Dossier vluchtelingen in Europa

DOSSIER

Vluchtelingen in Europa

Nog nooit waren wereldwijd zoveel mensen op de vlucht. Een meerderheid is op de vlucht in eigen land en de buurlanden. Sinds 2015 trekken ook meer mensen richting Europese Unie. Zowel de lidstaten als de EU zelf proberen een antwoord te bieden op het migratievraagstuk. Dit dossier geeft een algemeen beeld van vluchtelingen in Europa en hoe de Europese Unie omgaat met asiel en migratie.

Dossier laatst bijgewerkt in december 2020.

Boten met migranten komen aan op het Griekse eiland Lesbos, oktober 2015. Bron: FreedomHouse.

In dit dossier: 1.

Nog nooit zoveel mensen op de vlucht Vluchtelingen wereldwijd En in Europa?

Internationale bescherming van vluchtelingen 2.

Hoe komen vluchtelingen naar Europa?

Legaal? llegaal 3.

Wat doet de EU? Bestaande afspraken over asiel Elk land zijn eigen beleid Europese crisismaatregelen Naar een Europees asiel- en migratiebeleid?

4.

Migratie in het publieke debat 5.

Conclusie 6.

Bronnen en links

1. Nog nooit zoveel mensen op de vlucht Wereldwijd zijn bijna 80 miljoen mensen op de vlucht. Daarvan bevinden meer dan 30 miljoen mensen zich in een ander dan hun eigen land. Mensen vluchten om verschillende redenen: oorlog, terreur, vervolging op basis van ras, religie, politieke voorkeur of gewoon het behoren tot een bepaalde sociale groep, zoals holebi’s. Maar ook armoede en werkloosheid, een uitzichtloze situatie en de gevolgen van klimaatopwarming (voedseltekorten, hongersnood, conflict) brengen mensen ertoe om op de vlucht te slaan.

Bron: UNHCR, de VN-vluchtelingenorganisatie, rapport juni 2020. Voor de meest recente cijfers, ga naar: www.unhcr.org/figures-at-a-glance.html

Dossier ‘Vluchtelingen in Europa’

-1-

Europahuis Ryckevelde

1. Vluchtelingen wereldwijd Van waar komen ze?

Een meerderheid van de mensen op de vlucht, namelijk 45,7 miljoen mensen, zijn ontheemden: zij zijn hun huizen ontvlucht door conflicten, oorlogen en spanningen, maar zijn hun landsgrenzen niet overgestoken1.

Het aantal vluchtelingen wereldwijd stijgt onophoudelijk sinds 2009 en breekt elk jaar opnieuw trieste records. Vooral het aanhoudende conflict in Syrië zorgt voor deze ongeziene cijfers. De laatste jaren ontvluchtten mensen ook de crisis in Venezuela, de oorlog in Zuid-Soedan en de massale vervolging van Rohingya’s in Myanmar.

In 2019 was bijna 70% van de vluchtelingen afkomstig uit “slechts” vijf landen: Syrië, Venezuela, Afghanistan, Zuid-Soedan en Myanmar. Niet toevallig landen waar al decennialang oorlog en conflict heerst.

Aleppo, de grootste stad in Syrië, ligt in puin na de burgeroorlog en de vele aanvallen op de historische binnenstad.

Minderjarigen maken wereldwijd 40% uit van de vluchtelingenpopulatie, op de vlucht met hun ouders of onbegeleid.

Van de vluchtelingen en migranten die in 2019 asiel zochten in Europa, is ongeveer één op drie minderjarig2. Kinderen en jongeren op de vlucht lopen vaker het gevaar blootgesteld te worden aan misbruik, uitbuiting en geweld.

Naar waar gaan ze?

De meeste mensen op de vlucht worden opgevangen buiten de EU. 73% van de vluchtelingen komt terecht in een buurland van het eigen land.

De landen van opvang zijn vaak zelf ontwikkelingslanden die beperkte middelen hebben voor hun eigen bevolking en weinig hulp krijgen bij de opvang.

De Global Peace Index geeft weer hoe veilig een land is. De rood en oranje gekleurde gebieden tonen aan dat heel wat landen onveilig zijn, onder meer door conflicten en aanslagen. Dat zorgt ervoor dat het aantal vluchtelingen op het hoogste peil staat dat ooit gemeten is. Dat Europa voornamelijk groen staat ingekleurd, verklaart waarom het een aantrekkelijke bestemming is: het is er veilig.

Volgens de Global Peace Index van 2020 zorgt bovendien ook de coronapandemie voor een nieuwe golf van spanningen en onzekerheid, wat bijdraagt tot meer onveiligheid in de wereld.

1

: Cijfers van UNHCR Global trends, 2020, https://www.unhcr.org/globaltrends2019/

2

: Cijfers van Unicef, Refugee and Migrant Children in Europe, https://www.unicef.org/eca/media/12671/file, 2020

Dossier ‘Vluchtelingen in Europa’

-2-

Europahuis Ryckevelde

Meer dan 6 miljoen Syriërs zijn ontheemd in eigen land. ©Bulent Kilic/AFP/Getty Images

Van alle landen wereldwijd vangt Turkije al jarenlang het hoogst aantal vluchtelingen op: 3,6 miljoen mensen in 2019. Colombia staat voor het eerst in de top vijf van opvanglanden, omdat de crisis in buurland Venezuela in 2019 een hoogtepunt bereikte. Ook Pakistan, Oeganda, Soedan en Duitsland zijn belangrijke landen van opvang waar telkens meer dan één miljoen vluchtelingen verblijven.

Landen die de meeste vluchtelingen opvangen.

Bron: UNHCR, 2020.

2. En in Europa?

Vluchtelingen vinden ook hun weg naar Europa. In Europa wordt een minderheid van het aantal vluchtelingen wereldwijd opgevangen: dit aantal bedraagt 12%3.

Asielaanvragen in de EU-27, 2008-2019. Bron: Eurostat, 2020

Het aantal asielaanvragen in de Europese Unie bereikte een piek in 2015 en 2016 toen er meer en meer mensen bescherming zochten in Europa (zie grafiek). De stijging van om en bij de 200.000 asielaanvragen in 2008 naar 1,3 miljoen asielaanvragen in 2015 zette de Europese Unie politiek zwaar onder druk. Dat aantal daalde opmerkelijk in 2017, o.a. door de maatregelen genomen door de EU en de lidstaten (zie verder). In 2019 steeg het aantal asielaanvragen opnieuw (met 13%) t.o.v. het voorgaande jaar.

Die lichte stijging komt vooral door het toegenomen aantal aanvragen door Venezolanen, Colombianen en Afghanen. Syrië is al sinds 2013 het belangrijkste herkomstland van asielzoekers in de EU. 3

: Van een totaal van 20,4 miljoen vluchtelingen wereldwijd. Het totaal aantal vluchtelingen wordt op 25,9 miljoen geschat. 5,5 miljoen Palestijnse vluchtelingen vallen echter onder een aparte categorie (categorisering door UNHCR). Europa is hier meer dan enkel de EU-lidstaten: het gaat om 48 landen op het continent Europa, met uitzondering van Turkije.

Dossier ‘Vluchtelingen in Europa’

-3-

Europahuis Ryckevelde

Vluchtelingen zijn wereldwijd verspreid, maar in sommige delen van de wereld worden er veel meer mensen opgevangen dan elders: in het Midden-Oosten, Zuid-Azië en Oost-Afrika is er een opvallend grote concentratie vluchtelingen (zie kaart). Recent worden ook in Colombia heel wat Venezolanen opgevangen.

Wat de EU betreft, kregen Duitsland, Frankrijk en Spanje in 2019 de meeste asielaanvragen van de EU, gevolgd door Griekenland en Italië.

Concentratie van vluchtelingen, inclusief personen in een vergelijkbare situatie. Bron: UNHCR, 2020.

In 2019 concludeerde de Europese Commissie in een factsheet, gemaakt om nepnieuws over het thema tegen te gaan, dat er geen sprake meer is van een migratiecrisis in Europa op basis van de cijfers.

Frans Timmermans, vicevoorzitter van de Europese Commissie, verklaarde daarbij: “De afgelopen vier jaar heeft de EU aanzienlijke vooruitgang en tastbare resultaten geboekt bij de aanpak van de migratieproblematiek. Onder zeer lastige omstandigheden hebben we de handen ineengeslagen. Europa heeft de migratiecrisis van 2015 inmiddels achter zich gelaten, maar er zijn nog steeds structurele problemen. […]”.- 6 maart 2019

Geen nieuw fenomeen De Tweede Wereldoorlog (1940-45) bracht een toen ongeziene mensenstroom op gang: zo’n 15 miljoen mensen vluchtten weg uit Europa, op zoek naar een veiligere plaats. Sindsdien veroorzaakten grote conflicten in Afrika, Azië het Midden-Oosten en de Balkan ook vluchtelingenstromen, maar de aantallen vandaag de dag zijn ongezien.

Vluchtelingen toen en nu: De foto’s boven en onder elkaar vertonen grote parallellen: De foto’s boven dateren van WO I en WOII en tonen Europeanen op de vlucht, weg van hun thuisland.

De foto’s onder zijn van de huidige vluchtelingencrisis, waarbij mensen net naar Europa vluchten.

Dossier ‘Vluchtelingen in Europa’

-4-

Europahuis Ryckevelde

3. Internationale bescherming van vluchtelingen De grote vluchtelingenstroom in WOII en de daarmee samengaande gevolgen leidden tot de eerste internationale afspraken over de opvang van vluchtelingen. In 1951 kwam een groep diplomaten samen in Genève om zich te buigen over het lot van toekomstige vluchtelingen. Zij riepen het recht op asiel uit tot een mensenrecht. Oorspronkelijk gold dit enkel voor Europeanen, maar later (1967) werd dit uitgebreid naar vluchtelingen wereldwijd. De Conventies van Genève ofwel het ‘vluchtelingenverdrag’ was geboren.

De Conventies van Genève • • •

•

Ook wel ‘het vluchtelingenverdrag’ genoemd Dateert van 1951 Bescherming van wie niet in eigen land beschermd kan worden. Op basis van dit verdrag kan iemand erkend worden als vluchteling of oorlogsvluchteling (zie definities).

Ondertekend door 150 landen (dat zijn bijna alle landen ter wereld), waaronder België en alle landen van de Europese Unie. MAAR:  Libanon en Jordanië, waar nu erg veel vluchtelingen zijn, ondertekenden het vluchtelingenverdrag niet.  Turkije ondertekende wel, maar aanvaardde nooit de uitbreiding van 1967 naar vluchtelingen van overal ter wereld.

Daar gelden de Conventies van Genève dus nog altijd enkel voor vluchtelingen uit Europa. Dit zorgt vandaag voor de nodige problemen in Turkse vluchtelingenkampen (zie verder).

What’s in a name? Enkele internationaal vastgelegde definities Een migrant = Een persoon die uit zijn/haar land vertrekt om ergens langdurig of voor altijd te verblijven. Dit is met andere woorden een overkoepelende term, waar al de rest onder valt.

Voorbeeld: Een Europeaan die naar de VS verhuist om er te gaan werken, is een migrant.

Een vluchteling = iemand die vervolging te vrezen heeft vanwege zijn ras, godsdienst of politieke overtuiging, of omdat hij/zij tot een bepaalde sociale groep behoort of een bepaalde nationaliteit heeft (=officiële definitie Conventie van Genève).

—> Iemand die erkend wordt als vluchteling in een ander land, krijgt er een permanente verblijfsvergunning.

Een oorslogsvluchteling = iemand die op de vlucht is voor oorlog, terreur, foltering, doodstraf of executie. De lijn tussen ‘oorlogsvluchtelingen’ en ‘vluchtelingen’ is vaak dun. In oorlogslanden zoals Irak en Afghanistan bijvoorbeeld lopen vervolging (definitie vluchteling) en oorlogsgeweld (definitie Honger is niet genoeg oorlogsvluchteling) vaak door elkaar: veel mensen worden Volgens deze internationale afspraken en aangevallen omdat ze tot een bepaalde etnische of politieke groep definities heeft iemand die zijn land ontvlucht behoren.

—> Iemand die in Europa erkend wordt als oorlogsvluchteling, heeft omwille van hongersnood, geen recht op asiel.

Ook de alsmaar groeiende groep mensen die recht op ‘subsidiaire bescherming’. Dit is een tijdelijke getroffen zal worden door de gevolgen van de verblijfsvergunning, geen permanente. klimaatopwarming kunnen (voorlopig) geen aanspraak maken op asiel.

Dossier ‘Vluchtelingen in Europa’

-5-

Europahuis Ryckevelde

Een asielzoeker = een migrant die een asielaanvraag heeft lopen.

Het resultaat van een asielaanvraag kan zijn: • Erkenning als vluchteling: permanent verblijf.

• Erkenning als oorlogsvluchteling: tijdelijk verblijf.

• Afwijzing van de asielaanvraag: de persoon wordt uitgewezen en moet terugkeren naar zijn herkomstland.

Een transmigrant = Een migrant die op doorreis is naar zijn/haar uiteindelijke bestemming om daar een asielaanvraag in te dienen, en dus geen asiel aanvraagt in het land waar hij/zij zich op dat moment bevindt.

Voorbeeld: Zo was er het meisje Mawda, dat op 17 mei 2018 gedood werd door een verdwaalde politiekogel tijdens een achtervolging. Ze was samen met haar ouders op doorreis in België, op weg naar het VK.

Een internationaal migratiepact Niet enkel in de EU buigt men zich over het migratievraagstuk. Ook op internationaal niveau onderhandelen landen met elkaar, met name binnen de Verenigde Naties. Zo kwam in 2018 het “Mondiaal Pact Voor Veilige, Ordelijke en Reguliere Migratie”, kortweg het VN-migratiepact, uit de bus. Het pact werd op een conferentie in Marrakesh ondertekend door 164 landen.

Het zogenaamde Marrakesh-pact omschrijft de uitdagingen rond migratie waar we vandaag voor staan en welke meerwaarde migranten kunnen leveren aan duurzame ontwikkeling. Het pact spreekt zich uit voor een menswaardige aanpak van migratie en keert zich tegen elke vorm van xenofobie. Het schrijft bovendien voor dat overheden moeten inzetten op een positieve beeldvorming rond migratie.

Struikelblok voor federale regering In België zorgde het VNmigratiepact in 2018 voor hevige politieke spanningen. N-VA was, in tegenstelling tot de andere Campagne toont bijdragen regeringspartijen, namelijk erg van migranten aan gekant tegen de goedkeuring van samenleving wereldwijd het pact. Toenmalig Belgisch © IOM premier Charles Michel trok na Het akkoord schetst met andere woorden een kader voor samenwerking rond enkele weken van verhitte migratie, maar is niet bindend. Dit betekent dat landen niet gedwongen kunnen discussies toch naar Marrakesh worden om de maatregelen na te leven. Het pact heeft dus weinig directe impact. om het pact te ondertekenen, Toch stemden verschillende EU-lidstaten (Hongarije, Polen en Tsjechië) tegen het maar N-VA stapte hierdoor wel uit akkoord uit angst voor meer migratie richting Europa. Oostenrijk, Bulgarije, Letland, de federale regering.

Italië en Roemenië onthielden zich bij de stemming. Slovakije stemde niet.

2. Hoe komen vluchtelingen naar Europa?

Je kan pas een asielaanvraag doen in een van de EU-lidstaten wanneer je op het grondgebied van dat EU-land bent.

Het is dus niet mogelijk om vanuit het land waaruit je wil wegvluchten een asielprocedure op te starten. Dit heeft gevolgen voor de manier waarop mensen naar Europa komen, want een legale manier is quasi onmogelijk.

1. Legaal?

EU Blue Card Mensen die hun thuisland ontvluchten omwille van economische redenen (zoals weinig werkgelegenheid), worden meestal niet erkend in de EU (zie definities p.5).

De EU Blue Card (geïnspireerd op de Amerikaanse Green Card) vormt hierop een uitzondering. Om de Europese economie competitief te houden en de bedrijven te versterken, kunnen hoogopgeleide arbeidsmigranten (zoals ingenieurs en ITexperten) een Europese Blauwe Kaart aanvragen en op die manier een werk- en verblijfsvergunning bekomen.

Met het vliegtuig?

De gemakkelijkste, goedkoopste en veiligste manier om naar Europa te komen is met het vliegtuig. Maar om toegelaten te worden op een vlucht heb je een visum nodig. En vaak zijn in conflictlanden de ambassades dicht, waardoor mensen dus geen visum kunnen aanvragen.

Dossier ‘Vluchtelingen in Europa’

-6-

Europahuis Ryckevelde

Kan je in nood zonder visum vliegen?

In theorie wel: Er is een EU-richtlijn die stelt dat een ‘drager’, in dit geval dus de luchtvaartmaatschappij, mensen die recht hebben op asiel zonder visum mag meenemen. Maar: als de persoon in kwestie niet als dusdanig wordt erkend in Europa, is het diezelfde ’drager’ die op zijn kosten die persoon moet terugbrengen. Deze regel betekent dat de EU het eigenlijk aan de luchtvaartmaatschappijen overlaat om te beslissen of iemand recht zal hebben op asiel. Het is dan ook economisch logisch dat deze het zekere voor het onzekere nemen en enkel mensen mét visum meenemen.

2. Illegaal Doordat legale routes naar Europa zo goed als afgesloten zijn en je enkel asiel kan aanvragen als je je al op het grondgebied van dat land bevindt, zien mensen zich gedwongen de Europese grenzen illegaal over te steken. Hierbij moeten ze vaak een beroep doen op mensenhandelaars die hen - vaak tegen grof geld - naar EU-grondgebied brengen.

Migratieroutes Tot voor de migratiecrisis in 2015 staken migranten de Middellandse Zee voornamelijk over tussen Libië en Italië.

Vanaf het uitbreken van de vluchtelingencrisis in 2015 werd de route via Turkije naar Griekenland massaal gebruikt.

Onder invloed van Europese maatregelen en de geopolitieke context verandert de populariteit van de routes telkens: in 2017 waren de aankomsten het hoogst in Italië, in 2018 in Spanje, en de jongste jaren (van 2019 tot maart 2020) kwamen weer meer mensen via Turkije Griekenland binnen.

Centrale route Deze loopt via Noord-Afrika (Egypte, Libië) naar Malta en Italië via de Middellandse Zee. Al jarenlang is dit een erg belangrijke route waarlangs migranten de oversteek wagen naar Europa. Het gaat vooral om Eritreeërs, Nigerianen en ook Syriërs. Dit is de dodelijkste route op de Middellandse Zee (zie verder). In februari 2017 werden verschillende stappen ondernomen in samenwerking met Libië, waardoor het aantal oversteken hier enorm daalde vanaf 2018. Deze samenwerking is echter niet zonder gevolgen (zie verder).

Oostelijke route Deze route loopt vanuit Turkije naar de EU via Griekenland, Bulgarije of Cyprus. Sinds het begin van de vluchtelingencrisis in 2015 namen al meer dan 1 miljoen mensen deze route. Hoewel de deal met Turkije het percentage terug wist te dringen, werd het opnieuw de populairste route in 2019 en begin 2020 (zie verder).

Westelijke route Deze route loopt via West-Afrikaanse landen naar de Canarische eilanden en het Spaans grondgebied. Veel migranten die deze route kiezen, komen uit Noord- en Centraal-Afrikaanse landen geteisterd door oorlog en armoede. Hoewel deze route eerder overtroffen werd door de Italiaanse en Griekse route, steeg het aantal oversteken via deze route in 2018.

Dossier ‘Vluchtelingen in Europa’

-7-

Irreguliere aankomsten in de EU, 2015 – maart 2020. Bron: Council of the EU, 2020.

Vluchtelingen zitten vast aan de Macedonische grens.

Bron: FreedomHouse

Wat kost een illegale reis naar Europa?

Een enkele vliegreis van Turkije naar Duitsland of het Verenigd Koninkrijk kost doorgaans minder dan $400.

Mensensmokkelaars rekenen illegale migranten $1.000 tot $1.500 aan voor een gevaarlijke boottocht van 6 kilometer tussen Turkije en een van de Griekse eilanden.

Vanuit Griekenland verder trekken naar Duitsland, kost meestal €3.000-€4.000 en je betaalt €10.000 tot €12.000 om het Verenigd Koninkrijk te bereiken. Mensensmokkel is een bloeiende business, goed voor een jaarlijkse omzet van 3 miljard euro.

Europahuis Ryckevelde

Sterven op de Middellandse Zee De oversteek is niet zonder risico. Zo berekende het ‘Missing Migrants Project’ dat er sinds 2014, het begin van de vluchtelingencrisis, al meer dan 19.000 mensen stierven op de Middellandse Zee. Het totaal aantal doden in 2019 (1.336) daalde in absolute cijfers wel, maar de oversteek wordt steeds gevaarlijker. De kans om te sterven tijdens deze tocht stijgt elk jaar: per 33 mensen die de oversteek waagden in 2019, overleefde minstens één persoon de oversteek niet.

Het beleid van de EU, dat er de laatste jaren vooral op gericht is migranten tegen te houden aan de buitengrenzen, helpt hier niet bij. Het redden van mensen op zee gebeurt niet meer door reddingsschepen van EU-lidstaten, maar wordt voornamelijk overgelaten aan ngo’s die door strikte EU-regels hun werk bemoeilijkt zien. Daarnaast betaalt de EU Libië om migranten te beletten de oversteek te wagen. Dit gaat volgens rapporten van mensenrechtenorganisaties vaak gepaard met grove mensenrechtenschendingen. Smokkelaars gaan door de strenge aanpak bovendien almaar driester te werk.

Kos, augustus 2015: een Syrische man huilt, hij overleefde de tocht met zijn dochter en zoon. Bron: FreedomHouse

Symbool van de crisis In september 2015 ging een foto van de aangespoelde peuter Alan Kurdi de wereld rond.

Hij verdronk toen hij en zijn familie de oversteek tussen Turkije en Griekenland probeerden te maken. De foto is een symbolisch beeld voor de vele doden en kinderen die al vielen op zee.

Wereldwijd werd opgeroepen om dergelijke drama’s in de toekomst te vermijden.

De coronapandemie: gevolgen voor vluchtelingen Omwille van het COVID-19 virus hebben landen wereldwijd hun grenzen en havens gesloten. Vluchtelingen komen zo vast te zitten en worden (soms met geweld) tegengehouden aan de grenzen. Bovendien worden asielprocedures opgeschort en reddingsacties op zee gestaakt, waardoor bootjes met migranten soms dagenlang blijven ronddobberen. Hervestigingsprogramma’s in de EU werden onderbroken, de IOM moest de vrijwillige terugkeer van migranten naar hun land stopzetten en verschillende vluchtelingenkampen werden in lockdown geplaatst.

Vluchtelingen verlaten het vernielde kamp Moria.

Bron: AFP via Getty Images

In die overvolle kampen en opvangcentra is de situatie sowieso al precair: anderhalve meter afstand houden is zo goed als onmogelijk, er zijn weinig sanitaire voorzieningen (en dus weinig hygiëne) en humanitaire hulp wordt tot een minimum beperkt om de verspreiding van het virus tegen te gaan.

Brand in Moria De uitzichtloze situatie waarin vluchtelingen zich bevinden wordt door de pandemie onhoudbaar. Angst en onzekerheid doen de spanningen hoog oplaaien. Dit bewijst de brand in het vluchtelingenkamp Moria op het Griekse eiland Lesbos van 8 september 2020 (zie afbeelding). 12 000 mensen kwamen op straat terecht. Griekse autoriteiten suggereren dat de brand werd aangestoken door bewoners van het vluchtelingenkamp, uit onvrede met de strenge coronamaatregelen. Andere bronnen beschuldigen dan weer extreemrechtse Griekse locals die zouden gehandeld hebben uit anti-immigratie sentiment. De brand op Moria toont hoe dan ook aan dat een gebrekkig migratiebeleid in combinatie met een pandemie desastreuze gevolgen kan hebben.

Dossier ‘Vluchtelingen in Europa’

-8-

Europahuis Ryckevelde

3. Wat doet de EU? Het Europees asielbeleid staat in feite nog in zijn kinderschoenen: ‘asiel’ is grotendeels een nationale bevoegdheid.

Dat wil zeggen dat, behalve enkele Europese en internationale regels (zie onder), elke EU-lidstaat een eigen asielbeleid uitstippelt. De EU heeft daardoor weinig slagkracht en kan enkel maatregelen nemen als de lidstaten hiervoor toestemming geven.

1. Bestaande afspraken over asiel 1. Land van aankomst = verantwoordelijk De Dublinverordening stelt dat de eerste EU-lidstaat waar een migrant geregistreerd wordt, verantwoordelijk is voor de behandeling van de asielaanvraag en voor de opvang tijdens de asielprocedure.

Deze regel zorgt voor een grote druk op de lidstaten in het zuiden van de Europese Unie. In theorie moeten zij alle migranten die aankomen ook registreren en voorzien in hun opvang.

Deze verantwoordelijkheid werd door deze landen ontlopen, waardoor er tegen de regels in toch vluchtelingen op doorreis werden doorgelaten.

2. Geen ‘asielshoppen’ mogelijk Een migrant kan maar in 1 land van de EU een asielaanvraag doen. Wordt de aanvraag afgekeurd, dan moet hij/zij dus terug naar zijn/haar land. Het is onmogelijk om dan nog in een ander EU-land opnieuw een aanvraag te doen.

Om dit te controleren, werd Eurodac uitgewerkt: bij aankomst in een EU-lidstaat moet elke migrant zijn vingerafdrukken plaatsen. Deze worden bijgehouden in de Eurodac-databank.

Door vingerafdrukken te vergelijken, kunnen de EU-lidstaten nagaan of een migrant al een asielaanvraag heeft ingediend in een andere EU-lidstaat.

3. Bed, bad, brood Eens iemand is geregistreerd als asielzoeker, moet de lidstaat waar die persoon verblijft zorgen voor onderdak, voedsel en basisverzorging, het zogezegde ‘bed-bad-brood’ principe. Dit geldt zowel voor het welvarende Luxemburg als voor het armere Griekenland.

4. Terugkeerbeleid Wanneer iemand niet erkend wordt als vluchteling of oorlogsvluchteling, moet deze persoon terugkeren naar zijn/haar herkomstland. De manier waarop de lidstaten uitgeprocedeerde asielzoekers terugsturen, is geregeld op EU-niveau. De lidstaten moeten een eerlijke en transparante procedure volgen.

Nood aan nieuwe afspraken in Europa

De vluchtelingencrisis van 2015 zette de bestaande Dublinregels zwaar onder druk, want de landen in het zuiden van de EU moesten massaal meer mensen opvangen dan de landen in het noorden. Italië en Griekenland drongen aan op een Europese aanpak van de crisis en vroegen de andere lidstaten om meer solidariteit. Dit blijkt moeilijker dan gedacht: de verschillende Europese lidstaten hebben een eigen visie op asiel en migratie, wat zich vertaalt in grote beleidsverschillen.

Dossier ‘Vluchtelingen in Europa’

-9-

Europahuis Ryckevelde

2. Elk land zijn eigen beleid Naast deze algemene Europese regels, is ‘asiel en migratiebeleid’ een nationale bevoegdheid. Met andere woorden: elk land beslist zelf hoe hij dit aanpakt. De piek in het aantal asielaanvragen in 2015 maakte echter duidelijk dat de Europese Unie op lange termijn aan een gezamenlijke strategie rond asiel en migratie moet werken. Maar de Europese lidstaten hebben uiteenlopende visies over de vluchtelingenproblematiek. Merkel’s ‘wir schaffen das’ stond in 2015 in schril contrast met de houding van bijvoorbeeld Polen of Hongarije, die veel minder bereid zijn om vluchtelingen op te vangen. Daarnaast zijn er grote verschillen in het aantal asielaanvragen per land en ook de kans op erkenning verschilt enorm tussen landen.

Aantal aanvragen per land De grafiek hiernaast toont het aantal asielaanvragen per land in 2018 en 2019. Duitsland, Frankrijk en Spanje krijgen het hoogste aantal aanvragen. Dit in contrast met bijvoorbeeld de Baltische staten en lidstaten in Oost-Europa, die bijna onzichtbaar blijven.

Bijna alle landen merkten de algemene stijging van het totaal aantal asielaanvragen in de EU in 2019 in hun eigen cijfers, met uitzondering van Duitsland en Italië.

Landen als Spanje, Griekenland en Italië hebben door het hoge aantal aanvragen in opeenvolgende jaren nood aan solidariteit en steun van andere lidstaten.

Landen als Hongarije of Tsjechië, met weinig aanvragen, proberen echter vooral hun eigen grenzen te beschermen en willen niets te maken hebben met het vluchtelingenprobleem in andere landen. Dit zorgt voor moeizame gesprekken rond asiel en migratie op Europees niveau.

Aantal asielzoekers in de lidstaten van de EU-27. Bron: Eurostat, 2020.

Kans op erkenning per land

Beslissingen over asieldossiers per land in 2019. Bron: Eurostat, 2020.

Ook in de beslissing om vluchtelingen te erkennen zijn er grote verschillen tussen de lidstaten onderling (zie grafiek).

Zo valt Spanje op door het grote aantal humanitaire visa dat het uitreikte in 2019. Dit heeft te maken met het verwelkomingsbeleid tegenover een groeiend aantal Latijns-Amerikaanse vluchtelingen. Landen als Tsjechië en Hongarije kregen al minder dan 2.000 aanvragen en erkenden elk minder dan 10%.

Hoewel de definities van een oorlogsvluchteling of een ‘gewone’ vluchteling gelijk zijn in alle landen van de Europese Unie, oordeelt het ene land strenger dan het andere in concrete dossiers. Dat komt omdat in elk land een andere commissie oordeelt over de asieldossiers en dus andere beslissingen neemt, vaak op basis van het politieke klimaat in dat land. Landen als Hongarije, Polen of Italië staan een stuk strenger ten aanzien van vluchtelingen dan pakweg Luxemburg of Ierland. De toekenning van de beschermingsstatus wordt daarnaast geval per geval bestudeerd, en niet automatisch o.b.v. nationaliteit toegekend.

Dossier ‘Vluchtelingen in Europa’

-10-

Europahuis Ryckevelde

En in Hongarije...

Vooral het Hongarije onder Viktor Orban staat zeer weigerachtig tegenover migranten. Al tegen eind 2015 had de Hongaarse regering een 4-meter hoog, 175 kilometer breed hek aan zijn zuidelijke grens met Servië gebouwd.

Overheden van andere Oost-Europese lidstaten kopieerden deze antimigratiehouding. Organisaties zoals het UNHCR rapporteerden schendingen van het vluchtelingenrecht en fysieke mishandeling van vluchtelingen in Hongarije.

De in 2015 uitgeroepen crisissituatie in Hongarije, waardoor de politie speciale volmachten kreeg, is nog steeds niet ingetrokken. Nochtans steekt in 2020 minder dan 1 migrant per dag gemiddeld de Hongaarse grens over.

Augustus 2015, Syrische vluchtelingen kruipen door het hek tussen de Servisch-Hongaarse grens.

Bron: FreedomHouse.

3. Europese crisismaatregelen De stijging van het aantal asielaanvragen, de groeiende druk op de Dublinprocedure en de grote contrasten in het nationale beleid rond asiel en migratie van de lidstaten, leidden tot een grote crisis in de EU. Europese lidstaten begonnen hun grenzen te sluiten en vluchtelingen door te schuiven naar andere lidstaten. Dit zette de Schengenzone* zwaar onder druk. Gezamenlijke crisismaatregelen op EU-niveau drongen zich op.

De staatshoofden en regeringsleiders van de EU kwamen een aantal keer in spoed bijeen in de Europese Raad om de vluchtelingencrisis tijdelijk en snel het hoofd te bieden. De belangrijkste beslissingen die ze namen, waren:

1. Het EU-spreidingsplan Van 2015 tot 2017 was een spreidingsplan (of EU relocatie) in voege, waarbij 160.000 asielzoekers die verbleven in Italië en Griekenland, zouden verdeeld worden over de lidstaten. Het plan-Juncker (genoemd naar Jean-Claude Juncker, de toenmalige voorzitter van de Europese Commissie) vormde een uitzondering op de Dublinverordening en moest de druk op de landen aan de grenzen van de EU verlichten. Maar het was geen daverend succes.

Problemen met het tijdelijk spreidingsplan • Het plan kwam niet op gang. De lidstaten namen uiteindelijk maar 18% van het vooropgestelde doel asielzoekers over.

• Enkel asielzoekers uit een land met een hoge kans op erkenning (enkel Syriërs en Eritreeërs) kwamen in aanmerking. Wat met de rest?

• Hongarije, Polen en Tsjechië weigerden om mee te werken en namen geen enkele vluchteling (behalve Tsjechië, die er 12 opnam) over uit Italië of Griekenland (zie kader).

• Het spreidingsplan was slechts tijdelijk. Een permanent spreidingsplan botste op een njet van een aantal OostEuropese landen. Voor alle andere migranten blijft de Dublinverordening gelden.

Ook België kwam zijn belofte niet na: van de 1.530 vooropgestelde asielzoekers slaagde het erin 997 over te nemen.

De quota werden telkens bijgesteld, waardoor er uiteindelijk maar 29.144 vluchtelingen verdeeld werden.

Bron: DS Infografiek, 2017.

Hongarije, Polen en Tsjechië veroordeeld door Europees Hof Omdat ze weigerden mee te werken aan de verplichte spreiding van vluchtelingen tussen 2015 en 2017, werden de drie lidstaten veroordeeld door het Europees Hof van Justitie in april 2020. De argumenten die de landen gebruikten in hun verzet tegen het spreidingsplan, werden als ongeldig bestempeld in het arrest. Omdat het spreidingsplan intussen is afgelopen, is er een kleine kans dat de landen ook een financiële sanctie zullen krijgen.

Het plan stierf uiteindelijk een stille dood in 2017. *Met ‘Schengen’ beslisten de lidstaten in de jaren ‘90 om de binnengrenzen te laten vervagen en in ruil de gezamenlijke buitengrenzen goed te bewaken. In ‘uitzonderlijke gevallen’, namelijk bij ernstige bedreiging van de openbare orde, staan de Schengen-regels toe dat een land tijdelijk zijn grenzen terug controleert.

Sinds de vluchtelingencrisis maken veel landen van deze mogelijkheid gebruik om de grenzen te sluiten.

Dossier ‘Vluchtelingen in Europa’

-11-

Europahuis Ryckevelde

2. De vluchtelingendeal met Turkije Het spreidingsplan kwam niet op gang en migranten bleven toestromen in de EU. Om een einde te maken aan deze stroom, sloot de EU in maart 2016 een akkoord met Turkije: Alle vluchtelingen die illegaal de Europese Unie binnenkomen via Griekenland, worden teruggestuurd naar Turkije op kosten van de Europese Unie. Per teruggestuurde vluchteling, neemt de EU op zijn beurt één Syrische vluchteling die in Turkije verblijft, op. Dit is het zogenaamde draaideursysteem.

In ruil vroeg Erdogan een versnelde toetreding tot de EU, een afschaffing van de visumverplichting voor Turken die naar de EU reizen en een budget van 6 miljard euro voor de opvang.

De Turkijedeal onder druk

De Turkijedeal leek het ’Europese’ probleem in de eerste plaats op te lossen, gezien het aantal oversteken tussen Griekenland en Turkije drastisch daalde: in maart 2016 waren er nog 26.971 mensen die via Turkije het Griekse vasteland bereikten, in december 2016 was dit al gezakt naar 2.400.

Waar de deal de afgelopen jaren al mank liep op verschillende vlakken, is deze sinds eind februari 2020 zelfs gedeeltelijk opgeschort door de Turkse regering (zie kader). Turks president Erdogan verwijt de EU haar beloften niet na te komen: de bereidheid van Europese lidstaten om vluchtelingen uit Turkije over te nemen is miniem, de beloftes over de visumafschaffing voor Turken en toetredingsonderhandelingen worden niet nageleefd,… De druk op de EU daalde door de deal wel, maar de druk op Turkije bleef al die jaren stijgen: momenteel vangen zij 3,7 miljard vluchtelingen op, het grootste aantal van alle landen in de wereld, en veel meer dan alle EU-lidstaten samen. Turkije wil ook meer geld ontvangen omdat het miljoenen nieuwe vluchtelingen vreest door het conflict in Idlib in Syrië.

Het uitbesteden van het Europese vluchtelingenbeleid aan Turkije zorgde de afgelopen jaren al voor een niet te onderschatten humanitaire ‘kost’: • Mensenrechtenorganisaties hebben al herhaaldelijk gerapporteerd over de slechte opvang in overvolle kampen, uitbuiting van vluchtelingen en onvoldoende voorziening in basisnoden (zoals het Europese ‘bedbad-brood’-principe).

• Turkije stuurt mensen terug naar Syrië (oorlogsgebied), ondanks internationale afspraken. Dit zorgt er voor dat Turkije niet als ‘veilig derde land’ kan gezien worden. Turkije ondertekende de Conventies van Genève enkel voor vluchtelingen uit Europa, waardoor de rechten van (oorlogs-)vluchtelingen uit andere landen er niet gegarandeerd worden.

Griekse vluchtelingenkampen nabij Turkije. Bron: HRW, 2018

Het einde van de vluchtelingendeal?

Erdogan liet eind februari 2020 weten geen controles meer uit te voeren aan de Grieks-Turkse grens. Deze eenzijdige beslissing langs Turkse kant zorgde voor humanitaire drama’s aan de grens: de Griekse grenswacht greep hardhandig in met traangas, rubberen kogels en het verjagen van bootjes, om vluchtelingen en migranten uit Turkije tegen te houden.

Overdreven cijfers die de Turkse overheid verspreidde van het aantal vluchtelingen op weg naar Europa pookte de situatie verder op. Intussen zitten 42.000 migranten vast in vreselijke omstandigheden op Griekse eilanden, ‘hotspots’ voor migranten in afwachting van hun asielprocedure.

Zo werd de situatie in het beruchte vluchtelingenkamp Moria op Lesbos, waar vier keer meer mensen dan voorzien verbleven, onhoudbaar (zie p. 9 onderaan).

3. Deals met Libië en Marokko Door de deal met Turkije was het aantal oversteken voor die route in 2016 drastisch gedaald. De route verlegde zich en in 2017 kwamen meer mensen via Libië aan in Italië. Daarop besloot de EU om ook met andere landen deals te sluiten. Met de Malta-Verklaring in 2017 werd de Libië-deal één van de speerpunten van het Europees migratiebeleid. Libië ontving 200 miljoen euro van de EU om zijn grenzen beter te bewaken en asielzoekers daar op te vangen. De EU ondersteunt bovendien de Libische kustwacht met training, personeel, schepen en geld.

Dossier ‘Vluchtelingen in Europa’

-12-

Europahuis Ryckevelde

De Italiaanse overheid sloot in 2017 (op een verdoken manier) een eigen deal met Libië.

Deze deal werd begin 2020 met nog eens drie jaar verlengd.

Er is kritiek op deze samenwerkingen tussen de EU en Libië omwille van meerdere redenen: Libië wordt bestuurd door twee rivaliserende regeringen die elk een deel van het land in handen hebben. Het land staat op de rand van een burgeroorlog, er zijn gewapende conflicten en daarnaast zijn er nog heel wat lokale machtshebbers en misdaadbewegingen die het land vrijwel onbestuurbaar maken.

Vluchtelingen en migranten die er worden tegengehouden, komen voor onbepaalde duur terecht in gesloten opvangkampen. Mensenrechtenorganisaties zoals de VN en Amnesty International rapporteren al jarenlang gevallen van marteling, fysiek en seksueel geweld en uitbuiting in Libië. Deze problemen komen bovenop het gebrek aan basisvoorzieningen om vluchtelingen menswaardig op te vangen. Dit toont dat Libië geen ideale thuishaven is voor mensen die oorlog en terreur ontvluchten.

Migranten slachtoffer van oorlogsgeweld Migranten die opgesloten zijn in opvangcentra ontkomen niet aan de gevechten tussen rivaliserende groeperingen. Bij een dodelijke luchtaanval op een detentiecentrum in de hoofdstad Tripoli in 2019 kwamen meer dan 50 migranten om het leven en vielen meer dan 100 gewonden. Bewakers schoten op migranten die probeerden weg te vluchten van de bombardementen. De VN spreekt zelfs van een mogelijk oorlogsmisdrijf. © UNICEF/UN052608/Romenzi

Door deze Europese maatregelen verlegde de route zich nog meer naar het westen. Dus wordt ook de grens tussen Marokko en Spanje (met zijn enclaves in Marokko) streng bewaakt. De Marokkaanse overheid voert een streng en gewelddadig deportatie– en detentiebeleid, waardoor weinig vluchtelingen in Marokko willen blijven. Het land heeft wel een uitgewerkte strategie voor asiel en migratie met verschillende opvang– en integratietrajecten, maar dit geldt enkel voor mensen die er asiel aanvragen. Veel vluchtelingen blijven daardoor onder de radar.

De EU werkt al sinds het begin van de vluchtelingencrisis samen met Marokko. Financiering om bv. extra grensfaciliteiten aan te leggen, komt van Europees ontwikkelingsgeld (via het EU-trustfonds voor Afrika). Geld dat normaal naar armoedebestrijding en het tegengaan van ongelijkheid in Afrika zou gaan, wordt nu vooral gebruikt voor het tegenhouden van migranten die naar Europa willen komen. Marokko is daarom sceptisch over samenwerking met de EU en vindt dat de EU haar verantwoordelijkheid niet neemt.

De migratiedeals met landen buiten de EU ‘werken’: het aantal aankomsten in Europa blijft dalen (zie kaart). Het aantal migranten dat vanuit Libië oversteekt naar Italië is in twee jaar tijd (eind 2019) zelfs met 90% gedaald.

Toch roepen deze deals vragen op. Ondanks de berichten rond uitbuiting en mishandeling van vluchtelingen in bovengenoemde landen, blijft de Europese Unie investeren in een samenwerking met derde landen, met als doel het aantal oversteken te doen dalen.

Jaarlijkse aankomsten in Europa. Bron: Europese Commissie, 2020.

Terugkeren is voor veel vluchtelingen geen optie, maar doortrekken richting Europa lijkt ook onmogelijk. Zo komen veel vluchtelingen vast te zitten, in gesloten detentiecentra of ondergedoken in een onveilig land.

Bovendien zal het aantal vluchtelingen wereldwijd in de toekomst waarschijnlijk blijven stijgen, bv. door de gevolgen van klimaatopwarming.

Dossier ‘Vluchtelingen in Europa’

-13-

Europahuis Ryckevelde

4. Naar een Europees asiel- en migratiebeleid?

De afgelopen 10 jaar is het aantal mensen op de vlucht wereldwijd ongeveer verdubbeld (zie grafiek). Tegelijk blijft het aantal asielaanvragen in Europa relatief laag. Dit is een rechtstreeks gevolg van het Europese beleid dat vooral gericht is op het streng bewaken van de buitengrenzen.

Het blijft moeilijk voor de lidstaten om het eens te worden over een Europese aanpak van asiel en migratie, en dan vooral over de interne aanpak. Het is een thema dat in vrijwel alle EU-landen hevige emoties oproept bij de burgers en lidstaten willen graag zelf hun beslissingsmacht hierover behouden. Toch is het duidelijk dat heldere afspraken nodig zijn op Europees vlak.

Bron: UNHCR, cijfers uit “Global Trends 2019”, rapport 2020

Voorstel voor een EU-migratiepact Al bij haar aanstelling in december 2019 beloofde commissievoorzitter Ursula von der Leyen werk te maken van een meer doortastend Europees asiel- en migratiebeleid.

Op 23 september 2020 kwam de Commissie naar buiten met een ontwerppact dat gebaseerd is op het principe van verplichte solidariteit en dat bestaat uit drie grote pijlers (zie hieronder) met als ultieme doel om irreguliere migratie terug te dringen. Het Europees Parlement en de Raad zullen het commissievoorstel nu verder behandelen. Er zal dus nog stevig gediscussieerd worden tussen de lidstaten vooraleer dit pact in werking kan treden.

Gemengde reacties De zogenaamde Zuidelijke Alliantie (Griekenland, Italië, Malta, Cyprus en Spanje) betreurt dat er geen verplicht spreidingsmechanisme vervat zit in het voorstel en eist een gronderige hervorming van de Dublin-regels, zodat de druk op hun land afneemt.

De Visegrad-4 (Hongarije, Polen, Tsjechië en Slovakije), waar ook Slovenië zich bij aansluit, stellen zich traditioneel weigerachtig op tegen elke vorm van verplichting en willen vooral migratie stoppen aan de buitengrenzen.

Bovenop deze tweespalt onder de lidstaten kan men zich de vraag stellen wat er gebeurt als álle lidstaten kiezen voor de “alternatieve” vormen van solidariteit en niemand nog effectief bereid is vluchtelingen op te vangen.

Er is dus nog genoeg voer voor discussie. De komende tijd zal uitwijzen of de landen een compromis kunnen sluiten.

Dossier ‘Vluchtelingen in Europa’

1.

Buiten de Europese grenzen

De Europese Commissie wil sterke partnerschappen met derde landen. De EU zal geld investeren in landen van herkomst én doorreis zodat meer vluchtelingen worden opgevangen in hun eigen regio. Verder wil de EU makkelijker migranten kunnen terugsturen, meer legale migratieroutes uitwerken en mensensmokkel een halt toeroepen.

2.

Aan de Europese grenzen

Er moeten snelle, efficiënte screeningprocedures komen wat betreft identiteit, veiligheid en gezondheid. Wie afkomstig is uit een land met een lage erkenningsgraad (< 20%), bijvoorbeeld Marokko, Nigeria of Bangladesh, komt terecht in een versnelde procedure. Binnen de 12 weken moet beslist worden of die persoon al dan niet teruggestuurd wordt naar zijn/haar land van herkomst.

Ten slotte wil de Commissie een grotere rol toekennen aan Frontex (de Europese kust- en grenswacht), met name bij het terugkeerbeleid.

3.

Lidstaten onderling

EU-landen zullen meewerken aan het Europese migratiebeleid op basis van flexibele bijdragen. Geen enkel land wordt volgens het voorstel dus gedwongen om migranten op te vangen (op dit punt van verplichte hervestiging ging het spreidingsplan van 2015 de mist in), maar in crisissituaties kan de Commissie lidstaten wel verplichten mee te helpen op andere manieren. Dit kan bijvoorbeeld door financiële, materiele en logistieke steun te bieden aan zuidelijke lidstaten of door de terugkeerprocedure van uitgewezen migranten in een andere lidstaat op zich te nemen.

-14-

Europahuis Ryckevelde

Bijkomende initiatieven Onderstaande initiatieven ondersteunen momenteel het huidige Europees asiel- en migratiebeleid.

1.

Samenwerken om de buitengrenzen te bewaken

Frontex Frontex, het Europese Grens- en kustwachtagentschap, voorziet naast gegevensuitwisseling ook technische ondersteuning (vliegtuigen, schepen en getrainde grensbewakers) om landen waar ineens meer mensen op de vlucht aankomen, hulp te bieden.

Frontex zet ook vliegtuigen in voor terugkeeroperaties van uitgewezen asielzoekers naar het thuisland. De focus ligt op het controleren en tegenhouden van illegale stromen van mensen op de vlucht. De ambitie is om van Frontex een versterkt agentschap te maken, dat met een permanent korps van 10.000 grenswachters aan de buitengrens aanwezig is.

Reddingsacties op zee In het verleden werden Europese operaties ingezet om vluchtelingen op open zee te redden en om mensen tegen te houden. Enkel dat laatste onderdeel houdt vandaag nog stand. Naast de financiering van reddingsschepen vormt vooral het land waar deze schepen aanmeren een heikel punt, omdat landen vaak niet bereid zijn extra migranten op te vangen. Zo was er het bekende voorbeeld van het schip Aquarius, dat niet mocht aanmeren in Italië en dagenlang ronddobberde met 630 mensen aan boord.

Operatie Sophia, een Europese operatie tegen mensensmokkelaars in de Middellandse Zee, werd stopgezet in maart 2020 omdat er geen steun meer voor was bij een aantal Europese landen, met name Italië en Oostenrijk.

Factcheck: Zuigt mensen redden nieuwe oversteken aan?

Steeds wanneer er gesproken wordt over reddingsacties op zee, starten ook de discussies over het mogelijke aanzuigeffect van deze acties. ‘Hoe meer mensen we redden op zee, hoe meer er de oversteek zullen wagen naar Europa’, klinkt het bij verschillende Europese overheden. Zo wordt mensen redden problematisch. Dit mogelijke aanzuigeffect is echter niet bewezen. Er is geen stijging zichtbaar in het aantal oversteken, wanneer er meer reddingen op zee gebeuren.

2.

Samenwerking met landen van herkomst en doorreis

Via samenwerkingen met overheden in derde landen en verstrengde grenscontroles wil de EU de mensenstroom naar Europa zo veel mogelijk terugdringen (zie hoofdstuk “Europese crisismaatregelen). De Europese raad ontwikkelde in 2018 het idee van ‘regionale ontschepingsplatformen’. Dit zijn centra in buurlanden van de EU waar op zee geredde migranten opgevangen zouden worden in afwachting van een eventuele hervestiging in Europa (voor zij die recht op bescherming hebben), of een repatriëring naar het land van oorsprong. Deze ontschepingsplatformen zorgen voor veel discussie, en het idee lijkt voorlopig niet meer op tafel te liggen. Deze centra riskeren gesloten detentiekampen te worden als er niet voldoende controle op is, en er zijn weinig derde landen bereid om hiervoor samen te werken met de EU.

3. Hulp ter plaatse De Europese Unie probeert ook de oorzaak, de reden waarom mensen vluchten, aan te pakken. Zo wordt er door de EU actief ingezet op humanitaire hulp en conflictbemiddeling in de getroffen regio’s. In dat kader hebben de EU en haar lidstaten sinds het begin van het Syrische conflict meer dan €17 miljard aan steun uitgetrokken voor de mensen die de oorlog ontvluchten, zowel binnen als buiten Syrië. Via ontwikkelingssamenwerking wil de EU de perspectieven voor jongeren in de landen van herkomst verbeteren.

Ook probeert de EU via het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid in te grijpen in conflictgebieden.

Meer info over het buitenlands beleid van de Europese Unie vind je in volgende dossiers.

Dossier ‘Vluchtelingen in Europa’

-15-

Europahuis Ryckevelde

Maar terwijl er humanitaire hulp naar het Midden-Oosten gaat om de crisis lokaal aan te pakken, blijven Europese landen hun wapens verkopen aan landen zoals Saoedi-Arabië en andere bedenkelijke regimes die het niet nauw nemen met de mensenrechten. De wapenindustrie in verschillende landen verdient goed geld aan deze export. Zo duiken dan bijvoorbeeld wel wapens van Europese makelij op bij verschillende partijen in het Syrische conflict (IS zou zelfs Belgische wapens gebruikt hebben).

4. Migratie in het publieke debat

Bron: Europees Parlement

De lidstaten van de EU hebben verschillende visies over hoe Europa asiel en migratie moet aanpakken. Deze problematiek blijft hoog op de politieke agenda staan. Volgens een Eurobarometer-onderzoek beïnvloedde het thema migratie de stemkeuze van 34% van de EU-burgers bij de Europese Parlementsverkiezingen van 2019.

Het is allemaal de schuld van…

Populisten overal in Europa wijzen gretig op de gevaren van migratie richting de EU. Door een externe zondebok aan te duiden, hopen ze stemmen te ronselen. Hierdoor lopen de gemoederen vaak hoog op en staan groepen mensen tegenover elkaar. Migratie is het thema bij uitstek waarbij er gauw polarisering ontstaat op basis van verkeerde cijfers en de nuance in het debat zoek geraakt.

© Chrostin

Vertekende beeldvorming over migratie Ook (massa- en sociale) media gebruiken vaak gekleurde termen. Woorden als toevloed of migrantenstroom doen uitschijnen dat Europa overspoeld wordt door vluchtelingen. Titels als ’Ze profiteren van het goede weer om de oversteek te maken’ doen dan weer vermoeden dat mensen op de vlucht een plezierreisje maken, of dat ze met slechte bedoelingen richting Europa trekken. Mede hierdoor overschatten Europese burgers vaak het aantal migranten in de EU (zie kaart rechtsboven), en groeit het wantrouwen tegenover mensen op de vlucht. Meer over beeldvorming rond Europese thema’s vind je in het dossier ‘Nee tegen nonsens’.

Dossier ‘Vluchtelingen in Europa’

-16-

Europahuis Ryckevelde

Laat je niet vangen Asiel en migratie is een thema waarover veel onwaarheden circuleren, vooral op sociale media. Hier werd eenzelfde foto gebruikt door zowel tegenstanders als “voorstanders” van migratie. Het ene kamp om voornamelijk de gevaren van migratie aan te tonen, terwijl het andere kamp wijst op onze historische verantwoordelijkheid: tijdens WOII zouden er immers veel Europeanen gevlucht zijn naar Noord-Afrika. Het zou dus onfair zijn moesten wij vandaag niemand willen opvangen. Deze foto heeft echter niets te maken met de huidige vluchtelingencrisis, of met vluchtelingen tijdens WOII. Het gaat hier om Albanezen die in de jaren ‘90 naar Italië probeerden te vluchten.

5. Conclusie Sinds het grote aantal mensen dat asiel kwam aanvragen in Europa in 2015, staat ‘asiel en migratie’ hoog op de agenda van de Europese staatshoofden en regeringsleiders. Naast het dichthouden van grenzen is er echter weinig eensgezindheid over hoe de Europese landen en de EU als geheel moeten omgaan met mensen op de vlucht. Het valt af te wachten in hoeverre het voorstel van de Commissie over een nieuw Europees asiel- en migratiepact gehoor zal krijgen bij de lidstaten en welke richting dit verder zal uitgaan.

6. Bronnen en nuttige links In het dossier zelf staan hier en daar bronnen of links. De volledige bronnenlijst bij het dossier kan je bij ons opvragen. Hieronder nog enkele nuttige links naar pagina’s die het grotere plaatje rond asiel en migratie schetsen.

• • • • • • •

Dossier van het Europees Parlement over migratie en de EU Overzicht van het migratiebeleid door de Europese Raad en de Raad van de EU IOM, International Organization for Migration UNHCR: Alle cijfers, analyses en jaarrapporten over vluchtelingen in de wereld.

Amnesty International: thema asiel en migratie Mo* Magazine: Analyses en kritische onderzoeksjournalistiek over migratie Hoe verloopt een asielaanvraag in de EU? Filmpje van EuroparlTV.

Op www.europahuis.be/vluchtelingen ontdek je een quiz, extra links en tips om het thema migratie naar de klas te brengen.

Dossier ‘Vluchtelingen in Europa’

-17-

Europahuis Ryckevelde