De 46ste president: Joe Biden

Herman Matthijs

Waarom waren de verkiezingen in de VS afgelopen november zo belangrijk? Waarom liepen ze zo chaotisch en waar komt dat ingewikkelde systeem met die kiesmannen vandaan? Wat zijn de politieke consequenties ervan? Zeker is dat er nu een machtsvacuüm dreigt binnen de Republikeinse partij, en dat de Democraten hopeloos verdeeld lijken. Nu alle stof is gaan liggen, is het hoog tijd voor een analyse.

De Amerikaanse verkiezingen van drie november jongstleden zijn het voorwerp geworden van veel discussies. Door het systeem van de early voting kon er al weken op voorhand per post gestemd worden. Wat tot de situatie leidde dat niet iedereen op hetzelfde moment stemt. In sommige staten worden alleen maar de poststemmen meegeteld die ten laatste op de dag van de verkiezingen aankomen, maar in andere staten telt men alles nog dagen daarna mee! Dat men er niet in slaagt om een ordentelijke verkiezing te houden, is op zijn minst een blamage voor het land. Op de eerste plaats moet men daarvoor wijzen naar de staten, die verantwoordelijk zijn voor de organisatie van de federale verkiezingen.

ECONOMISCHE, TERRITORIALE EN POLITIEKE REUS

Waarom zijn deze verkiezingen van drie november 2020 zo belangrijk, en waarom slagen de Amerikaanse presidentsverkiezingen erin telkens weer heel de wereld te boeien? De Verenigde Staten van Amerika zijn uiteindelijk het derde grootste land ter wereld, zowel qua territorium (na Rusland en Canada) en wat het aantal inwoners betreft (na China en India).

Dat men er niet in slaagt om een ordentelijke verkiezing te houden, is op zijn minst een blamage voor het land

Het BBP van dit land is het grootste ter wereld met een omvang van zowat 21.000 miljard dollar. Dat is ongeveer een vierde van het totale BBP van heel de wereld. De Verenigde Staten hebben ook de belangrijkste munt ter wereld. Alle grondstoffen worden immers nog steeds uitgedrukt in US Dollar. Bovendien zijn de twee belangrijkste beurzen ter wereld, de New York Stock Exchange (NYSE) en de Nasdaq, gevestigd in New York. Met een federaal budget van meer dan 6000 miljard dollar, waarvan ruim 55% naar sociaal beleid gaat, kan er ook een dominerend overheidsbeleid worden gevoerd.

Het kan zijn dat Biden, gezien zijn hoge leeftijd, voortijdig op pensioen gaat en het presidentschap zal overlaten aan Kamala Harris. © Olivier Douliery - Getty Images

Het land speelt een belangrijke rol in meerdere internationale instellingen. Het is een permanent lid van de VN veiligheidsraad en heeft daardoor één van de vijf vetorechten in deze instelling. Ook zijn de VS, net als België, een van de zes permanente leden van de bank der banken: de Bank of International Settlements te Bazel. Daarnaast is de VS het enige land ter wereld met een ‘de facto’ vetorecht in het bestuur van het Internationaal Monetair Fonds (IMF). Alle beslissingen worden daar genomen met minstens 85% van de stemmen, en de Amerikanen hebben 16,5% van de totale stemmen bij deze instelling.

Ten slotte moet er nog gewezen worden op de militaire dominantie van het land. Dit laatste heeft ook gevolgen voor ons land, onder meer door het Amerikaans

Het kan zijn dat Biden, gezien zijn hoge leeftijd, voortijdig op pensioen gaat en het presidentschap zal overlaten aan Kamala Harris.

bevelhebberschap van het militaire gedeelte van de NAVO: de SHAEPE, gelegen in Mons. Die Amerikaanse heerschappij strekt zich trouwens dankzij de NASA uit tot in de ruimte.

Met Harris komt er voor het eerst een vrouw op een van de twee machtigste politieke functies van het land

WINNAARS

Joe Biden (°1942) is al sinds de zeventiger jaren senator voor zijn staat Delaware, een van de founding states. Daarom is het des te opvallender dat het de eerste keer in de geschiedenis is dat deze staat de president levert. Biden was tussen 2009 en 2017 acht jaar lang de vicepresident onder Obama. Hij is de tweede katholieke president en dat zestig jaar na president Kennedy. Hij is getrouwd met de eveneens katholieke Jill Jacobs, een professor Engelse taal en literatuur.

Kamala Harris (°1964) is sinds 2017 senator voor de staat Californië en daarvoor was zij de minister van Justitie van deze staat. Zij is baptiste en heeft een migratieachtergrond. Ze is getrouwd met de rijke joodse advocaat Doug Emhoff. Met Harris komt er voor het eerst een vrouw op een van de twee machtigste politieke functies van het land.

De Democratische overwinning is te gering om alle fracties binnen deze partij tevreden te stellen

Beide topkandidaten behalen een historisch hoge nominale score met zowat 80 miljoen stemmen voor Joe Biden en 74 miljoen voor Donald Trump. Het is maar de vraag of dergelijke scores ooit nog zullen benaderd worden in de toekomst. De derde partijen hebben hun succes van 2016 helemaal zien verdwijnen en halen allen samen maar 1,8% van de stemmen. De Verenigde Staten zijn nu duidelijk een politiek tweestromenland. Met 306 kiesmannen, als ze allemaal op 14 december 2020 op hem gestemd hebben, wordt Joe Biden op 20 januari 2021 beëdigd als de 46ste president van de Verenigde Staten van Amerika. Toch is dat geen grootse overwinning. Daarvan spreekt men pas bij een overwinning met meer dan 400 kiesmannen, en dat is al van 1988 geleden, toen uittredend vicepresident Bush vlot won van zijn Democratische uitdager Dukakis. De grootste overwinning ooit is die van november 1984, toen het Republikeinse duo Reagan-Bush de Democratische uitdagers Walter Mondale en Geraldine Ferraro versloegen met 525 tegen 13 kiesmannen!

DE KIESMANNEN EN DE SAMENSTELLING VAN HET ELECTORAL COLLEGE

Hoe is men eigenlijk aan dat systeem van kiesmannen geraakt? Bij de overgang van de confederatie naar de federatie in 1789 waren de staten, toen nog maar met dertien, enkel bereid om een federale president met macht te aanvaarden op voorwaarde dat zij een rol konden spelen in het verkiezingsproces. Vandaar het ontstaan van de kiesmannen.

De samenstelling van het electoral college is een complexe zaak. Het aantal kiesmannen wordt bepaald door de optelsom van het aantal senatoren (twee voor elke staat) en afgevaardigden (afhankelijk van het inwonersaantal) in elke staat. Zo heeft elke staat minimaal één afgevaardigde in het Huis en altijd twee senatoren. Bijvoorbeeld: Alaska heeft één afgevaardigde en twee senatoren, dus drie kiesmannen. Florida en New York hebben 27 afgevaardigden en twee senatoren,

dus 29 kiesmannen. Californië heeft twee senatoren en 53 afgevaardigden of 55 kiesmannen. Zodoende geeft de som van de 100 senatoren en 435 afgevaardigden in totaal 535 kiesmannen. Maar sinds 1971 heeft het federale hoofdstedelijk district Washington D.C. ook drie kiesmannen. Daardoor is de hoofdstad ook het enige nietstatelijke gebied van de VS waar men mag stemmen voor de presidentsverkiezingen, alle inwoners van de andere niet statelijke gebieden (bijvoorbeeld Puerto Rico, Samoa, Guam, Virgin Islands) hebben geen stemrecht.

Dat betekent dus dat er 538 kiesmannen te verdelen zijn. Men kan president worden als er 270 kiesmannen worden behaald.

Er moet op gewezen worden dat de verdeling van het aantal afgevaardigden in het Huis, gebaseerd is op de volkstelling van het jaar 2010 en de verkiezing van november 2020 de laatste was met die census als verdeling. Bij de volgende verkiezingen voor het Huis van Afgevaardigden (november 2022) en de verdeling van de kiesmannen bij de presidentsverkiezing van november 2024 gelden de resultaten van de volkstelling in 2020. Dat zal resulteren in, onder andere, een vermindering van het aantal afgevaardigden en dus ook kiesmannen voor de staten New York en Pennsylvania, en een verhoging voor staten als Florida en Texas.

Het is nog maar de vraag of Kamala Harris genoeg steun heeft om de partij te gaan leiden

Het zijn die kiesmannen die op de eerste maandag na de tweede woensdag van december (in 2020 is dat op 14 december) bij hun gouverneurs of de burgemeester van Washington D.C. hun keuze bekendmaken. Bijna overal geldt het principe van de ABBA-hit The winner takes it all: degene die als eerste uitkomt krijgt alle kiesmannen van die staat. Alleen de staten Maine en Nebraska hebben een gedeeltelijk districtensysteem.

Door het verlies van president Trump is er geen echte leider meer bij de GOP

Het behoort ook tot de bevoegdheden van de staten hoe deze kiesmannen worden toegewezen. De federale overheid bepaalt enkel het aantal, en dat op basis van de reeds vermelde tienjaarlijkse volkstelling. Die kiesmannen zijn niet verplicht om te kiezen voor de persoon op wiens lijst ze verkozen zijn. Uiteindelijk worden de 51 p.v.’s in een gezamenlijke zitting van het Congres, op zes januari, alfabetisch opgeteld om dan te concluderen dat er een kandidaat minstens 270 kiesmannen heeft behaald. Die persoon wordt dan uitgenodigd om op 20 januari de eed te komen afleggen op het balkon van het Congres.

HET SPOILS SYSTEEM EN DE MACHTSVERDELING

De Democratische administratie Biden – Harris levert de nieuwe Amerikaanse regering. De vrij lange transitieperiode van november tot januari is er vooral om, bij een wisseling van president, de nodige tijd te hebben om die uitgebreide administratie te kunnen bemannen. Het spoils system houdt in dat alle regeringsleden (ongeveer 250), de leidende personen van de vijftien departementen (onder andere het Pentagon), de leidende personen van de ongeveer honderd agentschappen zoals de FBI, CIA en NASA en de ambassadeurs worden vervangen door partijgetrouwen. Al die voorgestelde dames en heren moeten wel naar publieke hearings gaan in de Senaat. De algemene vergadering van de Senaat moet dan een positieve confirmatie geven. Als de president die niet krijgt, dan kan hij een andere kandidaat naar de almachtige Senaat sturen. Een meerderheid van de Republikeinen in deze Senaat geeft fractieleider Mitch McConnell uitgebreide macht ten aanzien van Joe Biden. De GOP (Grand Old Party) behoudt naast de Senaat ook de meerderheid in het college der Gouverneurs (27 op 50), voor de rest van het decennium de meerderheid in het bestuur van de centrale bank en voor de volgende tientallen jaren het hoogste gerechtsorgaan, de Supreme Court. De Democraten behouden op hun beurt een verkleinde meerderheid in het Huis van Afgevaardigden. Daar kan Nancy Pelosi-Lombardi speaker blijven.

EEN VERDEELDE DEMOCRATISCHE PARTIJ

De blauwe partij met de ezel als mascotte staat traditioneel voor een eerder klassiek liberale partij, maar de partij telt veel uiteenlopende fracties en de verdeeldheid is hier op zijn minst even groot als bij de Republikeinen. Op links is er de groep rond de senatoren Sanders en Warren en Alexandria Ocasio-Cortez, de afgevaardigde voor New York City. De laatste jaren is deze partij vooral het voorwerp geweest van ruzies tussen de clans rond Obama en de Clintons, een tegenstelling waar de partij dringend van moet loskomen. De Democratische overwinning is echter te gering om alle fracties binnen deze partij tevreden te stellen.

Met een resultaat van 1,8% in 2020 kan er alleen maar gesproken worden van een massale electorale afgang voor de derde partijen

Een bijkomend probleem is hoe het verder moet met het leiderschap van de partij in de toekomst. Joe Biden is 78 jaar en ook de kranige Nancy Pelosi-Lombardi is er al 80. De voorzitter van het DNC (Democratic National Committee) Tom Perez is aangesteld door Obama, dus ook niet direct een wissel op de toekomst. Het leiderschap van deze partij ligt dus open. Het is nog maar de vraag

of Kamala Harris genoeg steun heeft om de partij te gaan leiden en het ticket voor de nominatie als presidentskandidaat in 2024 kan bekomen, want de kandidatuur van Harris is een streep door de politieke ambities van vele Democratische gouverneurs en congresleden. Op zijn minst heeft ze de steun van de oudere groep rond Biden en Pelosi. Ook de machtige Joodse lobby gaat haar steunen via haar echtgenoot Doug Emhoff. Het kan ook zijn dat Biden, gezien zijn hoge leeftijd, voortijdig op pensioen gaat en het presidentschap zal overlaten aan Kamala Harris. Dat zou het haar veel gemakkelijker maken om de nominatie in de wacht te slepen.

MACHTSVACUÜM BIJ DE REPUBLIKEINEN

De rode partij met de olifant als mascotte is te situeren als een liberaal-conservatieve partij. Door het verlies van president Trump is er geen echte leider meer bij de GOP. De huidige leidster van het RNC (Republican National Committee) Romna Romney is een Trumpaanstelling en dit ondanks het feit dat zij het nichtje is van senator Mitt Romney. Die laatste is immers bepaald geen vriend van den Donald. Op korte termijn komt de macht te liggen bij senaatsfractieleider en senator uit Kentucky Mitch McConnell. Maar hij is er ook al 78.

Een meerderheid van de Republikeinen in deze Senaat geeft fractieleider Mitch McConnell uitgebreide macht ten aanzien van Joe Biden

Kunnen Trump en Pence nog een rol kunnen spelen in deze partij? Donald Trump heeft wel 74 miljoen stemmen gehaald, maar heeft geen enkel politiek mandaat meer. Ook zijn leeftijd spreekt tegen hem. De vraag is dan wie er gaat overnemen. Ambitieuze mensen zijn er genoeg in de partij. De senatoren Cruz en Rubio zijn in 2016 vrij lang meegegaan in de voorverkiezingen, maar is hun macht groot genoeg? Een interessant profiel voor de Republikeinen is altijd een vermogend iemand, die goede looks combineert met ervaring als gouverneur en op federaal vlak. Dan wordt de lijst al veel dunner. Een figuur die aan dat profiel voldoet is senator Rick Scott, gewezen gouverneur van de zeer belangrijke staat Florida.

DERDE PARTIJEN

Tijdens deze verkiezingsslag zijn de andere partijen volledig onderuit gegaan. Samen halen ze nog maar 1,8% van de uitgebrachte stemmen. Desondanks waren twee van deze partijen doorgebroken bij de verkiezingen van november 2016. De Libertarische partij – die staat voor minder staat en belastingen en de enige Amerikaanse partij die pleit voor een striktere scheiding tussen kerk en staat – behaalde toen 4,5 miljoen stemmen (3,3%) en de groenen 1,4 miljoen (1,1%). Andere kleinere partijen kwamen uit op 1,3%. Daardoor behaalden al de derde partijen samen 5,7% van de stemmen. Met een resultaat van 1,8% in 2020 kan er alleen maar gesproken worden van een massale electorale afgang.

EN NU?

De Democraten hebben niet kunnen zorgen voor een grootse blauwe golf en dat belemmert de slagkracht van de administratie Biden-Harris. Maar de uitdagingen zijn immens: de pandemie, kostprijs ervan, de budgettaire problemen, het blijvend tekort op de handelsbalans, de relaties met China alsook Rusland. Het wordt uitkijken naar de houding van Biden ten aanzien van de aanpak van de pandemie. Gaat het land op slot? Op buitenlands vlak is het te volgen welk land zich mag voorbereiden op een eerste bezoek van president Biden. Of gaat de president zijn vicepresident het buitenland laten doen? Ten aanzien van West-Europa is het afwachten wat de echte houding gaat zijn van de Biden-Harris-administratie ten aanzien van de internationale handel, een mogelijk handelsakkoord met de EU en de verdediging van Europa via de NAVO.

Intussen maken de Amerikaanse partijen zich al op voor de stembusslag van november 2022, want daar moet president Biden vermijden dat de GOP ook het Huis van Afgevaardigden binnen pakt. Op dit moment is het ook koffiedik kijken welke duo’s de presidentsverkiezingen van 2024 zullen beslechten. Slechts een naam is relatief zeker: Kamala Harris.

Over de auteur Herman Matthijs is professor Openbare Financiën aan de VUB en de UGent en Amerikakenner, gespecialiseerd in de Amerikaanse politiek.