D EU:
$
?
Om de vijf jaar zijn er Europese verkiezingen. Alle landen die lid zijn en willen worden van de EU, moeten democra eën zijn. Het mag duidelijk zijn: de EU vindt democra e heel belangrijk en wil er zelf één zijn. Ze wil dat niet alleen in haar verdragen schrijven maar ook tonen. De vraag is of de EU daarin slaagt.
D
(
Heel vaak zijn waarden ongeschreven we/en die als vanzelfsprekend worden beschouwd. Omdat de EU de vinger wilde leggen op wat de burgers en landen met elkaar verbond, werden enkele waarden in de Europese verdragen opgenomen. Democra e is er één van. Democra e wordt gezien als de enige bestuursvorm waarin de mensenrechten gerespecteerd kunnen worden. Alle burgers zijn gelijk en kunnen elk een stem uitbrengen voor de mensen die hen zullen vertegenwoordigen op het bestuursniveau.
Democra e in de EU is een thema waar heel wat kan/ekeningen bij geplaatst kunnen worden. Dat doen we in de blauwe kaders.
) Poolse democra e in gevaar In mei 2016 kwamen 240.000 Polen op straat. Volgens de betogers is de huidige regering een bedreiging voor de democra e. Ook vanuit de EU komt er felle kri ek. Ze onderzoekt controversiële nieuwe we/en over de openbare omroep, de grondwet en de macht van de poli e.
Democra e als voorwaarde Democra e is een belangrijke voorwaarde voor lidmaatschap bij de EU. De bevolking moet in een land kunnen kiezen wie de regels in de samenleving maakt. Enkel dan kan een land in aanmerking komen om EU lid te worden.
“De EU hee ook de schending van de Turkse grondwet ondersteund en ac ef mee de Turkse democra e ondermijnd door rechtstreeks met president Erdogan te onderhandelen over de vluchtelingenkwes e.”
Turkije en democra e Turkije is een kandidaat-lidstaat van de EU, maar krijgt veel kri ek. Onder meer omdat de democra e er niet gerespecteerd wordt. De verkiezingen in 2015 zijn weinig democra sch verlopen. Kri sche journalisten werden ontslagen, zenders overgenomen door de staat, en poli ci bedreigd. De EU gaf hier nauwelijks kri ek op. De indruk lee3 dat de EU de overheid s lzwijgend steunde om een oplossing te kunnen vinden voor de vluchtelingencrisis.
Murat Somer, 4 november 2015, MO* Magazine
Democra e in de wereld Ervan overtuigd dat democra e de beste bestuursvorm is en het beste is voor de bevolking van een land, promoot de EU democra e ook in het buitenland. Via ontwikkelingssamenwerking probeert de EU democra sche processen in de wereld te s muleren en te ondersteunen.
De EU: een democratie?
-1-
Arabische Lente De EU veroordeelde het geweld van dictators jdens de Arabische Lente, maar de burgers die streden voor een democra e konden verder weinig rekenen op de steun van de EU.
laatste update: 01/05/2016
D EU:
$ D
? $
C
D
$E
1. ‘Een unie van burgers’ ‘De EU is een unie van burgers’, zo staat het in de Europese verdragen. In realiteit vertegenwoordigt het Europees Parlement alle Europeanen. Het is de enige instelling van de Europese Unie die rechtstreeks verkozen wordt en door sommigen daardoor als meest democra sch wordt gezien. Sinds 1979 kunnen burgers van de EU om de vijf jaar een stem uitbrengen voor Europese kandidaat-parlementsleden in hun land. De verkozen Europese Parlementsleden verenigen zich op Europees niveau volgens hun poli eke overtuiging in ‘frac es’, vergelijkbaar met Europese par jen. Zo is er een groene frac e, een liberale frac e, enzovoort (zie a8eelding). De Europese Parlementsleden vertegenwoordigen dus niet hun eigen lidstaat, maar wel een ideologie die ze gemeenschappelijk hebben met andere Europese parlementsleden.
Legende: Aandeel in zetels (aandeel in %) GUE/NGL: European United Le3/ Nordic Green Le3 S&D: Group of the Progressive Alliance of Socialists and Democrats Greens/EFA: The Greens/ European Free Alliance ALDE: Alliance of Liberals and Democrats for Europe EPP: Group of the European People's Party (Chris an Democrats) ECR: European Conserva ves and Reformists EFDD: Europe of freedom and direct democracy Group NI: Non-a/ached Members - Members not belonging to any poli cal group
“Hello democracy, goodbye ACTA”
ACTA is een vrijhandelsakkoord over intellectueel eigendomsrecht dat op de tafel van het Europees Parlement lag in 2012. Burgers kwamen in heel de EU massaal op straat om tegen ACTA te protesteren. Het Europees Parlement ontving een pe e met meer dan 2,8 miljoen handtekeningen. Nooit eerder werd een dossier zo sterk belobbyd door burgers. En met effect: ACTA werd verworpen door het Europees Parlement en kwam er niet door.
De EU: een democratie?
-2-
laatste update: 01/05/2016
D EU:
$
?
Opkomst Europese verkiezingen In mei 2014 ging 42,61% van alle kiesgerech gde Europea-
nen stemmen. Dit was een nieuw dieptepunt voor de Europese verkiezingen. De lage opkomst hee3 onder meer te maken met het stemrecht in de lidstaten. In de meeste landen zijn burgers niet verplicht om naar het stemhokje te gaan. Naast Griekenland, Cyprus en Luxemburg, is BelgiĂŤ het enige land waar opkomstplicht geldt. Om een hoge opkomst te s muleren, worden in ons land de regionale, na onale en Europese verkiezingen op hetzelfde moment georganiseerd. Op die manier wil men verkiezingsmoeheid bij de kiezers voorkomen.
De EU: een democratie?
-3-
laatste update: 01/05/2016
D EU:
$
?
2. ‘Een unie van lidstaten’ Naast een unie van burgers, is de EU ook een ‘unie van lidstaten’. Zij zijn vertegenwoordigd in de Ministerraad. Samen kunnen het Parlement en de Ministerraad een Europese wet er laten doorkomen als ze beiden hun goedkeuring geven. In de Ministerraad zi/en ministers uit de 28 lidstaten. Zij worden dus niet verkozen door alle Europeanen, maar aangesteld in de eigen lidstaat. Andere Europeanen kunnen daar geen invloed op uitoefenen. De Ministerraad gee3 de lidstaten heel wat macht. Vóór het Verdrag van Lissabon (2007) had het veel meer macht dan het Parlement. Omdat men de EU democra scher wilde maken, kreeg het Parlement in regel evenveel zeggenschap over nieuwe we/en als de Raad. Maar er zijn uitzonderingen waarbij het Parlement nog steeds buiten spel gezet kan worden, bijvoorbeeld bij het Europees buitenlands- en veiligheidsbeleid. Enkel de Ministerraad moet hierover stemmen. Het Europees Parlement kan in zo’n gevallen enkel advies geven.
“Na onale referenda kunnen een Europa à la carte doen ontstaan” Rob Heirbaut, 8 april 2016, deredac e.be
Referenda Regelma g organiseren lidstaten een referendum in hun land over een Europees akkoord. Denk bijvoorbeeld aan het referendum over Oekraïne in Nederland of het referendum over de Brexit. Hoewel referenda een feest van de democra e zouden moeten zijn, zijn referenda over Europese thema’s dat meestal niet. Met na onale referenda hee3 één land de macht om heel de EU te blokkeren. Daarom komt er vaak kri ek op, hoewel elke lidstaat het recht hee3 om dit te doen. Soms proberen poli ci binnenlands steun te krijgen, ten koste van een Europees akkoord. Anderen organiseren symbolisch een referendum, maar tegelijker jd kan het resultaat niet genegeerd worden. Referenda kunnen verlammend werken voor de EU.
3. De EU verdedigt haar eigen belang Het Parlement verdedigt de belangen van de burgers en de Raad die van de lidstaten. Maar er is ook een instelling die het belang van de EU zelf verdedigt. Dat is de Europese Commissie. Deze instelling maakt wetsvoorstellen maar kan er zelf niet over stemmen.
Een oliebaron als klimaatcommissaris? In 2014 stelde Spanje Miguel Arias Cañete voor als eurocommissaris voor klimaat. De hoorziPng in het Europees Parlement verliep rumoerig. Cañete zou belangen hebben (of gehad hebben) in oliebedrijven van zijn familie.
De Commissie kan je vergelijken met een regering. En net zoals een regering ministers hee3, hee3 de Commissie commissarissen. Die worden niet rechtstreeks verkozen maar aangesteld door de lidstaten. Het Europees Parlement moet wel haar goedkeuring geven.
De EU: een democratie?
Hoewel er veel kri ek kwam op hem, kreeg Cañete de steun van een meerderheid in het Europees Parlement. Daardoor is hij tot 2019 eurocommissaris voor klimaat.
-4-
laatste update: 01/05/2016
D EU:
$
?
4. Invloeden op de Europese democra e? Het Europees burgerini a ef Is er inspraak?
De EU biedt de Europeanen mogelijkheden om te par ciperen. Er bestaat een pe erecht. Maar je kan als burger ook een idee op de agenda van de EU ze/en. Wie dit wil doen, moet minstens 1 miljoen handtekeningen verzamelen in minstens 7 lidstaten. In dat geval zal de Europese Commissie jouw voorstel bekijken. De EU is niet verplicht om er een wet over goed te keuren.
Over het burgerini a ef wordt wel eens gezegd dat het louter voor de show is. De drempel ligt hoog en bovendien wordt er door de EU weinig gedaan met een voorstel. Over de adviesraden wordt dan weer gezegd dat het praatbarakken zijn. Al worden de adviesraden tegelijker jd sterk gesteund door heel wat organisa es.
Lobbyen Steeds meer bedrijven, overheden en middenveldorganisa es proberen de EU te beïnvloeden zodat de uitkomst verandert in hun voordeel. Aangezien lobbyisten vaak over heel wat exper se beschikken, keurt de EU dit niet af. In de Commissie en het Parlement probeert men dit wel transparant te laten verlopen. In het transparan eregister kunnen parlementsleden en commissarissen registreren wie ze allemaal zien.
Adviesraden Er zijn heel wat manieren om beleid te beïnvloeden op een legi eme manier. Zo bestaan er adviesraden. Ze kunnen advies geven op wetsvoorstellen, en dat zowel aan de Commissie, de Raad, als het Parlement. Ze bouwen een brug tussen de Europese instellingen en andere stakeholders. De twee meest relevante adviesraden zijn het EESC, het Europees Economisch en Sociaal Comité (ook wel ‘ECOSOC’ genoemd), en het Comité van de regio’s (CvdR).
“Er is te veel democra e in de EU”
Alfred Pijpers, 1999, NRC Handelsblad
TTIP Leaks Heel wat dossiers worden zwaar belobbyd in de EU. Daar komt veel kri ek op omdat vaak grote bedrijven de meeste invloed kunnen uitoefenen. Dat was niet alleen het geval bij de Dieselgate, maar zou nu ook zo zijn bij TTIP, het vrijhandelsakkoord tussen de VS en de EU. Op 2 mei 2016 publiceerde Greenpeace de TTIP Leaks. TTIP kreeg de voorbije maanden enorm veel kri ek omdat veel achter gesloten deuren gebeurde. Enkele dagen later reageerde Timmermans, vice-voorzi/er van de Europese Commissie, hierop door te stellen dat de transparan e nodig is zodat alle burgers kunnen weten waar het over gaat.
De EU: een democratie?
-5-
laatste update: 01/05/2016
D EU:
$
I
?
$
J
K
$
D?
Wanneer het over de Europese democra e gaat, wordt er vaak in één adem gesproken over een democra sch tekort. Dat hee3 onder meer te maken met de steeds lagere opkomst bij de verkiezingen. Maar ook met de afstand tussen de EU en de burgers, het gebrek aan een Europese publieke opinie, enzovoort. Dit alles stelt de legi miteit van de Europese democra e in vraag.
Nee, helemaal niet
• •
•
•
•
Het Europees Parlement wordt rechtstreeks verkozen. Onrechtstreeks versterkt de Ministerraad de Europese democra e. De ministers zijn immers na onaal aangesteld na verkiezingen in elk land. Na een Europese bijeenkomst moeten ze bovendien verantwoording afleggen in hun eigen parlement. De EU neemt ini a even om burgers meer te betrekken. Denk bijvoorbeeld aan het burgerini a ef, de Europese ombudsman en de openbare raadplegingen. Als burgers zichzelf beter informeren over wat er speelt op Europees niveau, zullen ze zich vanzelf meer betrokken voelen en meer gemo veerd zijn om te gaan stemmen. Belangengroepen uit het middenveld zijn georganiseerde groeperingen van burgers. Via zo'n organisaes wordt ook de stem van burgers gehoord.
H • • •
Ja, zeker
•
•
•
•
•
Wat er op Europees niveau gebeurt, staat ver af van de burgers. Burgers voelen zich niet betrokken bij de EU. Vooral bij de EU hebben burgers sterk het gevoel dat alles boven hun hoofd gebeurt. Grote bedrijven en andere belanghebbenden die niet poli ek zijn, hebben via lobbywerk een niet te onderscha/en impact op het wetgevend proces binnen de EU. Het burgerini a ef was een doekje voor het bloeden en is vandaag compleet achterhaald. Er wordt geen gebruik meer van gemaakt. De Europese instellingen zijn onvoldoende democrasch. Slechts één van de drie voornaamste instellingen wordt rechtstreeks verkozen. Minder dan de hel3 van alle burgers in de EU gaan stemmen. Dat is onvoldoende om legi em te kunnen zijn.
K
$
Meer informa e over de EU en democra e (NL) Informa e over hoe de EU democra e promoot in de wereld (ENG) Wat je moet weten als je wil gaan stemmen bij de Europese verkiezingen (ENG)
De EU: een democratie?
-6-
laatste update: 01/05/2016