Concerttoelichting

Anders als die Andern

do 4 juli 2024 • 20.30 uur

PROGRAMMA

dirigent, curatie en concept Manoj Kamps host en verteller Ma’Ma Queen tenor Freddie Ballentine tekst en research Ben Miller, benwritesthings.com

arrangementen Konrad Koselleck1, Steven Verhelst2 en Manoj Kamps3

Richard Strauss (1864–1949)

Uit Capriccio, op. 85 (1940–41)

• Strijksextet (fragment)

Kurt Weill (1900–1950)

Berlin im Licht (1928)1

Konrad Koselleck (1971)

Uit Drei Männer im Schnee (2018)

• Am schönen Nollendorfplatz

Leo Smit (1900–1943)

Uit Symfonie in C (1934–36)

• Menuetto – Trio

Mischa Spoliansky (1898–1985)

• Ich bin ein Vamp (1933)2

• Maskulinum Femininum (1923)2

• Das Lila Lied (1920)2

Otto Reutter (1870–1931)

Das Hirschfeldlied (1908)1

Kurt Weill

Berlin im Licht1

Alban Berg (1885–1935)

Uit Sieben frühe Lieder (1905–08)

• Liebesode (ork. P.L. Schäffer)

Paul Hindemith (1895–1963)

Amor und Psyche (1943)

Mischa Spoliansky

Uit Alles Schwindel (1931)

• Alles Schwindel2

Kurt Weill

Uit Symfonie nr. 2 (1933–34)

• Largo

Karl Amadeus Hartmann (1905–1963)

Uit Concerto funebre voor viool en strijkorkest (1939/1959)

• Choral (Langsamer Marsch)

Paul Abraham (1892–1960)

Uit Viktoria und ihr Husar (1930)

• Reich mir zum Abschied3

Cover: Cabaretzangeres, tekening

van Erna Schmidt Caroll (1928)

Treinstation Nollendorfplatz bij nacht. Schilderij van Lesser Ury (1925), coll. Märkisches Museum

Licht op Berlijn

De Rijksdag in de schijnwerpers, een tapijt van lampjes boven de Leipziger Straße, lichtzuilen overal in de stad: in oktober 1928 is Berlijn vier dagen lang lichthoofdstad van Europa.

Het festivalBerlinimLicht brengt de hele stad op de been. Tien jaar na het pĳnlĳke einde van de Eerste Wereldoorlog kan Berlĳn zich weer een stralende metropool wanen. ‘Niet zomaar een plaatsje, maar nogal een stad,’ aldus Bertolt Brecht in zĳn tekst voor de BerlinimLicht-Song, het lied dat hĳ samen met Kurt Weill speciaal voor dit festival heeft geschreven.

De BerlinimLicht-Song is onmiddellĳk een hit, en meer dan dat. Niet zomaar een liedje, maar het muzikale embleem van een tĳdperk: de GoldeneZwanziger. De Eerste Wereldoorlog is voorbĳ, Europa probeert de draad weer op te pakken, en er is misschien geen stad die gretiger de ellende achter zich probeert te laten dan Berlĳn. Iedereen zoekt afleiding, de bruisende Berlĳnse cabaretscene heeft een overvloedig aanbod.

In de Wintergarten, een variététheater aan de Friedrichstraße, is veteraan Otto Reutter de ongekroonde koning van het cabaretlied. Reutter heeft in het eerste decennium van de twintigste eeuw al naam gemaakt met zĳn satirische teksten over actuele zaken die hĳ zelf zingzeggend ten gehore brengt. Bĳvoorbeeld het Hirschfeld-Lied, over de spraakmakende Berlĳnse seksuoloog die voor ophef zorgt met zĳn onderzoek naar seksuele, geslachts- en gendervariaties.

Aan de overkant van de Spree, in de kelder van het Großes Schauspielhaus, is de

thuishaven van cabaretgezelschap Schall und Rauch. Daar is Mischa Spoliansky, musicus van Joods-Russische komaf, een rĳzende ster. In 1914 is hĳ op 15-jarige leeftĳd naar Berlĳn gekomen, om daar al snel zĳn weg te vinden in de cabaretscene. Nu werkt hĳ als pianist en componist samen met tekstschrĳvers als Kurt Tuscholsky. Samen met Kurt Schwabach schrĳft hĳ in 1920 Das LilaLied, dat een lĳflied voor de queergemeenschap wordt.

Na Schwabach wordt Marcellus Schiffer de vaste tekstschrĳver voor Spoliansky. Een van hun eerste hits is MaskulinumFemininum, een lied over genderfluïditeit waarmee Trude Hesterberg in 1923 furore maakt op haar cabaretpodium Wilde Bühne. Ook met hun revues – in feite zĳn het de eerste Duitse musicals, maar dat woord is in Duitsland dan nog niet ingeburgerd – heeft het duo veel succes. En niet alleen met Spoliansky timmert Schiffer aan de weg: hĳ werkt ook samen met componist Paul Hindemith, die zĳn serieuzere werk graag afwisselt met komische muziektheaterstukken. Hun operaparodie NeuesvomTage, waarin klassieke stĳlfiguren, cabareteske frivoliteit en jazz-idioom hand in hand gaan, is in 1929 een sensatie in de sjieke Kroll-Opera.

Het jaar daarop is Berlĳn in de ban van ViktoriaundihrHusarvan de JoodsHongaarse Paul Abraham, die zich kort daarvoor in de stad heeft gevestigd. Het gevoelige lied ‘Reich mir zum Abschied noch einmal die Hände’ uit die operette is een instant-klassieker, Abraham is in één klap de meest gevraagde theatercomponist van heel Europa. Het succes krĳgt in de jaren daarna een vervolg met nieuwe operettes, maar de sfeer in Berlĳn is dan al niet meer zoals ze in het gouden decennium daarvoor is geweest. Bĳ de Rĳksdagverkiezingen van 1930 is

uit ‘Sanctuarium’

Detail

van Thomas van Dun (2024)

Hitlers NSDAP de op één na grootste partĳ geworden, en daarmee de leider van de oppositie. De SA, die al in de jaren ’20 het straatbeeld is gaan domineren, treedt steeds intimiderender op. Als op oudjaarsavond 1932 Spoliansky’s revue 100MeterGlück in première gaat, verstoren bruinhemden de voorstelling in het Metropoltheater. Nog geen drie maanden later hebben de nazi’s de absolute macht in handen. Vĳf jaar na het lichtfestival wordt het donker in Berlĳn.

Duisternis

Otto Reutter maakt het niet meer mee: hĳ is in 1931 op 60-jarige leeftĳd overleden. Kurt Weill vlucht in 1933 naar de Verenigde Staten en componeert onderweg zĳn indringende Tweede symfonie. Datzelfde jaar zoeken ook Mischa Spoliansky, Paul Hindemith en Paul Abraham een veilig heenkomen. In Duitsland verdwĳnt hun werk van de concertprogramma’s.

Tĳdens de Rĳksmuziekdagen van 1938 komen de nazi’s met een ‘muziekpolitieke beginselverklaring en koersbepaling’. De tentoonstelling EntarteteMusik laat zien welke componisten nu officieel in de ban zĳn gedaan. Onder hen is ook Alban Berg, die het stempel ‘cultuurbolsjewiek’ heeft gekregen –‘linkse elite’ zou dat nu worden genoemd. Dat predicaat zal hĳ vast niet te danken hebben aan zĳn zinnelĳke Liebesode, die de betovering van een liefdesnacht verklankt. In zĳn muzikale taal staat dat lied dicht bĳ die van Richard Strauss. En Strauss komt niet voor op de zwarte lĳst. Sterker nog, om de presentatie van die lĳst op te luisteren dirigeert hĳ hoogstpersoonlĳk een uitvoering van eigen werk. Niet uit ideologische overtuiging – Strauss ziet zichzelf als apolitiek – maar omdat het hem voor zĳn carrière wel goed uitkomt.

Karl Amadeus Hartmann vindt dat nogal onnozel van Strauss. Kunstenaars die schone handen willen houden kunnen volgens hem niet simpelweg doen alsof hun neus bloedt. Hartmann heeft zich daarom demonstratief

teruggetrokken uit het Duitse muziekleven. Voor de nazi’s bestaat hĳ officieel niet meer als Duits componist, zĳn naam komt dan ook niet voor op de lĳst van ontaarde musici. Maar voor de buitenlandse podia blĳft Hartmann doorcomponeren. Zo gaat in 1940 zĳn aangrĳpende Concertofunebre in première in Bazel. Het zal zĳn bekendste werk worden, vooral vanwege het lyrische laatste deel. Het is een koraal zonder woorden, gebaseerd op een Russisch lied waarin de slachtoffers van een wreed regime worden toegezongen: ‘Jullie stierven voor het recht dat nog moet komen.’

Maar er zullen eerst nog veel meer slachtoffers vallen. Onder hen de JoodsNederlandse componist Leo Smit, die in 1936 een briljante symfonie heeft geschreven. Op 27 april 1943 wordt hĳ op transport gesteld naar vernietigingskap Sóbibor, waar hĳ direct bĳ aankomst wordt vermoord.

Een niet te dimmen licht

Nu is het 81 jaar later. Maar het verstrĳken van de tĳd heeft bepaald niet alleen maar vooruitgang gebracht. De nieuwe dageraad, die het LilaLiedin de slotregels aankondigt, is nog steeds niet aangebroken. Hoopvol is wel dat de ontembare geest van Mischa Spoliansky, Marcellus Schiffer en hun tĳdgenoten nog altĳd voortleeft. Vĳf jaar geleden ging DreiMännerimSchnee in première, een gloednieuwe revue van tekstdichter Thomas Pigor en een team van componisten onder aanvoering van Konrad Koselleck. Met virtuoos dubbelzinnige songs als AmschönenNollendorfplatz pakten zĳ de draad op die hun voorgangers moesten laten vallen. En in de nieuwe arrangementen van Koselleck, Steven Verhelst en Manoj Kamps klinken vanavond ook de oude liederen wrang actueel. De LHBTQ+-gemeenschap staat ook nu nog altĳd onder druk, maar de vervolging en onderdrukking door de nazi’s en hun nazaten hebben haar licht niet kunnen dimmen.

BartDiels

Ma’Ma Queen • performance artiest

Geboren: Doetinchem, Nederland

Studie: Mode aan de Willem de Kooning Academie Debuut als dragqueen: 2012, tijdens een show van transartiest Amanda Lepore

Doorbraak: 2020, als finalist van de tv-talentenjacht

Drag Race Holland

Daarna: internationaal social-mediafenomeen, ambassadeur van Rotterdam Pride, politicus (Bij1), inclusiviteits-activist, optredens als dragqueen, museumrondleider, spreker, voorleesmoeder Project: House of Holographic Hoes, een zelfgekozen familie van dragqueens

Debuut Rotterdams Philharmonisch: 2024

Manoj Kamps • dirigent/theatermaker

Geboren: Colombo, Sri Lanka

Studie: Compositie, koor- en orkestdirectie (Koninklijk Conservatorium, Den Haag), Junior Fellowship (Royal Northern College of Music, Manchester)

Daarna: Dirigent/co-creator van opera’s; recent o.a.The Shell Trial(Ellen Reid, De Nationale Opera), Verdi’sLa Traviata (Opera North), MozartsCosì Fan Tutte(Orkest v.d. 18e Eeuw),Harriet(Hilda Paredes, Muziektheater Transparant/HERMESensemble).

Concerten bij o.a. Royal Philharmonic Orchestra, BBC Philharmonic, Philharmonia, Radio Filharmonisch Orkest, London Sinfonietta, Asko| Schönberg

Debuut Rotterdams Philharmonisch: 2023

Geboren: Norfolk, Virginia, USA

Studie: University of Cincinnati’s Conservatory; Rice University

Prijzen: Grammy Award 2021, Kennedy Center’s Marian Anderson Award 2021

Doorbraak: 2019, debuut Metropolitan Opera New York

Opera: rollen bij Seattle Opera, LA Opera, Washington National Opera, Cincinnati Opera, Opera Louisiane, Houston Grand Opera, English National Opera, De Nationale Opera, Staatstheater Kassel, Opera Ballet Vlaanderen, Mostly Mozart Festival

Debuut Rotterdams Philharmonisch: 2024

Freddie Ballentine • tenor

Foto Bas Wiegers

Foto Dario Acosta

Foto Dennis Bouman

Orkestleden Agenda

vr 13 sep 2024 • 20.15 uur

zo 15 sep 2024 • 14.15 uur

dirigentValentin Uryupin

klarinet Paul Meyer

Mozart Klarinetconcert

Smetana Mijn vaderland

Proms: A Night at the Opera vr 20 sep 2024 • 20.30 uur

za 21 sep 2024 • 20.30 uur

dirigent BassemAkiki

sopraan Eva-MariaWestbroek

Rossini,Verdi en Puccini

Ouvertures en aria’s

Babar in de dierentuin (4+) zo 22 sep 2024 • 13.15 en 15.15 uur dirigent BassemAkiki

solisten pianoduo Scholtes & Janssens

acteur Filip Jordens

regie Lise-Lott Kok

Help

ons

met

uw review

Hebt u een momentje? U helpt ons dooreen Google review achterte laten. Het kost u één minuut: scan de onderstaande QR-code en laat weten wat u van ons orkest vindt. Dank u wel!

Chef-dirigent

Lahav Shani

Eredirigent

Yannick Nézet-Séguin

Vaste gastdirigent

Tarmo Peltokoski

Eerste viool

Marieke Blankestijn, concertmeester

Quirine Scheffers

Hed Yaron Meyerson

Saskia Otto

Arno Bons

Mireille van der Wart

Rachel Browne

Maria Dingjan

Marie-José Schrijner

Noëmi Bodden

Petra Visser

Sophia Torrenga

Hadewijch Hofland

Annerien Stuker

Alexandra van Beveren

Tweede viool

Charlotte Potgieter

Cecilia Ziano

Frank de Groot

Laurens van Vliet

Elina Staphorsius

Jun Yi Dou

Bob Bruyn

Eefje Habraken

Maija Reinikainen

Babette van den Berg

Melanie Broers

Lana Trimmer

Altviool

Anne Huser

Roman Spitzer

Galahad Samson

José Moura Nunes

Kerstin Bonk

Lex Prummel

Janine Baller

Francis Saunders

Veronika Lénártová

Rosalinde Kluck

León van den Berg

Olfje van der Klein

Cello

Emanuele Silvestri

Eugene Lifschitz

Joanna Pachucka

Daniel Petrovitsch

Mario Rio

Gé van Leeuwen

Eelco Beinema

Carla Schrijner

Pepijn Meeuws

Yi-Ting Fang

Contrabas

Matthew Midgley

Ying Lai Green

Jonathan Focquaert

Robert Franenberg

Harke Wiersma

Arjen Leendertz

Ricardo Neto

Fluit

Juliette Hurel

Joséphine Olech

Fluit/piccolo

Beatriz Da Baião

Hobo

Remco de Vries

Karel Schoofs

Anja van der Maten

Hobo/althobo

Ron Tijhuis

Klarinet

Julien Hervé

Bruno Bonansea

Klarinet/ basklarinet

Fagot

Pieter Nuytten

Lola Descours

Marianne Prommel

Fagot/ contrafagot

Hans Wisse

Hoorn

David Fernández Alonso

Felipe Santos Freitas Silva

Wendy Leliveld

Richard Speetjens

Laurens Otto

Pierre Buizer

Trompet

Alex Elia

Simon Wierenga

Jos Verspagen

Trombone

Pierre Volders

Alexander Verbeek

Remko de Jager

Bastrombone

Rommert Groenhof

Tuba

Hendrik-Jan Renes

Pauken/slagwerk

Danny van de Wal

Ronald Ent

Martijn Boom

Adriaan Feyaerts

Harp

Charlotte Sprenkels

Jazzpiano

Jochem Braat

Accordeon

Claudio Jacomucci

Romke-Jan Wijmenga