Een hoogst onaangename verjaardag

Maart vorig jaar werd de ernst van het coronavirus in Europa pas goed duidelijk door de ramp in Italië, waar vooral in Bergamo een hele generatie werd weggevaagd. Niet veel later ging België in lockdown, en werden we geconfronteerd met de pijnlijke gevolgen van een epidemie waar we nu nog steeds mee worstelen. Her en der werd de eenjarige verjaardag van COVID-19 al herdacht – ook door deMens.nu overigens. Tijd om ook hier eens stil te staan bij de conclusies na één jaar corona die voor onze vrijzinnig-humanistische levensbeschouwing van belang zijn. Eén conclusie dringt zich duidelijk op: de rol van het vrijzinnig humanisme in de samenleving is nog lang niet uitgespeeld. De coronacrisis bracht een hele hoop lijden met zich mee: rouw, verlies, afscheid moeten nemen in de meest eenzame en onaangename omstandigheden, angst, onzekerheid. Veel van die problemen zijn niet (enkel) medisch, maar ook existentieel van aard. Het is dan ook maar normaal dat er mogelijkheden zijn voor niet-medische, niet-religieuze ‘existentiële’ begeleiding van mensen die moeilijkheden ondervinden. Onze vrijzinnighumanistische consulenten doen goed en belangrijk werk voor de samenleving. Een tweede observatie: religies menen nog steeds dat ze aanspraak kunnen maken op een of ander ‘speciaal statuut’. Hoeveel uitzonderingen werden er niet gevraagd, en in bepaalde gevallen ook toegestaan, voor de ‘erediensten’? Dat religieuzen nog steeds de pretentie hebben om te menen dat wat zij in hun kerken, synagogen en moskeeën doen belangrijker is dan een bezoek aan de opera, een concert, de nachtclub of de parenclub, doet anno 2021 de haren te berge rijzen en getuigt van grote arrogantie. Het recht opeisen om met tientallen of honderden mensen samen te komen om een imaginaire vriend te vereren terwijl mensen niet eens hun écht bestaande vrienden mogen ontmoeten, of denken dat de volksgezondheid ondergeschikt is aan hun drang om samen liedjes te zingen voor de grote tovenaar in de lucht is – excusez le mot – van de pot gerukt. Voorts werd ook duidelijk dat de rol die vrijzinnighumanistische organisaties spelen in het promoten van een rationeel wereldbeeld en het voor een breed publiek ontsluiten van kritisch denken en de basale wetenschappelijke kennis die nodig is om een goed leven te leiden, verre van overbodig is. De complottheorieën over corona, het wantrouwen tegenover wetenschap en expertise en de pseudowetenschappelijke onzin van de antivaxxers is immers niet langer een probleem van enkele nutcases, maar vormt intussen een reëel gevaar voor de volksgezondheid. Dat zou voor alle rationeel ingestelde mensen moeten werken als een rode lap op een stier: aux armes, citoyens! Maar laat ons die strijd voeren zonder die mensen te veroordelen en zonder woede. De meesten handelen niet uit kwaad opzet, maar uit de oprechte overtuiging dat ze het goede doen. Onze menselijke psychologie zit zodanig in elkaar dat we nu eenmaal heel vatbaar zijn voor coronagerelateerd complotdenken en COVID-scepsis. Hoe dat precies zit leest u even verderop in deze Geus.

Laat u door dit voorwoord overigens niet afschrikken: we hebben als Geusredactie begrip voor uw coronamoeheid en redeneerden dat u ook wel eens over iets anders wil lezen in uw vrije tijd. Dat betekent niet dat de overige artikels in deze Geus op minder pregnante wijze de relevantie van vrijzinnig humanisme vandaag zouden aantonen. Zo gaat de vrijzinnigheid al eeuwenlang de strijd aan met dictaturen, autoritarisme en met elke vorm van totalitaristisch gedachtegoed. Naar aanleiding van de vijfenzeventigste verjaardag van het einde van de Tweede Wereldoorlog schreef Arnoud Van Der Straeten, coördinator van de schitterende bibliotheek Utopia in Aalst, een boeiend artikel over hoe boeken een belangrijk strijdtoneel werden in de propaganda-activiteiten van het naziregime in het Derde Rijk. Het toont aan dat een absolute nultolerantie voor censuur, waakzaamheid voor de pretenties van totalitaire denkstromingen en strijd voor het vrije woord essentieel is voor een democratie en voor ‘het goede leven’. Want, zoals Heinrich Heine al schreef: ‘Wo mann Bücher verbrennt, verbrennt man auch am ende Menschen’. Het Vermeylenfonds heeft daar trouwens een mooie fototentoonstelling over gemaakt: Brand. Het is wel te hopen dat progressief Vlaanderen daarbij niet enkel het vizier richt op (extreem-)rechts. Tegenwoordig is het boek opnieuw een strijdtoneel voor een ware Kulturkampf. Het censureren en cancellen van auteurs en boeken is een kenmerk van alle totalitaire denksystemen, niet alleen het fascisme maar ook – en in toenemende mate – van het hedendaagse ‘woke’-progressieve denken (denk maar aan de strapatsen rond de vertaling van de tekst van Amanda Gorman). Elke rechtgeaarde vrijzinnig humanist zou zich ook tegen dat identitaire en tribalistische gedachtegoed met hand en tand moeten blijven verzetten. Daarnaast steekt onze vaste columnist Willem de Zwijger u een hart onder de riem, kunt u bijleren over Hannah Arendt of Jan Blommaert, nadenken over het humanisme met Rik Pinxten of genieten van de poëzie van Filodemos van Gadara. Kortom: voldoende leesplezier om de derde golf mee door te komen!

De Redactie