandering komen om een goede wereld achter te laten voor toekomstige generaties.

Activisme voor Dummies ‘Met dit boek bied ik je uitleg, inspiratie en heel veel praktische tips om deze aardbol tot een mooiere plek te maken. Het is een handleiding voor de activist van nu, voor diegene die het verschil wil maken in een wereld die het hard nodig heeft.’ Activist, spreker, schrijver en podcastpresentator Lisa Jansen geeft met haar boek Laat je horen een inkijk in het leven van een activist, gericht op nieuwelingen op dat gebied. Na haar eigen verhaal met ons te delen, bespreekt ze thema’s als feminisme, bodyshaming, racisme, de LGBTQIAP+gemeenschap en veganisme. Hierbij legt zij uit wat dit thema met

23 | BOEKENKRANT | OKTOBER 2020

NON-FICTIE

COLUMN ONZE TAAL

Wat woorden vertellen De redactie van Onze Taal zet iedere maand een bijzonder taalboek in de schijnwerpers. Deze keer Waarom een zeemeermin geen zeemeerman heet.

DOOR RAYMOND NOË Woorden hebben een verhaal. Hoe komt bijvoorbeeld de bikini aan zijn naam? Wel, dat zit zo: toen de Franse ontwerper Louis Réard in 1946 een nieuw, tweedelig badpak presenteerde, hadden de Amerikanen net een paar dagen daarvoor de eerste test met een atoombom gedaan. Die test vond plaats op een eilandje – niet meer dan een atol eigenlijk – in de Grote Oceaan. De naam van dat eilandje was Bikini, en Réard vond dat een prima naam voor zijn gewaagde creatie. Die insloeg als een bom.

NASA

‘We hebben niet één perfecte activist nodig, maar miljoenen imperfecte activisten, met het hart op de juiste plek.’ activisme te maken heeft, geeft ze tips hoe je hier zelf een actieve rol in kan aannemen en geeft ze lees-, luister- en kijkaanraders. Geen zorgen als je woorden in het boek tegenkomt die je niet kent, achter in het boek staat een woordenlijst waar je altijd op terug kan vallen.

Jansen is niet de enige die aan het woord is in het boek. Activisten van verschillende achtergronden delen bij de variërende onderwerpen hun visie. Door die verscheidenheid aan perspectieven kan de lezer zich beter verplaatsen in anderen. Activisme hoeft ook niet altijd meteen groot of veel te zijn. Het kan variëren van berichten plaatsen op sociale media tot vooraan staan bij een protest en van je omgeving aanspreken op hun gedrag tot een podcast beginnen.

Jansen geeft de lezer dan ook mee dat je vooral een vorm van activisme

moet vinden die goed bij jou past en die je lang vol kunt houden.

Een boodschap die vaak in het boek terugkomt is dat je niet perfect hoeft te zijn om een activist te zijn. ‘Geef jezelf en anderen de toestemming om te falen, terwijl je doet wat het juiste is. We hebben niet één perfecte activist nodig, maar miljoenen imperfecte activisten met het hart op de juiste plek.’ Zet jij ook je eerste stappen om een (imperfecte) activist te worden?

Hoe onze aarde zou kunnen veranderen We zorgen op dit moment niet goed genoeg voor onze aarde. Dat maakt klimaatwetenschapper Eric Holthaus in De toekomstige aarde maar al te duidelijk. In het eerste deel van het boek schetst hij hoe onze aarde en het klimaat er nu aan toe zijn. En dat is niet best. Met cijfers en echte gebeurtenissen geeft hij een beangstigend beeld en laat hij zien dat we veel moeten doen om het klimaat drastisch te veranderen. Het goede nieuws is dat dit wel degelijk mogelijk is. ‘We kunnen niet langer ontkennen dat het weer in alle uithoeken van de aarde anders is. Die verandering komt door ons. En wij hebben de macht om een ander pad te kiezen.’

Hoe dit andere pad eruitziet, schetst hij in het overige deel van het boek, bestaande uit de situaties per decennium tot aan het jaar 2050. Hierin beschrijft hij hoe de aarde ten goede

zal veranderen als we onze levenswijze drastisch weten om te gooien.

Dit begint in dit decennium met onder andere een sociale beweging van mensen die zich sterk maken voor het klimaat en het mogelijk maken van een wet die mensen als klimaatvluchteling kan erkennen.

Hierbij zouden landen die verantwoordelijk waren voor de meeste klimaatvervuiling, ook de meeste vluchtelingen op moeten vangen. Je moet namelijk wel je eigen rommel opruimen.

Bij de jaren 2030-2040 heeft Holthaus het over radicaal leiderschap. We moeten niet alleen plannen maken om het klimaat te veranderen, we hebben meer dan dat nodig. Onze samenleving moet vrijwel compleet veranderen, want als we alleen maar bezig zijn met dingen als elektrische auto’s, komen we nog niet ver. We hebben radicale leiders nodig en we moeten een ander systeem dan kapitalisme bedenken.

De laatste periode die in het boek besproken wordt, gaat over technologische aanpassingen die de aarde zouden kunnen laten afkoelen.

De wereld wordt steeds meer CO2neutraal en er komen steeds meer technieken om koolstofdioxide uit de atmosfeer te verdrijven. Daartoe zien we nu al de eerste creatieve initiatieven ontstaan. Met dit boek laat Holthaus zien dat het einde van de aarde niet onvermijdbaar is. Maar dan is het wel tijd voor actie.

Nog zo’n woordweetje over een eilandwoord: kanaries zijn genoemd Josje van Koppen en naar de Canarische Onze Taal, Waarom eilanden. Die heten zo een zeemeermin geen omdat de Romeinen er zeemeerman heet, het ooit grote honden aan- Genootschap Onze Taal, troffen (of zeehonden, 120 pagina’s (€ 17,50) daar zijn de experts het niet over eens) en de eilanden Canariae Insulae noemden (canis is Latijn voor ‘hond’, en insula betekent ‘eiland’). En dat maakt van onze kooikanaries dus eigenlijk ‘hondenvogeltjes’.

In het boek Waarom een zeemeermin geen zeemeerman heet zijn vijftig van dit soort woordverhalen voor kinderen (vanaf een jaar of negen) bijeengebracht en uitgelegd. Ze gaan over alledaagse woorden als drop, pyjama, wijf, ramadan, sinaasappel, groenteburger, rendier, bioscoop, zakdoek, walvis en kapsalon, en de uitleg over de verrassende herkomst gaat steeds vergezeld van een vrolijke en verduidelijkende tekening (van illustratrice Josje van Koppen).

Zo blijkt de naam van de Amerikaanse dollar afkomstig te zijn van de Nederlandse daalder

De woordverhalen zijn altijd verrassend: zo blijkt de naam van de Amerikaanse dollar afkomstig te zijn van de Nederlandse daalder, dankt de tulp zijn naam aan de tulband, en heet Assepoester Assepoester omdat ze altijd moest poesten – wat een oud Nederlands woord is dat ‘blazen’ betekent.

Het boekje is in de eerste plaats bedoeld voor kinderen, maar ook anderen kunnen er veel uit opsteken. Dat een zeemeermin ooit een meerman was, bijvoorbeeld, of eigenlijk een meermens. En nog vele andere woordverhalen.

Het Genootschap Onze Taal is een vereniging voor taalliefhebbers, dat elke maand het blad Onze Taal uitbrengt en daarnaast fungeert als Taaladviesdienst. Kijk voor meer informatie op:

www.onzetaal.nl.

NOVEMBER 2020 VERKRIJGBAAR

HARDCOVER | 1 -‐ BLOED 2 -‐ ZWEET 3 -‐ TRANEN

80 pag.| €19,95 per deel ISBN 978-94-6306-122-3 ISBN 978-94-6306-491-0 ISBN 978-94-6306-619-8

1990-‐2004

TRANEN Ooit keek hij naar de luxe villa’s vanuit een motorbootje. Nu heeft ook André zijn eigen stulpje aan de Vinkeveense plassen. Hij heeft succes, een vrouw die van hem houdt en hij wordt opnieuw vader. Het leven lijkt hem toe te lachen!

Maar het is slechts de buitenkant. Vanbinnen zit de spanning, de hoge bloeddruk en een ernstig bedreigde lever. Zodra de grote concerten dichterbij komen is gezelligheid het laatste dat hij zijn omgeving kan bieden. Rachel en de kinderen kunnen er steevast op rekenen. Na goede momenten komen weer slechte.

En diep van binnen weet iedereen dat André’s lichaam een tikkende tijdbom is.

Kan hij ervoor zorgen dat de laatste herinneringen goed zijn?

Zijn roerige leven helder ver teld en getekend in 3 graphic novels!

WWW.SILVESTERSTRIPS.NL kijk op onze site voor meer muziekstrips CM

RESERVEER NU!

OOK AL S COMPLE TE REEKS IN ÉÉN VOORDEELPAKKE T! 3 HARDCOVERS | 240 pagina’s | €39,95 ISBN 978-94-6306-569-6

25 | BOEKENKRANT | OKTOBER 2020

NON-FICTIE

RECENSIE

HUGO KENNIS, JASPER & MARIUS GOTTLIEB

De liefde voor koken en eten vormt de basis voor de vriendschap tussen Hugo, Jasper en Marius. In het kookboek De Worsten van Babel koken overal nemen ze je mee op hun culinaire reis: van koken op tv tot koken in de tuin, van het bereiden van wild tot het maken van een katerontbijt.

Worsten van Babel on Tour reisden ze naar Spanje met een foodtruck, terwijl ze kokend en klussend hun geld verdienden. Het bracht hen op bijzondere plekken, liet hen kennismaken met lokale gerechten en leverde bijzondere omstandigheden om in te koken op. Ze vertellen hun verhalen, delen hun avonturen en delen vooral de lol die ze beleven aan het bereiden van voedsel. Het maakt De Worsten van Babel koken overal een origineel kookboek, waarin het niet alleen om de recepten draait, maar ook om experiment, vindingrijkheid, om koken met wat voorhanden is op andere plekken dan in je eigen keuken.

De recepten zijn vaak luchtig, met ruimte voor eigen inbreng. Ze vragen geen ingewikkelde technische handelingen of exotische ingrediënten. Het hoeft niet perfect te gaan en er hoeft geen professionele apparatuur aan te pas te komen. Dat blijkt bijvoorbeeld in het recept voor het maken van een worst, zonder worstenstopmachine. ‘Knijp met z’n tweeën heel hard in de bovenkant van de spuitzak, tot er een klein beetje gehakt in de darm komt. Rust samen even uit terwijl diegene die de darm dichtkneep een knoopje in de onderkant legt. (…) Wissel

Een culinaire plezierreis

JACOMIJN VAN KEMPEN Hugo Kennis, Jasper Gottlieb en Marius Gottlieb zijn ook wel bekend onder de naam De Worsten van Babel. Ze zijn geen koks die volgens het boekje werken vanuit een steriele keuken, of voor wie het eindresultaat het belangrijkst is. Het gaat hen juist om het proces voorafgaand aan het uiteindelijke gerecht, om het plezier in het koken. En dat spat ervan af in het boek. Er worden recepten gedeeld, vergezeld door persoonlijke verhalen en herinneringen.

Voor hun televisieprogramma De

Het hoeft niet perfect te gaan en er hoeft geen professionele apparatuur aan te pas te komen. regelmatig van positie en vloek gezamenlijk als de spuitzak knapt.’

Ieder hoofdstuk nemen de vrienden je mee naar een andere plek: thuis, in de tuin, op vakantie, in het wild, in Italië. De recepten zijn gevarieerd, maar al met al is het boek voor vegetariërs iets minder geschikt.

Veel recepten bevatten vlees en vis, hoewel er ook een hoofdstuk volledig aan groenten gewijd wordt.

De vrienden houden zich zeker ook bezig met duurzaamheid, al ligt dat er niet dik bovenop. Ze leggen vaak de focus op lokale producten, en gebruiken waar dat kan ook restproducten om zo min mogelijk weg te hoeven gooien. De vormgeving van het boek is wat rommelig, maar dat past wel bij de losse opbouw en inhoud. De vele foto’s van de

vrienden tijdens hun reizen en het koken zorgen ervoor dat je meer het idee krijgt dat je een reisverslag van vrienden leest waar ook recepten in staan dan een traditioneel kookboek.

De Worsten van Babel koken overal is een leuk boek om doorheen te bladeren, korte verhalen te lezen en inspiratie op te doen voor in de keuken.

Jasper & Marius Gottlieb, Hugo Kennis, De Worsten van Babel koken overal, Uitgeverij Nijgh & Van Ditmar, 228 pagina’s (€ 25,00)

‘Philippus en Alexander is weer een prachtig product van Adrian Goldsworthy’s historische vakmanschap.’

– Victor Davis Hanson Historicus Adrian Goldsworthy vertelt in zijn nieuwste boek hoe Alexander de Grote nooit een rijk zonder weerga had kunnen veroveren zonder de prestaties van zijn vader, Philippus II.

ISBN 9789401915427 prijs € 37,50 prijs e-book € 17,99 www.omniboek.nl

Adv 260x193 Philippus en Alexander.indd 1

29/09/2020 12:36

De levensveranderende methode

Verkrijgbaar in de (online) boekhandel

One Day Methode | Tabe Ydo | € 20,99 | Kosmos Uitgevers

27 | BOEKENKRANT | OKTOBER 2020

BOEKFRAGMENTEN

BOEKFRAGMENT

Het Einde Is Nu In Het Einde Is Nu vertelt Aniana Taelman over het dementieproces van haar moeder, maar komt ook de zelfmoord van haar vader aan de oppervlakte.

Aniana Taelman, Het Einde Is Nu, Uitgeverij Express Your I, 237 pagina’s (€ 23,00) www.GelukNaZelfmoord.com

Er komt pas een kamer vrij wanneer een bewoner sterft, zei Emma.

Ik krijg die zin maar niet uit mijn gedachten. Uiteraard, voegde ze ook nog toe. Uiteraard, omdat een sterfgeval nu eenmaal ruimte schept voor de laatste reis van een andere zorgbehoevende mens. Het leven zoals het is, maar die wetenschap maakt het voor mij daarom niet draaglijker.

Weet zij veel wat de dood voor mij betekent!

De ongedwongenheid waarmee zij de woorden uitsprak, heeft voor mij onvermoede gevolgen. Honderden weggedrukte, slapende gedachten worden weer wakker.

De herinnering aan die nachtmerrie uit ’97 legt mijn lijf letterlijk plat, terwijl mijn geest ongewenst alert blijft.

Ik kan zo’n drama niet nog eens aan.

Ik kan zo’n drama verdomme helemaal niet aan.

De razernij in mijn hoofd laait hoog op. Ze woelt als een bezetene. Ik weet waarom natuurlijk, ik weet zeer goed waarom.

‘Binnenkort ben je een wees!’ sneert

het wansmakelijk gedrocht dat sinds die ijskoude winterdag zo tastbaar in de kern van mijn ziel genesteld zit.

Een monster. Een duivelskind.

De medische wereld noemt zoiets een trauma, psychisch letsel na een schokkende gebeurtenis, maar dat zijn slechts woorden. Zoiets allesoverheersends kan simpelweg niet in woorden worden uitgedrukt.

Binnen vier maanden is het weer feest, voor dat gedrocht tenminste, schepper van mijn versmoord verdriet. Op 3 januari aanstaande viert het zijn zestiende verjaardag. Zodra de rest van de wereld zijn rust terugvindt na de heisa van de jaarwisseling en het leven opnieuw vrolijk voortkabbelt als een meanderend beekje van alledaagsheid, breekt bij mij de pest uit. De brok verwoestende pijn zit als een onwrikbaar beest vastgehaakt in mijn geest, priemt zijn scherpe klauwen tot heel diep in mijn rauwe vlees en kleurt mijn schaduw in met schoorsteenzwart roet. Hij maakt mijn grauwe silhouet nog langer dan mogelijk lijkt voor mijn gestalte van 1m69, alsof hij af en toe van gedaante verwisselt en de vorm aanneemt van een jagende Andescondor die met zijn enorme vleugelspanwijdte van 3,2 meter mijn eigen grenzen overschaduwt en in mij een kadaver ziet, dood sinds die derde januari.

Over de jaren heen lijkt mijn inwendige kwelduivel noest aan te

zwellen. Hij dijt uit. Duwt harder op mijn ziel. Maakt het leven lastiger om dragen. En vertoont zich alsmaar zichtbaarder. Mijn trauma multipliceert. En heeft inmiddels een afstammeling gebaard.

De nazaat van mijn trauma zit elke dag bij mijn moeder aan tafel.

Commensaal Alzheimer. Als inwonend kwaad hapt hij op vaste tijden gretig in de maaltijden bestemd voor mijn moeder. Het voedsel dat zij zelf niet langer binnen krijgt of niet wil opeten wanneer ze niet meer weet waarvoor voedsel dient, schranst hij gulzig voor haar neus weg, al was het maar om haar voor te zijn en bij wijze van spel haar afweermechanisme nog verder aan te tasten.

Ongemerkt is hij ons leven binnengeslopen. Met het blote oog laat hij zich niet zien, daarvoor is hij te sluw, te listig, maar sociopatische gevallen hebben bij mij nooit kans van slagen gehad, alsof mijn hersenen na 3 januari in ’97 geprogrammeerd werden om nooit meer, nooit nooit nooit meer, zoiets groots niet te zien aankomen.

Zonder vragen nam hij plaats op de lege stoel aan de keukentafel, die van mijn moeders grootse liefde, mijn vader, mijn held.

Een gruweldaad en waarachtig een usurpatie van de hoogste graad.

BOEKFRAGMENT

Het gebeurde Laatste, postuum verschenen roman van de in 2018 onverwacht overleden Kooiman.

Dirk Ayelt Kooiman, Het gebeurde, Uitgeverij De Harmonie, 208 pagina’s (€ 19,90) www.deharmonie.nl

Wanneer hij terugkeek op zijn jeugd was het hem een raadsel hoe hij indertijd zonder zich te vervelen de dag was doorgekomen. Want hij had geen opvallende hobby’s of liefhebberijen. Hij deed niet aan sport, was geen spelletjesmens, geen verzamelaar, en al helemaal geen groot lezer.

Echte hartsvrienden had hij niet, bovendien had hij nooit deel uitgemaakt van clubjes, hoewel hij toch niet verlegen was. Hij moest voor de buitenwereld zelfs voor een eenling zijn gehouden, een indruk die in de loop van de tijd nog eens versterkt zou worden doordat hij toenemend last had van sombere perioden, depressies misschien, een woord dat hij pas jaren later opving, en waarvan hij onmiddellijk begreep wat ermee bedoeld werd. Op onregelmatige momenten doken ze op, zonder aanleiding leek het, en beïnvloedden vervolgens maandenlang zijn doen en laten, om na verloop van tijd weer te verdwijnen, opnieuw op een onvoorspelbaar ogenblik, maar zeker als een wisseling van de seizoenen. Hij had er op die leeftijd nooit met iemand over gesproken, eerst omdat hij dacht dat het gewoon was, en iedereen erdoor gehinderd werd, later omgekeerd, omdat hij juist

dacht dat het ongewoon was, en hij de enige was die er last van had. De oorzaak van het verschijnsel, dat zijn leven naarmate hij ouder werd overigens steeds minder zou beïnvloeden en uiteindelijk zelfs zou verdwijnen, schreef hij toe aan school.

Hij had vanaf de eerste dag een hekel gehad aan school. Hij voelde zich er misplaatst, overgeleverd aan een verwarrende, hem slechtgezinde wereld, waarin de regels en gewoonten, die door iedereen als vanzelfsprekend werden nagevolgd, hem nooit waren bijgebracht, waarin eisen werden gesteld die hij niet kende, opdrachten gegeven die hij niet begreep, leerstof die hij vergat.

Vanaf het begin waren zijn resultaten rampzalig, zeker vergeleken met die van zijn beide broers, aan wie een paar jaar na hun optreden op school tegenover hem al mythische kwaliteiten werden toegeschreven.

Hij lette niet op, luisterde niet, was nooit bij de les, niet uit onwil, want op zijn gedrag was nooit veel aan te merken, maar omdat zijn aandacht onmiddellijk verslapte. Geen letter was na een lesuur tot hem doorgedrongen. Blijkbaar had hij niet straffeloos van jongs af aan iedere zondag twee keer een kerkdienst bijgewoond zonder een woord op te vangen, zich niet straffeloos twee keer een oneindig uur doof gehouden voor een preek. Onoplettendheid was zijn tweede natuur geworden.

Hij vond die verklaring, die overigens pas bij hem opkwam toen hij voorgoed verlost was zowel van de kerk als van school, niet alleen aannemelijk, maar ook bevredigend, omdat de schuldvraag gelegd werd waar die in zijn ogen thuishoorde.

In die periode liep hij op school al meteen een achterstand op die hij in een volgende fase, waarin de eisen hoger werden en de beoordeling strenger, niet meer zou inlopen. Toen ontaardde zijn afkeer zelfs in regelrechte haat, een gemoedsaandoening die niet alleen in tegenspraak leek met zijn karakter, maar die hij bovendien tot zijn verwondering, voor zover hij zijn klasgenoten kende, als enige leerling scheen te koesteren. Jarenlang zag hij op tegen iedere schooldag, en verafschuwde hij ieder uur dat hij er door moest brengen, altijd achtervolgd door de dreiging van een onverwachts proefwerk of het schrikbeeld van een mondelinge beurt, altijd in spanning, zelfs op dagen dat hem menselijkerwijs niets alarmerends boven het hoofd kon hangen.

28 | BOEKENKRANT | OKTOBER 2020

ADRESSEN

NEDERLAND

VLAANDEREN

Boekhandels die de Boekenkrant verspreiden

Voor een compleet actueel overzicht kijkt u op www.boekenkrant.com/boekhandels.

Staat uw naam niet op de lijst, of heeft u aanpassingen? Geef het door via info@boekenkrant.com.

NEDERLAND AALSMEER

Boekhuis Aalsmeer ALKMAAR

Boekhandel Feijn Van der Meulen’s Boekhandel ALMELO

Boekhandel Broekhuis ALPHEN A/D RIJN

Boekhandel Haasbeek Boekhandel Haasbeek Herenhof AMERSFOORT

De Algemene Boekhandel Boekhandel Riemer Boekhandel Veenendaal AMSTELVEEN

Boekhandel Venstra AMSTERDAM

De Amsterdamse Boekhandel Boekhandel De Dolfijn Boekhandel Jimmink Boekhandel Scheltema Boekhandel van Noord ARNHEM

Boekhandel Hijman Ongerijmd ASSEN

Boekhandel Van der Velde Rapunsel Kinderboeken & meer BAARLE-NASSAU

Bruna Baarle-Nassau BAARN

Boekhandel Den Boer BARNEVELD

Boekhandel Romijn

DEN HAAG

Boekhandel De Vries Van Stockum Boekhandel Scheveningen DEVENTER

Boekhandel Praamstra DIEREN

The Read Shop Dieren DOORN

The Read Shop Doorn DOORWERTH

The Read Shop Doorwerth DORDRECHT

Boekhandel Vos & Van der Leer Kinderboekwinkel De Giraf DRACHTEN

Boekhandel Van der Velde DRIEBERGEN

Boekhandel Jacques Baas DRONTEN

Voster Boekverkopers EDE

Boek en Buro EINDHOVEN

De Boekenberg Boekhandel Van Grinsven Boekhandel Van Piere ENSCHEDE

Boekhandel Broekhuis EXLOO

Geerts Warenhuis GELDROP

Boekhandel Van Grinsven GOES

BEILEN

Boekhandel De Koperen Tuin

BENNEKOM

Blz. Boekhandel Buitelaar

Boekhandel Het Logboek Boekhandel Novita BERGEN OP ZOOM

Quist Boeken BILTHOVEN

Bilthovense Boekhandel BLEISWIJK

Boekhandel Muilenburg

GOIRLE

GORINCHEM

Boekhandel De Boekenkist GOUDA

Boekhandel Verkaaik The Read Shop Goverwelle GRONINGEN

The Read Shop Karssen

Boekhandel Van der Velde Boekhandel Riemer

Van Dinter Media

Boek en Buro

BODEGRAVEN BOXMEER BREDA

Boekhandel Van Kemenade & Hollaers Libris Boekhandel Buitelaar BREUKELEN

Boekhandel Van Kralingen BUNSCHOTENSPAKENBURG

Bruna Van de Geest CASTRICUM

Boekhandel Laan CUIJK

The Read Shop Cuijk DEN BOSCH

Boekhandel Adr. Heinen

HAAKSBERGEN HAARLEM

Boekhandel De Vries Van Stockum Bruna Cronjéstraat Kennemer Boekhandel Kinderboekwinkel Kiekeboek HAREN (GR)

Boomker Boeken HEDEL

The Read Shop Hedel HEEMSTEDE

Boekhandel Blokker HEEZE

Boek- en Kantoorboekhandel Lektura

HELMOND

OEGSTGEEST

HENGELO

OISTERWIJK

Boekhandel De Ganzenveer Boekhandel Broekhuis HIPPOLYTUSHOEF

De Wieringer Boekhandel HOOGEVEEN

The Read Shop XL Hoogeveen HOUTEN

Boekhandel De Kler HUIZEN

Boekhandel Flevo IJMUIDEN

The Read Shop Express IJmuiden KAPELLE

Boekhandel Lectori KERKRADE

Boekhandel Leeskunst Boekhandel Deurenberg KRIMPEN A/D IJSSEL

Boekhandel Kamerbeek LEEUWARDEN

Boekhandel Van der Velde De Toverlantaarn LEIDEN

Boekhandel De Kler Boekhandel Kooyker Boekhandel Silvester LEIDERDORP

Boekhandel De Kler LISSE

Grimbergen Boeken LOCHEM

Boekhandel Lovink MAARN

Boekhandel Boek & Koek MAASSLUIS

Boekhandel Het Keizerrijk MAASTRICHT

Boekhandel Dominicanen MEPPEL

Riemer Barth MIDDELBURG

De Drvkkery MIJDRECHT

Boekhandel Mondria MONNICKENDAM

Nimo Boek

NAALDWIJK

Boekhandel Vingerling

Boekhandel De Kler Rijnlandse Boekhandel OLDENZAAL

Boekhandel Kees Broese boekverkopers Savannah Bay De Utrechtse Kinderboekwinkel

OOSTERBEEK

Boekhandel Priem

Boekhandel Oisterwijk Boekhandel Broekhuis Boekhandel Meijer & Siegers OSS

Boekhandel Derijks

OUDERKERK A/D AMSTEL

Boekhandel Sprey OUDEWATER

The Read Shop Oudewater PIJNACKER

Boekhandel van Atten Bruna Ackershof PURMEREND

Boekhandel Het Leesteken PUTTERSHOEK

Marjan Houtman Lezen & Schrijven RAALTE

Bruna Ellenbroek RHOON

Het Witte Huys RODEN

Boekhandel Daan Nijman ROERMOND

Plantage Boekhandel Boekhuis de kleine Tovenaar ROOSENDAAL

Boekhandel De Boekenwurm ROSMALEN

Boekhandel De Omslag ROTTERDAM

Boekhandel Donner Boekhandel Maximus Boekhandel Van Rietschoten RIJSWIJK

Bruna Monnichmann SANTPOORT-NOORD

Bredero Boeken SCHAGEN

Boekhandel Plukker SCHIEDAM

Schiedams Boekhuis SITTARD

Boekhandel Krings SNEEK

NIEUWEGEIN

Boekhandel Van der Velde

NIJKERK

Boekhandel de Traverse

NIJMEGEN

Steenwijks Boekhuys

The Read Shop Nieuwegein Boekhandel Roodbeen Boekhandel Augustinus Boekhandel Roelants Dekker v.d. Vegt Boekverkopers Kinderboekwinkel Nijmegen NOORDWIJKERHOUT

Boekhandel Wagenaar & Van Halem NOOTDORP

Bruna Lange Baan NUNSPEET

Boekhandel Osinga

UTRECHT

SON EN BREUGEL

STEENWIJK TIEL

Boekhandel Arentsen TILBURG

Gianotten Mutsaers TWELLO

Boekhandel Oonk UITHOORN

The Read Shop Express Uithoorn

VLAANDEREN BRASSCHAAT

Standaard Boekhandel BRUGGE

VALKENSWAARD

De Reyghere boekhandel

VEENENDAAL

Malpertuis

Boekhandel Van Kooten VEGHEL

Boekhandel Schellen VELP (GD)

Boekhandel Jansen & De Feijter VENLO

Boekhandel Koops VENRAY

Roojboek VLEUTEN

Boekhandel Kees VLISSINGEN

Boekhandel ’t Spui VOORBURG

Kinderboekhandel In de Wolken VOORSCHOTEN

Boekhandel De Kler WAALWIJK

Plantage Bookstore WAGENINGEN

Boekhandel Kniphorst WASSENAAR

Boekhandel De Kler WEESP

Boekhandel PeZZi PaZZi WILLEMSTAD

Boekhandel Het Rozemarijntje WOERDEN

Boekhandel De Kler Boekhandel KEES WORMERVEER

Pasman Boek & Hobby ZEIST

Boekhandel Kramer & Van Doorn ZEVENAAR

Rebers Boek en Buro ZOETERMEER

Boekhandel De Kler Bruna Dorpsstraat Silvester Boek & Spel ZWOLLE

Waanders In de Broeren

GENK

HEIST-OP-DEN-BERG

Het Voorwoord MECHELEN

Salvator

TURNHOUT

Standaard Boekhandel

29 | BOEKENKRANT | OKTOBER 2020

BOEKHANDEL

BOEKHANDEL DE OMSLAG

TOP 25 NEDERLAND

TOP 25 VLAANDEREN

Week 40, 2020.

Bron: CPNB

Week 38, 2020.

Bron: boekenvak.be

1 (2) 22e week Marieke Lucas Rijneveld, De avond is ongemak 2 (3) 30e week Charlie Mackesy, De jongen, de mol, de vos en het paard 3 (1) 3e week Merlijn Kamerling, Nu ik je zie 4 (5) 18e week Raynor Winn, Het zoutpad 5 (4) 4e week Yotam Ottolenghi, Flavour 6 (6) 56e week Rutger Bregman, De meeste mensen deugen 7 NIEUW Cilla & Rolf Börjlind, Bevroren goud 8 (10) 6e week Arjen Lubach, Stoorzender 9 (7) 4e week Arthur Japin, Mrs. Degas 10 NIEUW Chickslovefood, Ovenbijbel 11 (53) 2e week William Cortvriendt, Kankervrij 12 (8) 5e week Kluun, Familieopstelling 13 (12) 17e week Charlotte Dematons, Alfabet 14 (9) 6e week Glennon Doyle, Ongetemd leven 15 (15) 123e week Lucinda Riley, De zeven zussen 16 NIEUW Disney, Club Donald Duck 2. Jacht op het spook 17 NIEUW Philipp Blom, Het grote wereldtoneel 18 (13) 4e week Elena Ferrante, Het leugenachtige leven van volwassenen 19 (14) 5e week Simone van der Vlugt, De kaasfabriek 20 (11) 2e week Ken Follett, De schemering en de dageraad 21 (26) 11e week Pieter Waterdrinker, De rat van Amsterdam 22 (23) 89e week Lucinda Riley, De zeven zussen.

Maan 23 (21) 108e week Lucinda Riley, De zeven zussen. Parel 24 (18) 120e week Lucinda Riley, De zeven zussen.

Storm 25 (22) 32e week Lucinda Riley, De zeven zussen. Zon

1 (1) Merho, Peter van Gucht, Steve van Bael, De Kiekeboes 156. Blauwblauw 2 (2) Pascale Naessens, Echt eten 3 (4) Hec Leemans, Tom Bouden, F.C. De Kampioenen 109. De grimas van de paljas 4 (3) Philippe Delzenne, Jommeke 301.

Feest in Zonnedorp 5 (5) Marc Legendre, Fabio Bono, De Rode Ridder 267. Mordred 6 (6) Yotam Ottolenghi, Flavour 7 (8) Marieke Lucas Rijneveld, De avond is ongemak 8 (9) Peter van Gucht, Luc Morjaeu, Suske en Wiske 353. Het gewiste Wiske 9 (18) Arnout Hauben, Dwars door België 10 (10) Elena Ferrante, Het leugenachtige leven van volwassenen 11 (11) Chris de Stoop, Het boek Daniel 12 (15) Peter van Gucht, Steve van Bael, Nachtwacht 5. Het monsternest 13 (12) Rutger Bregman, De meeste mensen deugen 14 (13) Peter Mertens, Ze zijn ons vergeten 15 (7) Johan op de Beeck, Leopold II 16 (14) Glennon Doyle, Ongetemd leven 17 (19) Lucinda Riley, De zeven zussen 18 (17) Pascale Naessens, Ketokuur 19 (39) Thé Tjong-Khing en Sylvia Vanden Heede, Het grote voorleesboek van Vos en Haas 20 (21) Willy Linthout en Urbanus, Urbanus 190. Het drama van Wortelana 21 (27) Lucinda Riley, De zeven zussen. Zon 22 (22) Ish Ait Hamou, Het moois dat we delen 23 (20) Nix, De buurtpolitie 10. De zombie 24 (29) Lucinda Riley, De zeven zussen.

Storm 25 (41) Lucinda Riley, De zeven zussen.

Parel

Met de step naar de boekhandel Elke maand bezoeken we een van de vele mooie Boekenkrant-boekhandels die ons taalgebied rijk is.

Deze maand gingen we langs in Rosmalen, waar midden in het dorpscentrum boekhandel De Omslag gevestigd is.

DAAN BOEREN Wat meteen opvalt als je boekhandel De Omslag binnenloopt, is het warme en rustige design dat door de hele winkel is doorgevoerd. Ronde houten plateaus waar de boeken op liggen uitgestald, een prachtige Zweedse kist waar spelletjes en kleine cadeaus in liggen en een mooi fotobehang van een bos op de muur.

Eigenaar Margot Osse omschrijft het als een Scandinavisch ontwerp. Wat haar winkel verder anders maakt dan andere boekenhandels? ‘Wij zijn een fijne winkel met veel ruimte, dat is nu extra handig (in verband met de anderhalvemeter-regel). We hebben een gevarieerd en ruim aanbod, inclusief spelletjes. Op zaterdagen proberen we ook muziek te organiseren’, ze knikt naar de piano die in de winkel staat, ‘en we zijn erg laagdrempelig, kinderen kunnen bijvoorbeeld gewoon op hun step binnen komen rijden.’

‘Wij zijn een fijne winkel met veel ruimte, dat is nu extra handig in verband met de anderhalvemeter-regel.’

Zelf geschreven kaartjes Die laagdrempeligheid is ook te zien in de kleine dingen. Op verschillende boeken die door de hele winkel liggen, zijn kaartjes te zien waarop een indruk van of een ervaring met het boek staat geschreven. ‘Mensen kiezen een boek toch eerder als er al een ervaring op staat van iemand anders,’ aldus Osse, die de kaartjes zelf schrijft.

Ook aan kinderen wordt aandacht besteed. Achter in de winkel staat een mooi houten huisje waarin de kinderen zich kunnen vermaken. Ze kunnen zich er natuurlijk ook met hun nieuwe boek in verschuilen, want in de winkel is er genoeg keuze uit het ruime aanbod van jeugd- en kinderboeken.

Helaas zijn er dit jaar echter geen plannen gemaakt voor de Kinderboekenweek. ‘Normaal geven we een boekenmarkt op scholen en ’s avonds lezingen, maar nu heb ik niks georganiseerd. Als kinderen met hun ouders komen, is de winkel zo weer over de bezoekerslimiet heen.’ Ondanks dit kun je er nog steeds gewoon terecht voor boeken in alle soorten en maten. Dit maakt boekhandel De Omslag zeker een bezoekje waard.

Meesterlijke familiesage over hebzucht, liefde, bloed en de bedreigingen voor onze bossen

nu te koop! www.uitgeverijsignatuur.nl

elling Cartoons op best ar: door striptekena l E r w i nvaSn uspvoartashirts, ǩ bedrukken hoodies, t-shirts

De Boekenkrant zoekt stagiair(e)s!

ǩ

ZZZ VXYDDOVKLUWV QO ǩ ǩ LQIR#VXYDDOVKLUWV QO

Heerlijk houten huis te huur in de Ardennen.

De Boekenkrant gidst lezers elke maand langs de interessantste nieuwe aanwinsten in de boekhandel. Daarbij kunnen wij altijd de hulp van stagiair(e)s gebruiken. Tijdens een stage bij de Boekenkrant bevind je je midden in het boekenvak en krijg je de kans om jouw talenten te verfijnen.

• STAGIAIR(E) REDACTIE Tijdens een stage op de Boekenkrant-redactie ben je constant aan het schrijven. Onder begeleiding van ervaren redacteuren werk je aan de ontwikkeling van een eigen schrijfstijl binnen het spectrum van de Boekenkrant en krijg je advies op het gebied van inhoud, stijl, taal en opbouw. Bovendien ben je regelmatig op pad om verslag te doen van evenementen en auteurs te interviewen.

• STAGIAIR(E) MARKETING Tijdens een marketingstage bij de Boekenkrant werk je aan je communicatieve en commerciële talenten. Onder begeleiding van een ervaren collega werk je mee aan de positionering van het merk Boekenkrant. Al doende krijg je een goed beeld van de verschillende aspecten van het boekenvak.

De Boekenkrant biedt haar lezers in samenwerking met boekhandel Roelants een rustiek vrijstaand landhuisje aan in de Belgische Ardennen. Het ligt in het dorpje Daverdisse.

Hier is de laatste 40 jaar weinig veranderd. Ideaal voor een verblijf vol ontspanning of inspanning. De huisbibliotheek staat garant voor wekenlang leesplezier.

Een weekend (vrij-ma) of een midweek (4 nachten) kost 275,– en een week 375,–. Kijk voor meer informatie op www.roelants.nl

Interesse? Stuur dan een e-mail naar redactie@boekenkrant.com of kijk voor meer informatie op www.boekenkrant.com.

31 | BOEKENKRANT | OKTOBER 2020

WIN EEN BOEK

LEZER AAN HET WOORD

WIN EEN BOEK

VORIGE MAAND

Welke drie schrijvers zijn in het onderstaande beeld verborgen? Stuur de namen voor 26 oktober naar redactie@boekenkrant.com met als onderwerp ‘Win een boek’. Vergeet niet je naam en adres te vermelden.

Onder de goede inzendingen wordt een exemplaar van Puur Wit verloot: ‘Sinds de Laatste Oorlog regeert het Regime over het welvarende Hoogland van Terras Altas. Als de Hooglandse Lily tijdens haar reis over het Laagland met haar luchtschip neerstort, belandt ze op een plek waar nachtmerries haar ook overdag teisteren.’

Patty van Delft, Terras Altas 1. Puur Wit, Celtica Publishing, 379 pagina’s (€ 20,95)

Wie waren de drie schrijvers verborgen in het beeld in het septembernummer? Het antwoord is: Mylo Freeman, Lara Williams en Steve Cavanagh.

Uit de 71 goede inzendingen trokken we Wilfried Swinnen uit Heers. Hij wint Fiftyfifty van Steve Cavanagh. Gefeliciteerd!

Steve Cavanagh, Fiftyfifty, vertaling: Betty Klaasse en Martin Jansen in de Wal, Uitgeverij Luitingh-Sijthoff, 400 pagina’s (€ 20,99)

Connie van den Bergh

Elk boek krijgt een kans Elke maand kun je in deze rubriek kennismaken met een Boekenkrant-lezer. Deze keer: Connie van den Bergh.

Wat doe je in het dagelijks leven?

‘Tijdens mijn werkuren tracht ik mensen van alle leeftijden het plezier van pianospelen en wat daaraan verbonden is mee te geven. Ik bezoek graag alles wat met kunst te maken heeft (concerten, theater- en dansvoorstellingen, tentoonstellingen, boekvoorstellingen…) en zoek regelmatig de natuur op om een frisse neus te halen en geest en lichaam de nodige zuurstof te laten opnemen. En meer dan vaak genoeg in een boek duiken staat natuurlijk ook bovenaan op mijn lijstje. Net zoals in het gezelschap zijn van mensen die ik graag zie.’

Waar haal je de Boekenkrant op?

‘Sinds ik in het hartje van Mechelen woon stap ik regelmatig Salvator Boekhandel binnen, zelfs al is het maar om de boekenlucht op te snuiven en een aantal boeken vast te pakken. Ook het fysieke contact met hen geeft me rust en Salvator is slechts een boogscheut verwijderd van waar ik woon… pure luxe vind ik dat.’

Hoe is je liefde voor lezen ooit begonnen?

‘De stilte bij en in het lezen is van jongs af aan een soort van coconnetje geweest waarin ik kon wegvluchten, maar ook in durfde open te bloeien. Lezen is altijd een thuis voor me geweest en is dat nog steeds.’

Welk boek zou je aan iedereen aanraden?

‘De stilte bij en in het lezen is van jongs af aan een soort van coconnetje geweest waarin ik kon wegvluchten.’

‘De vriendschap van Connie Palmen en Julian van Fleur Pierets. Allebei een ode aan de liefde, elk op hun bijzondere manier.’

Welk boek heb je nooit uitgelezen?

‘Eigenlijk kan ik me niet herinneren ooit een boek onuitgelezen opzij te hebben gelegd. Eens vertrokken probeer ik elk boek een kans te geven me mee te nemen, ook uit respect voor de auteur.

‘Er is altijd wel iets dat me kan boeien in een boek, en altijd blijf ik op zoek gaan naar wat ik hoop dat me kan raken.’

Welk boek ligt er op dit moment op je nachtkastje?

‘Een pareltje: Het hele leven van Bart Moeyaert met illustraties van Peter Van den Ende – eveneens een samenwerking tussen Bart Moeyaert en het Nederlands Blazersensemble, waarbij muziek van Joseph Haydn een aansluiting zoekt en vindt bij de poëtische tekst. Een kruisbestuiving tussen muziek en woordkunst die me onder andere ook heel erg aanspreekt in het werk van Anna Enquist.’

Neem nú een abonnement!

Aanmelden kan via boekenkrant.com/abo (of vul

de bon in)

Ja, ik neem een abonnement:

Twaalf nummers van de Boekenkrant voor € 42,–

naam

m/v

straat postcode

plaats

land e-mail telefoon IBAN nummer betaling

automatische incasso

per factuur (+ 2,50 administratiekosten)

geboortedatum handtekening

Stuur deze bon naar: Boekenkrant, Zonnebaan 54, 3542 EG Utrecht, Nederland

BK0920

MAAND VAN DE GESCHIEDENIS ESSAY ABDELKADER BENALI

IN OKTOBER TE KOOP VOOR

Abdelkader Benali

€ 3,99

Reizigers van een nieuwe tijd

NU IN DE BOEKHANDEL

Jan Janszoon, een Nederlandse piraat in Marokkaanse dienst

maandvandegeschiedenis.nl Een initiatief van

MvdG20 advertentie 260x390 Essay.indd 1

Investeerder

29/09/2020 17:05:21