Άσπρα καράβια τα όνειρά μας...

www.rethemnosnews.gr

aφιέρωμα

ΣΑΒΒΑΤΟ 28 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2019

Ιστορικές περιηγήσεις (27)

ΓΡΑΦΕΙ Ο ΧΑΡΗΣ ΣΤΡΑΤΙΔΑΚΗΣ

Δρ Παιδαγωγικής-Ιστορικός Ερευνητής-Συγγραφέας strharis@yahoo.gr, 2831055031

Άσπρα καράβια τα όνειρά μας...

Περιήγηση στην ακτοπλοϊκή ιστορία του Ρεθύμνου 1

Στο λυκόφως του ο απερχόμενος χρόνος έφερε στο Ρέθυμνο την ακτοπλοϊκή σύνδεση με τον Πειραιά, τη Σαντορίνη και τη Μήλο. Ας ελπίσουμε λοιπόν και ο νέος χρόνος να βοηθήσει προς την κατεύθυνση αυτή, παρόλα τα μηχανικά προβλήματα του πλοίου που δρομολογήθηκε, τις τρικλοποδιές που θα επιχειρήσουν να βάλουν οι γειτονικοί ναυτιλιακοί γίγαντες αλλά και τις δύσκολες ημέρες που -ούτως ή άλλως- περνά ο κλάδος της ατμοπλοΐας εξαιτίας του ανταγωνισμού με την αεροπορική συγκοινωνία. Το σημερινό μας λοιπόν θέμα είναι μια σύντομη ακτοπλοϊκή ιστορία του Ρεθύμνου. Επιφυλάσσομαι για περισσότερα στο μέλλον, με τις ελπίδες μου να εναποτίθενται στο «Λιμενικό Ταμείο», το οποίο επί των ημερών του Μίνωος Αλεφαντινού είχε εκτιμήσει και εκδώσει το βιβλίο μου «Ρέθυμνο και θάλασσα», στο οποίο υπάρχουν στοιχεία για το θέμα αυτό.

Θα αναρωτηθούμε πώς άραγε απέκτησαν οι νεολιθικοί πρόγονοί μας, που ζούσαν και εγκλωβίστηκαν στο Σπήλαιο του Γερανιού, τις λεπίδες οψιδιανού της Μήλου που χρησιμοποιούσαν και πώς έφτασε στα χέρια τους το κυκλαδικό ειδώλιο που λάτρευαν, αν όχι δια θαλάσσης; Μια ιδέα για το πώς μπορεί να ήταν τα πρωτόλεια σκάφη τους δίνουν οι βραχογραφίες που βρέθηκαν στον Στρόφιλα της Άνδρου, όπως βέβαια και η γνωστή «παπυρέλλα». Το καλαμένιο αυτό σκάφος κατασκευάστηκε στα πλαίσια προσπάθειας πειραματικής αρχαιολογίας για να αποδειχτεί ότι ήταν απολύτως εφικτό ένα ταξίδι από τη Μήλο στο σπήλαιο Φράχθι της Ερμιονίδας, όπως ασφαλώς και για το Καμάρι του Γερανιού.

Για την εκτεταμένη περίοδο των τεσσερισήμισι αιώνων της Βενετοκρατίας γνωρίζουμε πολύ περισσότερα πράγματα αλλά διαθέτουμε και πολλές απεικονίσεις από τις γαλέρες που προσέγγιζαν το λιμάνι («Μαντράκι») του Ρεθύμνου. Ο ίδιος ο πίνακας Civitas Rethymnae μας δίνει μια πρώτη οπτική ιδέα, την οποία συμπληρώνουν οι περισσότερες από τις 21 piantes που έχουμε την τύχη να διαθέτουμε για την πόλη μας (όχι όμως και ιστορικό μουσείο να τις καμαρώνουμε). Οι γαλέρες τις εποχής εκείνης ήταν σκάφη που σήμερα θα τα χαρακτηρίζαμε «πολυτροπικά», αφού είχαν την ικανότητα σε λίγες ώρες να μετατρέπονται από εμπορικοακτοπλοϊκές σε πολεμικές και τανάπαλιν. 5

Στεκόμαστε ειδικά στο έτος 1747 για να δούμε μια επιστολή του έτους εκείνου που απεστάλη από τα Χανιά μ’ ένα απ’ αυτά τα πλοία, στον πλοίαρχο ενός άλλου, που ελλιμενιζόταν στο Ρέθυμνο. Αποτελεί πιθανόν το πρώτο χρονολογικά στο είδος του τέτοιο τεκμήριο της ιστορίας της πόλης μας. Η σταθερή όμως ακτοπλοϊκή εξυπηρέτηση του Ρεθύμνου ξεκίνησε το 1836, με την ίδρυση της εταιρίας «Austro-Hungarian Lloyd», και διατηρήθηκε μέχρι το 1914. Το δρομολόγιο του πλοίου «Ασπίς» από το 1837 ξεκινούσε από την Τεργέστη και περιλάμβανε τα Χανιά, το Ρέθυμνο, το Ηράκλειο και τη Σύρο. Από το 1857 και μέχρι το 1892 το ίδιο δρομολόγιο, χωρίς την Τεργέστη, εκτελούσαν και τα πλοία της «Ελληνικής Ατμοπλοΐας». 7

Πολύ πιο εφικτά ήταν πολλούς αιώνες αργότερα, στα μινωικά χρόνια, τα ταξίδια μεταξύ των λιμενίσκων της βόρειας Κρήτης, στην ενδοχώρα των οποίων είχαν αναπτυχθεί οικισμοί. Ήταν πολύ πυκνό το δίκτυο εκείνο από «σκάλες», στο οποίο περιλαμβάνονταν -με μια διεύρυνση των χρονικών ορίων μέχρι και τα ρωμαϊκά χρόνιαμεταξύ άλλων το Γεράνι, ο Άγιος Αντώνιος (Αβάτζου), ο Περιστερές, το Ρέθυμνο, ο Πλατανιάς, το Άδελε, η Πηγή, το Σφακάκι, ο Σταυρωμένος, το Παλιόκαστρο, η Λίμνη Πανόρμου, το Πάνορμο, ο Άγιος Νικόλαος, η Αγία Υπακοή, η Πυροβολόπετρα, η Παναγιά του Χάρακα, η Κατεβατή, η Αλμυρίδα, η Σούδα και οι Πέρα Γαλήνοι. Πολύ πιο κοντά μας, στον Περιφερειακό δρόμο της Φορτέτζας, κάτω από τα «Ηλιοβασιλέματα», κρύβονται τα τεκμήρια ακμής μιας πόλης, που μέχρι πρότινος θεωρούσαμε ότι ήταν περισσότερο χωριό, της Ρίθυμνας. Δεν ξέρουμε πολλά πράγματα για τις ακτοπλοϊκές επικοινωνίες της κατά τα κλασικά χρόνια, εικάζουμε όμως ότι υπήρχαν τέτοιες από τα θαλασσινά σύμβολα των νομισμάτων της. Όμως στην ελληνιστική της περίοδο, τμήμα της οποίας έχει βρεθεί και ανασκαφεί μέσα στον οχυρό περίβολο της Φορτέτζας, θα πρέπει να ασχολούνταν σοβαρά με τη θάλασσα και τις μεταφορές της, διαθέτοντας όχι μία αλλά δύο τριήρεις, όπως δείχνουν τα απομεινάρια στη «Χοχλάδα» των δύο νεώσοικών της. 4

Πολλά είναι τα έγγραφα που αναφέρονται σε σκάφη αλλά και οι απεικονίσεις τους στο λιμάνι και στα ανοιχτά του Ρεθύμνου κατά τη νέα περίοδο που άνοιξε μετά την κατάκτηση, την περίοδο της οθωμανικής κατοχής. Σε μια τέτοια απεικόνιση του 1700, από την περιοδεία του φυσιοδίφη Pitton de Tournefort, διακρίνουμε όχι μόνο μπρίκια αλλά και τρικάταρτα «πλοία της γραμμής». Με όσα απ’ αυτά τα πλοία ήταν εμπορικά, μετακινούνταν οι άνθρωποι της εποχής εκείνης, συνήθως προς κοντινά λιμάνια της Κρήτης αλλά και προς τα νησιά του Αρχιπελάγους, τη Σμύρνη και την Κωνσταντινούπολη. Με τα ίδια πλοία μεταφερόταν και η αλληλογραφία. 6

Από το 1861 το ίδιο δρομολόγιο εκτελούσε και η ρωσική εταιρία R.O.P.I.T. Το 1866 δρομολογήθηκε το πλοίο «Περσία», ενώ το 1869 προστέθηκε και μια αιγυπτιακή εταιρία, στο δρομολόγιο Ηράκλειο–Ρέθυμνο–Χανιά–Αλεξάνδρεια. Το 1870 η εταιρία «Αζιζιέ» (αργότερα «Ινταρέ Μαχσουσέ») ξεκίνησε το δρομολόγιο Κωνσταντινούπολη–Σμύρνη–Κρήτη. Το 1873 τα πλοία «Βιέννη» και «Σαν Γκιούστο» κάλυπταν το δρομολόγιο Τεργέστης–Σύρου, που από το 1880 κατέληγε στον Πειραιά. Από το 1877 η «Ινταρέ Μαχσουσέ» με τα πλοία «Χασάν Πασάς» και «Μπατούμ» εκτελούσε το δρομολόγιο Κρήτη–Αλεξάνδρεια-Ντέρνα–Βεγγάζη–Τρίπολη–Μάλτα, ενώ από 1881 δρομολογήθηκε στη γραμμή Κρήτης–Σύρου το καταδρομικό της επανάστασης του 1866 «Πανελλήνιον» (εικόνα), που ένα βράδυ καρφώθηκε στα βράχια κάτω από τη Φορτέτζα! 8

Το δρομολόγιο Κρήτης–Σύρου εξυπηρέτησαν στη συνέχεια τα πλοία της εταιρίας «Ελληνική Ατμοπλοΐα» «Ένωσις» και «Ύδρα». Την ίδια χρονιά η ιταλική εταιρία «Florio Rubattino» ξεκίνησε το δρομολόγιο Ηράκλειο–Ρέθυμνο–Χανιά–Βεγγάζη–Τρίπολη–Μάλτα και την επόμενη η εταιρία «Ζαρίφη» με το πλοίο «Πάνορμος» το δρομολόγιο Χανιά–Ρέθυμνο–Ηράκλειο– Σύρος–Σμύρνη–Χίος–Μυτιλήνη–Καλλίπολη–Κωνσταντινούπολη. Το 1884 η εταιρία «Φόσκολος–Μάγγος» συνέχισε το ίδιο δρομολόγιο και η γαλλική εταιρία «Fraissinet» ενεργοποιήθηκε στο δρομολόγιο Μασσαλία–Χανιά–Ρέθυμνο–Ηράκλειο–Σμύρνη. 9

www.rethemnosnews.gr

αφιέρωμα

ΣΑΒΒΑΤΟ 28 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2019

Από τα μέσα της δεκαετίας του 1880 το Ρέθυμνο εξυπηρετήθηκε από τα πλοία «Χίος» (εικόνα) και «Κρήτη». Το 1884 η «Εταιρεία της Μεσογείου» ξεκίνησε το δρομολόγιο Κωνσταντινούπολη-Ηράκλειο–Ρέθυμνο–Χανιά. Την περίοδο 1884-1895 η εταιρία «Ατμοπλοΐα Αιγαίου» Κουρτζή εκτελούσε το δρομολόγιο Χανιά – Ρέθυμνο – Ηράκλειο – Σύρος – Χίος – Σμύρνη – Μυτιλήνη – Κωνσταντινούπολη. Το 1890 αρόδο στο Ρέθυμνο έριχναν άγκυρα τα πλοία «Ηράκλειον», «Πόλις», «Μυτιλήνη», «Σμύρνη» και «Τραπεζούς» και μετά το 1890 και τα πλοία «Νεάπολις» και «Μασσαλία». Το 1892 η εταιρία «Κούπα Λάμπρος και Σία» δρομολόγησε τα πλοία «Τρίτων», «Αλκυών» και «Σίβερν».

Το 1897 η «Ελληνική Ατμοπλοΐα» εγκαινίασε το δρομολόγιο Χανιά– Ρέθυμνο–Ηράκλειο–Βόλος. Από τις αρχές του 20οπυ αιώνα δραστηριοποιήθηκε και η εταιρία του συμπολίτη μας Αλή Βαφή Σελιανάκη, στο δρομολόγιο Ρέθυμνο–Αλεξάνδρεια, ενώ η ιταλική Εταιρεία «Florio Rubattino» εισήλθε στο δρομολόγιο Τεργέστη– Χανιά–Ρέθυμνο–Ηράκλειο–Πειραιάς με τα πλοία «Canea», «Epiro», «Estella», «Florio», «Pavignana», «Singapore» και «Bisagno». Την ίδια περίοδο οι εταιρίες «Δ. Δημοκάς» και «Ελληνική Ατμοπλοΐα Νικολάου Κουλουθρού» εισήλθαν στο δρομολόγιο Ηράκλειο–Ρέθυμνο–Χανιά– Πειραιάς. 12

Από το έτος 1900 ξεκίνησε η μετανάστευση των Κρητών και Ρεθυμνίων μουσουλμάνων, η οποία ακολουθήθηκε από ανάλογο μεταναστευτικό κύμα του χριστιανικού πληθυσμού προς την Αμερική, για την προσέγγιση της οποίας απαιτούνταν ταξίδι 20 τουλάχιστον ημερών. Η ρεθεμνιώτικη μετανάστευση υπήρξε οπωσδήποτε τμήμα της πανελλήνιας, η οποία κατά το χρονικό διάστημα 1890-1917 πρόσφερε στο Νέο Κόσμο 450.000 πολίτες. Στο Ρέθυμνο οι μεγάλοι ωφελημένοι ήταν τα καταστήματα ευρωπαϊκής ένδυσης, το φωτογραφείο Γλυστρίδη και τα πρακτορεία μετανάστευσης, με διαπρέψαντες στον τομέα αυτό τους Κ. Χαλκιαδάκη, Γ. Χαμαράκη, Π. Ζαχαρίου και τους αδελφούς Β. Τσάκωνα.

Το 1894 στη γραμμή Κρήτης-Πειραιά μπήκε η «John Mc Dowall & Barbour», με τα πλοία «Θέτις», «Μαργαρίτα», «Αφροδίτη», «Κλειώ» και «Ποσειδών». Το ίδιο έτος ξεκίνησε το δρομολόγιο Κρήτη– Ντέρνα–Βεγγάζη-Τρίπολη, ενώ η «Ιονική Ατμοπλοΐα» με το πλοίο «Ήπειρος» εξυπηρέτησε το δρομολόγιο Τεργέστη-ΚρήτηΠειραιάς. Παράλληλα η «Πανελλήνιος Ατμοπλοΐα», δρομολόγησε στη γραμμή αυτή τα πλοία «Μακεδονία», «Αλβανία», «Θράκη», «Ιωνία», «Αθήναι», «Σπάρτη» και «Βυζάντιον», ενώ η «Ατμοπλοΐα Πανταλέοντος» με τα πλοία «Ουρανία» και «Αρκαδία» εκτελούσε το δρομολόγιο Πειραιάς–Κρήτη–Αλεξάνδρεια. Είναι τα πλοία που τραγούδησε ο Γ. Καλομενόπουλος με τους στίχους «Το ‘Πανταλεόνι’ φτάνει, κι εισιτήρια να κόβη ο Σκουλούδης δεν προφτάνει». 11

Το έτος 1900 η «Νέα Ελληνική Ατμοπλοΐα» άρχισε να εξυπηρετεί με τα πλοία «Ελπίς» και «Επτάνησος» συνολικά τη βόρεια Κρήτη. Τις στάσεις τού δρομολογίου αυτού βλέπουμε στον επισυναπτόμενο χάρτη. Ακολούθησε τη διετία 1902-1904 η «Κρητική Ακτοπλοΐα» του συμπολίτη μας Γ. Χατζηγρηγοράκη, με το πλοίο «Θέτις» (αργότερα «Ένωσις»). Το 1903 η γνωστή μας «AustroHungarian Lloyd» εξυπηρετούσε το δρομολόγιο Ηράκλειο–Ρέθυμνο–Χανιά–Σύρος–Πειραιάς με τα πλοία «Κάστωρ», «Μερκούριο», «Νηρηίς», «Τίβερις» και «Δούναβις» και από το 1905 με το πλοίο «Απόλλων». Εν τω μεταξύ από το 1908 τον επονομαζόμενο «Γύρο της Κρήτης» (Χανιά-Ρέθυμνο-Ηράκλειο) εξυπηρέτησε και η «Ατμοπλοΐα Εμίρη». 13

Στα τελειώματα της περιόδου της Κρητικής Αυτονομίας και μέχρι τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η ακτοπλοϊκή εξυπηρέτηση του Ρεθύμνου καλυπτόταν σταθερά από το Αυστριακό Λόυντ, όπως φαίνεται και από την παρατιθέμενη φωτογραφία του 1909. Το ίδιο έτος προστέθηκαν η «Προνομιούχος Κρητική Ατμοπλοΐα Κατράκη» με το πλοίο «Νικόλαος» και η «Κυκλαδική Ατμοπλοΐα» και το επόμενο έτος η εταιρία «Lloyd Sabaudo». Το 1912 η «Ατμοπλοϊκή Εταιρεία Ανατολή» ξεκίνησε το δρομολόγιο Τεργέστη–Πειραιάς-Χανιά–Ρέθυμνο-Ηράκλειο–Σύρος–Σμύρνη– Κωνσταντινούπολη-Βράιλα, ενώ το «Austro-Hungarian Lloyd» δρομολόγησε το πλοίο «Μελπομένη».

Στις παραμονές του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου η εταιρία «Πανταλέων» διατηρούσε στο δρομολόγιο Χανιά–Ρέθυμνο–Ηράκλειο–Πειραιάς το πλοίο «Ουρανία» (εικόνα), ενώ η «Εθνική Ατμοπλοΐα της Ελλάδος» μέχρι το 1927 ενάλλασσε τα πλοία «Εσπέρια» και «Πατρίς». Παράλληλα στη διάρκεια του πολέμου η «Εθνική Ατμοπλοΐα Εμπειρίκου» διατηρούσε στη γραμμή Πειραιάς-Ηράκλειο–Ρέθυμνο–Χανιά–Αλεξάνδρεια το πλοίο «Αρκαδία», ενώ το 1915 στο δρομολόγιο Χανιά–Ρέθυμνο–Ηράκλειο–Πειραιάς δραστηριοποιήθηκαν και οι εταιρίες «Αγγλοελληνική Ατμοπλοΐα» και «Βορειογερμανική Ατμοπλοΐα».

Το ίδιο έτος 1912 η «John Mc Dowall & Barbour» δρομολόγησε στη γραμμή Χανιά – Ρέθυμνο - Ηράκλειο – Πειραιάς το πλοίο «Μυκάλη», η «Societe Italiana» ξεκίνησε το δρομολόγιο Μπρίντεζι – Κέρκυρα – Χανιά – Ρέθυμνο – Ηράκλειο – Αλεξάνδρεια και η «Societa Italiana Di Servici Martimi» το δρομολόγιο Κατάνη – Χανιά – Ρέθυμνο – Ηράκλειο – Πειραιάς. Παράλληλα η «Πανελλήνιος Ατμοπλοΐα» δρομολόγησε το «Θεσσαλία» στη γραμμή Χανιά – Ρέθυμνο - Ηράκλειο – Πειραιάς και η εταιρία Γουδή τα πλοία «Ναύπλιον» και «Πελοπόννησος» (εικόνα στο βάθος). Να σημειώσουμε ότι το 1917 το «Πελοπόννησος» τορπιλίστηκε ανοιχτά των Χανίων από γερμανικό υποβρύχιο, χωρίς τελικά να βυθιστεί, με επιζήσαντα -μεταξύ άλλων- τον παππού του συντάκτη των «Αναδιφήσεων».

Το 1916 η «Ακτοπλοΐα Παληού» δρομολόγησε στη γραμμή Χανιά-Ρέθυμνο-Ηράκλειο-Άγιος Νικόλαος-Παχιά Άμμος-Σητεία-Ηράκλειο-Πειραιάς-Χαλκίδα-Βόλος-Θεσσαλονίκη το πλοίο «Σύρος» (εικόνα) και το 1917 η «Ακτοπλοΐα Κυριακίδου» στη γραμμή Θεσσαλονίκη–Βόλος–Πειραιάς–Κρήτη–Αλεξάνδρεια το πλοίο «Αλκμήνη». Το 1918 ο «Γύρος της Κρήτης» (Χανιά–Ρέθυμνο–Ηράκλειο–Πειραιάς) εξυπηρετούνταν από το πλοίο «Αδριατικός», ενώ κατά τη δεκαετία του 1920 η «Ελληνική Ατμοπλοΐα» εκτελούσε το δρομολόγιο Χανιά–Ρέθυμνο–Ηράκλειο–Άγιος Νικόλαος–Σητεία-Αλεξάνδρεια με το πλοίο «Ξενούλα». Το 1920 η «Εθνική Ατμοπλοΐα της Ελλάδος» εκτελούσε το δρομολόγιο Κρήτη–Πειραιάς–Χαλκίδα–Βόλος–Θεσσαλονίκη– Καβάλα–Μυτιλήνη–Σμύρνη–Χίος με τα πλοία «Αργοστόλιον» και «Ιουλία» και η «Ακτοπλοΐα Παληού» τον «Γύρο της Κρήτης» με το πλοίο «Αργολίς».

www.rethemnosnews.gr

αφιέρωμα

ΣΑΒΒΑΤΟ 28 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2019

Το 1922 η εταιρία «Λόιντ Τριεστίνο» εκτελούσε τα δρομολόγια Τεργέστη– Πειραιάς-Χανιά–Ρέθυμνο–Ηράκλειο–Αίγυπτος–Συρία–Κύπρος–Σμύρνη και Τεργέστη-Χανιά–Ρέθυμνο–Ηράκλειο–Πειραιάς–Βόλος–Θεσσαλονίκη–Καβάλα-Αλεξανδρούπολη–Δαρδανέλια–Κωνσταντινούπολη–Πύργος–Βάρνα– Οδησσός. Το ίδιο έτος πολλά πλοία επιτάχθηκαν για να εξυπηρετήσουν το καταρρέον μέτωπο της Μικρασίας, μεταξύ των οποίων ήταν και το «Πατρίς» (εικόνα), το οποίο μετέφερε στις 29 Σεπτεμβρίου στο Ρέθυμνο 2.800 Μικρασιάτες πρόσφυγες. Είναι το ίδιο υπερωκεάνειο που μετέφερε στο Νέο Κόσμο καραβιές επί καραβιών μεταναστών.

Το 1928 η εταιρία «Ποταμιάνου» δρομολόγησε το πλοίο «Φωκίων» στη νέα γραμμή Ηράκλειο–Ρέθυμνο–Χανιά–Επτάνησα και άλλο πλοίο στη γραμμή Ηράκλειο–Ρέθυμνο–Χανιά–Πειραιάς–Βόλος–Θεσσαλονίκη. Το ίδιο έτος η εταιρία «Αντωνίου» έβαλε στον «Γύρο της Κρήτης» τα πλοία «Ακρόπολις» και «Κεφαλληνία» (εικόνα), ενώ το επόμενο η «Ακτοπλοΐα της Ελλάδος», δρομολόγησε στη γραμμή Ηράκλειο–Ρέθυμνο–Χανιά–Αλεξάνδρεια–Πορτ Σάιντ το πλοίο «Λήμνος». Το 1930 την γραμμή Χανιά-Ρέθυμνο–Πάνορμο–Ηράκλειο-Άγιος Νικόλαος-Σητεία εξυπηρετούσε το πλοίο «Αδριατικός», ενώ τη γραμμή Χανιά-Ρέθυμνο-Ηράκλειο-Δωδεκάνησα το πλοίο «Τήνος».

Από το 1946 τέσσερις διαδοχικά εταιρίες διέκοψαν την κατοχική συγκοινωνιακή απομόνωση του Ρεθύμνου. Προηγήθηκε η «Ατμοπλοΐα Μανουηλίδης» με το πλοίο «Κορυτσά» και ακολούθησαν το επόμενο έτος η «Ατμοπλοΐα Ιωάννου Τόγια», η εταιρία «Θαλάσσιοι Σιδηρόδρομοι», με το πλοίο «Λάμψις» και η «Κρητική Ατμοπλοΐα» με το πλοίο «Καδιώ» (εικόνα). Σχεδόν εξαρχής το πλοίο αυτό επέκτεινε το δρομολόγιό του από Πειραιά προς Χαλκίδα–Αιδηψό–Βόλο και Θεσσαλονίκη. Το 1947 σημειώθηκε η ακτοπλοϊκή μετοικεσία των Αρμενίων του Ρεθύμνου προς τη Σοβιετική Αρμενία, με πλοία που είχε ναυλώσει ο συμπατριώτης τους Καλούστ Γκουλμπεκιάν.

Το έτος 1924 η εταιρία «Καβουνίδου» δραστηριοποιούνταν στο δρομολόγιο Χανιά–Ρέθυμνο– Ηράκλειο–Πειραιάς–Βόλος–Θεσσαλονίκη με το πλοίο «Κίμων». Το επόμενο έτος εκτελέστηκε η Συνθήκη της Λοζάνης και 3.500 Τουρκορεθύμνιοι μεταφέρθηκαν στα μικρασιατικά παράλια με το πλοίο «Τουρκία» (εικόνα). Το 1927 η «Ατμοπλοΐα Λυκούρη» μπήκε στον «Γύρο της Κρήτης» και η «Ιονική Εταιρεία Γιαννουλάτου» με τα πλοία «Αττική» και «Μιαούλης» στο δρομολόγιο Πειραιάς– Κρήτη–Αλεξάνδρεια. Στο ίδιο δρομολόγιο δραστηριοποιήθηκε με το πλοίο «Έλση» και η εταιρία «Μανταφούνη», όπως και η εταιρία «Τυπάλδου» με το πλοίο «Ιόνιον». Τέλος η «Ατμοπλοΐα Δενδρινού» δραστηριοποιήθηκε στο νέο δρομολόγιο Πειραιάς-Χανιά-Ρέθυμνο-Ηράκλειο-Λάρνακα-Αμμόχωστος-Λεμεσός-Ρόδος-Πειραιάς.

Κατά τη δεκαετία του 1930 η «Ακτοπλοΐα της Ελλάδος» δρομολόγησε 22 στη γραμμή Χανιά–Ρέθυμνο-Ηράκλειο–Πειραιάς–Χαλκίδα–Αιδηψός– Βόλος–Θεσσαλονίκη τα πλοία «Άφοβος», «Έλενα Μ.» (εικόνα), «Ήρα Μ.», «Αετός» και «Κανάρης». Αργότερα προστέθηκαν και τα «Καραϊσκάκης» και «Κολοκοτρώνης», συναπαρτίζοντας με το «Μιαούλης» την θρυλική τετραλογία της Κρήτης. Το 1930 την ίδια γραμμή εξυπηρετούσε και το πλοίο «Αλμπέρτα» και τον «Γύρο της Κρήτης» το πλοίο «Λέων». Το 1934 η «Ατμοπλοΐα Εμπειρίκου» εξυπηρετούσε το ίδιο δρομολόγιο με το πλοίο «Ελένη» και το επόμενο έτος η «Ατμοπλοΐα Μακρή» έβαλε στη γραμμή Κρήτης-Θεσσαλονίκης το πλοίο «Βέλος». Το 1936 η «Ατμοπλοΐα Μανουηλίδης» δρομολόγησε στη γραμμή Κρήτης-Πειραιά τα πλοία «Έλενα Μ.», «Μαίρη Μ.» και «Ήρα Μ.».

Κατά τη διάρκεια της Γερμανοκατοχής κανένα ακτοπλοϊκό δρομολόγιο δεν εκτελού23 νταν από το Ρέθυμνο προς τον Πειραιά και τα νησιά του Αρχιπελάγους. Τα γερμανικά στρατεύματα εξυπηρετούνταν από πλοία πολεμικά και -περισσότερο- από μεταγωγικά αεροπλάνα που εκτελούσαν τακτική συγκοινωνία προς τα αεροδρόμια της Κρήτης, μεταξύ των οποίων και της Πηγής Ρεθύμνου. Αντίστοιχα οι πολίτες που είχαν λόγους να μετακινηθούν από Ρέθυμνο προς Πειραιά και τανάπαλιν έπρεπε να εκμαιεύσουν ειδική άδεια και ταξίδευαν με καΐκια. Όσοι δεν τα κατάφερναν, μπάρκαραν παράνομα με το καΐκι Άγιος Νικόλαος του Νίκου Βαρδαμίδη, που προσέφερε σημαντικές υπηρεσίας στην αντίσταση.

Το 1950 στη γραμμή του «Γύρου της Κρήτης» μπήκαν τα πλοία «Δέσποινα» και «Αλεξάνδρα» και ακολούθησε ένα από τα πιο αγαπητά πλοία στο Ρέθυμνο, το «Αγγέλικα» (εικόνα) της εταιρίας «Ατμοπλοΐα Αιγαίου». Μάλιστα το «Αλεξάνδρα» συνέχιζε προς Καβάλα και Αλεξανδρούπολη, ενώ ένα τέταρτο πλοίο, ο «Αδρίας» ξεκινούσε από Πειραιά, εξυπηρετούσε Ηράκλειο, Ρέθυμνο και Χανιά και συνέχιζε προς Μπρίντιζι. Θα πρέπει να σημειώσουμε για την ακρίβεια ότι ο «Αδρίας» ήταν το πρώτο πλοίο που δεν φουντάριζε ανοιχτά στα Χανιά αλλά άραζε κανονικά στο λιμάνι της Σούδας. Από το επόμενο έτος το ίδιο έκανε και ο «Ατρεύς» της «Ηπειρωτικής Ατμοπλοΐας», στο ίδιο δρομολόγιο. Η «λεπτομέρεια» αυτή όπως θα δούμε παρακάτω είχε τεράστια σημασία για την ακτοπλοϊκή εξυπηρέτηση του Ρεθύμνου.

Το 1954, εποχή σύσφιξης της σχέσης Ελλάδας-Τουρκίας, το πλοίο «Έλση» (εικόνα) δρομολογήθηκε στη γραμμή Σούδα–Ρέθυμνο–Ηράκλειο–Πειραιάς–Χίος–Σμύρνη–Μυτιλήνη. Το ίδιο έτος η εταιρία «Αδελφοί Φουστάνου» δρομολόγησε στη γραμμή Σούδα–Ρέθυμνο–Ηράκλειο–Πειραιάς– Αιδηψός–Θεσσαλονίκη το πλοίο «Ερμούπολις», ενώ τον «Γύρο της Κρήτης» εξυπηρέτησε και το πλοίο «Δελφίνι» της εταιρίας «Ατμοπλοΐα Καβουνίδου». Το 1955 η «Ατμοπλοΐα Ιωάννου Τόγια» δρομολόγησε το πλοίο «Κυκλάδες» στη γραμμή Σούδα–Ρέθυμνο–Ηράκλειο–Πειραιάς–Ρόδος– Δωδεκάνησα» και η «Ατμοπλοΐα Καβουνίδου» ξεκίνησε να εκτελεί το δρομολόγιο Σούδα–Ρέθυμνο–Ηράκλειο–Πειραιάς–Τήνος με τα πλοία «Αικατερίνη» και «Φίλιππος».

Κατά τη δεκαετία του 1960 πολλές ήταν οι περιπτώσεις που ανοιχτά του Ρεθύμνου άραζαν δύο πλοία. Διαθέτουμε τρεις σχετικές φωτογραφίες, που δείχνουν ότι η ακτοπλοϊκή εξυπηρέτηση του Ρεθύμνου ήταν παραπάνω από καθημερινή. Στο δεύτερο μισό της δεκαετίας αυτής η εταιρία «Λάτση» προσέθεσε ένα ακόμη πλοίο, τη «Φρύνη». Από το 1961 προστέθηκαν τα πλοία «Κρήτη», «Κανάρης», «Καραϊσκάκης» και «Αρκαδία», ενώ η «Ιονική Ατμοπλοΐα» δρομολόγησε το πλοίο «Αιγεύς» στη γραμμή Ηράκλειο–Ρέθυμνο– Σούδα–Πειραιάς–Κέρκυρα–Μπρίντιζι. Στη γραμμή αυτή, που μπορεί να θεωρηθεί ο πρόδρομος εκείνης της ΑΝΕΚ και των Μινωικών Γραμμών, από το επόμενο έτος δραστηριοποιήθηκε και το πλοίο «΄Ηπειρος».

www.rethemnosnews.gr

αφιέρωμα

ΣΑΒΒΑΤΟ 28 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2019 Το τελευταίο πλοίο που κόρναρε ανοιχτά του Ρεθύμνου θα πρέπει να ήταν το 1971 το πλοίο «Αρκάδι» (πρώτο στη σειρά με αυτό το όνομα) της εταιρίας «Ευθυμιάδης». Ταξίδεψε στη γραμμή Ρέθυμνο-Ηράκλειο-Πειραιάς-Λέρος-Κάλυμνος-Κως-Ρόδος, ενώ από την επόμενη χρονιά συνέχιζε για Κύπρο και Ισραήλ. Εν τω μεταξύ μερικοί επιβάτες μετακινούνταν παρανόμως με ένα μότορσιπ που εκτελούσε τακτικά το δρομολόγιο Ρέθυμνο–Πειραιάς–Βόλος–Θεσσαλονίκη, τη «Μεσαριά».

Από το 1965 δρομολογήθηκε στη γραμμή της Κρήτης ένα πλοίο, γίγαντας για την εποχή του, το άτυχο «Ηράκλειον» (εικόνα) της εταιρίας «Τυπάλδου». Η βύθισή του το βράδυ της 7ης Δεκεμβρίου 1966 ήρθε να μαυροφορέσει τη δυτική Κρήτη και να δημιουργήσει προβληματισμό για το ακτοπλοϊκό μέλλον του νησιού. 29

Η κατάσταση αυτή διατηρήθηκε σταθερή στο πρώτο μισό της δεκαετίας του 1970, με τη μεγάλης σημασίας όμως για το Ρέθυμνο πρόσδεση των πλοίων στις αποβάθρες του λιμανιού του Ηρακλείου, που μόλις είχε αποπερατωθεί, όπως γινόταν από τη δεκαετία του 1960 και στη Σούδα. Το γεγονός αυτό άλλαξε σταδιακά τον χαρακτήρα των πλοίων, τα οποία έγιναν Ε/Γ Ο/Γ (επιβατηγά/οχηματαγωγά). Πρόκειται για τα πλοία «Μίνως» και «Φαιστός» της εταιρίας «Ευθυμιάδης», τα οποία δεν είχαν καμιά σχέση με τα πλοία της προηγούμενης περιόδου, που εκ των υστέρων άρχισαν να χαρακτηρίζονται ως «σκυλοπνίχτες». Το λιμάνι του Ρεθύμνου δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί στις νέες ανάγκες, παρότι τα έργα κατασκευής του είχαν ξεκινήσει από το 1956. Έτσι στο Ρέθυμνο στέκονταν αρόδο ολοένα και πιο αραιά τα τελευταία από τα παλιού τύπου πλοία, μέχρι που εξαφανίστηκαν τελείως από τον ρεθεμνιώτικο ορίζοντα.

Δύο χρόνια αργότερα, το 1972, ιδρύθηκαν στο Ηράκλειο και οι «Μινωικές Γραμμές», που το 1974 δρομολόγησαν τον δεύτερο ακτοπλοϊκό κολοσσό της Κρήτης, το πλοίο «Μίνως», ακολουθούμενο από το «Αριάδνη» το 1976, το «Ζάκρος» το 1977, το «Κνωσός» το 1978, το «Ελ Γκρέκο» το 1979 κ.λπ. Εν τω μεταξύ η ολοκλήρωση της «Εθνικής Οδού» από Ρέθυμνο προς Ηράκλειο θεωρήθηκε ότι έλυσε δια παντός το πρόβλημα της ακτοπλοϊκής σύνδεσης του Ρεθύμνου, μέσω Ηρακλείου και Σούδας πια, με την προσθήκη μιας περίπου ώρας στις έντεκα που χρειάζονταν τα πλοία εκείνα για να καλύψουν το δρομολόγιο προς Πειραιά και τανάπαλιν. Οι Ρεθεμνιώτες ωστόσο είχαν επενδύσει μαζικά τις οικονομίες τους στην ΑΝΕΚ, η αξία των μετοχών της οποίας στις μέρες μας έχει φτάσει στα όρια της εκμηδένισης. Κι αν το 1972 η προίκα μιας πολύφερνης νύφης του Ρεθύμνου ήταν χίλιες μετοχές, σήμερα η αξία τους δεν φτάνει ούτε το 62 ευρώ...

Το 1981 αποτελεί ορόσημο για τη ρεθεμνιώτικη ιστορία, με την ίδρυση της τρίτης εταιρίας λαϊκής βάσης της Κρήτης (και μοναδικής άτυχης από τις τέσσερις που τελικά ιδρύθηκαν), της «Ρενατούρ», μετέπειτα «Ρεθυμνιακής». Η πρώτη της επιλογή υπήρξε απολύτως ατυχής, με την αγορά του καταμαράν «Νέαρχος» (μετέπειτα «Κεραυνός») και τη δρομολόγησή του στη γραμμή Ρέθυμνο-Πειραιάς την περίοδο 1983-84. Εκατοντάδες ήταν οι Ρεθεμνιώτες, μεταξύ των οποίων και ο υπογραφόμενος, που, αντί να χαρούν το ταξίδι με το νεότευκτο πλοίο τους, έφτασαν στα όρια της εξουθένωσης από τη ναυτία, όπως αργότερα και οι ανυποψίαστοι τουρίστες, που αποτολμούσαν να μεταβούν με τον «Νέαρχο» στη Σαντορίνη, σε «ημερήσια κρουαζιέρα».

Ακολούθησε η αγορά του «Ferry Orange 2» από την Ιαπωνία και πάλι, που είχε ναυπηγηθεί το 1980 και αποτελούσε το 1994, που ολοκληρώθηκε η μετασκευή του και δρομολογήθηκε στη γραμμή Ρεθύμνου-Πειραιά, ένα από τα νεότερα πλοία της ελληνικής ακτοπλοΐας, η οποία συγκροτούνταν την εποχή εκείνη στη συντριπτική της πλειοψηφία από πλοία «σαπάκια». Ο «Πρέβελης», που εξακολουθεί και σήμερα να διασχίζει τις ελληνικές θάλασσες και που είχε εξυπηρετήσει τους Ρεθεμνιώτες και σε λαϊκές κρουαζιέρες, φόρεσε τα χρώματα της ΑΝΕΚ, όπως και το «Αρκάδι» το 2000 και εξακολούθησε να εξυπηρετεί τον τόπο μέχρι το 2006.

Η συνέχεια είναι λίγο πολύ γνωστή. Στις 10 Απριλίου του 1967 ιδρύθηκε στα Χανιά η «Ανώνυμος Ναυτιλιακή Εταιρεία Κρήτης», η πρώτη στο είδος της λαϊκή μετοχική, με πρόταση του Συνδέσμου Οικονομολόγων Νομού Χανίων και υποκινητή τον μακαριστό μητροπολίτη Κισάμου και Σελίνου Ειρηναίο. Συγκεντρώσεις προπαγάνδισης έγιναν και στο Ρέθυμνο, το οποίο μετείχε αποφασιστικά στη συγκέντρωση του μετοχικού κεφαλαίου. Έτσι στις 9 Σεπτεμβρίου του 1970 έδεσε στο λιμάνι της Σούδας το πλοίο «Κύδων», ένας κολοσσός για τα μέτρα της εποχής, προς το οποίο δρομολογήθηκαν αμέσως από το ΚΤΕΥΛ Ν. Χανίων και Ν. Ρεθύμνης λεωφορεία, μέσω τής μόλις εγκαινιασθείσας την εποχή εκείνη «Εθνικής Οδού». 33

Ευτυχώς η δεύτερη επιλογή της εταιρίας αποδείχτηκε επιτυχής, με την αγορά του πλοίου «Bizan Maru», το οποίο μετασκευάστηκε και μετονομάστηκε «Αρκάδι», εις ανάμνησιν τόσο της Μονής όσο και του ηρωικού καταδρομικού «Αρκάδιον» της επανάστασης του 1866. Παρότι αργό πλοίο, είχε το πλεονέκτημα ότι ταξίδευε στον Πειραιά «με ένα κουβά πετρέλαιο», όπως χαρακτηριστικά έλεγαν οι εκεί παροικούντες. Για 13 χρόνια εξυπηρέτησε και αγαπήθηκε όσο κανένα άλλο πλοίο από τους Ρεθεμνιώτες, πέραν ίσως του «Αγγέλικα» που προαναφέραμε. Η πυρκαγιά και βύθισή του το 2011 ανοικτά της Άκαμπα της Ιορδανίας σκόρπισε λύπη στην τοπική κοινωνία, που ποτέ δεν αποδέχτηκε την πώλησή του στην ΑΝΕΚ και εν συνεχεία στη «Arab Bridge Maritime».

Όπως ήταν φυσικό, η ΑΝΕΚ δεν κράτησε τις υποσχέσεις για καθημερινή εξυπηρέτηση του Ρεθύμνου με τα πρώην δικά του πλοία, ούτε στη συνέχεια κι εκείνες για την ανά διήμερο εξυπηρέτησή του. Με τα γνωστά της άσχημα οικονομικά αποτελέσματα, θα ήταν ανόητο, εφόσον δεν έβρισκε αντίσταση, να δρομολογεί ένα ακόμα πλοίο στην Κρήτη, τα κοινό του οποίου, επιβατικό και οχηματαγωγό, μετά την απόσυρσή του θα όδευε αναγκαστικά προς τη Σούδα. Κι αυτό γιατί οι Ρεθεμνιώτες εξίσου ανοήτως εξακολουθήσαμε να θεωρούμε την ΑΝΕΚ «δική μας εταιρία λαϊκής βάσης», χωρίς τίποτα από αυτά να είναι πια αληθές. Οπωσδήποτε το 2007 το καλοκαιρινό προσοδοφόρο κενό ήρθε να καλύψει ο «Αίολος Κεντέρης» (εικόνα) και το επόμενο έτος το επίσης ταχύπλοο «Highspeed 4».

Από το 2009 και για μικρό χρονικό διάστημα αραιή εξυπηρέτηση προσέφερε και ο λασιθιώτικος «Βιτσέντζος Κορνάρος». Εν τω μεταξύ η άφιξη της οικονομικής κρίσης εμπόδισε κάθε άλλη δρομολόγηση. Όμως η κρίση παραδόξως δεν εμπόδισε την ίδρυση μιας νέας ρεθεμνιώτικης εταιρίας λαϊκής βάσης, της «Cretan Lines», που το 2012 κατάφερε να αγοράσει και να δρομολογήσει το πλοίο «Elli T.», για μικρό όμως χρονικό διάστημα. Σήμερα το πλοίο εκείνο, με νέα ιδιοκτησία, επισκευασμένο, με ανανεωμένο ξενοδοχειακό εξοπλισμό και με το όνομα «Olympus» επανέρχεται, με τη φιλοδοξία να επιλύσει το δυσεπίλυτο πρόβλημα της ακτοπλοϊκής εξυπηρέτησης του Ρεθύμνου. Του ευχόμαστε να στεριώσει.