EU IN DE WERELD EU & HAAR BUREN
EU & haar buren De EU is geen eiland. Aan de buitengrenzen van de EU liggen heel wat landen waarmee de EU zo goed mogelijk wil overeenkomen. Veel landen die vroeger buren van de EU waren, zijn vandaag een lidstaat van de EU. Andere landen (bv. in Noord-Afrika) zullen nooit lid worden maar liggen wel dicht genoeg om er rekening mee te houden. Hoe gaat de EU om met haar buren en zullen er nog landen lid worden?
Wat is het doel? De EU heeft altijd geprobeerd om een stabiele zone aan haar grenzen te creëren. Lange tijd deed de EU dit door lidmaatschap te beloven aan haar buren. Landen kwamen in aanmerking als ze zich aanpasten aan het EU beleid. Daarvoor kregen ze financiële steun van de EU. Op die manier kon de EU invloed uitoefenen op die landen en ervoor zorgen dat ze zichzelf van binnenuit veranderden ten voordele van de EU. Na de toetredingen in 2004 en 2007 verloor het Europese uitbreidingsbeleid aan belang. De context was veranderd met 12 nieuwe landen bij de EU. Plots lagen landen als Wit-Rusland en Oekraïne aan de buitengrenzen van de EU. In 2004 startte de EU met een nabuurschapsbeleid. Dit beleid is bedoeld voor buurlanden die geen interesse tonen om lid te worden van de EU of geen lid kunnen worden doordat ze bijvoorbeeld niet Europees zijn, maar waar de EU wel goede contacten mee wil onderhouden. Een goed contact tussen de EU en haar buurlanden maakt handel voeren gemakkelijker, verzekert een vlotte aanvoer van energie, en stimuleert de democratie in die landen.
Uitbreiding We zijn van een Europese samenwerking met 6 landen geëvolueerd naar een samenwerking met 28 landen. Vele voormalige buurlanden zijn lid geworden van de EU. Lange tijd was lidmaatschap het enige beleid voor de buren van de EU. Dat beleid was een voorbereiding op toetreding tot de EU. Het laatste nieuwe lid van de EU, Kroatië, trad toe in 2013. Er zijn in de geschiedenis van de EU heel wat uitbreidingsgolven geweest om verschillende redenen. De belangrijkste zijn deze: Een uitbreiding zorgt voor een grotere interne markt en dat is goed voor de Europese economie. Hoe groter de EU wordt, hoe sterker haar positie op wereldvlak. Een land dat bij de EU komt, moet een democratie zijn en de mensenrechten respecteren. Daarom is een uitbreiding ook beter voor de vrede. EU & haar buren
-1-
Europese invloedzone Volgens Rusland probeert de EU met haar uitbreidings- (en nabuurschaps-) beleid haar buren onder een Europese invloedssfeer te brengen. 8 landen die vandaag lid zijn van de EU, waren tot 1989 nog Oostbloklanden en vielen onder Russische invloedssfeer. De toetreding in 2004 van 10 landen in Oost-Europa was een sterk signaal naar de wereld: de EU was een sterk blok. Al kwam er (vooral later) ook veel kritiek omdat deze toetreding te groot zou zijn geweest om goed te kunnen verteren. laatste update: 30/08/2016
EU & haar buren
Toetredingscriteria Hoewel het uitbreidingsbeleid op een laag pitje staat, heeft de EU heeft haar grenzen nog niet gedefinieerd. Alle Europese landen die voldoen aan de toetredingscriteria, kunnen lid worden van de EU. Die criteria worden ook wel de ‘Kopenhagencriteria’ genoemd en zijn de volgende: Politieke voorwaarde: Over stabiele instellingen beschikken en de Europese waarden zoals democratie, vrijheid van meningsuiting en de mensenrechten respecteren. Economische voorwaarde: Een functionerende markteconomie hebben die kan concurreren op de Europese markt. Wettelijke voorwaarde: Overname van het “acquis communautair”, d.i. alle verdragen en regels van de EU niet enkel overnemen, maar ook toepassen in eigen land. Het gaat om meer dan 100.000 pagina’s wetgeving. Geografische voorwaarde: een kandidaat-lidstaat moet ook een Europees land moet zijn. Of de term “Europees” geografisch, dan wel historisch moet worden geïnterpreteerd blijft alsnog in het midden. Turkije is kandidaat-lidstaat. Sommigen vinden dat Turkije onvoldoende ‘Europees’ is omdat het slechts voor een klein gedeelte op het Europese continent ligt. Maar Cyprus ligt voor de volle 100% op het Aziatische continent en is al lid van de EU. Marokko vroeg in de jaren ’80 lidmaatschap aan, maar kreeg een afwijzing omdat het geen Europees land is. EU & haar buren
-2-
laatste update: 30/08/2016
EU & haar buren Procedure om toe te treden 1.
2.
3. 4.
5.
Eerst dient het land een toetredingsaanvraag in bij de Europese Raad. De Europese Commissie brengt vervolgens een advies of het land erkend kan worden als kandidaat -lidstaat of niet. Het Europees Parlement keurt het advies goed of af. Enkel na goedkeuring door het Europees Parlement, bekijkt de Raad het advies van de Commissie en kan het kiezen om het land te erkennen als kandidaatlidstaat. Na die erkenning is het land officieel kandidaat-lidstaat en kunnen de toetredingsonderhandelingen starten.
Donkerblauw: EU, Lichtblauw: kandidaat-lidstaten, Geel: potentiële lidstaten)
Alle kandidaat-lidstaten moeten de EU wetgeving overnemen in hun eigen wetgeving. De Europese wetgeving is opgedeeld in 35 verschillende beleidsdomeinen (hoofdstukken) zoals transport, energie, milieu, enzovoort. Elke hoofdstuk wordt afzonderlijk onderhandeld. Over de beleidsdomeinen zelf kan niet gediscussieerd worden. Kandidaten gaan akkoord over wanneer en hoe ze de wetgeving gaan toepassen. Op de periode tussen het zich kandidaat stellen en de uiteindelijke toetreding staat geen deadline. Er is bovendien geen garantie dat kandidaat-lidstaten zeker lid zullen worden van de EU. Op dit moment zijn er 5 kandidaat-lidstaten: Albanië, FYROM (the Former Yugoslavian Republic of Macedonia), Montenegro, Servië en Turkije. Daarnaast zijn er nog 2 potentiële lidstaat: Bosnië-Herzegovina en Kosovo. Potentiële lidstaten zijn landen die interesse hebben getoond in lidmaatschap maar waarmee nog geen officiële onderhandelingen zijn gestart. Hun voorbereiding op een mogelijke toetreding laat dus nog op zich wachten. Deze landen werd het vooruitzicht op een toetreding beloofd wanneer ze er klaar voor zijn.
Hoeveel is te veel? Volgens sommigen breidt de EU te snel uit en is het kwestie van tijd vooraleer de EU bij een volgende uitbreiding als een kaartenhuisje in elkaar stuikt.
Financiering voor toetreding Om de nodige hervormingen te kunnen uitvoeren, geeft de EU financiële steun aan kandidaat- en potentiële lidstaten. Dat gebeurt via het ‘Instrument voor Pre-toetreding Assistentie’ (IPA). EU & haar buren
-3-
laatste update: 30/08/2016
EU & haar buren Impact van uitbreiding op de EU Maar uitbreiding kan ook de evenwichten die er nu zijn verstoren. Waar ligt de bestuurlijke grens van de EU? De grens van de EU ligt allicht op het punt waar de bestuurbaarheid wankelt (= institutional overstretch). Om de EU bestuurbaar te houden moeten de instellingen bij elke grote uitbreiding aangepast worden. Met het Verdrag van Lissabon gaat beslissen iets vlotter: Beslissen met meerderheid van stemmen is de regel geworden. Maar er zijn nog enkele grote uitzonderingen, zoals het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid. Er is een Europese ‘president’ aangesteld, één iemand die kan spreken voor de EU. Tot 2014 was dit Herman Van Rompuy. Momenteel is het de Pool Donald Tusk. Ook voor het buitenlands beleid werd er 1 persoon als gezicht voor de EU aangesteld: de ‘Hoge Vertegenwoordiger voor gemeenschappelijk buitenlands- en veiligheidsbeleid’. Op dit moment is dat de Italiaanse Federica Mogherini. Een maximum aantal Europese parlementsleden. Bij toetreding van een nieuwe lidstaat worden de 751 zitjes herverdeeld onder alle lidstaten. Er komen geen nieuwe zitjes bij (wat vroeger wel het geval was). De vraag is dus: waar liggen de grenzen van de EU? De EU barst een beetje uit haar voegen, wordt logger en minder werkbaar als ze groter wordt. Kunnen er nog landen bij? Of moet de EU zichzelf eerst hervormen? Dit is een uitdaging waar de EU voor staat. Door de vele verschillende standpunten binnen de EU, is er voorlopig nog geen eenduidig antwoord. Als gevolg staat het uitbreidingsbeleid op een laag pitje.
Nabuurschapsbeleid Eind jaren 90 – begin jaren 2000 had de EU een strategie nodig om haar nabije buitenland stabiel te houden. De EU wilde nieuwe breuklijnen tussen de uitgebreide EU en haar buren vermijden en in de plaats de groei, stabiliteit en veiligheid versterken. Met dat doel voor ogen, werd in 2004 het nabuurschapsbeleid ontwikkeld. Dat beleid wil:
Bijdragen aan stabiliteit en goed bestuur in buurlanden. Een goede verstandhouding creëren en onderhouden met de buurlanden.
Het nabuurschapsbeleid is bedoeld om Europese kennis en principes te delen met de buurlanden om zo de stabiliteit, veiligheid en het welzijn te versterken voor de burgers in de buurlanden en in de EU. Het beleid biedt partnerlanden de mogelijkheid om deel te nemen aan EU bijeenkomsten met als doel samenwerking op vlak van politiek, veiligheid, economie en cultuur te vergroten. Het nabuurschapsbeleid werd voorgesteld aan de 16 meest nabije buren van de EU: Algerije, Armenië, Azerbeidzjan, Belarus, Egypte, Georgië, Israël, Jordanië, Libanon, Libië, Moldavië, Marokko, Palestina, Syrië, Tunesië en Oekraïne. Met deze landen wordt bilateraal onderhandeld en worden akkoorden gesloten die aangevuld worden door regionale en multilaterale samenwerkingsinitiatieven. EU & huur buren
-4-
laatste update: 30/08/2016
EU & haar buren Twee voorbeelden van zo’n samenwerkingsinitiatieven zijn het Oostelijk Partnerschap en het EuroMediterraan Partnerschap.
Euro-Mediterraan Partnerschap
Oostelijk Partnerschap
Het beleid De EU probeert haar buren zo te beïnvloeden dat ze van binnenuit veranderen, met andere woorden, dat het land en de regering er zelf voor kiezen om zich bijvoorbeeld meer democratisch te organiseren. Dat zie je zowel in het uitbreidings- als nabuurschapsbeleid. Aanvankelijk lag de focus op de economische ontwikkeling van de buurlanden. In 2002 omschreef Romani Prodi, toenmalig voorzitter van de Europese Commissie, dit als volgt: “Sharing everything with the Union but institutions”. Het doel daarvan was om een aantal principes, waarden en standaarden die de essentie vormen van de EU, uit te dragen naar de buurlanden. Denk bijvoorbeeld aan de mensenrechten, goed bestuur, democratie, ... . Centraal in die aanpak stond de interne markt. Binnen het Nabuurschapsbeleid biedt de EU toegang aan tot die interne markt, vrije handel, een open investeringsklimaat, harmonisering van de wetgeving en de euro als reserve en referentiemunt in bilaterale transacties. De meest recente hervorming van dit beleid gebeurde in 2011 naar aanleiding van de Arabische Lente. Het hervormde nabuurschapsbeleid focust daardoor op democratische hervormingen. Het beleid helpt buurlanden om een duurzame democratie op poten te zetten. Een duurzame democratie betekent vrije en eerlijke verkiezingen, vrijheid van meningsuiting, vrijheid van samenkomst, juridische onafhankelijkheid, strijd tegen corruptie en democratische controle over het leger. Binnen dit kader lanceerde de EU het “meer voor meer”-principe. De EU bouwt sterkere partnerschappen uit met buurlanden die meer democratische vooruitgang maken.
EU & haar buren
-5-
“Share everything with the Union but institutions” - Romani Prodi, VZ EC (2002)
laatste update: 30/08/2016
EU & haar buren Hoe werkt het? De EU stelt een bilateraal actieplan op per buurland. In deze plannen staan politieke en economische hervormingen die op korte of middellange termijn (3-5 jaar) vervuld moeten zijn. De plannen zijn een weerspiegeling van de behoeften en mogelijkheden van elk land, en van hun Europese belangen.
In het nabuurschapsbeleid onderhandelen de EU en een buurland over een ‘menu’. Buurlanden kunnen in zekere mate kiezen op welke vlakken ze willen samenwerken met de EU: van werkgelegenheid en sociaal beleid, handel en competitiviteit tot landbouw en plattelandsontwikkeling, klimaatopwarming en milieu. Binnen het nabuurschapsbeleid kan daar grondig over onderhandeld worden. De buurlanden van de EU bevinden zich in een bevoorrechte positie want de EU zal bij haar buren altijd nog een stapje verder gaan qua toegevingen en investeringen dan bij andere landen.
Wie zit erachter? Het Uitbreidings– en Nabuurschapsbeleid zijn twee nauw verbonden beleidsdomeinen. Daarom is er één Europese Commissaris die verantwoordelijk is voor beide. De Oostenrijker Johannes Hahn heeft van 2014 tot en met 2020 deze verantwoordelijkheid gekregen. Hij wordt in zijn werk ondersteund door DG NEAR, de Directoraat Generaal voor het Europese Nabuurschapsbeleid en de Uitbreidingsonderhandelingen.
Het Directoraat-Generaal voor Uitbreiding en Nabuurschapsbeleid, DG NEAR (in Brussel)
Europees Commissaris voor Uitbreiding en Nabuurschapsbeleid Johannes Hahn (2014—2020)
Beslissingen over Uitbreiding en het Nabuurschapsbeleid worden genomen volgens de normale procedure. Zowel de Europese Raad, Ministerraad, als het Europees Parlement kunnen voorstellen doen die de Commissie vervolgens verder uitwerkt. De Commissie stuurt daarna een wetsvoorstel naar de Ministerraad en het Parlement voor goedkeuring. Als beiden het goedkeuren, volgt er een nieuwe wet. De Commissie ziet toe op de uitvoering van het voorstel. De Europese Raad zet voor de EU de grote lijnen uit voor al het beleid. Uitbreiding is zo’n beleidsdomein dat een grote impact heeft op de EU. Als een land zich kandidaat wil stellen of op het punt staat om al dan niet toe te treden, zal de Europese Raad zich hierover uitspreken. Als één van de regeringsleiders in de Europese Raad de toetreding van een nieuwe lidstaat niet ziet zitten, is dat voldoende om de toetreding tegen te houden. De Europese Raad heeft niet de macht om te stemmen over nieuwe wetten, maar als alle regeringsleiders overeenkomen over bijvoorbeeld de toetreding van een nieuwe lidstaat, dan is het erg onwaarschijnlijk dat dat nog tegengehouden zal worden in de Ministerraad en het Parlement. EU & haar buren
-6-
laatste update: 30/08/2016
EU & haar buren Wat brengt de toekomst? Het nabuurschapsbeleid kende tot op zekere hoogte een succes, maar de laatste jaren is het dat zeker niet meer. De invloed van de EU op haar buurlanden is eerder beperkt. Denk bijvoorbeeld aan Oekraïne waar in de zomer van 2014 een militair conflict uitbrak waarin ook Rusland betrokken is. Nabuurschapsbeleid De afgelopen jaren werd het Nabuurschapsbeleid sterk bijgestuurd. Dat heeft alles te maken met de gebeurtenissen in de buurlanden van de EU. De stabiliteit die het Nabuurschapsbeleid wil creëren, is ver zoek. Men spreekt zelfs over een ‘ring of fire’, wat een verwijzing is naar de verschillende crisis aan de grenzen van de EU. De Arabische Lente heeft een heel grote impact gehad op de regio in Noord-Afrika en het Midden-Oosten en leidde in Syrië zelfs tot een burgeroorlog. Volgens sommigen ontbreekt het nabuurschapsbeleid een politieke dimensie, een visie op een duurzaam nabuurschapsbeleid. Dit komt doordat de 28 landen sterk verschillende meningen hebben over hoe dat beleid er moet uitzien. Dat is heel duidelijk tot uiting gekomen bij het uitbreken van de Arabische Lente. De EU wist niet hoe te reageren op die situatie en reageerde volgens velen te zwak en te laat. Uitbreiding: de impact van de Brexit Of er binnenkort een uitbreiding van de EU zal volgen is niet zeker. Sinds het referendum over de Brexit is dat erg onwaarschijnlijk. Sommigen spreken zelfs van een omgekeerd scenario. Na de Brexit zouden er nog meer referenda over lidmaatschap bij de EU kunnen volgen in Nederland, Griekenland en Frankrijk, landen waar er een sterke anti-Europese stem aanwezig is. Het VK zal het eerste land zijn dat de EU verlaat. Voor het imago van de EU is dit erg schadelijk. Maar toch wil de EU de uittreding zo snel mogelijk in orde brengen om een duidelijk signaal te geven aan landen die ook twijfelen om een referendum te organiseren: eruit is eruit en de voordelen ben je kwijt. Lees hier meer over in het Brexit dossier. In 2014 kwam het voor de eerste keer voor dat een kandidaat-lidstaat zich terugtrok. IJsland wilde niet langer kandidaat zijn om lid te worden. EU & haar buren
-7-
laatste update: 30/08/2016
EU & haar buren Turkije en de EU Turkije is een heel apart verhaal. Het land staat al heel lang in de wachtrij voor lidmaatschap. De EU stelt strenge voorwaarden voor de toetreding van Turkije. Turkije maakte ooit stappen vooruit. Maar door de militaire coup op 15 juli 2016 en de reacties van de regering hierop, staat het land verderaf van een toetreding dan ooit. Premier Erdogan trad hard op tegen tegenstanders van zijn regering. Velen werden zonder rechtspraak opgesloten. De vrijheid van meningsuiting wordt niet gerespecteerd en er is zelfs sprake van om de doodstraf terug in te voeren. Lees het volledige dossier over Turkije hier.
Hierover wil ik meer weten
Infopagina van de EEAS over het Europees Nabuurschapsbeleidl (eng)
Bekijk het dossier van Europahuis Ryckevelde over Turkije (nl) Infopagina van de Europese Commissie over EU Commissaris Johannes Hahn (eng) Overzichtspagina van Uitbreiding en Nabuurschapsbeleid (eng) Infopagina van Europa NU over de Europese uitbreiding (nl) Infopagina van Europa NU over het Nabuurschapsbeleid (nl)
EU & haar buren
-8-
laatste update: 30/08/2016