Intrada 2019 | 2020 - Nummer 1 by Rotterdams Philharmonisch Orkest

intrada #2

Kwartaalblad van het Rotterdams Philharmonisch

Kerstmuziek

Waarom we aan het eind van het jaar meer naar muziek verlangen

1 november 2019 - 6 januari 2020

inhoud

nieuws Illustratie op de cover:Olivia Ettema

welkom

inhoud

Adam Hickox nieuwe assistentdirigent

De wind waait door de bomen, de pepernoten liggen alweer in de winkels: de feestdagen zijn volop in aantocht.

Nieuws

Column - Lahav Shani

Nathalie Stutzmann

Zelfs het orkest komt nu al met een kersttafereel op de voorkant van de Intrada. Misschien kijkt u daarvan op, maar er zijn goede redenen voor. Allereerst, heel praktisch: dit nummer bestrijkt de periode tot en met de jaarwisseling, dus het moet ook de hele decembermaand nog mee kunnen gaan. Maar los daarvan: nu de dagen korter worden, gaan we als vanzelf op zoek naar licht, en dat is altijd weer in de muziek te vinden. Noem het het kerstgevoel of geef het een andere naam: het is een behaaglijkheid die ons door het donkere najaar heen helpt.

10 Achter de schermen bij afdeling Educatie

We spelen Sinterklaasliedjes op 4 december, we voeren Bachs Weihnachtsoratorium uit in de dagen voor kerst. Dat is een mooie traditie, maar als het erop aankomt hebben we de feestdagen helemaal niet nodig als excuus. In november beginnen we ons al te warmen aan de gloedvolle muziek van Schumann en Sibelius. Ruim voordat het afsteken van vuurwerk wettelijk is toegestaan, genieten we al van het spektakel in Händels Music for the Royal Fireworks. Laat de wind maar door de bomen waaien, in de concertzaal vindt u altijd een warm welkom – kerst of geen kerst.

Kerstmuziek

22 16

Geertje van der Linden tussen de instrumenten

20 5 vragen aan Jordi Savall 22 Schoolvoorstelling Het Orkestlaboratorium in beeld 26 Oude bekenden Mieke Biesta

28 10

George Wiegel algemeen directeur

In het kader van ons talentontwikkelingsprogramma hebben we Adam Hickox voor twee seizoenen benoemd als assistent-dirigent. In die rol – die hij het eerste jaar vervult naast Corinna Niemeyer – zal hij onder anderen Lahav Shani, Yannick Nézet-Séguin en Valery Gergiev assisteren tijdens repetities. Daarnaast gaat hij ook concerten dirigeren: op 5 april 2020 maakt hij zijn podiumdebuut bij ons met de familievoorstelling Peer Gynt. Adam Hickox werd geboren in een muzikaal gezin als kind van mezzosopraan Pamela Helen Stephen en dirigent Richard Hickox. Hij studeerde bij Sian Edwards aan de Royal Academy of Music en werkte als (assistent-)dirigent onder meer bij de English National Opera, het Philharmonia Orchestra en het Festival d’Aix-en-Provence.

BOB BRUYN

Licht en warmte

Jonge genieën in concert Onder de titel Young Genius! presenteert de Rotterdam Chamber Music Society – een initia-

tief van klarinettist Julien Hervé – een concertprogramma met jeugdige meesterwerken door jong toptalent. Samen met violist Gordan Nikolić en onze altviolist Roman Spitzer neemt Julien zes strijkers onder zijn hoede om onder meer Mozarts Klarinetkwintet en het Octet van Mendelssohn in te studeren en uit te voeren. De concerten zijn woensdag 20 november (Oude Kerk Charlois) en donderdag 21 november (Bergsingelkerk Rotterdam Noord), aanvang 20.15 uur. Toegang is gratis, uw vrije gift na afloop maakt het mogelijk dit soort projecten ook in de toekomst te blijven organiseren. Meer informatie: www.rotterdamchambermusicsociety.nl

28 Nieuw bij het orkest 30 Sponsors 31

Vriendennieuws

32 Agenda 35 Column - Eelco Beinema

Sibelius Festival ‘Liefhebbers van Sibelius kunnen dit jaar hun hart ophalen in Rotterdam,’ schreef NRC Handelsblad afgelopen voorjaar, ‘waar verdeeld over twee festivalweekenden onder meer alle symfonieën van de Finse componist worden uitgevoerd.’ In het openingsweekend klonken felle koperfanfares en voluptueus gonzende strijkers, aldus de krant, het veelbelovende vervolg is nu in aantocht. Vrijdag 29 november en zondag 1 december staan opnieuw in het teken van Finlands grootste componist. Naast zijn beroemde Vioolconcert brengt het programma onder meer een symfonisch drieluik met de zelden gespeelde Zesde als centrale werk; intieme kamermuziek en onweerstaanbare koorwerken maken de ontdekking compleet. Meer informatie: www.rpho.nl/sibelius

inhoud

nieuws Illustratie op de cover: Olivia Ettema

welkom

inhoud

Adam Hickox nieuwe assistentdirigent

De wind waait door de bomen, de pepernoten liggen alweer in de winkels: de feestdagen zijn volop in aantocht.

Nieuws

Column - Lahav Shani

Nathalie Stutzmann

10 Achter de schermen bij afdeling Educatie

Kerstmuziek

22 16

Geertje van der Linden tussen de instrumenten

20 5 vragen aan Jordi Savall 22 Schoolvoorstelling Het Orkestlaboratorium in beeld 26 Oude bekenden Mieke Biesta

28 10

George Wiegel algemeen directeur

BOB BRUYN

Licht en warmte

Jonge genieën in concert Onder de titel Young Genius! presenteert de Rotterdam Chamber Music Society – een initia-

28 Nieuw bij het orkest 30 Sponsors 31

Vriendennieuws

32 Agenda 35 Column - Eelco Beinema

nieuws column

Yannick-dvd nu wereldwijd op de markt Sinds 2007, toen zijn aantreden als onze chef-dirigent werd bekendgemaakt, wordt Yannick Nézet-Séguin op de voet gevolgd door de Rotterdamse filmmaker Christiaan van Schermbeek. Dat leverde door de jaren heen een schat aan beeldmateriaal op, resulterend in een juweel van een filmportret. In 2017 beleefde die documentaire zijn première op het doek in de Rotterdamse Doelen, vorig jaar werd hij vertoond in het Parijse Théâtre des Champs-Elysées en deze zomer is hij wereldwijd uitgebracht door EuroArts. Behalve dat de documentaire zal worden uitgezonden door buitenlandse tv-stations is hij – gekoppeld aan een spectaculaire live-registratie van Sjostakovitsj’ Vierde symfonie – nu ook internationaal verkrijgbaar in een luxe dvd-set, onder meer bij bol.com

Colofon Intrada nr. 2 1 november 2019 - 6 januari 2020 Redactieadres: Postbus 962, 3000 AZ Rotterdam, www.rpho.nl, intrada@rpho.nl Redactie: Eelco Beinema, Rein Buwalda (Vriendenvereniging), Bart Diels en Ingrid Sikking Medewerkers: Joke Dame, Hein van Eekert, Olivia Ettema, Paul Janssen, Bart Hoogveld, Joost Hoving, Jolanda van der Ploeg, Leo van Marrewijk, Marie Cécile Thijs Vormgeving: Karin Goedhart

Lahav Shani

I Vijfdaagse paascruise: de verkoop is gestart Na het grote succes van de vorige twee concertcruises organiseren we komend voorjaar opnieuw een muzikale bootreis in samenwerking met Hannick Reizen. De vijfdaagse paascruise op de gloednieuwe HS Amadeus Imperial begint donderdag 9 april in Rotterdam en voert via Utrecht, Hoorn, Kampen en Amsterdam terug naar onze thuishaven, waar op tweede Paasdag wordt afgemeerd. Orkestleden reizen mee om de opvarenden dagelijks te trakteren op muzikale intermezzo’s en exclusieve concerten – van Beethoven in de Kampener Broederkerk tot tango met Carel Kraayenhof in Amsterdam. Boeken (prijzen vanaf € 1298) kan via www.hannick.nl/cruiserpho, waar u ook meer informatie vindt over het programma.

Koperblazers in de Afrikaanderwijk Om wat licht te brengen in de donkere dagen voor kerst speelt ons koperkwintet Rotterdam Philharmonic Low Brass zondagmiddag 15 december een populair klassiek programma in Laurens Maasveld aan de Maashaven in de Afrikaanderwijk, Rotterdam-Zuid. Behalve een woonzorglocatie voor ouderen met lichamelijke klachten of dementie is Maasveld ook een plek waar wel vaker bijzondere optredens plaatsvinden: zo gaf Jules Deelder er deze zomer nog een veelbesproken jazzconcert. Maasveld staat bekend om zijn gemoedelijke, huiselijke sfeer: het concert door onze blazers is dan ook vrij toegankelijk voor alle belangstellenden. Het programma beging om 12.00 uur. 4

Play-conduct

n de eerste helft van de negentiende eeuw maakte de muziek in Europa een enorme verandering door. In korte tijd werd ze veel complexer van opzet – kijk bijvoorbeeld maar naar de manier waarop de pianoconcerten zich ontwikkelden. In de dagen van Mozart was het gebruikelijk dat die door de solist van achter de toetsen werden gedirigeerd, en dat ging ook prima omdat het orkest nog een relatief bescheiden rol had. Maar bij Beethoven, één generatie later, was dat al heel anders. De orkestrale inleiding van zijn Derde pianoconcert is door en door symfonisch – pas wanneer de solist inzet, besef je dat het een begeleidingspartij is. En tegen de tijd dat Brahms zijn pianoconcerten schreef, was het zo goed als ondenkbaar geworden dat de solist al spelend ook nog het orkest zou leiden: daar was inmiddels een aparte dirigent voor, die er zijn handen vol aan had.

→ vr 6 en zo 8 december Brahms met Emanuel Ax

gedachte, maar er zijn tegenwoordig orkesten die zelfs de Sacre zonder dirigent uitvoeren. Alles is mogelijk, als je maar genoeg tijd neemt om het voor te bereiden. Er daagt tegenwoordig steeds meer het besef, en ik vind dat alleen maar positief, dat een orkest technisch gezien best zonder dirigent kan spelen. Want de maat slaan is helemaal niet het

belangrijkste: de toegevoegde waarde van een dirigent zit hem vooral in de interpretatie, het uitlichten van zaken die misschien niet direct voor de hand liggen, het leggen van persoonlijke accenten. Daarin vind ik het altijd heel inspirerend om samen te werken met een solist die andere invalshoeken kiest dan ik zelf zou hebben gedaan – zeker wanneer het iemand is die zelf ook een open en flexibele instelling heeft. Iemand als Emanuel Ax. Zijn spel is zó natuurlijk, met veel gevoel maar zonder enige sentimentaliteit of overdrijving. Ik heb grote bewondering voor hem en ken hem goed, maar heb nog nooit met hem gemusiceerd, dus ik verheug me zeer op zijn komst naar ons orkest, in december.

Dat de orkestpartijen in de late 19de eeuw

zoveel complexer waren geworden, was vooral toe te schrijven aan revolutionaire geesten als Berlioz en Wagner. Brahms zelf was een stuk traditioneler ingesteld: in zijn orkestraties ging hij niet veel verder dan Beethoven een halve eeuw voor hem al had gedaan. Wat dat betreft zouden zijn pianoconcerten zich in theorie ook nog wel solerend laten dirigeren. Dat lijkt misschien een wilde

Zelf Brahms dirigeren van achter de piano, het blijft een interessant idee. Misschien ga ik het ooit nog wel eens proberen. Maar dan een andere keer. ◆

nieuws column

Lahav Shani

Play-conduct

→ vr 6 en zo 8 december Brahms met Emanuel Ax

Dat de orkestpartijen in de late 19de eeuw

Zelf Brahms dirigeren van achter de piano, het blijft een interessant idee. Misschien ga ik het ooit nog wel eens proberen. Maar dan een andere keer. ◆

Tekst: Paul Janssen Foto's: Kristiansand Symfoniorkester, Chris Christodoulou

Tekst:Paul Janssen Foto's: Xxxxxxxx

Nathalie Stutzmann

Paspoort

Nathalie Stutzmann is artist in residence

Gezamenlijk iets moois neerzetten Het Rotterdams Philharmonisch Orkest was in 2017 haast vanzelfsprekend het eerste Nederlandse orkest dat de Franse contralto Nathalie Stutzmann uitnodigde als dirigent. Eerder trad Stutzmann vele keren op als soliste bij het orkest. Dit seizoen kristalliseert de relatie uit in een intensievere vorm: Nathalie Stutzmann mag zich artist in residence noemen.

‘I

k heb een lange en gelukkige relatie met het Rotterdams Philharmonisch Orkest’, zegt Nathalie Stutzmann over de vele keren dat ze als soliste met haar kenmerkende lage vrouwenstem voor het orkest stond. ‘We treffen elkaar niet elk jaar, maar er zit een regelmaat in. Toen ik mijn dirigentencarrière startte, was het orkest direct geïnteresseerd en nodigde mij uit een concert te dirigeren zo snel het in onze beide agenda’s paste. Ik heb toen meteen de Matthäus Passion gedirigeerd. De match die we al hadden, bleek toen ik dirigeerde nog sterker en we hadden veel plezier samen. Dat was mooi, want je hebt als dirigent toch een andere relatie met het orkest dan wanneer je er als solist voor staat. Het afgelopen seizoen heb ik Beet-

hoven en Connesson gedirigeerd. Weer was er die klik. Toen kwam ook het idee van artist in residence langs. Dat leek mij fantastisch. Het orkest heeft een heel sterke identiteit, een heel eigen sound. Daarnaast begrijpen ze mijn ideeën, terwijl ik ondertussen rekening houd met de specifieke klank van het orkest. Zo sta je open voor elkaar en kun je risico’s nemen. Dat vind ik geweldig.’

Rock ’n Roll Risico’s nemen is Nathalie Stutzmann niet vreemd. Vorig seizoen werd er tijdens een vraaggesprek ter gelegenheid van haar introductie als chef-dirigent van het Kristiansand Symphony Orchestra in Noorwegen gevraagd of ze ook van rock ’n roll hield. Ze antwoordde dat ze leeft voor de klassieke muziek, maar dat ze zeker in haar jonge jaren een rock

’n roll-leefstijl had en gek was op leren jacks en snelle motoren. ‘Ik compenseerde zo het feit dat ik enigszins buiten de boot viel door mijn liefde voor de klassieke muziek.’ Met twee muzikale ouders groeide ze op als musicus, wat veel meer is dan zangeres, benadrukt ze. Stutzmann speelde piano en fagot op hoog niveau, kon overweg met de altviool en de cello, dirigeerde en zong er ook nog bij. Niet zo gek met een moeder die als professioneel sopraan actief was en haar dochter uitstekend zangles gaf. ‘Zingen was altijd te weinig alomvattend voor mij, niet in de laatste plaats vanwege het beperkte repertoire voor de lage vrouwenstem die ik heb. Ik wilde toen vooral dirigeren. Die plannen heb ik uiteindelijk in de ijskast moeten zetten omdat ik een vrouw

Geboren: 6 mei 1965 in Suresnes, Frankrijk Opleiding: Zanglessen van moeder Christiane Stutzmann. Studie zang, piano, fagot, kamermuziek en directie aan de conservatoria van Nantes en Parijs. Directie bij Jorma Panula en vervolgstudie zang bij Hans Hotter Werkervaring: Vele optredens in internationale operahuizen en met grote orkesten. Medewerking aan de Bachregistraties van Ton Koopman. Liedrecitals met pianiste Inge Södergren. Sinds 2017 vaste gastdirigent van het RÉT National Symphony Orchestra. Sinds 2018 chef-dirigent van het Kristiansand Symphony Orchestra Prijzen: Preis der deutschen Schallplattenkritik, Diapason d’Or, Japan Record Academy Award en een Grammy Award. Chevalier in de ‘Ordre National de la Légion d’Honneur’

Tekst: Paul Janssen Foto's: Kristiansand Symfoniorkester, Chris Christodoulou

Tekst: Paul Janssen Foto's: Xxxxxxxx

Nathalie Stutzmann

Paspoort

Nathalie Stutzmann is artist in residence

‘I

ben en omdat men voor mij een veel betere toekomst als zangeres zag. In de jaren tachtig studeerde ik wel voor dirigent, maar de docent gaf mij zelfs nooit de kans om het symfonieorkest van het conservatorium te dirigeren.’

‘Ik ben nu veel meer dirigent dan zangeres. Dirigeren is zo mooi’

Ze verheugt zich op het weerzien met het orkest. ‘Het Rotterdams Philharmonisch Orkest is een strong animal. Ik houd naast motoren van snelle, sterke auto’s, die moeilijk te beheersen en te besturen zijn. Als het wel lukt geeft dat zoveel vreugde en voldoening. Het Rotterdams Philharmonisch Orkest is als zo’n snelle auto. Het is heerlijk werken. Het is een orkest dat luistert. Iedereen heeft de oren open, reageert op elkaar, op de solist en ook op de dirigent. Mits deze het orkest verstaat.’

koor van honderdtwintig zangers. Het gaat dwars in tegen de heersende stromingen in de historische uitvoeringspraktijk waar het koor steeds kleiner wordt, maar ik vind de muziek beter uitkomen met meer volume, meer kracht. Al laat ik ze absoluut wel zingen met de finesse van een kamermuzikale groep. Verder werk ik met amateurs hetzelfde als met professionals. Ik dirigeer, luister naar wat ik terugkrijg en ga dan in op de details die ik anders wil. Soms moet ik terug naar de basis, naar fraseringen die ik anders wil hebben, intonaties ook. Dan geef ik wel eens een soort masterclass, maar met wat kleine technische aanwijzingen kun je het eindresultaat vaak al enorm verbeteren. Ik ga er altijd vol vertrouwen in. Maar mijn grote droom is uiteindelijk om te beschikken over een koor van professionele kwaliteit met de frisheid en gretigheid van de amateurzanger.’

Gretigheid

Relatie

Stutzmann vertelt dat ze in haar eerste concert ook Strauss dirigeert. ‘Toen ik begon met dirigeren wilde iedereen maar dat ik Mozart op de lessenaar zette, juist omdat ik een vrouw ben. Voor Brahms moet je sterk zijn, was de gedachtengang. Nou, dat ben ik! Geef mij maar Brahms, Wagner, Tsjaikovski, Bruckner en Strauss. Ik ben een verhalenverteller, en Strauss vertelt een verhaal. Dat daagt mij uit.’ De uitdaging die ze met het Weihnachtsoratorium neerzet, is weer van een andere orde. Het koor van dienst is Toonkunst Rotterdam, een koor bestaande uit goede amateurs. ‘Ik werk meestal met amateurkoren’, verheldert Stutzmann. ‘Dat komt omdat ik houd van grote koren. Zo heb ik in Liverpool de Matthäus-Passion uitgevoerd met een

Een zangeres die dirigent wordt komt niet zo veel voor, maar het kan een orkest veel brengen. ‘Vooral op het gebied van ademhaling. Ik houd ervan om iedere frase helder te vormen. Ik kan zoiets gewoon voorzingen. Dat doet meer dan vijftien minuten praten.’ Dat ze haar zangkwaliteiten deze keer juist in werk van Bach combineert met de dirigeerstok is een heel bewuste keuze. ‘Als er één componist zorgvuldig omging met frasering, dan was het Bach wel. En bovendien is het fantastische muziek. Ik geloof dat elke musicus een grote liefde heeft voor Bach. Alles begint bij Bach. Bach is bovendien op elke manier goed voor lichaam en geest. Er zijn vele grote studies gedaan die uitwijzen dat de muziek van Bach een direct fysiologisch effect heeft. Zelfs de koeien

Breed repertoire Hoewel Stutzmann ook nog een pianistenbestaan overwoog en zelfs enige tijd fagot speelde in professionele orkesten, gaf haar stem de doorslag. Omdat ze een geluid had dat niet veel voorkomt, lag het werk al snel voor het oprapen. ‘Mijn zangcarrière kwam heel vlot van de grond, maar ik heb altijd geleefd met het idee dat ik dirigent wilde worden. Toch vind ik mijn zangcarrière buitengewoon waardevol. Zonder die ervaring zou ik niet de dirigent zijn die ik nu ben.’ Terwijl haar zangcarrière bloeide richtte ze haar eigen ensemble, Orfeo 55, op, bleef ze aan haar dirigentenwens werken en studeerde ze onder anderen bij de Finse dirigentenleverancier Jorma Panula. In 2017 kwam de grote doorbraak met haar benoeming tot vaste gastdirigent van het RTÉ National Symphony Orchestra in Dublin, gevolgd door de benoeming tot chef-dirigent van het Kristiansand Symphony Orchestra. ‘Ik ben tegenwoordig veel meer dirigent dan zangeres. Dirigeren is zo mooi. Ik denk ook niet dat ik in Rotterdam tot artist in residence gekozen ben vanwege mijn dubbeltalent. Ik had het hele programma in kunnen vullen zonder één woord te zingen. Het gaat mij vooral om het brede repertoire waar ik mij als dirigent mee bezig kan houden. Dat is voor een artist in residence zeer interessant. Het feit dat ik zing is slechts een kers op de taart, hoop ik.’

Snelle auto’s

in Zwitserland geven twee keer zo veel melk als ze de hele dag Bach horen, zo heeft een onderzoek vastgesteld. De muziek van Bach kalmeert. Dat zal iets te maken hebben met de georganiseerde manier waarop het is geschreven. Dat is tenminste een deel van het geheim. Het is mathematisch zo gebalanceerd. Combineer dat met de emoties en de verbondenheid die de muziek uitstraalt en je bent een heel eind.’ Bach spelen in een kleinere bezetting is bovendien ook een verdere stap in het ontwikkelen van de relatie met het orkest, vindt Stutzmann. ‘Het lastige van gastdirigent zijn is dat je een orkest altijd weer moet verlaten. Als je

na drie jaar weer eens bij een orkest terugkeert moet je eigenlijk weer opnieuw beginnen. Daarom houd ik zo van het chef-dirigentschap. Je wordt één familie. Artist in residence zijn is een mooie tussenstap die de relatie ook verdiept omdat je elkaar vaker in een seizoen tegenkomt. Ik hoop de relatie met het Rotterdams Philharmonisch Orkest hierna ook op regelmatige basis voort te zetten, zodat we echt iets op kunnen bouwen en werkelijk samen muziek kunnen maken. Gezamenlijk iets moois neerzetten; wanneer ik voor het orkest sta, gaat er niets boven het gevoel dat dát met zich meebrengt.’ ◆ 9

Artist in residence Stutzmann staat als artist in residence dit seizoen maar liefst vier keer voor het orkest. 14 en 15 november: Tod und Verklärung van Strauss, Vierde Hoornconcert en Schumanns Derde symfonie, de Rheinische 16 november: Core Classics 19 en 22 december: eerste drie delen van Bachs Weihnachtsoratorium 22 december: Bachs altaria Vergnügte Ruh en de altcantate Ich habe genug BWV 82 tijdens een concert met het orkest en musici van Orfeo 55

‘Ik ben nu veel meer dirigent dan zangeres. Dirigeren is zo mooi’

Gretigheid

Relatie

Snelle auto’s

Achter de schermen

Tekst: Leo van Marrewijk Foto: Joost Hoving

Loortje van den Brink, Helma Wagemakers en Katinka Reinders (Educatie)

‘Zo’n klas die opeens stilvalt, dat blijft fantastisch om mee te maken’

‘Kinderen zelf laten meedoen werkt altijd’

Kennismaking

Klassieke symfonische muziek en wiebelige kinderen: gaat dat wel samen? Het team Educatie van het Rotterdams Philharmonisch Orkest bewijst dat het kan. ‘Kinderen betoveren met muziek, dat is van alle tijden.’

o maar een tafereeltje uit de praktijk: tijdens een kleutervoorstelling speelt een acteur, begeleid door droevige klanken, dat hij verdrietig is. Plots staat een meisje op en loopt naar voren: ze gaat de acteur troosten. Bovenstaand verhaal illustreert twee zaken: het is altijd mogelijk om (jonge) kinderen te raken met educatieve programma’s. Het laat tegelijkertijd zien dat muziek een extra verdieping kan krijgen door iets of iemand – in dit geval een acteur – te koppelen aan de klanken. Die formule werkt net zo goed voor iets oudere kinderen. Bij het project Mission Symphonic gaan schoolklassen in etappes op muzikale ontdekkingsreis. Na het bekijken van filmpjes met spannende verhalen achter tien klassieke meesterwerken,

kiezen de leerlingen één orkestwerk uit, gaan daarmee oefenen én – als grande finale – zingen ze mee met het échte Rotterdams Philharmonisch Orkest. Katinka Reinders, projectleider Educatie: ‘Kinderen actief laten meedoen is essentieel.’ Mission Symphonic, dat na een succesvolle eerste editie ook komend jaar op het programma staat, is dus allesbehalve een ‘mission impossible’. Het project laat zien dat kinderen zijn te interesseren voor klassieke muziek, mits je aansluit bij hun belevingswereld. Met dat laatste zijn Katinka Reinders, Helma Wagemakers en Loortje van den Brink van het team Educatie dagelijks druk bezig. Bij Katinka’s takenpakket hoort het (beleidsmatig) bedenken van aantrekkelijke projecten voor scholen en familievoorstellingen. 28 10

te maken. Kinderen zijn heel direct en nieuwsgierig, willen altijd weten of je nóg hoger kunt. En als gastdocent met een viool is het eigenlijk heel makkelijk om spelenderwijs de verbinding te leggen tussen muziek en emoties – je kunt makkelijk ‘boos’ of ‘vrolijk’ spelen – zonder dat expliciet te benoemen.’ Naast de gastlessen houdt Loortje zich bezig met het begeleiden van scholen naar repetities in de Doelen. Een ander deel van haar takenpakket is talentontwikkeling: jonge talenten uit de stad op het goede spoor zetten of een duwtje geven richting verdiepende muzikale ontwikkeling.

Dat gebeurt in samenwerking met een artistiek team, en in toenemende mate met externe partners als Museum Boijmans Van Beuningen (‘Tussen kunst en klank’), de Kunsthal, het Wereldmuseum en Maas theater en dans. Katinka, al ruim tien jaar actief bij het team Educatie, weet dat ‘actief meedoen’, ‘afwisseling’ en ‘aanbod op maat’ succesfactoren zijn. Ongetrainde kinderoren twee uur lang naar een ‘moeilijk’ stuk laten luisteren, is een brug te ver. Dat gebeurt dan ook niet. Wat er wél gebeurt, is scholen op verschillende manieren betrekken bij het orkest. Helma Wagemakers is sinds september werkzaam bij het team Educatie. Ze doet de acquisitie van de scholen. Of, zoals ze zelf verwoordt: ‘Ik moet zorgen dat

iedereen net zo enthousiast wordt over de voorstellingen als wij zijn.’ Dat gebeurt onder meer bij het bezoeken van schoolvoorstellingen, orkestrepetities en een meet & greet met een musicus. Helma: ‘Zeker voor kinderen uit de regio is de reis naar de Grote Zaal in de Doelen heel indrukwekkend. Het is prachtig om te zien hoe kinderen op muziek reageren, dat ze bijvoorbeeld spontaan opstaan uit hun stoel en beginnen te dansen. Dat blijven kippenvelmomenten.’ Die scholen moeten de Doelen wel weten te vinden. Daarvoor moet het team alles uit de kast halen. ‘Scholen hebben het heel druk’, zegt Katinka, die daarnaast wijst op de beperkte financiële middelen voor cultuureducatie. Als een school met een bus naar Rotterdam wil komen, betekent dat direct een flinke aanslag

op het cultuurbudget. Scholen moeten dus heel gemotiveerd zijn om ‘iets’ te doen met het RPhO, en team Educatie moet zorgen voor een aantrekkelijk, laagdrempelig aanbod.

Magie

Het goede nieuws: dat is er. Zo kan het Rotterdams Philharmonisch muzikale inleidingen in schoolklassen verzorgen door professioneel geschoolde musici. Loortje van den Brink was tien jaar lang violist in het Rotterdams Philharmonisch Orkest en etaleert nu haar talenten op scholen. En ja, de magie van een echt instrument, gespeeld door een echte prof, werkt altijd en overal, vertelt Loortje. ‘Ook in drukke klassen in ‘moeilijke’ wijken zie je de monden openvallen als je begint te spelen. Zo’n klas die opeens stilvalt, dat blijft fantastisch om mee 11

Verder ontwikkelt het team lesmateriaal voor scholen. Ook het bedenken van nieuwe manieren om families en scholen te laten kennismaken met het orkest, stopt nooit. Het Orkest Laboratorium, Mission Symphonic, een muzikale speurtocht in Blijdorp en de VR-bril, het zijn creatieve voorbeelden waaruit blijkt dat het team alles uit de kast haalt om de jeugd positief te ‘raken’ met symfonische muziek. Dat lukt bijna altijd, zegt Helma. Kinderen mogen in de zaal meebewegen en verwonderen zich over de entourage, de sfeer en het geluid. Katinka: ‘Je hoopt natuurlijk dat kinderen na een klassenbezoek aan de Doelen er thuis over vertellen en dat het complete gezin daarna naar een familievoorstelling komt. We willen graag een zaadje planten, kinderen een positieve muzikale ervaring bieden. En ja, uit de evaluaties van scholen en reacties in de zaal blijkt dat dat lukt. Zoals het meisje dat bij de familievoorstelling Babar en het dierencarnaval uitriep: ‘Dit is het allermooiste wat ik ooit heb gehoord!’’ ◆

Achter de schermen

Tekst: Leo van Marrewijk Foto: Joost Hoving

Loortje van den Brink, Helma Wagemakers en Katinka Reinders (Educatie)

‘Zo’n klas die opeens stilvalt, dat blijft fantastisch om mee te maken’

‘Kinderen zelf laten meedoen werkt altijd’

Kennismaking

op het cultuurbudget. Scholen moeten dus heel gemotiveerd zijn om ‘iets’ te doen met het RPhO, en team Educatie moet zorgen voor een aantrekkelijk, laagdrempelig aanbod.

Magie

Tekst: Hein van Eekert Illustraties: Olivia Ettema

Kerst muziek

Kerst, daar zit muziek in Rudolph the red nosed reindeer, Hoe leit dit kindeke en Bachs Weihnachtsoratorium: ze zorgen – hoe verschillend ook – allemaal voor het kerstgevoel. Wat maakt muziek nu ‘typisch kerst’? En hoe komt het toch dat we richting kerst meer naar muziek verlangen?

e Maagd Maria, het kindeke Jezus, de stal, de koude winter en de engelen. Maar ook: warmte zoeken, licht in het donker en terugkijken op het jaar. Allemaal ingrediënten van een klassiek kerstfeest. In die sfeer van nostalgie is het niet zo gek dat mooie verhalen, muziek – en vooral ‘oudere’ klassieke muziek – vooral in de decembermaand in trek zijn. Op radio en televisie, in de concertzalen, maar ook in films. Dat muziek zo onlosmakelijk verbonden is met kerst, ligt ten dele aan de media, die tegen het eind van het jaar altijd graag terugkijken en dus ook naar wat er dat jaar geklonken heeft. Maar het zit ook in het kerstfeest zelf: het verhaal, zoals verteld in de Bijbel – Lucas, hoofdstuk 2 – van de Maagd Maria, die in een stal een zoon baart die vereerd wordt door herders en koningen en die de zoon van God is. Het kind wordt naar het leven gestaan door de boze koning Herodes en daarom vlucht de Heilige Familie naar Egypte. De engelen zingen, de herders zingen en alle gelovigen zingen, meer nog dan in de rest van het jaar, lijkt het wel. Ook bij de heidense traditie klinkt muziek. Er is een vaderfiguur, Vader Kerstmis, die ontstaan is uit Germaanse en

Noorse tradities. Een man met rendieren en elfjes, die in sommige landen half versmolten is geraakt met onze eigen Sint Nicolaas en die tevens half onder de voet gelopen is door zijn Amerikaanse Coca-Colavariant Santa Claus. Ook over deze man wordt gezongen: in traditionele liederen en in commerciële liedjes. Hij leeft in koude gure, streken. En zo zingen we met Kerst dus over de geboorte van Christus, over rendieren en over de winter. Onderwerpen die elkaar niet altijd overlappen, maar die wel samengaan in december. Het is de tijd waarin de muziek alle kanten op kan en toch onder een gezamenlijk noemer valt. We verlangen naar licht, warmte en samenzijn. Daarover wordt muziek gemaakt, soms op het clichématige af en soms heel bijzonder en heel mooi.

Adventliederen Er is van oudsher een aanloopperiode naar het kerstfeest: de adventsperiode, die vier zondagen voor Kerstmis begint en die anticipeert op de geboorte van Christus. Deze periode inspireerde bijvoorbeeld Johann Sebastian Bach tot prachtige vocale muziek vol blijheid, devotie en dramati13

Tekst: Hein van Eekert Illustraties: Olivia Ettema

Kerst muziek

Kerstmuziek

Het is de tijd waarin de muziek alle kanten op kan en toch onder een gezamenlijke noemer valt. We verlangen naar licht, warmte en samenzijn

sche kracht. Alle in het kerkelijke jaar gevierde gebeurtenissen geven aanleiding tot muziek: we danken er een rijke serie cantates aan. De eerste zondag van Advent leverde zo Nun kommt der Heiden Heiland op, bekend als BWV 61, met een prachtig moment dat er op de deur wordt geklopt – hoorbaar in de begeleiding – gevolgd door een aria waarin bezongen wordt dat het hart zich open moet stellen voor de komst van Christus. De geboorte van Jezus leidde tot een grote stroom aan traditionele liederen waarin de vreugde om die geboorte wordt geuit, terwijl componisten zich tot uitgebreidere werken lieten inspireren. Voor Berlioz was dat bijvoorbeeld L’enfance du Christ waarin het kerstverhaal een spannende lading krijgt, met een grimmige en door angstige voorgevoelens gekwelde koning Herodes aan het begin, een zingende Maria en Jozef en goedmoedige huisvader aan het slot, die het vluchtende gezin opneemt in zijn huis en de woorden ‘Jezus. Wat een charmante naam!’ zingt. Bach wijkt in zijn Weihnachtsoratorium minder af van de vertelling in de Bijbel en brengt in sommige van zijn aria’s en koren reflectie op de gebeurtenissen. Hij introduceert het kerstfeest overigens wel als een groots feest voor alle mensen. Dat wordt meteen duidelijk in Jachzet, frohlocket, het openingskoor uit zijn Weihnachtsoratorium. Dit openingskoor is van alles tegelijkertijd: de majestueuze aankondiging van de komst van een koning met pauken en trompetten; een uitbundige scène in een herdersspel met fluiten en hobo’s en in alles een expressie van vreugde om de geboorte van Christus. De pauken kloppen het feestgevoel op onze trommelvliezen, de andere instrumenten vallen in en als het koor begint, zingt iedereen exact dezelfde melodie: we zouden allemaal mee kunnen doen. Kerstmis is het feest voor iedereen.

cultuur, blijkt onder meer uit Disney’s tekenfilm Sleeping Beauty, waarin operazangeres Mary Costa de titelrol speelt en zingt op muziek van deze Russische componist. Het Zwanenmeer vond zijn weg naar films als Funny Girl en Black Swan en de onvermijdelijke Barbie hees zich in een tutu voor haar versie van het ballet. Zo is er dus de religieuze muziek, de gezellige muziek en dan uiteindelijk ook de muziek rond Vader Kerstmis, de man die met zijn werkplaats vol elfjes ook in Nederland steeds meer terrein begint te winnen. In Finland is er een speciale Efteling voor Kerstmis: de Kerstman woont immers boven de poolcirkel in Lapland en niet al te ver daarvandaan, in Rovaniemi, is het themapark Kerstmandorp, waar kinderen op bezoek kunnen gaan bij de man en zijn rendieren kunnen zien. En wie is er meer geschikt om ons dicht bij Finland te brengen dan Jean Sibelius? Dirigent Sir Colin Davis, een beroemde Sibeliusvertolker, zei ooit dat een verblijf in Finland hem altijd weer deed beseffen hoeveel natuurgeluiden uit dat land hun weg gevonden hebben in de symfonieën van de componist, zoals bijvoorbeeld het gezoem van insecten boven het water, dat door snelle noten in de violen wordt geïmiteerd. Probeer het kerstgevoel maar eens tegen te houden als het eerste van Sibelius’ kerstliedjes door het koor wordt ingezet: er wordt gezongen dat Kerstmis voor de besneeuwde poort staat, op een melodie die ogenblikkelijk uitnodigt tot het openen van diezelfde poort. Sibelius heeft de liederen spaarzaam en met weinig versiering voor uitvoering bewerkt. Ze sidderen van ingetogen vreugde en suggereren een intiem samenzijn. Imitatie-sleebellen, die we kennen uit zoveel popsongs voor deze feestdagen, zijn niet nodig: in de Finse liederen is de sneeuw echt. Zonder sneeuw geen kou, zonder kou geen warmte. Zonder duisternis ook geen licht. Dat alles zit verscholen in de muziek die met Kerstmis tot klinken wordt gebracht. En zonder concerten geen plek waar zoveel mensen tegelijkertijd gezellig samenkomen. ◆

Daartussendoor de koralen, zo subtiel en zo intiem, zodat – alweer – de luisteraar het gevoel krijgt dat hij mee kan zingen. Dat veel van de muziek door Bach aanvankelijk in eerdere cantates werd gebruikt, doet niet ter zake: het kerstgevoel is daar. Iedereen voelt zich betrokken: zelfs de arme solosopraan, die in de eerste drie delen van het oratorium slechts gereserveerd is voor de stem van de engel en voor dat mooie duet met de bas. De componist laat zich raken door de woorden van Lucas en raakt ons over de eeuwen heen met gevoelens die uit religie voortkomen, maar zelfs religie overstijgen. Het door Bach op muzikale wijze opgeroepen gevoel van samenzijn vinden we overal terug met de kerstdagen. In televisieshows vertaalt zich dat in items over lekker eten, nog meer lekker eten en vooral: gezelligheid. Bij die gezelligheid hoort gelukkig ook muziek. Velen van ons hebben vakantie en daarom kruipen we achter de televisie of het computerscherm en kijken we naar The Sound of Music, een film die rond de kerstdagen altijd wel ergens op de buis is; die niets met de kersttijd van doen lijkt te hebben, behalve dat een maagdelijke Maria de muzikale moeder wordt van een zevental kinderen, de kinderen kleedt met de stof van de gordijnen en met de familie op de vlucht slaat naar Zwitserland, om te ontsnappen aan een boze heerser. Belangrijker nog: de film herinnert ons aan het belang van samen zingen. Bach bedacht het een aantal eeuwen eerder in zijn Weihnachtsoratorium, Maria bezingt het tijdens een succesvolle zangles aan de kinderen op een berg bij Salzburg. De glorieuze sopraan van Julie Andrews trekt ons daarbij ook al half naar het klassieke domein: Musical Meets Opera. Geen betere tijd voor een dergelijke ontmoeting dan de kersttijd.

amilies trekken er in de kerstvakantie graag op uit om verhalen te horen: de grote balletten zijn in december extra populair. Even niet zo veel woorden, wel spanning, en natuurlijk muziek. In eerste instantie is er Tsjaikovki’s De Notenkraker, omdat die zich op kerstavond afspeelt, maar ook het verhaal van Het Zwanenmeer, dat deels uit dezelfde folklorepoel stamt als de geschiedenis rond de Kerstman. De witte zwanen zijn als de sneeuw; de donkere nacht – die immers in december zo lang duurt – en de boze tovenaar als evil twin van Vader Kerst en Sinterklaas horen bij deze tijd. Dat Tsjaikovski moeiteloos de brug slaat naar de populaire

r is natuurlijk veel meer moois: het Evangelie van Lucas verteld door de tenor, een basaria die het kindje in de kribbe met vertedering én koninklijke kracht beschrijft. En als we verder gaan naar deel twee: een teder instrumentaal portret van de herders en in diezelfde sfeer Maria’s wiegelied in de stal, de bloedmooie altaria Schlafe, mein Liebster, genieße der Ruh. En in het derde deel: Herr, dein Mitleid, dein Erbarmen dat met de sopraan en de bas de hoogste en de laagste stem samenbrengt, terwijl twee hobo’s voordoen hoe je samen zingt. 14

Kerstsfeer in de Doelen Sibeliusfestival koorwerken 1 december: een deel van het koorprogramma bestaat uit kerstliederen Weihnachtsoratorium do 19, vr 20 en zo 22 december Het Zwanenmeer za 28 en zo 29 december

Kerstmuziek

Het is de tijd waarin de muziek alle kanten op kan en toch onder een gezamenlijke noemer valt. We verlangen naar licht, warmte en samenzijn

Tekst: Jolanda van der Ploeg Foto's: Bart Hoogveld Podiumbeest Geertje van der Linden strijkt over de 'mooi doorleefde' paukenvellen.

Behoedzaam Bewondering voor de Panorma-bas die bespeeld wordt door Harke Wiersma.

Aan de slag Even de nieuwste aanschaf uitproberen: het klokkenspel van Adams.

Op studiereis:

Van het podium naar het paukenhok Als bestuursadviseur van de Vriendenvereniging adviseert Geertje van der Linden de Vrienden sinds kort bij de aanschaf van instrumenten. Tijd om naar de Doelen te komen om alvast enkele instrumenten van het orkest te bestuderen.

eertje van der Linden (42) is werkzaam bij de Stichting Nationaal Muziekinstrumenten Fonds (NMF) en heeft al honderden musici aan een instrument geholpen – ‘een beetje,’ zegt ze zelf, ‘zoals je mensen ook kunt helpen om een ideale huwelijkspartner te vinden.’ Ze is heel nieuwsgierig naar de collectie en de manier waarop instrumenten aan musici worden gekoppeld. Daniël Rosenquist, manager producties en tournees, begeleidt haar als gids in de Doelen. Bij het Rotterdams worden er geen huwelijken gesloten, legt Daniël uit. De instrumenten van

de Vriendenvereniging blijven bij het orkest als de musici het orkest verlaten. Een andere musicus mag er dan mee werken. In het geval van een concertmeester is dat bijvoorbeeld een Stradivarius uit 1732. ‘Aha, dus je wordt gekoppeld aan het beste jongetje van de klas,’ lacht Van der Linden. Daniël loopt voor naar het podium. Op dat moment is nieuweling Ricardo Neto (zie pagina 28) aan het studeren op een contrabas van J.F. Lott uit 1820, die voorheen werd bespeeld door Peter Leerdam, die nu met pensioen is. De Panormo-bas van Harke Wiersma staat er ook, of eigenlijk: van de Erasmusstichting die via de Vriendenvereniging in 17

bruikleen gegeven is aan het orkest. Geertje van der Linden gaat ermee op de foto, maar niet voordat orkestbode Frans van Gelder erbij is gehaald. ‘Ik heb weleens meegemaakt dat drie mensen van elkaar dachten dat ze een contrabas vasthielden: Robert Franenberg, Anthony Woodrow en Valery Gergiev’, zegt hij. ‘En daar ging-ie! O, het is een verschrikkelijk geluid als je een instrument hoort kraken.’ Geertje van der Linden, zelf celliste, beaamt dat en pakt de bas behoedzaam, maar zonder vrees vast. Ze is onder de indruk van de prachtige nerven en het blauwfluwelen doekje dat het achterblad beschermt tegen

Tekst:Jolanda van der Ploeg Foto's: Bart Hoogveld Podiumbeest Geertje van der Linden strijkt over de 'mooi doorleefde' paukenvellen.

Behoedzaam Bewondering voor de Panorma-bas die bespeeld wordt door Harke Wiersma.

Aan de slag Even de nieuwste aanschaf uitproberen: het klokkenspel van Adams.

Op studiereis:

Het verhaal erachter Geïntrigeerd door de prachtige nerven én het blauwfluwelen doekje van de contrabas, eigendom van de Erasmusstichting en via de Vriendenvereniging in bruikleen gegeven aan het orkest.

‘Mijn cellodoekje is van zeemleer, dit is nu net een theatergordijntje’

Vluchtgevaar Nieuwsgierig naar de transportwijze van zoveel kostbare instrumenten.

schade door riem of gulp. ‘Bij mij is dat van zeemleer, maar dit is nu net een theatergordijntje. Ik stel me zo voor dat zijn vrouw dat met liefde in elkaar heeft genaaid.’ Van der Linden is geïntrigeerd door het verhaal achter de instrumenten. ‘Kijk, twee contrabassen van Lott. Ze komen uit hetzelfde atelier van begin 19de-eeuw, hebben de hele wereld rondgezworven en staan nu hier naast elkaar in Rotterdam. Dat is toch gaaf!’ Geertje van der Linden is het gewend om kostbare instrumenten in handen te houden. Als we even later bij de

‘Ik voel me nu meer een ondeugende musicus tijdens de bonte avond’

pauken staan, laat ze haar vingers over de vellen glijden. ‘Mooi, die doorleefde vellen. Ze smeken erom aangeraakt te worden.’

Verschillen

Daniël Rosenquist vertelt over een tournee door Azië in 2008, toen de kisten met instrumenten urenlang in de zon hadden gestaan. ‘De lak was gesmolten en de violen zaten vastgeplakt aan het fluweel van het foedraal. Desastreus!’ Geertje vraagt hem wat er dan tegenwoordig gebeurt als het orkest de instrumenten meeneemt naar een ver, warm land. Trots wijst Daniël haar op de nieuwe paarse kisten die in de gang klaar staan voor een volgende Europese tournee. Ze zijn ontwikkeld door Hizkia Van Kralingen, een gespecialiseerd bedrijf 18

op het gebied van kunsttransport. Het isolatiemateriaal in de gepatenteerde flightcase zorgt ervoor dat de temperatuur zo constant mogelijk blijft. ‘Bovendien worden de kisten vervoerd in een geklimatiseerd compartiment in het vliegtuig en gaan ze pas in de concertzaal open. Daar is het zo’n 19, 20 graden, net als in de vrachtwagen.’ Geertje kent de problemen die soms ontstaan bij de douane. Bijvoorbeeld dat een eeuwenoude vioolstok met een punt van neushoorn- of olifantenivoor zomaar in beslag kan worden genomen, wanneer de vergunning niet op orde is. In het slagwerkhok, waar ook wordt geoefend, bewondert ze het net aangeschafte klokkenspel. Het is van Nederlandse makelij, van Adams, vertelt Daniël. ‘De bedrijfsruimtes van die fabriek

zijn net zo groot als de magazijnen van een Ikea-vestiging. En ze staan helemaal vol met slagwerk en andere instrumenten.’ Geertje kent de Limburgse instrumentbouwers. ‘Ik kreeg een heel gave rondleiding. Ik was op zoek naar een marimba. Bleek dat 97 procent van hun marimba’s naar het buitenland gaat. De hele wereld kent de instrumenten van Adams.’ Paukenist Randy Max komt net een pauk binnenrijden en geeft haar twee ‘fatsoenlijke’ stokken om het klokkenspel te proberen. ‘Veel verstand heb ik hier niet van. Ik voel me nu meer een ondeugende musicus tijdens de bonte avond.’ Later, tijdens de koffie in de Brasserie, vertelt Daniël Rosenquist dat iedere musicus die wordt aangenomen in principe zijn of haar eigen instrument

meeneemt. Als op den duur blijkt dat de kwaliteit daarvan niet voldoet aan de standaard van het orkest, kan er een verzoek worden ingediend voor een ‘upgrade’. ‘Als de Vriendenvereniging iets aankoopt, moet het ook in de toekomst een waardevolle aanvulling blijven voor ons orkest. Een beoogde aanschaf wordt beoordeeld door verschillende musici. Want je wilt voorkomen dat de volgende musicus het instrument helemaal niks vindt.’ Geertje van der Linden kan met haar achtergrond bezien of de investering verstandig is. Zeker waar het bijzondere exemplaren betreft. Ze vindt die zoektocht prachtig. ‘Misschien mag je je even eigenaar noemen, maar dat instrument heeft een véél langere levensduur.’ Daniël Rosenquist: ‘Je bent een soort tijdelijke adoptievader, of -moeder.’ Geertje van der Linden: ‘Precies!’ ◆ 21

‘Mijn cellodoekje is van zeemleer, dit is nu net een theatergordijntje’

Vluchtgevaar Nieuwsgierig naar de transportwijze van zoveel kostbare instrumenten.

‘Ik voel me nu meer een ondeugende musicus tijdens de bonte avond’

pauken staan, laat ze haar vingers over de vellen glijden. ‘Mooi, die doorleefde vellen. Ze smeken erom aangeraakt te worden.’

Verschillen

Tekst: Joke Dame Foto: David Iganaszweski

vragen aan Jordi Savall is de levende legende van de oudemuziekbeweging. Sinds de jaren zeventig behoort hij tot de voorhoede van de historisch gefundeerde uitvoeringspraktijk met zijn ensembles op originele instrumenten. Maar tegenwoordig staat hij ook graag voor het moderne symfonieorkest.

‘Mijn dierbaarste prijs komt van het publiek’ Jordi Savall

Geboren: 1941 in Igualada, Spanje Studie: cello aan het conservatorium van Barcelona; oude muziek en viola da gamba aan de Schola Cantorum Basiliensis Oprichter en muzikaal leider van: oudemuziekensembles Hespèrion XXI (1974), La Capella Reial de

Catalunya (1987), Le Concert des Nations (1989) Onderscheidingen: onder meer eredoctoraat Universiteit Barcelona (2006); Händel-Preis der Stadt Halle (2009); eredoctoraat Universiteit Bazel (2013); Gold Medal of the Generalitat of Catalonia; eredoctoraat Universiteit Utrecht (2016)

Waarom maakt u als oudemuziekexpert de stap naar het grote symfonieorkest?

‘Ach weet u, vóór alles ben ik een musicus. Ook al heb ik me gespecialiseerd in de oude muziek en de barok, ik heb een belangrijke tijd van mijn leven – namelijk toen ik jong was en cello speelde – veel Beethoven en Mozart gehoord en ook veel klassieke, romantische en moderne muziek gespeeld. Ik ben nu op een punt aangekomen dat ik het gesprek wil aangaan met moderne musici om ze te doen begrijpen wat de taal van de barokmuziek is. Mijn eigen barokorkest speelt op darmsnaren, heeft zachtere houtblazers en natuurtrompetten. Dat geeft een heel andere klankkwaliteit die moeilijk is te realiseren met moderne instrumenten. Maar je kunt de authentieke manier van spelen wel benaderen. En dat hoop ik met de Rotterdammers te bereiken.’

Hoe gaat u dat bereiken?

‘Wat ik op de moderne musici hoop over te brengen, is dat muziek uit elke tijd zijn eigen kwaliteiten heeft. Je moet Bach, Rameau, Händel, Salieri niet spelen alsof je Mahler speelt, zelfs niet alsof het Beethoven is. Die muziek vraagt om een significant andere klank. Ik zal dan ook werken aan articulatie in de strijkers, aan melodische lijnen, versieringen, lichtheid van de klank, al die aspecten die tot een authentiekere klank kunnen leiden. Wat ik de musici zal voorstellen is hier wat meer te zingen, daar wat meer te dansen, iets meer te articuleren, iets lichter te spelen, soms meer klank te maken – dat zijn dingen die musici begrijpen. Het orkest mag ook niet te groot zijn. Ik heb genoeg aan 38 strijkers en dat is bijna de helft van het aantal in het grote orkest.’

‘Ik wil het gesprek aangaan met moderne musici om ze te doen begrijpen wat de taal van de barokmuziek is’

Het programma bestaat uit muziek van uiteenlopende componisten die zich in verschillende delen van Europa ophielden. Maakt u hiermee ook een politiek statement?

‘Jazeker, dit programma probeert te laten zien dat het muzikale Europa eerder een rol speelde in de geschiedenis dan het politieke Europa. Het is een programma met een Franse orkestsuite van de Duitse Bach, met muziek van de Fransman Rameau, en muziek in Franse stijl van de Italiaans/Oostenrijkse Salieri uit de tijd van Mozart, en ook Händel schrijft zijn Fireworks-suite in Franse stijl. Het programma toont de verbinding tussen de muziek van deze Europese componisten die allemaal geïnspireerd zijn door de Franse muziek aan het hof van Lodewijk de Veertiende, al is Salieri natuurlijk ook geïnspireerd door de Spaanse muziek. Er is zoveel uitwisseling tussen de verschillende muzikale culturen in die tijd.’

Barok vuurwerk vr 22 november 2019 zo 24 november 2019 dirigent Jordi Savall Bach Vierde orkestsuite Rameau Suite Les boréades Salieri Variaties op La Follia di Spagna Handel Music for the Royal Fireworks

U bent ongelooflijk vaak gelauwerd tijdens uw carrière. Welke prijs is u het meest dierbaar?

‘Ha, moeilijk te zeggen. Ze zijn me natuurlijk allemaal even lief. Maar de belangrijkste prijs die ik heb ontvangen, komt van het publiek dat mijn concerten bezoekt. Onlangs nog kwam er een gezin naar me toe met de mededeling: ‘Onze zoon en dochter zijn zich met muziek gaan bezighouden dankzij uw muziek.’ Of een ander gezin: ‘U kent ons niet, maar uw muziek klinkt al meer dan twintig jaar bij ons thuis en heeft de kwaliteit van ons leven enorm doen toenemen.’ Kijk, dat is de mooiste prijs als je het mij vraagt. Te horen dat jouw muziek de kwaliteit van iemands leven verhoogt. Het is belangrijk voor een musicus om te weten dat muziek ergens toe dient.’

U heeft het publiek in het Amsterdamse Concertgebouw eens tot meeklappen verleid bij de toegift van een concert. Gaat u dit in Rotterdam ook doen?

‘Zou kunnen, als het orkest dat ook een aardige gedachte vindt. En waarom ook niet? Gewoon een beetje voor de lol en het publiek vindt het vaak leuk, dus misschien stel ik het wel voor. We zullen zien.’ ◆

Tekst:Joke Dame Foto:David Iganaszweski

‘Mijn dierbaarste prijs komt van het publiek’ Jordi Savall

Waarom maakt u als oudemuziekexpert de stap naar het grote symfonieorkest?

Hoe gaat u dat bereiken?

‘Ik wil het gesprek aangaan met moderne musici om ze te doen begrijpen wat de taal van de barokmuziek is’

Het programma bestaat uit muziek van uiteenlopende componisten die zich in verschillende delen van Europa ophielden. Maakt u hiermee ook een politiek statement?

U bent ongelooflijk vaak gelauwerd tijdens uw carrière. Welke prijs is u het meest dierbaar?

U heeft het publiek in het Amsterdamse Concertgebouw eens tot meeklappen verleid bij de toegift van een concert. Gaat u dit in Rotterdam ook doen?

Kinder muziek week

Ben je blij, bang, droevig of cool? Wat doet muziek met de emoties van buitenaards wezen OO, waar professor Freek contact mee heeft gelegd? Leerlingen kunnen tijdens de schoolvoorstelling Het Orkestlaboratorium mee op muziekavontuur in de concertzaal. Foto's: Guido Pijper

Op muziekavontuur Kinderen uit groep 5 en 6 op bezoek bij de interactieve muziekvoorstelling Het Orkestlaboratorium.

Kinder muziek week

Op muziekavontuur Kinderen uit groep 5 en 6 op bezoek bij de interactieve muziekvoorstelling Het Orkestlaboratorium.

Kindermuziekweek

Het Orkestlaboratorium Kriebels De assistente van professor Freek is verliefd.

Hartjes! Aan het einde van de voorstelling heeft professor Freek toch de liefde gevonden met dank aan de muziek van Romeo en Julia van Tsjaikovski.

De rode knop Professor Freek probeert het zojuist weggevallen contact met buitenaards wezen OO te herstellen.

Stampen maar Leerlingen in de zaal helpen mee, door te bewegen op vrolijke muziek van Carmen komt een klein beetje contact terug met OO.

Nog meer muziekavontuur Op 7 en 8 november beleeft de schoolvoorstelling Het Orkestlaboratorium zijn laatste uitvoeringen voor leerlingen uit groep 5 en 6 in de Grote Zaal van de Doelen. Aanmelden kan nog via educatie@rpho.nl

Tot slot Eind goed, al goed. Dat verdient een staande ovatie.

Kindermuziekweek

Het Orkestlaboratorium Kriebels De assistente van professor Freek is verliefd.

Hartjes! Aan het einde van de voorstelling heeft professor Freek toch de liefde gevonden met dank aan de muziek van Romeo en Julia van Tsjaikovski.

De rode knop Professor Freek probeert het zojuist weggevallen contact met buitenaards wezen OO te herstellen.

Stampen maar Leerlingen in de zaal helpen mee, door te bewegen op vrolijke muziek van Carmen komt een klein beetje contact terug met OO.

Tot slot Eind goed, al goed. Dat verdient een staande ovatie.

Oude bekenden

Tekst:Joke Dame Foto's:privébezit

Zestig jaar was Mieke Biesta, voormalig aanvoerder tweede violen bij het Rotterdams Philharmonisch, toen ze negen jaar geleden vervroegd met pensioen ging. Ze verkocht haar viool. ‘Ik kan heel rigoureus iets afsluiten en dat heb ik gedaan.’

De laatste noot was echt de laatste noot H

et was de bedoeling met haar Britse echtgenoot afwisselend in Nederland en Engeland het leven te vieren. Dat vieren doet Mieke Biesta (1950), maar het noodlot bepaalde mee. Haar man Alan werd twee jaar geleden zeer ernstig ziek. Hij heeft lang moeten revalideren en heeft zijn mobiliteit niet volledig terug. Pendelen tussen Engeland en Nederland werd risicovol. En dus woont Mieke meer dan gepland in Engeland, even buiten Birmingham. Maar het leven is nog steeds goed, zegt de voormalig aanvoerder tweede violen, ‘omdat we samen zijn’. Ze doen ook leuke dingen. ‘We zijn onlangs naar Zuidwest Engeland geweest, Cornwall, waar we erg van

houden. Ik heb een auto met een oprijplaat voor een rolstoel en een scootmobiel, want die moeten allemaal mee als we op reis gaan.’ Ze is mantelzorger en heeft geleerd er het beste van te maken. ‘Als je jong bent en alleen maar viool speelt dan denk je dat je zoiets niet kunt. Maar het leven reikt je altijd iets aan waardoor het weer mogelijk wordt. Het maakt je sterker.’ Na haar pensionering is Mieke Biesta gaan schilderen. ‘Ik heb een paar cursussen gevolgd maar eigenlijk doe ik gewoon wat ik wil. Ik ben geobsedeerd door de zee en dan speciaal de zee in Cornwall om haar prachtige turquoise kleur. En heel leuk: ik heb een kleine expositie gehad in een 26 14

Terug in de tijd ‘Tot op de laatste repetitie kon de muziek mij enorm ontroeren.’

Dit zal ik nooit vergeten ‘Wat meteen in me opkomt dat zijn de fluitsolo’s van mijn vroegere collega in het orkest Jo Hagen. Hij is een aantal jaren geleden veel te jong overleden. Dan denk ik aan de grote fluitsolo in Daphnis et Chloé van Ravel, de fluitsolo in de Vierde Brahms of in Griegs Pianoconcert. Zoals hij speelde, dat vergeet ik nooit meer, en bij elke andere fluitist die ik daarna gehoord heb, mis ik altijd Jo. Hij was een heel gesloten persoonlijkheid die helemaal openging als hij speelde. In uitersten vaak: van tederheid tot agressie, alles kon hij verklanken. Het bijzondere aan hem was: je hoorde iets wat je niet aan hem zag.’

trendy Italiaans restaurant hier in de buurt. Ik kan eigenlijk niet tekenen, maar ben het schilderen gewoon gaan proberen. Ik was verbaasd over hoeveel rust het me gaf en dat ik me zo goed kon concentreren.’ Schilderen doet ze in de winter; in de zomer werkt ze in de tuin. ‘We wonen buiten en hebben een heel grote tuin. Die houdt me vanaf het voorjaar bezig. En wat zo fijn is: ik hoef niet meer voorzichtig te zijn met mijn handen. Ik kan graven en in de grond wroeten, het maakt niet meer uit.’ Bedoelt ze dat ze helemaal niet meer speelt? ‘Ik heb m’n laatste concert met het orkest gespeeld en dat was het. Daarna heb ik geen noot meer gespeeld. Ik kan heel rigoureus iets

‘Als ik nu naar een concert ga doet het me

simpelweg te veel' afsluiten en dat heb ik gedaan. Ik heb mijn viool verkocht op een veiling in New York en van dat geld doen we dus die leuke dingen.’ Wist ze dat ze nooit meer zou spelen? ‘Ja dat wist ik. De laatste noot was ook echt de laat noot.’ Maar mist ze het vioolspelen dan niet? 27

‘Heel af en toe mis ik de ontroering. Muziek is voor mij iets heel emotioneels. Tot op de laatste repetitie kon de muziek mij enorm ontroeren. Iedereen is wel eens uit balans, ik zeker. De muziek maakte dat ik weer in balans kwam, die kon mijn emoties kanaliseren. Anderzijds, als ik nu naar een concert ga – we gaan niet vaak meer sinds Alan ziek is – doet het me simpelweg te veel. Die emotionaliteit vind ik onder onze omstandigheden moeilijker te verdragen. Het leven nu is geen bed of roses. Waarmee ik absoluut niet wil zeggen dat ik ongelukkig ben, want dat is niet zo. Maar om nou te gaan graven in mijn emoties, dat kan ik me niet permitteren. Daar ga ik me niet beter door voelen.’ Het orkest heeft ongelooflijk veel voor haar betekend, zegt Mieke. ‘Ik ben altijd zo trots geweest. Als we buiten Rotterdam speelden en ik de grote vrachtwagen zag met de letters ROTTERDAMS PHILHARMONISCH ORKEST, dan glom ik van trots. Als je bedenkt hoe zo’n orkest in elkaar steekt. Met honderd zeer verschillende, vaak moeilijke mensen met sterke karakters. Maar als ze beginnen te spelen dan vormen ze een eenheid waarbij alles verder wegvalt. Dat blijft prachtig.’ ◆

Oude bekenden

Tekst: Joke Dame Foto's: privébezit

De laatste noot was echt de laatste noot H

Terug in de tijd ‘Tot op de laatste repetitie kon de muziek mij enorm ontroeren.’

‘Als ik nu naar een concert ga doet het me

Nieuw bij het orkest

Tekst: Jolanda van der Ploeg Foto: Marie Cécile Thijs

Amper een jaar geleden slaagde de Portugese contrabassist Ricardo Neto met een tien aan het conservatorium van Amsterdam. Nu staat hij aan het begin van zijn carrière in Rotterdam.

‘Ik houd van de boomy sound, even zoet als donker’

even voorstellen Naam: Ricardo Neto Instrument: contrabas Geboren: 1994, Lissabon Opleiding: Conservatorium van Amsterdam, bachelor contrabas 2018 Loopbaan: Orquestra de Câmara Portuguesa (sinds 2013), remplaçant Concertgebouworkest, docent contrabas Conservatorium van Amsterdam (sinds september 2019) Bij het Rotterdams Philharmonisch: sinds augustus 2018 Privé: single

» Jong geleerd ‘Ik was zes toen ik op straat een blaasorkest zag. Vanaf dat moment wilde ik trompet spelen en dat heb ik tot mijn veertiende gedaan. Ik slaagde na twee keer voor het toelatingsexamen van de muziekschool, maar er was geen plek vrij voor blazers. Toen werd het de contrabas. Mijn vader speelde Portugese gitaar en wilde me dat leren, maar daar had ik niet veel mee. Drie jaar geleden heb ik wel een paar nummers met hem gemaakt: fadomuziek op contrabas en gitaar.’

» Keuze voor het instrument ‘De contrabas was dus een blind choice. Ik wilde zo graag muziek maken, dat het instrument er niet veel toe deed. De overgang was even lastig, maar ik raakte al snel aan de contrabas verslingerd. Ik studeerde af met de hoogste cijfers. Op de muziekschool ontmoette ik een pianoleraar uit Nederland, die mij aanraadde in Nederland te gaan studeren en zo kwam ik op het conservatorium in Amsterdam terecht. Ik ben hem er nog steeds dankbaar voor.’

» Passie voor de contrabas ‘Heel anders dan de trompet is de contrabas een ondersteunend instrument. Die rol op de achtergrond bevalt mij wel. En ook het idee dat je aan de basis staat van het hele orkest; als de baspartij goed is, gaat de rest ook beter spelen. Ik houd van het krachtige geluid in het lage register. Ik heb het geluk dat ik op een prachtige oude bas van de Engelse vioolbouwer J.F. Lott mag spelen. Die boomy sound, even zoet als donker, op het mysterieuze af soms. Waanzinnig mooi.’

» RPhO

» Portugal-Nederland

‘Nadat ik vorig jaar mijn bachelor had gehaald, bevond ik me in een benijdenswaardige positie. Ik kon verder gaan met mijn master, had een plek verkregen bij de Academie van het Concertgebouworkest voor het komende seizoen én de auditie in Rotterdam gewonnen. De keuze was niet moeilijk: er zijn niet veel open plekken voor contrabas. Het was wel een grote verandering. Ik moest stoppen met studeren en beginnen met werken. Ik kreeg een serieuze baan.

‘De overgang van Portugal naar Nederland was moeilijk. Ik was 19, moest mijn familie verlaten en 3000 kilometer verderop beginnen aan een nieuw leven. En ik sprak amper Engels. Tot Kerstmis heb ik vaak gehuild omdat ik me alleen voelde en weinig begreep van wat er in de klas werd gezegd. Trots weerhield me ervan terug te gaan. Toen ben ik aan het studeren geslagen. Once you stop learning, you start dying, zei Einstein ooit. Ik had die mindset even nodig.’

» De auditie ‘Tijd inplannen voor studeren en repeteren is voor mij het belangrijkst. Ik oefen met de metronoom in langzaam tempo; op zoek naar de juiste intonatie, vingerzetting en muzikale context. Daarna doe ik een try-out, die ik opneem en voor het slapengaan afluister, lettend op verbeterpunten. Verder prent ik de hele auditiedag in mijn hoofd: van het moment dat ik opsta, het podium betreed, totdat ik een biertje drink na afloop en weer thuiskom. Ik wil weten wat ik kan verwachten, dat maakt mij rustig.’

» Eerste indruk orkest ‘In 2017 luisterde ik voor het eerst naar het Rotterdams Philharmonisch. Ik mocht Brahms’ Tweede Symfonie spelen in het orkest. Een van mijn leraren speelde mee, Peter Leerdam, daardoor was ik niet gestrest. Ik voelde me op mijn gemak en was onder de indruk van de enorme spirit die uit het orkest kwam. Drie maanden later had ik hetzelfde gevoel bij Mahlers Achtste met Yannick. Toen dacht ik: dit zou later wel eens mijn orkest kunnen worden. Als er een plaatsje vrij komt, ga ik ervoor vechten. Nou, dat is gebeurd. Ongelooflijk.’ 29

‘Als de baspartij goed is, gaat de rest ook

beter spelen' » Leermeesters ‘Rick Stotijn en Olivier Thiery, mijn leraren op het conservatorium in Amsterdam, hebben me zoveel geholpen: binnen school als leraar, buiten school als vrienden. Op muzikaal gebied dreven ze me tot het uiterste van mijn kunnen. Na vier jaar stress en hard werken sloot ik mijn bachelor af met een tien. Ja, dat was een emotioneel moment. Alles wat ik wist, had ik van hen geleerd. Waar ik nu ben, heb ik aan hen te danken. Ze hebben me als musicus maar ook als mens gevormd.’

» Droom ‘De dirigenten met wie ik speel, de programma’s die ik doe, daar kun je van dromen. Maar voor mij, bij dit orkest, is het werkelijkheid.’ ◆

Nieuw bij het orkest

Tekst: Jolanda van der Ploeg Foto:Marie Cécile Thijs

Amper een jaar geleden slaagde de Portugese contrabassist Ricardo Neto met een tien aan het conservatorium van Amsterdam. Nu staat hij aan het begin van zijn carrière in Rotterdam.

‘Ik houd van de boomy sound, even zoet als donker’

» RPhO

» Portugal-Nederland

‘Als de baspartij goed is, gaat de rest ook

» Droom ‘De dirigenten met wie ik speel, de programma’s die ik doe, daar kun je van dromen. Maar voor mij, bij dit orkest, is het werkelijkheid.’ ◆