Wandelvakantie
Asterix & Obelix in de Duitse Eifel Römerkanal-Wanderweg Tekst en foto's: Ruben Schipper
‘Asterix & Obelix in de Duitse Eifel’. Het zou de titel kunnen zijn van een stripboek van Asterix en Obelix. Want ook dit deel van Duitsland viel onder het Romeinse Rijk. De Römerkanal-Wanderweg volgt de Romeinse waterleiding van Nettersheim naar Colonia Claudia Ara Agrippinensium, ofwel Keulen. De zevendaagse trektocht bestaat dit jaar 25 jaar en het is in 2014 ook nog eens 2000 jaar geleden dat de Romeinse keizer Augustus overleed. Een goede reden om juist dit jaar richting de Duitse Eifel af te reizen. De Romeinen construeerden talrijke aquaducten om water te transporteren naar steden en industriële gebieden. De meest daarvan liggen in Zuid-Europa, zoals bijvoorbeeld Pont du Gard in Frankrijk, maar ook ten noorden van de Alpen bouwden de Romeinen aquaducten. Zelfs in Nederland, in de bossen bij Beek en Dal, loopt een Romeinse waterleiding. Het Tiende Legioen Gemina dat door keizer Augustus naar Nijmegen werd gestuurd, werd op deze wijze van water voorzien. Helaas is er hiervan niet veel terug te vinden omdat de leiding van hout werd gemaakt. Desondanks is dit een van de grootste Romeinse monumenten in Nederland.
20 miljoen liter De Romeinse waterleiding in de Eifel is voor een groot deel nog wel in takt en met ruim 95 kilometer ook de langste die ooit is terug gevonden. Professor Klaus Grewe geldt als een autoriteit op het gebied van het Römerkanal en zal ons inwijden in de rijke historie ervan. In de jaren tachtig van de vorige eeuw heeft hij onderzoek verricht en het gehele kanaal in kaart gebracht. Aan het eind van de eerste eeuw stroomde per dag 20 miljoen liter water door de leiding naar Keulen. Voor iedere inwoner was er dagelijks 1200 liter water beschikbaar, tien keer zo veel als wat we tegenwoordig gebruiken. De elite had
Linksboven
De Römerkanal Wanderweg is een zevendaagse trektocht door de Duitse Eifel. Rechtsboven
Nettersheim, startpunt van de RömerkanalWanderweg.
14
140213 Hike #1.indd 14
13-02-14 12:50
HIKE & Trekking
Na honderden meters door de waterleiding te zijn gekropen, is de uitgang versperd.
15
140213 Hike #1.indd 15
13-02-14 12:50
Wandelvakantie
zelfs een eigen waterleiding tot in huis. Klaus schreef zijn bevindingen in de ‘Atlas der Römischen Wasserleitungen nach Köln’ en legde de RömerkanalWanderweg aan.
In de Romeinse tijd was voor iedereen dagelijks 1200 liter water beschikbaar, tien keer zo veel als wat we tegenwoordig gebruiken.
Tropische zee Wij beginnen onze wandeling bij Nettersheim. Een paar kilometer ten zuiden van het dorp zoeken archeologen nog steeds naar nederzettingen van de Romeinen. Op de helling van het Matronen heiligdom Görresburg heerst een uitgelaten stemming bij de studenten. Zojuist hebben ze de hoeksteen van een woning aangetroffen. Fundamenten van woningen en wegen liggen soms slechts twintig centimeter onder het maaiveld en worden zorgvuldig schoongeveegd. Een van de studenten, Sabine, vertelt ons dat de tijd dringt. Nog een paar weken en dan moeten ze de opgravingen weer met aarde afdekken. Zo blijft alles bewaard en tot die tijd kunnen ze hun vondsten inventariseren. Even verderop, in het Natuurcentrum van Nettersheim leren we over de Romeinse nederzettingen die hier zijn gevonden. Een tropische aquarium met fel gekleurde vissen en koralen in het Natuurcentrum doet wat vreemd aan, maar blijkt van essentieel belang te zijn om de geschiedenis van de waterleiding te begrijpen. Miljoenen jaren geleden was op deze plek een tropische zee. De opgestapelde restanten van schelpdieren en koralen waren 2000 jaar geleden de reden dat welgestelde Romeinen in Keulen het kalkrijke en smaakvolle water van de Eifel wilden drinken. Ossenwagens In de tuin van het Natuurcentrum vinden we het begin van de Römerkanal-Wanderweg die totaal 116 kilometer en zeven dagetappes telt. Wij lopen drie dagen en even zoveel etappes. Na een laatste check van de dagrugzak lopen we het dorp uit, de natuur in. De helling die we moeten beklimmen is niet steil, maar zo’n eerste klim valt altijd tegen. Als we boven zijn proberen we onze spieren
even te laten ontspannen terwijl we uitkijken over Nettersheim. Via een pad langs de velden wandelen we het bos in waar we langzaam weer de berg afdalen. We lopen nu over een oude Romeinse weg, waar ooit ossenwagens overheen denderden. Door de tand des tijds steken stenen uit het pad omhoog en moeten we oppassen dat we niet struikelen. In een rustig wandeltempo bereiken we de Grüner Pütz, waar het begin van de waterleiding ligt. Kromming van de aarde De bouw van waterleidingen behoort tot de grootste technische prestaties van het oude Rome. Zo ook de aanleg van het Römerkanal dat op een paar plaatsen tegelijk is begonnen. Het water uit de Noord-Eifel is afkomstig uit vijf bronnen. De Romeinen vingen het water op meerdere plaatsen op, waarna het water via een hoofdleiding richting Keulen werd getransporteerd. De losse trajecten sloten naadloos op elkaar aan. Het verval was steeds een paar procent, waardoor het water op geheel natuurlijke wijze door de leiding stroomde. Om dit verval te berekenen werd zelfs rekening gehouden met de kromming van de aarde. Dit precisiewerk was in handen van de Romeinse ingenieur Nonius Datus, op zijn grafsteen prijkt dan ook de tekst Patientia Virtus - Spes: Geduld - Daadkracht - Vertrouwen. Het kanaal loopt grotendeels ondergronds, dat is enerzijds om vervuiling tegen te gaan maar vooral om te voorkomen dat het water bevriest in de winter. De leiding heeft zijn functie als drinkwatervoorziening inmiddels verloren, maar ook nu nog wordt kwel- en regenwater van de berg opgevangen in een bekken en via het kanaal getransporteerd. Daar waar de waterleiding bloot ligt vullen we onze drinkflessen en genieten van fris, helder water. Romeinse brug De morgenzon schijnt door de bomen. Enkele koeien kijken op als ze ons zien passeren. Tussen de gehuchten Dottel en Urfey gaat het landschap glooiend op en neer. Dit is de Eifel zoals we het
16
140213 Hike #1.indd 16
13-02-14 12:50
HIKE & Trekking
Miljoenen jaren geleden was deze plek een tropische zee.
kennen. Het Römerkanal loopt hier ondergronds en is niet zichtbaar. De loop van de waterleiding is wél af te lezen op de routekaart. Soms loopt het kanaal enkele honderden meters bij de wandelroute vandaan, soms vlak onder het pad waar we lopen. Uiteindelijk komen we bij Vollem. Hier is sinds enkele jaren weer een oude Romeinse brug te zien. In de jaren zeventig werd de brug ontdekt toen de omliggende wegen werden aangelegd. Pas toen er enkele jaren geleden een woning werd gebouwd is besloten om de brug weer op te graven en als monument te tonen. Tussen Vussem en Breitenbenden wandelen we door mooie bossen, langs weilanden of door dorpjes. Vlinders vliegen met ons mee, van
bloem tot bloem. Op een geheime plaats is een teller onder het pad geplaatst. Deze registreert het aantal wandelaars er per dag loopt, gemiddeld 140 personen. Het merendeel hiervan zijn wandelaars die daadwerkelijk deze etappe van de RömerkanalWanderweg lopen. Ondergronds gangenstelsel Regelmatig passeren we Romeinse bouwwerken. Zoals het grote waterbekken van Kallmuth en het aquaduct bij Vussem. Dit aquaduct is deels herbouwd met originele stenen. Bij Breitenbenden loopt de leiding parallel langs de weg. Twee dames op leeftijd stappen uit hun auto als ze
Links
Aquaduct bij Vussem. De Romeinen construeerden talrijke aquaducten om water te transporteren naar steden en industriële gebieden.
Midden
Het kanaal loopt grotendeels ondergronds. Rechts
Restanten van de waterburcht Dalbenden.
17
140213 Hike #1.indd 17
13-02-14 12:50
Wandelvakantie
Ooit stroomde 20 miljoen liter water door de leiding naar Keulen.
Linksboven
Ooit reden hier Romeinse ossenwagens. Midden
Dorst? Fris drinkwater is op de wandelroute nooit ver weg. Rechts
De Katzensteine in het Veybach-Tal tussen Mechernich en Satzvey.
ons zien aankomen. Ook zij krijgen direct uitleg van onze professor over de technische details van het metselwerk. Het blijkt dat de voegen ter verfraaiing zijn ingetekend. De hele waterleiding is enorm nauwkeurig gemaakt en zorgvuldig afgewerkt. “Maar waarom?” vraag ik Klaus. Het is tenslotte een ondergrondse waterleiding die grotendeels aan het oog onttrokken is. “Voor de mensen die 2000 jaar later hier naar komen kijken!”, grapt Klaus. De ogen van Klaus Grewe fonkelen als hij over de Romeinen praat. Aanvankelijk zijn we wat verbaasd over zijn eindeloze passie. Maar gaande weg worden we opgezogen in zijn wereld en die van de Romeinen in de Duitse Eifel. Gebukt lopen we achter hem aan het ondergrondse gangenstelsel in. Als we honderden meters door de waterleiding zijn gekropen, blijkt de uitgang versperd door een groot rooster en moeten we dus het hele stuk weer terug. Ook voor Klaus is dit nieuw en hij moet er hartelijk om lachen. Rare jongens die Romeinen. Privéterrein Het kanaal loopt tegenwoordig deels over privéterrein. Bij de aanleg van de Römerkanal-Wanderweg wilden de landeigenaren niet altijd toestemming geven om de wandelroute door hun bos of terrein te
laten lopen. Soms loopt de route daarom noodgedwongen over een verharde weg of maak je een ommetje. De landheer van het Mechernicher Wald heeft er geen problemen mee dat je over zijn privéterrein loopt, mits je geen rommel achterlaat zo staat te lezen op de bordjes. De wandeling leidt ons langs de Katzensteine. We lopen over een smal en steil pad de heuvel af als plotseling een grote rode rotsformatie opduikt tussen de bomen. Het blijkt een ader van zandsteen te zijn die op een aantal plaatsen in de Eifel zichtbaar is. De Romeinen gebruikten het zandsteen om aquaducten mee af te dekken. Kalkafzetting De tocht door het woud brengt ons bij EuskirchenKreuzweingarten. Hier is duidelijk te zien hoe dik de kalkafzetting aan de wand van de leiding is geworden. In ruim 250 jaar dat de leiding in gebruik is geweest, groeide de kalklaag tot een dikte van dertig centimeter. Nadat het Römerkanal in onbruik raakte, is het kalk gebruikt als alternatief voor marmer. Het is onder meer gebruikt in de Sint- Servaasbasiliek in Maastricht. De waterleiding zien we in de richting van het dorp afbuigen, richting de villa's aan de overkant van de Römerweg. Klaus vertelt ons dat de waterleiding hier dwars door de kelders van deze woningen heen loopt. Even verderop heeft ooit het aquaduct gestaan dat het Swistbachtal heeft overbrugd. Met 300 bogen moet het een prachtig bouwwerk
18
140213 Hike #1.indd 18
13-02-14 12:50
HIKE & Trekking
geweest zijn. Nu is het aquaduct geheel verwoest. Alleen de fundamenten zijn terug gevonden. Uitgestrekte bossen Rheinbach is een gezellig stadje met veel oude vakwerkhuizen. Hoewel de subsidie op het onderhoud van deze woningen is stopgezet, proberen de bewoners de typerende bouwstijl te bewaren. We wandelen langs de Wasemer Toren en de Rheinbacher Hexenturm het agrarische gebied in. Dit is de fruitregio van Duitsland. Het heuvellandschap laten we achter ons liggen. Na Buschhoven gaat de route verder door uitgestrekte bossen, langs vennen en de Heiderberg See om uiteindelijk langs de voorsteden Keulen te bereiken. Met het openbaar vervoer rijden we naar het centrum van Keulen en lopen hier de laatste kilometers van de wandelroute. Langs de drukke Berrenrather Strasse in Keulen-Kletterberg staat tussen de geparkeerde auto's de resten van een pijler van de Romeinse waterleiding. De Römerkanal-Wanderweg eindigt even verderop aan de Manderscheider Platz. Het eindpunt van de waterleiding ligt op of beter gezegd onder de Neumarkt, waar nu een metrostation ligt. Wil je de Römerkanal-Wanderweg passend afsluiten, bezoek dan het Romeins-Germaans museum naast de Dom. Hier worden veel vondsten tentoongesteld uit de Eifel en Keulen, onder andere van de Neumarkt waar vroeger het water werd verdeeld.
Vakantie info
NL Duitsland Köln BE
Nettersheim
De Römerkanal-Wanderweg is een thema-wandeling verdeeld over zeven dag etappes en telt in totaal 116 kilometer. ‘Die lange Leitung der Römer’ is een Duitstalige wandelgids geschreven door Klaus Grewe en Manfred Knauf. Hierin wordt de historie en routes beschreven. ‘Atlas der Römischen Wasserleitungen nach Köln geschreven door Klaus Grewe geldt als het standaardwerk over de Romeinse Waterleiding’ en is zeer beperkt verkrijgbaar. eifel.info roemerkanal-wanderweg.de nordeifel-tourismus.de Overnachtingstip: In Keulen overnachtten wij in Hostel Köln. hostel.ag Andere accommodatie is te vinden op de hierboven genoemde sites.
19
140213 Hike #1.indd 19
13-02-14 12:50