Concerttoelichting | Mendelssohn en Bruckner

PROGRAMMA

dirigent Jukka-Pekka Saraste viool Johan Dalene

Felix Mendelssohn-Bartholdy (18091847)

Vioolconcert in e opus 64 (1844)

• Allegro molto appassionato

• Andante

• Allegretto non troppo - Allegro molto vivace

pauze

Anton Bruckner (1824-1896)

Symfonie nr 7 in E (1881–83)

• Allegro moderato

• Adagio. Sehr feierlich und sehr langsam

• Scherzo. Sehr schnell

• Finale. Bewegt, doch nicht schnell

Einde concert circa 22.15/16.15 uur

Vorige uitvoeringen door ons orkest: Mendelssohn Vioolconcert: mrt 2021, viool Leonidas Kavakos, dirigent Andrés Orozco Estrada (online)

Bruckner Symfonie nr. 7: okt 2018, dirigent Lahav Shani

Een uur voor aanvang van het concert geven Wim Ruitenbeek en Galahad Samson een inleiding op het programma, toegang € 5. Kaartjes zijn aan de zaal te verkrijgen tegen pinbetaling. Voor Vrienden is de inleiding gratis.

Cover: Foto Richard Dacker (Pexels).

Bad Soden en zijn omgeving. Staalgravure naar een ontwerp van Ludwig Rohbock, circa 1850. Coll. Zentralinstitut für Kunstgeschichte, München.

Geluk en pijn

Het Vioolconcert van Felix Mendelssohn weerspiegelt de idyllische omstandigheden waarin het werd geschreven. Het contrast met Anton Bruckners Zevende kon bijna niet groter zijn: in die symfonie klinkt de rouw om een bitter verlies.

Glanzende parel

Felix Mendelssohn leidde een gejaagd, overvol en onrustig leven, gevolgd door een ontijdige dood op 38-jarige leeftijd. Maar de omstandigheden waaronder hij zijn Vioolconcert schreef, waren nu bij uitzondering eens heel kalm. ‘Ik lig onder appelbomen en grote eiken … Verder eet ik ’s middags en ’s avonds aardbeien bij de koffie, drink Assmannshäuser bronwater, sta om zes uur op en krijg toch nog negen en een half uur slaap.’ Mendelssohn heeft na een vermoeiende concerttournee vakantie genomen in Bad Soden, lieflijk gelegen aan de voet van het Taunusgebergte in Midden-Duitsland. Hoezeer heeft hij ernaar uitgekeken de drukte van de grote stad achter zich te laten: ‘de eerste stap uit Berlijn is de eerste stap naar het geluk.’ En dat geluk is hier. Zijn gezin is bij hem, Cécile en de vier kleintjes. Idyllische omstandigheden om een werk te voltooien dat hem al lang bezighoudt.

‘Ik wil een vioolconcert voor je schrijven,’ had hij al zo’n zes jaar eerder laten weten aan zijn vriend Ferdinand David. ‘Eentje in

e-klein raast door mijn hoofd en het begin ervan laat me geen moment met rust.’ Maar het kwam er steeds niet van – wellicht omdat Mendelssohn zijn ideeën aanvankelijk wilde uitwerken in een pianoconcert, waarvan het manuscript een paar jaar geleden opdook. Die compositie bleef onvoltooid, misschien maar beter ook, want wie weet hadden we anders het Vioolconcert, deze lieflijk glanzende parel, niet gehad. Behalve erg mooi is het ook vernieuwend. Mendelssohn last als eerste in de geschiedenis de drie delen aan elkaar; om tussentijds applaus te voorkomen, zei hij. Deel 1 en 2 worden verbonden door een aangehouden fagotnoot; tussen 2 en 3 schuift Mendelssohn een minideeltje, een lief Allegretto dat een soort reminiscentie is van het eerste deel. Nieuw is ook, dat de solocadens helemaal is uitgeschreven. Geen improvisatie van de solist dus, maar Mendelssohns eigen noten.

Plechtige lofzang

Anton Bruckner kon machtig improviseren achter de grootste orgels. Schreef grandioze symfonieën, ware kathedralen van muziek. Liet het koper stralen en vlammen als geen ander. En was toch verschrikkelijk onzeker over zichzelf. Tot op hoge leeftijd bleef hij zich onderwerpen aan de mening van theoriedocenten, haast smekend om diploma’s die van zijn kunnen moesten getuigen. Had een dirigent commentaar op een symfonie van hem, dan herzag hij die onmiddellijk. Zoveel groot-groots aan hem, maar ook zoveel klein-kleinerends: hij zal altijd een raadsel blijven.

Anton Bruckner. Portret door Riccardo Vecchio voor The New Yorker.

In juli 1882 – Bruckner is dan 57 – mag hij op bezoek bij Richard Wagner, zijn afgod. Hij laat zijn partituren aan Wagner zien, en die spreekt zijn waardering uit. Bruckner is in de zevende hemel.

Wagner: ‘Ik zal uw symfonieën dirigeren.’

Bruckner: ‘O, Meester!’

Wagner: ‘Was u al bij de Parsifal? Vond u het mooi?’

Bruckner: ‘Meester, ik aanbid U!’

Wagner: ‘Nou, kalm aan, Bruckner. Ik ga slapen.’

Inmiddels is Bruckner op de knieën neergezonken, heeft Wagners ‘doorluchtige hand’ tegen zijn mond gedrukt en deze gekust.

Bruckner: ‘Meester, ik

aanbid U!’

Wagner: ‘Nou, kalm aan

Bruckner. Ik ga slapen.’

Een half jaar na deze ontmoeting overlijdt Wagner. Bruckner is diep geschokt. In zijn Zevende symfonie, waarmee hij dan al anderhalf jaar bezig is, ruimt hij voor Wagner een belangrijke plaats in. Hij gooit het Adagio om. Het wordt een graf- én lofzang op zijn grote voorbeeld, ‘zeer plechtig en zeer langzaam’, volgens velen het hoogtepunt uit zijn oeuvre. Bruckner breidt het orkest uit met vier zogeheten Wagnertuba’s, instrumenten die Wagner had gebruikt in zijn Ring des Nibelungen. En dan is er nog de bekkenslag tijdens de climax van dit langzame deel. Het verhaal gaat dat Bruckner die toevoegt op het moment dat hij Wagners dood verneemt. Maar dat is een legende; het is een suggestie van Arthur Nikisch, de jonge talentvolle dirigent en durfal die de eerste uitvoering zal leiden.

Voorspellende droom

De première van de Zevende wordt Bruckners eerste grote succes – een triomf die zich al eerder had aangekondigd. Toen Bruckner aan de symfonie begon, had hij op een nacht een vreemde droom. ‘Een vroegere vriend van mij uit Linz verscheen, Dorn. Hij dicteerde mij het hoofdthema van het eerste deel en ik schreef het onmiddellijk op. “Let maar op,” zei Dorn, “dit thema zal je geluk brengen.”’ Het wordt ook wel eens tijd. Tot dan toe heeft iedereen Bruckner voornamelijk links laten liggen. Nu blijkt de droom voorspellende waarde te hebben. Daags na de première op 30 december 1884 in Leipzig, schrijft de Deutsche Zeitung: ‘Met groeiende belangstelling volgde het publiek de ontvouwing van de grandioze en diep-ernstige gedachten die dit werk in zich herbergt. Van deel tot deel werden de bijvalsbetuigingen enthousiaster.’

Dat is in Leipzig, waar trouwens veertig jaar eerder ook Mendelssohns Vioolconcert in première ging. Een goed begin, en het succes zet door. Nadat de tweede uitvoering op 10 maart 1885 in de Odeonzaal in München heeft geklonken, roept dirigent Hermann Levi de orkestleden nog eens bij elkaar. ‘Mijne heren! In dit huis hebben we al vaak voor de koning louter meesterwerken gespeeld. Thans hebben we een vorst in het rijk der tonen onder ons. Ik verzoek u ter ere van hem nog een deel uit het Adagio te spelen.’ De zaal is al leeg en in de nu maagdelijke ruimte klinkt tot drie keer toe de passage waarin Bruckner zijn pijn om Wagners dood heeft weergegeven. Elf jaar later zal deze muziek ook klinken bij Bruckners eigen begrafenis.

Stephen Westra

Johan Dalene • viool

Geboren: Svärtinge, Zweden

Studie: eerste vioollessen op vierjarige leeftijd, student-in-residence Verbier Festival bij Janine Jansen, Leif Ove Andsnes en Gideon Kremer, Conservatorium van Stockholm bij Per Enoksson

Prijs: Gramophone Young Artist of the Year 2022

Doorbraak: 2019: eerste prijs Internationaal Carl Nielsen Concours

Daarna: Gewandhausorchester Leipzig, Tsjechisch Filharmonisch Orkest, San Francisco Symphony Orchestra, London Philharmonic Orchestra, Royal Stockholm Philharmonic met dirigenten als Semyon Bychkov, Andrew Manze, Sakari Oramo, Esa-Pekka Salonen, BBC New Generation Artist (2019–2021), artist-in-residence bij het Swedish Radio Symphony Orchestra (2020–2021), Gävle Symphony (2023–2024) en het Royal Liverpool Philharmonic Orchestra (2023–2024)

Debuut Rotterdams Philharmonisch: 2024

Jukka-Pekka • Saraste dirigent

Geboren: Heinola, Finland

Huidige positie: chef-dirigent Helsinki Philharmonic Orchestra, eredirigent Filharmonisch Orkest Oslo, eredirigent Fins Radio Symfonieorkest; oprichter en artistiek adviseur Finnish Chamber Orchestra

Eerder: chef-dirigent WDR Sinfonieorchester

Köln, Scottish Chamber Orchestra, Toronto Symphony Orchestra

Studie: Sibelius Academy Helsinki, orkestdirectie bij Jorma Panula

Prijzen: Pro Finlandia Prize, Sibelius Medaille, Finse Staatsprijs voor muziek

Gastdirecties: London Philharmonic Orchestra, Philharmonia Orchestra, Orchestre de Paris, Gewandhausorchester Leipzig, Koninklijk Concertgebouworkest, NHK Symphony Orchestra, Symphonieorchester des Bayerischen Rundfunks, Münchner Philharmoniker, Wiener Symphoniker, Staatskapelle Dresden, Cleveland Orchestra, symfonieorkesten van Boston, Chicago, San Francisco, Los Angeles Philharmonic Orchestra, New York Philharmonic Orchestra

Debuut Rotterdams Philharmonisch: 1990

Foto: Felix Broede

Foto: Mats Bäcker

Orkestleden Agenda

Apollo (4+)

zo 14 april 2024 • 13.15

en 15.15 uur

dirigent Rolf Verbeek

regie Rosa Peters

acteurs Freek den Hartogh, Amro Kasr, Martijn van der Veen en Hanna van Vliet Van Binsbergen Apollo

Proms: Spring Is In The Air

vr 19 april 2024 • 20.30 uur

artistieke leiding Marieke

Blankestijn

viool Kira van der Woerd

Vivaldi De vier jaargetijden: De lente

Pachelbel Canon en Gigue

Handel Concerto grosso op.6 nr.4

Bach Air uit Derde suite

Vivaldi De vier jaargetijden: De zomer

vr 26 april 2024 • 18.00 uur

dirigent Yannick Nézet-Séguin

Siegmund Stanislas de Barbeyrac

Sieglinde

Elza van den Heever

Hunding Soloman Howard

Wotan Brian Mulligan

Brünnhilde Tamara Wilson

Fricka Karen Cargill

Wagner Die Walküre

do 2 mei 2024 • 20.15 uur

dirigent Yannick Nézet-Séguin

viool Randall Goosby

Dvořák Ouverture Carnaval

Price Tweede vioolconcert

Price Adoration

Brahms Vierde symfonie

Chef-dirigent

Lahav Shani

Eredirigent

Yannick Nézet-Séguin

Vaste gastdirigent Tarmo Peltokoski

Eerste viool

Marieke Blankestijn, concertmeester Quirine Scheffers

Hed Yaron Meyerson

Saskia Otto

Arno Bons

Mireille van der Wart

Rachel Browne

Maria Dingjan

Marie-José Schrijner

Noëmi Bodden

Petra Visser

Sophia Torrenga

Hadewijch Hofland

Annerien Stuker

Alexandra van Beveren

Tweede viool

Charlotte Potgieter

Cecilia Ziano

Frank de Groot

Laurens van Vliet

Tomoko Hara

Elina Staphorsius

Jun Yi Dou

Bob Bruyn

Eefje Habraken

Maija Reinikainen

Wim Ruitenbeek

Babette van den Berg

Melanie Broers

Lana Trimmer

Altviool

Anne Huser

Roman Spitzer

Galahad Samson

José Moura Nunes

Kerstin Bonk

Lex Prummel

Janine Baller

Francis Saunders

Veronika Lénártová

Rosalinde Kluck

León van den Berg

Olfje van der Klein

Cello

Emanuele Silvestri

Eugene Lifschitz

Joanna Pachucka

Daniel Petrovitsch

Mario Rio

Gé van Leeuwen

Eelco Beinema

Carla Schrijner

Pepijn Meeuws

Yi-Ting Fang

Contrabas

Matthew Midgley

Ying Lai Green

Jonathan Focquaert

Robert Franenberg

Harke Wiersma

Arjen Leendertz

Ricardo Neto

Fluit

Juliette Hurel

Joséphine Olech

Fluit/piccolo

Beatriz Da Baião

Hobo

Remco de Vries

Karel Schoofs

Anja van der Maten

Hobo/althobo

Ron Tijhuis

Klarinet

Julien Hervé

Bruno Bonansea

Klarinet/ basklarinet

Romke-Jan Wijmenga

Fagot

Pieter Nuytten

Lola Descours

Marianne Prommel

Fagot/ contrafagot

Hans Wisse

Hoorn

David Fernández Alonso

Felipe Santos Freitas Silva

Wendy Leliveld

Richard Speetjens

Laurens Otto

Pierre Buizer

Trompet

Alex Elia

Simon Wierenga

Jos Verspagen

Trombone

Pierre Volders

Alexander Verbeek

Remko de Jager

Bastrombone

Rommert Groenhof

Tuba

Hendrik-Jan Renes

Pauken/slagwerk

Danny van de Wal

Ronald Ent

Martijn Boom

Adriaan Feyaerts

Harp

Charlotte Sprenkels