MEI 2018, NO. 1 – DE BESTE BRON VOOR GESCHIEDENISBOEKEN
Fik Meijer, de geschiedenis van de Oranjes en recepten uit de Gouden Eeuw
KEES TABAK, HOLLANDSE HOOGTE
VIJFTIG JAAR PARADISO
BKGESCHIEDENIS
MEI 2018 – PAGINA 2
VIJFTIG JAAR PARADISO KEES TABAK, HOLLANDSE HOOGTE
OP DE COVER
Poptempel
Het beeld van de Amerikaanse Debbie Harry, zangeres van de popgroep Blondie, op de cover van deze krant is gemaakt door Kees Tabak. In 1977 gaf de band een legendarisch concert in Paradiso. Waarom was juist dit concert zo bijzonder in de geschiedenis van het poppodium? Het optreden van Blondie luidde een nieuw tijdperk in. Veel punkbands werden uit Engelse zalen geweerd en weken uit naar Nederland. Eerst kwamen er nauwelijks bezoekers, maar binnen een paar maanden werd Paradiso een drukbezochte club, vertelt toenmalig penningmeester Jaap van Beusekom in het boek Paradiso 50 jaar. Voor het eerst moest er nagedacht worden over een maximumaantal bezoekers. Was het bezoekersaantal ook een probleem bij het optreden van Blondie? Zeker, de brandweer kwam er zelfs aan te pas. Een groot deel van het publiek stond al binnen, maar de rest, ook in het bezit van een kaartje, mocht er niet in. Dit leidde tot stenen tegen de ramen en halverwege het concert vlogen de zijdeuren open en een paar honderd man stroomde alsnog de zaal binnen. Daarna stond de zaal zo vol dat je niet meer kon bewegen. Waarom staat Paradiso juist dit jaar zo in de belangstelling? Het poppodium bestaat vijftig jaar en wij waren bij het verjaardagsfeestje. Wil je meer weten over legendarische concerten op deze plek? Blader dan snel door naar pagina 15.
In de jaren zestig voor Christus beschuldigde Cicero zijn politieke rivaal Catilina van de vreselijkste misdaden, waaronder rebellie, volksopruiing en pederastie.
Fik Meijer
TERUGBLIK
In april bood de Week van de Klassieken door middel van lezingen, toneeloptredens en pubquizzen een raam met uitzicht op de Oudheid. Fascinerend vind ik dat. Want al turend door zo’n venster zie je twee dingen tegelijk: wat erbuiten ligt, en je eigen reflectie. Hoeveel lijken wij op de Grieken en Romeinen? Door Erik de Vries Lentsch o onderzocht David Rijser in het themaboekje van de Week, De portiek van de buren, hoe de Grieken en Romeinen dachten over denken. Hoe zagen hun innerlijke werelden eruit? En hoe verschilden die van de onze? Deze intrigerende vraag ligt in het kader van het thema ‘Wat is wijsheid? Denken in de klassieke wereld’, dat tien dagen lang werd verkend. Ook classicus Fik Meijer bracht een klein geschrift uit tijdens de Week, dat weliswaar een
De hedendaagse politieke praktijk hangt dan ook constant in het achterhoofd tijdens het relaas over Cicero. De Romeinen waren niet zulke rare jongens; hun politieke listen lijken veel op de onze. Meijer houdt het hoofd echter zeer koel en ontleedt moderne verwijzingen naar Catilina met een afstandelijke rigueur. Zo woest dramatisch als de oorspronkelijke Cicero-Catilina-strijd was, zo genuanceerd is de schrijver. Dit boekje is een mooi, helder raampje.
Klassiek politiek
Z Fik Meijer, De sluier van Cicero. Van Catilina tot Baudet, Uitgeverij Athenaeum–Polak & Van Gennep, 104 pagina’s (€ 9,99)
LONA AALDERS
ander thema had: politiek. In De sluier van Cicero vertelt hij de geschiedenis van een strijd in de Romeinse senaat, maar hij doet meer dan dat. Meijer analyseert namelijk ook hoe die strijd door de eeuwen heen is herinnerd en is aangehaald. In de jaren zestig voor Christus beschuldigde Cicero zijn politieke rivaal Catilina van de vreselijkste misdaden, waaronder rebellie, volksopruiing en pederastie. Hoeveel waarheid er in de aantijgingen school, is moeilijk te beoordelen; dat ze effectief waren staat buiten kijf. Catilina werd zodanig zwartgemaakt dat zelfs in de hedendaagse Amerikaanse senaat zijn naam nog wordt gebruikt als scheldwoord.
BKGESCHIEDENIS
MEI 2018 – PAGINA 3
IN DEZE EDITIE REDACTIONEEL
Een handjevol Willems Weinig tv-programma’s kijken zo lekker weg als het Britse QI, waarin een groep cabaretiers wordt gequizd op wist-jedatjes. Soms komt er een vraag voorbij over Engelse koningen. De deelnemers weten dan direct allerlei vorsten op te noemen. ‘Was het Aetheldred? Edward III? Henry I, misschien? Of Charles II?’ Ik vind het indrukwekkend, zulke kennis. Hier in Nederland hebben we een handjevol Willems, en die kan ik slecht uit elkaar houden. Erg fijn, daarom, dat er nieuwe boeken zijn verschenen om te leren over onze vroegere staatshoofden. Een nieuwe biografie van Willem van Oranje, De prins (p. 21), beschrijft hem op zeer persoonlijke wijze. Daarnaast beschrijft Jeroen Koch hoe Willem I, II en III langs de rand van de afrond scheerden in Oranje in revolutie en oorlog (p. 4). Bent u wellicht republikein? Op pagina 8 bespreken we een kookboek met recepten uit de machtige Republiek der Verenigde Nederlanden. Smakelijk! Erik de Vries Lentsch, redacteur
Naar welke geschiedenisboeken kijkt de redactie uit? Wij tippen twee titels die later dit jaar zullen verschijnen.
IN DEZE KRANT FIK MEIJER
2
Goed nieuws voor liefhebbers van Gouden jaren, want schrijfster Annegreet van Bergen werkt aan Hoe Nederland in een halve eeuw steeds een opvolger. Het goede leven zal welvarender werd laten zien hoe Nederland in een halve eeuw steeds welvarender werd. Het materiaal voor dit boek kwam soms uit onverwachte hoek. ‘Voor een deel dank ik de anekdotes in Het goede leven aan de verhalen die bij lezers boven kwamen toen ze Gouden jaren hadden gelezen,’ vertelt ze. ‘Moeders die voor één dagdeel in de week wasmachines huurden, tandartsen die met een sigaar in de mond de halfjaarlijkse controle uitvoerden en kinderen die als tijdverdrijf kentekens van auto’s noteerden.’
ORANJE IN REVOLUTIE EN OORLOG
4
DE GOUDEN EEUW
8
SEPTEMBER
De roerige geschiedenis van Paradiso aan de hand van vijftig belangrijke optredens
AUGUSTUS
Annegreet van Bergen
Het goede leven
In Wereldgeschiedenis van Nederland zullen meer dan honderd wetenschappers hun licht laten schijnen op ontwikkelingen en gebeurtenissen die niet het standaard historische verhaal zullen vertellen. Zo komen personen aan de orde als Krijn, de eerste mens die 70.000 jaar geleden in Nederland leefde, de Nederlandse monnik Ruysch, die al in 1507 voet op Amerikaanse bodem zette, Hansje Brinker, wiens verhaal in het negentiende-eeuwse New York werd bedacht en bedrijven als Conimex, die Nederland in 1932 in groten getale aan de nasi kreeg. Het boek komt tot stand in samenwerking met het Huygens Instituut voor Nederlandse geschiedenis.
Over Cicero en Catilina als model voor criminaliteit
De geschiedenis van de Oranjevorsten in de roerige negentiende eeuw
Het eerste toegankelijke kookboek over de keuken van de Gouden Eeuw HISTORISCHE ROMAN
13
POPGESCHIEDENIS
15
DE BOEKENKRANT TIPT
17
SYNTAX BOSSELMAN
19
VADER DES VADERLANDS
21
Colofon Prijsvraag
23 23
Het verhaal van enkele Joodse pioniers die aan de wieg staan van de staat Israël
Boeken over de Tweede Wereldoorlog Een historisch jeugdboek over Nederland en de slavernij
Een nieuwe biografie over Willem van Oranje en zijn betekenis voor de Nederlanden
BKGESCHIEDENIS
MEI 2018 – PAGINA 4
MONARCHIE
Oranje in tijden van oorlog INTERVIEW
In Oranje in revolutie en oorlog schetst Jeroen Koch een beeld waarin de grote mogendheden van Europa de toekomst voor de Oranjes bepalen en omstandigheden de geschiedenis vormgeven. Dat Nederland de Oranjes heeft overleefd en de familie zelf de negentiende eeuw, mag een wonder heten. Door Michiel Boele van Hensbroek
H
et boek beschrijft de Oranjes in tijden van oorlog en revolutie: van de geboorte van Willem I in 1772 tot de dood van Willem III in 1890. Een bijzonder vlot geschreven verhaal waarin de levens van de koningen worden verweven met de grotere Europese geschiedenis. Het is niet de eerste keer dat Jeroen Koch, die als historicus verbonden is aan de Universiteit Utrecht, zich verdiept in ons koningshuis. Eerder schreef hij een biografie over de eerste Oranjekoning van Nederland: Koning Willem I. 1772–1843.
Jeroen Koch, Oranje in revolutie en oorlog. Een Europese geschiedenis, 1772-1890, Uitgeverij Boom, 500 pagina’s (€ 39,90)
In dit nieuwe boek ontstaat een beeld van Nederland waarin andere mogendheden beslisten over de toekomst van het land. Zij besloten na de nederlaag van Napoleon in 1815 dat er een groot koninkrijk ten noorden
Jeroen Koch van Frankrijk moest komen. Koch vertelt dat de beslissing om een groot Nederland te maken, los stond van de militaire heldendaden van Willem II bij Waterloo, waar hij legeraanvoerder was van de Nederlandse troepen in het Brits-geallieerde leger. ‘Willem I was stikjaloers op zijn zoon. Hij was de koning, maar de kroonprins was veel populairder. Dat is iets wat vrij algemeen was in die tijd, want militairen waren vaak geliefder dan vorsten. Legeraanvoerders als Wellington, Willem II, von Blücher en Von Gneisenau maakten bijvoorbeeld een tour langs de hoven van Europa als de grote overwinnaars.’ Koch trekt hierbij een vergelijking met de periode net na de Tweede Wereldoorlog. ‘Ik hoor mijn vader nog spreken over Montgomery en Eisenhower,’ vertelt hij. ‘Dat waren volgens hem degenen die de afschuwelijke strijd aangingen.’ Gedurende de negentiende
eeuw boet het huis van Oranje aan belang in. Volgens de auteur begon dat met de Belgische onafhankelijkheid in 1830. ‘Als je het ontstaan van de Belgische natie aan iemand toe moet schrijven, is dat aan Willem I. Hij heeft de oppositie geschapen, want zijn beleid riep oppositie op. Bij de vereniging in 1814 werd het zuiden min of meer beschouwd als kolonie. “Koning eerbiedig onze rechten” was de eis van de opstandelingen, niet de onafhankelijkheid van België. Het ging pas echt mis toen Willem I zijn zoon Frederik op het volk liet schieten.’ Daarna nam het belang van Nederland en haar koningshuis nog verder af. ’De marginalisatie is goed te zien in de lijn van huwelijken van de Oranjevorsten. Van koningsdochter Wilhelmina van Pruisen tot Claus van Amsberg, die zich de adellijke status alleen nog maar kon herinneren. Tsarendochter Anna Paulowna,
BKGESCHIEDENIS
MEI 2018 – PAGINA 5
Wilhelmina van Pruisen wordt vastgehouden door een patriots vrijkorps na haar arrestatie bij Goejanverwellesluis. G.A. LEHMAN, 1787
die met Willem II trouwt, heeft klachten over hoe simpel Den Haag en Soestdijk zijn. Een beroemd verhaal is dat een kwartiermaker van Anna op Soestdijk aankwam en zei: “Aardig koetshuis, maar waar is het paleis?”’ Willem II is niet alleen de geschiedenisboeken ingegaan als held van Waterloo, maar ook als liberale vorst die een belangrijke rol heeft gespeeld in de grondwetsherziening van 1848. Het beeld dat hij plotsklaps zijn conservatieve ideeën aan de kant zette en het liberalisme omarmde, moet volgens Koch worden herzien. ‘Willem II zwabberde enorm.’ Hij had liberale sympathieën, maar geen kritiek op de autoritaire Romanovs. Hij had sympathie voor de ideeën van de Franse revolutie en had vanaf zijn aantreden
het voornemen om het anders te doen dan zijn vader. De auteur vindt hem een zwalkende koning die zijn zaakje wist te redden, ook door zijn ministers de schuld te geven. ‘In de veertiger jaren was hij toch angstig om mee te gaan op een weg naar meer parlementaire controle en ministeriële verantwoordelijkheid. Hij staat model voor de verwardheid der tijden. Ja democratisering, maar waar laat je de koning?’ ‘Willem II en Anna Paulowna waren uiteindelijk ook voor de grondwetswijziging waarin de ministeriële verantwoordelijkheid werd ingevoerd, omdat ze hun oudste zoon niet vertrouwden.’ En Willem III bleek een bijzonder vorst te zijn. ‘Net Trump; stukken niet lezen, af en toe een maffe tweet, veel beledigingen en woede. Er was geen vrouw veilig voor hem, er was veel
drank en een hoop gebral. Dat alles in de wetenschap dat je in een positie bent waarin je bijna onaantastbaar bent.’ Ondanks zijn gebreken werd hij populair bij het volk. ‘De vorst als vader van de natie, dat is een heel oud beeld. Het land als een familie met vader en koning aan het hoofd, dat moest het revolutionaire natiemodel van vrije en gelijke burgers uit de Franse tijd vervangen.’ Ondanks alles, en vooral zichzelf, overleefden de Oranjes als koningen van Nederland. Al hadden ze volgens de auteur ook elders terecht kunnen komen. ‘Als Napoleon had besloten de Oranjes te compenseren met Louisiana, was de familie naar de Verenigde Staten afgereisd en had Texas Oranje-Vrijstaat geheten. Willem I was dan vast ondernemer geworden.’
ALLES WAT JE GELEZEN MOET HEBBEN
€ 8,00 978 90 4171 286 8
€ 10,00 978 90 4171 268 4
€ 9,00 978 90 4171 262 2
€ 9,00 978 90 4171 221 9
€ 10,00 978 90 4171 270 7
€ 10,00 978 90 4171 247 9
€ 10,00 978 90 4171 281 3
€ 10,00 978 90 4171 258 5
vanaf
€ 8,€ 8,00 978 90 4171 188 5
€ 8,00 978 90 4171 193 9
€ 12,00 978 90 4171 251 6
WWW.RAINBOW.NL
BKFILOSOFIE
MEI 2018 – PAGINA 7
FAVORIETE GESCHIEDENISBOEK
Lidewij Wijnhoven
BOEKHANDEL TIPT
Leestips van uw boekhandelaar Op zoek naar leesinspiratie? Wij vroegen twee boekhandelaren naar hun favoriete geschiedenisboek. Galgenmeid van JeanClaude van Rijckeghem en Pat van Beirs Lidewij Wijnhoven van De Arnhemse Kinderboekwinkel
‘I
k had beter moeten weten op de jaarmarkt in Antwerpen, daar waar al het rijk volk met zijn plooikragen en zijn pelsen mantels komt pronken.’ Zo begint Galgenmeid, de bijna 500 pagina’s tellende jeugdroman van Jean-Claude van Rijckeghem en Pat van Beirs. Binnen een halve bladzijde is de lezer het Antwerpen van 1582 binnengezogen en slentert samen met beurzensnijder Gitte over de jaarmarkt. Het gaat fout aflopen, dat weet je al na die eerste zin. Koude voeten, een regendruppel die langs
je hals naar je rug glijdt; dit boek prikkelt al je zintuigen. Je ruikt de stank van de stegen, voelt het vocht langs muren glijden en hebt met Gitte honger en koude voeten. Wanneer iemand een brandmerk krijgt, is bladzijden later het gekrijs nog te horen. Sterker nog: je hebt zelf pijn aan je schouder en ruikt verschroeid vlees! Daarnaast is Galgenmeid een aangenaam spannend boek over Vlaanderen en Spanje in de tijd van de godsdiensttwisten. Gitte ontsnapt op het nippertje aan de galg, maar moet in ruil daarvoor naar Sevilla om te spioneren voor de Nederlandse Prins van Oranje. Wanneer je begint te lezen, ben je verkocht. Gitte Niemandsdochter laat zich door niemand kisten. Galgenmeid is verrukkelijk!’
Wat je niet vertelde van Mark Mazower Liesbeth Uilenbroek van Boekhandel Muilenberg in Bleiswijk
‘A
uteur Mark Mazower kennen wij van historische boeken over de Tweede Wereldoorlog. Met zijn familiegeschiedenis had hij zich nooit zo beziggehouden en die blijkt nu juist heel fascinerend te zijn. Mazower heeft wel gesprekken
Liesbeth Uilenbroek
met zijn vader, maar die verzwijgt veel. Na zijn dood leest hij oude brieven en dagboeken, duikt in archieven en zoekt naar verloren familieleden. Het resultaat is Wat je niet vertelde, een boeiend verhaal over Joodse intelligentsia in het tsaristische Rusland, maar het boek speelt zich ook tijdens het bewind van Lenin en Stalin. De grootvader van de schrijver, Max, was een socialist op de barricades. Hij was lid van de Bund, een illegale Joodse arbeidersbeweging. Nadat hij in 1907 tweemaal was gearresteerd, vluchtte hij naar Engeland en vestigde zich in de wijk Highgate in Londen, waar inmiddels veel gevluchte Russen woonden. Max praatte nooit meer over zijn eenvoudige komaf en zijn revolutionaire verleden. Tot het einde van zijn leven is hij zich echter Rus blijven voelen. Pas in het laatste gedeelte van het boek vertelt de schrijver iets over zijn vader; een Engelsman in hart en nieren, hoewel hij is opgegroeid bij Russische ouders. Omdat zij hun familiegeschiedenis verzwegen, kon hij assimileren in de Engelse samenleving. De auteur, kleinzoon van Max, heeft er toch goed aan gedaan om in de archieven te duiken. Het levert een boeiend verhaal op over kleurrijke familieleden.’
Jean-Claude van Rijckeghem en Pat van Beirs, Galgenmeid, Uitgeverij Davidsfonds/Infodok, 496 pagina’s (€ 14,99)
Mark Mazower, Wat je niet vertelde. Een Russische familiegeschiedenis en de weg naar huis, Uitgeverij Atlas Contact, 352 pagina’s (€ 24,99)
BKGESCHIEDENIS
MEI 2018 – PAGINA 8
GOUDEN EEUW
Koken als uit een stilleven RECENSIE
Koken is op zichzelf al een kunst, maar door Kookboek van de Gouden Eeuw gaan stillevens tot de verbeelding spreken en leer je meer over hoe er werd gekookt in de Gouden Eeuw. Je kijkt straks met heel andere ogen naar de schilderijen uit deze periode. Door Sonja Wessels
H
Manon Henzen, Kookboek van de Gouden Eeuw, Uitgeverij Het Zwarte Schaap, 80 pagina’s (€ 9,95)
et is een prachtig uitgegeven boekje, met geweldig binnenwerk van schilderijen die uiteraard voedsel als onderwerp hebben. Helaas is het slechts tachtig pagina’s. Het biedt relatief weinig recepten, maar heerlijk veel afbeeldingen en informatie over ingrediënten en kookgewoontes. Naast de inleiding en gebruikelijke hoofdstukken zoals ‘Zuivel’, ‘Zoet’, ‘Groente & fruit’ bevat het boek ook interessante informatie over onder andere handel en maaltijdstillevens. Allemaal geïllustreerd met passende schilderijen. Uiteraard ben ik ook weer met dit boekje aan de slag gegaan. Om zelf mijn boter te gaan maken ging me iets te ver, ik koos voor Lombardische eieren (te vergelijken met sabayon). Het recept is tamelijk eenvoudig: een kwestie van mixen, mengen en kloppen. Het resultaat was inderdaad een prachtige dikke crème. Bega alleen niet de
fout om net als ik de crème nog een paar uur in de koelkast te zetten, maar serveer hem meteen, anders is hij helaas niet meer dik. KWEEPEER
Nooit eerder kookte ik met kweepeer, dus de kweekoekjes waren vervolgens aan de beurt. Dit is een recept waar je even tijd voor moet maken. Om te beginnen moet je de kweeperen 3,5 uur koken. De pulp kook je vervolgens in met suiker. Geheel terecht staat er de waarschuwing dat dit gloeiendheet wordt, dus pas op. Vervolgens nog twee uur in de oven en dan nog tweeëneenhalve dag drogen. Ergens zal ik iets verkeerd hebben gedaan, want bij mij bleef het gelei. Gelukkig vindt iedereen het heerlijke jam. Nu ben ik best een avontuurlijke kok, maar hanenkammen en zwezeriken heb ik even laten passeren. In sla gestoofde frikadellen
JEROEN SAVELKOULS
zijn ook best bijzonder, waarbij het door mij tot nu toe onbekende verjus wordt gebruikt. Bij elk recept staan leuke weetjes en informatie, in dit geval over het veelvuldige gebruik van kalfsvlees in die tijd. Ik koos dan ook voor kalfsgehakt. Een heel erg smakelijk recept, door het gebruik van onder andere citroen en sinaasappel. Er staan nog genoeg verrassende recepten in het boek, dus ik zal het er zeker nog eens bij pakken, al is het alleen al voor het prachtige beeldmateriaal. Wat ik altijd jammer vind is dat het boekje niet netjes open blijft liggen op de gewenste pagina. Gelukkig kun je het recept door het leeslintje snel weer terugvinden. En nu op naar het museum, om met een verfriste blik naar kunst te kijken.
BKGESCHIEDENIS
MEI 2018 – PAGINA 9
Detail uit Osias Beert Stilleven met oesters, wijn en lekkernijen, c.1610-1620
1650... De neergang van Cornelis Musch De mislukte staatsgreep van stadhouder Willem ii
Portret van Willem ii, prins van Oranje door (atelier) Gerard van Honthorst, ca. 1650
In 1650, vlak na de Tachtigjarige Oorlog, komt het tot een botsing tussen de rijke regenten van het gewest Holland en de 24-jarige stadhouder, prins Willem ii van Oranje. De regenten willen, vooral op aandrang van de stad Amsterdam, bezuinigen op het leger, terwijl de jonge Oranjetelg als kapitein-generaal juist een zo groot mogelijk staand leger wil behouden. De prins wordt bijgestaan door Cornelis Musch, de immens rijke en volledig corrupte griffier der Staten-Generaal. Hij bedenkt een brutaal plan. Een aanval op Amsterdam Prins Willem ii stuurt meer dan 10.000 soldaten midden in de nacht naar Amsterdam voor een verrassingsaanval die wordt geleid door zijn neef Willem Frederik van Nassau-Dietz, stadhouder van Friesland.
Musch
Johan de Witt trilogie I Jean-Marc van Tol Uitgeverij Catullus Formaat 15 x 23 cm 512 pagina’s Paperback ISBN 9789492409348 € 24,95 Gebonden ISBN 9789492409409 € 29,95 Voor meer informatie: www.johandewitt.nl Op de hei van Hilversum worOp
Op de hei bij Hilversum worden de troepen overvallen door een hevig onweer. Ze verdwalen. Een toevallig passerende postbode uit Hamburg wordt de weg gevraagd. Deze postbode rijdt snel door en waarschuwt de burgemeester van Amsterdam. De stad wacht niet af en haalt onmiddellijk de bruggen op en zet kanonnen op de wallen. De verrassingsaanval is mislukt. Regenten worden gearresteerd In Den Haag, onwetend van het mislukken van de aanval, neemt Willem ii op dezelfde ochtend zes Hollandse regenten gevangen. Ze worden onder escorte van een compagnie soldaten afgevoerd naar de staatsgevangenis: Slot Loevestein. Een van die regenten is Jacob de Witt. Zijn jongste zoon, Johan de Witt, verneemt het nieuws nog diezelfde dag. Johan de Witt Johan de Witt is op dat moment net als de prins 24 jaar oud. Hij is werkzaam in Den Haag als jong advocaat bij het Hof van Holland. Hij woont in het huis van zijn patroon en leidt een overzichtelijk leventje. In zijn vrije tijd maakt hij muziek, bezoekt hij kermissen en werkt hij voor zijn plezier aan een verhandeling over kromme lijnen en kegelsneden. Als hij hoort dat zijn vader gevangengenomen is, besluit hij zich in te zetten voor diens vrijlating. Nog geen vijf dagen later lukt het hem zijn vader te spreken in zijn cel in Slot Loevestein, ondanks het feit dat ieder contact verboden is.
... en de opkomst van Johan de Witt Een trilogie Musch is het eerste deel van een trilogie over Johan de Witt (1625-1672). Vanuit verschillende perpectieven en personages worden de gebeurtenissen van het bijzondere jaar 1650 beschreven. Het boek vertelt hoe de val van prins Willem ii en griffier Musch de opkomst van Johan de Witt tot gevolg had. Veel van de bronnen, zoals de brieven van Johan de Witt, de berijmde memoires van Jacob Cats, dagboekfragmenten van Loevesteinse gevangenen en getuigenissen uit vlugschriften, zijn authentiek. Stukken die later vanwege de compromitterende inhoud werden vernietigd zijn door auteur Jean-Marc van Tol aangevuld. Een fascinerend verhaal voor iedereen die van vaderlandse geschiedenis houdt.
Johan de Witt probeert zijn vader vrij te krijgen
Presentatie van Musch Slot Loevestein 26 mei Het eerste exemplaar van Musch wordt in ontvangst genomen door Herman Pleij tijdens het festijn Letteren op Loevestein, zaterdagavond 26 mei 2018. Drie gerenommeerde sprekers laten kort hun licht schijnen over de gebeurtenissen in 1650: De Witt-biograaf Luc Panhuysen, graaf Willem Frederik-kenner Luuc Kooijmans en historica Ineke Huysman zullen onder leiding van schrijver Bert Natter toespraken houden.
Portret van Johan de Witt door Adriaen Hanneman, ca. 1652
Jean-Marc van Tol (1967) is bekend als een van de makers van de populaire cartoon Fokke & Sukke. Hij studeerde af in de Historische Letterkunde aan de UvA bij Herman Pleij. Hij is als gastonderzoeker betrokken bij een project van Huygens ing dat tot doel heeft de volledige briefwisseling van raadpensionaris Johan de Witt voor een groot publiek te ontsluiten. Jean-Marc van Tol Foto: Jeroen Visser
Tijdens Letteren op Loevestein zijn er ook optredens van onder meer: Ă–zcan Akyol, Abdelkader Benali, Adriaan van Dis, Ted van Lieshout, Connie Palmen, Lizzy van Pelt, Marieke Lucas Rijneveld en Thomas de Veen Voor meer informatie en kaartverkoop: www.letterenoploevestein.nl
BKGESCHIEDENIS
MEI 2018 – PAGINA 12
BOEKFRAGMENT: NIET VAN HIER Aan het einde van de oorlog wordt er flink gebombardeerd. Zowel door de Duitsers als door de geallieerden. De bevolking heeft vaak geen idee wie het doet, maar is er bang voor.
Mira de Boer, Niet van hier, Ark Media, 288 pagina’s (€ 22,50) www.arkmedia.nl
A
ls Paul begin april op een dag uit zijn werk thuiskomt, is het eerste wat hij vraagt: ‘Heb je het gehoord van Mortsel?’ ‘Nee, wat is er dan gebeurd?’ ‘Het is zwaar gebombardeerd. En het is waarschijnlijk door de Amerikanen gedaan. Per ongeluk. Ze wilden de vliegtuigfabrieken raken maar hebben een woonwijk volledig platgegooid. Tegen de duizend mensen, meer dan tweehonderd kinderen.’ ‘Zijn ze nou helemaal gek? Per ongeluk, hoe kunnen ze, hoe durven ze. Tweehonderd kinderen.’
Ik schreeuw, ben geschokt tot in het diepst van mijn wezen. ‘Dat had ons ook kunnen gebeuren toen ze de fabrieken hier wilden platgooien. Ik ben het zat Paul, ik ben het zó zat, de gewone mens is het slachtoffer en de hoge piefen gaan gewoon door. Ik wil deze oorlog niet meer. Wat zijn de mensen nou allemaal aan het doen? Waar is God nou, waarom laat Hij dit niet stoppen?’ De tranen lopen over mijn wangen, maar dan hoor ik de kinderen naar binnen komen door de achterdeur. Hun vrolijke stemmen steken schril af tegen mijn geschreeuw dat nog naklinkt in mijn oren. Snel veeg ik mijn gezicht af aan mijn schort. ‘Ik ga maar eens wat eten maken.’ Ik meld het met een gewone stem. Zonder verder nog iets te zeggen
loop ik de keuken in en begin de aardappels te schillen. Ik laat een paar keer het aardappelschilmesje op de grond vallen. Paul zegt niets meer, hij wordt in beslag genomen door de kinderen die een touw in de tuin en over de schutting willen spannen om een bal overheen te gooien. Hij loopt met hen mee naar buiten. Ik bijt op mijn lippen en zucht nog eens diep. Hoe lang gaat dit nog duren, houdt het ooit op?
BOEKFRAGMENT: DE LAATSTE GETUIGE Wim Aloserij overleefde in de Tweede Wereldoorlog drie concentratiekampen en een van de grootste scheepsrampen aller tijden. Nu is hij 94 en de enige nog levende ex-gevangene die het verhaal kan vertellen.
Frank Krake, De laatste getuige, Uitgeverij Achtbaan, 392 pagina’s (€ 19,99) uitgeverijachtbaan.nl
N
et als de andere gevangenen kon Wim weinig anders doen dan angstig in elkaar kruipen. Hij volgde een bundel die een zoeklicht de hemel instuurde, toen een enorme knal de trein in zijn voegen deed trillen. Brokken puin landden op het dak en buiten klonk geschreeuw. De gevangenen deden instinctief hun armen over hun hoofd. Wonder boven wonder kwam de trein opnieuw ongeschonden uit de aanval. Pas uren later gingen ze weer verder. Aan het begin van de nacht
reed de trein stapvoets het terrein op van Konzentrationslager Neuengamme. De felle lichten van schijnwerpers drongen in alle coupés door. De gevangenen kwamen weer tot leven. Eindelijk konden ze weg uit die stinkende schijttrein. Bij het vooruitzicht van frisse lucht, een verkwikkende douche en hopelijk een goed bed wilde Wim enthousiast overeind komen, maar zijn benen waren stram van meer dan achtenveertig uur in dezelfde houding zitten. Dat brak iedereen op toen ze de trein werden uitgejaagd. Er was geen perron en ook geen trap, ze moesten snel springen anders werden ze er uitgeduwd, maar bij het neerkomen zakten de gevangenen door hun knieën of struikelden ze over de mannen die al op de grond lagen. Ze knipperden met hun ogen tegen het licht van de schijnwerpers. Bewakers
schreeuwden om het hardst: ‘Aussteigen! Raus! Raus! Schneller! Schneller!’ Wim rolde over de grond, tussen de rails van het spoor naast de trein, en kreeg een knuppel in zijn nek: ‘Los! Los! Schneller! Schneller!’ En daar had hij de tweede klap al te pakken. Hij kwam overeind en liep met de stroom gevangenen mee. Harde regen completeerde het naargeestige tafereel. Tientallen SS’ers sloegen met knuppels en geweerkolven op de gevangenen in. Die waren volledig verrast. Doodmoe en verzwakt door dorst en honger waren ze een weerloze prooi.
BKGESCHIEDENIS
MEI 2018 – PAGINA 13
ZIONISME RECENSIE
Idealen en illusies in een nieuwe wereld
‘Dit verhaal begint met een leugen.’ Met deze zin opent Vreemdelingen met dezelfde droom, de tweede historische roman van de Canadese schrijfster Alison Pick. Haar debuut Donderdagskind over de Tweede Wereldoorlog werd lovend ontvangen. Nu verkent ze een onbekender en zeker niet minder interessant gedeelte van de Joodse geschiedenis: het stichten van een kibboets in 1921. Door Janneke Blok
V
reemdelingen met dezelfde droom begint even verontrustend als bevreemdend. De vooruitwijzing in de proloog is niet afkomstig van een personage van vlees en bloed, maar van een geest die de lezer vanuit het hiernamaals toespreekt en samen met hem terugkeert in de tijd om de waarheid over haar dood aan het licht te brengen. Wat volgt is een groots verhaal over het nastreven van zuivere idealen in een harde werkelijkheid. In 1921 arriveert een groep Joodse pioniers in Palestina om daar een kibboets te stichten op een stuk land dat later de staat Israël zal worden. Vervult van de droom eindelijk ‘thuis’ te zijn, beginnen ze vol goede moed onder leiding van David en zijn gezin de kale grond te bewerken. Met de Arabieren, die zich al in de vallei hebben gevestigd, zullen ze nog wel onderhandelen. Zij zijn toch door God uitverkoren om dit land te bewonen? Maar volgens David is het geloof niet het belangrijkste dat de pioniers voortdrijft: ‘Het is aan ons
Alison Pick om de droom van het zionistische socialisme te laten uitkomen. Wij zijn geroepen om een nieuwe wereld te scheppen op basis van rechtvaardigheid, gelijkheid en handelen.’ Idealen die de jonge pioniers, waaronder Ida, moeilijk vallen. Tevergeefs probeert ze de kostbare kandelaars, het enige dat haar nog met haar achtergebleven familie in Rusland verbindt, voor de groep verborgen te houden. Het verhaal begint romantisch vanuit het perspectief van Ida, die al voor zich ziet hoe ze samen met de idealist Levi voor de eerste generatie baby’s zal zorgen die opgroeien in de nieuwe wereld. Vanaf het tweede gedeelte van de roman, verteld vanuit het perspectief van David, wordt de lezer al gauw uit deze droom gehaald en wordt het boek echt interessant. Door een noodlottig ‘ongeluk’ heeft hij de kibboets Kinneret samen met Hannah en hun dochter Ruth moeten verlaten en op deze nieuwe plek lijkt de geschiedenis zich te herhalen. In het slotdeel, Hannah’s versie van
EMMA LEE
de werkelijkheid, vallen alle drie de verhalen in elkaar. De geest, die af en toe opduikt op momenten dat je haar net was vergeten, heeft een duidelijke functie gekregen: zij is de enige die het volledige verhaal kan navertellen. Hoewel de opzet van de roman ingenieus is, komt de verschijning van de geest ook wat gekunsteld over. Wat overblijft is een indrukwekkend, soms zelfs hartverscheurend verhaal, in de sfeer van Duizend schitterende zonnen van Khaled Hosseini, over de mens, zijn verlangens en beperkingen. En dat allemaal in een prachtig beeldende taal, die Picks achtergrond als dichter onthuld: ‘Met z’n drieën tolden ze in de tegenovergestelde richting van de mannen, en nu waren er twee concentrische kringen die tegen elkaar in bewogen als in elkaar grijpende raderen die een wiel aan het draaien brachten. Ida vloog langs Levi, en allebei grijnsden ze. Niets kon hen tegenhouden. Ze zouden voorgoed blijven dansen.’
In 1921 arriveert een groep Joodse pioniers in Palestina om daar een kibboets te stichten, op een stuk land dat later de staat Israël zal worden.
Alison Pick, Vreemdelingen met dezelfde droom, vertaling: Miebeth van Horn, Uitgeverij Orlando, 384 pagina’s (€ 19,95)
BKGESCHIEDENIS
PETER ELENBAAS, HOLLANDSE HOOGTE
Doe Maar
MEI 2018 – PAGINA 14
BKGESCHIEDENIS
MEI 2018 – PAGINA 15
PARADISO
Popparadijs ziet Sara Zangeres Debbie Harry vraagt de overvolle zaal of ze het warm hebben. ‘Anders trek je je kleren maar uit, hoor. Vinden we prima.’
Hester Carvalho, Paradiso 50 jaar. In 50 legendarische concerten, Uitgeverij Nieuw Amsterdam, 304 pagina’s (€ 29,99)
Dit jaar, afgelopen 31 maart 2018 om precies te zijn, bestond het Amsterdamse poppodium Paradiso exact vijftig jaar. Dit vierden ze met een verjaardagsfeestje en een heus boek! In Paradiso 50 jaar vertelt Hester Carvalho hoe dit kosmisch ontspanningscentrum uitgroeide tot professionele concertzaal, aan de hand van vijftig legendarische concerten. Een hele ervaring op zich. Door Danique Roozekrans
I
n de eerste jaren van haar bestaan denkt vrijwel niemand dat Paradiso ooit zal uitgroeien tot een begrip in de muziekwereld. Carvalho beschrijft het dan ook als een huiskamer en ontmoetingsplaats voor vrijbuiters en activisten, zonder enkel programma. De verwachting is dat de gemeente de subsidiëring van het pand op een gegeven moment zal staken en dat het daarna langzamerhand in elkaar zal zakken. Niets is minder waar, want heden ten dage kent Paradiso een internationale reputatie en organiseert het gemiddeld vier optredens per avond. Uit de in totaal 23.000 concerten die er plaats hebben gevonden zijn er vijftig legendarische uitgekozen. Legendarisch omdat het om
een wereldberoemde band ging, of omdat er tijdens het optreden iets uitzonderlijks gebeurde. Al deze momenten samen, gereconstrueerd aan de hand van verschillende ooggetuigenverslagen, vertellen het verhaal van Paradiso, zogezegd een eigen versie van het paradijs. Het boek is opgedeeld in vijf secties, die allemaal een periode van zo’n tien jaar beslaan en de meest uitzonderlijke concerten uit dat tijdsbestek bespreken. Door middel van uitspraken van toeschouwers en prachtig beeldmateriaal geeft Carvalho je de sensatie van het werkelijk bijwonen van zo’n optreden. De ontwikkeling van het poppodium door de jaren heen is hier op soepele manier in verwerkt. Zo groeit Paradiso door de opkomst van punkmuziek en -mode eind jaren zeventig plotseling uit tot een drukbezochte club. Wie er weleens is geweest, weet dat de zaal niet zo groot is, maar het maximale aantal bezoekers blijkt toch nog iets hoger te liggen wanneer de band Blondie op 19 november 1977 komt optreden. Zangeres Debbie Harry vraagt de overvolle zaal of ze het warm hebben. ‘Anders trek je je kleren maar uit, hoor. Vinden we prima.’ Vijf jaar later staat Doe Maar in diezelfde ruimte. Ze zijn op het hoogtepunt van hun roem. De grote toeloop van jonge meisjes zorgt voor een constante zorg over de veiligheid van het publiek. Het is een concert
ARCHIEF INTERNATIONAAL INSTITUUT VOOR SOCIALE GESCHIEDENIS
ARTIKEL
om nooit meer te vergeten, niet alleen vanwege de vliegende kledingstukken. Een klein jaar later heft de band zichzelf op. De vrije sfeer die door het boek heen wordt beschreven, heerst ook op de avond van het daadwerkelijke verjaardagsfeestje. Na de boekpresentatie, waarin Carvalho haar eigen ervaringen vanaf 1972 (het moment waarop ze de plek voor het eerst bezocht) tot nu toe kort samenvat, barst de muziek los. Van het macrobiotische eten dat de schrijfster er als tiener consumeerde, tot aan de dj’s die de huidige generatie liefheeft, het komt allemaal samen op deze zaterdag. Het begint wellicht wat braaf, maar na wat pasjes van een vrolijke dame komt de magie van Paradiso langzaam tot leven. Alle lagen van de maatschappij, van jong tot oud, dansen de nacht door. Gefeliciteerd Paradiso, dat dat nog maar ontzettend lang zo mag blijven.
Het geheime dagboek van Arnold Douwes, Jodenredder Johannes Houwink ten Cate & Bob Moore Het is het enige dagboek van een Jodenredder dat in Europa bekend is. ‘Het is wonderlijk dat zo’n fascinerend dagboek als dat van Jodenredder Douwes meer dan zeventig jaar op publicatie heeft moeten wachten.’ – Ad van Liempt in de Volkskrant prijs: ¤ 24,90 | isbn: 978 90 2441 567 0
Verzetsheldin met schilderkist – het leven van Ru Paré Wim Willems ‘Intiem en aangrijpend portret’ – Onno Blom in OVT Nieuwsweekend ‘Ru Paré staat voor het vergeten vrouwelijk verzet in de Tweede Wereldoorlog’ – Tijd voor MAX ‘Ru Paré verdient een boek namens al die vrouwen die in de Tweede Wereldoorlog het cement van het verzet hebben gevormd’ – Wim Willems in RTL Nieuws
Verkrijgbaar in de boekhandel en op boomgeschiedenis.nl
prijs: ¤ 25,00 | isbn: 978 90 2440 865 8
BKGESCHIEDENIS
MEI 2018 – PAGINA 17
TWEEDE WERELDOORLOG BOEKENKRANT TIPT
Geef verhalen door
De Tweede Wereldoorlog leeft nog altijd voort in onze maatschappij, in het bijzonder in de maand mei. Geschiedschrijvingen van deze gebeurtenis worden dan ook vertaald naar een breed scala aan boeken. Wij lichten er drie titels uit. Door Erik de Vries Lentsch DE SLAG OM ARNHEM
Historicus Antony Beevor heeft vele aspecten van de Tweede Wereldoorlog al prachtig weten te beschrijven door te putten uit zowel dagboeknotities van gewone soldaten als brede strategische besluiten van generaals: weinig auteurs weten zo soepel te wisselen tussen vignetten en een weidse blik als hij. In zijn meest recente boek, De slag om Arnhem, beschrijft hij het tragische verloop van Operation Market Garden in Nederland. De ambitieuze, massale operatie stuitte op onverwachte problemen. Er werd hevig gevochten om de bruggen over de Rijn te veroveren op de Duitsers. Maar helaas. Het werd de laatste overwinning van Hitler.
Antony Beevor, De slag om Arnhem, vertaling: Bep Fontijn, Willem van Paassen en Pieter de Smit, Uitgeverij Ambo|Anthos, 544 pagina’s (€ 34,99)
DE VERDWIJNING VAN JOSEF MENGELE
U kent misschien wel het gerucht dat Hitler uit het verwoeste Berlijn is ontkomen en naar Argentinië is gevlucht. Dat is inderdaad slechts een gerucht, gelukkig, maar veel van Hitlers vuilste handlangers wisten wel degelijk onder te duiken in Zuid-Amerika. Onder hen was Josef Mengele, de ‘dokter’ – of beter gezegd folteraar – van Auschwitz. In De verdwijning van Josef Mengele beschrijft Olivier Guez hoe deze misdadiger zich jarenlang wist te verbergen in een uitgebreid netwerk van ex-nazi’s. De roman ligt op de grens van fictie en non-fictie, stoelend op historische feiten, aangevuld met dichterlijke vrijheid en een zeer vlotte pen.
Olivier Guez, De verdwijning van Josef Mengele, vertaling: Saskia Taggenbrock en Geertrui Marks, Uitgeverij Meulenhoff, 224 pagina’s (€ 19,99)
OORLOGSKIND
De roman Oorlogskind van Mechtild Borrmann begint als de oorlog ‘afgelopen’ is: in 1947. Hamburg ligt in puin, de inwoners proberen genoeg eten en brandstof bij elkaar te schrapen om te overleven. De jeugdige Hanno Dietz vindt een schijnbaar verlaten jongetje tussen de ruïnes en neemt hem op in zijn familie. Ze groeien samen op. Maar de gebeurtenissen van de jaren veertig blijven hen achtervolgen, zelfs decennia later. Borrmann onderzoekt in deze roman hoe een geschiedenis van destructie kan blijven doorgolven in het leven.
Mechtild Borrmann, Oorlogskind, vertaling: Olga Groenewoud, Uitgeverij A.W. Bruna, 288 pagina’s (€ 19,99)
Borrmann onderzoekt in deze roman hoe een geschiedenis van destructie kan blijven doorgolven in het leven.
Loe de Jong Jodenvervolging in Nederland 1940-1945 Inleidingen en redactie Conny Kristel, Boudewijn Smits en Frank van Vree Loe de Jong schreef het veel geprezen seriewerk Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog. Dit veertiendelige overzichtswerk verscheen in 30 boekbanden (inclusief bijlagen, commentaren en register) in de periode 1969 t/m 1994. Vanwege deze lange tijdspanne van een kwarteeuw konden lezers geen helder en integraal beeld krijgen van het meest omvangrijke thema uit Loe de Jongs levenswerk: zijn analyse van de Jodenvervolging in Nederland. Daarom bundelt Uitgeverij Verbum in samenwerking met het NIOD, Instituut voor oorlogs-, holocaust- en genocidestudies, alle passages over de Jodenvervolging uit Het Koninkrijk in twee overzichtelijke banden.
‘Een massief hooggebergte dat piekt in de verte.’
Gebonden, 2 banden, 2750 bladzijden Prijs: 49,50 (set), na 1 juli 69,50 eBook: 17,95 (set) www.verbum.nl
Bestel ook gratis het e-Book ‘Een sterfgeval te Auswitz’
BKGESCHIEDENIS
MEI 2018 – PAGINA 19
KOLONIAAL VERLEDEN RECENSIE
Dossier met discussie Nederland is altijd trots geweest op zijn Gouden Eeuwgeschiedenis. Nu wordt steeds duidelijker hoeveel rijkdom is verdiend met de slavernij. Waarom deed Nederland hieraan mee? In De reis van Syntax Bosselman gaat Arend van Dam op onderzoek uit. Door Mireille Bregman
S
yntax Bosselman, Surinamer en ex-slaaf, wordt met zevenentwintig landgenoten naar Nederland verscheept en in Amsterdam tentoongesteld. Dit gebeurt in 1883 op de Koloniale Wereldtentoonstelling. De slavernij is twintig jaar geleden afgeschaft en Syntax is een vrij man. Hij verwacht in Nederland speciaal door de koning ontvangen te worden. Als dit niet gebeurt en zijn vriend door zijn donkere huidskleur van diefstal wordt beschuldigd, verandert hij van mening over de Nederlanders. Arend van Dam is bij het grote publiek bekend als schrijver van een reeks geschiedenisboeken voor kinderen. Dit boek steekt echter anders in elkaar, met drie verschillende verhaallijnen. De hoofdvertelling is het verhaal van Syntax Bosselman. Zijn reis en de tentoonstelling riepen zoveel vragen op bij Van Dam, dat hij besloot deze te beantwoorden in aparte hoofdstukjes, waarin hij ook uitleg geeft over zijn onderzoek: dit is de tweede verhaallijn. Het boek wordt afgemaakt met twaalf losse verhalen die telkens een andere kant van de slavernij laten zien, bijvoorbeeld de oprichting van de VOC en blanke slaven in Noord-Afrika. Op het eerste gezicht lijkt dit boek een verzameling van allerlei losse onderdelen. Toch vormen ze één logisch geheel. Dit komt onder andere naar voren
teerd als kinderboek, maar volgens mij is het mede door de opbouw en vooral de inhoud juist geschikt voor de oudere jeugd vanaf twaalf jaar en volwassenen. Van Dam zwengelt namelijk enkele discussies aan die stof tot nadenken bieden en waarover in de klas gepraat kan worden. Wat moeten we bijvoorbeeld doen met woorden als ‘slaaf’ en ‘neger’? Ook de Zwarte Pietenkwestie wordt natuurlijk aangehaald.
Arend van Dam wanneer Syntax op de tentoonstelling terechtkomt in een nagebouwd Javaans dorp. Daar hoort hij van een danseres over de Nederlandse wandaden in Atjeh en Batavia. Vervolgens is er een intermezzo en een verhaal over J.P. Coen, de man die door de VOC als ‘held’ gezien werd in Nederlands-Indië. Zo wordt dit onderdeel in de geschiedenis een afgerond geheel. Door de uitgever wordt De reis van Syntax Bosselman gepresen-
Dit dossier, zoals Van Dam het zelf noemt, bevat al veel kanten van het slavernijverleden. Om het compleet te maken, kan het aanvullingen gebruiken, daarom wordt de lezer in het nawoord opgeroepen om reacties in te sturen. Dit verhaal is nog lang niet af, mede door de hedendaagse terugkerende debatten. Arend van Dam heeft nu al een origineel werk neergezet dat uitsteekt boven zijn oeuvre. Als het lukt om de lezer hierbij te betrekken, is dit boek wat mij betreft helemaal geslaagd.
ALEX DE WOLF
Arend van Dam, De reis van Syntax Bosselman. Verhalen over de slavernij, illustraties: Alex de Wolf, Uitgeverij Van Holkema & Warendorf, 298 pagina’s (€ 15,99)
BKGESCHIEDENIS
MEI 2018 – PAGINA 20
BOEKFRAGMENT: VREEMDELINGEN MET DEZELFDE DROOM Vreemdelingen met dezelfde droom is een indrukwekkende en verbluffende roman die zich afspeelt in 1921 in Palestina, waar een groep idealistische Joodse pioniers een nederzetting bouwt, van de schrijfster van de voor de Booker Prize genomineerde roman Donderdagskind.
Alison Pick, Vreemdelingen met dezelfde droom, vertaling: Miebeth van Horn, Uitgeverij Orlando, 384 pagina’s (€ 19,95) www.uitgeverijorlando.nl
D
it verhaal begint met een leugen. Ik had zelfmoord gepleegd. Zeiden ze. Ze hebben me met die schande laten betalen. Wanneer mijn nazaten het over me hadden, werd ik niet bij naam genoemd, maar heette ik ‘de zelfmoordenaar’, of soms ‘de eerste zelfmoordenaar’. Een verhaal om te waarschuwen. Zelfmoord plegen betekende geen graf, geen rouwbeklag. Geen kadiesja, geen windselen, geen sjiva. Geen laatste troost, zoals er voor mij geen dochterschap of moederschap is geweest, geen groep mensen die de plaats konden innemen van de familie die ik nooit heb gehad. Eenzaam in de dood zoals ik in het leven was geweest. Indertijd was jezelf doden een zonde. Een zonde die grote schande met zich meebracht. Wat natuurlijk precies was wat ze wilden. Nou ja. Misschien verdiende ik die na alle schade die ik had aangericht. Dat hele jaar leefden we tegen de dood aangedrongen: ziekte, ongeluk, andere, nog duisterdere zaken. Er was een wapen, waar we ruzie over maakten als de kinderen die we waren: wie hem mocht aanraken, wie de eerste mocht zijn om het oordeel van zijn kogels af te vuren. De eerste keer dat ik het zag, wist ik zomaar dat het het middel zou zijn dat tot mijn dood zou leiden. Wat ik niet had kunnen raden, was het verhaal dat daaraan vooraf zou gaan.
Nu ben ik dood en is dat verhaal het enige dat ik ken. Ik denk er steeds opnieuw over na, zet vraagtekens achter mijn oordeel, mijn motivatie. En meestal voel ik nu de compassie voor mezelf die ik bij leven niet had. Ik begrijp waarom ik heb gedaan wat ik heb gedaan, en waarom ik soms mijn mond heb gehouden. Ik kan mezelf mijn fouten vergeven. Het is alleen een schrale troost om de enige te zijn die jou vergeeft; ik zou het fijn vinden als jij me ook begreep. Wat wil een geest? Verlossing. Haar verhaal vertellen. En jullie zijn degenen die ik heb uitgekozen om het aan te vertellen. Jullie zijn mijn eigen uitverkoren volk. Nu ik ben losgeknipt van de lineaire tijd kan ik naar believen voor- en achteruitdrijven. In de verre toekomst ligt de gruwelijke bloesem van wat wij hebben geplant. Nu is het jullie bloesem. De toekomst is een chaos die ik liever niet opzoek. In plaats daarvan ga ik achteruit, zoals geesten graag doen. Ik wil jullie met me meenemen, naar dat eerste jaar toen we slechts leefden voor elk moment, en elk moment bevatte alle tijd, een soort eeuwig heden dat we op den duur als vanzelfsprekend aannamen. Dat eerste jaar, toen de moerassen werden drooggelegd, het land werd klaargemaakt en de velden werden ingezaaid, toen de oogsten eerst mislukten en toen welig tierden. Het jaar waarin er ondanks onze mislukkingen iets groters rondom ons opgroeide. Wat waren we trots. Wat waren we tevreden. Hoe hadden we kunnen weten wat er stond te gebeuren? Wanneer het verhaal van dat eerste jaar wordt verteld (en dat wordt verteld, in gedichten, liederen en boeken), lezen onze afstammelingen heen over de ziekten, de lange maanden van dreigende hongerdood, de mengeling van Joden en Arabieren op wier ruggen ze stonden. Komt
de waarheid in de loop van de tijd aan het licht? In de loop van jullie tijd? Kon ik dat maar zeggen. Maar niemand kent de volle omvang van wat er is gebeurd, wat ons allemaal is overkomen. Ik zou willen dat het er niet toe deed, maar mijn eer staat op het spel. Ik zou willen dat mijn waarheid overeind stond zodat mijn naam kan worden uitgesproken, zo al niet in de gedempte klanken van de eerbied die aan de stichters wordt betoond, dan toch op zijn minst met respect. Ik heb mijn best gedaan. Ik ben tekortgeschoten. Kan iemand van jullie iets anders beweren?
BKGESCHIEDENIS
MEI 2018 – PAGINA 21
WILLEM DE ZWIJGER RECENSIE
De Vader des Vaderlands als persoon Van de hand van Ronald de Graaf is een nieuwe biografie van Willem van Oranje verschenen: De prins. Net als andere traditionele helden uit de Nederlandse geschiedenis, zoals Michiel de Ruyter en Jan Pieterszoon Coen, had onze Vader des Vaderlands het de laatste tijd niet makkelijk in het maatschappelijke debat. Door Pieter-Jan Sterenborg
Z
o werd Willem vorig jaar in het geruchtmakende boek Willem van Oranje. De opportunistische Vader des Vaderlands van Aron Brouwer en Marthijn Wouters neergezet als een meedogenloze, opportunistische intrigant die het land niks dan schade had berokkend. Negatieve geluiden over Willem van Oranje zijn bepaald niet nieuw. Katholieke historici oordeelden begrijpelijkerwijs altijd al negatief over hem. Willems heldenstatus wordt dus al lange tijd voorzien van een sterk tegengeluid. In De Prins positioneert De Graaf zich met betrekking tot deze discussie in het midden. Volgens hem was Willem van Oranje zowel de pragmatische egoïst als de grote staatsman die aan de
wieg stond van de gewetensvrijheid. Hij was larger than life, weliswaar berekenend en zelfzuchtig, maar toch vooral een hardwerkende idealist die zijn stempel drukte op het ontstaan van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. De Graaf laat zijn hoofdpersoon veel aan het woord door uitbundig te citeren uit Willems persoonlijke correspondentie, in het bijzonder de briefwisseling met zijn zwager Günther van Schwarzburg. Op deze manier wordt Willem, vooral op persoonlijk vlak, bij de lezer tot leven gewekt. De Graaf heeft geen droge biografie willen afleveren en schuwt moderne verwijzingen dan ook niet. Zo was ‘het verloren beleg van Haarlem […] een soort Stalingrad avant la lettre.’ Helaas is De Prins niet vrij van slordigheden. Willems geschrift Printzische Entschuldigung (de verontschuldiging van de Prins) wordt bijvoorbeeld voortdurend Printzische Entscheidung (de beslissing van de Prins) genoemd. Het helpt in dit verband ook niet dat De Graaf er een wel heel summier verwijzingsapparaat op na houdt. Het grootste gemis is echter de geringe context die je als lezer krijgt aangereikt. De Graaf geeft in de inleiding aan vooral ‘een biografisch portret’ geschreven te hebben waarbij hij niet zo geïnteresseerd is in bijvoorbeeld het internationale decor van de godsdienstoorlogen. Deze context is echter cruciaal om Willems plaats in de Nederlandse geschiedenis te duiden. Belangrijke ontwikkelingen en achtergronden SEIJBEL PHOTOGRAPHY
Ronald de Graaf
van de Opstand worden in De Prins niet op een overzichtelijke en begrijpelijke manier aan de lezer verklaard. Hierdoor is het verhaal zonder goede voorkennis soms lastig te volgen. Kortom, Ronald de Graaf poogt met deze nieuwe biografie een levendig portret te schetsen van een van de belangrijkste figuren uit de Nederlandse geschiedenis. Hij zet duidelijk in op het bereiken van een breder publiek, maar helaas is zijn boek door de geringe historische context en duiding niet altijd even makkelijk te begrijpen. Menig lezer zal na afloop alles weten over Willems relatie met zijn vrouwen, maar helaas niet veel wijzer zijn geworden over de betekenis van zijn politieke en militaire daden. De Prins is noch wetenschappelijk, noch voor het grote publiek toegankelijk en valt helaas een beetje tussen wal en schip.
Ronald de Graaf, De prins, Uitgeverij Karmijn, 256 pagina’s (€ 29,95)
Wie was Jane Austen? In dit full colour boek lees
Boeiend portret uit de tijd rond de twee Wereldoorlogen
je alles over haar bijzondere leven, de prachtige boeken die ze schreef, haar liefdevolle familie, en je kunt zelfs een quiz doen om te ontdekken op wie uit haar romans jij het meest lijkt!
Niet van hier roman
In deze roman beschrijft Mira de Boer haar eigen familiekroniek. Ze beschrijft hoe haar oma Maria vanuit het Nederlandse Den Haag terechtkwam in het provinciale Vlaamse Ninove. Ze trouwde, leefde samen met haar man als protestanten tussen de katholieken en kregen een schare kinderen. Het is een boeiend portret van het harde leven rondom de twee Wereldoorlogen, een boek dat je laat lachen en huilen.
‘Heerlijk leesvoer voor (aspirant)fans van Jane Austen.’ – Algemeen Dagblad
€ 22,50
> lees ook het leesfragment
Niet van hier elders in deze krant
Jane [Austen] voor iedereen, Anke Werker en Sanne van der Bruggen, € 14,95. ISBN 978 9492 168 184, 104 pagina’s. Www.uitgeverijkarmijn.nl
www.royaljongbloed.nl www.royaljongbloed.nl www.royaljongbloed.nlwww.royaljong
een abonnement. Neem Digitaal aanmelden mag ook: boekenkrant.com/abo Ik neem een abonnement op:
Ik neem een abonnement op:
Twaalf nummers van de Boekenkrant + alle specials voor € 30,Zes nummers van de BKJunior voor € 15,Zes nummers van de BKYA voor € 15,Zes nummers van de BKFilosofie voor € 15,-
Twaalf nummers van de Boekenkrant + alle specials voor € 30,Zes nummers van de BKFilosofie voor € 15,Zes nummers van de BKStrips voor € 15,Zes nummers van de BKJunior voor € 15,Zes nummers van de BKHistorischeRomans voor € 15,-
BON BON
naam
straat
postcode land
telefoon
IBAN nummer betaling
geboortedatum handtekening
m/v
naam
straat
Neem een abonnement. plaats
postcode
Stuur deze bon naar: Boekenkrant, Visscherplein 160 K22, 3511 LX Utrecht, Nederland
plaats
land
onNeem voor € 30,- een jaarab t, ran nk eke Bo de nement op ls! cia spe e all inclusief automatische incasso or € 15,- abonneren h vo kunt zic Of perufactuur (+ 2,50 administratiekosten) BKFilosofie, op een van onze specials: . BKJunior, BKYA of BKStrips
g ook: Digitaal aanmelden ma o ab m/ .co nt boekenkra
m/v
telefoon
IBAN nummer betaling
automatische incasso per factuur (+ 2,50 administratiekosten)
geboortedatum BKF2 BKG1
handtekening
Stuur deze bon naar: Boekenkrant, Visscherplein 160 K22, 3511 LX Utrecht, Nederland
BKG0518
BKGESCHIEDENIS
MEI 2018 – PAGINA 23
COLOFON PRIJSVRAAG
COLOFON
BKGeschiedenis mag een exemplaar weggeven van Vreemdelingen met dezelfde droom.
CONTACT
Wil jij kans maken op dit boek? Beantwoord dan de volgende vraag: In welk jaar stichtten de Joodse pioniers uit Vreemdelingen met dezelfde droom hun kibboets? Stuur je antwoord en adresgegevens voor 15 juni naar redactie@boekenkrant.com onder vermelding van ‘Prijsvraag BKGeschiedenis’. Nelleke Noordervliet
VOORUITBLIK
DIT BOEK KUN JE WINNEN JITSKE SCHOLS
Opstand
De Maand van de Geschiedenis keert met het thema Opstand terug naar tijden van oproer en verzet. De maand oktober zal daarom in het teken staan van onvrede en verdeling, maar ook van optimisme en eendracht.
S
chrijfster Nelleke Noordervliet zal het essay, met de titel Door met de strijd, voor haar rekening nemen. Haar voorliefde voor geschiedenis blijkt uit de diverse historische romans die ze schreef zoals Vrij man en Pelican Bay. Zelf heeft ze wel oren naar dit specifieke thema. ‘Vereerd nam ik de opdracht van de CPNB aan om het essay voor de Maand van de Geschiedenis te schrijven. Handenwrijvend en enthousiast begon ik het thema Opstand te verkennen. Wat een heerlijk onderwerp!’ Historisch Nieuwsblad organiseert op 6 oktober het Geschiedenis Festival in Haarlem. Tijdens deze dag is er ook veel aandacht voor historische boeken. Zo reflecteert Duitslandkenner Willem Melching op Mein Kampf, waarvan dit jaar voor het eerst een Nederlandse vertaling verschijnt en presenteert Jan Brokken zijn nieuwe boek De rechtvaardigen. In dit boek vertelt hij hoe Jan Zwartendijk, de Nederlandse consul in Litouwen, een manier vond om duizenden uit Polen gevluchte Joden het leven te redden: hij schreef voor hen een visum uit voor Curaçao.
Ga voor meer informatie naar www.maandvandegeschiedenis.nl
Vreemdelingen met dezelfde droom vertelt het verhaal van enkele Joodse pioniers, twee jonge vrouwen en een wat oudere man, die de pogroms in Rusland en Europa ontvluchten. Ze stichten in 1921 in Palestina een kibboets op een stuk land dat later de staat Israël zal worden. Een verhaal waaruit pijnlijk duidelijk wordt hoe de bevlogen nieuwkomers ervoor kozen om het feit te negeren dat hun vallei al door een ander volk werd bewoond. Idealisme slaat om in pragmatisme en de utopische droom wordt verscheurd door menselijke verwikkelingen.
Boekenkrant Visschersplein 160 k22 3511 LX Utrecht Nederland Telefoon: +31 30 2231718 REDACTIE
redactie@boekenkrant.com ABONNEMENTEN
abo@boekenkrant.com Telefoon: +31 172 476085 ADVERTENTIES
verkoop@boekenkrant.com ONLINE
www.boekenkrant.com facebook.com/deboekenkrant twitter.com/boekenkrant instagram.com/boekenkrant
OPLAGE
21.000
VOLGEND NUMMER
De volgende BKGeschiedenis verschijnt op 1 oktober 2018. HET TEAM
Eindredacteur Nicole van der Elst Redactie Janneke Blok, Danique Roozekrans en Erik de Vries Lentsch Corrector Christine Tinssen Medewerkers Michiel Boele van Hensbroek, Mireille Bregman, Pieter-Jan Sterenborg, Liesbeth Uilenbroek, Sonja Wessels, Lidewij Wijnhoven Vormgeving Titus Vegter Uitgever Jan Louwers BKGeschiedenis is een uitgave van de Boekenkrant. De Boekenkrant biedt kwaliteit voor een breed publiek. De onafhankelijke redactie van deze maandelijkste krant besteedt aandacht aan literatuur, spanning, jeugd, nonfictie en strips.
Alison Pick, Vreemdelingen met dezelfde droom, vertaling: Miebeth van Horn, Uitgeverij Orlando, 384 pagina’s (€ 19,95)
DE LAATSTE GETUIGE LEZERSREACTIES ‘Monumentaal boek over een held ’ ‘Een enorm indrukwekkend verhaal dat onder je huid kruipt’ ‘Dit boek overstijgt alle andere boeken over WO 2’
99999
Spraakmakend en meeslepend