Tekst: Jolanda van der Ploeg Illustratie: Olivia Ettema
Meejubelen met Halleluja
Vijftig jaar geleden werd het oratorium van Händel voor het laatst uitgevoerd door ons orkest. Komende maand dirigeert barokspecialist Jonathan Cohen het meesterwerk over de geboorte, dood en opstanding van Jezus. Drie musici vertellen wat de Messiah voor hen betekent. ‘Mooi dat we dit werk juist nu gaan spelen.’ en lovende recensie uit het Algemeen Dagblad van 22 december 1971 sprak van een ‘Messiah zonder versiersels’, dat bovendien ‘voortreffelijk’ was uitgevoerd door Engelse solisten – die volgens de krant meer verwantschap hebben met dit oratorium dan Nederlandse vocalisten. Het orkest en het Philharmonisch Koor Toonkunst stonden onder leiding van chefdirigent Jean Fournet. De Telegraaf vond het ‘indrukwekkend’, terwijl de NRC het ‘iets te romantisch uitgevoerd’ vond. Nadien stond de Messiah niet meer op het programma van het Rotterdams Philharmonisch Orkest. Het oratorium dat Händel binnen een paar weken componeerde in het Londen van 1741 keert nu eindelijk terug in de Rotterdamse concertzaal. In een prachtbezetting met sopraan Emöke Baráth, countertenor Andreas Scholl, tenor Andrew Staples, bariton Matthew Rose en het Groot Omroepkoor. Dat gebeurt rond de kersttijd, hoewel het oorspronkelijk gecomponeerd was voor Pasen. Maar ja, dan moet je concurreren met dat andere wereldberoemde oratorium, de Matthäus Passion. Overal in het land zingen koren Händels werk en meezinguitvoeringen zijn er ook genoeg. Maar nu wordt het wereldberoemde oratorium uitgevoerd door het Rotterdams Philharmonisch orkest. Wordt dat het begin van een nieuwe traditie? Genieten wordt het sowieso.
12
Musici en hun Messiah
‘ Een mooier gebed dan deze muziek kan ik me niet voorstellen’ Hoboïst Anja van der Maten speelt de Messiah voor het eerst. Zij put hoop uit het stuk én houdt enorm van koormuziek. ‘Die aria’s gaan altijd rechtstreeks naar mijn hart.’
‘ Mijn vader stelde voor om na de eerste pauze weg te gaan’ Concertmeester Marieke Blankestijn woont al 28 jaar met haar gezin in Engeland, waar de Messiah met Pasen een traditie is. ‘Ik luister er vooral rond kerst naar, dan voel ik me getroost en opgebeurd.’
‘De Messiah betekent voor mij hoop. In tegenstelling tot de Matthäus, die het lijdensverhaal weergeeft, ligt bij de Messiah de nadruk op de hoopvolle verlossing. Daarom past het misschien beter bij de kersttijd. In de tijd dat Händel dit schreef, had hij het moeilijk. Zijn gezondheid liet te wensen over en zijn opera’s waren niet meer zo geliefd. En toen kreeg hij het verzoek om de Messiah te schrijven. Dat gaf hem de kracht er weer bovenop te komen. Hij schreef het in heel korte tijd, 24 dagen of zo, onvoorstelbaar! Ik vergelijk zijn situatie met de tijd waarin wij nu leven. In de afgelopen periode hebben we hoop heel erg nodig gehad. Dus ik vind het heel mooi dat we dit werk juist nu gaan spelen. Ik ben opgevoed in de christelijke traditie, het geloof is mij met de paplepel ingegoten. Geloof en hoop liggen voor mij heel dicht bij elkaar. Hoop stelt je in staat om zelfs in uitzichtloze situaties te geloven in een betere toekomst. Geloven in iets waarop je kunt vertrouwen is iets wat iedereen nodig heeft. Dat hoeft niet per se religieus te zijn. Je kunt bijvoorbeeld ook geloven in de goedheid van de mens of in de kracht van muziek. Als we echt geloven dat dingen beter worden, zet dat ons in beweging. En precies dat hoor ik allemaal terug in het ‘Halleluja’, het slotkoor van het tweede deel. Verder ben ik een ontzettende liefhebber van zang. Ik vind de menselijke stem het allermooiste instrument, dus aria’s raken mij altijd, die gaan rechtstreeks naar mijn hart. De hobo heb ik nodig om te kunnen zingen, maar het liefst was ik zangeres geweest. Ik heb als kind gezongen in een koor, ik heb koren gedirigeerd, dus ik ben wel heel veel met koormuziek in aanraking geweest. Eén van mijn lievelings aria’s is de eerste aria voor tenor: ‘Ev’ry valley shall be exalted’, omdat dit zo’n vrolijk en hoopvol lied is. Wanneer ik het hoor kan ik
’Als we echt geloven dat dingen beter worden, zet dat ons in beweging’ moeilijk stil blijven zitten en verschijnt er als vanzelf een glimlach op mijn gezicht. Ik kan in vervoering raken van zo’n meeslepend stuk. Laatst had ik het nog met Tsjaikovski’s Zesde. Ik vond het zo verschrikkelijk mooi daar op het podium en dacht: een mooier gebed dan deze muziek kan ik me niet voorstellen: dit is allesomvattend. Dat soort gevoelens zijn niet te voorspellen, het zal me bij de Messiah wellicht ook gaan gebeuren. Zo’n moment dat gebeurtenissen uit je persoonlijk leven samenvallen met wat er op het podium gebeurt. De actie ‘Ode aan de Rotterdammer’, waarbij musici van het orkest speciaal voor iemand iets spelen, heb ik in coronatijd bedacht omdat ik zo graag iets wilde doen en hoopte door middel van muziek een positieve bijdrage te kunnen leveren. Ik ben zo gelukkig dat we nu weer kunnen spelen. Ik geloof werkelijk dat we door de kracht van muziek de wereld mooier maken.’ 14
‘Toen ik vijf was heb ik de Messiah voor het eerst gehoord, in de Royal Albert Hall in Londen. Dat was op zich al bijzonder. We maakten met ons gezin een reisje naar Engeland en die uitvoering was het hoogtepunt. Mijn vader stelde voor om na de eerste pauze weg te gaan, die dacht dat het voor mij te lang duurde, maar ik wilde niet weg omdat ik het zo mooi vond. Dat las ik laatst in een schriftje waarin we vroeger verslagen maakten van onze vakanties. Het was dus een hele belevenis en sindsdien is het iets voor me gaan betekenen. Later in mijn leven heb ik de prachtige opname van The English Concert met Trevor Pinnock gekocht, waar ik regelmatig naar luister, vooral in de kersttijd. Het is muziek die ik bij iedere stemming kan opzetten, dan voel ik me getroost, een beetje opgebeurd en zelfs gelukkig. Ik heb het daarna nooit meer in de Albert Hall gehoord, maar het is in Engeland nog steeds traditie om de Messiah met Pasen te spelen. Het stuk wordt elk jaar door koren en society’s door het hele land gezongen. Er zijn natuurlijk niet zoveel van dit soort enorme magistrale koorwerken in het Engels. Daarom is het juist daar zo bekend, denk ik.
‘ De onbevangenheid van de gewone luisteraar raak ik nu kwijt’
Ik ben hervormd opgevoed en heb altijd genoten van de muzikale kant van het naar de kerk gaan. Zoals de cantates van Bach, uitgevoerd in de Haagse Kloosterkerk. Die heb ik vaak gehoord en zelf ook meegespeeld. Ook genoot ik altijd enorm van het orgelspel van Gerard Akkerhuis. Naar de Messiah luister ik niet uit religieus oogpunt, maar het raakt me misschien wel meer omdat ik het verhaal erachter voel. Als het ‘Halleluja Chorus’ begint roert me dat diep. Dan wil ik eigenlijk ook opstaan en meejubelen! Ik denk dat dat voor iedereen wel een hoogtepunt is. Waar ik me ook nu al op verheug, is de aria van de bas: ‘Why do the nations so furiously rage together’. De titel zegt het al… dat wordt stormachtig! Qua gevoel staan Händel en Bach voor mij dicht bij elkaar. De Messiah is zijn grootste meesterwerk, dat is Händel op z’n best. Als luisteraar vind ik het van dezelfde onaantastbare status als de Matthäus, als speler moet ik dat nog van binnenuit ervaren. Ik ben met de Messiah opgegroeid, de plaat werd thuis vaak opgezet. Net als Beethovens Pastorale Symfonie, die hoorde ik ook veel als klein kind. De Pastorale heb ik later misschien wel 500 keer gespeeld en is nog steeds een van mijn absoluut favoriete stukken. De Messiah heb ik dus nog nooit gespeeld, daar zal ik nu op een andere, professionele manier naar gaan luisteren. De onbevangenheid van de gewone luisteraar raak ik dan kwijt, maar ik zal ongetwijfeld net zo genieten om dit monumentale werk van binnenuit te leren kennen en actief mee te werken aan het creëren van een onvergetelijke uitvoering!
15
Musici en hun Messiah
Foto's: Bob Bruyn
‘ Het spelen van de Messiah is heel bijzonder, maar voelt ook vertrouwd’ Altviolist Francis Saunders, geboren in Londen, groeide op met Engelse koormuziek en zingt nog steeds in een kerkkoor. ‘Händels Messiah is de muziek van wedergeboorte: dat past bij Rotterdam.’ ‘Op het Royal College of Music in Londen was het verplicht in een koor te zingen, maar sowieso zong ik graag in koren of speelde koormuziek. In Nederland heb ik de Messiah nooit in z’n geheel gespeeld. In Engeland heb ik het tot 1987, toen ik hier ging wonen, elk jaar ten minste één keer gezongen of gespeeld. Dus dat we het nu met het orkest gaan spelen is heel bijzonder, maar het voelt ook vertrouwd. De Messiah geeft mij een ontzettend positief gevoel van hoop, wedergeboorte en opstanding. Zo is er The Foundling Hospital, een opvanghuis voor achtergelaten kinderen dat in 1742 door een filantroop in Londen was opgericht. Elk jaar werd daar in de kapel de Messiah als benefietconcert uitgevoerd. Die link met het goede doel geeft mij een prettig positief gevoel. Het stuk gaat over wedergeboorte. Dat paste bij die tijd en ook bij het persoonlijke leven van Händel, die barre tijden doormaakte en na dit oratorium op handen werd gedragen. En het past bij Rotterdam. Neem de Doelen: nadat het tijdens de Tweede Wereldoorlog platgebombardeerd was, ging het in 1966 weer open als concertzaal. Het was dáár dat het orkest in 1971 de laatste keer de Messiah speelde. Dus nu, zo’n 50 jaar later, vind ik het een heel geschikt moment om het te gaan te spelen. Zeker na de pandemie. Händel was een operacomponist, hij gebruikte allerlei trucjes om de boel op te zwepen. Luister naar de motieven in het donkere nummer ‘The People that walked in darkness’ en het trieste ‘He was despised and rejected’ in majeur. In heel veel stukken klinkt juist hoop door. Er is een Engelse traditie dat het publiek bij aanvang van het Hallelujah-koorstuk gaat staan. Het verhaal gaat dat George de Tweede, een mecenas van Händel, bij een
Na anderhalf jaar weer op tournee
Terug op het internationale podium Eindelijk! Na anderhalf jaar mocht het Rotterdams Philharmonisch Orkest in september weer op tournee naar het buitenland. Op het Internationale George Enescu Festival in Boekarest gaf het orkest onder leiding van chef-dirigent Lahav Shani twee concerten.
‘ Ik ben benieuwd of iedereen opstaat als het Hallelujah begint’ uitvoering was en iedereen maande op te staan omdat je deze muziek niet zittend kan en mag aanhoren. Ik ben benieuwd of dat in Rotterdam ook gebeurt. Ik ben niet zo ontzettend religieus, ik ga naar de kerk voor de muziek. Ik vind het repertoire van de kerkmuziek ontzettend rijk. Ik heb de Bijbel nooit van het begin tot eind gelezen, maar ik heb er wel kennis van. Een koorzanger meende zelfs dat een goede uitvoering van de Messiah ervan afhangt of de dirigent gelovig is: dan zit er meer overtuiging achter. Interessant, maar of het waar is? Voor de altviool is alles mooi om te spelen. Meteen de ouverture al: heel dramatisch. En dan opeens de tenorpartij ‘Comfort ye My people’: dat is zo’n opluchting. Het gewelddadige ‘Thou shalt break them with a rod’, en het vreugdevolle ‘Halleluja’ natuurlijk. Ik raak nog steeds ontroerd als ik het speel, en met goede zangers gaat me dat zeker weer gebeuren. Ik kijk er echt naar uit. Van mij mag de Messiah net zo’n traditie worden als de Matthäus Passion.’ ◆ 16
Instrumententransport Terwijl de musici naar Boekarest vlogen, zijn hun instrumenten per vrachtwagen gebracht, een rit van 2236 kilometer.