Concerttoelichting | Sjostakovitsj met Tarmo Peltokoski

Concerttoelichting

PROGRAMMA

dirigent Tarmo Peltokoski trombone Jörgen van Rijen

Jimmy López Bellido (*1978) Shift: tromboneconcert (2024) opdrachtcompositie; wereldpremière

• Sound

• Water

• Light

• Sonoluminescence pauze

Dmitri Sjostakovitsj (1906 - 1975)

Symfonie nr 10 in e, opus 93 (1953)

• Moderato

• Allegro

• Allegretto

• Andante - Allegro

Einde concert circa 22.15 uur

Vorige uitvoeringen door ons orkest: López Belllido Shift: wereldpremière, eerste uitvoering

Sjostakovitsj Symfonie nr. 10: mei 2017, dirigent Krzysztof Urbański

Een uur voor aanvang van het concert geeft Ronald Ent een inleiding op het programma, toegang € 5. Kaartjes zijn aan de zaal te verkrijgen tegen pinbetaling. Voor Vrienden is de inleiding gratis.

Cover: Foto Kevin Butz (Unsplash)

Sjostakovitsj thuis, vroege jaren ’50

Afscheid van George Wiegel

Dit concert markeert het afscheid van George Wiegel, die twintig jaar lang verbonden is geweest aan het Rotterdams Philharmonisch: van 1987 tot 1998 als solo-trombonist, van 2015 tot 2024 als algemeen directeur. Deze zomer gaat hij met pensioen; vanavond openen wij het programma met een huldiging in woord, beeld en muziek.

Natuurbeelden

Graag wilden ze weten waar die muziek nu eigenlijk over ging. Geen helden, geen natuurbeelden, geen liefde ontdekten de Sovjetautoriteiten toen ze in 1953 kennismaakten met Sjostakovitsj’ Tiende symfonie. Misschien hadden ze meer begrepen van Jimmy López Bellido’s tromboneconcert Shift dat, naar muziek vertaald, over heel concrete natuurkundige verschijnselen gaat.

López Bellido

Het autoverkeer als inspiratie? En de natuurkunde? Bij Jimmy López Bellido wel. Zich weer eens bewegend door de rumoerige straten van zijn geboorteplaats kreeg de Peruviaanse componist een idee. ‘Ik ben mij altijd zeer bewust van omgevingsgeluiden, Lima is een erg drukke stad. Tijdens een wandeling hoorde ik verandering in de klank van voorbijrijdende toeterende auto’s en ambulances met sirenes, het zogeheten dopplereffect.’ Dat dopplereffect, leert ons de natuurwetenschap, doet zich niet alleen voor bij geluidsgolven, maar ook bij andere soorten van golfbewegingen. Die verschillende verschijningsvormen van golven nam López Bellido als uitgangspunt voor de vier delen van zijn tromboneconcert Shift. In het snelle, levendige openingsdeel horen we hoe geluid zich in golven door de lucht verplaatst. Het tweede deel roept vervolgens beelden op van golven die zich voortplanten door water. De grotere weerstand die ze daarbij ontmoeten, vertaalt zich muzikaal in tragere bewegingen en een compactere klank met glissandi (‘glijdende’ veranderingen in toonhoogte) in de trombone en het orkest. Direct daarop aansluitend beschrijft het kwikzilveren derde deel het dopplereffect in

lichtgolven, een fenomeen dat bekend staat als blueshift en redshift. Astronomen maken er gebruik van om de afstand tussen ons en de sterren te meten, López Bellido ontleende er de titel van dit werk aan.

Het slotdeel brengt elementen uit de drie eerste delen samen onder de titel ‘Sonoluminescence’, en verwijst daarmee naar een verschijnsel dat lange tijd alleen in laboratoria bestudeerd werd. Pas vrij recent werd het ook in de vrije natuur waargenomen, eerst bij de pistoolgarnaal, later ook bij de bidsprinkhaankreeft. Deze kleine waterdieren hebben één extreem ontwikkelde schaar die bij het dichtslaan een vacuümbel voortbrengt met een enorme geluidsdruk, genoeg om kleine vissen mee te doden. Het uiteenspatten van die bel gaat gepaard met een lichtflits – een effect dat López Bellido in dit slotdeel op spectaculaire wijze in geluid omzet. Langzaam bouwt de spanning op, tot een vurige trombonesolo de ontknoping van Shift inluidt en we met stijgende opwinding en stuwkracht over de finish worden geblazen.

Sjostakovitsj

Stijgende opwinding moet ook het gevoel zijn geweest waarmee Dmitri Sjostakovitsj in de ochtend van 6 maart 1953 naar de

Moskouse radio luisterde. Groot nieuws: Josef Vissarionovitsj Dzjoegasjvili, beter bekend als Stalin, was de avond daarvoor om 21.50 uur overleden.

Dictator Stalin dood: het einde van een tijdperk. Een tijdperk dat voor velen, vooral voor intellectuelen en kunstenaars, een periode van angst had betekend, staatscontrole en de voortdurende kans door de veiligheidsdienst te worden opgepakt met als bestemming de strafkampen van Siberië. Sjostakovitsj wist ervan mee te praten; al in 1936 was zijn muziek door de autoriteiten vanwege het moderne, westerse karakter als regelrecht staatsvijandelijk gebrandmerkt en in het verlengde daarvan hijzelf ook. Sinds die dagen was hij bang – ‘Weet u, ik kan hier niet ademen, hier kan men niet leven,’ – iets wat hij alleen zijn beste vrienden durfde toevertrouwen.

Voor de buitenwereld hield Sjostakovitsj angstvallig de schijn op van politieke loyaliteit: ‘In mijn werk heb ik vele fouten gemaakt, ofschoon ik [er] gedurende mijn hele loopbaan als componist altijd naar heb gestreefd muziek te schrijven die het volk kon accepteren. Steeds heb ik goed geluisterd naar kritiek,’ verklaarde hij ‘schuldbewust’ toen zijn muziek in 1948 voor de tweede keer in de ban ging. En nog kort voor Stalins overlijden zei hij in een artikel getiteld Men behoort de wijze richtlijnen van de partij van Lenin en Stalin te volgen: ‘Ja, de partij en de regering zijn mijn leermeesters…’

Maar nu, maart 1953: Stalin was dood. Kon Sjostakovitsj eindelijk vrijuit ademen? Stalins mannetjes zaten nog altijd stevig in het zadel. Toch durfde de componist met een nieuwe symfonie voor de dag te komen, zijn Tiende. Hij had er al lange tijd geen meer durven schrijven; met een groot orkestwerk zou hij te veel in het oog lopen. Hij schreef zijn

symfonie razendsnel en voltooide haar op 25 oktober. De première van deze Tiende, op 17 december datzelfde jaar door het Leningrads Philharmonisch Orkest onder Jevgeni Mravinski, bracht een storm van reacties teweeg.

Al in 1936 was Sjostakovitsj’ muziek als regelrecht staatsvijandelijk gebrandmerkt en in het verlengde daarvan hijzelf ook

De Componistenbond organiseerde zelfs een driedaags congres rond het werkstuk. Sjostakovitsj zelf hield zich daar over de betekenis van zijn muziek wijselijk op de vlakte. Hoewel hij zei dat hij ‘in deze symfonie de menselijke emoties en hartstochten wilde uitdrukken,’ ging hij op die emoties en hartstochten totaal niet in. In plaats daarvan mompelde hij over-bescheiden iets over structuurfouten: ‘het tweede deel is misschien wat kort’, ‘in de finale is de inleiding iets te lang’, enzovoorts.

De Sovjetideologen luisterden met andere oren. Met de structuur van de symfonie hadden ze geen problemen, met de sombere toon ervan des te meer. ‘De wereld is [...] helemaal niet zoals Sjostakovitsj die hier weergeeft,’ luidde hun kritiek. ‘Er komen [in zijn muziek] geen helden en geen beelden van de natuur en de liefde voor.’ Nog maar zó kort daarvoor had de componist het vaderlandslievende Lied van de Wouden bij de Partij ingeleverd – hoe teleurstellend dat hij nu weer in zijn oude fouten was vervallen... Maar iets echt gevaarlijks werd er op het congres niet gezegd. Stalins dood leek werkelijk het begin van een tijd van dooi.

Stephen Westra

Tarmo Peltokoski • vaste gastdirigent

Geboren: Vaasa, Finland

Huidige positie: chef-dirigent van het Lets Nationaal Symfonieorkest, vaste gastdirigent van de Deutsche Kammerphilharmonie Bremen, aankomend chef-dirigent Orchestre National du Capitole de Toulouse

Studie: piano aan het Kuula-college (Vaasa) en de Sibelius-Academie (Helsinki), orkestdirectie bij Jorma Panula, Sakari Oramo, Hannu Lintu en Jukka-Pekka Saraste

Doorbraak: 2022: benoemingen in Bremen, Riga, Rotterdam en Toulouse

Daarvoor: concerten met Fins Radiosymfonieorkest, Sinfonia Lahti, Kammerorchester Basel, hr-Sinfonieorchester, Orchester der Komischen Oper Berlin, Orchestre Philharmonique de Radio France

Sindsdien: debuten bij Hong Kong

Philharmonic, Toronto Symphony Orchestra, RSO Berlin, Konzerthaus Orchester Berlin, Göteborgs Symfoniker, Los Angeles

Philharmonic Orchestra

Debuut Rotterdams Philharmonisch: 2022

Jörgen van Rijen • trombone

Geboren: Dordrecht, Nederland

Studie: trombone aan het Rotterdams

Conservatorium bij George Wiegel en aan het Conservatorium van Lyon bij Michel Becquet en Daniel Lassalle

Prijzen: Nederlandse Muziekprijs 2004, Borletti-Buitoni Trust Award 2006, eerste prijs op de internationale tromboneconcoursen van Guebwiller en Toulon

Doorbraak: 1996: solotrombonist Rotterdams Philharmonisch Orkest

Solo-optredens: Tsjechisch Filharmonisch Orkest, BBC Symphony Orchestra, Dallas Symphony Orchestra, Rotterdams Philharmonisch Orkest, Koninklijk

Concertgebouworkest, Residentie Orkest, Orchestre de la Suisse Romande, Tokyo Philharmonic

Kamermuziek: New Trombone Collective, KCO Koper, Brass United, muzikantencollectief

Splendor

Wereldpremières: Werken van Aho, Grahl, MacMillan, Maier, Padding, Ter Veldhuis, Verbey en Van Vlijmen

Debuut Rotterdams Philharmonisch: 1996

Foto: Peter Rigaud

Foto: Marco Borggreve

Orkestleden Agenda

vr 13 sep 2024 • 20.15 uur

zo 15 sep 2024 • 14.15 uur

dirigent Valentin Uryupin

klarinet Paul Meyer

Mozart Klarinetconcert

Smetana Mijn vaderland

Proms: A Night at the Opera vr 20 sep 2024 • 20.30 uur

za 21 sep 2024 • 20.30 uur

dirigent Bassem Akiki

sopraan Eva-Maria Westbroek

Rossini, Verdi en Puccini

Ouvertures en aria’s

Babar in de dierentuin (4+) zo 22 sep 2024 • 13.15 en 15.15 uur

dirigent Bassem Akiki

solisten pianoduo Scholtes & Janssens

acteur Filip Jordens

regie Lise-Lott Kok

Help

ons

met

uw review

Hebt u een momentje? U helpt ons door een Google review achter te laten. Het kost u één minuut: scan de onderstaande QR-code en laat weten wat u van ons orkest vindt. Dank u wel!

Chef-dirigent

Lahav Shani

Eredirigent

Yannick Nézet-Séguin

Vaste gastdirigent

Tarmo Peltokoski

Eerste viool

Marieke Blankestijn, concertmeester

Quirine Scheffers

Hed Yaron Meyerson

Saskia Otto

Arno Bons

Mireille van der Wart

Rachel Browne

Maria Dingjan

Marie-José Schrijner

Noëmi Bodden

Petra Visser

Sophia Torrenga

Hadewijch Hofland

Annerien Stuker

Alexandra van Beveren

Tweede viool

Charlotte Potgieter

Cecilia Ziano

Frank de Groot

Laurens van Vliet

Elina Staphorsius

Jun Yi Dou

Bob Bruyn

Eefje Habraken

Maija Reinikainen

Wim Ruitenbeek

Babette van den Berg

Melanie Broers

Lana Trimmer

Altviool

Anne Huser

Roman Spitzer

Galahad Samson

José Moura Nunes

Kerstin Bonk

Lex Prummel

Janine Baller

Francis Saunders

Veronika Lénártová

Rosalinde Kluck

León van den Berg

Olfje van der Klein

Cello

Emanuele Silvestri

Eugene Lifschitz

Joanna Pachucka

Daniel Petrovitsch

Mario Rio

Gé van Leeuwen

Eelco Beinema

Carla Schrijner

Pepijn Meeuws

Yi-Ting Fang

Contrabas

Matthew Midgley

Ying Lai Green

Jonathan Focquaert

Robert Franenberg

Harke Wiersma

Arjen Leendertz

Ricardo Neto

Fluit

Juliette Hurel

Joséphine Olech

Fluit/piccolo

Beatriz Da Baião

Hobo

Remco de Vries

Karel Schoofs

Anja van der Maten

Hobo/althobo

Ron Tijhuis

Klarinet

Julien Hervé

Bruno Bonansea

Klarinet/ basklarinet

Romke-Jan Wijmenga

Fagot

Pieter Nuytten

Lola Descours

Marianne Prommel

Fagot/ contrafagot

Hans Wisse

Hoorn

David Fernández Alonso

Felipe Santos Freitas Silva

Wendy Leliveld

Richard Speetjens

Laurens Otto

Pierre Buizer

Trompet

Alex Elia

Simon Wierenga

Jos Verspagen

Trombone

Pierre Volders

Alexander Verbeek

Remko de Jager

Bastrombone

Rommert Groenhof

Tuba

Hendrik-Jan Renes

Pauken/slagwerk

Danny van de Wal

Ronald Ent

Martijn Boom

Adriaan Feyaerts

Harp

Charlotte Sprenkels