Ελλθνογαλλικι Σχολι Ρειραιά ‘’Άγιοσ Ραφλοσ’’
ΙΣΤΟΡΙΑ ΒΥΗΑΝΤΛΟ Βϋ2 ΓΥΜΝΑΣΛΟΥ
Εκτζλεςθ power point: Σωτιρθσ Ηωγόπουλοσ Νεφζλθ Ραπαγιαννοποφλου
Υπεφκυνθ κακθγιτρια: κα Νικολοφτςου
Μζρθ παρουςίαςθσ I. II. III. IV.
Κακθμερινι ηωι ςτο Βυηάντιο Βυηαντινι γραμματεία Επιςτιμθ και τεχνολογία Εικαςτικζσ τζχνεσ και μουςικι
ΑϋΜΕΡΟ
«Θ ΚΑΘΘΜΕΡΙΝΘ ΗΩΘ ΣΟ ΒΤΗΑΝΣΙΟ»
Θ οικογενειακι ηωι ςτο Βυηάντιο Μάγδα Φωτιάδου
ΓΑΜΟ -Επιτρεπόταν μόνο για κορίτςια άνω των 12 ετϊν και αγόρια άνω των 14 ετϊν. -Ρρογαμιαίο ςυμβόλαιο κακόριηε τθν προίκα τθσ νφφθσ και τα δϊρα του γαμπροφ. -Γαμιλιο γλζντι γινόταν ςτο ςπίτι του γαμπροφ. -Διαηφγιο επζτρεπε μόνο το κράτοσ και όχι θ εκκλθςία, κατόπιν ςυμφωνίασ και των δφο πλευρϊν.
ΘΕΘ ΓΤΝΑΙΚΑ -Δεν είχαν τα ίδια δικαιϊματα με τουσ άνδρεσ. -Ρεριοριςμζνθ ςυμμετοχι ςτθν κοινωνικι ηωι. -Είχαν δευτερεφοντα ρόλο ςτα κοινά, -Κυριαρχοφςαν ςτθν οικογενειακι ηωι. -Σκζπαηαν το πρόςωπο τουσ, όταν ζβγαιναν ζξω. -Δεν είχαν το δικαίωμα να μετζχουν ςε δθμόςιεσ τελετζσ. -Οι πλοφςιεσ γυναίκεσ ςυνοδεφονταν από ζνα δοφλο κατά τισ εξόδουσ τουσ. -Οι γυναίκεσ μετά τον 11 ο αιϊνα μποροφςαν να λάβουν μζροσ ςτα κοινά και είχαν πρόςβαςθ ςτθν παιδεία.
ΘΕΘ ΠΑΙΔΙΟΤ -Ευχάριςτο γεγονόσ θ ζλευςθ του παιδιοφ. -Για λόγουσ διάκριςθσ, ζβαηαν τθ γενικι του ονόματοσ του πατζρα, μετά το επϊνυμο, αρχικά ςτισ αριςτοκρατικζσ οικογζνειεσ και ζπειτα παντοφ. -Μεγάλωνε με τθ μθτρικι φροντίδα με παραμφκια ι διθγιςεισ από τθν Αγία Γραφι. -Θ νομοκεςία αντιμετωπίηει το παιδί με ςυμπάκεια. -Μετά τα τρία πθγαίνει ςχολείο για τα πρϊτα του γράμματα.
Σχολείο Χαράλαμποσ Μυτιλινθσ
•Θ εκπαίδευςθ ςτο Βυηάντιο δεν ιταν υποχρεωτικι. •Τα ςχολεία ιταν ιδιωτικά ι εκκλθςιαςτικά, τα παιδιά πιγαιναν ς' αυτά ςε θλικία 6 ζωσ οχτϊ ετϊν και οι γονείσ τουσ πλιρωναν τα δίδακτρα ςε είδοσ ι χριματα. •Υπιρχαν ακόμα και δωρεάν ςχολεία για ορφανά παιδιά. •Δφο ιταν οι βακμίδεσ εκπαίδευςθσ του Βυηαντίου : Θ προπαιδεία, που αντιςτοιχεί ςτο ςθμερινό δθμοτικό, διαρκοφςε 3 ωσ 4 χρόνια και θ εγκφκλιοσ παιδεία, που αντιςτοιχεί ςτο γυμνάςιο και το λφκειο, διαρκοφςε 4 χρόνια και φοιτοφςαν μακθτζσ από τα 12 ι 14 χρόνια τουσ. •Τα κορίτςια(από τον 11ο αιϊνα και ζπειτα άρχιςαν το ςχολείο) και αρκετά αγόρια δεν πιγαιναν ςχολείο.
•Ζμεναν ςτο ςπίτι, βοθκοφςαν ςτισ δουλειζσ και τα διαπαιδαγωγοφςαν οι γονείσ και οι παπποφδεσ τουσ. •Πςα αγόρια δεν πιγαιναν ςχολείο μάκαιναν τζχνεσ ςε ειδικοφσ τεχνίτεσ . Τα ςχολεία ςτο Βυηάντιο δεν ςτεγάηονταν όπωσ ςιμερα ςε μεγάλα κτίρια με αυλζσ και πολλά παράκυρα. Ωσ αίκουςεσ διδαςκαλίασ χρθςίμευαν δωμάτια ςτον περίβολο των εκκλθςιϊν, ςε νάρκθκεσ, όπωσ επίςθσ και ςε οικιματα κοντά ςε μοναςτιρια. •Στισ αίκουςεσ δεν υπιρχαν κρανία. Υπιρχαν μόνο λίγεσ ξφλινεσ ψθλζσ καρζκλεσ, τισ αναβάκρεσ, δθλαδι ςκαμνάκια.
•
Στο Βυηάντιο λειτουργοφςαν Ρανεπιςτιμια, ωσ εξζλιξθ των αρχαίων φιλοςοφικϊν ςχολϊν με διευρυμζνο όμωσ πρόγραμμα ςπουδϊν και με κρατικό και εκκλθςιαςτικό ζλεγχο. Μετά το 11ο αιϊνα υπιρχε και πρόςβαςθ ςτθν ανϊτατθ παιδεία και από τισ γυναίκεσ .
Δάςκαλοι
• Οι δάςκαλοι δεν είχαν πολλά βιβλία ςτθν κατοχι τουσ. •Σπάνια οι μικρζσ τουσ βιβλιοκικεσ ξεπερνοφςαν ςε περιεχόμενο τουσ είκοςι τόμουσ. •Πςοι κατόρκωναν να ςυγκροτιςουν μεγάλεσ βιβλιοκικεσ ιταν ςυνικωσ μζλθ τθσ αυτοκρατορικισ οικογζνειασ και τθσ αριςτοκρατίασ ι ακόμα ανϊτεροι κλθρικοί. •Ξεχωριςτι κζςθ ανάμεςά τουσ κατζλαβε ο Φϊτιοσ, φιλόλογοσ με βακφτατθ μόρφωςθ που ζλαβε ωσ και το ανϊτατο αξίωμα του Ρατριάρχθ Κωνςταντινουπόλεωσ. Θ βιβλιοκικθ του κεωρείται μία από τισ μεγαλφτερεσ και περιφθμότερεσ τθσ εποχισ του.
•Ξεχωριςτι φυςιογνωμία ιταν ακόμα ο Λζων ο Μακθματικόσ, με πρωτοπόρεσ επιδόςεισ ςτθν άλγεβρα. •Δίδαξε ςε ςχολείο τθσ Κωνςταντινοφπολθσ και είχε αξιόλογθ προςωπικι βιβλιοκικθ. •Επινόθςε τον οπτικό τθλζγραφο και δφο τζλεια ςυγχρονιςμζνα ρολόγια.
ΛΑΤΛΚΘ,ΜΑΓΕΛΑ, ΚΟΛΝΩΦΕΛΘ ΛΔΥΜΑΤΑ ΙΑΣΡΙΚΕ ΤΠΘΡΕΙΕ • Κάκε πόλθ είχε νοςοκομείο με τόςουσ γιατροφσ όςουσ αναλογοφςαν ςτουσ κατοίκουσ τθσ. • Οι γιατροί δζχονταν αςκενείσ ςτο ιατρείο τουσ ι πιγαιναν επιςκζψεισ ςτο ςπίτι του αςκενι.
ΜΑΓΕΙΑ • Με τθν φπαρξθ τθσ διαφωνοφςε θ Εκκλθςία, αλλά οφειλόταν ςτθ δειςιδαιμονία του λαοφ. • Υπιρχε διαφωνία και ανταγωνιςμόσ μεταξφ μαγείασ και Λατρικισ.
ΚΟΙΝΩΦΕΛΘ ΙΔΡΤΜΑΣΑ Ρτωχοκομεία και ορφανοτροφεία που ιδρφονταν και ςυντθροφνταν από τθν εκκλθςία.
ΤΑΦΛΚΑ ΕΚΛΜΑ ΑΡΟ ΤΘ ΒΥΗΑΝΤΛΝΘ ΕΡΟΧΘ Φοίβθ Χατηθκυριακάκθ
ΘΑΝΑΣΟ: • Πταν ο νεκρόσ αιςκανόταν το κάνατο να πλθςιάηει φρόντιηε για τθ διακικθ του, ςτθν οποία επιςιμανε ότι τθν υπογράφει με ςϊασ τα φρζνασ. Στθ ςυνζχεια ερχόταν ιερζασ, ςαν προάγγελοσ του κανάτου, να εξομολογιςει και να κοινωνιςει τον μελλοκάνατο. Ταυτόχρονα οι ςυγγενείσ και προςφιλείσ μαηεφονταν να χαιρετιςουν τον άνκρωπό τουσ. • Επερχομζνου του κανάτου, οι ςυγγενείσ ζκλειναν τα μάτια και το ςτόμα του νεκροφ, ακολουκοφςε το λουτρό, το οποίο ςτουσ ιερωμζνουσ γίνονταν με ςταυρικζσ κινιςεισ, ενϊ ςτθ ςυνζχεια, ςφμφωνα με τθν εβραϊκι παράδοςθ που υιοκετικθκε, άλειφαν το ςϊμα με μφρα. • Οι ςυγγενείσ και φίλοι επιςκζπτονταν το νεκρό προκειμζνου να τον χαιρετιςουν.
ΘΡΘΝΟ • Μετά το ςτολιςμό του νεκροφ, οι παρευριςκόμενοι κρθνοφςαν, οι γυναίκεσ αποκάλυπταν το κεφάλι και τράβαγαν τα μαλλιά τουσ, τα ροφχα τουσ και μζλθ του ςϊματόσ τουσ. • Κάποιεσ φορζσ και οι άνδρεσ εξζφραηαν τον πόνο τουσ με τισ ίδιεσ ζντονεσ κινιςεισ. • Ενίοτε κρθνοφντεσ χτυπιοφνταν μζχρι κανάτου. • Τον νεκρό, επίςθσ, κρθνοφςαν με τα μοιρολόγια, άςματα εγκωμιαςτικά και πζνκιμα. • Υπιρχαν μάλιςτα και επαγγελματίεσ μοιρολογίςτρεσ που καλοφνταν για το κρινο. • Ο νεκρόσ φυλαςςόταν από τουσ προςφιλείσ τουσ μια νφχτα πριν ταφεί.
ΠΕΝΘΟ • Ζνδειξθ πζνκουσ αποτελοφςε το κόψιμο των μαλλιϊν και τα μαφρα ροφχα • Επιπλζον, το πζνκοσ γινόταν φανερό από τθ μερικι αςιτία, το μθ καλλωπιςμό, αλλά και τθν αποχι από τα λουτρά. • Αναμενόμενθ ςτισ γυναίκεσ που είχαν πζνκοσ ιταν μείωςθ των κοινωνικϊν επαφϊν.
ΜΝΘΜΟΤΝΑ • Οι μνθμόςυνεσ ακολουκίεσ για το νεκρό γίνονταν, όπωσ ακόμα και ςιμερα, τθν τρίτθ, τθν ζνατθ και τθν τεςςαρακοςτι θμζρα από το κάνατό του, κακϊσ και μετά από ζνα χρόνο, χρονικά διαςτιματα με κεολογικοφσ ςυμβολιςμοφσ. • Στα μνθμόςυνα οι ςυγγενείσ ζφερναν ςτο ναό και κατόπι ςτον τάφο κόλλυβα, κόκκουσ δθλαδι ςιταριοφ αναμεμειγμζνουσ με ρόδια, αμφγδαλα, καρφδια, ςταφίδεσ και κουκουνάρια . • Τισ θμζρεσ των μνθμοςφνων ζκαναν ςπονδζσ με κραςί από οπζσ ι ειδικζσ φιάλεσ ςτον τάφο του νεκροφ.
•
•
•
•
ΣΑΦΟΙ ΚΑΙ ΣΑΦΘ Οι νεκροί είτε καταχϊνονταν ςε λάκκουσ, είτε κάβονταν ςε χτιςτοφσ τάφουσ, είτε τοποκετοφνταν ςε ςαρκοφάγουσ, πάντωσ με το κεφάλι ςτθν ανατολι. Εκτόσ από τουσ απλοφσ τάφουσ, υπιρχαν κενοτάφια, που λειτουργοφςαν ωσ ταφικά μνθμεία, οςτεοφυλάκια και τάφοι αγίων προςϊπων όπου λειτουργοφςαν και λειτουργοφν προςκυνιματα. Ωσ προσ τθ μορφολογία χωρίηονται ςε: απλόσ (λάκκοσ), κικθ (λάρνακα), μνθμείο (καταςκευζσ όπου περικλείεται ο τάφοσ), χαμοςόρια (λαξευτοί), διϊροφοι καμαρωτοί, ςαρκοφάγοσ. Οι ςαρκοφάγοι καταςκευάηονταν από ξφλο ι μζταλλο ι λαξεφονταν ςε λίκο ι μάρμαρο, ςφμφωνα με τισ πθγζσ που δίνουν αναλυτικζσ περιγραφζσ. Ανάλογα με τθ κοινωνικι κζςθ και τον πλοφτο του ενταφιαςμζνου οι τάφοι ιταν απλοφςτεροι ι πολυτελζςτεροι.
•
•
•
Ράνω ςτον τάφο ιταν τοποκετθμζνθ επιτάφιοσ πλάκα ενεπίγραφοσ. Ράνω ςτθν πλάκα τοποκετοφςαν ςταυρό και μζςα ςε κόγχθ λυχνάρια, ιερζσ εικόνεσ, εικόνα του νεκροφ και άλλα. Συχνά ο τάφοσ περιφραςςόταν με κάγκελα, ενϊ ενίοτε ςτολιηόταν με λουλοφδια, δενδρφλλια, ςτυλίςκουσ και γλυπτά. Κεωροφςαν τον τάφο ιερό και ιταν ανόςιο να πατθκεί. Μζςα ςε τάφουσ ζχουν βρεκεί διάφορα αντικείμενα. Τουσ τάφουσ προςτάτευαν ειδικοί φφλακεσ. Ταυτόχρονα ο νόμοσ όριηε ποινζσ για περιπτϊςεισ ιεροςυλίασ, όπωσ θ μετακίνθςθ οςτϊν, επιτάφιων λίκων κλπ.
ΣΑΡΙΧΕΤΘ ΚΑΙ ΚΑΤΘ ΝΕΚΡΩΝ • Θ καφςθ δεν ιταν απαγορευμζνθ, αλλά θ ςυνικεια τθσ ταφισ ςτθριηόταν από τα κείμενα τθσ χριςτιανικισ εκκλθςίασ. • Οι νεκροί δεν καίγονταν ςτα βυηαντινά χρόνια, παρά μόνο ςε εξαιρετικζσ περιπτϊςεισ, κατά τισ οποίεσ θ τζφρα του νεκροφ παραδιδόταν ςε ταφι. • Ρθγζσ αναφζρουν ότι οποιοςδιποτε ςυναντοφςε νεκρό ςϊμα, όφειλε να το κρφψει κάτω από τθ γθ, με οποιονδιποτε τρόπο, ενϊ κεωροφταν κατάρα για κάποιον να μείνει άταφοσ, όπωσ άλλωςτε πιςτεφεται από το λαό.
Κατοικία Ραπαδθμθτρίου Κωνςταντίνοσ •
• •
•
Θ μορφι των βυηαντινϊν ςπιτιϊν, που γνϊριςε πολλζσ παραλλαγζσ, κακοριηόταν από τθν οικονομικι κατάςταςθ του ιδιοκτιτθ, τθ μορφολογία του εδάφουσ και φυςικά το διακζςιμο χϊρο. Υπιρχαν πολυτελείσ επαφλεισ και φτωχικά ςπίτια. Διαφορζσ παρατθροφμε και ανάμεςα ςτα αςτικά ςπίτια και ςτα ςπίτια τθσ υπαίκρου. Τα ςπίτια είχαν ςυνικωσ ζναν ι δφο ορόφουσ, χωρίσ όμωσ να λείπουν τα τριϊροφα ι και τα πολυϊροφα κτίςματα ,διζκεταν ςτζρνεσ ςτα ιςόγεια ι χϊρουσ για τα ηϊα, ενϊ το κυρίωσ δωμάτιο βριςκόταν ςτον όροφο. Χωρίςματα από ελαφρά υλικά (ξφλο, καλάμια) διαιροφςαν τουσ ενιαίουσ χϊρουσ ςε μικρότερα δωμάτια.
•
•
Για τον εξοπλιςμό των ςπιτιϊν με κινθτά αντικείμενα μακαίνουμε από τισ παραςτάςεισ ι τισ γραπτζσ πθγζσ, κακϊσ τα φκαρτά υλικά καταςκευισ τουσ δεν επζτρεψαν τθ διατιρθςι τουσ. Τα ςυνθκζςτερα υλικά καταςκευισ των ςκευϊν ιταν το γυαλί, ο πθλόσ, ο χαλκόσ, τα όςτρακα και το ξφλο για τουσ πιο φτωχοφσ και τα πολφτιμα μζταλλα (χρυςόσ, αςιμι) ι το ελεφαντόδοντο για τουσ πλοφςιουσ.
•Βαςικά
ςτοιχεία τθσ βυηαντινισ επίπλωςθσ ιταν τα «κλινάρια», ι «κραββάτια» ι «κρεββάτια», με ςτρϊματα από άχυρο (για τουσ φτωχοφσ) και ποφπουλο χινασ (για τουσ πιο εφπορουσ), οι «τάβλαι» (τα τραπζηια), τα «ςελλία» ι «ςκαμνία» (τα δικά μασ ςκαμνιά). Το δάπεδο καλυπτόταν από τα «επεφχια» ι «τάπθτεσ» (χαλιά), ενϊ το εςωτερικό του ςπιτιοφ διαιροφνταν από τα «βιλα» (παραπετάςματα), υφάςματα που χρθςιμοποιοφνταν ςαν εςωτερικζσ πόρτεσ. •Τζλοσ,
ο φωτιςμόσ γινόταν με λυχνάρια, κανδιλεσ, πολυκάνδθλα ι κεριά και φανάρια.
Ενδυμαςία και μόδα Άννα-Μαρία Μπουκάκθ, Νεφζλθ Ραπαγιαννοποφλου , Σωτιρθσ Ηωγόπουλοσ •
Για τον μζςο Βυηαντινό, λοιπόν, φαίνεται πωσ θ ενδυμαςία ιταν μόνο κάτι απαραίτθτο για τθν επιβίωςι του.
•
Θ μεςαία και κατϊτερθ τάξθ ενδιαφερόταν μόνο για το ρουχιςμό που κα τουσ εξαςφάλιηε άνεςθ και ταυτόχρονα προςταςία από τα καιρικά φαινόμενα.
•
Ζτςι θ ενδυμαςία ιταν αντιπροςωπευτικι τθσ εργαςίασ για τα μεςαία και κατϊτερα ςτρϊματα τθσ βυηαντινισ κοινωνίασ. Για παράδειγμα, λοιπόν ζνασ γεωργόσ ντυνόταν το καλοκαίρι πολφ ελαφριά, φορϊντασ μόνο τθν πουκαμίςα του, για να αντιμετωπίςει τον καυτό ιλιο, ενϊ ο ψαράσ ζπρεπε να βάλει πάνω από τθν πουκαμίςα μια πιο χοντρι κάπα, για να αντεπεξζλκει ςτθν υγραςία.
•
•
•
•
•
Αντίκετα, θ βυηαντινι ελίτ που περιζβαλλε τον αυτοκράτορα, όπωσ κι ο ίδιοσ ο αυτοκράτορασ, περιποιοφνταν πολφ τον εαυτό τουσ. Φοροφςαν πολυτελι ροφχα από ακριβά υφάςματα, όπωσ μετάξι από τθν Ανατολι, τα οποία είχαν δθμιουργιςει ράπτεσ που δοφλευαν αποκλειςτικά για τθν αυτοκρατορικι αυλι. Στολίηονταν μάλιςτα και με βαρφτιμα κοςμιματα, των οποίων οι πολφτιμοι ι θμιπολφτιμοι λίκοι ςυχνά ειςάγονταν από άλλα βαςίλεια. Οι άνδρεσ ζκαναν τισ πιο πολλζσ επαφζσ εκτόσ εςτίασ, ενϊ θ αμφίεςθ των γυναικϊν, αν και πολυτελισ, προοριηόταν μόνο για τα μάτια των ανδρϊν τουσ. Πςο για τα αξεςουάρ, οι Βυηαντινοί τεχνίτεσ ζφτιαχναν πουγκιά και γυναικείεσ τςάντεσ, κακϊσ και παποφτςια από προϊόντα ηωικισ προζλευςθσ.
•
•
•
•
Αρχικά ςτο Βυηάντιο επικρατεί θ ωμαϊκι μόδα, όπωσ διαμορφϊκθκε από τθν εποχι του Μεγάλου Αλεξάνδρου μζχρι τθν εποχι του Λουςτινιανοφ.και αργότερα πιρε ςτοιχεία από τθν Ρερςία. Τθν εποχι του Λουςτινιανοφ θ ωμαϊκι Τόγκα άρχιςε να αντικακίςταται με τθν Τοφνικα ιντίμα (που οι Ζλλθνεσ τθν ονόμαςαν χιτϊνα) τθν φοροφςαν και άνδρεσ και γυναίκεσ. Οι άνδρεσ πάνω από τθν τοφνικα φοροφςαν τθν παραδοςιακι Δαλματικι που ιταν πλατφτερθ και κοντφτερθ από τθν τοφνικα . Το ςκαραμαγγείον ιταν ζνα είδοσ ςακακιοφ που ιρκε από τθν Ρερςία. Το φοροφςε ο αυτοκράτωρ ςτισ επίςθμεσ τελετζσ. Οι κυρίεσ των τιμϊν ςτο παλάτι όπωσ και οι παλαιζσ ωμαίεσ κυρίεσ φοροφςαν τθν ςτόλα, μακρφ πτυχωτό φόρεμα που ζπεφτε με χάρθ πάνω από τθν τοφνικα ιντίμα. Θ ςτόλα ςυνοδευόταν με τθν Ράλλα, υφαςμάτινο κάλυμμα τθσ κεφαλισ. Τα υφάςματα ιταν μεταξωτά, αφοφ το μετάξι ιταν αυτοκρατορικό.
Διατροφι Μαντϊ Σαλτερι
•
•
•
1. 2. 3.
Oι γραπτζσ πθγζσ δίνουν πολλζσ πλθροφορίεσ για τθ διατροφι των Βυηαντινϊν. Θ κάκε οικογζνεια ανάλογα με το που κατοικοφςε καλλιεργοφςε τα βαςικά λαχανικά και εξζτρεφε κάποια ηϊα (κυρίωσ πουλερικά). Τα κφρια γεφματα των Βυηαντινϊν ιταν: το πρόγευμα ι πρόφαγον το άριςτον ι μεςθμβρινόν (γεφμα) ο δείπνοσ.
•
Ζτρωγαν χρθςιμοποιϊντασ κυρίωσ τα χζρια, αφοφ το πιροφνι ιταν άγνωςτο μζχρι το 10ο αιϊνα. Χρθςιμοποιοφςαν επίςθσ κοχλιάρια ι κουτάλια και μαχαίρια. Ρριν και μετά το φαγθτό ζπλεναν τα χζρια τουσ, χρθςιμοποιϊντασ το χερνίβιον (πιλινο ι μεταλλικό αγγείο).
•Το πιο ςθμαντικό ςτοιχείο τθσ κακθμερινισ διατροφισ ιταν το ψωμί. Ζτρωγαν ψωμί ςταρζνιο αλλά και από κρικάρι.
•
Ρρϊτθ προτίμθςθ των βυηαντινϊν ιταν το αρνίςιο και το κατςικίςιο κρζασ. Αναφζρεται επίςθσ και μαγείρεμα χοιρινοφ με ελαφίςιο κρζασ και κομμάτια από λαγό. Τα μικρά γουρουνόπουλα, «γαλακθνοί ι δζλφακεσ» ςτθ ςοφβλα ιταν περιηιτθτα. Τα κρζατα τρϊγονταν με τουσ παραδοςιακοφσ τρόπουσ, δθλαδι ψθτά (εψθτά ι οφτά), βραςτά (εφτά ι εκηεςτά) και παςτωμζνα (ταρίχθ). Ρεριςςότερο αγαπθτό ιταν το χοιρινό κρζασ, το οποίο μαγείρευαν με ποικίλουσ τρόπουσ.
•
•
Τα πουλερικά ιταν το κρζασ που ζτρωγαν περιςςότερο από κάκε άλλο. Θ ποικιλία ιταν πολφ μεγάλθ. Ωςτόςο μερικά από αυτά είναι: οι πάπιεσ, οι χινεσ, τα περιςτζρια, τα παγόνια, οι πζρδικεσ, τα κοτςφφια και οι τςίχλεσ. Στουσ Βυηαντινοφσ άρεςαν τόςο πολφ τα ψάρια, που ζτρωγαν μζχρι και ψαρόπιτεσ!!! Τα ψάρια τρϊγονταν ψθτά, τθγανθτά και βραςτά (εκηεςτά). Οι επαφζσ με τα ρϊςςικα φφλα ζκανα γνωςτό ςτουσ Βυηαντινοφσ το μαφρο χαβιάρι.
•
Σοφπεσ και ηωμοί με διάφορα λαχανικά, όςπρια, ψάρια ι και παςτό κρζασ φαίνεται ότι αποτελοφςαν μία ςυνθκιςμζνθ επιλογι ςτο Βυηάντιο.
•
Τα αβγά κότασ ιταν ζνα ςυνθκιςμζνο τρόφιμο. Τρϊγονταν βραςτά, ψθτά, τθγανθτά ι και «ροφθτά» (ωμά). Οι ελιζσ διατθροφνταν ςε άλμθ (αλμάδεσ), ςε ξίδι ι ςε «οξφμελι» (ξίδι και μζλι μαηί). Τρϊγονταν πράςινεσ ι μελανζσ.
•
•
•
•
•
Τα λαχανικά υπιρξαν ανζκακεν από τα ςθμαντικότερα ςυμπλθρϊματα ςτο γεφμα. Για τουσ φτωχοφσ βζβαια αποτελοφςαν κφρια τροφι, ενϊ οι πλοφςιοι, ιδιαίτερα οι «κοιλιόδουλοι», δεν τα πολυςυμπακοφςαν. Τα όςπρια ιταν φκθνά και είχαν τθν τιμθτικι τουσ ςτο τραπζηι των αςκενζςτερα οικονομικά τάξεων. Τα πιο ςυνθκιςμζνα όςπρια ιταν το «φαςοφλιν», τα «κουκκία», θ φακι, τα «λουπινάρια» και τα «ερεβίνκια». Τα γαλακτοκομικά προϊόντα δεν ζλλειπαν από το βυηαντινό τραπζηι, ιδιαίτερα όπου θ κτθνοτροφία ιταν περιςςότερο διαδεδομζνθ. Τα φροφτα και οι ξθροί καρποί αποτελοφςαν το επιδόρπιο των Βυηαντινϊν. Αποξιραιναν τα φροφτα και μαηί με κάςτανα αμφγδαλα φιςτίκια και κουκουνοφρια τα ζτρωγαν τουσ χειμερινοφσ μινεσ.
•
Υπιρχε μία μεγάλθ ποικιλία κραςιοφ. Το κάκε κραςί αναφζρονταν με το όνομα τθσ περιοχισ απ’ όπου προζρχονταν. Είχε ιδιαίτερθ κζςθ ςτο βυηαντινό κόςμο, κακϊσ από αυτό γινόταν θ Κεία Ευχαριςτία. Οι Βυηαντινοί ζπιναν το κραςί ανζρωτο ι άλλοτε το αραίωναν με ηεςτό νερό.
•
Γνϊριηαν τθν μπίρα, αλλά ζφτιαχναν και μία ςειρά άλλα ποτά μθ αλκοολοφχα, όπωσ από εκχφλιςμα αμυγδάλων, μελίγαλα, ροδόμελι κ.λπ.
•
Οι Βυηαντινοί άργθςαν να ανακαλφψουν τθ ηάχαρθ, λάτρευαν όμωσ τα γλυκίςματα, κακϊσ το μζλι που υπιρχε ςε αφκονία κάλυπτε πολλζσ ανάγκεσ. Από τα πιο ςυνθκιςμζνα γλυκίςματα ιταν θ «γροφτα». Ριο περιηιτθτα ιταν όμωσ τα «λαλάγγια».
Ψυχαγωγία Χάλαρθσ Ραναγιϊτθσ •
•
•
•
Θ αυςτθρι βυηαντινι κοινωνία δεν ενκάρρυνε τισ ψυχαγωγικζσ εκδθλϊςεισ. Οι άνκρωποι ζπρεπε να ηουν ςφμφωνα με τισ χριςτιανικζσ διδαχζσ και να μθν παρεκτρζπονται ςε εκδθλϊςεισ άςεμνεσ, όπωσ ο χορόσ και το κζατρο. Πλοι οι βυηαντινοί αγαποφςαν τισ διαςκεδάςεισ. Κρθςκευτικζσ γιορτζσ, γενζκλια, επζτειοι και ςθμαντικά κρατικά γεγονότα πρόςφεραν αφορμζσ για γλζντι. Άφκονα καπθλειά, μαγειρεία και μιμαρεία -δθλαδι λαϊκά κζατρα όπου εμφανίηονταν ακροβάτεσ και καυματοποιοί ι παρουςιάηονταν αυτοςχζδιεσ, ςυνικωσ προκλθτικζσ, ςατιρικζσ παραςτάςεισ- διαςκζδαηαν τα βράδια τουσ άντρεσ τθσ λαϊκισ τάξθσ.
•
•
Δεν ιταν βζβαια ευπρεπζσ να ςυχνάηει κανείσ ςε τζτοια μζρθ. Οι μοναχοί κακαιροφνταν και όςεσ γυναίκεσ δοφλευαν εκεί κεωροφνταν κοινζσ. Ραρά τθν ευρφτατα διαδεδομζνθ αντίλθψθ ότι το Βυηάντιο είναι ζνασ κόςμοσ που τον χαρακτθρίηει αυςτθρότθτα, κρθςκευτικότθτα και επιπλιξεισ, κα ιταν πιο κοντά ςτθν αλικεια να φανταςτοφμε τον κάτοικο του Βυηαντίου περιςςότερο κοςμικό από όςο υποψιαηόμαςτε και κακόλου πλθκτικό.
Μοναχιςμόσ Ρολλάκθσ Μανϊλθσ
ΜΟΝΑΧΙΜΟ • Ιταν αρχικά μορφι αναχϊρθςθσ ςε μακρινό μζροσ πζρα από τα εγκόςμια. • Φορείσ μοναχιςμοφ: μοναχοί, αναχωρθτζσ, ερθμίτεσ. • Ρερνοφςαν δοκιμαςίεσ (νθςτεία, προςευχι, αχπνία). ΜΟΝΑΧΙΚΟ ΣΑΓΜΑ • Ξεκίνθςε ςτθν Αίγυπτο τον 4ο αιϊνα και επεκτάκθκε ςε όλθ τθν Εγγφσ Ανατολι. • Είχε δφο μορφζσ: 1. μοναχικι μορφι 2. κοινοβιακι μορφι
ΜΟΝΑΣΘΡΙΑ • Θ ίδρυςι τουσ οργάνωςε τον κοινοβιακό μοναχιςμό • Ο θγοφμενοσ τθσ μονισ ιταν ο επικεφαλισ και υπεφκυνοσ για τθν τιρθςθ των κανόνων. Οι μοναχοί τον υπάκουαν και τθροφςαν τουσ κανόνεσ. • Ο αρικμόσ των μοναςτθριϊν αυξικθκε μετά τθν αναςτιλωςθ των εικόνων.
ΑΓΙΟ ΟΡΟ • Ιταν το ςθμαντικότερο μοναςτικό κζντρο ςτθ χερςόνθςο του Άκω τον 9ο αι. • Ζγινε μοναςτικι πολιτεία με τθν ίδρυςθ νζων μοναςτθριϊν. • Ο Νικθφόροσ Φωκάσ και ο Λωάννθσ Τηιμιςκισ τουσ ζδωςαν νζα προνόμια.
ΒϋΜΕΡΟ
«Θ ΒΤΗΑΝΣΙΝΘ ΓΡΑΜΜΑΣΕΙΑ»
Κρθςκευτικι ποίθςθ Χανιϊτθσ Λάηαροσ •Θ
εκκλθςιαςτικι ποίθςθ αποτελεί ζνα από τα αντιπροςωπευτικότερα και πλουςιότερα είδθ τθσ βυηαντινισ λογοτεχνίασ. •Οι φμνοι προορίηονται κατά κανόνα για τισ λατρευτικζσ ανάγκεσ τθσ Εκκλθςίασ. Στθν πλειονότθτά τουσ είναι γραμμζνοι ςε γλϊςςα απλι και κατανοθτι ςτουσ πιςτοφσ. Ελάχιςτοι μόνο απαντοφν ςε αρχαία μζτρα και γλϊςςα. •Ραράλλθλα με τθν εκκλθςιαςτικι λειτουργικι ποίθςθ ςτο Βυηάντιο καλλιεργείται και θ ιδιωτικι κρθςκευτικι ποίθςθ. Στα ζργα αυτά οι ποιθτζσ εκφράηουν το προςωπικό κρθςκευτικό τουσ ςυναίςκθμα και χρθςιμοποιοφν αρχαιοπρεπι γλϊςςα.
•
Tα δφο κφρια είδθ τθσ υμνογραφίασ αποτελοφν το κοντάκιο και ο κανόνασ. Oι γνϊςεισ μασ ωςτόςο για τθν εξζλιξθ τθσ υμνογραφίασ είναι ελλιπείσ. Νζοι φμνοι, πιο εξελιγμζνοι από ποιθτικισ και μουςικισ άποψθσ, αντικατζςτθςαν ςτθ Λειτουργία τουσ παλαιότερουσ, που ςταδιακά εγκαταλείφκθκαν και τελικά χάκθκαν.
Μυςτικιςμόσ Χριςτοφι Κωνςταντίνα
ΜΤΣΙΚΙΜΟ • Σκοπόσ του Μυςτικιςμοφ είναι θ βιωματικι, υπαρξιακι αναηιτθςθ, θ άμεςθ ςχζςθ και θ πνευματικι ζνωςθ με τον Κεό θ το κείο· αυτι επιδιϊκεται με αυτοςυγκζντρωςθ, προςευχι, απάκεια, κεωρία, ζκςταςθ. • Τα τυπικότερα ςτοιχεία του βυηαντινοφ μυςτικιςμοφ είναι: α) Θ ιρεμθ ζκςταςθ, ςτθν οποία ςυμβάλλει θ αδιάλειπτθ νοερά προςευχι και ο νουσ με τθ ςυμμετοχι των αρετϊν. β) Γνϊςθ – αγνωςία. Πςο περιςςότερο γνωρίηει ο άνκρωποσ τον Κεό, τόςο περιςςότερο ςυνειδθτοποιεί το ακατάλθπτο τθσ ουςίασ Του. Συχνότατεσ είναι οι αποφατικζσ διατυπϊςεισ, όπωσ «υπεροφςιοσ αοριςτία» (Διονφςιοσ Αεροπαγίτθσ), «υπεράρρθτοσ», «υπεράγνωςτοσ» (Μάξιμοσ).
γ) Ζλλαμψθ και κζρμθ. Θ πολυδιάςτατθ εμπειρία του φωτόσ ζχει άμεςεσ χριςτολογικζσ και πνευματικζσ διαςτάςεισ. δ) «Θείοσ ζρωσ». Ενϊ θ λζξθ «ζρωσ» επανζρχεται ςτα κείμενα των βυηαντινϊν μυςτικϊν, οι Βυηαντινοί διαφζρουν όταν μιλοφν για τον ζρωτα του Κεοφ. «Ο κείοσ ζρωσ», «ο μακάριοσ ζρωσ», δεν νοείται ςαν μιά ςυναιςκθματικι διζγερςθ. ε) «Θζωςισ». Οι βυηαντινοί κεολόγοι, ςτθριγμζνοι βιωματικά ςτθ κεολογία τθσ ςαρκϊςεωσ, οδθγοφνται ςτακερά ςε μιά κεολογία τθσ κεϊςεωσ. Γινόμαςτε «κεοί κατά χάριν», κεοί, «άνευ τθσ κατ’ ουςίαν ταυτότθτοσ».
ΘΤΧΑΜΟ: •Οι θςυχαςτζσ Ρατζρεσ κεωροφν τθν πνευματικι ηωι ωσ κεμελιϊδθ προχπόκεςθ τθσ αλθκινισ κεολογίασ. •Τθν αφορμι ςτθ ζριδα γφρω από τον θςυχαςμό, τθν ζδωςε ο Ζλλθνασ μοναχόσ Βαρλαάμ ο Καλαβρόσ (από τθν Καλαβρία τθσ Λταλίασ, 1290-1348). Από τθν άλλθ πλευρά, θ ανατολικι εκκλθςία με κφριο εκφραςτι τθσ τον Γρθγόριο Ραλαμά, αντλεί τα επιχειριματά τθσ από τθ βυηαντινι παράδοςθ, θ οποία διακρίνει ςτο Κεό, ουςία και ενζργεια, διαφοροποιεί τθ φιλοςοφία από τθν κεολογία και αποκαλφπτει τθ δυνατότθτα και τον τρόπο κεϊςεωσ, οριοκετϊντασ τθ ςχζςθ κτιςτοφ και Ακτίςτου.
•
•
Ο Θςυχαςμόσ ωσ όροσ, αποτελεί επινόθςθ τθσ δυτικισ Εκκλθςίασ. Κατά τα τζλθ του 13ου ι τισ αρχζσ του 14ου αιϊνα ο μοναχόσ Γρθγόριοσ Σιναΐτθσ ειςιγαγε ςτο Άγιο Προσ τθν Θςυχία , τον ανϊτερο δθλαδι βακμό τθσ μοναςτικισ ηωισ. Οι θςυχαςτζσ υποςτιριηαν ότι με τθ ςυνεχι νοερι προςευχι, ο κάκε πιςτόσ που ζχει αγνι καρδιά μπορεί να ζρκει ςε κοινωνία με το Άκτιςτο Φωσ του Κεοφ, το Φωσ που ζλαμψε ςτο όροσ Καβϊρ κατά τθν Μεταμόρφωςθ του Σωτιροσ.
ΑΓΙΟΛΟΓΙΑ: • Θ Αγιολογία είναι ο κλάδοσ τθσ χριςτιανικισ κεολογίασ, που μελετά τουσ βίουσ των αγίων. • Ρροςφζρεται παράλλθλα και για ζρευνα κεμάτων που ςχετίηονται με τθ κεολογία, ιςτορία, πολιτικι αλλά και τθν κοινωνία και τον πολιτιςμό τθσ εποχισ που ηιςανε οι υπό μελζτθ άγιοι. • Τα αγιολογικά κείμενα υπιρξαν ζνα από τα ςπουδαιότερα και δθμοφιλζςτερα είδθ τθσ βυηαντινισ γραμματείασ όλων των τάξεων και των κοινωνικϊν ςτρωμάτων. • Τα ςπουδαιότερα ςυγγράφονται τον 4ο-5ο και 14ο αιϊνα, ενϊ αξιόλογθ ακμι αγιολογικϊν κειμζνων παρατθρείται και από τον 9ο μζχρι τον 11ο αιϊνα. • Ρροςφζρει ανεξάντλθτο πλοφτο ιςτορικϊν πλθροφοριϊν για το δθμόςιο και ιδιωτικό βίο τθσ εποχισ τουσ.
Λόγια κοινωνικι γραμματεία Ραναγιϊτθσ Σταυράκθσ
ΕΡΓΑ ΛΟΓΙΑ-ΚΟΜΙΚΘ ΓΡΑΜΜΑΣΕΙΑ • Δεν υπάρχουν ςθμαντικά ζργα. • 7οσ αι: ποιιματα ςε αρχαίο μζτρο του Γεϊργιου Ριςίδθ για τα κατορκϊματα του Θρακλείου. • 6οσ-10οσ αι: Eλλθνικι Ανκολογία-4000 επιγράμματα ςε αρχαία μζτρα • 11οσ αι:Εποχι Μακεδόνων, ζποσ «Βςίλειοσ Διγενισ Ακρίτασ, με προβολι του αραβοβυηαντινοφ κόςμου • Μοναχοί αντζγραψαν ζργα με ιδιαίτερθ καλλιγραφία και ακρίβεια • 9οσ αι: ζναρξθ τθσ μικρογράμματθσ γραφισ ςτθ μονι Στουδίου.
ΑΡΧΑΙΟΜΑΘΕΙΑ • Θ ςχολαςτικι μελζτθ και αποςτικιςθ αρχαίων κειμζνων από αντιγραφείσ. • Μίμθςθ γλϊςςασ και φφουσ των αρχαίων Ελλινων από λόγιουσ, ριτορεσ και φιλοςόφουσ. Φϊτιοσ ΕΚΠΡΟΩΠΟΙ ΑΡΧΑΙΟΜΑΘΕΙΑ Αρζκασ ΦΩΣΙΟ:πατριάρχθσ, εξζχουςα πνευματικι φυςιογνωμία, διζςωςε πολλά αρχαιοελλθνικά και χριςτιανικά ζργα ΑΡΕΘΑ:αρχιεπίςκοποσ Καιςαρείασ, εκπρόςωποσ των κλαςςικϊν γραμμάτων
ΙΣΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΙΑ ΛΣΤΟΛΟΓΑΦΛΑ: οι Βυηαντινοί ιςτορικοί είχαν ωσ πρότυπα τουσ αρχαίουσ Ζλλθνεσ ιςτοριογράφουσ.
ΧΟΝΟΓΑΦΛΑ: λαϊκι ιςτορικι αφιγθςθ χωρίσ προςπάκεια αναηιτθςθσ τθσ αλικειασ με ζμφαςθ ςε καφματα και φυςικζσ καταςτροφζσ.
Δθμϊδθσ Λογοτεχνία Τςαγκάρθσ Κεόδωροσ
Το μεγαλφτερο τμιμα των λογοτεχνικϊν κειμζνων που ςϊηονται είναι ζμμετρα, ςε ιαμβικό δεκαπενταςφλλαβο ςτίχο. Τα δθμοφιλζςτερα είδθ, με ποςοτικά κριτιρια, ιταν ζμμετρεσ μυκοπλαςτικζσ αφθγιςεισ, ερωτικοφ ι αλλθγορικοφ περιεχομζνου. 10οσ αιϊνασ: ακριτικά τραγοφδια (=περιγράφουν τουσ αγϊνεσ των Ακριτϊν και των Αράβων).Ξεχωρίηει Το Ζποσ του Διγενι Ακρίτα.
Το Ζποσ του Διγενι Ακρίτα. Πότε τὸ κάςτρον νὰ διαβῶ καὶ νὰ ἀναβῶ τὸν πφργον; Πότε τῆσ κόρησ μήνυμα δζξωμαι πρόςχαρόν τησ; Πότε κρατήςω εἰσ τὰ χζρια μου πιττάκιν ἐδικόν τησ; Πότε νὰ ἰδῶ κοιτώναν τησ, λόγον τησ πότε ἀκοφςω; Πότε λαλήςῃ "Λίβιςτρε" τὸ ςτόμαν τῆσ ὡραίασ; Πότε πατήςω ἐνήδονα τῆσ κόρησ τὸν κοιτώνα; Πότε κρατήςω χζριν τησ καὶ χείλη τησ φιλήςω; καὶ γεμιςθῆ γλυκφτηταν τὸ ςτόμα μου ἀπ' ἐκείνην; Πότε τὸν κρυςταλλόςαρκον τράχηλον τῆσ ὡραίασ περιπλακῶ ὡσ ἐπιθυμῶ, μυριοκαταφιλήςω;
•12οσ
αιϊνασ: Ρτωχοπροδρομικά ποιιματα. Επικρατεί θ λαϊκι ι λαϊκότροπθ γλϊςςα. Βαςικόσ εκπρόςωποσ ο Κεόδωροσ Ρρόδρομοσ ι Ρτωχοπρόδρομοσ, ςτα οποία αςκεί κοινωνικι κριτικι παρουςιάηοντασ τα βάςανά του. •13οσ-14οσαι:
εποχι Ραλαιολόγων, ζμμετρο μυκιςτόρθμα ςε δθμϊδθ γλϊςςα με ξζνεσ επιρροζσ. •1300:
ιπποτικό
το Χρονικό του Μορζωσ, ιςτορικό ποίθμα που μιλά για τθ φραγκικι κυριαρχία ςτο Μοριά. Ο δθμιουργόσ του που ιταν Φράγκοσ εκφράηει εχκρικά αιςκιματα για τουσ Ζλλθνεσ.
•
14οσ-15οσαι: παραγωγι μυκιςτοριϊν ερωτικοφ περιεχομζνου. Τθν τυπικι μυκιςτορθματικι δομι, δθλ. κεραυνοβόλοσ ζρωτασχωριςμόσ-περιπζτειεσ τελικιεπανζνωςθ, ακολουκοφν οι μυκιςτορίεσ: Καλλίμαχοσ και Χρυςορρόθ, Βζλκανδροσ και Χρυςάντηα, Λίβιςτροσ και Ροδάμνθ, κακϊσ και οι διαςκευζσ δθμοφιλϊν γαλλικϊν μυκιςτοριϊν Φλϊριοσ και Πλατηιαφλϊρα (Fleur et Blanchefleur) και Ιμπζριοσ και Μαργαρϊνα (Pierre de Provence et la belle Maguelonne). Χαρακτθριςτικό αυτισ τθσ ομάδασ είναι το μαγικόυπερφυςικό ςτοιχείο και ο λυριςμόσ.
.
Φιλοςοφία
Γιάννθσ Τθλιακόσ
• Θ ςχζςθ τθσ ελλθνικισ με τθ χριςτιανικι φιλοςοφία παρζμεινε μζχρι το τζλοσ βαςικά αντικετικι •Ραρόλα αυτά οι βυηαντινοί φιλόςοφοι επεξεργάςτθκαν τθν κλαςικι φιλοςοφικι ςκζψθ και τθ ςυνδφαςαν με τθ ςκζψθ των πατζρων τθσ Εκκλθςίασ με ενδιαφζροντα τρόπο. •Μελζτθςαν τα ζργα του Ρλάτωνα και του Αριςτοτζλθ. •Μάλιςτα μετζγραψαν τα ζργα του Αριςτοτζλθ και τα ερμινευςαν με πρωτότυπο τρόπο. •Ανζπτυξαν ζντονθ διαφωνία ςχετικά με τθν υπεροχι του Ρλατωνιςμοφ ι του Αριςτοτελιςμοφ ωσ φιλοςοφικϊν ςυςτθμάτων. •Ο πρϊτοσ λόγιοσ τθσ Φςτερθσ Βυηαντινισ περιόδου που αςχολικθκε με το φιλοςοφικό ςτοχαςμό ιταν ο Νικθφόροσ Βλεμμφδθσ.
ΓϋΜΕΡΟ
«ΕΠΙΣΘΜΘ ΚΑΙ ΣΕΧΝΟΛΟΓΙΑ»
Επιςτιμθ και τεχνολογία Ραπαγγελισ Νίκοσ-Τςοφμα Μυρτϊ •
•
Στθν ιςτορία του πνεφματοσ οι Βυηαντινοί χαρακτθρίηονται από τθν προςιλωςθ τουσ ςτα δεςμευτικοφ κφρουσ αρχαιοελλθνικά πρότυπα και αυτό ιςχφει φυςικά και για τισ κετικζσ επιςτιμεσ. Οι Βυηαντινοί δεν διακρίκθκαν για τισ επιδόςεισ τουσ ςτθν κεωρία αλλά μάλλον για τθν πρακτικι χριςθ και εφαρμογι των επιςτθμονικϊν γνϊςεων ςτον κακθμερινό βίο, πράγμα που γίνεται ιδιαίτερα αντιλθπτό ςτθν ιατρικι και ςτθν τεχνικι.
Θ ΑΣΡΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΑ ΜΑΘΘΜΑΣΙΚΑ •
•
•
•
Θ πίςτθ ότι τα ουράνια ςϊματα και προπάντων οι πλανιτεσ και τα ηϊδια επθρεάηουν άμεςα ι ζμμεςα τθ μοίρα του ανκρϊπου ζμεινε για πολλοφσ αιϊνεσ ανεκρίηωτθ, παρά τουσ αγϊνεσ τθσ εκκλθςίασ. Θ αςτρονομία και τα μακθματικά ιταν ςτενά ςυνδεδεμζνα μεταξφ τουσ. Από τθ μια ο αςτρονόμοσ ιταν πάντα αναγκαςμζνοσ να ςτθρίηει τθν αςτρονομικι του εργαςία ςε μακθματικζσ γνϊςεισ και από τθν άλλθ οι μακθματικοί ςτρζφονταν κατά κανόνα με ιδιαίτερθ προκυμία προσ τα αςτρονομικά ηθτιματα. Οι καταπιεςμζνοι άνκρωποι κάκε φορά που τουσ ζλειπε ζνα γνιςιο μεταφυςικό ζρειςμα, ηθτοφςαν βοικεια ςτα άςτρα και τουσ δαίμονεσ. Κατά τθν τελευταία περίοδο τθσ Εικονομαχίασ απζκτθςε φιμθ ο ξακουςτόσ μακθματικόσ και φιλόςοφοσ Λζων, ο οποίοσ για να παραςτιςει γενικζσ αρικμθτικζσ ςχζςεισ, χρθςιμοποιοφςε γράμματα του αλφαβιτου με αξία γενικϊν αρικμϊν.
ΙΑΣΡΙΚΘ • Το αποκορφφωμα αυτισ τθσ ανάπτυξθσ αποτελεί το περίφθμο ίδρυμα του αυτοκράτορα Λωάννθ Βϋ Κομνθνοφ ςτο ςυγκρότθμα τθσ μονισ Ραντοκράτοροσ. Επίςθσ πρζπει να αναφερκεί ότι υπιρχε ςυςτθματικι φροντίδα για τθν εκπαίδευςθ των γιατρϊν ςτα νοςοκομεία αυτά. ΔΙΚΑΙΟ • Αναπτφχκθκε ιδιαίτερα με τθ δθμιουργία νζων νόμων ι με τθ βελτίωςθ παλαιϊν. ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ • Διαςϊκθκαν ςθμαντικζσ πλθροφορίεσ για τθ ςχζςθ του Βυηαντίου με γειτονικοφσ λαοφσ, όπωσ τισ Λνδίεσ και τθ Σινικι κάλαςςα.
ΕΦΕΤΡΕΕΙ ΣΕΧΝΟΛΟΓΙΑ
1.Τγρό πυρ:μείγμα από εφφλεκτα υλικά που εκτοξεφονταν εναντίον εχκρικϊν πλοίων.
2. Οπτικόσ τθλζγραφοσ: ςφςτθμα ταχείασ προειδοποίθςθσ των Βυηαντινϊν για τισ αραβικζσ επιδρομζσ.
ΝΑΤΣΙΚΘ ΣΕΧΝΟΛΟΓΙΑ 1. Δρόμων:πολεμικό πλοίο με μια ςειρά κουπιϊν αρχικά και μετά με δφο.
2.
Εμπορικό πλοίο:μονοκάταρτο ι δικάταρτο πλοίο με μικοσ 21 μζτρα, πλάτοσ 7 και χωρθτικότθτα 50 τόνων, τριγωνικά πανιά και μονό πθδάλιο.
ΔϋΜΕΡΟ
«ΕΙΚΑΣΙΚΕ ΣΕΧΝΕ ΚΑΙ ΜΟΤΙΚΘ»
Αρχιτεκτονικι Ταπάςκοσ Ρερικλισ
Διακρίνουμε τρεισ βαςικζσ περιόδουσ τθσ βυηαντινισ τζχνθσ: 1. παλαιοχριςτιανικι τζχνθ και πρωτοβυηαντινι περίοδοσ (4οσ7οσ αιϊνασ) 2. εικονομαχία και μεςοβυηαντινι τζχνθ (8οσ-12οσ αιϊνασ) 3. περίοδοσ των Ραλαιολόγων και φςτερθ βυηαντινι τζχνθ (13οσ15οσ αιϊνασ)
Παλαιοχριςτιανικι και Πρωτοβυηαντινι περίοδοσ • Συνφπαρξθ τθσ ρωμαϊκισ παράδοςθσ με τα πρότυπα τθσ φςτερθσ αρχαιότθτασ και των χριςτιανικϊν επιδράςεων. • Θ καταςκευι τθσ Αγίασ Σοφίασ (βαςιλικι με τροφλο- 6οσ αιϊνασ) αποτελεί ίςωσ το ςπουδαιότερο δείγμα. Ο θμιςφαιρικόσ τροφλοσ τθσ (φψουσ 55 μζτρων και πλάτουσ 31 μζτρων), που φαίνεται να είναι μετζωροσ, ςτθρίηεται ςε τζςςερισ ογκϊδεισ πεςςοφσ, με τθ βοικεια τεςςάρων θμικυκλικϊν τόξων. Άλλα ςθμαντικά κτίςματα επί βαςιλείασ Λουςτινιανοφ είναι θ βαςιλικι τθσ Αγίασ Ειρινθσ και οι ναοί των Αγίων Αποςτόλων και Αγίου Λωάννθ ςτθν Ζφεςο.
Μεςοβυηαντινι περίοδοσ • Ρρόκειται για τετράγωνα κτίςματα που ςτεγάηονται με ζναν τροφλο ι τζςςερισ μικρότερουσ κι ζναν κεντρικό. • Οι εκκλθςιαςτικοί ναοί διακρίνονται από μεγαλφτερθ κομψότθτα και είναι λιγότερο λιτοί. Ζνασ ακόμα τφποσ που εμφανίηεται αυτι τθν περίοδο είναι ο οκταγωνικόσ (Μονι Δαφνίου-11οσ αιϊνασ), του οποίου θ ονομαςία προζρχεται από τθ ςτιριξθ του τροφλου που είναι οκταγωνικι. Οι ναοί αυτοί διακρίνονται ςτον θπειρωτικό και τον νθςιωτικό οκταγωνικό τφπο.
Τςτεροβυηαντινι περίοδοσ • Τα είδθ ναϊν που απαντοφν κατά τθν υςτεροβυηαντινι περίοδο είναι θ βαςιλικι, ο ςταυροειδισ εγγεγραμμζνοσ τφποσ με τροφλο, ο οκταγωνικόσ, ο μικτόσ τφποσ και ο ςταυρεπίςτεγοσ.
ΑΓΙΟ ΔΘΜΘΣΡΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΘ
ΝΑΟ ΟΙΟΤ ΛΟΤΚΑ
ΕΚΚΛΘΙΑΣΙΚΘ ΔΙΑΚΟΜΘΘ 1. Εξωτερικι: λιτι διακόςμθςθ χωρίσ ιδιαίτερθ φροντίδα 2. Εςωτερικι: πλοφςια, με τοιχογραφίεσ, ψθφιδωτά, ανάγλυφα, ξυλόγλυπτα και φορθτζσ εικόνεσ. Ο λόγοσ διαφοροποίθςθσ ιταν ότι ςτθ χριςτιανικι κρθςκεία, θ λατρεία γίνεται ςτο εςωτερικό των ναϊν.
•
•
•
Θ ςφλλθψθ του ωραίου, ιταν διάχυτθ και ςτθν καταςκευαςτικι επιδεξιότθτα τόςο των δθμόςιων, όςο και των ιδιωτικϊν κτθρίων ςτο Βυηάντιο. Από τα λαμπρά δθμόςια κτιρια, τα ςπουδαιότερα ιταν το Σενάτο (ζδρα τθσ Συγκλιτου), το Ρρυτανείο, το Καπιτϊλιο και το Ρραιτϊριο το Μζγα, ζδρα του ζπαρχου. Ακόμα, διάφορα ιδιωτικά οικοδομιματα, με αρμονικά ςυμπλζγματα οικοδομθμάτων, κιπουσ και πάρκα, όπωσ του Ανκζμιου, του Αντίοχου. Θ βυηαντινι αρχιτεκτονικι ζχει χαρακτθριςτεί ιδεαλιςτικι, λαμπρι, με υψθλό χαρακτιρα και μνθμειϊδθ κτιρια.
Γλυπτικι και ηωγραφικι Φωτάκου Λυδία •
•
•
•
•
•
Θ Ορκόδοξθ Εκκλθςία απζφυγε τθν απεικόνιςθ ιερϊν προςϊπων ςε αγάλματα. Ο Μωςαϊκόσ Νόμοσ περιείχε απαγορευτικζσ διατάξεισ περί τθσ καταςκευισ αγαλμάτων. Θ Ορκόδοξθ τζχνθ απζφυγε τα ολόγλυφα, επειδι κφμιηαν τθν ειδωλολατρία. Θ διακοςμθτικι γλυπτικι τθσ Ορκοδοξίασ περιορίηεται ςτο ανάγλυφο. Τθν ίδια εποχι, μεγάλθ διάδοςθ ςτθν βυηαντινι τζχνθ αποκτά μια παραλλαγι, το επιπεδόγλυφο- ανάγλυφο απ’ όπου ζχει αφαιρεκεί το βάκοσ. Κατά τον 11ο αιϊνα, εξ αιτίασ τθσ φτϊχειασ τθσ αυτοκρατορίασ, τα ανάγλυφα και τα ελεφάντινα, παρακμάηουν.
•
•
•
Οι ςαρκοφάγοι τθσ ςυριακισ τεχνοτροπίασ παρουςιάηουν τα κζματα χωρίσ να αποδίδεται ο χϊροσ πίςω από αυτά. Ζνα άλλο ακόμθ χαρακτθριςτικό των ζργων αυτϊν τθσ βυηαντινισ γλυπτικισ είναι ότι τα ζργα του 4ου και 5ου αιϊνα ζχουν ςαν κφριο κζμα τισ ανκρϊπινεσ μορφζσ, οι οποίεσ υποχωροφν, παραχωρϊντασ τθν κζςθ τουσ ςε κακαρά διακοςμθτικά κζματα, όπωσ ο ςταυρόσ, ι περιςτερά κ.ά. Τα κζματα, ποφ διακοςμοφν τα κωράκια μζχρι και τον 6ο αιϊνα, είναι απλά, δθλαδι ςταυροί, ρόμβοι κ.ά. Μετά τθν Εικονομαχία, τα κζματα των κωρακίων γίνονται πλουςιότερα από τθν άποψθ κεμάτων και ποικιλίασ. Τζλοσ, ςε ότι αφορά ςτα αρχιτεκτονικά μζλθ, θ γλυπτικι εφαρμόςκθκε κυρίωσ ςτα κιονόκρανα. Ανάλογθ διακόςμθςθ γίνεται και ςτισ ανάγλυφεσ επιςτζψεισ των ψθφιδωτϊν ςτο τζμπλο ι ςτισ γραπτζσ εικόνεσ, όπωσ ςτον Πςιο Λουκά.
ΗΩΓΡΑΦΙΚΘ 1. Υπιρξαν τοιχογραφίεσ και φορθτζσ εικόνεσ από τθν εποχι τθσ Εικονομαχίασ. 2. Τα ψθφιδωτά ιταν δαπανθρά και αποφεφγονταν τθν περίοδο τθσ οικονομικισ κρίςθσ.
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΘΘ (εποχι Μακεδόνων) 1. ΤΟΥΛΟΣ:Ο Ραντοκράτορασ με αγγζλουσ και προφιτεσ 2. ΑΨΛΔΑ ΛΕΟΥ:Θ Κεοτόκοσ ανάμεςα ςτον Μιχαιλ-Γαβριιλ 3. ΛΟΦΛΑ ΤΟΥΛΟΥ:Οι ευαγγελιςτζσ 4. ΤΟΛΧΟΛ:Οι δεςποτικζσ γιορτζσ, οι άγιοι και οι μάρτυρεσ.
ΧΑΡΑΚΣΘΡΙΣΙΚΑ ΒΤΗΑΝΣΙΝΘ ΗΩΓΡΑΦΙΚΘ 1.Αδιαφορία ςτισ ςωςτζσ αναλογίεσ και ςτθν προοπτικι. 2.Μορφζσ ακίνθτεσ ςε όρκια και μετωπικι ςτάςθ που δείχνουν τθν αυςτθρότθτα και επιςθμότθτα τθσ κρθςκείασ. 3.Μορφζσ αποςτεωμζνεσ που αντανακλοφν τθ ματαιότθτα του επίγειου κόςμου. 4.Ενίοτε υπάρχουν ςτοιχεία κλαςςικισ τεχνοτροπίασ.
Μικροτεχνία, μικρογραφία, μικρογλυπτικι και νομίςματα Μαυροφιδοποφλου Λυδία •
•
•
Θ μικροτεχνία και θ μικρογλυπτικι είναι θ τεχνικι καταςκευισ καλλιτεχνθμάτων και διαφόρων άλλων αντικείμενων μικροφ μεγζκουσ. Κατά τθ βυηαντινι περίοδο τθ μεγαλφτερθ ομάδα αποτελοφν οι χάλκινοι επιςτικιοι ςταυροί-λειψανοκικεσ, φυλαχτά δθλαδι που περιείχαν τίμιο ξφλο ι λείψανα και ζφεραν επικλιςεισ για τθ ςωτθρία του κατόχου τουσ.
Μία άλλθ ομάδα αποτελοφν τα ελεφαντοςτά, τα οποία καταςκευάηονταν ςε αξιόλογα και μεγάλα καλλιτεχνικά κζντρα, όπωσ ςτθν Κωνςταντινοφπολθ θ οποία ζγινε και το κυριότερο κζντρο κατά των 6 αιϊνα.
Βυηαντινι νομιςματοκοπία • Γενικά τα νομίςματα είναι ζνα πολφ μεγάλο κεφάλαιο τθσ μικροτεχνίασ και αρκετά ςθμαντικό. Ραρά τθ λακωνικότθτα των επιμζρουσ ςτοιχείων που περιζχουν και το μικρό τουσ μζγεκοσ, αντιπαρατίκενται ςτα ζργα τθσ μεγάλθσ τζχνθσ, ςτθ γλυπτικι και ςτθ ηωγραφικι. Νομίςματα Απεικονίηονται ο Βαλεντινιανόσ και ο Κεοδόςιοσ. • Λουλιανόσ 361-363 μ.Χ. • Κζρματα με τθ μορφι του Λζοντα Αϋ. Ο Λζων Αϋ ιταν Αυτοκράτορασ του Βυηαντίου από το 457 ζωσ το 474. Αγάλματα • Τα μικρά αγαλματίδια ανικουν και αυτά ςτον καυμαςτό κόςμο τθσ μικροτεχνίασ. •
Κεραμικά • Τα κεραμικά είναι αρκετά όμορφα αλλά και εφχρθςτα, λόγο του μικροφ κόςτουσ του υλικοφ είναι και από τα ποιο διαδεδομζνα ςε όλο το χρονικό διάςτθμα του βυηαντίου αλλά και τθσ τζχνθσ γενικά. Ψθφιδωτά • Ψθφιδωτό δαπζδου. Χρονολόγθςθ: 5οσ αιϊνασ. Τα τμιματα του ψθφιδωτοφ δαπζδου προζρχονται από τθ λεγόμενθ βαςιλικι του Λλιςςοφ, μία από τισ πιο ςθμαντικζσ παλαιοχριςτιανικζσ βαςιλικζσ ςτθν πόλθ τθσ Ακινασ.
Τοιχογραφίεσ και ψθφιδωτά Τςοφχλου Αλεξάνδρα
Ψθφιδωτά τθσ Αγίασ Σοφίασ: • Οι τοιχογραφίεσ και οι φορθτζσ εικόνεσ δίνονταν βάροσ διακόςμθςθσ ςε περιόδουσ οικονομικισ κρίςθσ διότι τα ψθφιδωτά ιταν δαπανθρά. Οι τοιχογραφίεσ και τα ψθφιδωτά του Άγιου Προυσ • Στισ τοιχογραφίεσ διακρίνονται απθχιςεισ τθσ τζχνθσ τθσ Καππαδοκίασ. Επίςθσ, ςτθ Μονι Βατοπεδίου ςϊηονται δφο ψθφιδωτζσ παραςτάςεισ, που χρονολογοφνται ςτον 11ο αι., κακϊσ και δφο ςπαράγματα τοιχογραφιϊν του τζλουσ του 12ου αι.
Μουςικι Φλζγκα Νεκταρία •
•
•
Στο Βυηάντιο, ωσ λογικι ςυνζχεια τθσ ρωμαϊκισ αυτοκρατορίασ και του αρχαίου ελλθνικοφ πολιτιςμοφ, θ μουςικι είχε εξζχοντα ρόλο. Δφο είδθ μουςικισ:α)θ κοςμικι και β)θ εκκλθςιαςτικι Για τθν κοςμικι (μθ κρθςκευτικι) μουςικι ζχουμε ελάχιςτεσ πλθροφορίεσ. Αντίκετα μασ ζχουν διαςωκεί ςθμαντικζσ πλθροφορίεσ για τθν εκκλθςιαςτικι μουςικι, ςε τζτοιο βακμό μάλιςτα που ο όροσ βυηαντινι μουςικι ςυχνά ςυνδζεται ςιμερα -εςφαλμζνα- μόνο με τθν εκκλθςιαςτικι μουςικι.
ΦΟΡΕΙ ΛΕΙΣΟΤΡΓΙΚΘ ΠΟΙΘΘ-ΜΟΤΙΚΘ 1.Ο ποιθτισ μελωδόσ = ζγραφε ςτίχουσ και μουςικι και ιταν το ίδιο πρόςωπο. 2.Ο υμνογράφοσ = ςτιχουργόσ. 3.Ο μελοποιόσ = ςυνκζτθσ του φμνου. ΧΑΡΑΚΣΘΡΙΣΙΚΑ ΕΚΚΛΘΙΑΣΙΚΘ ΜΟΤΙΚΘ -Είναι μονοφωνικι και φωνθτικι = ζχει μια φωνι, χωρίσ τθ ςυνοδεία οργάνων και θ μελωδία υποτάςςεται ςτο λόγο. -Θ ςθμειογραφία είναι αλφαβθτικι = οι νότεσ ςθμειϊνονται με γράμματα τθσ αρχαίασ ελλθνικισ.
ΧΑΡΑΚΣΘΡΙΣΙΚΑ ΚΟΜΙΚΘ ΜΟΤΙΚΘ •
•
•
•
Αποτελεί ςυνζχεια τθσ αρχαίασ ελλθνικισ παράδοςθσ. Συνοδεφεται από μουςικά όργανα, ορχιςτρεσ με κρουςτά, πνευςτά και ζγχορδα ςε λαϊκζσ και επίςθμεσ τελετζσ. Στον Λππόδρομο οριςμζνεσ εκδθλϊςεισ ςυνοδεφονταν από το αερόφωνο, όργανο που διαδόκθκε ςτθ Δφςθ το 757.
Ζχει αλλθλεπίδραςθ με τθν εκκλθςιαςτικι μουςικι.
Τζλοσ