OKTOBER 2018, NO. 2 – DE BESTE BRON VOOR GESCHIEDENISBOEKEN
TACHTIG JAAR OORLOG Lessen uit prehistorisch Nederland en de Maand van de Geschiedenis
BKGESCHIEDENIS
OKTOBER 2018 – PAGINA 2
TACHTIG JAAR OORLOG OP DE COVER
Soldaat te paard
Het beeld op de cover van deze krant is het schilderij ‘Soldaat te paard’, gemaakt door de Nederlandse schilder Gerard ter Borch (1617-1681). Wie was Gerard ter Borch? De uit Zwolle afkomstige schilder is vooral bekend doordat hij zich in de jaren vijftig van de zeventiende eeuw richtte op de genreschilderkunst. Hij schilderde mensen in hun normale omgeving en had daarbij een speciale interesse voor soldaten. Samen met onder andere Johannes Vermeer maakte hij het genrestuk ongekend populair.
De generaals Foch en Weygand voor het treinstel in Rehtondes, nabij Compiègne, tijdens de wapenstilstandsonderhandelingen van november 1918.
VOORUITBLIK
Een eeuw herdenken
Wat heeft Ter Borch met de Tachtigjarige Gerard ter Borch, Dutch, 1617–1681. Man Oorlog te maken? on Horseback, 1634. Oil on panel. 54.9 In 1646 vergezelde x 41.0 cm (21 5/8 x 16 1/8 in.). Museum hij de Amsterdamse of Fine Arts, Boston. Juliana Cheney diplomaat Adriaan Edwards Collection Pauw naar Münster, waar op dat moment de vredesbesprekingen plaatsvonden tussen Spanje en Holland. Hij vervaardigde daar de enige geschilderde afbeelding van de gebeurtenis, waarmee op 15 mei 1648 een einde kwam aan de Tachtigjarige Oorlog. Aanvankelijk vroeg hij voor ‘Het sluiten van de Vrede van Münster’ zoveel geld, dat het hem niet lukte om het schilderij te verkopen. Waar kan ik ‘Soldaat te paard’ zien? Het schilderij is te zien op de tentoonstelling ‘80 jaar oorlog’, die vanaf 12 oktober te zien is in het Rijksmuseum in Amsterdam. Op pagina 4 van deze BKGeschiedenis lees je er meer over.
Pieter Serrien, Het elfde uur. 11 november 1918, de gewelddadige laatste dag van de Eerste Wereldoorlog, Uitgeverij Horizon, 448 pagina’s (€ 24,99)
Op 11 november is het precies honderd jaar geleden dat de Eerste Wereldoorlog werd beëindigd. Vooruitlopend op deze herdenking las eindredacteur Nicole Het elfde uur, waarin Pieter Serrien in vierentwintig hoofdstukken het laatste etmaal van dit conflict beschrijft. Is het boek te volgen met weinig voorkennis over de Eerste Wereldoorlog? ‘Zeker! Voordat de laatste uren minutieus worden besproken, introduceert Serrien drie onderwerpen die volgens hem cruciaal zijn geweest in de laatste oorlogsdagen: de Spaanse griep, het geallieerde eindoffensief en de aanloop naar de wapenstilstandsonderhandelingen. Door deze introductie zijn de keuzes die er op de laatste dag worden gemaakt, beter te begrijpen.’ Waarom richt Het elfde uur zich juist op 10 en 11 november? ‘Tijdens zijn onderzoek kwam
WIKIPEDIA COMMONS
de auteur erachter dat er weinig onderzoek naar de laatste oorlogsuren en -dagen is gedaan. De datum van de wapenstilstand komt in alle geschiedenisboeken voor, maar het einde van een oorlog is volgens hem meer dan het zetten van een handtekening en het lossen van het laatste schot. Aan de hand van veel (primaire) bronnen toont dit boek aan dat de uren tussen 10 november 11:00 uur en 11 november 11:00 uur uiterst bloedig en dramatisch verliepen.’
Bloedig en dramatisch? Wordt dan alleen de militaire kant van het conflict belicht? ‘Nee, want naast de strijd aan het front in Vlaanderen is er ook aandacht voor verwikkelingen die gelijktijdig plaatsvonden en voortvloeiden uit vier jaar oorlog. Zo volg je de vlucht van de Duitse keizer naar Nederland, de socialistische revoluties in onder andere Berlijn, Brussel en Antwerpen en de wapenstilstandsonderhandelingen in de beroemde treinwagon in Frankrijk. Doordat de militaire offensieven worden afgewisseld met sociale, economische en medische thema’s, is Het elfde uur meer dan een krijgsgeschiedenis van de laatste dag van deze oorlog.’
BKGESCHIEDENIS
OKTOBER 2018 – PAGINA 3
IN DEZE EDITIE REDACTIONEEL
Mirjam Mulder, redacteur
IN DEZE KRANT HET ELFDE UUR 2
Pieter Serrien over het laatste etmaal van de Eerste Wereldoorlog 80 JAAR OORLOG 4
De Tachtigjarige Oorlog begon 450 jaar geleden en dit wordt onder de noemer ‘80 jaar oorlog’ herdacht AMERIKAANSE BURGEROORLOG 7
Een nieuwe kijk op het conflict en de rol van Nederlandse soldaten BKGESCHIEDENIS TIPT 8
Drie nostalgische romans over de goede oude tijd LEIDS ONTZET 9
Levendige weergave van de dappere Leidenaren én hun bezetters COMMUNISME 11
Bulgaarse zigeuners en hun dansende beren
RAMI ZARNEGAR
‘Opstand is jong,’ schrijft Nelleke Noordervliet in haar essay voor de Maand van de Geschiedenis. Het zijn immers vaak jonge mensen die verandering brengen. Ik vraag me soms af of dat ook voor mijn generatie zal gelden. Wij blinken vooral uit in passief verzet: een Twitterbericht met een #climatechange is onze manier van protesteren. Vergeleken met mijn oma, die als zestienjarige illegaal de verzetskrant Trouw rondbracht, is dat kinderspel. Gelukkig hebben we altijd de geschiedenisboeken nog om ons daaraan te herinneren. In dit nummer lichten wij een aantal opmerkelijke momenten van verzet uit. We beginnen groots, met het rijk geïllustreerde 80 jaar oorlog (p. 4), maar wist u dat er ook Nederlanders meevochten in de Amerikaanse Burgeroorlog? Wim van de Giesen pluist uit hoe dat precies zat in Vechten voor het Beloofde Land (p. 7). Even genoeg van al die revoluties? Op pagina 13 kijken we terug naar ‘de goede oude tijd’ met drie heerlijk nostalgische titels.
TACO VAN DER EB
Verzet
+++ Deze maand verschijnt Wereldgeschiedenis van Vlaanderen, een boek dat de historie van onze zuiderburen vanuit een heel nieuw perspectief belicht. Het boek draait niet enkel om gebeurtenissen in Vlaanderen, maar juist om de wisselwerking met andere landen. Het lijkt erop dat deze perspectiefwisseling een nieuwe trend is in de geschiedschrijving. In deze BKGeschiedenis lees je dan ook over de Nederlandse variant, de Wereldgeschiedenis van Nederland. +++ Als er iemand een kenner van Leiden is, dan is het schrijver Jeroen Windmeijer wel, die zijn Dan Brownachtige thrillers plaats laat vinden in de universiteitsstad. Afgelopen zomer verscheen zijn nieuwste boek Het Pilgrim Fathers Complot, waarin historisch Leiden wederom centraal staat. Niet vreemd dus dat Windmeijer ook rondleidingen door deze stad organiseert, waarin hij je meeneemt langs belangrijke plekken uit zijn boek. En tijdens deze Maand van de Geschiedenis is dat natuurlijk het perfecte uitje voor de boekenliefhebber. +++ Ook zo’n fan van de bestseller Sapiens? Dan ben je in goed gezelschap, want de bekende filmmakers Ridley Scott en Asif Kapadia waren zo geïnspireerd door het boek, dat ze het besloten te verfilmen. Wanneer de film uitkomt is nog niet bekend, dus de ongeduldige fans onder ons moeten het nog even doen met Yuval Noah Harari’s nieuwste boek: 21 lessen voor de 21ste eeuw. +++
WERELDGESCHIEDENIS VAN NEDERLAND
12
HISTORISCHE ROMAN
15
AGENDA
16
Prijsvraag Colofon
19 19
De historie van ons land vanuit een internationaal perspectief
Een Joods meisje verzet zich tegen de conventies van haar tijd
BKGESCHIEDENIS
OKTOBER 2018 – PAGINA 4
JUBILEUM
De geboorte van Nederland ARTIKEL
In 2018 is het precies 450 jaar geleden dat de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) begon. Met een tentoonstelling, televisieserie en boek met de titel 80 jaar oorlog is er dit najaar extra veel aandacht voor deze bepalende periode uit onze vaderlandse geschiedenis. Door Nicole van der Elst
I
Gijs van der Ham e.a., 80 jaar oorlog. De geboorte van Nederland, Uitgeverij Atlas Contact, 256 pagina’s (€ 25,00)
edereen heeft vast weleens van de Tachtigjarige Oorlog gehoord, al was het maar door kennis van historische wapenfeiten als het Alkmaars Ontzet, de Slag bij Nieuwpoort en de Vrede van Münster. Als je de geijkte jaartallen uit de geschiedenisboeken loslaat en inzoomt op de thema’s die belangrijk waren voor de opstandelingen, blijken hun idealen helemaal niet ver van ons af te staan. Vrijheid, zelfbeschikking en tolerantie zijn immers onderwerpen waar wij vandaag de dag nog steeds voor strijden, niet alleen in Nederland maar ook in de rest van de wereld. In de drie pijlers van 80 jaar oorlog – tentoonstelling, boek en tv-serie – wordt dan ook voortdurend de vraag gesteld wat de betekenis van dit conflict is voor de samenleving waarin wij nu leven. Daarbij wordt naast het verhaal van bekende historische figuren als Willem van Oranje, Filips II en
de Hertog van Alva, met behulp van primaire bronnen ook ingezoomd op de gevolgen van het conflict voor de gewone bevolking van de Nederlanden. TENTOONSTELLING
Vanaf 12 oktober is in het Rijksmuseum de gelijknamige tentoonstelling te zien waarin ruim tweehonderd voorwerpen uit de Opstand centraal staan. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om wapens, maar ook om stillere ooggetuigen uit de strijd. Denk daarbij aan belangrijke documenten als de Pacificatie van Gent en het vredesverdrag van Münster, en aan essentiële beeltenissen van belegeringen en veldslagen van bekende schilders als Pieter Bruegel, Peter Paul Rubens en Gerard Ter Borch. TELEVISIESERIE
In deze zevendelige serie wordt in grote lijnen het verloop van de Opstand geschetst, maar er is ook aandacht voor regionale verhalen. Deze worden van uitleg voorzien door historici uit Nederland en Vlaanderen, die presentator Hans Goedkoop ontvangt op locatie of in de bibliotheek van het Rijksmuseum. Uniek is dat de afleveringen worden verlevendigd met primaire bronnen uit de tijd van de Opstand zelf. Zo worden er in de aflevering over de aanloop naar het conflict dagboekfragmenten van de non Maria Luiten voorgelezen waarin zij de Beeldenstorm in Weert beschrijft. In de serie wordt er constant gewisseld tussen bepalende momenten in de strijd, de uitwerking daarvan op de gewone bevolking en interessante wetenswaardigheden. Zo wordt
NPO2 Vanaf 28 september is de NTR-serie 80 jaar oorlog iedere zondag om 21:05 uur op NPO2 te zien.
het geheimschrift van Spaanse spionnen onder de loep genomen, maar wordt ook uitgelegd waarom de Watergeuzen er juist voor kozen om bij Den Briel aan land te gaan. En waarom kun je de Tachtigjarige Oorlog zien als de eerste propagandaoorlog? En welke rol speelden het zingen van liederen, waaronder het Wilhelmus, hierin? Op al deze vragen wordt een antwoord gezocht. Naast het verloop van de strijd wordt er ook geprobeerd om enkele onduidelijkheden, die er meer dan vier eeuwen na dato nog steeds zijn, op te helderen. Heeft koning Filips II in 1568 bijvoorbeeld opdracht gegeven om tijdens de onthoofding van graaf Egmond nog een extra slag toe te dienen? Om daarachter te komen wordt de schedel van de graaf
BKGESCHIEDENIS
OKTOBER 2018 – PAGINA 5
Presentator Hans Goedkoop vuurt een zeventiende-eeuws pistool af in de NTR-serie 80 jaar oorlog. meegenomen naar het Universitair Ziekenhuis in Leuven, waar onderzoekers hopen uitsluitsel te geven door middel van een scan. En wie is toch die vrouw van wie Leidse studenten in 2010 resten vonden in Alkmaar? Ondertussen is zij omgedoopt tot ‘Brecht van Alckmaer’ en staat ze als reconstructie in het archeologiecentrum van de stad, waar onderzoekers uitleggen wat de menselijke resten je kunnen vertellen over het leven van die persoon. BOEK
Senior conservator geschiedenis van het Rijksmuseum Gijs van der Ham brengt de tentoonstelling en televisieserie samen in het bijbehorende boek. Leidraad vormen de voorwerpen en documenten van de expositie, die hij van uitgebreid commentaar
voorziet. Zijn verhaal wordt afgewisseld met regionale verhalen uit de NTR-serie, maar vooral de essays van hoogleraar vroegmoderne geschiedenis Judith Pollmann, NRC-hoofdredacteur Peter Vandermeersch en junior conservator geschiedenis van het Rijksmuseum Stephanie Archangel voegen iets extra’s toe. Zo beschrijft Pollmann hoe de Tachtigjarige Oorlog tot 1945 het belangrijkste historische ijkpunt was om goed en fout te definiëren. Het werd gezien als een strijd waarin ‘de Nederlanders’ eensgezind tegen een vreemde vijand vochten. Pollmann legt uit hoe dit nationale verhaal is ontstaan en dat er de nodige kanttekeningen bij geplaatst moeten worden. Als Vlaming focust Vandermeersch op de scheiding
tussen de Noordelijke en de Zuidelijke Nederlanden, waarvoor de kiem werd gelegd in de Opstand. Archangel trekt het verhaal van onze nationale strijd juist breder door zich te richten op de koloniale veroveringen en de bijkomende slavernij. Zij betoogt dat wat er in de rest van de wereld gebeurde in naam van de nog te vormen Republiek, zelden wordt besproken in het kader van de Tachtigjarige Oorlog. EN VERDER?
Naast het Rijksmuseum zijn er ook in het Dordrechts Museum, Nationaal Militair Museum en het Prinsenhof tentoonstellingen in het kader van 80 jaar oorlog. Daarnaast worden er in dit jubileumjaar op verschillende plekken in Nederland en Vlaanderen activiteiten georganiseerd.
Kijk voor informatie op www.80jaaroorlog.nl.
“Het woord ‘meesterlijk’ past hier” ( ) NRC Handelsblad Zomer 1650. In deze spannende roman vertelt Jean-Marc van Tol het ware verhaal van de staatsgreep van de jonge stadhouder Willem ii, de val van de corrupte griffier Cornelis Musch en de opkomst van de briljante advocaat Johan de Witt. Een Musch-read. Musch - deel i Johan de Witt trilogie Jean-Marc van Tol | Uitgeverij Catullus 512 pagina’s | paperback € 24,95 | ISBN 9789492409348 512 pagina’s | gebonden € 29,95 | ISBN 9789492409409
DE NIEUWE HISTORISCHE CANON VAN
Verschijnt in de Maand van de Geschiedenis: een nieuwe, aangepaste, editie van de best- seller van tien jaar geleden: de historische canon van Fokke & Sukke. De Commissie-Van Oostrom schiep een zogenaamde ‘dynamische’ canon: de vijftig vensters zijn na verloop van tijd aangepast. Deze uitgave van de inmiddels uitverkochte bundel bevat veel nieuw getekende cartoons van Reid, Geleijnse & Van Tol die voldoen aan de eisen van het huidige tijdgewricht.
De nieuwe historische canon van Fokke & Sukke REID, GELEIJNSE & VAN TOL
VOORWOORD FRITS VAN OOSTROM
Reid, Geleijnse & Van Tol | Uitgeverij Catullus 96 pagina’s | gebonden € 13,95 | ISBN 9789492409393 Boekwinkels bestellen via New Book Collective, Amsterdam. 020-2260238
BKGESCHIEDENIS
OKTOBER 2018 – PAGINA 7
AMERIKAANSE BURGEROORLOG
Dirk van Raalte
RECENSIE
Vechten voor idealen Vechten voor het Beloofde Land geeft een beeld van de rol die Nederlanders speelden tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog. Auteur Wim van de Giesen heeft voor dit boek veel onderzoek verricht en hij schetst een nieuwe kijk op het conflict. Door Michiel Boele van Hensbroek
D
e Amerikaanse Burgeroorlog duurde van 1861 tot 1865 en begon toen de Zuidelijke Staten zich afscheidden van de Noordelijke Staten. Hierdoor ontstonden twee ‘landen’ die tegen elkaar vochten en de inzet van de strijd was de (afschaffing van de) slavernij. De president van het noorden, Abraham Lincoln, won de oorlog maar werd in 1865 vermoord. Hij wist wel het zuiden te verslaan en het congres te bewegen de slavernij voor de hele Verenigde Staten af te schaffen. Vechten voor het Beloofde Land behandelt de rol van Nederlandse soldaten in die bloedige oorlog. In de negentiende eeuw
trokken veel protestante dominees met hun aanhang naar de Verenigde Staten. Veel van deze gelovigen zouden in de oorlog meevechten. Het merendeel aan de kant van het Noorden, maar ook een klein deel aan de kant van het Zuiden. Zij zagen de VS als het beloofde land waar zij in vrijheid hun, vaak orthodoxe, variant van het protestantisme konden praktiseren. Het misverstand met dat andere beloofde land, Israël, wordt vermeden door de ondertitel van het boek: Nederlanders in de Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865). Van de Giesen kiest voor een min of meer chronologische opbouw van zijn boek, al neemt hij in de inleiding wel erg grote stappen. Zo komen verschillende unieke eigenschappen van de Verenigde Staten, zoals wapenbezit, verhouding individu-overheid en de unieke samenstelling van de bevolking, nauwelijks aan bod. Deze thema’s speelden wel een belangrijke rol tijdens en na de oorlog. De verhalen van de verschillende Nederlanders zijn bloemrijk beschreven. Vaak begint Van de Giesen bij de geboorte in Nederland om daarna in te zoomen op het verdere leven van de soldaat in kwestie. Waar de auteur meer moeite mee heeft, is om deze mooie persoonlijke geschiedenissen in het grotere geheel te plaatsen. Daardoor ontstaat vaak een disbalans tussen de grote geschiedenis van de oorlog en de individuele verhalen van de Nederlandse soldaten. Daarnaast moet de lezer die niet bovenmatig in krijgsgeschiedenis is geïnteresseerd, hard werken bij het lezen van het boek. De opbouw van het leger komt niet aan bod, terwijl de auteur wel telkens de regimenten en andere
eenheden noemt. Ook worden specifieke, militaire termen niet uitgelegd. Het zou daarbij verhelderend zijn als bij de beschrijvingen van veldslagen een kaart zou worden bijgevoegd. Ondanks dat de ‘grote’ en ‘kleine’ geschiedenis beter met elkaar in overeenstemming zouden kunnen worden gebracht, getuigt dit boek van zeer grondig onderzoek. De levens van al die soldaten zijn van geboorte (vaak in Nederland) tot hun dood in Amerika onderzocht en mooi beschreven. Wat een werk heeft Wim van de Giesen verzet om dit boek tot stand te brengen. Het echte historische hand- en archiefwerk spat van de pagina’s. De auteur heeft dagen doorgebracht in stoffige archieven en op verlaten bergraafplaatsen. Het werk waar een historicus warm voor loopt!
Het echte historische hand- en archiefwerk spat van de pagina’s.
Wim van de Giesen, Vechten voor het Beloofde Land. Nederlanders in de Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865), Uitgeverij Walburg Pers, 192 pagina’s (€ 19,95)
BKGESCHIEDENIS
OKTOBER 2018 – PAGINA 8
NOSTALGIE BKGESCHIEDENIS TIPT
Weet u nog?
Nog geen vijftig jaar geleden zag ons leven er heel anders uit. Koken leerde je op school, bellen deed je bij de buren en alle moderne technologie was nog toekomstmuziek. De BKGeschiedenis tipt drie nostalgische boeken over vervlogen tijden. Door Janneke Blok
Mulo: een school met vele richtingen, die veel heeft betekend voor de carrièremogelijkheden van kinderen van arbeiders en middenstanders.
Annegreet van Bergen, Het goede leven. Hoe Nederland in een halve eeuw steeds welvarender werd, Uitgeverij Atlas Contact, 352 pagina’s (€ 19,99)
Jonah Freud (red.), De Elisabeth. Praktische recepten van de huishoudschool Mariakroon uit Culemborg, Uitgeverij Carrera, 464 pagina’s (€ 29,99)
Wim Daniëls, De mulo. De school waar je echt iets leerde, Uitgeverij Prometheus, 200 pagina’s (€ 19,99)
HET GOEDE LEVEN
DE ELISABETH
DE MULO
Wie kent Gouden jaren niet? De bestseller uit 2014 over hoe ons dagelijks leven in de afgelopen decennia drastisch is veranderd, wordt inmiddels zelfs bestempeld als moderne klassieker. Gelukkig is er nu Het goede leven, waarin schrijfster Annegreet van Bergen de draad van haar eerdere boek weer oppakt. Aan de hand van nieuwe observaties en inzichten laat ze zien hoe onze welvaart sinds de tweede helft van de twintigste eeuw is toegenomen. Was vroeger dan alles beter? Nee hoor, Van Bergen betoogt juist hoe nieuwe wetenschappelijke inzichten en technologische mogelijkheden ons leven verreikten. Dankzij de komst van de bromfiets, de auto en de televisie werd de wereld opeens vele mater groter en kwamen we in aanraking met onbekende landen en volkeren. Iets wat nu – met de digitale wereld in onze broekzak – vanzelfsprekend is.
Boodschappen doe je tegenwoordig via een app, recepten vind je in een handomdraai op internet en mocht dan toch alles in de soep lopen, kun je altijd nog een kant-en-klaarmaaltijd bestellen die aan huis wordt bezorgd. Aan het begin van de vorige eeuw was dat wel even anders. Koken was nog een ambacht dat je leerde op de huishoudschool in Culemborg van zuster Marie. De meer dan 1000 praktische recepten van deze mysterieuze kokkin werden in 1930 voor het eerst uitgebracht onder het pseudoniem Elisabeth. Het kookboek is nu voor het eerst herzien door culinair journalist Jonah Freud en bevat recepten die door culinair recensent Johannes van Dam in 2009 werden uitgeroepen tot ‘de beste van de Nederlandse keuken’. Daar kan geen kant-enklaarmaaltijd tegenop.
Vorig jaar verscheen van de hand van schrijver, taalkundige en cabaretier Wim Daniëls De lagere school. Een boek dat net als de boeken van Annegreet van Bergen laat zien hoeveel er in korte tijd – in dit geval in het onderwijs – eigenlijk veranderd is. In zijn nieuwe boek De mulo schetst Daniëls een beeld van het meest bijzondere onderwijstype dat Nederland gekend heeft: Meer Uitgebreid Lager Onderwijs. Een school met vele richtingen, die veel heeft betekend voor de carrièremogelijkheden van kinderen van arbeiders en middenstanders, zoals oud-politica Jeltje van Nieuwenhoven van de PvdA. Met de invoering van de Mammoetwet in 1968 is de mulo opgegaan in een nieuw voortgezet onderwijssysteem, maar de herinneringen en resultaten van zijn onvergetelijke voorganger heeft Daniels vereeuwigd in dit boek.
BKGESCHIEDENIS
OKTOBER 2018 – PAGINA 9
HARING EN WITTEBROOD RECENSIE
Een tijdreis naar het Leids Ontzet In Hans Marks’ boek Omwille van de vrijheid volg je dappere mannen die zich met bravoure tegen de Spaanse bezetter verzetten. Trek je wambuis aan en stap de spannende tijd van het Leids Ontzet (1573-1574) in. Door Anne van Blijderveen
O
mwille van de vrijheid is een boek dat barst van trots en nationalistische gevoelens oproept. Het leest als een film of een toneelstuk, het zou zo in het rijtje van de films Michiel de Ruyter en Nova Zembla passen. Wie belt Reinout Oerlemans? Je begint het boek midden op het slagveld, onder de modder en het bloed, naast Gerrit van der Laen, een jonge officier die vecht om de Spanjaarden buiten de stad te houden. Vanaf dat punt tuimel je in de werelden van de Geuzen en de vrijbuiters, met name dat van Leeuwke, een kindsoldaat die doordraait. Maar ook dat van de twee burgemeesters van Leiden, de Roomse versus de Protestante, en dat van Isidoor, de Antwerpse caféhouder. Hierdoor neemt Marks de ruimte om iets ingrijpends als een oorlog vanuit verschillende perspectieven te belichten. En ook de verschillende meningen die er waren rondom kritieke keuzes die de burgemeesters moesten maken: overgeven en je mensen verlossen van honger en pest of je blijven verzetten voor je vaderland? Ook de Spanjaarden worden heel menselijk weergegeven. Zo volg je opperbevelhebber Francisco de Valdez, die het beleg van Leiden aanvoert, maar ondertussen ook een romance aangaat met de Haagse Magdalena Moons, een dertigjarige, ongehuwde vrouw.
De zelfopoffering van burgemeester Pieter van der Werf
Zo volg je opperbevelhebber Francisco de Valdez, die het beleg van Leiden aanvoert, maar ondertussen ook een romance aangaat met een dertigjarige, ongehuwde vrouw. Hierdoor leef je ook met hem mee en hoop je dat ‘he gets the girl’. Marks schetst dus prachtige, diverse relaties tussen geliefden, vrienden, zakenpartners, ouders en hun kinderen. Soms is het jammer dat je zo vaak wisselt tussen de verschillende personages, want ik had graag bij Gerrit willen blijven, een dappere, vrolijke twintiger die het hart op de tong heeft en dolverliefd is op Isidoors dochter Marieke. Hij is een heel typisch hoofdpersonage voor een verhaal als dit, maar wel een waar je je graag aan bindt. Maar door alle perspectieven vraagt Marks je mild te blijven. Je kent iedereen en kunt dus niemand echt haten, wat mijns inziens uniek is voor
verhalen over de vaderlandse geschiedenis. Daarbij heeft de auteur zich heel erg verdiept in hoe het leven van toen was, welke mensen een belangrijke rol speelden, hoe de stad eruitzag, welke politieke keuzes gemaakt werden en welke onderlinge strijd werd gevoerd. Ook heeft hij korte biografieën over de personages, waarvan het overgrote deel echt heeft bestaan, en kaarten van Leiden bijgesloten. Daarom is het vanuit een historisch perspectief ook erg interessant om dit boek te lezen, want de zestiende eeuw werd je nog nooit zo levendig voorgeschoteld. Ineens voel je je verbonden met je voorvaders van vijf eeuwen terug. En het politieke gekonkel komt je wel heel modern voor; het voorliegen, de sabotage en de koppen die moeten rollen. House of Cards is er niks bij.
MUSEUM DE LAKENHAL, LEIDEN
Hans Marks, Omwille van de vrijheid. Het ware verhaal van beleg en ontzet van Leiden, Uitgeverij Primavera Pers, 343 pagina’s (€ 19,50)
BKGESCHIEDENIS
OKTOBER 2018 – PAGINA 10
BOEKFRAGMENT: HET LAND VAN DE ZON De debuutroman van Machteld Kruijssen neemt je mee met de echtgenote van een van de allereerste ontdekkingsreizigers in Egypte, Giovanni Battista Belzoni.
‘E Machteld Kruijssen, Het land van de zon, Uitgeverij Zomer & Keuning, 317 pagina’s (€ 16,99) www.zomerenkeuning.nl
r komt niets van in. Je blijft liggen, Gio, al moet ik de loop van je pistool op je gericht houden!’ Sarah wees naar de hoek van de tent, waar Giovanni’s riem met zijn pistool lag, om haar dreigement kracht bij te zetten. Sinds de rellen in Caïro droeg hij het ding bij zich, iets waar Sarah stilletjes blij om was. Ze had altijd een hekel aan wapens gehad, maar hun verblijf in dit verre land, waar andere regels golden, had haar principes doen verwateren. Giovanni keek haar vanaf de mat, waar ze hem in een berg oude kussens had gelegd, woedend aan. ‘Er is niets meer aan de hand!’ Ze sloeg haar armen over elkaar en keek hem cynisch aan. Giovanni zag er nog altijd slecht uit, hij zag bleek en zijn huid gloeide. Hij had die nacht vier keer overgegeven. ‘O, ja? Eet dan maar even dat brood op dat ik naast je kussen heb gezet.’ Giovanni keek aarzelend naar het tinnen bord, en ze lachte schamper. ‘Dat dacht ik al.’ ‘Bella, alsjeblieft, we moeten door! Je weet dat we haast hebben!’ Giovanni zag eruit alsof hij ieder moment in tranen kon uitbarsten. ‘Je kent die Egyptenaren, die zijn niet voorzichtig. Ze hebben me nodig om de boel te sturen, ik kan toch niet een beeld vol barsten naar Engeland sturen!’ Sarah zuchtte en keek over haar schouder. ‘De tolk zegt dat je minstens twee dagen moet rusten.’ ‘Er is geen tijd voor rust!’ Giovanni gromde als een gewonde beer in het nauw. Ze draaide zich om en keek naar hun kledingkist, in de hoek van de tent. Even dacht ze na.
‘En als ik de boel overzie, in jouw plaats?’ ‘Je hebt er geen verstand van.’ ‘Nee, maar ik zie het wanneer een beeld op barsten staat, lijkt me. Je wil toch dat er iemand oplet zodat de kolos niet beschadigt? Dat kan ik heus wel!’ ‘Sarah, ik hou van je, maar gebruik even je verstand.’ Giovanni kreunde het uit. ‘Denk je dat dat gewaardeerd wordt, als een vrouw de werkploeg in de gaten houdt? Heb je niets geleerd tijdens onze reis, ons verblijf in Caïro?’ ‘Ja, ja.’ Ze had een hoop geleerd, en ze was het zat. Resoluut liep ze naar Giovanni’s hoek, schikte de kussens, en drukte een kus op zijn gloeiende voorhoofd. ‘Ik regel het wel.’ ‘Sarah’ ‘Mond dicht, Gio. Ga slapen.’ Ze liep naar de kledingkist, en keek de tent uit. De tolk zat met zijn veldfles tegen een zuil in de galerij. ‘Meneer Fles, ik heb u nodig vandaag!’ ‘Dit is een verschrikkelijk idee, mevrouw,’ De kopt wreef zenuwachtig zijn handen ineen terwijl hij naast Sarah over de zandvlakte liep, in de richting van het grote beeld in de verte. ‘U stoot ze enorm voor het hoofd als ze het doorkrijgen, begrijpt u dat wel? Ik vind echt’ ‘Ze hebben het niet door, meneer. Ik zit naast mijn zieke man in de tempel, en wil niet gestoord worden. Ik ben nergens te bekennen. Welnu, u doet het schreeuwen, goed? Ik mompel de aanwijzingen wel in uw oor.’ ‘Uw echtgenoot’ ‘Mijn echtgenoot ijlt van de koorts en is niet voor rede vatbaar. Kom, zegt u ze alstublieft dat ze naar hun plek moeten.’ De tolk keek doodongelukkig om zich heen, begreep dat hij geen kant op kon, en floot op zijn vingers. Tientallen Egyptische fellahin keken op, en renden vlug naar
hun touwen toen de kopt in rap Arabisch aanwijzingen gaf. Sarah grijnsde onder de okergele lap die haar mond en neus bedekte. Het enige wat de mannen konden zien, was een jongeman – wat klein van stuk en misschien wat mager – in een traditionele linnen pofbroek, laarzen, een korte jalabiya met een ceintuur, en een tulband. Dat ze de linnen lap over haar mond hield zou niemand vreemd vinden, hier in de woestijn. Wat de Egyptenaren betrof nam James vandaag het voortouw, of misschien een andere Frank uit het kamp – het kon ze in werkelijkheid niets schelen, ze wilden gewoon aan het werk, ondanks het feit dat hun enorme baas lag te kermen met een zonnesteek. En dat was precies waar ze op gerekend had.
BKGESCHIEDENIS
OKTOBER 2018 – PAGINA 11
COMMUNISME RECENSIE
Begrensde vrijheid Bulgaarse zigeuners trokken in de communistische tijd rond met een act van dansende beren. In het journalistieke reisverslag Dansende beren vertelt Witold Szablowski (1980) hoe deze dieren hun vrijheid kregen, maar ook hoe zij een metafoor vormen voor het heimwee naar het communisme van hun bazen. Door Mireille Bregman
D
Witold Szablowski, Dansende beren. Heimwee naar het communisme, vertaling: Goverdien Hauth-Grubben, Uitgeverij Nieuw Amsterdam, 240 pagina’s (€ 19,99)
e Poolse auteur werd geboren toen het land nog een satellietstaat van de Sovjet-Unie was. Szablowski maakte mee hoe in 1989 vrije verkiezingen werden gehouden en democratie zijn intrede deed. De Polen waren complete staatsbemoeienis gewend en moesten leren voor zichzelf te zorgen. Als Szablowski een Bulgaarse journalist ontmoet, komt hij erachter dat landen als Bulgarije, Albanië, Estland, Oekraïne en Servië ook moeite hadden om op eigen benen te staan. Aan de hand van het verhaal van Bulgaarse dansberen, die na de val van het communisme ook de vrijheid kregen, lees je hoe de inwoners moesten omgaan met deze nieuwe verworvenheden. Zo wordt bijvoorbeeld het leren zoeken naar voedsel dat verstopt wordt voor de dieren, vergeleken met hoe mensen na de val van het communisme ook letterlijk zochten naar brood. Het boek bestaat uit twee delen: het eerste deel bevat verhalen rondom Bulgaarse beren en bazen. Het tweede deel is
Georgi reisde met zijn berin Vela vele kermissen af. geschreven aan de hand van quotes uit het eerste deel en geeft de verhalen van gewone mensen uit voormalige communistische landen weer. Zoals dat van Lady Peron, een Poolse zwerfster die in de Londense stations leeft. Ze is er niet ontevreden mee, want ‘ze heeft meer van de wereld gezien dan ooit’. In een ander verhaal smokkelt een jongen auto’s aan de Oekraïense grens. Op het eerste gezicht lijkt tussen de twee delen geen samenhang te bestaan, maar wie echter goed de citaten leest, ziet dat alles als een geheel in elkaar steekt. Zo gebruikt de auteur de dansberen, die in onverwachte situaties in een oude reflex schieten en op hun achterste poten gaan staan, klaar om een kunstje te vertonen, als metafoor voor de inwoners van de voormalige Sovjetstaten. Ook zij verlangen soms naar oude tijden en uit veel van de verhalen blijkt heimwee naar het communisme. Szablowski ziet de volkeren als ongewilde proefkonijnen in een sociaal ‘onderzoekslaboratorium voor de vrijheid’. Na de val van de muur kunnen ze in vrijheid hun volksvertegenwoordigers kiezen en zijn er meer reismogelijkheden, maar de keerzijde is dat door de intrede van het kapitalisme er op de kolchozen
UIT DANSENDE BEREN
(staatsboerderijen) niet genoeg werk meer is. De inwoners van voormalige communistische landen moeten plotseling op een andere manier aan geld en eten komen. Bulgaarse mannen gaan, in een lange traditie, massaal op een gewelddadige manier beren temmen om toeristen te vermaken. Een van de kunstjes is dat de beren slechte communistenleiders nadoen. Het voorgaande lees je in een verhaal over een berentemmer die zijn dier kwijtraakt door toedoen van stichting Vier Voeters, een Europese dierenwelzijnsorganisatie. Deze organisatie krijgt een stem in de rest van het boek. Er wordt verteld over het wel en wee van de dansberen die worden gered en vooral over het aanleren van vrijheid. Tussen de regels door lees je op deze manier over de huidige leefomstandigheden van de berentemmers. Met Dansende beren heeft Szablowski een knap staaltje werk neergezet. Na lezing van beide boekdelen blijken de verhalen bij elkaar te passen. De onderwerpen op zich zijn geen lichte kost, maar door de originele invalshoek krijg je wel een andere kijk op de voormalige Sovjetburgers.
BKGESCHIEDENIS
OKTOBER 2018 – PAGINA 12
NEDERLAND
99 procent van onze geschiedenis INTERVIEW
Lange tijd zagen historici de natie als logische eenheid voor geschiedschrijving, maar de afgelopen decennia zijn ook geschiedkundigen zich steeds meer vragen op wereldschaal gaan stellen. Het resultaat is het vuistdikke boek Wereldgeschiedenis van Nederland. Door Janneke Blok
I
Lex Heerma van Voss e.a. (red.), Wereldgeschiedenis van Nederland, Uitgeverij Ambo|Anthos in samenwerking met Huygens ING, 751 pagina’s (€ 39,50)
n dit boek staat nog steeds de historie van ons land centraal, maar dan belicht vanuit een internationaal perspectief. ‘Ongetwijfeld onder invloed van de globalisering in de hedendaagse maatschappij, zijn historici zich de afgelopen decennia veel meer bewust geworden van de internationale verwevenheid van wat we vroeger beschouwden als nationale geschiedenissen,’ vertelt Lex Heerma van Voss, directeur van het Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis en initiatiefnemer van het project. ‘Nu stellen we ons vragen als waarom liep China economisch voor op Europa in 1500, en liep Europa voor op China in 1800?’ Niet geheel toevallig is de ommekeer van een nationale naar een meer internationale geschiedschrijving zelf ook een mondiale beweging. Zo gingen Frankrijk en Italië ons voor met een vergelijkbaar boek en
Krijn RIJKMUSEUM VAN OUDHEDEN, LEIDEN
komen onze zuiderburen binnenkort met hun eigen Wereldgeschiedenis van Vlaanderen. ‘Dit oorspronkelijke Franse idee sloot aan bij een gevoel dat ik al veel langer had,’ legt Heerma van Voss uit. ‘Die internationale wending heeft een heel ander soort, verrijkend geschiedbeeld opgeleverd dan de meeste mensen vanuit hun schoolopleiding kennen, en dat zou ik graag willen delen met een veel groter publiek dan alleen de wetenschap. Dat bleken veel meer collega’s een goed idee te vinden.’ WIJZE LESSEN
Luc Amkreutz schreef mee aan de meer dan honderd korte hoofdstukken die Wereldgeschiedenis van Nederland dik is, over diverse historische onderwerpen van 70.000 v. Chr. tot nu. ‘Als museumconservatoren schrijven we natuurlijk geregeld teksten voor een breder publiek en het leek
me een uitdaging om dat binnen de context van een ambitieus boek als dit ook te doen,’ vertelt de conservator Prehistorie van het Rijksmuseum van Oudheden en onderzoeker aan de Universiteit van Leiden. ‘De prehistorie beslaat meer dan 99 procent van onze geschiedenis en daarbinnen hebben de meest essentiële veranderingen plaatsgevonden die ons vandaag de dag maken tot wie we zijn én bepalen hoe we leven. Dus persoonlijk vond ik dat een aantal prehistorische onderwerpen niet kunnen ontbreken in zo’n totaaloverzicht, juist in een wereldgeschiedenis van Nederland.’ Veel mensen zullen zich de vondst van Krijn, de eerste Nederlandse neanderthaler die in 2009 door minister Plasterk werd onthuld en waaraan ook een hoofdstuk in het boek is gewijd, kunnen herinneren. Minder bekend is dat de Noordzee een van de
BKGESCHIEDENIS
OKTOBER 2018 – PAGINA 13
Luc Amkreutz met zijn meest bijzondere vondst, het ‘magische’ zwaard van Ommerschans.
RIJKMUSEUM VAN OUDHEDEN, LEIDEN
grootste archeologische schatkisten van de wereld is. ‘Vooral het inmiddels verdronken landschap dat daar tot zo’n 7000 jaar geleden nog lag, verbergt waardevolle informatie. Het is lastig om er duikend onderzoek naar te doen, maar er zijn wel projecten die door middel van opgespoten vondsten, boringen, sonar en seismisch onderzoek dat landschap in kaart brengen,’ aldus Amkreutz. Dat is volgens hem ook precies wat prehistorisch onderzoek lastig, maar ook leuk maakt. ‘Er zijn geen geschreven bronnen uit die tijd, maar ik ken geen ander vakgebied waar een specialist op het gebied van visbotjes, een taalwetenschapper en een DNA-laborant aan hetzelfde onderwerp kunnen werken. Dat is ook wat er zo gaaf aan is, om die hele wetenschappelijke
breedte in te kunnen zetten.’ Een van de grootste misvattingen over de prehistorische periode is dat het zo lang geleden is en dat het daarom weinig relevant is om het complexe heden en recente verleden te begrijpen. Niets is minder waar. Dat we vandaag de dag iets kunnen leren van onze verste voorouders blijkt vooral uit Amkreutz’ bijdrage ‘5000 v. Chr. Jagers en boeren in de wetlands’. ‘Zij hebben heel lang jagen, vissen en verzamelen gecombineerd met kleinschalige akkers en wat vee,’ vertelt hij. ‘Het eerste poldermodel bij uitstek. Tegelijkertijd zie je dat ze juist ook goed met die veranderende landschappen en het oprukkende water konden omgaan. Een wijze les in flexibiliteit die we met de huidige klimaatveranderingen in het verschiet goed kunnen gebruiken.’
Een ander inzicht is, dat er altijd sprake van mobiliteit en vermenging is geweest. ‘Recent DNAonderzoek toont bijvoorbeeld aan dat er nakomelingen waren tussen neanderthalers en moderne mensen, en dat de eerste menselijke bewoners in onze streken waarschijnlijk een donkere huidskleur hadden en blauwe ogen, zoals de resten van de 10.000 jaar oude Cheddar man uit Engeland laten zien. Het heeft ons er ook op gewezen dat er zo’n 5000 jaar geleden een enorme migratiegolf uit het de steppen in het oosten is geweest die een groot deel van de toenmalige Europese populatie heeft vervangen. Dit soort zaken plaatst discussies van vandaag de dag over migratie, grenzen en huidskleur in een ander licht. We zijn altijd ook de ander geweest.’
‘De eerste menselijke bewoners in onze streken hadden waarschijnlijk een donkere huidskleur en blauwe ogen.’
Van Holkema & Warendorf feliciteert Arend van Dam met het winnen van de Archeon Thea Beckmanprijs voor het beste historische jeugdboek van 2018!
‘De jury is zeer onder de indruk van dit uitstekend geschreven boek over een urgente en actuele zwarte bladzijde uit onze geschiedenis.’ Uit het juryrapport van de Archeon Thea Beckmanprijs
Deleukstekinderboeken
syntax - boekblad advertentie.indd 1
www.de-leukste-kinderboeken.nl
26-09-18 15:57
BKGESCHIEDENIS
OKTOBER 2018 – PAGINA 15
ZEVENTIENDE EEUW RECENSIE
Inktzwart verzet Het gewicht van inkt is het tweeledige verhaal van een Joods meisje van wie slechts woorden op papier resten, en een oude Britse historica die haar drie eeuwen later probeert te doorgronden. Beiden verzetten zich tegen het lot dat hun is opgelegd. Door Mirjam Mulder
P
rofessor Helen Watt heeft haar leven gewijd aan onderzoek naar Joodse geschiedenis. Vlak voordat ze noodgedwongen met pensioen gaat, stuit ze op een veelbelovende ontdekking: ruim driehonderd jaar oude brieven, geschreven door een rabbijn in Londen. Ze laat zich niet tegenhouden door haar verslechterende gezondheid en schakelt de hulp in van de charmante Amerikaanse promovendus Aaron Levy. Wat ze in de brieven vinden is ongekend: de schrijfhulp van de blinde rabbijn was een vrouw. En zij legde een gedachtegoed aan de dag dat niet voor dat van haar tijdgenoot Spinoza onderdeed. Wie was zij? Ester Velasquez trekt als wees in bij rabbijn HaCoen Mendes
KEVIN DAY
Rachel Kadish
in het zeventiende-eeuwse Londen. Daar durft ze nauwelijks het huis uit. Waar ze in het (relatief) tolerante Amsterdam openlijk joods kon zijn, mag dat in Londen alleen achter gesloten deuren. Maar als ze de brieven die de blinde man dicteert opschrijft, voelt ze zich vrij. Omringd door zijn studieboeken komt haar intellect tot bloei. Ze weet dat dat voor een vrouw onnatuurlijk is: ‘Een vrouwenlichaam, zei de wereld, was een gevangenis waarin haar geest gedoemd was te verwelken.’ Bij dat lot wil Ester zich niet neerleggen. Ze verzint een manier om haar ketterse ideeën met andere intellectuelen te delen. Maar daarvoor zal ze moeten kiezen tussen haar hart en haar verstand. Deze omvangrijke roman is zeer ingenieus opgebouwd. De twee verhaallijnen grijpen goed in elkaar: uit de brieven die Helen en Aaron onderzoeken kom je steeds kleine ‘spoilers’ over Esters leven te weten, zonder alles weg te geven. Dat maakt je nieuwsgierig. Wel kwam het verhaal wat langzaam op gang. Dit komt doordat Kadish’ schrijfstijl heel beschrijvend is, en ze weidt vaak uit over historische details of innerlijke analyses. Sommige lezers zullen daarvan smullen, maar ik vond het in het begin van het verhaal de spanning teniet doen. De schrijfster weet zich wel erg goed in haar personages in te leven, bijvoorbeeld door treffende vergelijkingen te gebruiken die bij hun belevingswereld passen. Zo schrijft ze, wanneer de rabbijn op zijn sterfbed ligt: ‘Daarop keek ze toe hoe het leven in een ongelijkmatig spoor achter de rabbijn aan sleepte, als het kielzog van een schip.’ Het gewicht van inkt geeft een interessante en geloofwaardige inkijk in het leven van de Joodse gemeenschap in Londen rond 1660. Het lange onderzoek dat Kadish hiervoor heeft verricht, heeft duidelijk zijn vruchten afgeworpen. De waargebeurde en de fictieve elementen
lopen naadloos in elkaar over. Af en toe wordt ze hierin naar mijn idee iets te melodramatisch; zo geeft ze alle drie de hoofdpersonen een alles-of-nietsliefdesrelatie die hun leven op zijn kop zet. Toch is het meest fictieve element ook datgene wat dit boek juist zo lezenswaardig maakt: ze geeft een vrouw, die in de echte wereld in de vergetelheid zou zijn geraakt, een stem. En al duurt het drie eeuwen, Ester wordt gehoord. Filosofie, drama, romantiek en thriller-waardige onthullingen: deze roman bevat voor ieder wat wils. Hoewel ik door de hoeveelheid thema’s soms het idee had te verdwalen in alle zijsporen, was het uiteindelijk wel een aangename dwaling. Geef je eraan over, en het sleept je mee. Het gewicht van inkt is een groots verhaal dat met iets te veel liefde is geschreven.
Rachel Kadish, Het gewicht van inkt, vertaling: Renée Vink en Jan Mellema, Uitgeverij Luitingh-Sijthoff, 608 pagina’s (€ 24,99)
BKGESCHIEDENIS
OKTOBER 2018 – PAGINA 16
AGENDA
Geschiedenis in het land ZIERIKZEE – Het Gemeentearchief Schouwen-Duiveland tovert de eerste verdieping van het gemeentehuis in Zierikzee om tot een heus Geschiedenisplein! Met lezingen, tentoonstellingen, demonstraties en een erfgoedmarkt. Historicus Jan Zwemer verzorgt een inleiding over de sociaaleconomische verhoudingen vanaf de achttiende eeuw op het eiland, met speciale aandacht voor onrust, oproer en opstand. Bekijk ook de indrukwekkende film Tien van Renesse, over een groep Nederlandse verzetsstrijders die op 10 december 1944 in Renesse door de Duitse Wehrmacht werden opgehangen.
De focus ligt daarbij op drie opvallende verzetsdaden. Allereerst was nergens in Limburg het netwerk van onderduikadressen tijdens de oorlog zo dicht als in deze mijnstreek. Ook wordt teruggekeken op de mijnwerkers die in 1975 hun pensioen dreigden kwijt te raken. Uit protest trokken zo’n vierduizend betogers met bussen naar Den Haag, waaronder opvallend veel huisvrouwen. Waarom besloten juist zij om op de barricaden te staan? Als laatste kan elk sloopen nieuwbouwproject in Heerlen op de nodige weerstand rekenen. Tijdens deze avond wordt bekeken of al dit verzet ook daadwerkelijk iets heeft opgeleverd.
11 OKTOBER
13 OKTOBER
6 OKTOBER
HEERLEN – Terugkijkend met filmbeelden, ooggetuigen en historici, wordt de actiebereidheid van de inwoners van deze streek onder de loep genomen.
GRONINGEN – Tijdens de Dag van de Groninger Geschiedenis staat het verzet in deze provincie en stad centraal. Op het programma staan onder andere een
lezing over de Provobeweging, een voorstelling over het begin van de Tachtigjarige Oorlog en een aantal stadswandelingen. Kinderen kunnen leren striptekenen rond het thema ‘Opstand’. 16 OKTOBER
UTRECHT – Dat geschiedenis en muziek prima samengaan, bewijzen enkele muzikanten die tijdens History in Concert het podium zullen betreden. Zij belichten in samenwerking met verschillende musea thema’s uit de Canon van Nederland. Van hiphop tot opera: luister naar de optredens van onder andere Blaudzun, Ellen ten Damme, Herman Pleij met de Nederlandse Opera Studio, Linde Schöne en Zwart Licht. De presentatie is in handen van Matthijs van Nieuwkerk en minister van OC&W Ingrid van Engelshoven zal de avond openen. 16 OKTOBER
RACHELLE STOFFELS
ROTTERDAM – Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog ontdekte een Nederlandse consul in Litouwen een manier om duizenden uit Polen gevluchte Joden het leven te redden: hij schreef voor hen een visum uit voor Curaçao. In zijn boek De rechtvaardigen vertelt Jan Brokken het verhaal van deze consul, die het leven van duizenden Joden redde. Tijdens De Maand van de Geschiedenis is Jan Brokken te gast in debatcentrum Arminius in Rotterdam om te spreken over zijn boek en dit wonderlijke verhaal. 21 OKTOBER
Nelleke Noordervliet
ARNHEM – In de Week van de Koloniale Geschiedenis kijken in het Openluchtmuseum
BKGESCHIEDENIS
OKTOBER 2018 – PAGINA 17
OKTOBER MICHELE GIEBING
verschillende experts naar de manier waarop Suriname en de Antillen in de Nederlandse geschiedenis naar voren komen. Wat is onze algemene beeldvorming van die geschiedenis en welke perspectieven ontbreken? De sprekers zijn onder anderen historicus Karwan FatahBlack en journalist en auteur Piet Hagen. 21 OKTOBER
ARNHEM – Schrijver, dichter en staatsman Jacob van Lennep (1802-1868) leidde als een ‘bezielde schavuit’ een fascinerend leven. Hij was betrokken bij de aanleg van de Amsterdamse waterleiding, het Rijksmuseum en het Amstel Hotel, en schreef daarnaast ook nog een grote hoeveelheid gedichten. Emeritushoogleraar Marita Mathijsen schreef Van Lenneps biografie en houdt een lezing over de markante dichter in Boekhandel Hijman Ongerijmd. 23 OKTOBER
ZWIGGELTE – Luister en eet mee bij de dinerlezing van Nelleke Noordervliet. Zij schrijft dit jaar het essay van de Maand van de Geschiedenis met de titel Door met de strijd. Haar belangstelling voor geschiedenis uitte zich onder meer in boeken als Altijd roomboter, over haar overgrootmoeder, en Vrij man, over een zeventiende-eeuwse jurist, arts en dubbelspion. Aan het eind van de dag (2016) is haar meest recente roman en handelt over een ex-politica die terugziet op haar leven in het woelige tijdvak van de jaren zestig en zeventig. 23 OKTOBER
GELEEN – Historicus François van Gehuchten geeft een lezing over de legende van de Bokkenrijders, criminelen die volgens de legende op bokken door de lucht vlogen. Tussen 1730 en 1742 werd het zuiden van Limburg overspoeld met diefstallen en roofovervallen door Bokkenrijders. Als reactie daarop ontstond er vanaf 1743 een gruwelijke heksenjacht. Waren de Bokkenrijders werke-
Nacht van de Geschiedenis 2017 in het Rijksmuseum lijk georganiseerde groepen misdadigers? Of waren de meesten gewoon armelui die in opstand kwamen tegen hun erbarmelijke omstandigheden? 26 OKTOBER
EINDHOVEN – De interbellumgeschiedenis van de Visegrád-groep (Polen, Hongarije, Tsjechoslowakije) is in West-Europa zo goed als vergeten, maar heeft volgens historicus Ivo van Wijdeven veel invloed op de huidige opstelling van deze landen. In het Geschiedeniscafé van Boekhandel Van Piere komt de historicus vertellen over de turbulente geschiedenis van de landen en zijn recent verschenen boek De spoken van Visegrád. Toegang is gratis, aanmelden is mogelijk via info@vanpiere.nl. 27 OKTOBER
AMSTERDAM – Als feestelijke afsluiting van deze maand belooft de Nacht van de Geschiedenis een avond vol debatten, lezingen, muziek en interviews. Aanwezig zijn onder meer Daniel Cohn-Bendit, Jonathan Israel, Sinan Can, Geert Buelens, Hedy D’Ancona en Nelleke
Noordervliet. In het teken van de Black Achievement Month dragen zangers Fresku en Akwasi bij aan een verdiepend en spannend nachtprogramma over de relatie tussen protest en hiphop. Daarnaast geeft Anthony Bogues, professor en hoofd van het ‘Center for the Study of Slavery and Justice’ aan de Brown University, een historische lezing over de strijd en het verzet van Afro-Amerikanen in Amerika. 28 OKTOBER
GOES – Dat de opkomst van de fiets voor een maatschappelijke revolutie zorgde, blijkt uit het boek Eeuw in versnelling van Marian Rijk. In het boek beschrijft zij het verhaal van een belangrijke speler in deze revolutie: het familiebedrijf Gazelle, dat in 1892 in Dieren opgericht werd. Hoe de fiets het leven in de negentiende eeuw in een stroomversnelling bracht, vertelt Rijk tijdens haar lezing in Boekhandel De Koperen Tuin. Meer informatie over de evenementen in deze agenda vind je op maandvandegeschiedenis.nl/ programma.
BKGESCHIEDENIS
OKTOBER 2018 – PAGINA 18
BOEKFRAGMENT: OMWILLE VAN DE VRIJHEID In deze historische roman vertelt de schrijver het ware verhaal van beleg en ontzet van Leiden (1573-1574), waarbij ook het Spaanse perspectief wordt belicht.
‘V Hans Marks, Omwille van de vrijheid. Het ware verhaal van beleg en ontzet van Leiden, Uitgeverij Primavera Pers, 344 pagina’s (€ 19,50) www.primaverapers.nl
erdomme, ze hebben me te pakken.’ Hij had niets gevoeld. Het schreeuwen van de troep en de enorme snelheid waarmee ze in de richting van de schans waren gelopen, had ze vleugels gegeven. Ook had hij niets gehoord van het gebulder van de kartouwen en de harde klappen van de haakbussen. De spanning en de wil om te winnen had hen voortgedreven. Ze hadden kunnen profiteren van de mist […]. Vanavond zou de schans van Leiderdorp vallen, geheel volgens plan. Het ging allemaal zo goed. En nu was hij ineens als een lappenpop.
TITEL
Vooraf was er grote twijfel geweest. Juist bij de officieren van de twee schutterijen, Sint Sebastiaan en Sint Joris. Eerst grondig verkennen en dan pas toeslaan, zo hadden die gesteld. De samenwerking tussen de schutterijen en de vrijbuiters moest nog verder worden verbeterd. Het was dan ook een stevige discussie geworden. Zelfs Van Hout had zich ermee bemoeid. […] Gelukkig waren hij, de lagere officieren en de manschappen fel geweest. Met name een van de vrijbuiters, Leeuwke, had heftig gereageerd. ‘Direct de tanden laten zien en toeslaan,’ had hij hun toegebeten. Het ondersteunende gejoel en geklap had de officieren en de overige tegenstanders het zwijgen opgelegd. Maar nu was er die felle pijn in zijn been en in zijn buik. Zijn adem stokte en hij zakte in elkaar. Alles werd zwart.
Even later lag Andries Allaerts, bevelhebber van de Leidse schutterijen en aanvoerder van de trotse vrijbuiters van de stad Leiden, in de armen van een kapitein der Leidse schutters, Gerrit van der Laen. Allaerts opende langzaam zijn ogen, maar zag slechts een schim. Zijn hele lichaam deed pijn. ‘Hoe doen we het? Hebben we de schans?’ vroeg hij met zwakke stem en een vertrokken gezicht. Van der Laen wilde antwoorden, maar zag hoe Allaerts’ ogen langzaam wegdraaiden.
Ik neem een abonnement op:
Twaalf nummers van de Boekenkrant + alle specials voor € 30,Zes nummers van de BKJunior voor € 15,Zes nummers van de BKYA voor € 15,Zes nummers van de BKGeschiedenis voor € 15,Zes nummers van de BKFilosofie voor € 15,-
BON
naam
straat
Neem een abonnement!
postcode
plaats
land
onNeem voor € 30,- een jaarab t, ran nk eke Bo de nement op ls! cia spe e all inclusief onneren Of u kunt zich voor € 15,- ab BKJunior, op een van onze specials: schiedenis. BKYA, BKFilosofie of BKGe
g ook: Digitaal aanmelden ma o ab m/ .co nt boekenkra
m/v
telefoon
IBAN nummer betaling
automatische incasso per factuur (+ 2,50 administratiekosten)
geboortedatum BKF2 BKG1
handtekening
Stuur deze bon naar: Boekenkrant, Visscherplein 160 k32, 3511 LX Utrecht, Nederland
BKG10
BKGESCHIEDENIS
OKTOBER 2018 – PAGINA 19
COLOFON PRIJSVRAAG
COLOFON
BKGeschiedenis mag een exemplaar weggeven van Omwille van de vrijheid.
CONTACT
Wil jij kans maken op dit boek? Beantwoord dan de volgende vraag: Hoe heette de schone Haagse op wie de leider van het beleg van Leiden in Omwille van de vrijheid een oogje had? Stuur je antwoord en adresgegevens voor 15 november naar redactie@boekenkrant.com onder vermelding van ‘Prijsvraag BKGeschiedenis’.
DIT BOEK KUN JE WINNEN MAAND VAN DE GESCHIEDENIS
Opstand als motor Bij de Maand van de Geschiedenis hoort ook een geschenk. Dit jaar zorgt Nelleke Noordervliet daarvoor, met het essay Door met de strijd. Nederland en opstand.
I
nspiratiebron en uitgangspunt voor dit essay was De mens in opstand van Robert Camus. Nelleke las het toen ze achttien was, en het liet een grote indruk op haar achter. Een van de zinnen die ze toen had onderstreept was: ‘Ik verzet mij, dus wij bestaan.’ In haar essay bespreekt ze een aantal belangrijke Nederlandse opstanden aan de hand van de uitspraken van Camus. ‘Opstand is de motor van de geschiedenis,’ schrijft ze. In een interview legt ze uit: ‘Mensen komen in opstand tegen onderdrukking, verzetten zich tegen de machthebber, worden zelf machthebber. En zo rolt de tijd en de geschiedenis door.’ In opstand komen tegen de status quo, daar is durf voor nodig. En een zeker idealisme. Vandaar dat Nelleke vindt dat opstand vooral iets voor jonge mensen is: ‘Zij hebben nog alles te winnen bij verandering.’ Het essay, uitgebracht door de CPNB, is deze maand in alle boekhandels voor € 3,50 verkrijgbaar. Daarnaast reist Nelleke het land door voor diverse lezingen en interviews. Op www.maandvandegeschiedenis.nl vind je het complete programma. Op pagina 25 van de Boekenkrant lees je ons interview met Nelleke Noordervliet.
Omwille van de vrijheid vertelt het verhaal van het Leids ontzet vanuit beide kanten. Commandant Valdez laat schansen bouwen om de toegang tot de stad te blokkeren. Het is de tweede keer binnen een jaar dat Leiden door de Spanjaarden wordt belegerd. Er dreigen voedseltekorten en de pest breekt uit. Een zware last rust op de schouders van de bestuurders van de stad. Terwijl de nood in Leiden stijgt, begeeft de Prins van Oranje zich in een race tegen de klok: de organisatie van het waanzinnige maar lumineuze idee om de polders onder water te zetten en een Geuzenvloot naar de stad te sturen.
Boekenkrant Visschersplein 160 k32 3511 LX Utrecht Nederland Telefoon: +31 30 2231718 REDACTIE
redactie@boekenkrant.com ABONNEMENTEN
abo@boekenkrant.com Telefoon: +31 172 476085 ADVERTENTIES
verkoop@boekenkrant.com ONLINE
www.boekenkrant.com facebook.com/deboekenkrant twitter.com/boekenkrant instagram.com/boekenkrant
OPLAGE
21.000
VOLGEND NUMMER
De volgende BKGeschiedenis verschijnt in het voorjaar van 2019. HET TEAM
Eindredacteur Nicole van der Elst Redactie Janneke Blok en Mirjam Mulder Corrector Christine Tinssen Medewerkers Anne van Blijderveen, Michiel Boele van Hensbroek, Mireille Bregman en Ezra Hakze Vormgeving Titus Vegter Uitgever Jan Louwers BKGeschiedenis is een uitgave van de Boekenkrant. De Boekenkrant biedt kwaliteit voor een breed publiek. De onafhankelijke redactie van deze maandelijkse krant besteedt aandacht aan literatuur, spanning, jeugd, nonfictie en strips.
Hans Marks, Omwille van de vrijheid. Het ware verhaal van beleg en ontzet van Leiden, Uitgeverij Primavera Pers, 343 pagina’s (€ 19,50)
ONTDEK GISTEREN BEGRIJP VANDAAG OKTOBER IS DE MAAND VAN DE GESCHIEDENIS
Bekijk het programma met activiteiten door heel Nederland op maandvandegeschiedenis.nl