Schilderijen van een tentoonstelling vr 13 oktober 2023 • 20.15 uur
Concerttoelichting
PROGRAMMA
dirigent Finnegan Downie Dear
viool Clara-Jumi Kang
Thomas Adès (1971)
The Exterminating Angel Symphony (2020)
• Entrances
• March
• Berceuse
• Waltzes
Benjamin Britten (1913-1976)
Vioolconcert op. 15 (1938–39/1958)
• Moderato con moto – Agitato – Tempo primo
• Vivace – Animando – Largamente – Cadenza
• Passacaglia: Andante lento (Un poco meno mosso)
Pauze
Modest Moesorgski (1839-1881)
Schilderijen van een tentoonstelling (1874) (ork. Ravel, 1922)
• Promenade
• Gnomus – Promenade
• Het oude kasteel – Promenade
• Tuilerieën
• Bydło – Promenade
• Ballet van de kuikens in de dop
• Samuel Goldenberg en Schmuÿle
• De markt van Limoges
• Catacomben (Sepulcrum romanum – Cum mortuis in lingua morta)
• De hut op kippenpoten (Baba Jaga)
• De Grote Poort van Kyiv
einde concert circa 22.15
Vorige uitvoeringen door ons orkest:
Adès The Exterminating Angel Symphony: eerste
uitvoering
Britten Vioolconcert: okt 2017, viool Janine Jansen, dirigent Yannick Nézet-Séguin
Moesorgski/Ravel Schilderijententoonstelling: sep 2021, dirigent Lahav Shani
Een uur voor aanvang van het concert geeft Jan Willem van Ree een inleiding op het programma, toegang € 5. Kaartjes zijn aan de zaal te verkrijgen tegen pinbetaling. Voor Vrienden is de inleiding gratis.
Cover: Foto Maureen Sgro (Unsplash).
Ode aan de verbeelding
Verhalen vertellen zonder woorden, beelden tonen die alleen uit klank bestaan: het schijnt in strijd met alle natuurwetten. Maar de drie werken op dit concertprogramma lijken het onmogelijke klaar te spelen.
Wraakengel
Thomas Adès baseerde de symfonie The Exterminating Angel op zijn opera met dezelfde titel – die op haar beurt weer teruggrijpt op El ángel exterminador, de surrealistische film uit 1962 van Luis Buñuel. Het verhaal van The Exterminating Angel gaat over een groep vrienden die na een operabezoek bijeenkomen voor een diner in een statige villa. Daar raken zij in de ban van een vreemde betovering: opeens kunnen zij zich niet meer volgens de sociale normen gedragen, en het lukt ze ook niet meer om de villa te verlaten. Bij de première te Salzburg in 2006 was de opera direct al een triomf. Dat succes breidde zich uit naar de concertzaal toen het City of Birmingham Symphony Orchestra Adès vroeg om delen uit de opera te bewerken voor symfonieorkest. Het resultaat was een complete vierdelige symfonie die het relaas van de opera nauwgezet volgt.
Benjamin Britten in 1938. Foto Howard Coster. Coll. National Portrait Gallery Londen.
Zo arriveren in het openingsdeel ‘Entrances’ de gasten voor het diner. Ze stellen zich aan elkaar voor in de vorm van een soort struikelende chaconne. In de solohoorn duikt voor de eerste keer het thema van de wraakengel op en na een kort moment van rust in het orkest begint het hele verhaal opnieuw. De gasten komen, betoverd door de engel, voor een tweede keer binnen: een licht gevarieerde reprise van de openingsmaten die uiteindelijk zuchtend tot stilstand komt.
‘March’ vertegenwoordigt de eerste nacht in de ban van de engel. De dreiging komt van rituele drumpatronen die ook in de film te horen zijn: Buñuel ontleende ze aan de traditionele processies in de dagen voor Pasen in zijn geboortestad Calanda. In de symfonie van Adès beheersen ze obsessief het tweede deel op een manier die doet denken aan Ravels Boléro. Het derde deel, ‘Berceuse’, vertolkt de verleidelijke kant van de engel. Dit wiegelied is gebaseerd op een hartverscheurend duet tussen twee geliefden in de opera. Ze verkiezen zelfmoord boven de langzame dood, maar zijn door hun betovering niet in staat om naar hun eigen wil te handelen. Het laatste deel ‘Waltzes’ brengt walsmotieven uit de hele opera samen: de zwierige dans als symbool van maatschappelijke decadentie en sociale maskers. Adès combineert die dansritmes met het thema van de engel.
Daarmee koerst het verhaal op zijn onvermijdelijke einde af, in een sfeer
Na een kort moment
van rust begint het hele verhaal opnieuw. De gasten komen, betoverd, voor een tweede keer binnen.
The Exterminating Angel als opera. Podiumbeeld van de première-productie, Salzburg 2016. Foto Monika Rittershaus.
Requiem
Vanwege de dreigende oorlog in Europa week Benjamin Britten begin 1939 uit naar de Verenigde Staten. Tijdens de overtocht werkte de 25-jarige componist door aan het Vioolconcert dat hij drie jaar eerder had toegezegd aan de Spaanse violist Antonio Brosa. Destijds hadden ze samen voor het eerst het Vioolconcert van Alban Berg gehoord en de jonge Britten had toen het plan opgevat om zelf ook een ‘big heavyweight’ (zoals hij het zelf noemde) van een concert te schrijven. Britten begon zijn Vioolconcert – net zoals ook Beethoven dat had gedaan – met een solo voor pauken: opmaat voor een openingsdeel vol lange, sensuele melodielijnen. Daarop volgt een bruut scherzo, dat eindigt in een solocadens waarin het thema uit het eerste deel terugkeert. Dit snelle middendeel gaat naadloos over in een aangrijpende passacaglia, een thema met variaties over een zich steeds herhalende baslijn. Volgens Brosa moest deze finale begrepen worden als een requiem na de verschrikkingen van de Spaanse Burgeroorlog. Het werk eindigt schommelend tussen hoop en vrees met een triller die majeur en mineur in zich verenigt. Tegen de tijd dat Britten, pacifist in hart en nieren, die slotmaten noteerde, brak de Tweede Wereldoorlog uit en het is moeilijk om naar deze muziek te luisteren zonder er een duister tijdsbeeld in te horen. Met de laatste maatstreep in zicht schreef Britten een brief aan zijn uitgever om de voltooiing van zijn Vioolconcert aan te kondigen. ‘Tot nu toe is het zonder twijfel mijn beste stuk. Het is nogal ernstig, ben ik bang, maar er zitten een paar deuntjes in!’ Later zou Britten, die in de loop van 1942 terugkeerde naar Engeland, het werk nog een aantal keer reviseren, maar de algehele sfeer zou nooit veranderen.
Hommage
Ook Modest Moesorgski’s Schilderijen van een tentoonstelling bevat een verhaal dat verder gaat dan de beeldende noten. Moesorgski schreef zijn inmiddels wereldberoemde cyclus in juni 1874 voor piano solo. Aanleiding was een postume overzichtstentoonstelling van het werk van zijn goede vriend Victor Hartmann. Deze architect en kunstschilder was een jaar daarvoor op 39-jarige leeftijd gestorven en de criticus Vladimir Stasov bracht bij wijze van eerbetoon zijn tekeningen, schilderijen en architectonische schetsen samen.
Een bezoek aan die tentoonstelling inspireerde Moesorgski tot zijn eigen hommage aan Hartmann. Bij het componeren hield hij voor ogen hoe hij had rondgezworven over de expositie, ‘dan weer kalm aan, dan weer ferm om dichter bij de schilderijen te komen die zijn aandacht trokken, en bij wijle droevig denkend aan zijn gestorven vriend.’
Zo ontstond er een suite voor piano waarin verschillende van Hartmans werken de revue passeren, verbonden door een geregeld terugkerend ‘promenade’-thema. Met dit werk schiep Moesorgski een intrigerende zwartwittekening die schreeuwde om inkleuring. Hoewel de Rus Mikhail Tushmalov en de Engelse dirigent Henry Wood hem voorgingen met orkestraties, kreeg het werk pas de status van klassieker in de volledige orkestratie van Maurice Ravel, in opdracht van dirigent Serge Koussevitzky. Die bracht het werk in Parijs in première en zou de orkestratie van Ravel daarna nog vaak uitvoeren. Zo stond hij samen met Ravel aan de wieg van het grote succes dat deze partituur uiteindelijk zou worden.
Paul Janssen
FINNEGAN DOWNIE DEAR dirigent
Geboren: Londen, Engeland
Huidige positie: chef-dirigent (sinds 2014) van muziektheatercollectief Shadwell (Londen)
Studie: musicologie in Cambridge, piano
aan de Royal Academy of Music
Directie-assistent van: Simone Young, Thomas Adès, Sir Simon Rattle, Daniel Harding, Richard Baker
Doorbraak: 2020, winnaar Gustav Mahler
Competition Bamberg
Daarna: debuten bij London Philharmonic Orchestra, Staatskapelle Berlin, Deutsches
Symphonie-Orchester Berlin, Bamberger
Symphoniker, Camerata Salzburg, Baltimore
Symphony Orchestra, Gothenburg
Symphony Orchestra, Tokyo Metropolitan Symphony Orchestra, Royal Opera House
Covent Garden, Staatsoper Berlin, Poolse
Nationale Opera, uitnodigingen van operahuizen als Theater an der Wien en Staatsoper Hamburg
Debuut Rotterdams Philharmonisch: 2023
CLARA-JUMI KANG
viool
Geboren: Mannheim, Duitsland
Studie: eerste vioollessen op driejarige leeftijd, Musikhochschule Mannheim bij Valerie Gradov; Musikhochschule Lübeck
bij Zakhar Bron; Juilliard School bij Dorothy DeLay; Korean National University of Arts bij Nam-Yun Kim; Musikhochschule München
bij Christoph Poppen
Doorbraak: op 5-jarige leeftijd, als solist bij de Symphoniker Hamburg
Prijzen: Seoul Music Competition (2009); Sendai Violin Competition (2010), Violin
Competition of Indianapolis (2010)
Daarna: Kremerata Baltica, Mariinsky
Orchestra, Orchestre de la Suisse
Romande, Moscow Philharmonic Orchestra, symfonieorkesten van New Jersey,
Indianapolis, Santa Fe, Stockholm, Tokyo
Philharmonic Orchestra, filharmonische orkesten van Osaka, Nagoya, Sendai, Seoel
Instrument: ‘Thunis’-Stradivarius uit 1702
Debuut Rotterdams Philharmonisch: 2017
Foto: Frank Bloedhorn
Foto: Marco Borggreve
Orkestleden Agenda
Music for Breakfast 1
zo 29 oktober 2023 • 10.30 uur
Jurriaanse Zaal, de Doelen met Karel Schoofs (hobo) en collega’s uit het orkest
Blake Suite voor twee hobo’s en althobo
Bozza Bergers de Provence
Britten Pan (uit : Metamorphoses)
Canteloube Rustiques
Covoni Pandemonio
vr 3 november 2023 • 20.15 uur
zo 5 november 2023 • 14.15 uur
dirigent Tarmo Peltokoski
piano Yuja Wang
Bartók Roemeense volksdansen
Bartók Tweede pianoconcert
Strauss Also sprach Zarathustra
do 9 november 2023 • 20.15 uur
vr 10 november 2023 • 20.15 uur
zo 12 november 2023 • 14.15 uur
dirigent Maxim Emelyanychev
piano Beatrice Rana
Rachmaninov Tweede pianoconcert
Tsjaikovski Vierde symfonie
Harry Potter in Concert, deel 7
wo 15 november 2023 • 19.30 uur
do 16 november 2023 • 19.30 uur
vr 17 november 2023 • 19.30 uur
za 18 november 2023 • 19.30 uur
zo 19 november 2023 • 13.30 uur
dirigent Justin Freer
Desplat Harry Potter and the
Deathly Hallows Part 1
Chef-dirigent
Lahav Shani
Eredirigent
Yannick Nézet-Séguin
Vaste
gastdirigent
Tarmo Peltokoski
Eerste viool
Marieke Blankestijn, concertmeester
Quirine Scheffers
Hed Yaron Meyerson
Saskia Otto
Arno Bons
Mireille van der Wart
Rachel Browne
Maria Dingjan
Marie-José Schrijner
Noëmi Bodden
Petra Visser
Sophia Torrenga
Hadewijch Hofland
Annerien Stuker
Alexandra van Beveren
Tweede viool
Charlotte Potgieter
Cecilia Ziano
Frank de Groot
Laurens van Vliet
Tomoko Hara
Elina Staphorsius
Jun Yi Dou
Bob Bruyn
Eefje Habraken
Maija Reinikainen
Wim Ruitenbeek
Babette van den Berg
Melanie Broers
Lana Trimmer
Altviool
Anne Huser
Roman Spitzer
Galahad Samson
José Moura Nunes
Kerstin Bonk
Lex Prummel
Janine Baller
Francis Saunders
Veronika Lénártová
Rosalinde Kluck
León van den Berg
Olfje van der Klein
Cello
Emanuele Silvestri
Eugene Lifschitz
Joanna Pachucka
Daniel Petrovitsch
Mario Rio
Gé van Leeuwen
Eelco Beinema
Carla Schrijner
Pepijn Meeuws
Yi-Ting Fang
Contrabas
Matthew Midgley
Ying Lai Green
Jonathan Focquaert
Robert Franenberg
Harke Wiersma
Arjen Leendertz
Ricardo Neto
Fluit
Juliette Hurel
Joséphine Olech
Désirée Woudenberg
Fluit/piccolo
Beatriz Da Baião
Hobo
Remco de Vries
Karel Schoofs
Anja van der Maten
Hobo/althobo
Ron Tijhuis
Klarinet
Julien Hervé
Bruno Bonansea
Klarinet/ basklarinet
Romke-Jan Wijmenga
Fagot
Pieter Nuytten
Lola Descours
Marianne Prommel
Fagot/ contrafagot
Hans Wisse
Hoorn
David Fernández Alonso
Felipe Santos Freitas Silva
Wendy Leliveld
Richard Speetjens
Laurens Otto
Pierre Buizer
Trompet
Alex Elia
Simon Wierenga
Jos Verspagen
Trombone
Pierre Volders
Alexander Verbeek
Remko de Jager
Bastrombone
Rommert Groenhof
Tuba
Hendrik-Jan Renes
Pauken/slagwerk
Danny van de Wal
Ronald Ent
Martijn Boom
Adriaan Feyaerts
Harp
Charlotte Sprenkels
