Dossier EU en terreur
Sinds 2000 is het heilig of religieus terrorisme in de EU fors toegenomen. De aanslagen in Parijs en Brussel zijn een duidelijk voorbeeld van dit heilig terrorisme en zetten terrorismebestrijding in de EU bovenaan de politieke agenda. Aangezien de lidstaten nog grotendeels zelf beslissen over interne veiligheid en dus antiterreur beleid, is een EU–strategie voor het aanpakken van deze vorm van geweld niet eenvoudig.
Wat is de uitdaging? 1. Het religieus terrorisme neemt toe in de EU Sinds 2000 is Europa al diverse keren het doelwit geweest van religieus terrorisme. Denken we maar aan de aanslagen in Madrid (2004), Londen (2005), Utoya (2011), Parijs (2015), Istanbul (2015-2016), Brussel (2016) en Nice (2016). Terrorisme: een vorm van geweld met deze 3 kenmerken: (Dreigen met) geweld tegen mensen en de maatschappij. Doelbewust angst creëren en intimideren. Het doel is om het beleid van overheden te laten veranderen: ze willen hen verplichten iets te doen of te laten.
Aantal doden in West-Europa bij terroristische aanslagen
Dossier EU en terreur
-1-
laatste update: 15/07/2016
Is terrorisme een nieuw fenomeen? Terrorisme is geen nieuw fenomeen. Maar religieus terrorisme wel. Volgens wetenschappelijk onderzoek zijn er sinds het ontstaan van de natiestaat (19de eeuw) 4 golven van terrorisme geweest: 1) anarchistisch terrorisme (1880-1920): vochten tegen een staatsvorm waarbij de vorst die alle macht heeft. 2) antikoloniaal terrorisme (1920-1960): vochten tegen de bezetter en vóór zelfbeschikkingsrecht van een volk, bv. de IRA. 3) nieuw links terrorisme (1960-1989): vochten tegen het kapitalisme, bv. de Rote Armee Fraktion. 4) Religieus terrorisme (1979-nu): vechten vóór een goddelijke staat, bv. IS. Vaak gaat het om radicaal ‘Islamitisch’ terrorisme, maar er was ook de Ku Kux Klan in de VS of Anders Breivik in Noorwegen, beide ‘Christelijk’ geïnspireerd. Dat betekent niet dat er geen andere vormen van terreur voorkomen tijdens zo’n golf. Maar per golf is één soort terrorisme dominant.
Is terrorisme een Europees fenomeen? Terrorisme is geen Europees fenomeen. In de periode 2000 -2015 vielen ‘slechts’ 2,6% van alle dodelijke slachtoffers in het Westen, inclusief de aanslagen van 11 september 2001. De vijf landen met het meeste terreuraanslagen (bijna 80 % van het dodental) zijn Irak, Afghanistan, Pakistan, Nigeria en India.
Dossier EU en terreur
-2-
laatste update: 15/07/2016
2. Terrorisme is een grensoverschrijdend probleem Terrorisme is internationaal georganiseerd. Zo zien we dat de terroristen van de aanslagen in Parijs en Brussel getraind werden in Syrië met de bedoeling aanslagen in Europa te plegen. De aanslagen van Parijs werden in Brussel voorbereid. Door de open grenzen binnen de Europese Unie, was het mogelijk voor Salah Abdeslam om net na de aanslagen in Parijs terug te keren naar België. Omwille van het grensoverschrijdende karakter van de huidige terrorismegolf, moeten er ook grensoverschrijdende
antwoorden worden geformuleerd.
3. Samenwerking rond veiligheid in de EU staat in zijn kinderschoenen Sinds 1993 zijn de grenzen in Europa open: iedereen kan vrij tussen de EU-landen reizen, zonder identiteitscontroles. Maar dat kon enkel als er ook afspraken gemaakt werden rond interne veiligheid om zo de veiligheid in Europa te garanderen. Om dat mogelijk te maken werd er met het Verdrag van Maastricht (1992) beslist om beter te gaan samenwerken rond justitie en binnenlandse zaken. Concreet betekent dat: meer samenwerking tussen politie– en justitiediensten en dus meer afspraken rond interne veiligheid. Maar beslissingen hierover moesten unaniem genomen worden door de lidstaten. Elk land had dus vetorecht. Dat veranderde pas in 1999 toen het Verdrag van Amsterdam in werking trad. Groot-Brittannië, Denemarken en Ierland kregen een opt-out en doen niet mee met de politie– en justitiesamenwerking. Dus: Pas sinds 1999 (en met een overgangsregeling tot 2004) worden beslissingen over politie- en justitie met meerderheid van stemmen genomen, wat de besluitvorming een stuk makkelijker maakt. Maar de verantwoordelijkheid voor de veiligheid van de burgers ligt vooral bij de lidstaten zelf.
In België zijn het de ministers van Binnenlandse Zaken en van Justitie verantwoordelijk voor het veiligheidsbeleid.
Minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon - Minister van Justitie Koen Geens
Europol Dit is de Europese Politie, een samenwerking tussen de polities van de 28 EU-lidstaten. Europol zorgt voor informatie-uitwisseling van de verschillende politiediensten, om zo terrorisme, drugs– of mensenhandel, witwassen van geld en andere misdaden te bestrijden.
Eurojust Eurojust ondersteunt de samenwerking tussen gerechten van de verschillende EU-landen. in de strijd tegen georganiseerde misdaad waarbij meer dan één EU-land betrokken is. Met behulp van Eurojust kunnen de nationale autoriteiten bijvoorbeeld gemakkelijker informatie uitwisselen, wederzijdse rechtshulp bieden en personen die verhoord moeten worden, uitleveren.
Dossier EU en terreur
-3-
laatste update: 15/07/2016
Wat doet de eu? Sinds de aanslagen van 11 september 2001 in de VS is terrorisme ook binnen de Europese Unie een agendapunt geworden. De EU werkte de afgelopen jaren daarom een strategie uit om terrorisme tegen te gaan. Die strategie bestaat uit drie grote onderdelen: 1) een betere gegevensuitwisseling tussen de EU-lidstaten, 2) een actieprogramma om terreur aan te pakken en 3) instellingen om de twee eerste punten te kunnen realiseren. Na elke aanslag in de EU is de roep naar meer Europese samenwerking groot en worden er nieuwe maatregelen genomen.
1. Een betere gegevensuitwisseling Terrorisme is een grensoverschrijdend probleem en vraagt daarom om een Europese oplossing. Door het feit dat de grenzen tussen de Europese landen open zijn, kunnen terroristen makkelijk over de grenzen heen opereren. Dat hebben de aanslagen in Parijs pijnlijk duidelijk gemaakt. De EU lidstaten besloten daarom om gegevens over criminele personen te delen met elkaar. Zo wil men niet enkel terreur bestrijden, maar de interne veiligheid in de EU garanderen. Daarvoor riep ze Europol en Eurojust in het leven. Na de aanslagen in Parijs werd beslist om binnen Europol een Europees Centrum voor Terrorismebestrijding (ECTC) op te richten. Het moet de nationale politie- en veiligheidsdiensten beter doen samenwerken. En het kan ook gericht actie ondernemen, bv. snel terreurpropaganda van internet verwijderen. Maar ook Frontex, het Europees Grensbewakingsagentschap, speelt een rol in het versterken van de gegevensuitwisseling tussen EU-lidstaten. Het verzamelt en deelt onder meer gegevens van personen die de EU binnenkomen. Sinds 2016 is het Register van Passagiersgegevens (PNR) ingevoerd. Het systeem verzamelt gegevens van vliegtuigpassagiers die vertrekken vanuit de EU of aankomen in de EU, zoals naam, adres, telefoonnummer, maar ook voorkeur qua eten, enz. De PNR gegevens mogen enkel gebruikt worden ter preventie, opsporing, onderzoek en vervolging van terrorisme en zware criminaliteit zoals mensenhandel, drugs-of wapensmokkel of kinderpornografie. Dit is een antwoord op het wegvallen van de controles aan de binnengrenzen (Schengen).
2. Het anti-terreur actieplan van de EU Het EU anti-terreur actieplan bestaat uit vier onderdelen: 1) preventie, 2) bescherming 3) vervolging en 4) gezamenlijke actie bij een terreuraanslag. Het is de anti-terrorismecoรถrdinator, Gilles de Kerckhove, die ervoor moet zorgen dat dit plan in de praktijk gebracht wordt.
Preventie Biometrische kenmerken in paspoort Het wordt steeds moeilijker om een Europees paspoort na te maken. Deze moeten nu immers ook, naast een foto, handtekening en een chip met alle gegevens, vingerafdrukken bevatten. Financiering droogleggen Het wordt moeilijker voor terroristen om financiering te krijgen. Terroristen zijn bij vele legale en illegale activiteiten betrokken om hun terreurdaden te financieren. De EU wil hun geldstromen traceren om terreurnetwerken op te sporen en te vervolgen. Strengere wapenwetgeving Er komt meer controle op (onderdelen van) vuurwapenhandel, de traceerbaarheid van vuurwapens zal verbeteren en er komt strenge regelgeving over het aanschaffen van vuurwapens. Dossier EU en terreur
-4-
laatste update: 15/07/2016
Radicalisering voorkomen In 2011 werd het Radicalisation Awareness Network (RAN) opgericht: een netwerk dat experten rond deradicalisering bijeenbrengt. Elk land heeft een eigen aanpak rond deradicalisering. Met het RAN wil men goede praktijken delen en zo leren van elkaar.
Bescherming De 2e prioriteit van de EU-strategie voor terrorismebestrijding is het beschermen van burgers en infrastructuur, en het minder kwetsbaar maken voor aanslagen. Dit gaat over het beschermen van de buitengrenzen, het verbeteren van de transportbeveiliging, het beschermen van strategische doelwitten. Ook het minder kwetsbaar maken van kritieke infrastructuur zoals kerncentrales behoort bij bescherming.
Vervolging Het Europees aanhoudings– of arrestatiebevel, dat sinds 2002 bestaat, kan een instrument zijn in de strijd tegen terrorisme. Met het aanhoudingsbevel kan een EU-land een andere lidstaat vragen een verdachte uit te leveren. Zo werd de Belg Salah Abdeslam uitgeleverd aan de Franse justitie voor zijn betrokkenheid bij de aanslagen van Parijs (2015). De informatie die in een dergelijk onderzoek naar bovenkomt, gebruikt men om terreurnetwerken bloot te leggen en op te doeken.
Gezamenlijke actie bij een terreuraanslag De 4e doelstelling bestaat er in de gevolgen van een terroristische aanslag zoveel mogelijk te beperken, op te vangen en in te spelen op de behoeften van slachtoffers. Zo is er een solidariteitsclausule die er voor zorgt dat Nederlandse interventieteams te hulp schieten als er bijvoorbeeld een aanslag is gebeurd vlakbij de Belgische grens. De EU zet momenteel ook in op het ontwikkelen van een EU-crisiscoördinatieregelingen, de herziening van het mechanisme voor civiele bescherming, de ontwikkeling van risicobeoordeling, en het uitwisselen van beste praktijken inzake bijstand aan slachtoffers van terrorisme.
3. Instellingen voor een anti-terreurbeleid Om een effectief anti-terreurbeleid te voeren, moeten er instellingen zijn die het beleid in de praktijk realiseren. De hoofdrolspelers bij het versterken van de gegevensuitwisseling tussen EU-lidstaten zijn er Europol, Eurojust en Frontex. Daarnaast is de EU-antiterrorismecoördinator Gilles De Kerckhove verantwoordelijk voor het realiseren van het EU anti-terreur actieplan. Hij werkt daarvoor nauw samen met de lidstaten. Maar daar houdt het niet op. Aangezien terrorisme een grensoverschrijdend en internationaal probleem is, werkt de Europese Unie samen met andere internationale organisaties: zo wisselen EU-lidstaten gegevens uit met de NAVO en sommige lidstaten ondersteunen de NAVO in militaire operaties. Met de VN, de Raad van Europa en de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa wil de EU internationale consensus bereiken rond het propageren van internationale normen voor terrorismebestrijding. Ook in de samenwerking met ‘derde landen’ (rond de Middellandse Zee) speelt terreurbestrijding een rol in de politiek dialogen en samenwerkingsovereenkomsten.
NAVO Dossier EU en terreur
Verenigde Naties
Raad van Europa -5-
OVSE
Derde landen laatste update: 15/07/2016
Zijn er nog mogelijke samenwerkingen? Een Europese inlichtingendienst? Elke aanslag in de EU toont aan dat de gegevensuitwisseling tussen de Europese landen over criminelen beter kan. Eén van de voorstellen is daarom de oprichting van een Europese inlichtingendienst. Elk EU-land heeft nu een eigen inlichtingendienst. Daardoor blijft de informatie erg versnipperd: de puzzelstukken zijn vaak voor handen, maar worden niet samengelegd. Daardoor kunnen terroristen makkelijk en ongestoord over de grenzen heen opereren. Op dit moment bestaat er sinds 2011 een embryonale inlichtingdienst: de EU INTcen (EU inlichtingen en Situatie Centrum), maar die heeft weinig slagkracht. Ze mag geen geheime operaties doen, geen telefoons aftappen en geen gegevens bijhouden. Bovendien is de dienst vooral bedoeld voor het ondersteunen van het buitenlands veiligheidsbeleid van de EU, niet voor interne veiligheid.
Een Europees strafblad? Een ander idee om beter gegevens uit te wisselen over criminelen is een Europees strafblad. Politie– en justitiediensten zouden dan makkelijker informatie kunnen verkrijgen over criminelen uit andere EU-landen, maar die ook in hun land actief zijn. Door de nationale strafbladen blijft de informatie vaak versnippert, wat het opsporen van mogelijke terroristen bemoeilijkt.
Een Europees militair optreden? In de EU is de meest dodelijke vorm van terroristische aanslagen die worden gepleegd radicaal islam terrorisme, vooral IS-geïnspireerd. Aangezien het centrum van IS (Islamitische Staat) in Syrië ligt, gaan er stemmen op voor een EU-militair optreden in Syrië om IS te verslaan op het terrein. Voorlopig is dit nog geen optie, aangezien niet alle landen op één lijn zitten. België, Nederland en Frankrijk bv. ondernamen al militaire actie, maar Ierland en Finland bv. zijn tegen.
Dossier EU en terreur
-6-
laatste update: 15/07/2016
In de media <- Bijzonder helder, verduidelijkend ‘college’ over terrorisme.
Na de aanslagen in Parijs en Brussel lieten cartoonisten op allerlei manieren hun verdriet optekenen: Interview met EU-terreurcoördinator De Kerckhove over Belgische staatsveiligheid.
Prof. Dr Hendrik Vos over de Europese aanpak van terreur.
Interactive kaart over -> de 8 meest dodelijke terroristische aanslagen in Europa
Premier Michel net na 22 maart: 'Ons land is getroffen door blinde, gewelddadige en laffe aanslagen.’ Dossier EU en terreur
-7-
laatste update: 15/07/2016
een sterker EU-antiterreurbeleid, een goed idee? Nee, helemaal niet
Elk land kan best zijn eigen veiligheidsprioriteiten bepalen: sommige landen zagen veel Syriëstrijders vertrekken of hadden al terroristische aanslagen in hun land, andere totaal geen. Een land moet zelf de mogelijkheid hebben te kiezen welk beleid. Een EU-antiterreurbeleid betekent een serieuze investering. Dat lukt momenteel niet. Een sterk anti-terreurbeleid zou kunnen betekenen dat er veel data worden verzameld. Als jouw DNA en vingerafdrukken in de hele EU toegankelijk zijn, blijft je privacy dan nog gewaarborgd? Een Europese Inlichtingendienst kan alleen werken als alle landen een zelfde hoge standaard van de gegevensbescherming toepassen. Veel landen zijn niet bereid om hun verzamelde gegevens zomaar open te stellen voor de andere EU-landen. Zelfs met meer samenwerking, is het nog steeds mogelijk dat er een terreuraanslag wordt gepleegd. Je kan terreur nooit met 100% zekerheid uitsluiten, zelfs niet wanneer je veel gegevens uitwisselt. Een Europees strafblad creëren betekent het samenvoegen van 28 verschillende databanken, die elk hun eigen manier van werken hebben. Een gemeenschappelijk militair optreden in Syrië en/of Irak moet niet vanuit de EU georganiseerd worden. Er bestaat al zoiets als de NAVO om dergelijke missies te leiden.
Ja, zeker
De grenzen tussen de EU-lidstaten zijn open. Dat brengt niet alleen economische voordelen met zich mee, maar zorgt eer ook voor dat mensen met slechte bedoelingen de grens makkelijk kunnen oversteken. Aangezien terrorisme (meestal) een grensoverschrijdend probleem is, vraagt dat om een grensoverschrijdende oplossing. Veiligheid en anti-terreurbeleid zijn thema’s die elke burger aanbelangt. Het is niet omdat er vandaag geen aanslagen gebeuren in bv. Estland, dat hen dit nooit kan overkomen. Het is in ieders belang in te zetten op een gemeenschappelijk beleid rond terreurbestrijding. Samen sta je sterker, en dat geldt zowel in een militaire strijd als rond het uitwisselen van informatie als het hebben van een gemeenschappelijk strafblad. Als de lidstaten meer gegevens zouden uitwisselen, zouden ze beter in staat zijn alle EU-landen veilig te houden. Nu is de kans nog te groot om door de mazen van het net te vallen, gewoon omdat men niet weet dat het om gaat iemand die (verdacht wordt van) een aanslag zal plegen. Een Europees strafblad zou zowel de misdaden gepleegd in land X, Y als Z tonen. Nu zie je vanuit land X enkel de veroordelingen in dat land, maar niet de misdaden gepleegd in een ander EU-lidstaat. Militair interventies in Afghanistan, Irak en Libië in het verleden hebben creëerden meer chaos en instabiliteit in die landen, wat dan weer een voedingsbodem voor terreur was.
Hierover wil ik meer weten Overzicht EU-antiterrorismebeleid op Europa Nu. Webpagina van de Europese Raad over EU-terrorismebestrijding. Webpagina van de Europese Commissie over de veiligheidsagenda Website van www.deredactie.be met artikels over terreur. Een overzicht van de ‘4 terreurgolven’ van Rapoport. Dossier EU en terreur
-8-
laatste update: 15/07/2016