7 minute read
Nieuwe werkelijkheden scheppen
HET HANNAH ARENDT INSTITUUT In de vroege zomer van 2020 werd het Hannah Arendt Instituut vzw opgericht door de Vrije Universiteit Brussel, de Universiteit Antwerpen en de stad Mechelen. Aanleiding hiervoor waren de gesprekken een jaar eerder tussen deze actoren om sterker in te zetten op de verbinding tussen wetenschap en praktijk. Vele onderzoeksresultaten blijven immers opgesloten binnen de academische wereld zelf en de steeds complexere samenleving vereist nu meer dan ooit onderzoek naar burgerschap, stedelijkheid en diversiteit, maar ook het inzetten op meer wetenschapsvalorisatie en vorming of training voor zij die met deze thema’s aan de slag gaan. De drie initiatiefnemende partners vonden elkaar dan ook op deze inhoudelijk als ruimtelijke as, waarbij initieel de interdisciplinaire Urban Studies platformen van beide universiteiten zouden samenwerken op de common ground van de stad Mechelen om daadkrachtiger hun onderzoek te vertalen naar beleid en praktijk. Ondertussen hebben collega universiteiten, middenveldorganisaties en overheidsdiensten zich aangesloten bij dit initiatief.
Christophe Busch
Advertisement
De uitdaging is groot. Van grootsteden tot kleinere gemeenten, allen worden geconfronteerd met het zoeken naar een betere aanpak van toxische polarisatie, desinformatie, discriminatie, migratie, integratie, diversiteit, democratische weerbaarheid en dergelijke meer. De centrale vraag hierbij is hoe je het samenleven formatteert in een wereld die steeds complexer, sneller en diverser wordt. Hoe voer je een gedegen beleid dat aanzet tot betrokken burgerschap, wie en wat ondersteun je in het opzetten van de noodzakelijke verbindingen?
Vanuit deze benadering kom je evident uit op de figuur van Hannah Arendt (1906- 1975). De DuitsAmerikaanse filosofe is de politiek denkster bij uitstek die deze thema’s uitvoerig behandelde en tot op vandaag blijft inspireren. De wereld van Arendt is een ‘gemeenschappelijke wereld’. Het scheppen van die ‘gedeelde wereld’ is dan ook het resultaat van politiek handelen dat niet enkel voor politici is weggelegd, maar voor ons allen door te ‘verschijnen en te spreken’ in de publiek ruimte. Haar politieke theorie kenmerkt zich door het
verschuiven van de focus van de vita contemplativa (‘de wereld van ideeën’) naar de vita activa (de wereld van ‘de mensen en de zich aandienende dingen van de wereld’). Ze sprak toen al, haar hoofdwerk De menselijke conditie verscheen in 1958, over de problematische technologisering en atomisering van de mens. Het verlies van verbondenheid of een voortschrijdende ontworteling van de massa die kon leiden tot totalitarisme dat ze zowel bestudeerde als beleefde. Het kwaad situeerde Arendt in de systemische onderstromen die leidden tot een gedachteloosheid (niet nadenken over de gevolgen) en een gebrek aan oordelen en het nemen van verantwoordelijkheid. Haar boodschap is dat politiek handelen de wereld kan redden door betrokken te zijn op het publieke leven en bij te dragen aan de creatie van onze ‘gedeelde wereld’.
DE TAFEL
Een van haar belangrijkste metaforen is deze van De tafel. Volgens Arendt wordt de wereld bewoond niet door De mens, maar wel door mensen die in interactie treden met elkaar, die dingen maken, scheppen, initiëren. ‘Het gezamenlijke leven in de wereld betekent in wezen dat zich tussen hen die haar bewonen een wereld van dingen bevindt, zoals een tafel zich bevindt tussen degenen die eraan hebben plaatsgenomen; als door elk ander intermediair worden mensen door de wereld tegelijkertijd verbonden en gescheiden.’
‘Macht wordt alleen verwerkelijkt waar woord en daad niet uit elkaar gegaan zijn, waar woorden niet leeg zijn, en daden niet brutaal, waar woorden niet gebruikt worden om intenties te verbergen, maar om werkelijkheden te onthullen, en waar daden niet gebruikt worden om geweld te plegen en te vernietigen, maar om relaties tot stand te brengen en nieuwe werkelijkheden te scheppen.’
Hannah Arendt, De menselijke conditie, University of Chicago Press, 1958.
Het nieuwe Hannah Arendt Instituut poogt zo’n tafel te zijn. Een tafel tussen academia en professionals zoals beleidsmakers, ambtenaren, burgers, het middenveld ... We nemen initiatief om mensen uit te nodigen aan onze tafel om elk vanuit zijn perspectief en waarnemingspositie de brug te slaan tussen het denken en het handelen. De tafel maakt die bijeenkomst mogelijk en duurzaam. We moeten daarbij nadenken welke vorm de tafel aanneemt, welk materiaal, welke stoelen of banken we voorzien, wat we op de tafel leggen, wat we van de tafel weghalen. Een tafel ook die het verleden en het heden verbindt, net zoals historische
Hannah Arendt
conferentietafels cruciaal waren in het maken van een nieuwe politieke en sociale orde. Het ‘aan de tafel komen’ met alle overeenkomsten en meningsverschillen lijkt dan in dit gepolariseerde informatietijdperk een van de belangrijkste uitdagingen. Beetje zoals onze recente podcast het reeds titelde: hoe zoeken we in tijden van het grote gelijk, naar de gemene delers van het samenleven? Te midden van deze pluraliteit aan mensen en meningen en onvoorspelbaarheid van hun handelen wil het Hannah Arendt Instituut zijn bijdrage leveren.
IN DE PRAKTIJK
In concreto zet het instituut in op vier grote activiteiten: beleid- of praktijkgericht onderzoek, wetenschapsvalorisatie en -communicatie, vorming en training en relationeel makelaarschap. Het onderzoek dat we voeren moet dan ook steeds direct een vertaalslag kennen naar het identificeren van evidence- en practice based methoden en praktijken die werkzaam, haalbaar en impactvol zijn. Zo doen we bijvoorbeeld onderzoek naar sociale participatie en burgernetwerken in het licht van de vierde pijler inzake integratie en burgerschap. Of bestuderen we, samen met de Koninklijke Voetbalbond, hoe sport kan ingezet worden ter preventie van radicalisering of beter ter bevordering van het sociale weefsel en de betrokkenheid op het samenleven. Een onderzoek naar de werkzame ingrediënten die moeten leiden tot Red Coach trainingen. Maar ook willen we bestaand onderzoek omtrent burgerschap, stedelijkheid en diversiteit beter in kaart brengen en vertalen richting de samenleving. We willen hiermee inspelen en meewerken aan een stabiele(re) samenleving, waarin iedereen zich betrokken voelt. We trachten mensen de ogen te openen – zie ons logo ;-) – door wetenschappelijke kennis te verbinden met inzichten en ervaringen van beleidsmakers, organisaties en burgers. Samen met hen zoeken naar werkbare oplossingen die een positieve impact hebben op het samenleven. Cruciaal daarbij zijn onze kernwaarden: kennis gedreven, impact gedreven, meerstemmigheid, dialoog gericht en originaliteit. Wat we doen, wat we zeggen moet feitelijk zijn, moet meerstemmig zijn. Klinkt logisch, maar is het niet in tijden van toenemende desinformatie en complotdenken.
Het nieuwe instituut is dan ook het toepassen van Arendt haar nataliteitsprincipe, met andere woorden de mens kenmerkt zich door de mogelijkheid steeds te herbeginnen, aanvang te nemen met iets, een relatie aan te gaan, het gesprek te starten. Het is een tafel die we plaatsen met een symbolisch lege stoel of bank om eenieder uit te nodigen deel te nemen aan de ‘gedeelde wereld’, door te denken en te handelen. Niet meer, niet minder. Of zoals Arendt het zelf formuleerde: ‘Wat ik beoog, is derhalve heel eenvoudig: het pretendeert niet meer dan nadenken over wat wij doen.’
Over de auteur Christophe Busch is de directeur van het Hannah Arendt Instituut. Busch is criminoloog van opleiding en expert in dadergedrag bij collectief geweld. Daarnaast haalde hij ook een master in de Holocaust en Genocide Studies (Universiteit van Amsterdam). Hij werkte twaalf jaar in de forensische psychiatrie. Hij was oprichter en voorzitter van het Center for Holocaust and Genocide Education vzw en startte in 2015 met het Network on Radicalisation & Polarisation (UFUNGU). Van 2012 tot november 2019 was hij algemeen directeur van het museum Kazerne Dossin.
