Kuip 3.0 Masterplan by Robin van Holst

KUIP 3.0 HAND IN HAND VOOR DE MODERNISATIE VAN DE KUIP

Versie 1.09 - 27 juni 2013

INHOUDSOPGAVE

DEEL 1: MASTERPLAN INHOUDSOPGAVE

Voorwoord

Samenvatting

Inleiding

Historisch Perspectief

Ambitie en Doelen

Het Concept

Masterplan - Ontwerp

Investering

Exploitatie en Financierbaarheid

Vergelijking andere varianten

Conclusie

Bronnen en bijlagen

Dankwoord

KUIP 3.0 HAND IN HAND VOOR DE MODERNISATIE VAN DE KUIP

VOORWOORD

VOORWOORD Vol trots presenteren wij ons plan De Kuip 3.0. Met dit plan komen wij onze toezegging na een volwaardig alternatief te bieden voor de nieuwbouwwens van de Feyenoord-familie. Hiermee ronden wij een intensieve fase van planvorming af. Met dit plan tonen wij aan dat het heel goed mogelijk is de Kuip de benodigde upgrade te geven binnen een voor alle partijen realistisch budget. En over vooruitgang gesproken, met een investering van ‘slechts’ € 117 miljoen weten we het sportieve budget van Feyenoord te verdrievoudigen. Feyenoord blijft spelen in de enige echte Kuip en de 12e man groeit uit naar een maximum van 63.000. Naast deze uitbreiding brengen we alle faciliteiten op topniveau. De veiligheid, gebruikersvriendelijkheid en transparantie van het stadion stonden hoog in het vaandel bij de ontwerpers. Het plan bestaat uit een ontwerp met een uitgewerkte kostenraming. Deze kostenraming is gecheckt en wordt onderschreven door gerenommeerde marktpartijen. De exploitatiebegroting is opgesteld door specialisten uit deze specifieke markt. Hierbij is gebruik gemaakt van benchmarkgegevens van de KNVB en beschikbare marktgegevens. Kortom een compleet, goed onderbouwd, realistisch en aantoonbaar optimaal plan dat de toekomst van Feyenoord en Rotterdam juist weet te combineren met behoud van de prachtige Kuip. Graag willen wij een ieder bedanken voor de steun en waardevolle input. Dit heeft geholpen bij de totstandkoming van dit plan. Wij zijn klaar. Nu vertrouwen wij erop dat de politiek en alle betrokkenen een gezond besluit nemen. We hopen vervolgens ook op nieuw elan binnen de Feyenoord-familie zodat ‘Hand in Hand’ gewerkt kan worden aan een glorieuze toekomst van Feyenoord in de Kuip. Namens de dertig vrijwilligers van het ReddeKuip team, Erwin Eekelaar Voorzitter Stichting ReddeKuip

VOORWOORD

DEEL 1: MASTERPLAN

KUIP 3.0 HAND IN HAND VOOR DE MODERNISATIE VAN DE KUIP

SAMENVATTING

SAMENVATTING Aanleiding

Historie

In potentie de grootste club van Nederland en in essentie het beste

Feyenoord, meer dan 100 jaar oud. De Kuip, meer dan 75 jaar oud.

stadion van Europa. Dat is Feyenoord en dat is De Kuip, op en top

De eerste club in Nederland die de Europacup en wereldbeker heeft

Rotterdams en onlosmakelijk met elkaar verbonden. In het verleden,

gewonnen en ook de laatste club met een internationale prijs. Het

maar zeker ook richting de toekomst. Dat is het geloof en de over-

eerste stadion met vrijhangende tribunes, hét voorbeeld voor andere

tuiging van ReddeKuip.

grote stadions in Europa. 14 landstitels voor Feyenoord en 5 sterren voor het stadion. Iconen voor Rotterdam en ver daarbuiten. Respect

ReddeKuip is een groep mensen met passie voor Feyenoord, liefde

voor het verleden, vizier op de toekomst.

voor De Kuip en betrokkenheid bij de stad Rotterdam die in hun vrije tijd de benodigde kennis en expertise hebben ingebracht. Dit heeft

Ambitie en doel

geleid tot een onderzoek en planuitwerking voor de modernisatie van

Een leidende rol in het Nederlandse voetbal. Dat is de missie van

De Kuip als alternatief voor de te snelle en onduidelijke keuze van

Feyenoord en dat is de koers van dit plan. Structureel in de top 3 van

de Feyenoord-familie voor nieuwbouw. Een keuze die impliciet het

Nederland met een begroting van minimaal 80 miljoen euro is het

afschrijven en zelfs een reële kans op sloop van het huidige stadion

doel. Het moderniseren van De Kuip tot een internationale topac-

tot gevolg heeft.

commodatie die zijn 5 sterren voor lange tijd waarmaakt. Niet alleen voor voetbal, maar ook als levendige ontmoetingsplek doordeweeks.

Gestart voor het behoud van bestaande De Kuip is het initiatief

Dat is wat we realiseren met De Kuip 3.0.

inmiddels uitgegroeid tot een volwaardig plan voor een complete modernisatie tot een internationaal topstadion in een levendig

Het Concept

verblijfsgebied. Niet als doel op zich, maar juist om de structurele

Door de modernisatie groeit De Kuip in de 3e levensfase door tot een

vooruitgang van Feyenoord en Rotterdam-Zuid te realiseren. Juist

‘Baken in de verte’. Een concept dat voorziet in een mix van voorzie-

door de potentie van de club en essentie van het stadion op waarde

ningen voor Feyenoord en Feyenoorders, voor zakelijke bezoekers,

te schatten en te benutten

voor jong talent en voor alle Rotterdammers. Een levendig, aantrekkelijk en goed bereikbaar verblijfsgebied, typisch Rotterdams.

Dit plan is in de eerste plaats geschreven voor een objectieve en transparante beoordeling van de stadionvarianten, maar bovenal om

Het is ook een ‘slim stadion’, voorzien van de meest moderne ICT-

met de met club, stadion, supporters, gemeente Rotterdam, zakelijke

infrastructuur staat het letterlijk in verbinding met de supporters

achterban, aandeelhouders, amateurtak en andere partners hand in

en bezoekers. Hierdoor is goede communicatie en klantgerichtheid

hand verder te werken aan de gezamenlijke toekomst van Feyenoord

mogelijk. En uiteraard een duurzaam stadion. Modernisatie is per

en Rotterdam.

definitie duurzamer dan sloop/nieuwbouw, maar ook op het gebied van duurzaamheid en energiehuishouding wordt er verbeterd. Dit alles wordt gerund door een professionele organisatie waar service, hospitality en beleving van supporters en bezoekers centraal staat.

SAMENVATTING

Masterplan-Ontwerp De Kuip 3.0 voldoet aan alle eisen zoals gesteld in het Programma van Eisen. Capaciteit van 63.000 stoelen, waarvan 7.000 voor zakelijke bezoekers met alle benodigde vierkante meters. Het enige verschil is dat er geen dak op zit en een parkeergarage ontbreekt. Het stadion wordt voorzien van een extra derde ring door het opvijzelen van het huidige dak. De nieuwe constructieve schil van het stadion voorziet in een omloop met uitgiftepunten voor zowel de tweede als derde ring, waardoor de service en het comfort wordt vergroot. De gehele Maaszijde wordt gemoderniseerd inclusief een forse uitbreiding. Hierdoor voldoet dit deel van het stadion aan de moderne eisen voor ontvangst, hospitality, horeca, internationaal voetbal, media en business. Dit is ook nog eens gesegmenteerd in niveaus voor verschillende doelgroepen. Voor het ticketpubliek wordt de kwaliteit en het aanbod van de horeca, de verblijfsruimtes en de voorzieningen sterk verbeterd. De ingangen komen in de rooilijn van het stadion waardoor het huidige hekwerk vervalt. Hierdoor wint het stadion aan vriendelijkheid en krijgt het een betere binnen-buitenrelatie. Dit komt letterlijk tot uiting in de flexibele horeca-units, die zowel binnen als buiten het stadion kunnen uitgeven. De omgeving van het stadion moet vooral opener, groener, prettiger en levendiger worden gemaakt We hebben hiervoor concrete ideeĂŤn voor onder andere de inrichting van de openbare ruimte aangereikt. Investering De stichtingskosten voor de modernisering bedragen â&#x201A;Ź 117 miljoen. Dit bedrag is gecheckt en bevestigd door gerenommeerde marktpartijen. Genoemd bedrag is exclusief de inrichting van de omgeving.

DEEL 1: MASTERPLAN

SAMENVATTING

Exploitatie en financierbaarheid

ten van € 117 miljoen) is het resultaat positief in het jaar 2020. Vanaf

Voor de exploitatie gaan we uit van 27 evenementen, waarvan 25

dit jaar loopt het resultaat verder op in positieve zin.

wedstrijden en 2 grootschalige evenementen. Voor het volledig realiseren van deze evenementen is een periode van 8 jaar gerekend

Opgemerkt kan nog worden dat zeker in de beginjaren gespeeld

om in te groeien.

kan worden met het spelersbudget. In het eerste jaar bedraagt dit bijvoorbeeld al € 29 miljoen. Een lager spelersbudget in de eerste

Door de extra evenementen en grotere (zakelijke) capaciteit wordt

jaren levert enerzijds nog steeds een forse groei op ten opzichte van

een substantiële groei van de ticket- en businessinkomsten gereali-

het huidige budget van € 12 miljoen en anderzijds ruimte voor rente

seerd. Door verbetering van de horeca is een forse groei van de

en aflossing.

inkomsten Food & Beverage reëel. Mede door de naamsbekendheid van Feyenoord en het relatief lage niveau van de huidige omzet is

Uit de cashflow blijkt vervolgens dat er naast de gereserveerde rente

een groei van sponsoring, media en merchandising reëel. Daarnaast

vanaf 2018 ca. € 7,7 miljoen of meer beschikbaar is aan aflossing.

biedt verhuur van het stadion, de faciliteiten en vastgoed extra

Binnen 13 jaar is de cumulatieve cashflow positief en over de gehele

inkomsten.

periode komt deze uit op ca. € 120,6 miljoen positief.

Op basis van relatief behoudende aannames komt daarmee de

Door de relatief lage investeringskosten en een aantrekkelijke exploi-

omzet op ca. € 91 miljoen. Een flinke vooruitgang ten opzichte van de

tatie ontstaat een positief resultaat voor de financierbaarheid van het

huidige begroting van club en stadion van gezamenlijk € 51 miljoen.

stadion. Zodra er ook een deel Eigen Vermogen wordt ingebracht is

Deze omzet betreft alleen de structurele opbrengsten zonder reken-

er voldoende dekking voor rente en aflossing van het noodzakelijke

ing te houden met incidentele opbrengsten uit transfers en Europees

Vreemd Vermogen.

Voetbal vanaf de poulefases. Vergelijking met andere scenario’s Het voordeel van de modernisatie zijn de relatief lage huisvesting- en

Vergeleken met HNS voldoet ReddeKuip aan alle essentiële eisen.

kapitaallasten. Dit zorgt voor een acceptabel kostenniveau met als

Hierdoor is een vergelijkbare businesscase mogelijk. Na toetsing

grote voordeel dat de omzetgroei ten goede komt aan het sportieve

van de uitgangspunten van HNS blijkt dat wij aan de inkomstenkant

budget. Dit budget groeit van € 12 miljoen nu naar € 35 miljoen

structureel van lagere aannames uitgaan, waardoor de exploitatie

straks.

realistischer en minder risicovol is.

Zoals vanaf het begin aangegeven is ReddeKuip als stichting niet in

Grote vraag is waarom men bij een gelijkwaardige exploitatie voorne-

de positie om een financiering te regelen. Wel kunnen we een goed

mens is om € 245 miljoen extra te investeren?

beeld geven van de financierbaarheid. De exploitatie is vergelijkbaar met die van de nieuwbouw en groeit naar een structureel niveau

Afgezet tegen Nieuwbouw en Nieuwbouw + De Kuip in oude staat

van € 91 miljoen. De stichtingskosten voor de nieuwbouw bedragen

(Crimson-variant) kan worden geconcludeerd dat modernisatie van

€ 362 miljoen euro. Onze fors lagere investeringskosten van € 117

De Kuip een optimale keuze is. Het levert aantoonbaar financiële en

miljoen euro (liefst € 245 miljoen goedkoper) zorgt voor een haalbare

sportieve groei voor Feyenoord op en weet dit te combineren:

financieringsopgave. Dit blijkt als eerste uit de resultatenrekening.

•

Inclusief afschrijving van de vorige renovatie en een reservering voor de jaarlijkse rente van € 8.190.000 (7% van de totale investeringskos-

13 SAMENVATTING

met de realisatie van een internationaal voetbalstadion met behoud van de unieke en monumentale waarden.

•

met een aantoonbare bijdrage aan een levendige en hoogwaar-

dige stadionomgeving met maatschappelijk rendement voor

Dit hoeft niet gefinancierd te worden en voorkomt financiële risico’s.

Rotterdam-Zuid. •

met een relatief laag risicoprofiel voor de gemeente Rotterdam

Kortom een aantoonbaar optimaal plan voor Feyenoord, Stadion de

•

met minimale belasting op de omgeving mede doordat om-

Kuip, de gemeente Rotterdam, de supporters en zakelijke achterban

liggende bedrijven en verenigingen blijven behouden

van de club, aandeelhouders van het stadion, bedrijven en verenigin-

zonder nadelige consequenties voor de huidige aandeelhouders

gen in de omgeving, bewoners en andere betrokkenen en belangstel-

•

lenden. Draagvlak Met ca. 20.000 handtekeningen beschikt ReddeKuip over een enorme

We vertrouwen erop dat de gemeente Rotterdam dit rapport

achterban. Ook een enquête liet met bijna 5.000 respondenten in

transparant en objectief beoordeelt en tot dezelfde conclusie en

amper twee weken tijd een duidelijke behoefte zien onder support-

besluitvorming komt. Na deze besluitvorming willen wij met de

ers, bezoekers en andere betrokkenen voor de modernisatie. Dit

gemeente en Feyenoord-familie gezamenlijk werken aan de verdere

beeld is nog een eens bevestigd door onderzoek van diverse media

uitwerking van het plan inclusief een gedegen financiering.

en politieke partijen. Dit kwam het meest duidelijk tot uiting in het onderzoek van EenVandaag/RTV Rijnmond waaruit bleek dat 82% van de Feyenoorders en 60% van de Rijnmonders voor modernisatie zijn. Conclusie Op basis van de gegeven onderbouwing concluderen wij dat voorgestelde modernisatie juist het beste uitpakt voor Feyenoord, De Kuip en Rotterdam. Het zorgt voor de gewenste vooruitgang van Feyenoord op financieel en sportief gebied. Deze vooruitgang wordt gecombineerd met een relatief laag risicoprofiel voor de gemeente. Het stadion hoeft niet afgeschreven te worden, maar transformeert juist weer tot een onderscheidend internationaal topstadion, voor zover De Kuip dat niet nog steeds is. We benaderen de gestelde ambities en realiseren de concrete doelen voor de club, stad en stadion. Feyenoord kan weer structureel een leidende rol spelen in Nederland en doet jaarlijks mee in Europa. De begrotingsdoelstelling van € 80 miljoen wordt met behoudende aannames al ruim gehaald. Het stadion is een levendige topaccommodatie die de gehele week in gebruik is. Vooral de doordeweeks activiteiten dragen bij aan een betere beleving en kwaliteit van het gebied met een positief effect voor Rotterdam-Zuid. We realiseren voor € 117 miljoen euro een vergelijkbare exploitatie. Dit voorkomt extra investeringskosten van maar liefst € 245 miljoen.

SAMENVATTING

De feiten van de kuip 3.0 op een rij •

De Kuip 3.0 voorziet in de gewenste vooruitgang van Feyenoord en Rotterdam met behoud van het stadion.

•

Het programma voldoet aan het Programma van Eisen voor de nieuwbouw met: - 63.000 seats - Waarvan 7.000 businessseats - Alle voor internationaal benodigde voorzieningen

•

De stichtingskosten bedragen € 117 miljoen euro exclusief BTW

•

De bouw vindt plaats tijdens 2 zomerstops. Hierdoor ondervindt het voetbal geen last

•

Voor de exploitatie is gerekend met 25 wedstrijden en 2 grootschalige openluchtevenementen

•

Na modernisatie groeit de begroting van de club en stadion van 51 miljoen nu naar structureel minimaal € 91 miljoen euro.

•

Met een gezond jaarlijks kostenniveau van ca. € 76 miljoen euro wordt de sportieve begroting bijna verdrievoudigd naar ca. € 35 miljoen euro.

•

Voor de financierbaarheid is € 8,2 miljoen gereserveerd aan jaarlijkse rente en daarnaast is vanaf 2018 al € 7,7 miljoen beschikbaar voor aflossing. De cumulatieve cashflow over 25 jaar bedraagt meer dan € 120 miljoen euro.

•

Meer dan 20.000 mensen steunen ReddeKuip met een handtekening. Daarnaast is 82% van de Feyenoorders en 60% van de Rijnmonders voor modernisatie.

15 SAMENVATTING

DEEL 1: MASTERPLAN

KUIP 3.0 HAND IN HAND VOOR DE MODERNISATIE VAN DE KUIP

INLEIDING

INLEIDING Over ons

modernisatie van het stadion juist een concurrerend voordeel biedt

De Stichting ReddeKuip is ontstaan uit de initiatiefgroep ReddeKuip.

voor de club en de stad.

Aanleiding was het aanhoudende gerucht dat het originele Stadion Feijenoord (De Kuip) zou worden gesloopt of zijn functie zou ver-

Concrete vraagstelling

liezen door bouw van een nieuw stadion. Motivaties werden vanuit

Wij hebben ons daarom de volgende vragen gesteld:

de Feijenoord directie niet duidelijk gepubliceerd. Daardoor ontstond

•

Tegenover de bouw van een nieuw stadion stellen wij de mogelijk-

Hoe kan het huidige stadion worden aangepast aan de eisen van modern en eigentijds (inter)nationaal voetbal?

bij ons grote ongerustheid. •

Hoe kan deze modernisatie van het stadion leiden tot de gewenste vooruitgang van Feyenoord en Rotterdam-Zuid?

heid om het monumentale stadion zodanig te moderniseren dat: •

het voorziet in de gewenste vooruitgang van Feyenoord,

•

blijft voldoen aan eisen voor modern internationaal voetbal

Uitgangspunten

•

de monumentale waarden van het stadion gewaarborgd blijven

Voor dit plan zijn wij uitgegaan van het Programma van Eisen van de Feyenoord-familie zoals aan ons verstrekt door de gemeente

De mensen van ReddeKuip delen allen dezelfde kernwaarden: passie

Rotterdam.

voor Feyenoord, liefde voor De Kuip en betrokkenheid bij de stad Rotterdam. Stuk voor stuk professionals die bereid waren en zijn om actief bij te dragen aan het uitwerken van dit plan. Voor eigen

Relevante kanttekeningen

rekening hebben zij de hiervoor benodigde inzet, kennis en expertise

Het voorliggende plan is tot stand gekomen met zeer beperkte me-

ingebracht. In een open en transparant planproces heeft u kunnen

dewerking van Feyenoord en de Stadiondirectie, die pas onder druk

volgen hoe de afgelopen maanden gewerkt is aan dit plan.

van de gemeente beperkte informatie hebben verstrekt. We hebben de volgende bescheiden ontvangen:

Wij vertrouwen erop dat de Feyenoord-familie, de gemeenteraad

•

wijze mee zullen omgaan in de beoordeling en verdere planvorming.

Programma van Eisen in de vorm van een excel-overzicht met hierin de gewenste metrages (zie bijlage)

van Rotterdam en andere beslissers en betrokkenen hier op gepaste •

Cultuurhistorische verkenning van Crimson

•

Omgevingsplan van de Kuip van de gemeente

Waarom dit plan? Wij willen het beste voor Feyenoord, De Kuip en Rotterdam en

Het verdere plan is geheel zonder medewerking van Feyenoord, sta-

geloven dat zij onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn voor een

dion Feyenoord en de gemeente Rotterdam uitgewerkt. Met behulp

mooie toekomst met sportieve, financiële en maatschappelijke

van diverse belanghebbenden in combinatie met openbare gegevens

groei en vooruitgang. Het is onze taak dit transparant en objectief te

en specifieke expertise van ons team is dit plan gerealiseerd.

onderzoeken en onderbouwen met als doel tot juiste besluitvorming te komen voor de club, het stadion en de stad.

Hoewel wij best een aantal vraagtekens hebben bij de eisen zoals gesteld in het Programma van Eisen hebben wij ons hier waar

Doelstelling

mogelijk aan geconformeerd. Ook hebben wij gevraagd om de voor

Met dit plan sturen wij aan op een objectieve en transparante afweg-

stadions noodzakelijk marktonderzoeken en potentieelanalyses. Deze

ing van de stadionplannen. Daarnaast tonen wij aan dat de gewenste

zijn ons echter niet ter beschikking gesteld. Het is ons tot op heden

vooruitgang van Feyenoord en Rotterdam-Zuid te realiseren valt met

niet bekend of dergelijke onderzoeken uitgevoerd en beschikbaar

behoud en modernisatie van De Kuip en sterker nog, dat een gerichte

zijn.

19 INLEIDING

Wel hebben wij dit plan kunnen toetsen aan de uitgangspunten van HNS. De uitkomsten hiervan staan in het hoofdstuk ‘Vergelijking andere varianten’. Uitnodiging vervolgproces Hoewel wij een intensieve periode van planvorming afronden is dit plan is geen eindproduct. Het is juist een uitnodiging om met de club, stadion, gemeente Rotterdam, supporters, zakelijke achterban, aandeelhouders, amateurtak en andere partners hand in hand verder te werken aan de gezamenlijke toekomst van Feyenoord en Rotterdam. Leeswijzer In het volgende hoofdstuk beschrijven wij de ambities en doelen die richting geven aan dit plan. Vervolgens beschrijven we het concept inclusief een beeld van de organisatie. In het Masterplan-Ontwerp gaan we in op de optimalisaties van het ontwerp en de ideeën voor de omgeving. Het hoofdstuk Exploitatie en Financierbaar geeft een uitgebreid inzicht in de opbrengsten en kosten voor de Feyenoordfamilie en hieruit voorkomende financierbaarheid. Vervolgens vergelijken we De Kuip 3.0 met HNS en de Crimson-variant (HNS + De Kuip in oude stijl). In de afgelopen maanden hebben wij veel steun en draagvlak gekregen. Dit wordt toegelicht in het hoofdstuk draagvlak. Ten slotte eindigen wij met een heldere conclusie en aanbevelingen voor het vervolg.

KUIP 3.0 HAND IN HAND VOOR DE MODERNISATIE VAN DE KUIP

HISTORISCH PERSPECTIEF

HISTORISCH PERSPECTIEF Feyenoord

op 27 april 2008 werd met het winnen van de KNVB Beker de laatste

Feyenoord is een voetbalclub met een lange historie. Op 19 juli 1908

prijs gepakt.

werd in café “de Vereeniging” van Jac. Keizer voetbalclub ‘Wilhelmina’ opgericht. In 1909 werd de naam veranderd in HFC (Hillesluise Foot-

Hoewel Feyenoord door de potentie van het legioen, stadion en

bal Club) en al vrij snel daarna in RVV Celeritas. In 1912 promoveerde

verzorgingsgebied structureel een topclub behoort te zijn blijft

Celeritas naar de NVB. Omdat er bij deze bond ook al een club was

structureel succes in de competitie en het behalen van de belangrijke

die deze naam droeg, (HSV Celeritas), kreeg het de naam Feijenoord.

Champions League achter. De mogelijkheden van de club werden

Tegelijkertijd kreeg het de rood-witte shirts met zwarte broek en

nog eens geminimaliseerd door de sterk verslechterde financiële

zwarte kousen, zoals we ze nu nog steeds kennen.

situatie van de club met een forse schuld. Hoewel de club inmiddels uit de risicovolle categorie 1 is staat de club nog niet structureel op

In 1937 speelde Feyenoord de openingswedstrijd van het Feyenoord

de plek waar het hoort: de Nederlandse top en Europese subtop.

stadion tegen Beerschot FC (België). Zestien jaar na de oprichting, drie jaar na de promotie naar de hoogste klasse in 1921, vierde Feije-

Stadion Feyenoord

noord zijn eerste echte succes, het Nederlands landskampioenschap.

Het stadion Feyenoord, in 1935 ontworpen door architectenbureau

Toen was het succesverhaal van de jaren die volgden begonnen. Net

Brinkman & Van der Vlugt en geopend in 1937, is een vroeg en

als in het kampioensjaar 1924, werd Feijenoord in de rest van de

zeldzaam voorbeeld van een indertijd voor voetbal vernieuwende

jaren twintig nogmaals enkele keren afdelingskampioen, maar een

stadionvorm. “De Kuip behoort dus tot de eerste generatie voetbal-

landstitel volgde alleen nog in 1928. In 1930 werd voor het eerst de

stadions waarbij de gebouwtypologie zich losmaakt van de stadions

KNVB beker gewonnen. Vijf jaar later lukte het Feijenoord om dit kun-

die voor Olympische sporten gebouwd zijn. Het stadion Feijenoord is

stje te herhalen. In de jaren 30 en ‘40 werden er 5 bekers en 7 land-

niet langer een sportstadion ’waar ook gevoetbald kan worden’, zoals

skampioenschappen gewonnen. In 1965 behaalde Feijenoord voor

het Olympisch stadion van Amsterdam, maar een voetbaltempel ‘par

het eerst in zijn historie de dubbel (landskampioen en bekerwinnaar).

exellance’, zeer bewust ontworpen vanuit het gebruik als voetbalstadion”’. Het stadion is aanvankelijk voor 60.000 bezoekers ontworpen

Feijenoord internationaliseerde de naam in de jaren zeventig naar

waarbij een behoorlijk aantal daarvan staplaatsen was.

Feyenoord, omdat de club toen regelmatig Europacupwedstrijden speelde en buitenlanders hadden moeite met het uitspreken van

Brinkman & van der Vlugt behoren tot Nederlands toparchitecten

de ‘ij’. In 1970 slaagde Feyenoord er in als eerste Nederlandse club

van het nieuwe bouwen, en staan internationaal hoog aangeschre-

de Europacup I te winnen. Enkele maanden later volgde ook nog de

ven. Hun andere grote bouwwerk de Van Nelle Fabriek staat zelfs op

Wereldbeker. In 1974 veroverde Feyenoord de UEFA Cup, eveneens

de Unesco-lijst. De architecten ontwierpen een stadion met twee

als eerste Nederlandse club. De club werd in 1978 opgesplitst in SC

geheel doorlopende tribuneringen, waarbij de tweede etage niet,

Feyenoord, de amateurtak, en Feyenoord Rotterdam, de proftak.

zoals gebruikelijk, door kolommen hoefde te worden ondersteund.

Pas in 1984 volgde het volgende succes. Feyenoord had een topjaar

Het zicht voor de toeschouwers verbeterde daardoor aanzienlijk.

toen het zowel de beker als het landskampioenschap pakte. In de

Dit revolutionaire ontwerp stond model voor vele internationaal

jaren negentig pakte Feyenoord twee landstitels, twee Supercups en

vermaarde stadions, zoals Nou Camp, Bernabeu in Spanje en San

enkele KNVB bekers.

Siro te Milaan. Deze stadions hebben ondertussen een aanzienlijke uitbreiding gekregen in de vorm van een 3e (en zelfs 4e) ring met

De landstitel van 1999 is tot op heden de laatste. Het laatste grote

behoud van de basiskwaliteit. Nu is het tijd voor Rotterdam om dit

succes van Feyenoord is de winst van de UEFA Cup op 8 mei 2002 en

voorbeeld te volgen. Al deze stadions behoren tot de

23 HISTORISCH PERSPECTIEF

toonaangevende en succesvolste stadions van Europa en hebben

Omgeving

geen van allen een gesloten dak. Ook worden ze niet geboycot door

Waar het stadion in 1937 in het open veld van de ‘boerenzij’ van Rot-

de UEFA, FIFA of de eigen bond van het land.

terdam werd gerealiseerd is het inmiddels ingesloten door Rotterdam-Zuid met wijken als Sportdorp, Hillesluis, Vreewijk, Bloemhof

Het stadion is anno 2012 nog steeds goed functioneel vanuit het oog-

en recent de Veranda. Het stadion Feijenoord staat prominent in het

punt van zichtlijnen en de in- en uitstroom van publiek. In 1994 is er

open gebied van de stadiondriehoek ingesloten tussen de door-

een renovatie doorgevoerd waarbij het comfort is aangepast aan de

gaande spoorlijn – Olympiaweg – Coen Moulijnweg. Hoewel er een

toen geldende wensen, onder andere door een tribuneoverkapping

station naast het stadion ligt wordt deze slechts voor wedstrijden en

rondom het gehele stadion te maken. De veldstatribune is hierbij

evenementen gebruikt.

door een systeemtribune vervangen en tot een maximaal aantal zitplaatsen opgeschroefd om het verlies aan capaciteit door het

Rotterdam-Zuid omvat het gedeelte van Rotterdam, dat ten zuiden

vervallen van staplaatsen en vermindering van zitplaatsen door

van de Nieuwe Maas ligt (de linker Maasoever), op het eiland IJs-

toevoeging van business units te compenseren. Daarbij Heeft men

selmonde. Rotterdam-Zuid telt inmiddels ca. 200.000 inwoners.

geen rekening gehouden met de zichtlijnen.

Rotterdam-Zuid wordt gekenmerkt door een hoog percentage middel- en lagere inkomens met bijbehorende problematiek op het

Het stadion heeft een 5-sterrenstatus volgens de UEFA. Niettemin zijn

gebied van werkgelegenheid, sociale zekerheid en veiligheid.

de normen voor interlandstadions van de FIFA steeds hoger opgeschroefd, vooral voor nieuwbouw. Het stadion wordt mede daardoor

Het topsportcentrum naast het stadion is recent uitgebreid. Het ge-

anno 2012 door de KNVB, terecht of niet, niet meer aanbevolen voor

bied de Veranda voorziet in grootschalige leisurevoorzieningen zoals

interlands. Vooral de capaciteit aan plaatsen volgens de FIFA norm

de Pathe-bioscoop, bowling, sportcentra en diverse horecagelegen-

en het beperkte comfort voor de bezoekers en VIP plaatsen wordt als

heden. Daarnaast zijn er recent grote winkels geopend op het gebied

belangrijkste probleem aangegeven.

van sport, lifestyle en wonen. Varkenoord voorziet in het trainingscomplex voor het betaalde voetbal, de amateurtak van

In het rapport d.d. 10 december 2012 is een uitgebreide onderbou-

Feyenoord en enkele andere amateurverenigingen.

wing gegeven van de technische historie en situatie van de club.

HISTORISCH PERSPECTIEF

KUIP 3.0 HAND IN HAND VOOR DE MODERNISATIE VAN DE KUIP

AMBITIE EN DOELEN

AMBITIE EN DOELEN Inleiding

ontplooien en kansen krijgen. Het stadiongebied draagt bij aan de

Het behoud van het stadion is voor ons geen doel op zich. Het is juist

sociaal-economische en fysieke verbetering van Rotterdam-Zuid.

een belangrijk en concurrerend middel om invulling te geven aan de gewenste vooruitgang van Feyenoord en de stad. Dit hebben wij

Groei en vooruitgang Feyenoord is het doel

vertaald in de volgende ambities en te realiseren doelen.

Voor Feyenoord zijn de volgende doelen reëel: •

Mission Statement Feyenoord Dit is de missie van Feyenoord:

In de competitie speelt de club structureel in de top-3 met minimaal 1 keer in de 3 jaar een kampioenschap.

•

Feyenoord speelt jaarlijks Europese voetbal. Minimaal 1 keer in de 3 jaar wordt meegedaan aan de lucratieve Champions

“Feijenoord Rotterdam speelt een leidende rol in het Nederlandse

League.

voetbal en biedt haar trouwe legioen een unieke beleving en inspiratiebron. Wij zijn trots op de club, haar helden, haar historie, cultuur

Om dit te realiseren dient de huidige begroting van Feyenoord van

en op elkaar. Feijenoord staat voor strijd, succes, kameraadschap en

bijna € 40 miljoen in enkele jaren minimaal verdubbelt tot € 80

respect.

miljoen of hoger. Deze begrotingsdoelstelling is onafhankelijk van incidentele transferinkomsten en Champions Leaguedeelname. Dit

Dat is Feijenoord”

om de continuïteit van de club te waarborgen.

Deze missie geeft een duidelijke richting aan de gestelde ambities en

Doelen stadion en omgeving

doelen.

Voor het stadion en de omgeving hanteren we de volgende doelen:

Ambities Feyenoord

•

Minimaal 1 Europese finale per 10 jaar.

•

Bewerkstelligen van groei van het aantal wedstrijden en even-

Het winnen van de wereldbeker is het hoogst haalbare op clubniveau

ementen. Voor de wedstrijden kan dit door het actief werven

en de droom van Feyenoord. Een meer reële ambitie is dat Feye-

en organiseren toernooien, vrouwenvoetbal, wedstrijden van

noord structureel een leidende rol in het Nederlandse voetbal speelt

andere teams en/of sporten. Voor de openluchtevenementen in

met een voorname rol in het Europese voetbal. De jeugdopleiding

of om het stadion vraagt dit om creativiteit, het zelf organiseren

van Feyenoord behoort tot de beste van Nederland en geniet aanzien

en/of in samenwerking met anderen verzorgen van bijvoorbeeld festivals, concerten, bijeenkomsten en sportevenementen.

in het buitenland. • Ambities stadion en omgeving

langere experience voor bezoekers zowel voor, tijdens en na wedstrijden en evenementen.

Het stadion is een internationale topaccommodatie met een 5 sterrenstatus. Het stadion wordt 7 dagen per week gebruikt voor allerlei

Het bieden van een kwalitatief hoogwaardige, verrassende en

•

Als onderscheidend en levendige topaccommodatie voorzien

maatschappelijke activiteiten. Het streven is het onderscheiden

in 24-uurs-7-dagen-per-week-gebruik van het stadion(gebied)

vermogen (o.a. de historische, architectonische en iconische waarde)

door het aanbieden van een grote diversiteit aan functies en voorzieningen.

van het stadion beter te benutten voor bijvoorbeeld toeristische activiteiten.

•

Een internationaal voorbeeld van duurzame herontwikkeling als inspiratie voor soortgelijke iconen.

Het stadiongebied is een goed bereikbaar en levendig gebied waar ruimte wordt geboden voor ontmoeten, bewegen, ontwikkelen,

27 AMBITIE EN DOELEN

•

Feyenoord is zichtbaar in de omgeving en draagt bij aan maatschappelijke opgaven en verbeteringen in Rotterdam en de regio.

•

De openbare ruimte is aantrekkelijk, groen en veilig om te verblijven (dag en nacht) met Rotterdamse Allure

•

De omgeving biedt plaats aan diverse sportverenigingen, sporters en andere vormen van beweging. Hierbij is zowel plaats voor de georganiseerde sport als individuele beoefenaars.

•

De bereikbaarheid van het stadion wordt vergroot voor langzaam verkeer, auto en OV.

Performancecircle. Om deze doelen te realiseren hanteren wij het volgende principe

Behalen van de doelstellingen In de volgende hoofdstukken tonen wij aan hoe wij deze doelstellingen daadwerkelijk realiseren.

KUIP 3.0 HAND IN HAND VOOR DE MODERNISATIE VAN DE KUIP

HET CONCEPT

HOE WERKT HET STADION NU? Het huidige stadion kenmerkt zich grotendeels als stand-alone voet-

Belangrijke verbeterpunten van het huidige stadion zijn:

balstadion. Een deel van het stadion wordt daarnaast gebruikt voor

•

De fysieke en functionele hospitality van het stadion

congressen en evenementen. Het stadion biedt daarnaast plaats aan

•

De diversiteit, kwaliteit en segmentering van de businessvoorzieningen

een brasserie en enkele maatschappelijke functies zoals de Giovanni van Bronckhorst-Academy.

•

Tijdens wedstrijden en evenementen verzamelen veel supporters en

•

De diversiteit, kwaliteit en segmentering van de faciliteiten voor het ticketpubliek

bezoekers zich vooraf bij de sportclub en horecagelegenheden buiten de stadiondriehoek. Op het stadionplein en binnen de stadiondriehoek staan tijdelijke kraampjes met snacks en merchandise. De auto is nog steeds het belangrijkste vervoermiddel en er wordt geparkeerd op de aangewezen parkeerplaatsen en in de omliggende wijken. Een deel komt met de tram en per trein, waarvoor het station tijdelijk wordt gebruikt. Zakelijke bezoekers komen allemaal binnen via de enige ingang in het Maasgebouw. Recent is deze ingang omsloten door een enorme sluis van hekwerken. Het businessgedeelte kenmerkt zich door een beperkte diversiteit, kwaliteit en segmentering in hospitality en horecavoorzieningen. Zodra het publiek binnen de hekken van het stadion is moet betaald worden met consumptiemunten. Uitgifte vindt plaats in de ruimte onder te tribunes of in eenvoudige units van de cateraar. Op de tweede ring is het aanbod beperkt. Wat opvalt, vooral buiten de wedstrijden/evenementen om, is het enorme hekwerk rond het stadion. Dit geeft het stadion een gesloten uitstraling. De omgeving toont een desolate indruk, zeker aan de zijde van het stadionplein. De grauwe verharding, het ontbreken van groen, de supportersbuis en hekwerk van het station versterken dit. Het topsportcentrum, de fanshop, de brasserie en klantenservice geven enige vorm van leefbaarheid, maar het gebied wordt vooral gebruikt als uitvalsbasis om te parkeren voor het bezoeken van de Veranda.

31 HET CONCEPT

De leefbaarheid en levendigheid van het stadiongebied.

HET CONCEPT Een Bruisende haven in de stad

Ontmoeten en Ondernemen

Dit concept bestaat uit verschillende elementen die bij elkaar zorgen

Door het brede aanbod aan business- en horecavoorzieningen en de

voor een levendig en aantrekkelijk gebied. Elk element heeft zijn

goede auto (en hopelijk ook OV)-bereikbaarheid is De Kuip 3.0 ook

eigen doelgroep en beleving, maar voor elk element gelden de

interessant als businesspoint. In de eerste plaats voor vergaderingen,

waarden: respect, ontmoeten en ontplooien.

meetings, bedrijfsevenementen en conferenties voor 2 tot 2.500 mensen.

Feyenoord, Fans en Familie De Kuip 3.0 blijft in de eerste plaats natuurlijk waarvoor het ooit

Onder de noemer ‘Feyenoord Offices’ krijgen ondernemende Fey-

gebouwd is: een voetbaltempel. Echter een Voetbaltempel voor inter-

enoordfans de kans om met hun eigen onderneming in het stadion

nationaal topvoetbal.

te komen zitten. Hierbij wordt ingezet op kleine organisaties van 2 tot 5 personen die een plek van ca. 20-40 vierkante meter gebruiken in

Door een grondige modernisatie inclusief uitbreiding van de

het stadion.

Maaszijde beschikt het stadion over alle hospitality-, media- en sportfaciliteiten om (inter)nationale voetbalwedstrijden volgens de

Daarnaast wordt ingezet op de grote groep zzp-ers, starters, stu-

moderne standaarden te huisvesten. Ook voor de zakelijke achterban

denten en Young professionals die mobiel zijn in hun werk en op een

en businessbezoeker is er ook voor elke doelgroep wat wils. Zakelijke

inspirerende plek willen werken en andere mensen willen ontmoeten

bezoekers kunnen door een breed aanbod aan ontvangstfunctie, horeca en seats op uiteenlopende wijze de club en voetbal beleven.

Het businesspoint zorgt ervoor dat het stadion op (werk)dagen van ’s

Dit varieert van een zakelijk instaparrangement tot en met executive-

ochtends tot ’s avonds bezocht en gebruikt wordt en (een deel van)

meetings. Ook zijn er lounges waar met zicht op het veld gegeten en

de stadionfaciliteiten meervoudig gebruikt kan worden.

gedronken kan worden. Voor de fans van Feyenoord is er een grote diversiteit aan kwalitatieve voorzieningen. Naast een grote verscheidenheid aan horeca voorziet de stadionomgeving in fansquares, entertainment, merchandising, service, museum/ experience, meet & greet en ICT-tools waardoor fans op positieve wijze meegenomen worden in beleving van de club en de wedstrijd. Voor specifieke doelgroepen worden specifieke voorzieningen geboden. Zo zijn er voor jonge fans en gezinnen specifieke kinder- en speelactiviteiten aangeboden, terwijl juist de fanatieke aanhang een eigen supportershome beheert. Ook worden er aangepaste programma’s en voorzieningen geboden voor ouderen, mindervalide bezoekers, studenten, vrouwen en buitenlandse bezoekers. Het draait erom dat iedereen op een positieve en welkome wijze Feyenoord en voetbal ervaart. Veel van deze voorzieningen zijn uiteraard ook beschikbaar voor fans van het Nederlandse Elftal en andere teams.

HET CONCEPT

Talent en toekomst Het stadion als (praktijk)school. Een icoon als inspirerende en gezonde leeromgeving voor de jeugd. Van baby tot jongvolwassenen hebben een plek in het stadion. De kindervoorzieningen in het stadion worden doordeweeks gebruikt als kinderdagverblijf en peuterspeelzaal. Het onderwijs maakt gebruik van het stadion (soms tijdelijk en soms vast) en krijgen het goede voorbeeld van hun rolmodellen. Leerlingen in het praktijk- en beroepsonderwijs hebben in het stadion een leerwerkbedrijf met veel diversiteit. Ook studenten kunnen terecht voor een college, groepsruimte of studiewerkplek. Naast een ruimte voor ieder wat wils is er een gezonde keuken en voldoende ruimte om binnen of buiten te sporten en bewegen. Kansen en kwaliteit Het stadion(gebied) krijgt een belangrijke ontmoeting en wijkfunctie. In de eerste plaats zit dit in de kwaliteit en veiligheid van de openbare ruimte en gebouwde omgeving. Het is echter ook een plek waar maatschappelijke en sociale voorzieningen aanwezig zijn voor een helpende hand in de goede richting. Hierdoor wordt het stadion ook de plek voor bijvoorbeeld oud- en nieuwkomers met een taalachterstand, werkzoekenden, re-integratietrajecten, volwassenenonderwijs, vrouwensport, ouderbijeenkomst en andere wijkgerichte activiteiten Bewegen en beleven Het stadion(gebied) biedt plaats aan een grote diversiteit aan sporten, sportvoorzieningen en sportverenigingen. Niet alleen sport, maar ook sportgerelateerde activiteiten zoals sportonderwijs, sportmedische voorzieningen en sportmarketing. Hiermee wordt invulling gegeven aan de sportcampus die bijdraagt aan Rotterdam Sportstad. Rotterdam staat daarnaast bekend om zijn festivals en culturele activiteiten in parken en pleinen. Vergelijkbaar met het Kralingse Bos, Zuiderpark en Zocherspark (bij de Euromast) wordt het gebeid aantrekkelijk voor spontane ontmoetingen en bijeenkomst, sporten, bewegen en recreatie, maar ook grotere evenementen zoals de marathon, Koninginnedag en andere festivals.

HET CONCEPT

DEEL 1: MASTERPLAN

Verblijven en verplaatsen Met een goede auto en OV-bereikbaarheid (bus, tram en eventueel trein en wellicht metro) en een aantrekkelijke inrichting van het gebied is het al goed toeven in het stadiongebied. De aantrekkelijkheid om er te komen en te blijven wordt vergroot door een gezellig aanbod in de plint van het stadion. Het verplaatsen van het hekwerk naar de rooilijn van de uitbreiding draagt bij aan vriendelijker en opener verblijfsgebied. Aan alle kanten van het stadion zijn doorlopend kiosken en vernieuwende horecaconcepten open waardoor de stadiondriehoek aangesloten wordt op het leisuregebied en de bezoekers van de Veranda. Rotterdamse Trots Nog meer dan nu is De Kuip 3.0 op zich de moeite waard van het zien en bezoeken. De zogenaamde â&#x20AC;&#x2DC;Kuip-experienceâ&#x20AC;&#x2122; wordt een belangrijk onderdeel van het toeristische, culturele en architectonische aanbod in Rotterdam. Het vormt een belangrijke landmark voor de stad als je vanuit het zuiden binnenkomt.

DEEL 1: MASTERPLAN

HET CONCEPT

Het slimme stadion

mogelijk alvast een tafel reserveren voor een hapje en drankje in en

Na de modernisatie is De Kuip ook een slim stadion. Het stadion

om het stadion.

staat voor, tijdens en na wedstrijden en evenementen continue in verbinding met supporters en bezoekers.

Dit alles kan je natuurlijk uitgebreid delen via de diverse sociale media. Ook kan je live een gokje wagen via de opkomende sportsbet-

Connectivity

ting-apps.

Het stadion krijgt de beschikking over hoogwaardige ICT-infrastructuur. Nog meer dan voorheen wordt de smartphone belangrijk voor

Dit geldt niet alleen voor een wedstrijd of evenement. De zakelijke

de beleving van supporters en bezoekers. Het stadion beschikt over

bezoeker kan op deze wijze zien of er een werkplek beschikbaar is en

100% dekking voor alle bezoekers (3G, Wi-Fi, 4G of nieuwer). Dit is

krijgt inzicht wie nog meer in het stadion werkt. Bezoekers krijgen via

essentieel voor het ‘slimme stadion’

‘augmented reality’ extra informatie over bijvoorbeeld het stadion en Feyenoord en sporters kunnen terecht voor een full body check.

Screens Het stadion wordt voorzien van een groot aantal grotere en kleinere

De organisatie

schermen in en buiten het stadion. In totaal worden er circa 1.000

De organisatie van Feyenoord bedroeg in het jaar 2011/2012 140 fte

stuks geplaatst voor een optimalere beleving en betere communica-

en dat van De Kuip 51 fte. Daarnaast maakt het stadion gebruik van

tie in het stadion.

een fors aantal oproepkrachten. In totaal 24 voor directie/management/staf, financiële zaken, facilitaire zaken, commerciële zaken en

Smart stadium

horeca en maar liefst 590 voor beveiliging. In totaal komt de organi-

Thuis staat iedereen al in verbinding met het stadion. Beschikbaar-

satie daarmee op ca. 200 fte.

heid van plaatsen inclusief vraag en aanbod van tickets kunnen thuis worden gecheckt. Ook de optimale reis (auto en of OV) kunnen

Door de eenwording van club, amateurtak en stadion ontstaat een

vooraf worden gecheckt. Je staat in verbinding met je vrienden en

efficiëntere organisatie. Voor het totale concept na modernisatie van

fans om samen te reizen en via ‘inchecken’ te zien waar je elkaar

De Kuip gaan we echter uit van een forse groei van het personeels-

treft. Voor de wedstrijd krijg je de opstelling doorgestuurd en zie

bestand. Deze groei komt voornamelijk toe aan de noodzakelijke ex-

je welke ingang snel toegang geeft. Met je telefoon kan je bestel-

pertise en/of uitbreiding op het gebied van Hospitality, Commerciële

ling doorgeven en betalen. Ook herhalingen zijn op je telefoon te

Zaken, Horeca, ICT, Media en Maatschappelijke activiteiten. In totaal

bekijken.

gaan we uit van een organisatie van 250 fte.

In het stadion worden supporters op maat bediend. Bij een blessurebehandeling krijg je actuele aanbiedingen op je telefoon. Mochten er langere wachtrijen staan dan wordt je via je telefoon geïnformeerd over sneller afhalen bij andere balies of door mobiele uitgifte voorzien van je bestelling. Tijdens de wedstrijd wordt je al geïnformeerd over actuele vertrektijden en verkeersinformatie. Ook ontvang je een overzicht van mogelijke activiteiten aansluitend op het wedstrijdbezoek. Het is ook

39 HET CONCEPT

KUIP 3.0 HAND IN HAND VOOR DE MODERNISATIE VAN DE KUIP

MASTERPLAN - ONTWERP

HOE WERKT HET STADION NU? Het huidige stadion Het huidige stadion heeft een optimale hoofdstructuur voor een voetbalstadion. De zichtlijnen zijn optimaal en de akoestiek is fantastisch, waardoor de sfeer en beleving van de Kuip wordt geroemd. Ook de ligging en infrastructuur zijn in de basis zeer goed te noemen doordat het ingesloten ligt tussen tram, spoor en uitvalsweg naar de A16. Ook de ruimte om het stadion voorziet in grote groepen mensen. Voor de kwaliteit en aanbod van de voorzieningen is echter niet meegegaan met de eisen van deze tijd. Dit geldt zowel voor het businessgedeelte als de ticketvoorzieningen. Vooral de uitgifte en logistiek op de 2e ring blijft achter ten opzichte van de rest van het stadion. Ook het comfort in en om het stadion kan worden verbeterd. Door de huidige overkapping zit een deel van het publiek niet droog en ontbreekt het aan voldoende verblijfsruimten in en om het stadion, zoals supportershomes, barretjes en restaurants.

DEEL 1: MASTERPLAN

MASTERPLAN - ONTWERP

MASTERPLAN - ONTWERP Het Ontwerp

Optimalisaties ontwerp

Het ontwerp voor De Kuip 3.0 is getekend door architect Joris

Op een aantal essentiële onderdelen is het ontwerp geoptimaliseerd.

Molenaar. Als architect is hij gespecialiseerd in renovatie en expert

In het vervolg van dit rapport gaan we voornamelijk in op deze

op het gebied van Brinkman & Van der Vlugt, de oorspronkelijke

optimalisaties.

architecten van het stadion. Met de grootste zorg voor het bestaande stadion heeft hij een ontwerp gemaakt dat voorziet in de noodzake-

De Kuip 3.0 voldoet aan het Programma van Eisen

lijke modernisatie en gewenste uitbreiding. Het ontwerp voorziet in

De Kuip 3.0 voldoet op alle relevante onderdelen aan het Programma

hoofdlijnen uit het volgende:

van Eisen van de Feyenoord-familie. Dit blijkt uit de volgende

•

vergelijking.

Uitbreiding van het stadion met een 3e ring. Hiervoor wordt het bestaande dak ‘opgetild’ en boven de nieuwe ring op een

Kuip 3.0 (25/04/13)

HNS (29/10/11)

nieuwe constructie geplaatst. Deze constructie voorziet direct in

Aantal Oppervlak

een omloop en extra voorzieningen voor zowel de 2e als 3e ring. •

diversiteit aan (business)faciliteiten, horecavoorzieningen, mediafuncties en voetbalgerelateerde ruimten die gevraagd worden voor het internationale voetbal. •

Tribunes

63.846

63.000

28.447

Publieksvoorzieningen Circulatie outside

16.454

Circulatie inside

15.828

14.431

Het moderniseren van alle voorzieningen en supportersfacilitei-

Overige

5.992

6.868

Totaal

21.820

21.300

ten in ‘de plint’ van het stadion. •

30.147

Modernisatie en uitbreiding van de maaszijde voor een grote

Het verbeteren van de huidige parterretribunes. Sponsor ruimte/ voorz Business untis

Een uitgebreide toelichting op het ontwerp hebben wij reeds ingediend op 7 februari jl. in navolging van de eerdere rapportage, d.d. 10 december 2012. In deze rapportage is een uitgebreide toelichting

Overige business Business lounges Totaal

gegeven op de functionele, ruimtelijke en technische haalbaarheid.

4.797

2.392

5.448

Overige ruimtes

10.692

Potentiele uitbreiding

5.909

Parkeren

4.780 12.960

17.982

Verticale circulatie

Totaal

10.790

108.452

18.040

10.868

1500 pp

93.555

transferium + C.M. boulevard 1500 pp

Dit is een belangrijk gegeven aangezien hiermee ook de basis wordt gelegd wordt voor een vergelijkbare exploitatie.

45 MASTERPLAN - ONTWERP

Maasgebouw/Maastribune Het maasgebouw en de maastribune worden gemoderniseerd inclusief een forse uitbreiding. Hierdoor ontstaat hoogwaardige ruimte voor ontvangst, hospitality, business, media, sport, horeca en andere voorzieningen die nodig zijn voor modern internationaal voetbal. Vooralsnog is uitgegaan van modernisatie inclusief uitbreiding. Volledige sloop/nieuwbouw van het maasgebouw is ook een optie. Dit vraagt echter om extra investeringen.

MASTERPLAN - ONTWERP

De gevel is het hek

De aanbeveling voor de C-waarden zoals opgenomen in de FIFA-

Het stadion krijgt door de modernisatie een nieuwe gevellijn. In

voorschriften zijn als volgt:

deze gevel komt ook de toegang van het stadion. Hierdoor komt het

Zichtlijnen

huidige hoge hekwerk te vervallen, waardoor een vriendelijkere toe-

C 60mm

gang en mooiere omgeving gerealiseerd kan worden. Ook biedt deze

C 90 - 120mm

invulling nieuwe mogelijkheden voor horeca en merchandising.

C 120mm >

Absoluut minimum

Middelmatig tot voldoende zicht

Aanbevolen (Recommended/ acceptabel)

Ruimvoldoende tot goed zicht

Optimaal (optimum)

Zeer goed zicht

Flexibele horeca-uitgifte

Ondanks voorgaande toelichting heeft stichting ReddeKuip het plan

In de nieuwe plint van het stadion zijn flexibele horeca-units inpas-

beoordeeld op de C-waarden. De verschillende optimalisatiemogeli-

baar. Dit heeft als voordeel dat tijdens wedstrijden en evenementen

jkheden staan genoemd in onderstaande tabel.

uitgifte kan plaatsvinden zowel binnen als buiten het stadion. Door de flexibele inpassing kan ook het aanbod ook op maat worden ingesteld voor de desbetreffende doelgroep. In de eerdere rapportages hebben wij onze visie gegeven op de omgeving. Dit bestond uit diverse ideeën om het gebied een hoogwaardig karakter te geven met een optimale verbinding naar Varkenoord en de Veranda. Deze ideeën vragen echter om de nodige investeringen en zijn niet noodzakelijk. Daarbij zien wij de inrichting

De opgegeven aantal stoelen behalen een C-waarden van minimaal 90mm of hoger: Extra voorste rij op derde ring. Op deze ring is het nog mogelijk om aan de voorzijde rondom een extra rij seats te realiseren. (optie)

Ca. 985 stoelen

Veldtribunes vervangen door een uitbereiding op de 1e ring vanaf het omloop bordes. Extra stoelen doordat op de 1e ring de zichtlijnen worden verbeterd. (optie)

Ca. 5.300 stoelen

Vervallen businessboxen vervangen door extra stoelen. (verwerkt in revisie)

Ca. 2.000 stoelen

Max te behalen stoelen met C waard (>90) door verwerken optimalisatie.

Ca. 2.000 stoelen

Ca. 10.285 stoelen

van de omgeving als een belangrijke verantwoordelijkheid voor de

De hellingshoek van de tribune < 34° is een FIFA aanbeveling. De toe-

gemeente Rotterdam. Uiteraard denken we graag mee. We hebben

gepaste hellingshoek van 37° voor de 3e ring in het plan van Red de

hiervoor de volgende suggesties.

Kuip is ontstaan om goede zichtlijnen te creëren. Deze hellingshoek heeft echter geen invloed op het wel of niet mogen organiseren van

Zichtlijnen

internationale wedstrijden. Een tribunehellingshoek van 37° is ook

Het plan van Red de Kuip zal en kan voldoen aan de benodigde

toegepast op de 2e ring van de Amsterdam Arena. Hier wordt dit jaar

C-waarden zoals geadviseerd wordt op basis van de UEFA- en FIFA-

de finale van de Europa League gespeeld.

richtlijnen. Voor de volledigheid hebben wij de procedure rondom

De Kuip 3.0 voldoet wat betreft capaciteit en zichtlijnen ruim aan de

toewijzing van internationale wedstrijden opgevraagd. Deze proce-

eisen die gesteld worden aan (inter)nationaal voetbal.

dure ziet er als volgt uit: •

De KNVB wijst het stadion aan voor een internationale wedstrijd

Plan@office

•

De UEFA toetst vervolgens het stadion op basis van UEFA Clas-

Vergelijkbaar met het behoud van het maasgebouw kan ook het

sificatie. Deze toetsing heeft vooral betrekking op de totale

kantoor van Plan@office blijven bestaan bij modernisatie van het

keuring van het stadion en overige facilitaire voorzieningen. De

stadion. De boogconstructie is zo gesitueerd dat verwerving/ sloop

C-waarden bepalen niet de classificatie van het stadion.

niet noodzakelijk is.

•

In de rangorde van toetsing gaat de FIFA-aanbeveling boven de UEFA-aanbeveling (deze aanbeveling is afgeleid van de FIFA

Visie op de omgeving

voorschriften)

In de eerdere rapportages hebben wij onze visie gegeven op de omgeving. Dit bestond uit diverse ideeën om het gebied een

47 MASTERPLAN - ONTWERP

hoogwaardig karakter te geven met een optimale verbinding naar Varkenoord en de Veranda. Deze ideeën vragen echter om de nodige investeringen en zijn niet noodzakelijk. Daarbij zien wij de inrichting van de omgeving als een belangrijke verantwoordelijkheid voor de gemeente Rotterdam. Uiteraard denken we graag mee. We hebben hiervoor de volgende suggesties. Open verblijfsgebied Doordat het hekwerk rond de Kuip wordt teruggeplaatst naar de nieuwe rooilijn ontstaat al een meer open en vriendelijker karakter. Dit kan worden doorgezet in het aanpassen van het hoge hekwerk aan de spoorzijde. Ook verdwijnt de bossage aan de Coen Moulijnboulevard waardoor het stadion een prettigere ‘communiceert’ met voorbijgangers. Vergroening Het nu versteende gebied kan door gerichte vergroening winnen aan beleving. De recente aanpassing van de Boompjes aan de Maas is een mooi voorbeeld. Ook de binnentuin bij Hogeschool InHolland is een passende referentie. Beleving en kwaliteit Op dit moment staat het beeld van Coen Moulijn er eenzaam bij. Juist door een gerichte inrichting van de omgeving met kunst, straatmeubilair, verlichting en belichting, kleurgebruik en bestrating kan het gebied eenvoudig en relatief goedkoop winnen aan kwaliteit. Ook de toepassing van de eerder genoemde screens zorgt voor levendigheid en communicatie over en weer. Door de geplande voorzieningen in en om het stadion ontstaat al een grotere toeloop van mensen. Dit kan worden versterkt door een verbetering van de bereikbaarheid per OV. Zeker het activeren van het treinstation zorgt voor een nieuw stedelijk knooppunt waardoor vanaf het voorplein tot de veranda een levendig verblijfsgebied ontstaat

MASTERPLAN - ONTWERP

KUIP 3.0 HAND IN HAND VOOR DE MODERNISATIE VAN DE KUIP

INVESTERING

INVESTERING Stichtingskosten

Demarcatie

Voor de totale modernisatie van de Kuip gaan we uit € 117 miljoen

De volgende kosten zijn niet voorzien in de stichtingskostenopzet:

stichtingskosten. Dit is als volgt opgebouwd.

•

Aanpassingen aan de infrastructuur

•

Inrichting van de omgeving Inrichtingskosten van het stadion

Stichtingkosten

De Kuip 3.0

Bouwkosten

€ 93.400.000

79,7%

•

Bijkomende kosten

€ 7.950.000

6,8%

Deze demarcatie komt overeen met de andere stadionvarianten.

Heffingen/ Leges

€ 1.350.000

1,2%

Financieringskosten

€ 5.100.000

4,35%

Weerleggingen

Onvoorzien

€ 9.340.000

8,0%

In eerdere fases van de planvorming zijn door de Feyenoord-familie

€ 117.140.000

100%

diverse opmerkingen gemaakt op onze stichtingskostenopzet. Deze

Totaal

Er is een ruime post onvoorzien meegenomen. Die is met name be-

punten kunnnen wij eenvoudig en aantoonbaar weerleggen:

doeld om aanvullende gebruikerswensen in de verdere planvorming

•

De analyse t.a.v. de C-waarden zoals opgenomen in de rapportage “renovatieplan renovatievarianten De Kuip” van Stadion

op te kunnen vangen.

Feyenoord zijn niet juist geïnterpreteerd. Aanvullende opties

•

Aanpassen van de bestaande fundering is meegenomen in de

Aanvullend op genoemde stichtingskosten kan geïnvesteerd worden

begroting. Alle funderingsaanpassingen die nodig zijn om te

in extra mogelijkheden. Hierbij kan gedacht worden aan bijvoorbeeld

komen tot de uitbreiding zijn doorgerekend.

de volgende opties: •

•

een post meegenomen van € 1 miljoen euro.

entreegebouw te kunnen realiseren. •

Het benutten van de facultatieve ruimte in het stadion voor het

Het borgen van de staalconstructie is meegenomen in de begroting. Voor het borgen van de bestaande staalconstructie is

Sloop/ nieuwbouw van het Maasgebouw om een volledig nieuw •

De bekleding van de buitengevel met RVS-kabelnet is

realiseren van extra horeca en of businessvoorzieningen.

meegenomen in de begroting. De prijs van deze gevel is

•

Specifieke duurzaamheidmaatregelen.

opgevraagd bij de leverancier en bedraagt € 225, - per m². De

•

Het toepassen van (gedeeltelijke) LED-bekleding aan de gevel

achterconstructie van de gevel is meegenomen in de prijs van

•

Het terugplaatsen van de doorzichtige gevelpanelen tussen de

de staalconstructie.

1e en 2e ring.

•

De kosten voor het opvijzelen van de bestaande overkapping is meegenomen in de begroting. Dit bedraagt € 850.000, - en

Een belangrijk voordeel van de modernisatie is dat veel van deze o

is exclusief tijdelijke hulpconstructies die voor € 650.000, - is

pties ook in een later stadium eenvoudig gerealiseerd kunnen

meegenomen. Deze bedragen zijn gestaafd met concrete offertes.

worden. •

Het aanbrengen van de nieuwe veldtribune is meegenomen in de begroting en de prijs is marktconform blijkt uit een door ons opgevraagde offerte.

•

Het herstellen van het veld is niet nodig omdat er geen werkzaamheden van binnenuit worden verricht. Daarbij gaat het plan van ReddeKuip er vanuit dat het voetbalseizoen gewoon doorgaat.

51 INVESTERING

•

De trappen naar de derde ring zijn meegenomen in de begroting

•

De kosten voor installaties(casconiveau) zit in de prijs.Eventuele aanvullingen worden door de toekomstige exploitant aangebracht.

•

In de Feyenoordpresentatie is 5 jaar aan rentelasten van in totaal € 18 miljoen tijdens de bouw becijfert. Bij De Kuip 3.0 zijn die lasten echter substantieel lager doordat de uitvoering maximaal 2 jaar zal duren en zich concentreert in 2 zomerperiodes.

•

Kosten voor aanvullende duurzaamheidaspecten. Deze zijn niet meegenomen maar kunnen aanvullend in overleg met de opdrachtgever worden toegepast in combinatie met een zorgvuldige onderbouwing van de terugverdientijden.

Bewijslast van de markt De door ons opgestelde stichtingskosten kunnen wij onderbouwen met bewijslast vanuit de markt. Zo hebben wij diverse offertes en aanbieding opgevraagd bij gerenommeerde bedrijven als controle van de genoemde kosten. De totale stichtingskostenopzet is vervolgens gevalideerd door een internationale marktpartij. Deze bewijslast is onderdeel van ons dossier.

KUIP 3.0 HAND IN HAND VOOR DE MODERNISATIE VAN DE KUIP

EXPLOITATIE EN FINANCIERBAARHEID

HOE WERKT HET STADION NU? BVO Feyenoord Rotterdam N.V. en Stadion Feijenoord N.V. zijn

Consequenties van huidige structuur

afzonderlijke organisaties met elk een eigen exploitatie. Sportclub

De huidige exploitatiestructuur heeft tot gevolg dat:

Feyenoord (de amateurtak) bezit een meerderheid van de aandelen

•

van het stadion.

De verdiencapaciteit van het stadion niet ten goede komt aan de begroting en daarmee financiële prestaties van Feyenoord

•

Geldstromen over en weer gaan tussen club en stadion

Exploitatie B.V.O. Feyenoord Rotterdam

•

Er geen synergievoordelen worden behaald

Binnen de exploitatie van de club worden de volgende baten

•

Beide exploitaties te maken hebben met extra kosten

meegenomen: •

Wedstrijdbaten

•

Sponsoring en reclame

•

Media-inkomsten

•

Merchandising

•

Overige baten

Binnen de exploitatie van de club worden de volgende baten meegenomen: •

Kostprijs verkopen

•

Personeelskosten

•

Afschrijvingen

•

Overige bedrijfskosten waaronder huur van het stadion

Exploitatie Stadion Feyenoord N.V. De inkomsten van het stadion bestaan uit: •

Verhuur voor voetbal en evenementen

•

Organisatie van evenementen

•

Beveiliging van voetbal en evenementen

•

Horeca in (en soms buiten) het stadion

Zoals in het jaarverslag 2011-2012 staat te lezen is een groot deel van deze inkomsten gerelateerd aan het beschikbaar stellen van het stadion aan Feyenoord en er zelfs in grote mate van afhankelijk. Aan de kostenkant komen de volgende posten voor rekening van het stadion •

Kostprijs horeca

•

Personeelskosten

•

Afschrijvingen stadion

•

Overige bedrijfskosten waaronder onderhoud en beheer van het stadion.

55 EXPLOITATIE EN FINANCIERBAARHEID

EXPLOITATIE EN FINANCIERBAARHEID Structuur van de exploitatie

Ingroeimodel

Voor de businesscase gaan we uit van één totale exploitatie van club

Voor de voetbalevenementen gaan we uit van een ingroeipercentage

en stadion. Dit sluit aan bij gewenste eenwording tussen Feyenoord,

vanaf 80% van de genoemde bezetting. Binnen 3 jaar is dit volledig

Sportclub en Stadion zoals valt te lezen in het jaarverslag van de club

ingegroeid. Voor de (inter)nationale concerten en grootschalige even-

(jaarverslag ‘11/’12, blz. 8). Dit heeft een aantal belangrijke voordelen:

ementen starten we met 30% van de genoemde bezetting. Binnen

•

De club Feyenoord bepaald de waarde en verdiencapaciteit van

8 jaar is dit volledig ingegroeid. Dit biedt tijd om de exploitatie van

het stadion. Deze verdiencapaciteit komt nu ten goede komen

evenementen rustig neer te zetten en uit te bouwen.

aan de begroting en sportieve budget van de club •

Het zorgt voor de genoemde synergievoordelen en kostenbe-

Structurele posten

sparingen.

In de exploitatie wordt enkel rekening gehouden met reële

structurele inkomsten en lasten, dus geen incidentele posten:

Uitgangspunten voor de exploitatie

•

Inkomsten Champions League

We hanteren de volgende uitgangspunten voor de exploitatie:

•

Transfers van spelers en staf

•

Inkomsten van eenmalige Internationale finales en toernooien

De businesscase gaat uit van een looptijd van 25 jaar en loopt van 2013 tot 2038.

• •

zoals EK’s en Wk’s

Het stadion is het nationale voetbalstadion voor 63.000 toe-

De exploitatie is hier dus niet van afhankelijk. Mochten deze

schouwers dat voldoet aan de UEFA 5-sterrenstatus.

evenementen toch plaatsvinden hebben ze een positief effect op de

Het stadion is aantrekkelijk voor grootschalige openluchteven-

exploitatie.

ementen •

Het stadioncomplex beschikt over een grote diversiteit aan multifunctionele voorzieningen waardoor het 7 dagen per week 24 uur per dag in gebruik kan zijn.

Capaciteit De capaciteit na de modernisatie van het stadion is als volgt: Capaciteit stadion

Totaal Units en Lounges Totaal Businessseats

De Kuip

615 3.659

De Kuip 3.0

Verschil

1.496

143%

5.504

50%

Totaal Business

4.274

7.000

64%

Totaal Tickets

46.726

56.000

20%

Totale capaciteit

51.000

63.000

24%

EXPLOITATIE EN FINANCIERBAARHEID

HOE WERKT HET STADION NU? huidige begroting Feyenoord Rotterdam

Huidige begroting Stadion Feyenoord

De omzet van Feyenoord over het seizoen 2011/ 2012 bedroeg €

De omzet van het stadion kwam over het jaar 2011/ 2012 uit op €

38,7 miljoen. Van dit bedrag kwam slechts € 17,2 miljoen ten goede

17,4 miljoen. Opvallend is dat ondanks een minder aantal wedstri-

aan personeelskosten, waarvan uiteindelijk ca. tweederde voor de

jden dan verwacht de horecaopbrengsten van de publiekscatering

spelersselectie. Deze ca. € 12 miljoen is met ongeveer 31% van de be-

stegen ten opzichte van het jaar ervoor. Juist de doordeweekse

groting laag in vergelijking tot andere clubs. Feyenoord betaalde dit

banqueting liet een sterke daling zien.

jaar € 4,134 miljoen aan huur voor het stadion. Deze kale huur vormt

Een deel van de omzet realiseert het stadion door beveiliging van

met 10,6% een substantieel deel van de begroting.

evenementen buiten het stadion.

Ondanks de verrassende sportieve prestaties in het seizoen laten de

Totale begroting

inkomsten uit media en merchandising een neergaande trend zien.

De gezamenlijke omzet van club en stadion komt neer op ca. € 51

Zeker voor de merchandising is dit opmerkelijk te noemen.

miljoen. Dit is de som van de totale omzet van beide minus de onder-

Begroting per stoel afgezet tegen

linge verrekening van de stadionhuur. De bedrijfslasten komen gezamenlijk uit op ca. € 48,5 miljoen.

In onderstaand schema is de benchmark van de omzet per stoel voor verschillende stadions in nederland aangegeven. Hieruit blijkt dat de omzet in de kuip per stoel in de kuip sterk achterblijft Benchmark 2011/2012

Omzet

Capaciteit

Omzet per stoel

Ajax

€ 104.000.00

52.960

1.964

PSV

€ 60.000.000

35.000

FC Twente

1.714

€ 46.000.000

30.205

€ 40.500.000

51.000

794

Vitesse

€ 30.000.000

25.000

1.200

€ 28.000.000

17.023

1.645

Feyenoord

1.523

59 EXPLOITATIE EN FINANCIERBAARHEID

EXPLOITATIE Doel van de exploitatie

Optimalisatie van de exploitatie

Voor het verdienmodel van het stadion zijn het aantal evenementen

Gelet op de gehanteerde uitgangspunten biedt de huidige exploitatie

essentieel. Het aantal evenementen in afhankelijk van de sportieve

nog voldoende ruimte voor optimalisaties. Vooral het sportief succes

prestaties. De sportieve prestaties worden bepaald door het

in de Champions League heeft een opwaarts effect in het aantal

sportieve budget. Het sportieve budget is weer afhankelijk van een

evenementen, maar ook in de media-inkomsten en waarde van de

optimale begroting. Het doel in de exploitatie is daarom om te sturen

selectie. Het is de kunst om door middel van de exploitatie in de

op:

zogenoemde ‘performancecircle’ te komen.

•

Een hogere omzet

In de exploitatie is nog niet voorzien in nieuwe en opkomende verdi-

•

Een groter sportief budget door lagere lasten (o.a. lage

enmodellen zoals sporten livebetting.

huisvesting- en financieringslasten)

Aantal evenementen per jaar

Normbegroting KNVB

Zoals bekend is de exploitatie van het stadion in grote mate afhan-

Voor de exploitatie hanteren wij de normbegroting van de KNVB.

kelijk van Feyenoord. Er is een direct verband tussen de sportieve

Deze normbegroting gaat uit van een gezonde opbouw van kosten

prestaties (vooral Europees Voetbal) en het aantal evenementen in

en opbrengsten en wordt onder meer gebruikt door de licentiecom-

het stadion.

missie. Omzetgroei

Totaal aantal evenementen

De Kuip

De Kuip 3.0

Feyenoord competitie Wedstrijden

In voorgaand hoofdstuk hebben we de uitgangspunten voor de ex-

Play-offs

ploitatie uiteengezet. Doordat het modernisatieprogramma grotend-

Totaal

eels voldoet aan het programma van Eisen kan, ondanks de redelijk behoudende uitgangspunten, een omzet van minimaal € 80 miljoen

Feyenoord niet-competitie

euro gerealiseerd worden. Dit betreft een groei van bijna 64% ten

Beker

opzichte van de huidige omzetten.

Europa

Overig (vriendschappelijk, open dag, etc)

Totaal

Groei sportief budget Veel belangrijker dan de omzetgroei is het budget dat overblijft voor het sportieve deel. Er komt een sportief budget beschikbaar van

KNVB en andere niet-Feyenoord

maar liefst € 35 miljoen euro. Dit komt neer op een groei van 191%

Bekerfinale

ten opzichte van het huidige budget.

Interlands

Totaal

zonder veldplaatsen

met veldplaatsen

Totaal

Totale capaciteit

Lage huisvestingslasten De kern van de groei van het sportieve budget is de relatief beperkte groei van de huisvestingskosten. De relatief lage investeringen hebben hetzelfde effect op de kapitaalslasten. Dit zorgt voor structureel acceptabele lasten in combinatie met fors hogere opbrengsten. Dit is de sleutel van het succes door een geslaagde modernisatie.

61 EXPLOITATIE EN FINANCIERBAARHEID

Grootschalige open-luchtevenementen

HOE WERKT HET STADION NU? Aantal evenementen In de afgelopen jaren bedroeg het aantal evenementen •

2008/ 2009: 32

•

2009/ 2010: 26

•

2010/ 2011: 23

•

2011/ 2012: 23

Er ligt een direct verband tussen de sportieve prestaties van Feyenoord en het aantal evenementen in het stadion. Het behalen van Europees Voetbal en succes in de nationale beker heeft een sterk opwaarts effect in de stadionexploitatie. Concerten worden in mindere mate gehuisvest met tussenpozen van soms enkele jaren. Hoewel het stadion nog steeds over een 5-sterrenstatus beschikt worden interlands aan andere stadions toegewezen.

Situering business Het Programma van Eisen voorziet in een forse uitbreiding van de

Naast de reeds genoemde voorzieningen voorziet de modernisatie in

businessfaciliteiten. Die kunnen in het bestaande stadion eenvoudig

facultatieve ruimte. Deze ruimte kan in de toekomst worden benut

worden gerealiseerd. In het plan is zelfs voorzien in aanvullende

voor aanvullende voorzieningen.

businessfaciliteiten in de vorm van lounges. De businessvoorzieningen worden grotendeels gerealiseerd aan de Maaszijde voor een

GERARD MEIJER TRIBUNE

optimale logistiek en bediening van het complete zakelijke segment.

63 EXPLOITATIE EN FINANCIERBAARHEID

Aantallen en bezetting skyboxen en lounges

Technische informatie op de officiĂŤle website De Kuip, www.dekuip.nl

Het huidige stadion voorziet in 40 businessunits met elk 12 seats.

Type Units

Deze worden aan dezelfde zijde uitgebreid richting de beide hoeken

Wedstrijden

tot aan de sectorgrens. Daarnaast worden tussen de tweede en derde ring diverse skyboxen en lounges gerealiseerd. De daadwerke-

Beschikbaar

Verhuurd

Bezetting

Lange zijde premium eerste ring

100%

Lange zijde eerste ring

88%

lijke aantallen en invulling ervan is flexibel en nog nader te bepalen.

Hoekzijde eerste ring

88%

In totaal kunnen we 1.056 skyboxplaatsen, 240 loungeplaatsen en

Lange zijde tweede ring

80%

200 eetarrangementen realiseren. Vooralsnog gaan we uit van de

Lounges

80%

volgende aantallen en bezetting.

Eetarrangementen

75%

Totaal

86%

Grootschalige openluchtevenementen

EXPLOITATIE EN FINANCIERBAARHEID

Lange zijde premium eerste ring

80%

Lange zijde eerste ring

75%

Hoekzijde eerste ring

50%

Lange zijde tweede ring

60%

Lounges

60%

Eetarrangementen

50%

Totaal

66%

Aantallen en bezetting Seats

Type Seats

De huidige 2.657 seats worden met 2.847 uitgebreid naar in totaal

Wedstrijden

5.504 seats. Deze worden op de maastribune gesitueerd. De invulling en segmentering ervan is nog nader te bepalen. Vooralsnog gaan we uit van de volgende aantallen en bezetting.

Beschikbaar

Verhuurd

Bezetting

Top

250

200

80%

Luxe

750

700

93%

Business

2.000

1.900

95%

Standaard

2.504

2.400

96%

Totaal

5.504

5.200

94%

Top

250

125

50%

Luxe

750

400

53%

Business

2.000

1.200

60%

Standaard

2.504

1.300

52%

Totaal

5.504

3.025

55%

Grootschalige openluchtevenementen

65 EXPLOITATIE EN FINANCIERBAARHEID

Aantallen en bezetting tickets

Type Tickets

De huidige bezetting in het stadion bedraagt ca. 87% van 46.726

Wedstrijden

seats. De ticketcapaciteit komt op 56.000 seats uit. Door het verhogen van het comfort en segmentering naar verschillende doel-

Beschikbaar

Gem. bezet

Parterre

7.750

7.500

97%

Lange zijde eerste ring

10.000

9.500

95%

groepen verwachten wij de bezetting te kunnen verhogen. Voor de

Korte zijde eerste ring

8.000

7.500

94%

evenementen ontbreekt het op dit moment aan relevante referen-

Lange zijde tweede ring

9.000

8.000

89%

tiegetallen. Vooralsnog gaan we uit van de volgende aantallen en

Korte zijde tweede ring

7.000

6.000

86%

bezetting.

Lange zijde derde ring

7.000

6.000

86%

Korte zijde derde ring

6.466

5.000

77%

784

750

96%

56.000

50.250

90%

Parterre

7.750

7.500

97%

Lange zijde eerste ring

10.000

8.000

80%

Korte zijde eerste ring

8.000

6.000

75%

Lange zijde tweede ring

9.000

7.000

78%

Korte zijde tweede ring

7.000

5.000

71%

Lange zijde derde ring

7.000

5.000

71%

Korte zijde derde ring

6.466

4.500

70%

784

750

96%

Veldplaatsen

10.000

5.000

50%

Totaal

66.000

48.750

74%

MIVA+begeleiders Totaal

Bezetting

Grootschalige openluchtevenementen

MIVA+begeleiders

EXPLOITATIE EN FINANCIERBAARHEID

Realistische exploitatie

Inkomsten wedstrijden en evenementen

Op basis van gehanteerde uitgangspunten gaan wij uit van een real-

De groei door inkomsten vanuit wedstrijden en evenementen komt

istische exploitatieopzet. Er is een duidelijk opwaarts effect zichtbaar

vooral de groei van het aantal evenementen en uitbreiding van de

ten opzichte van het huidige stadion, dit is echter binnen een realis-

capaciteit.

tische bandbreedte gehouden.

Voor de evenementen wordt het stadion verhuurd. Hierdoor is er geen sprake van inkomsten uit ticketverkoop.

Zo is het aantal evenementen is behoudend ingeschat. Zo is er geen/ beperkt rekening gehouden met play-offwedstrijden, poulefases van Europese Competities en internationale finales en wedstrijden (Champions League, Europa League, EK’s en WK’s. Daarnaast kan actief worden onderzocht of het aantal evenementen uitgebreid kan worden door bijvoorbeeld: •

accommoderen halve finales beker (zie voorbeeld Wembley)

•

extra oefenwedstrijden (bijvoorbeeld het AD-toernooi)

•

eventueel vrouwenvoetbal in de toekomst

•

zelf initiëren en organiseren van evenementen

Ook in het vervolg van de businesscase zijn de inkomsten en lasten gebaseerd op realistische aannames waardoor er ruimte overblijft voor verdere optimalisaties.

67 EXPLOITATIE EN FINANCIERBAARHEID

Ticketinkomsten Wedstrijdinkomsten Evenementen

De Kuip '11 / '12

De Kuip 3.0

€ 10.431.000

€ 18.461.966

n.v.t.

% Verschil 77%

Inkomsten business en sponsoring

De inkomstengroei uit de businessvoorzieningen worden vooral ger-

Business en sponsoring Feyenoord

ealiseerd door de groei van het aantal units en seats. Het prijsniveau

Wedstrijdinkomsten business

van de units is gehandhaafd op het huidige niveau en bedraagt

Evenementen

€ 623.700

gemiddeld € 8.000, - per stoel en daardoor € 96.000, - per unit. Voor

Naamgeving

€ 1.000.000

de lounges geldt een stoelprijs van € 4.000, - per stoel. De eetar-

Sponsoring (shirts, boarding en kleding)

€ 9.000.000

rangementen kosten € 2.000, - per plaats.

Overig Totaal

De Kuip '11 / '12

De Kuip 3.0

Verschil

€ 19.982.000 € 27.084.144

€ 50.000 € 19.982.000

€ 37.757.844

89%

Voor de seats wordt uitgegaan van Top, Luxe, Business en Standaard.

Gelet op de naamsbekendheid van Feyenoord en de achterban

De prijs bedraagt respectievelijk € 5.500, -, € 4.000, -. € 2.500, - en

van ca. 2.500.000 miljoen fans is uitgegaan van een shirtsponsor

€ 1.750, - per seat. Genoemde prijzen zijn exclusief banqueting en

(€ 6.000.000, -), kledingsponsor (€ 500.000, -) en inkomsten uit

parkeren.

LED-boarding (€ 2.500.000, -). Kort geleden is Opel als hoofdspon-

Ondanks dat De Kuip al een sterke naam op zich is gaan we uit van

sor aangetrokken. Hoewel de exacte cijfers niet officieel bekend

een naamgevende sponsor. Zeker bij een (gedeeltelijke) toepassing

zijn gemaakt ligt het bedrag waarschijnlijk lager dan het door ons

van LED-lampen in de gevel kan hier extra op ingespeeld worden. Dit

aangenomen bedrag. Wij gaan er echter vanuit dat op de lange ter-

is ingeschat op € 1.000.000, -

mijn een aantrekkelijker deal mogelijk moet zijn. Tot slot is een post overige sponsoring van € 50.000, - opgenomen.

EXPLOITATIE EN FINANCIERBAARHEID

Media-inkomsten

Inkomsten media

De media-inkomsten voor Feyenoord bedroegen € 3.198.000, - in

Mediagerelateerde baten

De Kuip '11 / '12

De Kuip 3.0

Verschil

€ 3.198.000

€ 7.500.000

135 %

het seizoen 2011/ 2012. In het betreffende jaar speelde Feyenoord geen Europese wedstrijden waardoor de inkomsten zich beperkte tot

In onze visie is de potentie van de media-inkomsten groot. Zo

de Eredivisie en de beker. Zeker doordat FOX recent de uitzendrech-

kunnen bijvoorbeeld de mogelijkheden worden onderzocht van

ten voor de eredivisie heeft gekocht is een sterk opwaarts effect te

Feyenoord-broadcasting en gaan de ontwikkelingen van social media

verwachten. In combinatie met Europees voetbal is een forse groei

en apps razendsnel.

daarom reëel. Giften en baten We gaan uit van een jaarlijks € 100.000 aan giften en baten.

69 EXPLOITATIE EN FINANCIERBAARHEID

Merchandising

Inkomsten merchandising

Ten opzichte van de huidige inkomsten uit merchandising is een

Merchandising

De Kuip '11 / '12

De Kuip 3.0

Verschil

€ 4.195.000

€ 6.000.000

43 %

forse inkomstensprong reëel. Door de recente run op Olli-producten en het Blijdorp-shirt blijkt maar weer dat bij aantrekkelijke en unieke merchandiseproposities ingespeeld kan worden op de behoefte en vraag van de achterban. De omzet in het seizoen ‘11/’12 van € 4.195.000, - liet een neerwaartse trend zien terwijl de sportieve prestaties onverwacht mee vielen.

EXPLOITATIE EN FINANCIERBAARHEID

Inkomsten Food & Beverage*

De kwaliteit van de publiekscatering in het stadion wordt beoordeeld

In de huidige structuur draait het stadion de exploitatie van de hore-

als zeer matig. Met € 3,61 per bezoeker is het bestedingspatroon in

ca. In het huidige stadion bedraagt de omzet uit Food & Beverage in

het stadion daarom zeer laag in vergelijking met het eredivisiegemid-

totaal € 6.830.000, -·. Over het algemeen sluit het aanbod, segmen-

delde van € 11, -** per persoon aan cateringuitgaven in en om het

tering en kwaliteit van de horeca niet aan bij de behoefte en vraag.

stadion. Door het vergroten van het aanbod (extra uitgifte door het hele stadion, toevoeging omloop met extra uitgifte tussen de 2e

Dit geldt duidelijk voor de banqueting tijdens evenementen en

en 3e ring en de flexibele uitgifte units en uitgifte met zicht op het

wedstrijden. Hierdoor blijft het bestedingspatroon met € 24, - per

veld tussen de 2e en 3e ring), het verbeteren van de kwaliteit en de

bezoeker sterk achter bij de benchmark. Door de geplande mod-

informatievoorziening in het stadion kan het bestedingspatroon per

ernisering en uitbreiding van de Maaszijde is deze segmentering

bezoeker fors omhoog. Hiervoor gaan we uit van € 8,00 per persoon.

wel mogelijk waardoor het gemiddelde van € 37, - in de benchmark

Dit bedrag sluit aan bij de uitkomsten van de door ons uitgevoerde

realistisch is. Door de langere verblijfsduur en hoger besteding-

enquête.

spatroon tijdens evenementen gaan we hiervoor uit van € 45, - aan horecabestedingen.

Doordat dit na de modernisatie sterk verbeterd wordt zien wij enorme potentie in de omzetgroei van de horeca en is het voor

Voor de doordeweekse exploitatie gaan we uit van € 1.850.000, - op

de Feyenoord-familie zeer winstgevend. Na aftrek van inkoop en

basis van 50.000 doordeweekse bezoekers. Dit wordt nog aangevuld

loonkosten blijft er een groter percentage over in vergelijking tot het

met de omzet De Kuip Eten en Drinken. Na modernisatie krijgt deze

verpachten van de catering.

horeca een mooie plaats in de plint voor een eenvoudigere inloop.

Inkomsten Food & Beverage

Ook vinden zelfstandige ondernemers hier een leuke werken over-

Huidige situatie

legplek. Hierdoor is een groei van nu € 706.000,- naar € 1.000.000,-

Banqueting wedstrijden/evenementen

€ 6.027.060

straks realiseerbaar.

Banqueting doordeweeks + De Kuip E&D

€ 2.850.000

De Kuip '11 / '12

Publiekscatering Totale omzet

De Kuip 3.0

Verschil

€ 6.830.000

€ 9.799.398 € 6.830.000

Inkoop horeca

€ 18.676.458

173 %

€ 6.163.231

Loonkostenhoreca

€ 6.163.231

Totaal resultaat

€ 6.349.996

*Cijfers De Kuip zoals gebruikt op blz. 170 van het Exploitatieplan Het Nieuwe Stadion. **Eredivisie Fanonderzoek, 2012/2013, blz. 25

71 EXPLOITATIE EN FINANCIERBAARHEID

Overige baten

Inkomsten verhuur

Voor de verhuur van het stadion voor wedstrijden gaan we uit van

Stadion

€ 175.000, - aan huur per wedstrijd. Voor evenementen geldt een

Wedstrijden

€ 525.000

huurprijs van € 100.000, -. Daarnaast is er diverse (multifunctionele)

Evenementen

€ 200.000

ruimte in het stadion beschikbaar voor congressen. Evenementen en

Subtotaal

Aantal

De Kuip 3.0

€ 725.000

kortlopend gebruik. Hiervoor gaan we uit van een jaarlijkse post van € 750.000, -. Door de modernisatie kan er tevens ruimte beschikbaar worden

Verhuur multifunctionele ruimte (post)

Commerciële verhuur

€0

Parkeren

€ 150.000

€ 750.000

gemaakt voor permanente verhuur aan commerciële en maatschappelijke partijen. Dit kan vraaggericht en flexibel worden ingepast.

Totaal

€ 1.625.000

Vooralsnog hebben we dit niet mee genomen in onze kosten en opbrengsten. Rondom het stadion zijn 300 parkeerplaatsen (P1) gereserveerd voor de zakelijke bezoeker. Hieruit vloeien jaarlijkse inkomsten van € 150.000, -. Genodigden parkeren op P2 en kunnen indien gewenst gebruik maken van Valetparking of shuttlediensten. De overige parkeerplaatsen worden geëxploiteerd door derden.

EXPLOITATIE EN FINANCIERBAARHEID

Toelichting lasten

Lasten

Voor de vooruitgang van Feyenoord is het essentieel dat de groei van

Personeelslasten

de omzet gepaard gaat met een beheersbaar kostenniveau. Het voor-

Sportief budget selectie

€ 12.065.200

€ 35.000.000

deel van de modernisatie van De Kuip is dat de omzetgroei groter is

Loonkosten organisatie

€ 5.170.800

€ 10.000.000

dan de groei van het kostenniveau en dan vooral de huisvestingslas-

Loonkosten horeca

n.v.t.

€ 6.163.231

ten. Dit zorgt ervoor dat de grootste groei gerealiseerd kan worden in

Subtotaal

€ 17.236.000

€ 51.163.231

Huidige lasten

De Kuip 3.0

het beschikbare budget voor spelers. Normaal gesproken draagt een groter spelersbudget bij aan betere sportieve prestaties en dat weer

Verkoopkosten

aan hogere inkomsten. Onderstaand kostenoverzicht geeft inzicht in

Inkoop horeca

een structureel gezond kostenniveau in de exploitatie.

Marketingkosten

€ 6.163.231 € 750.000

Inkoop merchandise Subtotaal

€ 3.000.000 € 6.757.00

€ 9.913.231

Huisvestingslasten Huidige huur

€ 4.538.000

Huidig onderhoud

€ 2.000.000

Huidig lasten energie, schoonmaak etc.

€ 1.638000

Onderhoud (uitbreiding)

€ 1.000.000

Energie, schoonmaak, etc. (uitbreiding)

€ 750.000

Subtotaal

€ 4.538.000

€ 5.388.000

Wedstrijd- en trainingskosten

€ 2.500.000

€ 3.250.000

Algemene kosten

€0

€ 250.000

€ 268.000

€ 750.000

Overige bedrijfskosten

€ 1.368.000

€ 500.000

Totaal

€ 32.667.000

€ 71.214.444

Afschrijvingskosten

Toelichting Resultaat Op basis van genoemde uitgangspunten kan de Feyenoord-familie een structurele omzet draaien van ca. € 91,4 miljoen. Per stoel komt dit neer op € 1.450, - omzet. Dit is reëel in vergelijking met de benchmark van andere Nederlandse stadions. Met een gezond kostenniveau van ca € 75,7 miljoen inclusief een fors spelersbudget kan toch een aantrekkelijk bedrijfsresultaat van ca. € 16 miljoen worden bereikt. Dit is het resultaat voor aftrek van rente.

73 EXPLOITATIE EN FINANCIERBAARHEID

vergelijking nu en straks

Positie ReddeKuip ten aanzien van financiering

jaarverslag 2011/2012

Kuip 3.0

Wedstrijdenbaten

€ 10.431.000

€ 18.461.966

te verzorgen. Wel geven wij inzicht in de resultatenrekening en

Business &Sponsoring

€ 19.982.000

€ 37.757.844

cashflow om inzicht te geven in de financierbaarheid.

€ 3.198.000

€ 8.750.000

ReddeKuip is als stichting niet in de positie om zelf een financiering

Netto omzet

Media gerelateerde baten Subsidies & giften Merchandising

€ 100.000

€ 4.195.000

€ 6.000.000

€ 18.676.458

€ 933.000

€ 1.625.000

€ 38.739.000

€ 91.371.268

Food & Beverage Overige baten Som der baten

Resultatenrekening De exploitatie is vertaald in een resultatenoverzicht van 2013 tot en met 2038. Deze resultatenrekening voorziet in de resterende aflossing van de verbouwing van De Kuip in ’94. Ook zijn hierin de afschrijvingskosten van het stadion over 15 jaar (de helft van de uitbreidingskosten) en 25 jaar (de andere helft van deze kosten)

Bedrijfslasten Personeelskosten

€ 17.236.000

€ 51.163.231

Verkoopkosten

€ 6.757.000

€ 9.913.213

Huisvestingskosten

€ 4.538.000

€ 5.388.000

Wedstrijd- en trainingskosten

€ 2.500.000

€ 3.250.000

€ 250.000

€ 268.000

€ 750.000

€ 4.368.000

€ 500.000

€ 35.667.000

€ 71.214.444

€ 3.072.000

€ 20.156.824

Algemene kosten Afschrijvingskosten imam. & mat. vaste activa Overige bedrijfskosten Som der bedrijfslasten

Bedrijfsresultaat

meegenomen. Ten slotte voorziet de resultatenrekening in een jaarlijkse rente van € 8.190.000 (7% van de totale investeringskosten van € 117 miljoen). Na een verlies in de eerste jaren wordt in 2020 voor het eerst een kleine winst gedraaid. Vanaf 2020 loopt de winst echter op van € 0,7 miljoen naar meer dan € 10,7 miljoen. Opgemerkt kan nog worden dat zeker in de beginjaren gespeeld kan worden met het spelersbudget. In de eerste jaren van de resultatenrekening staat dit er al in voor achtereenvolgens

Uit dit overzicht blijkt dat de exploitatie van het stadion een

€ 29 miljoen in 2015, € 33 miljoen in 2016 en € 37 miljoen in 2018.

winstgevend bedrijfsmodel kan opleveren. Dit is bij het huidige

Een lager spelersbudget in de eerste jaren levert enerzijds nog steeds

stadion echter niet het geval. Een interessante vraag is of dit aan het

een forse groei op ten opzichte van het huidige budget van € 12

stadion of aan de organisatie te wijten valt?

miljoen en anderzijds ruimte voor rente en aflossing. Zie verder bijlage Resultatenrekening.

EXPLOITATIE EN FINANCIERBAARHEID

Cashflow Voor de periode 2013 tot en 2038 is de cashflow uitgezet. Naast de rente is er vanaf 2018 al ca. € 7,7 miljoen of meer beschikbaar aan aflossing. Binnen 13 jaar is de cumulatieve cashflow positief en over de gehele periode komt deze uit op ca. € 120,6 miljoen positief. Zie verder bijlage Cashflow. Conclusie en aanbevelingen voor financiering Door de relatief lage investeringskosten en een aantrekkelijke exploitatie ontstaat een positief resultaat voor de financierbaarheid van het stadion. Zeker door de inbreng van een deel Eigen Vermogen is er voldoende dekking voor rente en aflossing van het noodzakelijke Vreemd Vermogen. Daarnaast kan onderzicht worden of er extra vermogen gerealiseerd kan worden door (combinaties van): •

Founders

•

Subsidies

•

Aandelenuitgifte

•

Crowdfunding

Voor de volgende stap is samenwerking met Feyenoord-familie en aandeelhouder essentieel. Dit is nodig om: •

een helder beeld te hebben van de huidige vermogenspositie van Feyenoord, De Kuip en de aandeelhouders.

•

meer hardheden te creëren voor de businesscase in de vorm van contracten

•

een duidelijke structuur neer te zetten (aandeelhouders, voortrekkers, stakeholders)

•

een concreet voorstel voor de financiering uit te werken op basis van de cashflow, hardheden/ contracten en onderliggende assets.

•

een heldere risico-uitwerking voor voorgaande punten uit te werken

•

Belangrijk hierbij is dat de mogelijk rol van de gemeente Rotterdam met bijbehorend risicoprofiel transparant is en past binnen Europese regelgeving.

75 EXPLOITATIE EN FINANCIERBAARHEID

KUIP 3.0 HAND IN HAND VOOR DE MODERNISATIE VAN DE KUIP

VERGELIJKING ANDERE VARIANTEN

VERGELIJKING ANDERE VARIANTEN Inleiding

Conclusie vergelijking

In voorgaande hoofdstukken is de groei en haalbaarheid van de

Uit dit vergelijk kan geconcludeerd worden dat modernisatie van

modernisatievariant aangetoond. Het optimale karakter van de

De Kuip een optimale keuze is. Het levert aantoonbaar financiële en

modernisatie komt goed tot uiting bij de vergelijking van essentiële

sportieve groei voor Feyenoord en weet dit te combineren:

aspecten met andere scenario’s.

•

Uitgangspunten De Kuip 3.0 ten opzichte van HNS

•

Met de realisatie van een internationaal voetbalstadion met behoud van de unieke en monumentale waarden. Met een aantoonbare bijdrage aan een levendige en hoogwaar-

De gehanteerde uitgangspunten zijn getoetst aan het recent

dige stadionomgeving met maatschappelijk rendement voor

uitgebrachte rapport van Het Nieuwe Stadion. Het programma is

Rotterdam-Zuid.

gelijkwaardig aan het nieuwbouwprogramma met uitzondering van

•

Met een relatief laag risicoprofiel voor de gemeente Rotterdam

het dak en de gebouwde parkeervoorzieningen. Door het ontbreken

•

Met minimale belasting op de omgeving mede doordat omliggende bedrijven en verenigingen blijven behouden

van het dak rekenen wij met minder evenementen. Hier staan echter fors lagere investeringskosten tegenover.

•

Hoewel het programma grotendeels gelijkwaardig is rekenen wij aan

Wel dient er een professionele en adequate organisatie ingericht te

de opbrengstenkant van de exploitatie met lagere bedragen dan voor

worden om de voorgestelde inkomsten ook daadwerkelijk te realis-

HNS zijn aangenomen. Hierdoor kan de exploitatie ten opzichte van

eren. Daarnaast is toezicht op het ‘huishoudboekje’ essentieel voor

HNS als behoudend en minder risicovol worden gezien. Dit draagt bij

een aanvaardbaar kostenniveau.

aan een betere haalbaarheid en financierbaarheid van de voorgestelde modernisatie. Vergelijking

HNS

De kuip 3.0

Crimson

De stichtingskosten van de nieuwbouw zijn begroot op € 362 miljoen euro. Onze modernisatie kost € 117 miljoen euro. Derhalve een verschil van € 245 miljoen euro. Grote vraag is waarom men bij een gelijkwaardige exploitatie voornemens is om € 245 miljoen extra te investeren en waarom partijen bereid zijn dit te doen?

79 VERGELIJKING ANDERE VARIANTEN

Zonder nadelige consequenties voor de huidige aandeelhouders

DRAAGVLAK Steun petitie en enquĂŞte ReddeKuip voelt zich gesteund door ca. 20.000 mensen die de petitie hebben getekend voor behoud van het stadion. Ook een enquĂŞte liet met bijna 5.000 respondenten in amper 2 weken tijd een duidelijke behoefte zien onder supporters, bezoekers en andere betrokkenen voor de modernisatie. Uitkomsten onderzoeken Nog belangrijker is dat onafhankelijke onderzoeken een vergelijkbaar beeld laten zien. Zo bleek uit het opiniepanel van EenVandaag/RTV Rijnmond dat maar liefst 82% van de Feyenoordsupporters en 60% van de Rijnmonders voor modernisatie is. Ook polls van politieke partijen als het CDA en LeefbaarRotterdam lieten een duidelijke voorkeur voor modernisatie zijn. Conclusie Wij concluderen dat er enorme draagvlak bestaat voor ons initiatief en het renoveren c.q. moderniseren van het huidige stadion. Nog belangrijker is dat dit draagvlak vooral bestaat bij de belangrijkste doelgroep, namelijk de Feyenoordsupporters die wekelijks het stadion bezoeken.

VERGELIJKING ANDERE VARIANTEN

KUIP 3.0 HAND IN HAND VOOR DE MODERNISATIE VAN DE KUIP

CONCLUSIE

CONCLUSIE Op basis van de gegeven onderbouwing concluderen wij dat voorgestelde modernisatie juist het beste uitpakt voor Feyenoord, De Kuip en Rotterdam. Het zorgt voor de gewenste vooruitgang van Feyenoord op financieel en sportief gebied. Deze vooruitgang wordt gecombineerd met een relatief laag risicoprofiel voor de gemeente. Het stadion hoeft niet afgeschreven te worden, maar transformeert juist weer tot een onderscheidend internationaal topstadion, voor zover De Kuip dat niet nog steeds is. We benaderen de gestelde ambities en realiseren de concrete doelen voor de club, stad en stadion. Feyenoord kan weer structureel een leidende rol spelen in Nederland en doet jaarlijks mee in Europa. De begrotingsdoelstelling van € 80 miljoen wordt met behoudende aannames al ruim gehaald. Het stadion is een levendige topaccommodatie die de gehele week in gebruik is. Vooral de doordeweeks activiteiten dragen bij aan een betere beleving en kwaliteit van het gebied met een positief effect voor Rotterdam-Zuid. We realiseren voor € 117 miljoen euro een vergelijkbare exploitatie. Dit voorkomt extra investeringskosten van maar liefst € 245 miljoen. Dit hoeft niet gefinancierd te worden en voorkomt financiële risico’s. Kortom een aantoonbaar optimaal plan voor Feyenoord, Stadion de Kuip, de gemeente Rotterdam, de supporters en zakelijke achterban van de club, aandeelhouders van het stadion, bedrijven en verenigingen in de omgeving, bewoners en andere betrokkenen en belangstellenden. We vertrouwen erop dat de gemeente Rotterdam dit rapport transparant en objectief beoordeelt en tot dezelfde conclusie en besluitvorming komt. Na deze besluitvorming willen wij met de gemeente en Feyenoord-familie gezamenlijk werken aan de verdere uitwerking van het plan inclusief een gedegen financiering.

85 CONCLUSIE

DEEL 1: MASTERPLAN

KUIP 3.0 HAND IN HAND VOOR DE MODERNISATIE VAN DE KUIP

BRONNEN EN BIJLAGEN

BRONNEN EN BIJLAGEN Bronnen Voor dit rapport is onder andere gebruik gemaakt van: •

Financiële jaarverslagen Feyenoord over de seizoenen ‘05/’06 t/m ‘11/’12

•

Jaarverslagen de Kuip over de seizoenen ‘07/’08 t/m ‘11/’12

•

Eredivisie Fanonderzoek 2012/2013, KNVB Expertise

•

Benckmarkgegevens diverse Nederlandse en Internationale stadions

•

Stadsvisie 2030, gemeente Rotterdam

•

Rapport Zuid Werkt, Nationaal Programma Kwaliteitssprong op Zuid, d.d.19 september 2011

•

Enquete ReddeKuip, januari 2013

Toetsing en aanscherping op basis van de volgende bronnen: •

Renovatievarianten De Kuip, beoordeling door Feyenoord., d.d. 7 februari 2013

•

Rapport Het Nieuwe Stadion, Consortium Volker Wessels, d.d. 3 april 2013

Bijlagen Bijlage 1: Functionele indelingsplattegronden van het stadion Bijlage 2: Doorsnede van de Maastribune Bijlage 3: Resultatenrekening Bijlage 4: Cashflow Bijlage 5: Offertes Dit rapport borduurt voort op eerdere rapportages van ReddeKuip, d.d. 7 februari 2013 en d.d. 10 december 2012. Deze rapporten vormen daarmee een onlosmakelijke onderbouwing van dit plan. Het dossier van De Kuip 3.0 is zo omvangrijk dat het zich moeilijk laat samenvatten in een aantal bijlages. Het complete dossier ligt ter inzage bij stichting ReddeKuip.

BRONNE EN BIJLAGEN

KUIP 3.0 HAND IN HAND VOOR DE MODERNISATIE VAN DE KUIP

DANKWOORD

DANKWOORD Wij danken: - Molenaar & Co voor het ontwerpen van het eerste concept en het uitwerken van het uiteindendelijke Kuip 3.0 plan - DPI animation house voor het maken van het videomateriaal en de uiteindelijke renders - IOB voor het doorrekenen van onze plannen en bekijken of onze plannen aan alle eisen voldoen - Gemeente Rotterdam en de politiek voor het serieus nemen van onze plannen - De vriendelijke ontvangst van de verschillende supportersgroeperingen waaronder FSV - Dank aan Jana Timmer voor de aanvullende sfeerfotoâ&#x20AC;&#x2122;s in dit document

Wie zijn wij:

Daan verhoeven

Mick Eekhout

Erwin Eekelaar

Robin van Holst

Errol Ooft

Adriaan Geuze

Arie Krijgsman

Alexander Zevenberge

Michiel Holthinrichs

Vincent Ketting

Joris Molenaar

Paul Groenendijk

Hylke Hellinga

En vele andere

DANKWOORD