O impacto da IA na escrita

Dende principios deste 2023 hai un tema recorrente en toda clase de conversas de diferentes eidos: A Intelixencia Artificial. E dentro deste tema que ata hai pouco parecía pura ciencia ficción, moitos profesionais andan preocupados polo impacto sobre os seus propios empregos: Que pasará co xornalismo? Os redactores serán substituídos por máquinas que compoñan textos intelixibles e correctos a nivel técnico? E onde queda a veracidade dos contidos, seguindo esa máxima que nos ensinaban na facultade sobre que “algo pode ser verosímil, pero non veraz”. Por non falar do incremento da polarización e do reforzo do illamento informativo dos individuos, vivindo na súa propia burbulla creada e mantida polas redes sociais. No caso da escrita, quixemos preguntar a tres representantes do sector acerca de como ven eles e elas o posible impacto da Intelixencia Artificial na produción literaria, tendo en conta fenómenos que xa vimos observando dende hai anos como o vertixinoso aumento de novelas publicadas, coa consecuente voracidade do mercado, que fai que aos quince días unha obra xa sexa vella. Preguntamos ao respecto a Susana Pedreira, xornalista e comisaria do Premio Torrente Ballester de narrativa da Deputación da Coruña; Javier Peña, escritor e director da Residencia Literaria da Cidade da Cultura de Galicia; e Quique Alvarellos, editor e presidente da Asociación Galega de Editoras.

Aumento das publicacións

Indagamos primeiramente sobre aumento exponencial de novelas publicadas nos últimos anos. Susana Pedreira responde desde unha dobre vertente: como lectora e como comisaria do Premio Torrente Ballester, que este ano chega a súa XXXV Edición: “Como lectora si creo que ás veces se publica demasiado e eu mesma síntome sobrepasada”. Recoñece que ás veces parece que non dá tempo a ler todo o que se publica e que ten a sensación de estarse a perder lecturas boas por falta de tempo. Sen embargo, dende o prisma dos premios literarios -os cales gozan dun gran número de participantes- a xornalista cre que “son unha boa ferramenta para promocionar nova canteira, novos talentos e novas voces. Recordemos casos como o de Manuel Rivas ou Ignacio Martinez de Pisón”. Isto, a pesares de que na pasada edición de 2022 o Premio Torrente Ballester quedara deserto na súa modalidade en castelán, ao igual que o Premio Herralde de Novela 2022 organizado por Anagrama. Susana comenta “non é unha mala nova que un premio quede deserto, de feito o prestixia”. Sobre a posible explosión da Intelixencia Artificial no mundo da literatura, Pedreira cre que “non vai ter un impacto significativo” porque “combinar ingredientes non é literatura”. “A literatura antes é vivencia e imaxinación por parte do escritor e de momento a IA non poderá sentir”.

Nunha liña semellante fala Quique Alvarellos, responsable da Editorial Alvarellos e actual presidente desde 2020 da Asociación Galega de Editoras, o colectivo que agrupa ao 90% da produción editorial de Galicia. Si recoñece que “as novelas malas xa as pode escribir unha máquina”. Pero ao mesmo tempo “reafírmase a calidade da escrita persoal”. O estilo de cada autor é “froito das súas propias experiencias”, as cales resultan íntimas e inimitables. Pon o exemplo de como, xogando co seu fillo, pedíronlle a Chat GPT que “escribira un verso ao estilo de Lorca”. O resultado foi unha mestura dos temas principais tratados polo xenio granadino, pero sen ningún sentido, conta con humor Alvarellos. Ao editor principalmente preocúpalle o futuro da propiedade intelectual que si cre ameazado pola intrusión da Intelixencia Artificial, xa que moitas veces non menciona a autoría dos textos.

Falta de cultura lectora

Para Alvarellos, o verdadeiro obxectivo é conquistar novos lectores para a literatura en galego. Aínda que existe un “ansia creadora” reflectida en premios nacionais, amosando que “temos unha cultura escrita moi rica”, “o noso mercado é pequeno e en xeral lemos pouco”. A pesares de que desde a pandemia o índice lector subiu, un 40% de persoas non len, sendo Galicia unha das comunidades autónomas onde menos se le. “A lingua está perdendo falantes e hai poucos lectores de libros en galego”.

O escritor Javier Peña incide no tema desa falta de hábito lector, que logo se traslada á escrita. “A xente escribe, pero non le”, o cal ten consecuencias no resultado final. Para o autor de ‘Infelices’ e ‘Agnes’, xornalista de profesión e antigo redactor de discursos políticos, hai que ter unha “bagaxe lectora e vital” para lanzarse á escrita. Esta falta de cultura lectora nótase na construción narrativa, no trato dos personaxes ou nos diálogos.

O problema é que se “le de forma superficial e, de feito, as novelas son cada vez máis curtas, fragmentarias e explicativas”.

A “saturación do mercado” provoca que un libro “pase de moda as 15 días” e que cada vez haxa que facer

“maior esforzo para manterse”. Recorda ademais que “para que saia un best seller, ten que haber 100.000 fracasos”.

En canto ao impacto da Intelixencia Artificial, cre que traerá unha “autorregulación” do mercado e que é difícil que a tecnoloxía “escriba ‘Los Detectives Salvajes’”, por exemplo, á parte de non ser capaz de captar sutilezas como “a ironía”. Para Javier Peña o maior perigo “é que non sexamos capaces de distinguir entre unha obra humana ou de IA”.

Papel das mulleres na escrita

Neste novo escenario literario, quixemos preguntar sobre o papel das mulleres. Susana Pedreira cre que a situación para as escritoras mellorou xa que “moitas editoras están publicando a máis autoras actuais e ademais estanse recuperando a outras”. Nos xurados dos premios hai cada vez mais representantes femininas e, no caso do Torrente Ballester, existe paridade tanto na Comisión Lectora como no Xurado.

Pola súa banda, Quique Alvarellos afirma que “a escrita ten uns cementos sólidos grazas ás escritoras, o cal se reflicte nos premios. Así mesmo, hai máis lectoras que lectores”. Polo menos, unha noticia positiva neste escenario dixital incerto. Pincha

Corría o ano 1991 na cidade de Santiago de Compostela. Eu estudaba aquilo que lle chamaban E.X.B. no Colexio La Salle. Estudar, o que era estudar, a verdade, non estudaba un carallo. Tiven que repetir tres cursos para poder quitar o Graduado Escolar. Con 17 anos empecei a facer o meu primeiro programa de radio en Radio Medellín (Seminario Maior - San Martiño Pinario) latando a clase os venres pola tarde. Comecei pinchando e falando de clásicos do Rock & Roll, pero unha mañá escapei do colexio (algo que estaba totalmente prohibido estudando E.X.B.) e fun dar unha volta polas rúas de Compostela. Metinme en El Pilar Grandes Almacenes a remexer na colección de casetes e despois de pasar un bo anaco e dar varios voltas polo establecemento, continuei o meu camiño sen rumbo rúa abaixo. Aos poucos metros atopei unha tenda que, a verdade non lembro o seu nome. No escaparate exhibían secadores de pelo, aparatos de radio, televisións e demais familia electrodoméstica. Botei un ollo e decidinme a entrar. Á esquerda atopei unha pequena sección na que vendían discos de vinilo e despois de darlle un repasiño, caeu nas miñas mans un que me chamou realmente a atención. Era algo infrecuente. Un disco con portada de cartón un tanto grosa de cor marrón clariño, como as caixas de cartón onde che meten as pizzas ou dun paquete de correos. Abrino e contiña unha folla interior (un folio en branco e negro) na que un tal Rudolph Abel (Director Xeral de Spectra), que ademais mostraba o seu careto no panfleto, falaba dun xeito un tanto estraño. Despois de darlle varias voltas e convencerme o produto, quíxeno mercar, pero non tiña pasta e pouco a pouco fun xuntando o que os meus pais me daban para pillarme un bocadillo no recreo e aforrar os cartos dos billetes para baixar de San Lázaro a San Roque no bus 6. Ao final logrei xuntar os cartos. Coido que custaba mil duascentas pesetas, máis ou menos, e pillei o disco. Cando cheguei a casa, metín o artefacto no meu primeiro reprodutor de vinilo marca Schneider, que me mercara Miña Nai en El Círculo de Lectores e de súpeto dixen: “Pero isto que carallo é?”. Era un mini-lp con 7 cortes, que minutos máis tarde e despois de darlle varias voltas e ir cambiando de canción, decateime que non soaba a 33 rpm, senón a 45 e entón, así de súpeto, todo cambiou. Soaba a unha mestura entre rock e punk (poderíase chamar Post Punk) con textos en castelán e un en galego, con certo aire poético ‘rarote’. Algo que me entrou á primeira de cambio. E entón dixen: “Isto é o que quero que soe en A Parte de Atrásh, o meu programa de radio”. E así foi! A partir de aí, a miña perspectiva de ver a música mudou ao 100%. Empecei a programar discos de bandas desta estirpe e maquetas de grupos da cidade, que pouco a pouco fun coñecendo nos emblemáticos tugurios da cidade que ofrecían música en directo naqueles anos. Pouco máis tarde puiden ver en directo a Nicho Varullo e aquilo foi sinxelamente emocionante e espectacular.

Eles xa se formaran no 1988 en ensaiaban nun local que había en San Paio de Antealtares, no que non se podía sentar un. Tiñan que estar de pé en todo momento e decidiron chamarlle O Nicho. Así que, ante a situación e o barullo que facían, bautizaron ao grupo co nome de Nicho Varullo. Non me vou poñer agora a contarvos como foron os comezos con detemento, xa que me ocuparía varias follas e largaríanme da Pincha, pero co tempo a banda quedaría deste xeito: Pepe Sendón (batería), Fran Pérez (baixo), Antonio Pérez (guitarra) e Carlos Santiago (voz). Gravaron 2 discos como banda de rock, o primeiro o da Caixa de Cartón e o segundo, que nunca veu a luz (De momento! Non podo dar máis datos!), á parte de bandas sonoras para obras teatrais. A banda durou ata o 1996 e deixouse caer por toda a xeografía galega, soaron polo territorio estatal (sobre todo na Cidade Condal) e máis que nada tocaron en Santiago, nas Festas Universitarias das Facultades de Bioloxía, Matemáticas, Químicas, Filosofía… O seu derradeiro bolo foi na Sala Nasa.

O famoso disco de cartão aínda se pode atopar nalgunha tenda de discos de segunda man e na internet (YouTube). Máis info no que será o meu primeiro libro “30 Anos Traficando Cultura Subterránea”, que verá a luz algún día, pero por se acaso a palmo antes, aquí queda unha pequena mostra.

Moitas grazas pola vosa atención! Favores anticipan gracias…