Concerttoelichting | Herdenkingsconcert

Concerttoelichting

PROGRAMMA

dirigent Giuseppe Mengoli

sopraan Ilse Eerens

sopraan Martha Bosch

mezzosopraan Nina van Essen

koor Laurens Collegium

Witold Lutosławski (1913–1994)

Musique funèbre (1954–58)

• Prologue – Metamorphosis –Apogeum – Epilogue

Anton Bruckner (1824–1896)

• Ave Maria (1861)

• Aequale nr. 1 en nr. 2 (1847)

• Christus factus est (1884)

Arnold Schönberg

Friede auf Erden, op. 13 (1907) versie voor koor en orkest

Antonio Vivaldi

Gloria RV 589 (ca. 1716)

Einde concert circa 21.45 uur

Cover: Foto Pushpak Bhandari (Unsplash)

Rotterdam 1952, restauratie van de Laurenskerk. Foto Daan Noske, Anefo.

Uit puin en as

Acht maanden voor het bombardement op Rotterdam stond de jonge Poolse componist Witold Lutosławski op het punt naar Parijs te vertrekken. In de muzikale hoofdstad van de wereld zou hij zijn compositiestudie vervolgen.

De oorlog dwarsboomde zijn plannen: toen Polen op 1 september 1939 werd aangevallen - de start van de Tweede Wereldoorlog - werd Lutosławski gemobiliseerd. Zijn eenheid werd gevangen genomen door Duitse troepen, maar Lutosławski wist te ontsnappen en keerde te voet terug naar Warschau; een tocht van vierhonderd kilometer. Hij had angst gekend en onuitsprekelijke ellende gezien.

Oorlogsleed

Het einde van de oorlog bood Polen zes jaar later geen echte bevrijding. Het land werd een satellietstaat van de Sovjet-Unie; het stalinistische regime liet geen ruimte voor vrijheid van expressie. Pas na Stalins dood in 1953 werd de censuur steeds iets losser. Tegen die achtergrond componeerde Lutosławski zijn Musique funèbre. Uit het puin en de as van oorlog en onderdrukking creëerde hij een volledig nieuwe muzikale wereld, gestoeld op de egalitaire idealen van Arnold Schönbergs dodecafonie. De vierdelige compositie is gebaseerd op een notenreeks die bestaat uit de twaalf tonen van het octaaf. Daarbij gebruikte Lutosławski twee intervallen: de klagende, dalende halve toon en de dreigend klinkende tritonus. In de Prologue wordt deze reeks een canon die langzaam toeneemt in intensiteit, tot de spanning bijna niet meer te houden is. In het volgende deel, Métamorphoses, weeft Lutosławski drie strengen van muziek samen tot een ketting van klanken. De reeks van de proloog ondergaat twaalf transformaties,

waarbij de textuur steeds rijker wordt. Het korte derde deel, Apogeum (hoogtepunt), bestaat uit een zeer dichte samenklank die ritmisch wordt herhaald. Het slotdeel begint unisono waarna een spel van octaven steeds meer kleur krijgt van andere noten en uitmondt in een aangrijpende epiloog.

Hoop

Anton Bruckner was een uiterst toegewijd dienaar van God. Dagelijks noteerde hij gecodeerde gebeden in een speciaal schriftje. Hij kreeg er klaarblijkelijk een goddelijke inspiratie voor terug. Zijn muziek is van een onaardse schoonheid.

Toen God aartsengel Gabriel stuurde om Adam en Eva met brandend zwaard uit de Hof van Eden te verbannen, werd het paradijs gesloten voor de mensheid. De zonde van Eva werd niet licht opgevat. Lange tijd later zond God dezelfde engel naar aarde om Maria een boodschap te brengen die de geschiedenis van Eva en Adam zou omkeren, zelfs terugdraaien. Met de Annunciatie, die begint met het woord ‘Ave’ – de spiegeling van Eva – werd een reeks gebeurtenissen in gang gezet die leidt tot de geboorte, dood en wederopstanding van Jezus. Zo opent de Heilige Maagd de poort naar het paradijs die Eva gesloten had. In de keizersgroet Ave zit een Goddelijke symmetrie verborgen. Het lijkt een mulischiaanse bespiegeling, maar de tegenstelling Eva/ Maria door het woord Ave is al sinds de

Middeleeuwen wijdverbreid. Via Maria is het verbond tussen mens en God herkrachtigd, er is weer hoop. En niemand heeft die hoop zo mooi weten te verklanken als Bruckner.

Bruckner componeerde twee Aequali voor vier trombones in 1847 voor de begrafenis van zijn tante Rosalia Mayrhofer, toen hij in het klooster van St. Florian verbleef, net ten zuiden van Linz. Het enorme klooster, waar hij kort daarna als organist werd benoemd, imponeerde Bruckner zeer. Misschien horen we dat wel terug in deze twee korte stukken.

Het motet Christus factus est is gebaseerd op het graduale van Witte Donderdag. In deze muziek schildert Bruckner met fijne toets een intiem en verstild beeld van Christus die gehoorzaam is geworden en gestorven is voor ons.

Vrede

Door met een volledig nieuwe toontaal te komen – de dodecafonie – werd Arnold Schönberg een van de grootste muziekvernieuwers van de afgelopen eeuw.

In zijn jongere jaren was hij een componist met een laatromantisch, post-wagneriaans signatuur. Friede auf Erden was zijn laatste stuk in die traditie. Het begint in een serene sfeer, waarbij het koor zachtjes zingt over de belofte van vrede op aarde, bij de geboorte van Christus. In de tweede sectie reflecteert Schönberg op alle geweld dat er sindsdien is geweest, maar uiteindelijk overwint het goede. Schönberg gebruikt rijke harmonieën en contrapuntische technieken om een gevoel van diepte en emotie te creëren. Expressieve melodieën weerspiegelen het streven naar harmonie. Later, na de Eerste Wereldoorlog, noemde hij het stuk verbitterd ‘Een illusie voor gemengd koor’, geschreven in een tijd waarin hij ’deze zuivere harmonie onder de

Schönberg mag er dan zelf niet meer in geloofd hebben, zijn Friede auf Erden blijft hoop bieden dat er ooit vrede kan zijn.

mensen nog voor denkbaar hield’. Schönberg mag er dan zelf niet meer in geloofd hebben, zijn Friede auf Erden blijft hoop bieden dat er ooit vrede kan zijn.

Herrijzenis

Het Gloria van Vivaldi is een van de meest geliefde koorwerken ooit geschreven. Vivaldi componeerde een spirituele en emotionele reis van uitbundige lofprijzing tot serene aanbidding. En dan te bedenken dat dit Gloria van omstreeks 1715 nog niet zo lang bij ons bekend is: Bruckner en Schönberg kenden deze muziek niet. Antonio Vivaldi was tijdens zijn leven populair in de hele westerse wereld, maar raakte na zijn dood in de vergetelheid. Rond 1800 had niemand meer van hem gehoord. Pas toen er in 1926 ineens driehonderd concerto’s, negentien opera’s en honderd vocale en instrumentale werken opdoken in een klooster in Piemonte, begonnen musicologen zich af te vragen wie die Vivaldi eigenlijk was. Zijn grote doorbraak kwam toen er een grote Vivaldiweek werd georganiseerd aan de Accademia Musicale Chigiana in Siena, waarin onder andere het Gloria voor het eerst in eeuwen weer klonk. Dat was op 20 september 1939. Zo viel het begin van de Tweede Wereldoorlog samen met de herrijzenis van Vivaldi’s lofzang op de vreugde, het leven en de schoonheid.

Alexander Klapwijk

Ilse Eerens • sopraan

Geboren: Maasmechelen, België

Studie: Lemmensinstituut (Leuven), Nieuwe Opera Academie (Amsterdam en Den Haag) bij Jard van Nes

Prijzen: Internationaal Vocalisten Concours ’s-Hertogenbosch 2004, ARD Musik Wettbewerb München 2006

Opera: Opéra de Lyon, Royal Opera House Covent Garden, Theater an der Wien, La Monnaie, Salzburger Festspiele, Bregenzer Festspiele

Concertoptredens: Sinfonieorchester des Bayerischen Rundfunks, Orkest van de Achttiende Eeuw, Tokyo Metropolitan Symphony Orchestra, Orchestre National de Radio France, Scottish Chamber Orchestra met dirigenten als Frans Brüggen, Laurence Equilbey, Mirga Gražinytė-Tyla, Riccardo Muti, Yannick Nézet-Séguin en Jaap van Zweden Debuut Rotterdams Philharmonisch: 2021 (online concert)

Giuseppe Mengoli • dirigent

Geboren: Spongano, Italië

Studie: viool aan de conservatoria van Monopoli en Cesena en aan de Hochschule für Musik Würzburg bij Tianwa Yang (cum laude); orkestdirectie aan de Hochschule für Musik

Franz Liszt Weimar bij Nicolás Pasquet

Assistentschappen: bij John Axelrod, Daniel Barenboim, Oleg Caetani, Valery Gergiev, Christoph König en Lorenzo Viotti; Real Orquesta Sinfonica de Sevilla, Oslo Opera House, Mariinsky Theatre, LaVerdi Symphony Orchestra, London Covent Garden, Nederlands

Philharmonisch Orkest, De Nationale Opera

Doorbraak: Winnaar Gustav Mahler Conducting Competition Bamberg 2023

Daarna: concerten met Wiener Symphoniker, Bamberger Symphoniker, RAI Torino, Opéra Marseille, Nederlands Kamerorkest

Debuut Rotterdams Philharmonisch: 2024

Foto: Simon Pauly

Foto: Clara Evens

Nina van Essen • mezzosopraan

Geboren: Rotterdam

Studie: Dutch National Opera Academy bij Sasja Hunnego, Conservatorium van Lyon bij Françoise Pollet

Prijzen: Winnaar Concorso Lirico Internazionale di Portofino 2023, Laureaat Internationaal Vocalistenconcours ‘s-Hertogenbosch

Doorbraak: 2019: Staatsoper Hannover

Daarna: Ruggiero/Alcina, Cherubino/Le nozze di Figaro, Orfeo/Orfeo ed Euridice, Rosina/Il barbiere di Siviglia, Hänsel/Hänsel und Gretel

Debuut Rotterdams Philharmonisch: 2024

Martha Bosch • sopraan

Studie: Sweelinck Conservatorium

Amsterdam bij Hein Meens en Sasja Hunnego, masterclasses bij Margreet Honig, Johannette Zomer, Emma Kirkby en Nelly Miricioiu

Prijzen: Winnaar Prinses Christina Concours

Gesoleerd in: Purcell Te Deum, Vivaldi Gloria, Bach Matthäus-Passion en Johannes Passion, Pergolesi Stabat Mater met dirigenten als Ton Koopman, Jos van Veldhoven en Jos Vermunt

Debuut Rotterdams Philharmonisch: 2024

Laurens Collegium • Koor

Opgericht: 2002 door Barend Schuurman

Huidige dirigent: Wiecher Mandemaker

Repertoire: alle stijlperiodes in kamerkoorbezetting

Samenwerkingen: Koninklijk Concertgebouworkest, Orkest van de Achttiende Eeuw, Residentie Orkest met dirigenten als Frans Brüggen, Stéphane Denève, Yannick Nézet-Séguin, Lahav Shani en Jaap van Zweden, projecten met Natuurmonumenten en Ntjam Rosie

Debuut Rotterdams Philharmonisch: 2011

Foto: Martha Bosch

Foto: Patrycia Lassocinska

Foto: Anna Pechke

Orkestleden Agenda

vr 24 mei 2024 • 20.15 uur

zo 26 mei 2024 • 14.15 uur

dirigent Bertie Baigent

sopraan Chen Reiss

Mozart Ouverture Idomeneo

Korngold Einfache Lieder

Berg Sieben frühe Lieder

Bach/Webern Ricercare

Mozart Symfonie nr. 40 (alleen zo 26 mei)

Star Wars: A New Hope in Concert

vr 31 mei 2024 • 20.00 uur

za 1 juni 2024 • 20.00 uur

Rotterdam, Ahoy – RTM Stage

Williams Star Wars: A New Hope

Music for Breakfast 5 zo 2 juni 2024 • 10.30 uur

Jurriaanse Zaal, de Doelen

viool Roman Spitzer en Tobias Staub

altviool Anne Huser

cello Pepijn Meeuws

piano Maria Meerovitch

Rachmaninoff Trio élégiaque nr. 1

Dvořák Pianokwintet nr. 2

do 6 juni 2024 • 20.15 uur

vr 7 juni 2024 • 20.15 uur

zo 9 juni 2024 • 14.15 uur

dirigent Lahav Shani

cello Emanuele Silvestri

altviool Roman Spitzer

Boulanger D’un soir triste

Prokofjev Derde pianoconcert

Strauss Don Quixote

Chef-dirigent

Lahav Shani

Eredirigent

Yannick Nézet-Séguin

Vaste gastdirigent

Tarmo Peltokoski

Eerste viool

Marieke Blankestijn, concertmeester

Quirine Scheffers

Hed Yaron Meyerson

Saskia Otto

Arno Bons

Mireille van der Wart

Rachel Browne

Maria Dingjan

Marie-José Schrijner

Noëmi Bodden

Petra Visser

Sophia Torrenga

Hadewijch Hofland

Annerien Stuker

Alexandra van Beveren

Tweede viool

Charlotte Potgieter

Cecilia Ziano

Frank de Groot

Laurens van Vliet

Tomoko Hara

Elina Staphorsius

Jun Yi Dou

Bob Bruyn

Eefje Habraken

Maija Reinikainen

Wim Ruitenbeek

Babette van den Berg

Melanie Broers

Lana Trimmer

Altviool

Anne Huser

Roman Spitzer

Galahad Samson

José Moura Nunes

Kerstin Bonk

Lex Prummel

Janine Baller

Francis Saunders

Veronika Lénártová

Rosalinde Kluck

León van den Berg

Olfje van der Klein

Cello

Emanuele Silvestri

Eugene Lifschitz

Joanna Pachucka

Daniel Petrovitsch

Mario Rio

Gé van Leeuwen

Eelco Beinema

Carla Schrijner

Pepijn Meeuws

Yi-Ting Fang

Contrabas

Matthew Midgley

Ying Lai Green

Jonathan Focquaert

Robert Franenberg

Harke Wiersma

Arjen Leendertz

Ricardo Neto

Fluit

Juliette Hurel

Joséphine Olech

Fluit/piccolo

Beatriz Da Baião

Hobo

Remco de Vries

Karel Schoofs

Anja van der Maten

Hobo/althobo

Ron Tijhuis

Klarinet

Julien Hervé

Bruno Bonansea

Klarinet/ basklarinet

Romke-Jan Wijmenga

Fagot

Pieter Nuytten

Lola Descours

Marianne Prommel

Fagot/ contrafagot

Hans Wisse

Hoorn

David Fernández Alonso

Felipe Santos Freitas Silva

Wendy Leliveld

Richard Speetjens

Laurens Otto

Pierre Buizer

Trompet

Alex Elia

Simon Wierenga

Jos Verspagen

Trombone

Pierre Volders

Alexander Verbeek

Remko de Jager

Bastrombone

Rommert Groenhof

Tuba

Hendrik-Jan Renes

Pauken/slagwerk

Danny van de Wal

Ronald Ent

Martijn Boom

Adriaan Feyaerts

Harp

Charlotte Sprenkels