«Με πετρέλαιο και δυναμίτη...»

16

www.rethemnosnews.gr

αφιέρωμα

ΣΑΒΒΑΤΟ 18 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2021

ΤΑ ΜΙΚΡΟΓΕΓΟΝΟΤΑ ΚΑΤΑ ΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΣΤΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΤΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΡΑΛΛΗ

Costas_rallis59@yahoo.gr

«Με πετρέλαιο και δυναμίτη...»

Τα μεγάλα γεγονότα, μπορει να λένε πολλά, αλλά συνήθως όχι όλη την αλήθεια. Τα μικρά γεγονότα είναι αυτά που δείχνουν με ρεαλισμό την καθημερινότητα, μιλούν με ειλικρίνεια και μας λένε πολλά. Στην τουρκοκρατούμενη Κρήτη του 19ου αιώνα υπάρχει πλήθος μεγάλων γεγονότων. Είναι οι επαναστάσεις του 1821, 1833, 1841, 1858, 1866-69, 1878, 1889, 1895-98. Στο σημερινό άρθρο θα καταπιαστούμε με τα μικρά γεγονότα και μέσα από αυτά θα αποκρυπτογραφήσουμε τις σκέψεις, τη νοοτροπία και τις ανησυχίες των ανθρώπων εκείνης της εποχής. Μέσα από έγγραφα των Ιστορικών Αρχείων του υπουργείου Εξωτερικών, θα ανατρέξουμε σε συμβάντα που έχουν καταγραφεί. ΟΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ Οι Μουσουλμάνοι της υπαίθρου για να προκαλούν τους Χριστιανούς, πολύ συχνά πρόσβαλλαν τη θρησκεία τους. Το γκρέμισμα των εκκλησιών, η βεβήλωσή τους, η καταστροφή των εικόνων, η παρακώλυση των τελετών και οι ύβρεις κατά του σταυρού ήταν οι πιο συνηθισμένες προσβολές. Στις Ατσιπάδες γκρέμισαν από τα θεμέλια του το ναό της Παναγίας. Στη Μπαλέ, δύο Μουσουλμάνοι μπήκαν στην εκκλησία της Παναγίας και κατέστρεψαν τις αγιογραφίες. Στο Φρατί, δεν άφησαν να γίνει το πανηγύρι του Αγίου Γεωργίου. ΔΟΛΟΦΟΝΙΕΣ Στο Μυλοπόταμο υπήρχε αναταραχή. Αλβανοί χωροφύλακες σκότωσαν βοσκό στην Αλφά.Ο Διοικητής διέταξε να γίνει έρευνα σε σπίτια και να κατασχεθούν όπλα. Αυτό έπληττε αποκλειστικά τους Χριστιανούς. Οι Μουσουλμάνοι θα εξακολουθούσαν να έχουν όπλα. ΕΠΕΙΣΟΔΙΑ ΣΤΟΝ ΚΙΣΣΟ Στον Κισσό Αγίου Βασιλείου είκοσι αλβανοί χωροφύλακες προέβησαν σε βαρβαρότητες και βεβήλωσαν τις εκκλησίες. Έπειτα βγήκαν

«Η μελέτη της Ιστορίας καμιά φορά μπορεί να σε εξοργίσει, να σε εκνευρίσει, ακόμη και να σε απογοητεύσει. Αν, διαβάζοντας Ιστορία πάντα νοιώθεις χαρά και υπερηφάνεια, τότε αυτό που διαβάζεις, μάλλον δεν είναι Ιστορία»

ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑ ΑΜΑΡΙΩΤΩΝ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΔΙΟΙΚΗΤΗ ΡΕΘΥΜΝΟΥ Και ενώ οι ανάγκες επιβίωσης και ο βαρύς φόρος πίεζαν τους Χριστιανούς, οι στρατιώτες σαν τις ακρίδες δεν άφηναν τίποτα στο διάβα τους. Σε διαμαρτυρία που υπόγραψαν 50 πρόκριτοι του Αμαρίου αναφέρουν: «Δεν εξουσιάζομεν πλέον ούτε τους κήπους, ούτε τα δένδρα ούτε τας αμπελώνας, αλλ’όλων τούτων τρυγηταί είναι οι στρατιώται. Εφ’οιονδήποτε δένδρον αν ρίψη τις το βλέμμα, βλέπει αυτό κατάφορτον στρατιωτών ουδέ των αώρων οπωρών φειδομένων».Και πρόσθεταν: «Ο στρατός διημερεύει πάγγυμνος εις τας κρήνας, όπερ απήργει εκείθεν και άνδρας και γυναίκας και προξενεί ουκ ολίγην ενόχλησιν και απελπισίαν η τοιαύτη των στρατιωτών αναίδεια». ΣΤΟ ΧΩΡΙΟ ΑΠΟΔΟΥΛΟΥ Έξω από το χωριό Αποδούλου, πάνω σε λόφο βρίσκεται η εκκλησία του Προφήτη Ηλία. Εκεί είχε εγκατασταθεί στρατιωτικό απόσπασμα επειδή από εκεί μπορούσε να επιτηρεί όλη την Αμπαδιά και ολόκληρη την κοιλάδα του Αμαρίου. Οι άνδρες του βεβήλωσαν την εκκλησία με το χειρότερο τρόπο. Αφόδευσαν στο ιερό, έσπασαν το πιθάρι του λαδιού και πήραν τη μοναδική εικόνα με τον Προφήτη και την έκαναν τέσσερα κομ-

μάτια. Το ένα έκαψαν και τα άλλα τα πέταξαν. Ο επίσκοπος Ευμένιος διαμαρτυρήθηκε έντονα προς το Διοικητή Ρεθύμνου. Όπως και άλλες φορές, πήρε υποσχέσεις πως δε θα ξανασυμβεί αυτό που πάντα έμεναν υποσχέσεις. Και άλλες περιπτώσεις ιεροσυλίας ναών υπήρξαν σε ναούς στο Βυζάρι, στο Μοναστηράκι, στον Μέρωνα. Οι εκκλησίες του Αγίου Ιωάννη στις Αρναούτες και στου Γιούς τον Κάμπο(Γερακάρι), του Σωτήρα Χριστού στου Φουρφουρά, της Παναγίας στις Κουρούτες, του Αγίου Ανδρέα κοντα στη Μονή Ασωμάτων και του Χριστού στην Παντάνασσα υπέστησαν βανδαλισμούς και βεβηλώσεις. ΓΕΝΝΑΡΗΣ ΤΟΥ 1891-ΟΙ ΑΓΡΙΟΤΗΤΕΣ ΣΥΝΕΧΙΖΟΝΤΑΙ Στο Γαράζο μεθυσμένοι αλβανοί χωροφύλακες σκότωσαν ένα Χριστιανό.Οι συγγενείς του θύματος όρμησαν στο σταθμό και σκότωσαν δύο χωροφύλακες και τραυμάτισαν ένα.Την άλλη μέρα χωροφύλακες σκότωσαν νεαρό Χριστιανό για εκδίκηση. Στο Αμάρι κρητικοί φυγόδικοι σκότωσαν Μουσουλμάνο φυγόδικο που είχε κάνει πολλά σε βάρος των Χριστιανών.Οι μουσουλμανικές οικογένειες , τρομαγμένες άρχισαν να μαζεύουν τα πράγματά τους και να κατευθύνονται προς το Ρέθυμνο.Μιά νέα επανάσταση άρχιζε.

Βανδαλισμοί εκκλησίας από Οθωμανούς στρατιώτες (Από εφημερίδα της εποχής)

στις εξοχές και έδερναν άγρια όσους Χριστιανούς έβρισκαν.Τους έβριζαν με εκφράσεις όπως σκατόσταυροι, σκατόπιστοι, κερατάδες. Από το μοναστήρι πήραν το άγιο δισκοπότηρο και τα ιερά άμφια και τα πέταξαν. ΣΤΟ ΓΕΡΑΚΑΡΙ Στο Γερακάρι ο στρατός έκοβε τα δέντρα μόνο των Χριστιανών για καυσόξυλα. Κατέλαβε την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής που χρησιμοποιούσαν και σαν νεκροταφείο και μετέτρεψαν ένα τάφο σε απόπατο. ΜΠΑΛΙ Κοντά στο μοναστήρι στο Μπαλί μερικοί φυγόδικοι πυροβόλησαν στρατιώτες. Οι τελευταίοι επιτέθηκαν στους ασβεστοποιούς που εργάζονταν στην παραλία και τους αφαίρεσαν τα εργαλεία της δουλειάς τους. Μπήκαν και στην εκκλησία του μοναστηριού, πήραν μια εικόνα της Παναγίας, χάραξαν γραμμές σ’ αυτη και έπαιζαν πάνω της δωδεκάπετρο.

Πάνω: Ο πύργος στις Ατσιπάδες γνωστός ως κούλες της Κοξαρές σήμερα Κάτω: Από το εσωτερικό του πύργου στις Ατσιπάδες

ΚΑΚΟΥΡΓΗΜΑ ΣΤΗΝ ΠΑΤΣΟ Ένα θλιβερό γεγονός θα κρατήσει Χριστιανούς και Μουσουλμάνους του Αμαρίου σε θέση μάχης για μεγάλο χρονικό διάστημα. Άγνωστοι Μουσουλμάνοι συνέλαβαν κοντά στην Πατσό ένα νεαρό Χριστιανό, ασέλγησαν επάνω του και στη συνέχεια τον έσφαξαν. Ο επαρχιακός γιατρός Αγγελιδάκης σημείωσε στη γνωμάτευση ότι του θανάτου προηγήθηκε βιασμός. Δυό μέρες μετά η Τούρκικη Διοίκηση έστειλε δύο άλλους γιατρούς (τον στρατιωτικό Μουχτάρ και τον δημοτικό της πόλης Ιωάννη Δάνδολο), με εντολή να απαλύνουν τα πράγματα. Η δική τους γνωμάτευση ανέφερε: «Διά τους λόγους τούτους είνε αδύνατον να αποφανθώμεν επιστημονικώς και αλανθάστως ότι έγινε η όχι εις τον φονευθέντα ασέλγεια». Φυσικά, κανένας δεν τους πίστεψε. Ο ΠΥΡΓΟΣ ΣΤΙΣ ΑΤΣΙΠΑΔΕΣ ΣΤΗ ΘΕΣΗ ΚΟΡΕΔΟ Μέχρι το 1892, στα Αγιοβασιλιώτικα, η έδρα του επαρχείου ήταν στο Σπήλι. Η Κυβέρνηση, υποκύπτοντας σε πιέσεις των Μουσουλμάνων της περιοχής, αποφάσισε να χτίσει κάποιο στρατιωτικό πύργο στη θέση Κορέδο, κοντά στις Ατσιπάδες, που κατοικούσαν μόνο Οθωμανοί, και στην Κοξαρέ, που είχε μικτό πληθυσμό. Το οικόπεδο για να ανεγερθεί ο πύργος, αγοράστηκε με συνεισφορά Μουσουλμάνων και δωρίστηκε στο κράτος. Τον Απρίλιο του 1894 τέλειωσε ο πύργος και έγιναν τα εγκαίνιά του παρουσία του Γενικού Στρατιωτικού Διοιηκητή Κρήτης Χασάν Ταξίμ πασά και του Διοικητή Σφακίων με διαταγή του Γενικού Διοικητή Μαχμούτ. Οι κάτοικοι των δύο παραπάνω χωριών, αλλα και όλοι οι Μουσουλμάνοι της επαρχίας έκτοτε μεταχειρίζονται κάθε μέσο για να πείσουν τη Διοίκηση να μεταφέρει την έδρα του επαρχείου στον πύργο. Η μεταφορά συνεπαγόταν πολλές οικονομικές επιπτώσεις.Το Σπήλι θα έπαυε να είναι κέντρο εμπορίου της επαρχίας και τα ακίνητα θα έχαναν μεγάλο μέρος της τιμής τους. Αντίθετα θα αξιοποιείτο η περιοχή του πύργου με το σχετικό όφελος των μουσουλμάνων ιδιοκτητών της. Φαίνεται ότι ο Γενικός Διοικητής υποσχέθηκε να φροντίσει τη μεταφορά αυτή. Η πληροφορία εξόργισε τους Χριστιανούς του Σπηλίου και διαμήνυσαν στη Διοίκηση πως αν συμβεί κάτι τέτοιο, δε θα μείνουν με σταυρωμένα τα χέρια. Θα προχωρούσαν σε αντίποινα εναντίον των οργάνων της εξουσίας, που πήγαιναν στο χωριό τους για υπηρεσία, και κατά των λίγων Μουσουλμάνων που κατοικούσαν στα χωριά Σπήλι, Κισσό, Λαμπινή, Λάκκους, Διπλοχώρι και Φρατί.Αλλά και αν, τελικά δεν έκαναν επίθεση εναντίον των Μουσουλμάνων, ήταν βέβαιο ότι τα χωριά τους θα γίνονταν άσυλο φυγόδικων και φυγόποινων, με τα γνωστά επακόλουθα. Αυτό το λάβαινε σοβαρά υπόψη της η Διοίκηση και δίσταζε να προχωρήσει. ΜΑΤΩΜΕΝΟ ΣΑΒΒΑΤΟΒΡΑΔΟ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΑΝΔΡΕΑ Αρχές του Ιούνη του 1894, Σαββατόβραδο, λίγο έξω από το τουρκοχώρι Άγιος Ανδρέας, άγνωστοι σκότωσαν τα τρία παιδιά μιας οθωμανικής οικογένειας (ένα νέο 25 χρονών και δύο κορίτσια, 13 και 16) και τραυμάτισαν βαριά τη μητέρα τους, τη στιγμή που είχαν καθίσει να φάνε στο χωράφι που θέριζαν. Η μητέρα που επέζησε είπε πως οι δράστες ήταν δέκα Χριστιανοί. Λίγη ώρα αργότερα, στο γειτονικό χωριό Μετόχια, τραυματίστηκε με σφαίρα ένας Χριστιανός και μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο. Μόλις μαθεύτηκαν τα αιματηρά αυτά γεγονότα, έσπευσαν επιτόπου εισαγγελέας, ανακριτής, ο ταγματάρχης της Χωροφυλακής και αρκετοί στρατιώτες.Την επομένη έφτασε και ο ίδιος ο Διοικητής. Αμέσως άρχισαν εκτεταμένες συλλήψεις Χριστιανών.Πάνω από πενήντα άτομα μεταφέρθηκαν στις φυλακές Ρεθύμνου.

17

www.rethemnosnews.gr

αφιέρωμα

ΣΑΒΒΑΤΟ 18 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2021

Μουσουλμάνοι εγκαταλείπουν την Κρήτη από το λιμάνι των Χανίων

Η ΑΦΙΞΗ ΤΩΝ ΡΩΣΩΝ-ΡΩΣΙΚΟΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΙ ΠΕΡΙΠΑΤΟΙ ΣΤΟ ΡΕΘΥΜΝΟ (1897) Σε έναν από τους περιπάτους των, οι Ρώσοι επισκέφτηκαν τους Αρμένους. Οι κάτοικοι τους έδειξαν τη βεβηλωμένη εκκλησία του χωριού, καθώς και σπασμένες και καμμένες εικόνες.Τους μίλησε ο Θ.ντε Χιόστακ και τους προέτρεψε να μην επιτίθενται κατά των Τούρκων και να μην καίνε τα δέντρα των Οθωμανών. Στο ίδιο κλίμα τους μίλησε και ο Γ. Χατζηγρηγοράκης. Οι Χριστιανοί δήλωσαν πως ήταν έτοιμοι να υπακούσουν. Ανάλογα όφειλαν να υπακούσουν και οι Τούρκοι και κυρίως οι βασιβουζούκοι, οι οποίοι έβγαιναν συχνά ένοπλοι έξω από τη στρατιωτική ζώνη, και πυρπολούσαν ελαιόδεντρα των Χριστιανών, κατέστρεφαν ό,τι έβρισκαν μπροστά τους και σκότωναν τους Χριστιανούς. Βεβηλωμένες και πυρπολημένες εκκλησίες είδαν οι Ρώσοι και σε άλλους περιπάτους, στο Ατσιπόπουλο, στον Πρινέ και στη Γωνιά. Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ (1897-98) Η τελευταία επανάσταση κατά των Τούρκων υπήρξε καθοριστική για το μέλλον του νησιού. Η Κρήτη, από την επόμενη κιόλας της επανάστασης, ήταν σε αναβρασμό. Οι Χριστιανοί ήταν δυσαρεστημένοι από την κατάργηση των παραχωρήσεων της Σύμβασης της Χαλέπας του 1878, ενώ οι Μουσουλμάνοι επεδίωκαν να επιβληθούν ξανά στη διοίκηση, που είχε πλέον περιέλθει στους Χριστιανούς. Επιθέσεις Χριστιανών κατά Μουσουλμάνων στις επαρχίες και Μουσουλμάνων κατά Χριστιανών στις πόλεις, ήταν συνηθισμένα φαινόμενα την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα. Η Κρήτη έμοιαζε με πυριτιδαποθήκη, έτοιμη να εκραγεί. Οι Μεγάλες Δυνάμεις, σίγουρες πιά ότι η μουσουλμανική ηγεσία ήταν ανίκανη, αλλά και δεν επιθυμούσε να επιβάλει την τάξη, αποφάσισαν να θέσουν την Κρήτη υπό διεθνή κατοχή. Στις 6 Μαρτίου 1897 διέταξαν τους Ναυάρχους τους να κηρύξουν συγχρόνως τον αποκλεισμό και την αυτονομία της. Μοίρασαν την κατοχή της μεταξύ τους και προχώρησαν στην αποστολή διεθνούς στρατού. Τότε αποβιβάστηκαν οι πρώτοι Ρώσοι στρατιώτες στο Ρέθυμνο, ένα τάγμα του πυροβολικού και ένα τάγμα του 14ου συντάγματος σκοπευτών με διοικητή του συντάγματος τον Θ.ντε Χιόστακ.

τα. Ιδιαίτερα τα έτη 1896-98, οι διαρπαγές, οι φόνοι, οι βιασμοί, οι εμπρησμοί κλπ., ήταν συχνό φαινόμενο στην πόλη και στην ύπαιθρο. Οι αντεκδικήσεις μεταξύ ετερόθρησκων, οι βιοτικές ανάγκες, η ελεύθερη οπλοφορία και η έλλειψη στοιχειώδους αστυνόμευσης, κυρίως στα χωριά, από την Τουρκική διοίκηση, οδηγούσαν στην ασυδοσία και στην καταστρατήγηση κάθε έννοιας δικαίου. Εκτός από τη διαρπαγή και καταστροφή κάθε είδους εμπορεύματος και την πυρπόληση οικιών στις πόλεις και στην ύπαιθρο, ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στην καταστροφή παραγωγικών δέντρων, του κυρίαρχου στοιχείου της κρητικής γεωργικής οικονομίας. «Αποτέλεσμα της φρενοβλαβούς δενδροφθορίας, των ανωμάλων εκείνων ημερών του 1896-98, υπήρξεν ότι εκ των εν τη νήσω 10.445.584 δένδρων, κατεστράφησαν 1.403.079, ήγουν υπέρ τα 12 επί τοις εκατόν!.........» (Α. Ν. Γιάνναρης 1906). Η κατά των δένδρων και των αψύχων αυτή μανία, που τόση αμηχανία προκάλεσε σε παλαιούς παρατηρητές και νεότερους μελετητές, μπορεί να ερμηνευτεί ως πολιτική επιλογή. Ότι δηλαδή οι αντίπαλοι κατέστρεφαν τις οικονομικές βάσεις των αντιπάλων τους ώστε να τους απελπίσουν, να τους εκδιώξουν για πάντα από το χώρο ή έστω να τους εκδικηθούν για τα δεινά που τους είχαν προκαλέσει. Η καταστροφική υστερία μπορεί να εξεταστεί ως στοιχείο διαμάχης για απόκτηση οικονομικών και κοινωνικών πλεονεκτημάτων στη μεταβατική περίοδο που το νησί τότε διέτρεχε. Η κατεστραμμένη γη είναι σαφώς πιό ανοικτή στην καταπάτηση από τους μη έχοντες και λιγότερο επιθυμητή από τους έχοντες. Όταν

ήρθε ο Πρίγκηπας και η Αυτονομία, η Κρήτη ήταν μια κοινωνία μικροϊδιοκτητών. Η οικονομική κρίση, η πείνα που προκάλεσε ο ναυτικός αποκλεισμός του νησιού μετά τον πόλεμο του 1897, η καμμένη γη που κληρονόμησαν οι νικητές, κράτησε τους μέσους όρους της ευμάρειας πολύ χαμηλά. Στους νέους αυτούς καιρούς μπέηδες γαιοκτήμονες δεν υπήρχαν πλέον, ενώ οι τελευταίοι μουσουλμάνοι έμποροι, ετοίμαζαν τη μετανάστευση τους σε ομόθρησκες ζώνες. Πολλοί από αυτούς έκριναν ότι στη Σμύρνη θα έβρισκαν την ποθητή ηρεμία. (Γ.Μαργαρίτης) 1896-99 ΟΙ ΜΙΣΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΠΟΥΝ ΤΗΝ ΚΡΗΤΗ Στη διάρκεια της τελευταίας κρητικής επανάστασης του 1896-99, οι μισοί τουλάχιστον τουρκοκρήτες εγκατέλειψαν την Κρήτη και εγκαταστάθηκαν σε άλλες περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η φυγή των μουσουλμάνων διαδόθηκε γρήγορα στο νησί «σαν μεταδοτική νόσος». Μουσουλμάνοι από όλες τις περιοχές του νησιού συνωστίζονταν στα λιμάνια για να επιβιβαστούν στα πλοία, παρά τις διαβεβαιώσεις για την ασφάλειά τους, που δίνονταν από τη νέα διοίκηση και παρά την προσφορά βοήθειας για την οικοδόμηση των σπιτιών, όσων θα επέστρεφαν στα χωριά τους. Η έξοδος άρχισε από το Ρέθυμνο στο οποίο εκει ο ρώσικος στρατός ήταν εχθρικός προς τους τουρκοκρήτες. Καταγόμενοι στη συντριπτική τους πλειοψηφία από Έλληνες, οι μουσουλμάνοι της Κρήτης αγαπούσαν όσο και οι χριστιανοί τον τόπο τους. Η μεταβίβαση όμως της εξουσίας από τους μουσουλμάνους στους χριστιανούς, μείωσε το γόητρό τους που δεν είχαν συνηθίσει να κυβερνούνται από χριστιανό ηγεμόνα και να δέχονται στη διοίκηση εντολές από τους χριστιανούς. Αφοπλισμένοι, σε αντίθεση με τους χριστιανούς, φοβήθηκαν εκδίκηση. Δολοφονίες, άλλωστε, μουσουλμάνων για λόγους αντεκδίκησης συνέχισαν να παρατηρούνται. Την απόφαση του μουσουλμανικού πληθυσμού αναφέρεται ότι επηρέασε και η πολιτική της Πύλης, που πιεζόμενη από τις Δυνάμεις, λόγω των σφαγών των Αρμενίων, παρακινούσε τους μουσουλμάνους να φύγουν από την Κρήτη, υποσχόμενη την παροχή κάθε φροντίδας. Με την ψήφιση του Συντάγματος της Κρητικής Πολιτείας τον Απρίλη του 1899, απομακρυνόταν οριστικά ο τουρκικός στρατός και ανέθετε την τήρηση της τάξης σε εγχώρια πολιτοφυλακή και χωροφυλακή. Αργότερα, στα μέσα του 1899, η Πύλη προσπάθησε να αποτρέψει το νέο κύμα μετανάστευσης, αλλάζοντας τακτική.Κι αυτό γιατί διαπίστωσε ότι η ενίσχυση της μετανάστευσης θα επέφερε την οριστική απώλεια της Κρήτης.

«ΤΣ’ ΕΛΙΕΣ ΤΣΙ ΚΑΨΑΝΕ ΟΙ ΧΡΙΣΘΙΑΝΟΙ» Οι περιουσίες των μουσουλμάνων και τα σπίτια τους στα χωριά είχαν καταστραφεί.Όπου υπήρχαν μουσουλμανικές περιουσίες διακρίνονταν με την πρώτη ματιά, γράφει ο V.Berard: «Όλα καταστράφηκαν.Στα 80 μουσουλμανικά χωριά της κεντρικής Κρήτης, δε μένει πια ούτε μιά στέγη.Και δεν κάνουμε λόγο για μιναρέδες και τζαμιά.Το πετρέλαιο και η δυναμίτις απλούστευσαν το έργο». Οι μουσουλμάνοι του Ρεθύμνου, γράφει ο P.Blanc, μη μπορώντας πια ούτε στην προστατευόμενη ζώνη να βόσκουν τα πρόβατά τους, έβγαιναν από αυτήν ένοπλοι. Μιά σύγκρουση με τους χριστιανούς απεφεύχθη μετά από ενέργειες της ρωσικής διοίκησης. Μπορούμε να πούμε ότι η κατάσταση των μουσουλμάνων ήταν απελπιστική.Ήταν εκτεθειμένοι στις επιθέσεις των χριστιανών και τα δικαιώματά τους παραβιάζονταν. Γνωρίζοντας οι χριστιανοί ότι οι Πρέσβεις των Δυνάμεων από τις αρχές του 1898 ασχολούνταν με την εκπόνηση προσωρινού πολιτεύματος και την παραχώρηση αυτονομίας στην Κρήτη, εμπόδιζαν τους μουσουλμάνους να επιστρέψουν στα χωριά τους προβάλλοντας σαν όρο την οριστική απομάκρυνση του τουρκικού στρατού. Για να είναι σίγουροι ότι οι μουσουλμάνοι δε θα επέστρεφαν στις εστίες τους, οι χριστιανοί επεδίωξαν την καταστροφή των περιουσιών τους. ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ 25 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1898 ΣΤΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟ Μετά τα γεγονότα στις 25 Αυγούστου στο Ηράκλειο, αναρχία επικράτησε σε Χανιά και Ρέθυμνο, όπου είχαν εκφραστεί απειλές για σφαγή των χριστιανών, οι οποίες, ωστόσο, δεν πραγματοποιήθηκαν με τη γρήγορη αντίδραση της διπλωματίας των Δυνάμεων, που απαίτησε από τους Τούρκους προύχοντες τον περιορισμό των μουσουλμάνων, οι οποίοι είχαν άγριες διαθέσεις. Στις πόλεις κηρύχτηκε στρατιωτικός νόμος και απειλήθηκαν αυστηρές τιμωρίες σε όσους θα παρέβαιναν τους νόμους. Κατόπιν διατάχτηκε ο αφοπλισμός του μουσουλμανικού πληθυσμού. (Μουρέλου, Ιστορία Κρήτης).

ΟΙ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΕΙΣ Ήδη από τις πρώτες πράξεις της Κρητικής Πολιτείας, ήταν η διάθεση χρηματικού ποσού για αποζημίωση των καταστροφών του 1896. Η εξεύρεση πόρων παρέμεινε ανοικτό πρόβλημα. Τον Οκτώβριο του 1899 ψηφίστηκε ο νόμος «Περί κρατήσεως 2 τοις εκατό επί της μισθοδοσίας πάντων των εκ του Δημοσίου ταμείου της Κρήτης μισθοδοτουμένων υπαλλήλων, όπως χρησιμεύση προς χορηγίαν βοηθημάτων: 1.Υπέρ εκείνων οίτινες μαχόμενοι υπέρ της ελευθερίας της νήσου κατέστησαν ανίκανοι προς εργασίαν εκ των πληγών και κακουχιών των επαναστάσεων.

2.Υπέρ των ορφανών και χηρών των εν ταις μάχες φονευθέντων.

3.Υπέρ των ανεγνωρισμένων οπλαρχηγών οίτινες εγήρασαν υπέρ ελευθερίας μαχόμενοι και είναι ήδη ανίκανοι προς εργασίαν» ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ Τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας στην Κρήτη, είχε αυξηθεί ιδιαίτερα η εγκληματικότη-

Η ΜΕΓΑΛΗ ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΣΤΑ ΧΑΝΙΑ Σφαγές στα Χανιά από τον μουσουλμανικό όχλο(Le petit Journal). Στις αρχές του 1897 έχουμε τη μεγάλη πυρκαγιά της Χριστιανικής γειτονιάς στα Χανιά και την αναζωπύρωση της επανάστασης. Λίγο νωρίτερα, την άνοιξη του 1896, είχαν αρχίσει συγκρούσεις ένοπλων ομάδων και λίγους μήνες αργότερα οι μουσουλμάνοι εγκαταλείπουν τα κτήματά τους και αναζητούν ασφάλεια στις πόλεις και στη Μ. Ασία. Μακριά από τα χωριά τους και αντιμετωπίζοντας προβλήματα επιβίωσης, οι μουσουλμάνοι προέβαιναν συχνά σε βιαιοπραγίες σε βάρος των χριστιανών.

Ο Χουσείν Σουμπασάκης δολοφονηθείς στο Κάτω Βαλσαμόνερο to 1909

ΠΗΓΕΣ –ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ -Γ ιάννη Γρυντάκη, το Ρέθυμνο μεταξύ δύο επαναστάσεων (1890-1894) - Victor Berard, Κρητικές Υποθέσεις - Η Ρωσική παρουσία στο Ρέθυμνο 1897-1909, Πρακτικά Συνεδρίου. Επιμέλεια Μιχ. Τρούλης - Η τελευταία φάση του κρητικού ζητήματος, Επιμ. Θεοχ. Δετοράκη - Αλέξη Καλοκαιρινού, Ηράκλειο 2001 - Οι Ρωσικοί στρατιωτικοί περίπατοι, Μ. Τρούλη - Αντ. Γιάνναρη, Δημοσιολογική μελέτη περί της καταστάσεως της εν Κρήτη γεωργίας και εμπορίας, 1909 - Ι. Δ. Μουρέλου, Η Ιστορία της Κρήτης