Concerttoelichting
Bruckner 8 met Lahav Shani
vr 22 november 2024 • 20.15 uur
PROGRAMMA
dirigent Lahav Shani
Anton Bruckner (1824–1896)
Symfonie nr. 8 in c (1887/1890)
• Allegro moderato
• Scherzo: Allegro moderato - Trio: Langsam
• Adagio: Feierlich langsam; doch nicht schleppend
• Finale: Feierlich, nicht schnell
Einde concert circa 22.00 uur
Vorige uitvoeringen door ons orkest: Feb 2016, dirigent Yannick Nézet-Séguin
Een uur voor aanvang van het concert geeft Philip Ruitenberg een inleiding op het programma, toegang € 7,50. Kaartjes zijn aan de zaal te verkrijgen tegen pinbetaling. Voor Vrienden is de inleiding gratis.
Cover: Foto Guille Pozzi
Crescendo sempre (deel I, vijf maten voor letter F): pagina uit het manuscript van Bruckners Achtste symfonie (1890). Coll. Österreichische Nationalbibliothek
Anton Bruckner in zijn werkkamer, circa 1892. Foto Ludwig Grillig, coll. Österreichische Nationalbibliothek
Muziek voor later tijden
Het leven van Anton Bruckner verliep verre van rimpelloos. Dat kwam vooral door zijn immense onzekerheid. Grote vreugde kon omslaan in diepe vertwijfeling zodra iemand zich kritisch uitliet over zijn muziek.
Eindelijkerkenning:nietvaakzalBruckner zichbeterhebbengevoelddannade eerste uitvoeringenvanzijnZevendesymfonie.De premièreinLeipzigwasmeteen aleengroot succes;derepriseinMünchennietsminder daneentriomf.Datmoetdecomponist veel zelfvertrouwenhebbengegevenvoorzijn Achtste,waaraanhijinmiddelsaleenpaar maandenwerkte.Op1oktober1884 rondde hijdeschetsvanheteerste deelaf;driejaar laterwasdegigantischesymfonievoltooid–hetgrootstewerkdatooituitzijnhanden zou komen.Brucknerstuurdedepartituurnaar zijn‘KünstlerischeVater’Herman Levi,diein Münchendeluidbejubeldetweedeuitvoering vandeZevendesymfoniehad gedirigeerd. Dathaddearmecomponist beternietkunnen doen.‘Dagenlanghebikgestudeerd,maar ik kanmehet werknieteigenmaken.Ikvind deinstrumentatie onmogelijkenwaarik hetmeestvanben geschrokken,isdegrote gelijkenismetdeZevende,’washet oordeelvan de Hofkapellmeister.
Diekritiekkwamhardaan.Brucknerbelandde ineendiepedepressie waarvanhij,zoalsal eerderwasgebeurd,gelukkigooksnel
herstelde.Naeenpaarmaandenberichtte hijaanLevidathijbeslotenhadzijn Achtste symfonieteherzien.Voordie revisietrokhij ruim twee jaar uit, om op 10 maart 1890 ‘ganz fertig’tenotereninzijnmanuscript. Detweede versievandeAchtstesymfoniewas eenfeit.
Monumentaliteit
Opdiversepunten warendeveranderingen buitengewoonopvallend.Heteerstedeel,dat indeoerversienoguitbundigluid eindigde, hadnueen prachtigfluisterzachtslot gekregen. Hettriovanhetscherzo wascompleetnieuw: dezelangzamemidden-episodeweesnusubtiel vooruitnaarhetderdedeel vandesymfonie. Ookdatadagiozelfwassubstantieel gewijzigd, netalshetslotdeel. Bovendienwasopveel plekkenindesymfoniedeinstrumentatie aangepast.
Geblevenwasdeenormemonumentaliteitvan dezesymfonieende doorwrochtevervlechting vanhetthematischmateriaal.Alleswattot klinkenkomt,hoeverschillendhetooklijkt, komtorganischvoortuitheteerstethema, datopzijn beurtverwijstnaarWagners operaSiegfried.Bruckner onderstreept die samenhangdoor indefinaledethema’suit devoorgaandedelentelatensamenkomen. Datslotdeelwasdevoornaamste redenvoor decomponistom zijnAchtstesymfonie‘een mysterie’te noemen.‘Definaleisveeltelang,’ gafhijtoe.‘Zeisbedoeld voorlatertijden,en vooralvoorvriendenenkenners.’ Alsofhijwist dathijzijntijd vervooruitwas.
Opportunisme
BijwijzevanhouvastgafBrucknerzijn basisgedachtenbijdeverschillendedelenprijs aanhetpubliek.Hetopeningsdeel,vertelde hij,isbedoeldals ‘eendoodsaankondiging’ metaan hetslot eenvormvan‘overgave’.Het scherzoschilderteenbeeldvande‘Deutscher Michel’,eensymboolvaneigenzinnigheid enboerenonbeleefdheid.Hetadagioiseen verkapteliefdesverklaringnadatdecomponist ‘eenmeisjetediep indeogenhad gekeken’. Definalebeeldteenontmoetinguit vande OostenrijksekeizermetdeRussischetsaar, vormgegevendoor‘ronddravendekozakken, militairemuzieken fanfares.’Zowelhet scherzoals definalewistBruckneropdeze manierherkenbareelementenvandeWeense (volks)muziekmeetegeven.
Brucknerdroeghet werkbijvoltooiingvande tweedeversieopaandeOostenrijksekeizer FranzJosefI.Daarzatenigopportunisme achter:dekeizerbekostigdezode uitgave vandesymfonieenBrucknerhooptedatde monarchhemzoubeschermentegendepaus onderdecritici,EduardHanslick.
Superlatieven
Diebeschermingbleekuiteindelijkniet nodig.DeeersteuitvoeringvandeAchtste symfonieop18december1892, metdeWiener PhilharmonikeronderleidingvanHans Richter,wasminstenszo’ngrootsuccesalsde premièrevande Zevendewasgeweest.Hugo Wolf,alsmuziekcriticusverbondenaanhet WienerSalonblatt,kwamsuperlatieven tekort. Hijbeschreefdegebeurtenis als‘eenvolledige zegevanhetlichtoverdeduisternis’en noemde hetwerk‘descheppingvaneen gigantdiein spiritueledimensieenomvangalleandere symfonieënvande meesterovertreft’.Enzelfs degevreesdeHanslickwas,ondanks woorden als‘verwarde-kattengejankstijl’en‘armzalig bedenksel’,voorzijndoenuitgesproken
mildenerkendeindirectdegrootsheid van hetwerk.Aldeedhijdat welmeteenvileine kanttekeningnadathijde ‘stormachtigeovatie’ beschrevenhad.‘Zwaaienmetzakdoekenvan destaandegasten,ontelbareterugroepacties, lauwerkransen.VoorBrucknerwashetconcert zekereentriomf.OfRichterzijnpubliek een soortgelijkegunstbewees,is twijfelachtig.Het programmalijktalleentezijngepresenteerdter willevaneenluidruchtigeminderheid.’
Waarmee,naBrucknerzelf,ookHanslick suggereerdedatdetijd nognietrijpwasvoor dezesymfonie.Datbleekze ooktwintigjaar laternogniet,bijdeNederlandse premièrevan hetwerkdoorhetConcertgebouworkest. Waar deenekrantnetzoluid jubeldealsHugoWolf dathadgedaan,beschreefeenandererecensent datvelebezoekers nogvóórdefinaledezaal verlieten.
Hanslick was, ondanks woorden als ‘verwarde-kattengejankstijl’ en ‘armzalig bedenksel’, voor zijn doen uitgesproken mild
Inmiddelsishethelemaal goedgekomen,al isdediscussie overdeverschillendeversies vandeAchtstesymfonie–metnietalleende Urfassunguit1887 endevandaagklinkende versieuit1890, maarook‘verbeterde’versies vanRobertHaas(1932),LeopoldNowak(1955) enrecenterPaulHawkshaw(2017)–nogsteeds nietverstomd.Vooralsnoglijktdeversieuit 1890 het dichtst bij Bruckners uiteindelijke ideeënoverdezemajestueuzesymfoniete komen.
Paul Janssen
Lahav Shani chef-dirigent
Geboren: Tel Aviv, Israël
Huidige positie: chef-dirigent Rotterdams
Philharmonisch Orkest; music director Israel Philharmonic Orchestra; toekomstig chefdirigent Münchner Philharmoniker (vanaf 2026)
Eerder: vaste gastdirigent Wiener Symphoniker
Studie: piano aan de Buchmann-Mehta School of Music Tel Aviv; piano en directie aan de Hochschule für Musik ‘Hanns Eisler’
Berlijn; mentor: Daniel Barenboim
Doorbraak: 2013: eerste prijs van het Gustav Mahler Dirigentenconcours in Bamberg
Daarna: gastdirecties Wiener
Philharmoniker, Berliner Philharmoniker, Gewandhaus Orchester, Münchner
Philharmoniker, Symphonieorchester des Bayerischen Rundfunks, London Symphony Orchestra, Boston Symphony Orchestra, Chicago Symphony Orchestra, Philadelphia Orchestra, Koninklijk Concertgebouworkest
Debuut Rotterdams Philharmonisch: 2016
Foto: Eduardus Lee
Orkestleden Agenda
Music for Breakfast 2
zo 8 december 2024 • 10.30 uur
Rotterdam, RDM Kantine
Musici en programma zie rpho.nl
vr 13 december 2024 • 20.15 uur
zo 15 december 2024 • 14.15 uur
dirigentTarmo Peltokoski
sopraan SuviVäyrynen
koor Groot OmroepVrouwenkoor
Holst The Planets
VaughanWilliams Sinfonia Antartica
Proms: The Nutcracker
do 19 december 2024 • 20.30 uur
za 21 december 2024 • 20.30 uur
dirigent Dmitry Matvienko
kinderkoor Academy ofVocal Arts
Tsjaikovski De notenkraker (selectie)
vr 20 december 2024 • 20.15 uur
zo 22 december 2024 • 14.15 uur
dirigent Reinhard Goebel
sopraan Elisabeth Breuer
alt Anna Lucia Richter
tenor Laurence Kilsby
bas Felix Mischitz
koor Laurens Collegium
Bach Weihnachtsoratorium (delen)
Help ons met uw review
Hebt u een momentje? U helpt ons door een Google review achterte laten. Het kost u één minuut: scan de onderstaande QR-code en laat weten wat u van ons orkest vindt. Dank u wel!
Chef-dirigent
Lahav Shani
Eredirigent
Yannick Nézet-Séguin
Vaste gastdirigent
Tarmo Peltokoski
Eerste viool
Marieke Blankestijn, concertmeester
Quirine Scheffers
HedYaron Meyerson
Saskia Otto
Arno Bons
Rachel Browne
Maria Dingjan
Marie-José Schrijner
Noëmi Bodden
PetraVisser
Sophia Torrenga
Hadewijch Hofland
Annerien Stuker
Alexandra van Beveren
Marie Duquesnoy
Tweede viool
Charlotte Potgieter
Frank de Groot
Laurens vanVliet
Elina Staphorsius
JunYi Dou
Bob Bruyn
Eefje Habraken
Maija Reinikainen
Babette van den Berg
Melanie Broers
Tobias Staub
Sarah Decamps
Altviool
Anne Huser
Roman Spitzer
Galahad Samson
José Moura Nunes
Kerstin Bonk
Janine Baller
Francis Saunders
Veronika Lénártová
Rosalinde Kluck
León van den Berg
Olfje van der Klein
Jan Navarro
Cello
Emanuele Silvestri
Joanna Pachucka
Daniel Petrovitsch
Mario Rio
Eelco Beinema
Carla Schrijner
Pepijn Meeuws
Yi-Ting Fang
Contrabas
Matthew Midgley
Ying Lai Green
Jonathan Focquaert
Robert Franenberg
Harke Wiersma
Arjen Leendertz
Ricardo Neto
Javier Clemen Martínez
Fluit
Juliette Hurel
Joséphine Olech
Manon Gayet
Fluit/piccolo
Beatriz Da Baião
Hobo
Karel Schoofs
Anja van der Maten
Hobo/althobo
Ron Tijhuis
Klarinet
Julien Hervé
Bruno Bonansea
Alberto Sánchez García
Klarinet/ basklarinet
Romke-Jan Wijmenga
Fagot
Pieter Nuytten
Lola Descours
Marianne Prommel
Fagot/ contrafagot
Hans Wisse
Hoorn
DavidFernándezAlonso
FelipeFreitas
Wendy Leliveld
Richard Speetjens
Laurens Otto
Pierre Buizer
Trompet
Alex Elia
Adrián Martínez
Simon Wierenga
JosVerspagen
Trombone
PierreVolders
AlexanderVerbeek
Remko de Jager
Bastrombone
Rommert Groenhof
Tuba
Hendrik-Jan Renes
Pauken/slagwerk
Danny van de Wal
Ronald Ent
Martijn Boom
Adriaan Feyaerts
Harp
Albane Baron