Ποίηση και επιστήμες μέσα στο θαύμα της Αναγέννησης

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο: ΕΣΑΓΩΓΗ…………………………………………………………..2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ – ΕΛΙΣΑΒΕΤΙΑΝΗ ΕΠΟΧΗ 2.1 Ιστορική αναδροµή …………………………………….........................................4 2.2 Ζωή και καθηµερινότητα ………………………………………………………...8 2.3 Ενδυµασία…………………………………………………………………………10 2.4 Ψυχαγωγία…………………………………………………………………………13 2.5 Το θέατρο και η εξέλιξή του………………………………………………………15 2.6 Globe theatre………………………………………………………………………17 2.7 Εκκλησία (Ρόλος)…………………………………………………………………19 2.8 Μετάβαση από το Μεσαίωνα στην Αναγέννηση…………………………………21

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ 3.1 Επιστήµες την εποχή της Αναγέννησης…………………………………………24 3.2 Επιστήµονες της αναγέννησης…………………………………………………...29 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο: SHAKESPEARE 4.1 Οικογένεια – Σπουδές……………………………………………………………34 4.2 Προσωπικότητα – Έργα…………………………………………………………36 4.3 Πως επηρέασε η προσωπικότητα τα έργα του…………………………………..46 4.4 Αντιπροσωπευτικά έργα………………………………………………………...52 4.5 Ρωµαίος και Ιουλιέτα …………………………………………………………..58 4.6 Χαρακτηριστικά ηρώων του Σαίξπηρ ………………………………………….61 4.7 Σύγχρονοι του Σαίξπηρ…………………………………………………………62 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΕΠΙΛΟΓΟΣ ……………………………………………………...66

1

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο: ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το θέµα της ερευνητικής εργασίας µε την οποία ασχοληθήκαµε είναι... Είχαµε -εκ των προτέρων- αποφασίσει να µην αφεθούµε στη σιγουριά και την ευκολία που θα µας εξασφάλιζε µια τέτοια εισαγωγή, γι’ αυτό και επιλέξαµε να ξεκινήσουµε κάπως έτσι… «Ήταν µια αλησµόνητη µέρα γιατί έφερε µεγάλες αλλαγές. Όµως το ίδιο γίνεται µε κάθε ζωή. Φαντάσου να διαγράψεις απ’ αυτή µία επιλεγµένη µέρα και σκέψου πόσο διαφορετική θα ήταν η πορεία της. Στάσου, εσύ που διαβάζεις, και σκέψου λίγο τη µακριά αλυσίδα από σίδερο ή από χρυσάφι, από αγκάθια ή από άνθη, που δε θα είχε δέσει ποτέ, αν δε σχηµατιζόταν εκείνος ο πρώτος κρίκος, εκείνη την αλησµόνητη ηµέρα.» είπε κάποτε κάποιος. Πόσο ουτοπικό, λοιπόν, ακούγεται την εποχή της κρίσης κάποιος ν’ αναζητά και να συγκεντρώνει στοιχεία και πληροφορίες για άλλες εποχές και κοινωνίες; Πόσο αδιάφορες ακούγονται οι λέξεις τέχνη και επιστήµη σ’ ένα µέσο άνθρωπο; Και πόσο πραγµατικά επηρεάζεται κανείς στην καθηµερινότητά του από την Αναγέννηση; Ας πάρουµε το παραπάνω παράδειγµα κι ας υποθέσουµε ότι η Αναγέννηση δεν υπήρξε ποτέ. Ο Γαλιλαίος δε θα διατύπωνε την αρχή της οµοιόµορφης επιτάχυνσης των σωµάτων και κανείς δε θα διέψευδε την παραδοχή του Αριστοτέλη ότι η ταχύτητα της ελεύθερης πτώσης των σωµάτων είναι συνάρτηση του βάρους τους. Ο Κοπέρνικος δε θα διαπίστωνε ότι η Γη κινείται γύρω από τον Ήλιο και κανείς δε θα αµφισβητούσε τον Αριστοτελικό κόσµο της ακίνητης Γης που βρίσκεται στο κέντρο του σύµπαντος. Ο Σαίξπηρ δε θα έγραφε τα «Ρωµαίος και Ιουλιέτα», «Άµλετ», «Οθέλο», «Έµπορος της Βενετίας», «Βασιλιάς Ληρ», «Μάκβεθ» και δεκάδες άλλα έργα και µάλλον το θέατρο, η ποίηση, η γλώσσα και εν γένει ο πολιτισµός στην Αγγλία και σ’ ολόκληρο τον κόσµο δε θα είχε την ίδια εξέλιξη. Στην ιστορία του δυτικού πολιτισµού η Αναγέννηση λάµπει µ’ ένα φως συχνά εκτυφλωτικό. Στα γράµµατα και στις τέχνες, στην επιστήµη και στην πολιτική, στη διαµόρφωση της ανθρώπινης συνείδησης και της σύγχρονης αντίληψης για τον κόσµο, το µέγεθος της αναγεννησιακής επιρροής προκαλεί δέος και αποκλείει κάθε εύκολη συνολική αποτίµηση. Για την προσέγγιση αυτού του πολυσύνθετου φαινοµένου, ο πιο προσιτός και δηµοφιλής τρόπος είναι οι εικόνες του πολιτισµού και της επιστήµης. Με αυτό τον τρόπο σκεφτήκαµε και επιλέξαµε το θέµα της εργασίας που θα µας ακολουθούσε έναν ολόκληρο χρόνο. «″Να ζει κανείς ή να µη ζει;″ ″Κι όµως η Γη γυρίζει!″ Ποίηση και επιστήµη µέσα στο θαύµα της Αναγέννησης.» Έπειτα, οι σκέψεις έγιναν λέξεις και συµφωνήσαµε ότι θέλαµε να µάθουµε τα γεγονότα και τα πρόσωπα που σηµάδεψαν την εποχή εκείνη, να αναζητήσουµε τις διαφορετικές οπτικές των ανθρώπων της τέχνης και της επιστήµης για τη ζωή και εν γένει την πραγµατικότητα. Είναι αντίπαλοι ή απλώς βλέπουν τα πράγµατα από διαφορετικές σκοπιές, οι οποίες συχνά συγκρούονται; Η εκπόνηση της εργασίας στηρίχτηκε στην οµαδο-συνεργατική µέθοδο και η εργασία χωρίστηκε σε 4 ενότητες. Η κάθε ενότητα αναλύθηκε σε υποθέµατα, τα οποία επεξεργαστήκαµε σε επιµέρους οµάδες. Ανά τακτά χρονικά διαστήµατα κάθε οµάδα παρουσίαζε στην ολοµέλεια την πορεία της δουλειάς της, τις δυσκολίες που αντιµετώπιζε και τα νέα δεδοµένα που προέκυπταν. Επιπλέον, ποικίλα βιβλία αλλά και το διαδίκτυο λειτούργησαν ως εργαλεία έρευνας και το power point, αποσπάσµατα από ένα θεατρικό έργο που διαβάσαµε καθώς και το κολάζ ως εργαλεία παρουσίασης. Στο πλαίσιο της εργασίας παρακολουθήσαµε και µια θεατρική παράσταση µε τίτλο «Ρωµαίος και Ιουλιέτα Teen Spirit».

2

Οι οµάδες: Ιουλιέτα4: Μουστάκα Ελισάβετ, Παντελιού Λία, Σοφού Ελένη, Τσαγκρινού Έλενα Lience: Μελέκος Σταύρος, Νεγρεπόντη Μαρία, Ρούσσου Μυρτώ, Σιδηροπούλου ∆άφνη Quattuor: Λίτσα Μαρία, Πάργα Άννα, Τσαµαντά Έλενα, Χουλιάρας Γιάννης Shakesfire: Βελισσαράτος Ανδρέας, Καλύβας Γιάννης, Λαδά Όλγα, Τσιρνίκα Έφη Εξετάστηκαν τα εξής ερευνητικά ερωτήµατα: ΕΛΙΣΑΒΕΤΙΑΝΗ ΕΠΟΧΗ Ιστορική αναδροµή Ζωή και καθηµερινότητα Ενδυµασία Ψυχαγωγία Το θέατρο και η εξέλιξή του Globe theatre Εκκλησία (Ρόλος) Μετάβαση από την Αναγέννηση στο ∆ιαφωτισµό ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ Επιστήµες την εποχή της Αναγέννησης Επιστήµονες της αναγέννησης SHAKESPEARE Οικογένεια – Σπουδές Προσωπικότητα – Έργα Πως επηρέασε η προσωπικότητα τα έργα του Αντιπροσωπευτικά έργα Χαρακτηριστικά ηρώων του Σαίξπηρ Σύγχρονοι του Σαίξπηρ

.

3

2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ – ΕΛΙΣΑΒΕΤΙΑΝΗ ΕΠΟΧΗ 2.1. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ∆ΡΟΜΗ Ελισαβετιανή εποχή Η Ελισαβετιανή εποχή ήταν η εποχή της βασιλείας της Ελισάβετ της πρώτης. Οι ιστορικοί την αναφέρουν συχνά και ως η χρυσή εποχή της αγγλικής ιστορίας. Θεωρείται ως µια αναγέννηση η οποία ενέπνευσε εθνική περηφάνια λόγω των κλασσικών της ιδανικών ,της διεθνούς επέκτασης του βασιλείου και της κυριαρχίας στην θάλασσα έναντι του µισητού εχθρού , της Ισπανίας. Η Χρυσή αυτή εποχή γνώρισε την άνθιση της ποίησης της µουσικής και της λογοτεχνίας. Είναι µια εποχή διάσηµη για το θέατρο λόγω του Σαίξπηρ και πολλών άλλων που συνέθεσαν σηµαντικά έργα . Ήταν επίσης η εποχή των εξερευνήσεων και της επέκτασης της χώρας στο εξωτερικό . Η Αγγλία ενώθηκε µε την Σκωτία και το Προτεσταντικό δόγµα έγινε πιο αποδεκτό από το λαό. Η Ελισαβετιανή εποχή ήταν µια σύντοµη περίοδος εσωτερικής ειρήνης και παύσης των συγκρούσεων µεταξύ Προτεσταντών και Καθολικών καθώς και µεταξύ του κοινοβουλίου και της µοναρχίας. Η Προτεσταντοκαθολική διάκριση έπαυσε για ένα διάστηµα από τον Ελισαβετιανό θρησκευτικό διακανονισµό και το κοινοβούλιο δεν ήταν αρκετά δυνατό ώστε να απειλεί την βασιλική απολυταρχία. Η Αγγλία ήταν σε ένα πολύ καλό οικονοµικό επίπεδο σε σύγκριση µε τα υπόλοιπα έθνη της Ευρώπης. Η µακραίωνη διαµάχη µεταξύ Γαλλίας και Αγγλίας διεκόπη κατά την κυριαρχία της Ελισάβετ.

Ο ένας σηµαντικός αντίπαλος ήταν οι Ισπανία µε την οποία η Αγγλία συγκρουόταν όχι µόνο στην Ευρώπη αλλά και στην Αµερική µε αποκορύφωµα τον Αγγλοισπανικό πόλεµο (15861604). Μια προσπάθεια από τον Φίλιππο Β' της Ισπανίας να εισβάλει στην Αγγλία µε την Ισπανική αρµάδα (1588) απέτυχε παταγωδώς . Στη συνέχεια η Ισπανία προσέφερε υποστήριξη στους Ιρλανδούς-Καθολικούς σε µια εξέγερση κατά του Αγγλικής εξουσίας , και το Ισπανικό ναυτικό και οι δυνάµεις ξηράς συνέτριψαν τις επιθέσεις της Αγγλίας. Αυτό εξάντλησε την Αγγλική οικονοµία είχε ανθίσει κάτω από την συνετή καθοδήγηση της Ελισάβετ. Η Αγγλική εµπορική και η εδαφική επέκταση θα περιοριζόταν µέχρι την 4

υπογραφή της συνθήκης του Λονδίνου το χρόνο που θα ακολουθούσε τον θάνατο της Ελισάβετ. ∆ολοπλοκίες ,ίντριγκες και συνοµωσίες Η Ελισαβετιανή εποχή ήταν µια εποχή συνοµωσιών και δολοπλοκιών στις οποίες συχνά ήταν µπλεγµένοι πολιτικοί και υψηλόβαθµα άτοµα της Ελισαβετιανής κοινωνίας .Υψηλά στελέχη στην Μαδρίτη στο Παρίσι και στην Ρώµη επιθυµούσαν να σκοτώσουν την Ελισάβετ και να την αντικαταστήσουν µε την Μαίρη την βασίλισσα των Σκοτσέζων που ήταν καθολική. Το 1584 ανακαλύφθηκε η δολοπλοκία του Throckmorton , όταν ο Francis Throckmorton οµολόγησε την πρόθεση του να εκθρονίσει την βασίλισσα για να επαναφέρει την Καθολική εκκλησία στην Αγγλία Άλλη µια µεγάλη συνοµωσία ήταν αυτή του Babington η οποία οδήγησε στην εκτέλεση της Μαίρης (βασίλισσα των Σκοτσέζων ). Η πιο δραµατική ήταν το 1605 η δολοπλοκία του µπαρουτιού µε σκοπό να ανατινάξουν το Σώµα των Λόρδων κατά την διάρκεια των εγκαινίων του Κοινοβουλίου. Ανακαλύφθηκε εγκαίρως και οχτώ από τα άτοµα τα οποία συµµετείχαν συµπεριλαµβανοµένου και του Guy Fawkes , ο οποίος έγινε το σύµβολο του κακού προδότη στον αγγλικό µύθο, εκτελέστηκαν. Βασιλικό ναυτικό και η ήττα της Αρµάδας Η Ελισάβετ έθεσε την ναυτική της δύναµη ως πρώτη προτεραιότητα . ∆ιακινδύνευσε πόλεµο µε την Ισπανία υποστηρίζοντας τους θαλασσόλυκους John Hawkins και Francis Drake , οι οποίοι λεηλατούσαν τα ισπανικά εµπορικά πλοία που µετέφεραν χρυσό και ασήµι από τον Νέο Κόσµο. Τα ναυπηγεία πρωτοστατούσαν στις νέες τεχνικές , και οι καπετάνιοι επινοούσαν νέες τακτικές .Το 1573 τα Αγγλικά ναυπηγία εγκαινίασαν καινούρια σχέδια τα οποία επέτρεψαν στα πλοία τους να ταξιδεύουν γρηγορότερα , να κάνουν καλύτερους ελιγµούς και να κουβαλούν βαρύτερα όπλα. Όταν τελικά η Ισπανία αποφάσισε να εισβάλει και να κυριεύσει την Αγγλία ήταν ένα φιάσκο .Τα ανώτερα Αγγλικά πλοία και η ναυτική επιδεξιότητα οδήγησε την καταστροφή της Ισπανικής Αρµάδας 1588 ,κορυφαίο γεγονός της βασιλείας της Ελισάβετ.

Αποικίες Το 1584 η βασίλισσα επέτρεψε στον Sir Walter Raleigh να αποικοίσει στην Βιρτζίνια η οποία ονοµάστηκε έτσι προς τιµή της. Το 1600 η βασίλισσα ίδρυσε την Εast Ιndia Company η οποία καθιέρωσε εµπορικά σηµεία που µε το πέρασµα των αιώνων εξελίχθηκαν στην Βρετανό-Ινδία, στις ακτές αυτού που µας είναι γνωστό τώρα ως Ινδία και Μπαγκλαντές. Οι µεγάλες όµως αποικίσεις ξεκίνησαν µετά τον θάνατο της βασίλισσας.

5

ΠΑΝΩΛΗ Τι είναι η πανώλη Η πανώλη, ή ευρέως γνωστή ως πανούκλα, είναι µία ζώο-νόσος των τρωκτικών και των ψύλλων τους, που προκαλείται από τον gram-αρνητικό βάκιλο Yersinia pestis . Η πανώλη είναι µια αρρώστια θανατηφόρα για την εποχή που ξέσπασε το 1331 µε πολλά θύµατα και µεγάλες συνέπειες για κάθε πολιτισµό που εξαλειφόταν εξαιτίας της . Το εντεροβακτήριο Yersinia pestis, ενδηµεί σε πληθυσµούς της κεντρικής Ασίας. Η δηµοφιλέστερη θεωρία για την έναρξή της είναι ότι προήλθε από τις στέππες της Μογγολίας. Πώς µεταδίδεται Οι άγριοι και οι οικιακοί ποντικοί θεωρούνται ως οι πιο σηµαντικές δεξαµενές πανώλης και περιστασιακά οι σκίουροι, τα κουνέλια και οι γάτες, οι οποίες µάλιστα είναι εξαιρετικά ευαίσθητες στην πανώλη. Οι άνθρωποι γίνονται ξενιστές µετά από δείγµα ψύλλου τρωκτικών, οι οποίοι αποβάλλουν τον µολυσµένο οργανισµό στο δέρµα του ασθενούς κατά τη διάρκεια της αποµύζησης αίµατος. Ένας άλλος τρόπος έκθεσης είναι κατά την επαφή µε άρρωστα ζώα ή µε το κρέας τους. Η πανώλη µπορεί να µεταδοθεί από άτοµο σε άτοµο µόνο εάν ο ασθενής έχει την πνευµονική µορφή της και ο εκτεθειµένος βρίσκεται σε επαφή µαζί του για περισσότερο από µισή ώρα σε απόσταση δύο µέτρων. Η πανώλη, προκαλεί αιµορραγία στη κοιλιακή κοιλότητα και γάγγραινα των άκρων. Τα συµπτώµατα της ασθένειας Η πανώλη χαρακτηρίζεται από πυρετό, ρίγη, κεφαλαλγία, κακουχία, βαριά γενική κατάσταση και λευκοκυττάρωση που εκδηλώνεται µε µία ή περισσότερες από τις ακόλουθες κύριες κλινικές µορφές: •

Τοπική λεµφαδενίτιδα (βουβωνική πανώλη)

•

Σηψαιµία χωρίς εµφανή λεµφαδενίτιδα (σηψαιµική πανώλη)

•

Πνευµονική πανώλη

Επίσης, η µορφή αυτή είναι εξαιρετικά µεταδοτική από άνθρωπο σε άνθρωπο, αν µείνει χωρίς θεραπεία..

6

Προέλευση της πανδηµίας και εξάπλωση Σχεδόν έξι αιώνες µετά την τελευταία µεγάλη πανευρωπαϊκή πανδηµία πανώλης, ξεσπά ξανά εµφανώς το 1331 στην αυτοκρατορία της Κίνας. Το 1338 ή το 1339 η επιδηµία έφτασε την χριστιανική κοινότητα της Ασσυρικής Εκκλησίας στη λίµνη Υσυκόλ στην Κιργιζία. Το 1345 άρχισαν τα πρώτα συµπτώµατα στην πόλη Σαράι στον κάτω ρου του Βόλγα και πολύ σύντοµα στην Κριµαία. Το 1346 αρρώστησαν και οι πρώτοι κάτοικοι του Αστραχάν.

Ο Μαύρος Θάνατος ή βουβωνική πανώλη στην Eλισαβετιανή εποχή Στην Eλισαβετιανή εποχή υπήρξε λοιµός και επαναλαµβανόµενες εξάρσεις της βουβωνικής πανώλης (Μαύρος Θάνατος ) οι οποίες δεν περιορίζονταν µόνο σε πυκνοκατοικηµένες πόλεις, όπως το Λονδίνο. Οι επαρχιακές περιοχές , τα χωριά δεν είχαν εξαιρεθεί από την ασθένεια, - δεν υπήρχε πουθενά κρησφύγετο. Στα τέλη του δέκατου έκτου και δέκατου έβδοµου αιώνα τα θύµατα της βουβωνικής πανώλης (Μαύρος Θάνατος) έπρεπε να σφραγίζονται στα σπίτια τους. Τα σπίτια κλειδώνονταν και αµπαρώνονταν απ’έξω. Τα θύµατα δεν είχαν το δικαίωµα να βγαίνουν και δεν επιτρεπόταν η είσοδος σε κανένα άλλο. Κάθε θύµα της βουβωνικής πανώλης θα έπρεπε να αποκτήσει «Πιστοποιητικό Υγείας», για να επανέλθει στην κανονική του ζωή - αν ποτέ γινόταν καλά . Υπήρχαν φύλακες για να παρακολουθούν τα «σπίτια της πανούκλας» και ο µόνος τρόπος για να συντηρούνται τα θύµατα ήταν να κατεβάζουν καλάθια από ένα ψηλό παράθυρο όπου ο φύλακας έβαζε τα τρόφιµα . Οι νεκροθάφτες µε κάρα αναλάµβαναν το φρικιαστικό τους έργο τη νύχτα , όταν οι άνθρωποι πέθαιναν, και έβγαζαν έξω από τα σπίτια τα σώµατα τυλιγµένα σε οποιοδήποτε είδος αυτοσχέδιου σάβανου. Στα χρόνια που ακολούθησαν, σε σπίτια που υπήρχαν θύµατα , µερικές φορές αναφέρεται ότι ζωγράφιζαν ένα κόκκινο σταυρό στην πόρτα µε τις λέξεις «Κύριε ελέησον». Ο κόκκινος σταυρός ενεργούσε και ως προειδοποίηση, καθώς υπήρξε µια εποχή που τα θύµατα της νόσου δεν αποµακρύνονταν για να ταφούν ή να καούν. Λόγω των ελλείψεων στα τρόφιµα και το κλείσιµο των επιχειρήσεων εκείνοι που δεν είχαν χτυπηθεί από την βουβωνική πανώλη 7

συχνά κατέφευγαν στην κλοπή από τους νεκρούς. Οι κυρώσεις για αυτό ήταν ποικίλες και αυστηρές . Πολλοί από αυτούς τους κλέφτες ρίχνονταν στους λάκκους , νεκροί ή ζωντανοί µαζί µε τα θύµατά τους. Υπήρξαν επανειληµµένες εξάρσεις της νόσου κατά τη διάρκεια της ελισαβετιανής εποχής και η µετάδοση της νόσου συχνά γινόταν από τους ψύλλους των τρωκτικών και άλλων ζώων , κυρίως ποντικιών. Σε αντίθεση µε την διαδεδοµένη πεποίθηση , δεν ήταν µόνο οι άνθρωποι που ζούσαν στις πόλεις που βρίσκονταν σε κίνδυνο να κολλήσουν τον Μαύρο Θάνατο . Αγρότες και έµποροι λιανικής πώλησης των γεωργικών προϊόντων,, ήταν σε συνεχή κίνδυνο να προσβληθούν από την βουβωνική πανώλη (Μαύρος Θάνατος) .. Ένα καταστροφικό ξέσπασµα της ελισαβετιανής πανούκλας συνέβη το 1563 µε θύµατα 80.000 άτοµα στην Αγγλία. Η αιτία της βουβωνική πανώλης (Μαύρος Θάνατος) ήταν άγνωστη κατά τη διάρκεια της ελισαβετιανής εποχής, έτσι οι άνθρωποι δεν ήταν σε θέση να λάβουν την κατάλληλη φροντίδα ή επαρκείς προφυλάξεις. Ακατάλληλες συνθήκες υγιεινής συνέβαλλαν στο πρόβληµα και την εξάπλωση της νόσου. Το 1563, στο Λονδίνο και µόνο, πάνω από 20.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους από την ασθένεια . Το Λονδίνο την εποχή αυτή ήταν πολύ βρώµικο. Ο πληθυσµός αυξανόταν συνεχώς µε τους φτωχούς ανθρώπους να καταφθάνουν από την ύπαιθρο χώρα σε αναζήτηση εργασίας. Υπήρχε ολοκληρωτική έλλειψη διαρθρωµένου συστήµατος αποχέτευσης και όλα τα απόβλητα ρίχνονταν στον ποταµό Τάµεση ... ∆εν υπήρχε πουθενά µέρος να κρυφτούν οι άνθρωποι από την ασθένεια και κανείς δεν ήταν ασφαλής, ούτε καν ο µονάρχης. Η Βασίλισσα Ελισάβετ είχε τροµοκρατηθεί και εφάρµοσε µέτρα αποµόνωσης για να διασφαλίσει την ασφάλεια. Η Ελισαβετιανή εποχή ήταν πραγµατικά µια επικίνδυνη περίοδος .

2.2. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΤΑΞΕΙΣ – ΖΩΗ ΚΑΙ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ Α. ΖΩΗ ΚΑΙ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ Το Λονδίνο όπως και το Στράτφορντ, ήταν παραποτάµιο. Ο Τάµεσης αυτή η φαρδιά κορδέλα ανοιχτογάλαζου νερού, αποτελούσε τα νότια όρια του Λονδίνου. Έτσι η κίνηση στην καθηµερινότητα της ελισαβετιανής εποχής ήταν ασταµάτητη. Οποιαδήποτε σχεδόν ώρα έβλεπε κάνεις πλεούµενα , ταξιδιώτες, µαούνες φορτωµένες µε προϊόντα , και ψηλοκάταρτα εµπορικά καράβια που θα σαλπάρανε για τα ξένα λιµάνια.

8

Η µεγάλη γέφυρα του Λονδίνου , ασφυκτικά γεµάτη µε σπίτια και µαγαζιά, περνούσε πάνω από τον Τάµεση. Πελάτες βαρυφορτωµένοι µε τα ψώνια τους, άνοιγαν το δρόµο τους σπρώχνοντας στα πεζοδρόµια µε τα µυτερά λιθάρια. Και οι γυρολόγοι πηγαινοέρχονταν από τη µια όχθη ως την άλλη. Το Λονδίνο την εποχή της αναγέννησης ήταν πραγµατικά ονοµαστό για την πολυκοσµία του. Και ο πληθυσµός εξακολουθούσε να µεγαλώνει καθώς ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι συρρέανε στη µητρόπολη αναζητώντας την τύχη τους. Σε κάθε δρόµο υπήρχαν πολυάριθµα αµάξια ενώ σε κάθε γωνία µαζεύονταν κοπάδια από άντρες, γυναίκες και παιδιά τόσο που στήνονταν δοκάρια για να στερεώσουν τα σπίτια, µήπως και τα γκρεµίσουν µε το σπρωξίδι τους. Σε πολλά σπίτια τα ισόγεια ήταν µαγαζιά όπου πολυάσχολοι έµποροι έφτιαχναν και πουλούσαν την πραµάτεια τους. Υπήρχαν χρυσικοί, βιβλιοπώλες, φαρµακοποιοί και µπακάληδες. Την εποχή που έφτασε ο Σαίξπηρ, το Λονδίνο άρχιζε να απολυτρώνεται από τα µεσαιωνικά δεσµά του. Το χρηµατιστήριο µόλις είχε ολοκληρωθεί και ήταν το σηµαντικότερο νέο κτίριο της πόλης γεγονός που µας οδηγεί να αντιληφθούµε ότι η ελισαβετιανή εποχή βρισκόταν σε κοινωνική και ταυτόχρονα οικονοµική άνθηση.

Β. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΤΑΞΕΙΣ Στην ελισαβετιανή εποχή η οικογένεια ήταν πολύ δεµένη. Πολλά από τα σηµαντικότερα στοιχεία της οικογενειακής ζωής προσδιορίζονταν από το αν ήταν φτωχότερη και ανήκε στις κατώτερες κοινωνικές τάξεις η αν ήταν πλούσια. Η ζωή των γυναικών στην ελισαβετιανή εποχή ελεγχόταν από τους άντρες της οικογενείας. Οι γυναίκες της εποχής ήταν κατώτερες των ανδρών. Ήταν υπόδουλες τους και τους υπηρετούσαν εφόρου ζωής σε όλες τις πτυχές της ζωής τους. Οι γάµοι γίνονταν για να καλυφτούν τα συµφέροντα της οικογενείας. Οι γυναίκες παντρεύονταν αφενός για να αυξήσουν τον πλούτο και την φήµη της οικογενείας και αφετέρου για την αναπαραγωγή της οικογενείας κατά προτίµηση αρσενικών διαδόχων. Τέλος η τιµωρία ακόµα και για το πιο µικρό παράπτωµα ήταν µεγάλη, συχνά θάνατος. Οι φτωχοί τιµωρούνταν για ασήµαντα αδικήµατα µε θάνατο και µάλιστα µε πολύ συνοπτικές διαδικασίες. Άρα αυτό που διαπιστώνουµε, όπως σε κάθε εποχή, είναι ότι υπήρχε µεγάλη διαφορά ανάµεσα στις φτωχές και τις πλούσιες κοινωνικές τάξεις πράγµα το οποίο δυσκόλευε την κοινωνική και πνευµατική εξέλιξη µεγάλης µερίδας του λαού.

Γ. ΘΡΗΣΚΕΙΑ Οι δυο βασικές θρησκείες στην ελισαβετιανή εποχή ήταν η καθολική και η προτεσταντική. Οι πεποιθήσεις και τα πιστεύω ήταν τόσο ισχυρά που οδήγησαν στην εκτέλεση πολλών ανθρώπων. Επιπλέον αν θέλουµε να συνδέσουµε την θρησκεία µε τις κοινωνικές τάξεις και το σχολειό η προτεσταντική εκκλησία και τα διδάγµατα της ήταν ένα σηµαντικό µέρος του σχολικού προγράµµατος. Επίσης η παρακολούθηση της κυριακάτικης λειτουργίας κάθε Κυριακή ήταν υποχρεωτική από την προτεσταντική εκκλησία.

∆. ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ Η εκπαίδευση άρχιζε στο σπίτι, όπου τα παιδιά θα µάθαιναν σωστούς τρόπους υπό την επίβλεψη προσωπικού καθηγητή. Ήταν απαραίτητο για τα αγόρια να πηγαίνουν σχολείο , όµως τα κορίτσια δεν είχαν αυτή την δυνατότητα. Μόνο οι πλούσιες οικογένειες επέτρεπαν στα κορίτσια να µορφωθούν και αυτό µόνο στο σπίτι. Κατά την περίοδο αυτή, επετράπη και στα αγόρια από τις φτωχιές οικογένειες να πάνε σχολείο, εάν και εφόσον δεν χρειαζόταν να 9

δουλέψουν για να βοηθήσουν την οικογένεια, όµως σε πολύ λίγες περιπτώσεις υπήρχαν τα απαραίτητα χρήµατα για να επιτευχθεί αυτό και να εξασφαλισθούν κάποιες υποτροφίες.

2.3. ΕΝ∆ΥΜΑΣΙΑ Η ΕΝ∆ΥΜΑΣΙΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ Στην Αναγέννηση (15ος-16ος αι.) τα ενδύµατα ήταν πολυτελή και έδιναν όγκο στο σώµα. Κατά το 17ο αιώνα συνηθίζονταν πολλές δαντέλες και φιόγκοι στα ρούχα, καθώς και περούκες στο κεφάλι για άντρες και γυναίκες. Γύρω στα 1490 είναι όπου οι ιστορικοί της ενδυµασίας συµφωνούν ότι ένα νέο στυλ ξεκίνησε για την αναγέννηση. Αυτή ήταν η περίοδος κατά την διάρκεια της οποίας θα µπορούσε να λεχθεί ότι άρχισε να διακρίνεται σε όλους τους τοµείς της ενδυµασίας µια δόση υπερβολής. Οι βορειότερες ευρωπαϊκές χώρες άρχισαν να στρεβλώνουν το φυσικό σχήµα του σώµατος µε παραγεµισµένο µανίκι, ντούπλετ (είδος αντρικού κουµπωµένου σακακιού που φοριόταν από το Μεσαίωνα µέχρι τα µέσα του 17ου αιώνα στη ∆υτική Ευρώπη, µία απλή και ραµµένη καπιτονέ επένδυση που φοριόταν για την προστασία του θώρακα από µώλωπες και φθορές) και µακριές κάλτσες. Οι πλούσιοι άντρες φορούσαν µανδύες µε φαρδύς ώµους και επίπεδα καπέλα. Η Ιταλία δεν προχώρησε όσο ο Βορράς ενώ η Γαλλία και η Αγγλία ακολουθούσαν το παράδειγµα της Ιταλίας παρόλο που αυτοί κόλλησαν σε πιο επηρεασµένα από το µεσαίωνα στυλ. Οι Γερµανοί έφτασαν σε µεγαλύτερες και πιο ακραίες «βελτιώσεις» της φυσικής σιλουέτας. Βάζουν µεγάλα φουσκώµατα στο κεφάλι, στους ώµους, στους µηρούς, µικρά φουσκώµατα πάνω από το στήθος, την πλάτη, τα χέρια τα πόδια και 10

τα κάτω άκρα. Τοποθετούν φτερά σε πολλά αξεσουάρ όπως στα καπέλα µε ευρύ γείσο (προεξοχή πηλικίου ή κασκέτου που σκιάζει το µέτωπο και προστατεύει τα µάτια από τον ήλιο) µέχρι και τα γόνατα. Στο δεύτερο µισό του 16ου αιώνα, οι περισσότερες χώρες ακολούθησαν τη µόδα της Ισπανίας. Σύµφωνα µε την ισπανική µόδα, λοιπόν, οι άνδρες φορούσαν φουφούλες (φαρδύ και σουρωτό παντελονάκι κυρίως για παιδιά ή γυναίκες που συγκρατείται συνήθως µε τιράντες) και ζακέτες µε ψηλή λαιµόκοψη. Αργότερα στη λαιµόκοψη προστέθηκε ένα εντυπωσιακό κολάρο που φορέθηκε και από τα δύο φύλα. Η ενδυµασία αυτής της εποχής είναι συνυφασµένη µε όλους τους τύπους της δηµιουργικής έκφρασης και προχωράει πέρα από τα όρια σε νέες ανακαλύψεις. Κοινά ενδυµατολογικά χαρακτηριστικά που συναντάµε σε όλες τις χώρες συνοψίζονται στα εξής: πλούσια βαριά υλικά, σε µεγάλες ποσότητες, µεγάλα µανίκια, εφαρµοστά ενδύµατα και καλυµµένα κεφάλια σε άνδρες και γυναίκες. Χαρακτηριστικό ένδυµα εκείνης της εποχής είναι ο κορσές (ελαστικό κυρίως για γυναίκες εσώρουχο που περιβάλλει το κάτω µέρος του κορµού από τη µέση έως τους γλουτούς). Οι γυναίκες προκειµένου να τονίσουν τη µέση τους φορούσαν στενά κορσάζ (το τµήµα του γυναικείου ρούχου που καλύπτει το επάνω µέρος του σώµατος από τους ώµους ως τη µέση) και κορσέδες µε ενίσχυση από ξύλο ή µέταλλο. Κάτω από τα φορέµατα τους φορούσαν ένα κρινολίνο µε ενσωµατωµένους ξύλινους δακτυλίους, που χάριζαν στο ένδυµα σχήµα καµπάνας. Οι άντρες φορούσαν παραλλαγές του χαµηλού κασκέτου µε γείσο και ήταν συχνά όλο γυρισµένο ή από τη µία πλευρά. Οι χωρικές φορούσαν το πανωφόρι της προηγούµενης περιόδου και µαντήλι ή κολάρα γύρω από το λαιµό τους. Αυτές έµοιαζαν σαν αυτό που ονοµάζουµε φόρεµα των «πουριτανών». Τα χρώµατα αυτής της περιόδου είναι έντονα και συχνά σκοτεινά. Το µαύρο βελούδο ήταν το βασικό υλικό της περιόδου, ιδιαίτερα στα φακιόλια. Τα λευκά λινά υφάσµατα ήταν άλλο ένα διακριτικό σηµείο των χρωµάτων του χρυσού και του βυσσινί για κολάρα και φραµπαλάδες.

Στενός κορσές Ο ελισαβετιανού τύπου κορσές αποτελούσε βασικό γυναικείο εσώρουχο από τις αρχές του 16ου αιώνα. Όλοι έχουµε δει ταινίες εποχής µε τις παραµάνες να σφίγγουν ασφυκτικά τα κορδόνια του κορσέ της λαίδης, προκειµένου η µέση της να «µπει» όσο πιο µέσα επιτρέπουν οι αντοχές της (ένα βήµα πριν της κοπεί η ανάσα δηλαδή). Σκοπός του κορσέ, βέβαια, δεν ήταν µόνο να κάνει την γυναικεία µέση να φαίνεται λεπτότερη, αλλά κυρίως να «πατικώσει» το στήθος προς τα πάνω, προκειµένου να δηµιουργηθεί 11

ένα ολοστρόγγυλο, εντυπωσιακό µπούστο. Λόγω του σκληρού υλικού από το οποίο ήταν δηµιουργηµένος ο κορσές, οι γυναίκες δε µπορούσαν µεν να αναπνεύσουν, αλλά καµάρωναν δε για τις στητές τους πλάτες και την εντυπωσιακή τους κορµοστασιά. Όσο, βέβαια, εντυπωσιακό trend κι αν υπήρξε ο κορσές, όσο ελκυστικές κι αν έκανε τις γυναίκες να δείχνουν, άλλο τόσο επικίνδυνος ήταν, καθώς συµπίεζε τόσο πολύ τα εσωτερικά τους όργανα και παραµόρφωνε τα πλευρά τους που προκαλούσε στις γυναίκες συχνά δυσκολία στην αναπνοή και λιποθυµία. Στην ιστορία, µάλιστα, αναφέρεται η περίπτωση µιας γυναίκας που πέθανε επειδή τα πλευρά της τρύπησαν από το πολύ σφίξιµο το συκώτι της. Στις αρχές του 20ου αιώνα ο κορσές αντικαταστάθηκε από το σουτιέν. Οι γυναίκες και οι άντρες της ελισαβετιανής εποχής δεν επιτρεπόταν να φορούν ό,τι τους άρεσε. ∆εν είχε σηµασία πόσο εύποροι ήταν -το χρώµα, το ύφασµα και το υλικό των ρούχων τους, υπαγορεύονταν από την κοινωνική τους θέση πράγµα το οποίο υποστηρίχτηκε από τον Βρετανικό νόµο! Τα ρούχα εκείνη την εποχή ήταν πλούσια, φτιαγµένα από πολυτελή υλικά και κοµψά. Οι γυναίκες συνήθως φορούσαν φορέµατα, καπέλα, κορσέδες, εσώρουχα, γιακάδες, και παπούτσια. Οι άνδρες στην ελισαβετιανή εποχή φορούσαν διπλέτες, παντελόνια µέχρι το γόνατο, γιακάδες, καπέλα και παπούτσια.

12

2.4.ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ Στην εποχή της Ελισάβετ η κοινωνική τάξη, όπως πάντα, καθόριζε τις δραστηριότητες για την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου. Η αριστοκρατία αγαπούσε τη διασκέδαση, και ήξερε ακριβώς τι να κάνει για να την εξασφαλίσει. Συνήθιζαν να διασκεδάζουν ο ένας τον άλλο µε µεγάλες δεξιώσεις πλούσια τρόφιµα, κρασί, µουσική και χορό. Έπαιζαν παιχνίδια ένας εναντίον του άλλου, εξασκούνταν σε αθλήµατα όπως το τένις ή το µπόουλινγκ , έκαναν ιππασία και κυνηγούσαν. Οι γυναίκες επίσης συµµετείχαν σε κάποια από αυτά τα αθλήµατα, έπαιζαν µουσικά όργανα, έραβαν και κεντούσαν. Όταν η βασίλισσα Ελισάβετ δεν ήταν απασχοληµένη µε τα θέµατα του κράτους, απολάµβανε κι εκείνη µερικές από αυτές τις δραστηριότητες . Τα βράδια στην Αυλή ήταν γεµάτα διασκέδαση και συχνά δηµόσιες παραστάσεις πραγµατοποιούνταν ειδικά γι 'αυτήν. Εποµένως παρατηρούµε ότι οι άνθρωποι εκείνης της εποχής ψυχαγωγούνταν ποικιλοτρόπως. Μερικοί από τους τρόπους διασκέδασης είναι οι εξής: Καταρχάς η παρακολούθηση θεατρικών έργων αποτελούσε ευχάριστη αναψυχή για πολλούς Λονδρέζους συµπεριλαµβανοµένης της αριστοκρατίας, αλλά οι Πουριτανοί το θεωρούσαν αυτό αµαρτία .Την ίδια αντίληψη είχαν και τα µέλη του δηµοτικού συµβουλίου – επιχειρηµατίες που έβλεπαν µε δυσπιστία το θεατρικό σινάφι. Ήταν τόσοι οι περιορισµοί που είχαν επιβληθεί στους ηθοποιούς στο Λονδίνο ώστε ο Μπέρµπεϊτζ, ένας διάσηµος ηθοποιός, αναγκάστηκε να χτίσει το θέατρό του έξω από την περιοχή της πόλης. Μια άλλη µορφή ψυχαγωγίας ήταν η παρακολούθηση ταυροσκυλοµαχιών και αρκουδοσκυλοµαχιών. Εκεί προς µεγάλη τέρψη των ελισαβετιανών φιλάθλων µαντρόσκυλα ρίχνονταν µε νύχια και µε δόντια σε αλυσοδεµένους ταύρους και αρκούδες ώσπου τους ανέτρεπαν και τους πετσόκοβαν. Ο ∆ιαδορατισµός, γνωστότερος ως κονταροµαχία ή κονταροχτύπηµα, ή τζόστρα ήταν αρχικά στρατιωτικό έφιππο άθληµα µάχης, που περιελάµβανε αγώνες µε κοντάρια ή άλλα παρόµοια όργανα ενάντια σε επερχόµενους ιππείς που συνηθέστερα έφεραν πανοπλία. Στους χρόνους της Ελισάβετ το άθληµα αυτό εξελίχθηκε σε κυρίαρχο άθληµα των ιπποτών και των ευγενών. Οι αγώνες γίνονταν πάνω σε εκπαιδευµένα άλογα κατά ζεύγη ατόµων ή κατά οµάδες ζευγών.

13

Επίσης µια άλλη ασχολία κυρίως των πλουσίων στην εποχή της αναγέννησης ήταν το τένις το οποίο και η βασίλισσα Ελισάβετ παρακολουθούσε µε ευχαρίστηση. Οι πρώτοι παίκτες χρησιµοποιούν ρακέτες για να χτυπήσoυν µπάλες εµπρός και πίσω πάνω από ένα σκοινί τεντωµένο χαλαρά σε µια αυλή. Λεπτοµέρειες της αρχιτεκτονικής της αυλής, όπως οι κεκλιµένες στέγες που καλύπτουν τα πεζοδρόµια από τα οποία η µπάλα αναπηδά πίσω στο παιχνίδι, παραµένει ένα χαρακτηριστικό των γηπέδων τένις αφού ήταν ειδικά κατασκευασµένες για το παιχνίδι. Οι χειροποίητες ρακέτες ήταν πανάκριβες αν και οι παίκτες συχνά µπορούσαν να χρησιµοποιήσουν τις παλάµες των χεριών τους για να επιστρέψουν την µπάλα το ίδιο και οι εύθραυστες µπάλες του τένις που φτιάχνονταν από ένα πέτσινο κέλυφος παραγεµισµένο µε τρίχες. Επιπλέον στην Αναγέννηση, το κυνήγι αποτελούσε ήδη µια ενασχόληση µόνο των προνοµιούχων τάξεων, ένα «χόµπι» το οποίο όµως, αν κρίνουµε από τα αναρίθµητα έργα τέχνης που είναι εµπνευσµένα από το κυνήγι, σίγουρα είχε µεγάλη σπουδαιότητα για τους «ευγενείς» της εποχής. Τον κυνήγι θεωρείτο ένας καλός τρόπος για να διατηρούνται σε φόρµα, τόσο ψυχικά όσο και σωµατικά. Οι πλούσιοι νέοι άνδρες θα µπορούσαν να περάσουν ώρες κυνηγώντας. Η βασίλισσα Ελισάβετ αγαπούσε επίσης το κυνήγι και συνήθιζε να κυνηγά ελάφια µε τους αυλικούς της. Το 1575, ο Γάλλος πρέσβης ανέφερε ότι είχε καταφέρει να σκοτώσει έξι. Το κυνήγι ήταν ένα γεγονός, που διαρκούσε αρκετές ώρες, έτσι η βασίλισσα και αυλικοί της θα έκαναν συχνά ένα πικ-νικ στο δάσος.

Παράλληλα στην Ελισάβετ άρεσε η ιππασία που αποτελούσε και αγαπηµένο άθληµα των ευγενών. Η αγάπη της για το άθληµα τροµοκρατούσε τους συµβούλους της, οι οποίοι φοβούνταν ότι θα τραυµατιστεί σοβαρά, ή ακόµα και να σκοτωθεί από µια πτώση. Αλλά η Ελισάβετ ήταν απτόητη, και συνέχισε να διανύει ιππεύοντας µεγάλες αποστάσεις και µε µεγάλη ταχύτητα µέχρι το τέλος της ζωής της. Ακόµα και στα εξήντα της , µπορούσε να ιππεύει απόσταση δέκα µιλίων.

14

Το ψάρεµα φαίνεται να ήταν αρκετά δηµοφιλές. Πολλά βιβλία τυπώθηκαν για το θέµα και ο Robert Burton στο « Ανατοµία της Μελαγχολίας »του το περιγράφει ως «ένα είδος κυνηγιού από το νερό» και λέει ότι «έφερνε τόσο πολύ ευχαρίστηση σε ορισµένους άνδρες, όπως τα σκυλιά ή τα γεράκια». Η τοξοβολία ήταν ένα άθληµα στο οποίο όλοι οι Άγγλοι έπρεπε να εξασκούνται ώστε να είναι έτοιµοι για πόλεµο. Μέχρι το 16ο αιώνα, όµως, είχε χάσει τη δηµοτικότητα του και ο Henry VIII πέρασε ένα διάταγµα διακηρύσσοντας ότι όλοι οι πατέρες είχαν την υποχρέωση να προσφέρουν τα παιδιά τους ένα τόξο και δύο βέλη. Το ποδόσφαιρο ήταν επίσης πολύ δηµοφιλές, αλλά τελείως διαφορετικό από το σύγχρονο παιχνίδι. ∆εν υπήρχαν σταθεροί αριθµοί σε κάθε οµάδα, και οι δύο οµάδες απλώς διεκδικούσαν την κατοχή της µπάλας. Υπήρχαν γκολ, αλλά το κύριο σηµείο του παιχνιδιού φαίνεται να ήταν η διεκδίκηση της. Παρά τον κίνδυνο, ήταν πολύ δηµοφιλές αλλά δεν ήταν παιχνίδι για κυρίους. Ο Sir Thomas Elyot το περιέγραψε ως «µια θηριώδη µανία και ακραία βία που µπορεί να πληγώσει και να τραυµατίσει...» Ακόµα διάφοροι τύποι «παιχνιδιών µε κορύνες»(όπως το σηµερινό µπόουλινγκ) άρχισαν να υπάρχουν, όπου οι µπάλες ρίχνονταν προς αντικείµενα για πόντους. Αυτά τα αντικείµενα είχαν σχήµα κορύνας αλλά σε µια πρωτόγονη µορφή της σηµερινής. Υπήρχαν επίσης παιχνίδια που θα µπορούσαν να παίζονται σε εσωτερικούς χώρους τις βροχερές ηµέρες ή νύχτες του χειµώνα, όπως τάβλι, σκάκι ή κάρτες.

2.5. ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ Στις αρχές του 16ου αιώνα, βασιλιάς της Αγγλίας ήταν ο Ερρίκος Η’, ιδρυτής της αγγλικής εκκλησίας. Ο µοναχογιός του Edward ΣΤ’ πήρε το θρόνο µετά τον θάνατο του. Μετά τον Edward ανέλαβε τον θρόνο η ετεροθαλής ξαδέρφη του Μαρία Ι’, πιστή καθολική, που προσπάθησε να επαναφέρει τον καθολικισµό. Όταν πέθανε, κληρονόµησε την εξουσία η Ελισάβετ Α’. Η βασίλισσα Ελισάβετ είναι κεντρική προσωπικότητα της Αναγέννησης εξ’ου και το όνοµα Ελισαβετιανή εποχή. Η βασιλεία της χαρακτηρίζεται ως µια από τις πιο µεγαλειώδεις της αγγλικής ιστορίας.

15

Εκείνα τα χρόνια έχουν να επιδείξουν πλούτο και ισχύ, άνθηση και βεβαιότητες. Είναι µια εποχή που η Ελισάβετ εξοντώνει όλους όσους διεκδικούν και επιβουλεύονται τον θρόνο της: απληστία για δύναµη και εξουσία, βία, αιµατηρές δολοπλοκίες εδραιώνουν την απόλυτη επιβολή της βασίλισσας. Ο τραγικός παραδαρµός γύρω από την αδιαφιλονίκητη ισχύ θα γεννήσει τούτους τους Ερρίκους, τους Ριχάρδους, τους Μάκβεθ των «βασιλικών» σαιξπηρικών έργων, απηχώντας την ανάγκη ενός λαού να κρυφοκοιτάξει το παιχνίδι της εξουσίας. Υπό τη σκέπη αυτής της αδιαφιλονίκητης ισχύος, ωστόσο, θα σφυρηλατηθεί η ενότητά του ως αρτιγενούς βρετανικού έθνους, θα θεµελιωθεί η θαλασσοκρατορία και η όποια ευηµερία του. Η αγάπη της βασίλισσας για τις τέχνες και κυρίως το θέατρο, έδωσε την δυνατότητα σε ανθρώπους όπως ο Σαίξπηρ να µεγαλουργήσουν. Το πρώτο θέατρο, που τέλειωσε στα 1576, το είχε χτίσει ένας φηµισµένος ηθοποιός, ο Τζέηµς Μπέρµπειτζ. Την επιχείρηση τη χρηµατοδότησε ο αδερφός της γυναίκας του, ένας πλούσιος µπακάλης, αφού πείστηκε ότι ένα θέατρο αποτελούσε καλή επένδυση. Ο Μπέρµπειτζ είχε αγοράσει µια έκταση στα βόρεια, ακριβώς έξω από το Λονδίνο, µπροστά σε µια µεγάλη, ανεκµετάλλευτη περιοχή που ονοµαζόταν Φίνσµπουρυ Φηλντς. Επειδή το µέρος εκείνο ήταν άλλοτε ιδιοκτησία της Εκκλησίας, δεν υπαγόταν στην αρµοδιότητα του δηµοτικού συµβουλίου του Λονδίνου και γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο το είχε διαλέξει ο Μπέρµπειτζ. Ο Μπέρµπεϊτζ είχε χρήµατα και οικόπεδο για το θέατρο του, δεν είχε όµως σχέδιο. ∆ύο ιδέες φαίνεται πως επικράτησαν στη σκέψη του καθώς µελετούσε την καλύτερη δυνατή λύση. Η πρώτη ιδέα ήταν ότι τα εγγλέζικα θέατρα που στήνονταν πρόχειρα στις αυλές των πανδοχείων είχαν αρκετά καλή απόδοση. Οπωσδήποτε, πρόσφεραν ένα κεντρικό χώρο µπροστά στη σκηνή όπου µπορούσαν να σταθούν οι πιο παρακατιανοί πελάτες οι «χωµατίλες» όπως τους λέγανε. Αυτοί πλήρωναν µόνο µια πέννα και ήταν σχεδόν πάντα θορυβώδεις και καµιά φορά αχαλίνωτοι, επειδή όµως αποτελούσαν σηµαντικό κοµµάτι της πελατείας, έπρεπε να εξασφαλιστεί η εύνοια τους. Η σκηνή στηνόταν στο ένα άκρο της ορθογώνιας αυλής, και οι εξώστες του πανδοχείου, σε σειρές ο ένας πάνω από τον άλλο, έκλειναν τις υπόλοιπες τρεις πλευρές. Εδώ οι πελάτες που πλήρωναν ακριβότερο εισιτήριο παρακολουθούσαν την παράσταση καθιστοί µε σχετική άνεση. Το θέατρο του Μπέρµπεϊτζ, που θα χωρούσε ως χίλια πεντακόσια άτοµα ονοµάστηκε απλώς, «Το Θέατρο». Λίγα χρόνια αργότερα φτιάχτηκαν κι άλλα θέατρα πάνω στο ίδιο σχέδιο. Το πρώτο, που χτίστηκε κοντά στο Θέατρο, λεγόταν Κέρταιν-από την οικογένεια Κέρταιν, που είχε κάποτε το οικόπεδο όπου χτίστηκε. Το άλλο, «Το Ρόδο», χτίστηκε στη νότια όχθη του Τάµεση. Παρ’ όλο που στα θέατρα αυτά δεν χρησιµοποιούσαν σκηνικά, ήταν όλα εξοπλισµένα µε περίπλοκα µέσα για να διευκολύνεται η παράσταση. Σχεδιάζοντας το Θέατρο, ο Μπέρµπεϊτζ είχε προβλέψει πέντε διαφορετικά επίπεδα όπου µπορούσαν να παίξουν οι ηθοποιοί. Κάτωκάτω υπήρχαν καταπακτές στο δάπεδο της σκηνής. Όταν οι καταπακτές αυτές ήταν ανοιχτές, ένας ηθοποιός, όρθιος πάνω σε µια υπόγεια εξέδρα µπορούσε να παραστήσει µια σκηνή σαν 16

εκείνη µε τους νεκροθάφτες που έγραψε αργότερα ο Σαίξπηρ στον Άµλετ. Η εξέδρα αυτή µπορούσε επίσης να ανυψωθεί ως το επίπεδο της σκηνής. Πάνω εκεί ζάρωνε ένας διάβολος ή ένα φάντασµα, και µετά καθώς η εξέδρα υψωνόταν, πηδούσε στη σκηνή µέσα σε εκρήξεις πυροτεχνηµάτων ή σε σύννεφα καπνού προξενώντας ρίγη συγκίνησης στο κοινό. Το δεύτερο επίπεδο ήταν η ίδια η σκηνή όπου ξετυλιγόταν η περισσότερη δράση. Πίσω της υπήρχε ένας αβαθής χώρος, όπου παίζονταν σχεδόν πάντα οι εσωτερικές σκηνές. Η κυρίως σκηνή πότε ήταν αίθουσα υποδοχής και πότε πεδίο µάχης, ή ακόµα και πολυθόρυβος δρόµος ο αβαθής χώρος ήταν το εσωτερικό ενός µαγαζιού, λόγου χάρη, ή µια γωνιά της αίθουσας του θρόνου. Ένα επίπεδο πάνω από την κυρίως σκηνή υπήρχε το µπαλκόνι, που χρησίµευε για οτιδήποτε από βουνοκορφή µέχρι έπαλξη. Αν το έργο απαιτούσε να γίνει έφοδος σε µια πόλη, οι πολιορκητές εµφανίζονταν στην κυρίως σκηνή και οι προασπιστές ξεπροβάλλανε στο µπαλκόνι, όπως πάνω στα τείχη της πόλης. Πίσω από το µπαλκόνι, στο ίδιο επίπεδο, ήταν το βεστιάριο, εκεί όπου οι ηθοποιοί φορούσαν τα κουστούµια τους και τα άλλα σύνεργα. Ανάµεσα σε αυτά τα δύο δωµάτια ήταν ο εξώστης των µουσικών. Από εδώ σήµαιναν τις σάλπιγγες για να αρχίσουν οι σκηνές της µάχης. Αλλά οι µουσικοί δεν έµεναν συνεχώς στον εξώστη. Συχνά συµµετείχαν στη δράση επί σκηνής-ιδίως στις στέψεις-και είναι γνωστό ότι έπαιζαν τα όργανά τους στον χώρο κάτω από την κυρίως σκηνή. Στο ψηλότερο επίπεδο του θεάτρου, ακριβώς κάτω από τη στέγη του πύργου, υπήρχαν τροχαλίες και άλλα διάφορα κρυµµένα µηχανήµατα. Με τα µέσα αυτά ο φροντιστής µπορούσε να στέλνει στη σκηνή βαλσαµωµένα πουλιά ή αγάλµατα θεαινών-ακόµα και αστροπελέκια. Παρά τους περιορισµούς του το σχέδιο του Μπέρµπεϊτζ πρόσφερε ένα σωρό εκθαµβωτικά σκηνικά εφέ.

2.6. GLOBE-THEATRE Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, κάνει την εµφάνισή του στο Λονδίνο το Globe Theatre, το πιο φηµισµένο Ελισαβετιανό θέατρο, που χτίστηκε από τους γιους Burbage στη νότια όχθη του ποταµού Τάµεση το 1599. Σηµείωσε τεράστια επιτυχία αφού είχε χτιστεί σε µικρή απόσταση από το Bear Garden-(κεντρικό πάρκο του Λονδίνου). Εκεί παίχτηκαν τα περισσότερα έργα του Σαίξπηρ µε το τότε συνεργείο του, γνωστό και ως θίασος του Lord Chamberlain’s men. Στις 29 Ιουνίου 1613, καταστρέφεται από πυρκαγιά, αφού µέχρι τότε η σκεπή του ήταν φτιαγµένη από άχυρα που όπως καταλαβαίνουµε, το έκανε πολύ εύφλεκτο. Τα κέρδη του Globe στην περιοχή του Bear Garden κατρακύλησαν και το 1614 κατεδαφίστηκε και αντικαταστάθηκε από ένα νέο θέατρο, που ονοµάστηκε The Hope Theatre (εύστοχα ονοµάστηκε έτσι!).

17

Την ίδια κιόλας χρονιά, τον Ιούνιο του 1614, µια νέα προσπάθεια για την επανασχεδίαση του Globe γίνεται στο ίδιο σηµείο µε το αρχικό θέατρο Globe, το οποίο παραµένει ανοιχτό µέχρι το 1642. Μετά από αρκετές δεκαετίες, ένα νέο θέατρο, πιο µοντέρνο, χτίζεται 230 µέτρα (750 πόδια) από την αρχική τοποθεσία του παλιού Globe, µε το όνοµα ‘Shakespeare’s Globe’. Το θέατρο ολοκληρώθηκε και ξαναλειτούργησε το 1997 παρουσιάζοντας κάτω από τον ανοιξιάτικο ουρανό το «Χειµωνιάτικο παραµύθι». Ο χώρος είναι φτιαγµένος στα σχέδια του παλιού θεάτρου: πολυγωνικό κτίσµα µε ξύλινους εξώστες σε τρεις ορόφους. Η οροφή του είναι φτιαγµένη από άχυρο, κάτι που επετράπη για πρώτη και µοναδική φορά µετά την πυρκαγιά του 1666. Οι θίασοι που εµφανίζονταν στα Ελισαβετιανά θέατρα βρίσκονταν όλοι κάτω από την προστασία κάποιου ευγενή. Κάθε ηθοποιός του θιάσου διέθετε δική του θεατρική στέγη, δικά του κείµενα για το υποβολείο, δικά του κοστούµια και σκηνικά αντικείµενα και ο καθένας τους είχε µετοχές στην επιχείρηση, διατηρώντας έτσι το δικαίωµα για ένα µέρος των κερδών. Στην Ελισαβετιανή Αγγλία δεν υπήρχαν γυναίκες ηθοποιοί. Τους ρόλους των κοριτσιών τους υποδύονταν νεαρά αγόρια. Οι ηθοποιοί έπρεπε να είναι ταυτόχρονα χορευτές, τραγουδιστές ή και οργανοπαίχτες. Οι κλόουν και οι τρελοί που έκαναν την εµφάνιση τους σε πολλά Ελισαβετιανά έργα είχαν τη συνήθεια, όπως και οι Zanni της Commedia dell’ Arte να αυτοσχεδιάζουν. Τα θεατρικά κείµενα θεωρούνταν πολύτιµα αντικείµενα, διατηρούνταν σε χειρόγραφα και φυλάσσονταν από το θίασο που τα είχε στην κατοχή του. Είναι πραγµατική τύχη ότι τα έργα του Ουίλλιαµ Σαίξπηρ τυπώθηκαν, γιατί κανένα από τα χειρόγραφά του δεν διασώθηκαν και παρά την παγκόσµια αναγνώριση του, πολύ λίγες πληροφορίες έχουµε γι’ αυτόν. Μετά την εποχή του Σαίξπηρ, το Αγγλικό θέατρο αρχίζει να παρακµάζει. Η τελευταία δεκαετία του 16ου ήταν φρικτή για τους κατοίκους του Λονδίνου αλλά και για κάθε επαγγελµατία του θεάτρου. Ήταν η εποχή της πανούκλας – ανίατη και µεταδοτική αρρώστια της εποχής που επέφερε τον θάνατο. Γι’ αυτό, µε εντολή των αρχών έκλεισαν τα θέατρα. Όταν ξέσπασε ο εµφύλιος πόλεµος τα θέατρα σφραγίστηκαν, το παίξιµο απαγορεύτηκε και οι ηθοποιοί διαλύθηκαν. Το θέατρο ξανάρχισε τις δραστηριότητες του το 1660, µετά από 18 χρόνια σιγής. Η Αγγλική θεατρική παράδοση έκανε ένα µεγάλο χρονικό διάστηµα για να συνέλθει από το σοκ αυτό.

18

2.7. ΕΚΚΛΗΣΙΑ – ΡΟΛΟΣ Ακούγοντας τις δύο λέξεις επιστήµη και θρησκεία το µεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων αυτοµάτως τοποθετεί ανάµεσά τους το σύµβολο της αντίθεσης. Είναι όµως αλήθεια πως ό,τι έχει να κάνει µε τον Θεό (δηλ. η θρησκεία) καταστρατηγεί τις ανακαλύψεις και τα επιτεύγµατα της ανθρώπινης λογικής (δηλ. της επιστήµης); Ή µήπως συµβαίνει το αντίθετο, η επιστήµη να αντιστρατεύεται και να αρνείται την θρησκεία; Βέβαια από ιστορικής απόψεως µπορούµε να διαπιστώσουµε πως πολλές φορές παρουσιάστηκαν τέτοιου είδους προστριβές. Παραδείγµατος χάριν κατά την περίοδο του Μεσαίωνα, ο ρόλος της θεολογίας ενισχύθηκε σηµαντικά. Οι περιγραφές της Βίβλου, όσον αφορά στη δηµιουργία του κόσµου, θεωρούνταν κυριολεκτικές. Οι εκπρόσωποι της χριστιανικής εκκλησίας αποδέχονταν το γεωκεντρικό σύστηµα του Αριστοτέλη γιατί ταίριαζε µε τις περιγραφές της Βίβλου. Σταδιακά η εκκλησία υιοθέτησε την αριστοτελική θεωρία εκχριστιανίζοντάς την, ενώ τα σηµεία που έρχονταν σε αντίθεση µε τη χριστιανική πίστη καταδικάστηκαν µε συνοπτικές διαδικασίες . Η γέννηση της Ιεράς Εξέτασης Οι απαρχές του ιστορικού φαινοµένου της Ιεράς Εξετάσεως εντοπίζονται από 12ο αιώνα, όταν άρχισαν να πληθαίνουν οι περιπτώσεις αµφισβήτησης, τόσο από µεµονωµένα άτοµα όσο και από οµάδες, του επίσηµου δόγµατος της Εκκλησίας στη ∆ύση. Ακριβέστερα, το έτος γέννησης της Ιεράς Εξετάσεως εντοπίζεται στα 1184, όταν ο πάπας Λούκιος Β΄ εκδίδει εγκύκλιο, µε την οποία επιφορτίζονται οι επίσκοποι να αναθέτουν σε έµπιστους ανθρώπους του ποιµνίου τους την αποστολή να ανακαλύπτουν «αιρετικούς» στις τάξεις του ποιµνίου τους και να τους προσάγουν στα εκκλησιαστικά δικαστήρια. Η αποστολή αυτή θα ανατεθεί αργότερα (το 1227) από τον πάπα Γρηγόριο Θ΄ στα µέλη των µοναχικών ταγµάτων των φραγκισκανών, αλλά ιδιαίτερα, των δοµινικανών. Από το 1252 εισάγεται επίσηµα (µε παπική βούλα) η µέθοδος της σωµατικής βασάνου από τον ιεροεξεταστή για την απόσπαση οµολογίας από τον κατηγορούµενο. Πολύ σύντοµα ο κύκλος των υπόπτων θα διευρυνθεί και θα περιλάβει και πρόσωπα που θεωρούνται µάγοι και µάγισσες. Έτσι η πρώτη καταδίκη για µαγεία θα απαγγελθεί το 1264. Σύµφωνα µε υπολογισµούς, ο αριθµός των προσώπων που καταδικάστηκαν, σε όλο το διάστηµα από το 15ο ως το 18ο αιώνα, στον δια πυράς θάνατο σαν µάγοι (κυρίως γυναίκες) ανέρχεται στις 50 έως 80 χιλιάδες. Η Ιεραρχική «πυραµίδα» της Ιεράς Εξέτασης, ξεκινούσε από 2 ισόβαθµους Ανώτατους Ιεροεξεταστές, που έδιναν αναφορά κι έπαιρναν διαταγές κατ’ ευθείαν στον και από τον Πάπα. Αυτοί µε την σειρά τους, µετέφεραν την διαταγή στους υπόλογούς τους Ιεροεξεταστές, οι οποίοι αποτελούσαν ένα σώµα που απαρτιζόταν όχι µονάχα από κληρικούς, µα κι από αξιωµατικούς και από συµβούλους. Οι Ιεροεξεταστές µπορούσαν να αφορίσουν έως και Πρίγκιπες, κάτι που τους έδινε κύρος και δύναµη. ΚΟΠΕΡΝΙΚΟΣ Αρχικά, το «De revolutionibus» δεν προκάλεσε οξείες αντιδράσεις. Χρειάσθηκε να περάσουν τρία χρόνια από την πρώτη έκδοση για την πρώτη καταγεγραµµένη αντίδραση: τότε ένας ∆οµινικανός µοναχός, ο Τζιοβάνι Μαρία Τολοζάνι, συνέγραψε µία πραγµατεία αποκηρύσσοντας τη θεωρία και υπερασπιζόµενος την απόλυτη αλήθεια της Αγίας Γραφής. Μετά την πρώτη δεκαετία του 17ου αιώνα, αρκετοί αστρονόµοι και άλλοι µορφωµένοι άνθρωποι γνώριζαν πλέον για τη νέα θεωρία. Ανάµεσα στους πρώτους υποστηρικτές, κατά τον πρώτο βιογράφο του Κοπέρνικου, τον Πιέρ Γκασεντί, συγκαταλέγονταν οι: Τζιορντάνο Μπρούνο (ο οποίος θανατώθηκε στην πυρά από την ιερά εξέταση) , Γιοχάνες Κέπλερ και Ρενέ Ντεκάρτ (Καρτέσιος). Ανάµεσα στους πρώτους πολέµιους της κοπερνίκειας θεωρίας ξεχώριζαν οι: Μαρτίνος Λούθηρος, Ιωάννης Καλβίνος και Χριστόφορος Κλάβιος.

19

Ο Τυχό Μπραχέ εµφανίζεται παραδόξως ως υποστηρικτής, παρά το ότι πίστευε πως η Γη ήταν ακίνητη. Πολλοί ιστορικοί της Επιστήµης έχουν συζητήσει για το λόγο που πέρασαν 60 χρόνια µετά το θάνατο του Κοπέρνικου και την πρώτη έκδοση του έργου του µέχρι την πρώτη επίσηµη αντίδραση. Η προσωπικότητα του Γαλιλαίου και η έλλειψη παρατηρησιακών δεδοµένων υπέρ ή κατά της θεωρίας αναφέρονται συχνά ως τέτοιοι λόγοι. Τελικά, το 1616 ο Καρδινάλιος Μπελαρµίνε έδωσε στο Γαλιλαίο µια διαταγή από τον Πάπα να υιοθετήσει τη θέση ότι το ηλιοκεντρικό σύστηµα ήταν καθαρά υποθετικό. Μετά από αυτό το βήµα, το "De revolutionibus" εντάχθηκε στον «Κατάλογο Απαγορευµένων Βιβλίων» της Ρωµαιοκαθολικής Εκκλησίας. ∆εν απαγορεύθηκε επισήµως, αλλά απλώς αποσύρθηκε από την κυκλοφορία «για διορθώσεις που θα διευκρίνιζαν ότι η θεωρία δεν είχε καµιά σχέση µε την πραγµατικότητα», ήταν δηλαδή µία µαθηµατική επινόηση . Παρότι όµως τέτοιες «διορθώσεις» ετοιµάσθηκαν από τον Φρανσέσκο Ινγκόλι και άλλους, και έγιναν επισήµως δεκτές το 1620, το βιβλίο δεν ανατυπώθηκε ποτέ µε αυτές, και ήταν διαθέσιµο στις ρωµαιοκαθολικές χώρες µόνο µετά από ειδική αίτηση µελετητών µε κατάλληλες προϋποθέσεις. Το έργο παρέµεινε στον «Κατάλογο των Απαγορευµένων Βιβλίων» µέχρι το 1835. ΓΑΛΙΛΑΙΟΣ Κύρια κατηγορία για την καταδίκη του Γαλιλαίου το 1633 ήταν η αθέτηση του ∆ιατάγµατος του Καταλόγου Απαγορευµένων Βιβλίων που δηµοσιεύτηκε στις 6 Μαρτίου του 1616. Σύµφωνα µε αυτό, δόθηκε εντολή στον Γαλιλαίο να µην υποστηρίξει, ούτε να υπερασπιστεί, ούτε να διδάξει µε οποιονδήποτε τρόπο την άποψη της ακινησίας του Ήλιου και της κίνησης της Γης. Έχοντας τότε, χωρίς δεύτερη σκέψη, υποσχεθεί να υπακούσει, αφέθηκε ελεύθερος και απέφυγε τον κίνδυνο να λογοκριθεί ή να απαγορευτεί κάποιο από τα βιβλία του. Μέχρι τότε, είχε δώσει µεγάλο αγώνα (κυρίως γραφειοκρατικό), έχοντας βέβαια υποστηρικτές και τη στήριξη πνευµατικών ανθρώπων της εποχής, ώστε να πείσει για την εγκυρότητα του Kοπερνίκιου δόγµατος(του ότι ο Ήλιος στέκει ακίνητος, έχοντας την Γη να περιστρέφεται γύρω του εκτελώντας διπλή κίνηση). Το αµέληµα λοιπόν που έφερε στο προσκήνιο το ∆ιάταγµα του 1616 ήταν η δηµοσίευση του ∆ιαλόγου περί των δύο Μεγίστων Συστηµάτων του Κόσµου το 1632, το οποίο σύµφωνα µε τους αρµόδιους του Ιεροδικείου παραβαίνει ρητά την παραπάνω εντολή (∆ιάταγµα του 1616). Ο Γαλιλαίος κλήθηκε στο Ιεροδικείο στη Ρώµη το 1633, φυλακίστηκε τυπικά, και αφού αρνήθηκε πως µέσα από τον ∆ιάλογο κηρύσσει το δόγµα του Κοπέρνικου ως αστρονοµική αλήθεια, κάτι το οποίο δεν γίνεται δεκτό από τους δικαστές, τελικά αποκηρύσσει τις ιδέες του όσον αφορά την κίνηση της Γης. Αυτουργός της απόφασης των δικαστών φαίνεται να είναι ο τότε πάπας Ουρβανός Η', ο οποίος ενοχλήθηκε που, κατά τη γνώµη του, ο ∆ιάλογος δεν αναδείκνυε τη θεία παντοδυναµία έναντι της επιστηµονικής-φυσικής αλήθειας, όπως ο ίδιος είχε συµφωνήσει µε τον Γαλιλαίο. Σύµφωνα µε τον µύθο, ο Γαλιλαίος φεύγοντας από την Ιερά Εξέταση επέµεινε στην άποψη του αναφωνώντας "Και όµως γυρίζει". Την 1η ∆εκεµβρίου το Ιεροδικείο έδωσε την άδεια στον Γαλιλαίο να επιστρέψει στη Φλωρεντία, όπου έµενε πριν την κλήση του Ιεροδικείου, και να εγκατασταθεί στο Αρτσέτρι, όπου πέθανε τη νύχτα µεταξύ 8ης και 9ης Ιανουαρίου 1642 όσο διαρκούσε η σωφρονιστική ποινή του. Τρεις αιώνες µετά, το 1982, η Εκκλησία αποκατέστησε τον Γαλιλαίο, αναγνωρίζοντας το σφάλµα της για την καταδίκη του µεγάλου αστρονόµου.

20

2.8. ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ Η εποχή της Αναγέννησης επέφερε αλλαγές στη ζωή των κατοίκων της Ευρώπης αλλά και ολόκληρου του κόσµου. Η περίοδος αυτή της µετάβασης από το µεσαιωνικό κόσµο στη νεώτερη εποχή σηµατοδοτεί κάποιες αλλαγές που επηρέασαν την πολιτική, οικονοµική, κοινωνική και πολιτιστική εξέλιξη του δυτικού κόσµου. Οι Ευρωπαίοι - µετά τις εισβολές του Μεσαίωνα, τις κατακτήσεις των νέων χωρών που οδήγησαν στην κυριαρχία τους σ’ ολόκληρο τον πλανήτη και την επιθυµία να ανακαλύψουν και να καθυποτάξουν τις δυνάµεις της φύσης – επιδίωξαν να διαπλάσουν την οικονοµία, την κοινωνία και τα ήθη µε σκοπό την ευτυχία του ατόµου. Όλη αυτή η συλλογική και ατοµική προσπάθεια που ξεκίνησε δειλά και αθόρυβα από το 12ο αιώνα, κορυφώθηκε το 14ο και 15ο αιώνα και επηρέασε τα θεµέλια του σύγχρονου πολιτισµού, ονοµάστηκε Αναγέννηση, αλλά επίσης κατά περίπτωση ∆ιαφωτισµός ή Ουµανισµός. Στην επιστήµη της Ιστορίας χρησιµοποιούνται αυτοί οι τρεις όροι περίπου ταυτόσηµα. Ο όρος Αναγέννηση σχετίζεται κυρίως µε την τέχνη και την επιστήµη και καλύπτει συνήθως τις δεκαετίες πριν και µετά το έτος 1500, ο ∆ιαφωτισµός αναφέρεται σε σχέση µε τη φιλοσοφία, τις επιστήµες, καθώς επίσης τη δοµή και λειτουργία της κοινωνίας και κορυφώνεται κατά το 18ο αιώνα! Τέλος, ο Ουµανισµός σχετίζεται µε τη θέση του ανθρώπου στη φύση, στην πολιτεία και την κοινωνία. Ο ∆ιαφωτισµός, λοιπόν, είναι το πνευµατικό-ιδεολογικό κίνηµα που γεννήθηκε και ωρίµασε στη Γαλλία αλλά γρήγορα εξαπλώθηκε σ’ ολόκληρη την Ευρώπη και έξω απ’ αυτήν. Ο γνωστός γερµανός φιλόσοφος Ιµµάνουελ Κάντ έδωσε το 1784 τον εξής ορισµό για το κίνηµα του ∆ιαφωτισµού: «∆ιαφωτισµός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριµότητά του για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνος». Στο ίδιο κείµενο, γράφει: «Sapere aude! Τόλµησε να µάθεις. Αυτό είναι το έµβληµα του ∆ιαφωτισµού.» Το κίνηµα του ∆ιαφωτισµού εκτείνεται χρονικά από τα τέλη του 17ου αιώνα και κορυφώνεται µε το ξέσπασµα της Γαλλικής Επανάστασης του 1789. Αυτή η ραγδαία µεταβολή δεν άφησε καµιά ατοµική και κοινωνική έκφραση ανεπηρέαστη, το κράτος, ο εκκλησιαστικός µηχανισµός, η οικονοµία, η επιστήµη και η τέχνη συµπαρασύρθηκαν σε απρόβλεπτες και συχνά οδυνηρές ανακατατάξεις. Οι πόλεις υποτάσσονται στην ανώτερη κυριαρχία του κράτους και στην απόλυτη εξουσία πριγκίπων και βασιλέων, ο εκκλησιαστικός µηχανισµός διασπάται σε αντιµαχόµενα στρατόπεδα, τα οικονοµικά και κοινωνικά προβλήµατα οδηγούν σε εµφυλιοπολεµικές και γενικότερες συγκρούσεις, η οικονοµία ξεφεύγει από τον εµπειρισµό και γίνεται αντικείµενο µελέτης και εργαλείο παρέµβασης, η τέχνη γίνεται εργαλείο ελεύθερης έκφρασης παρά την παραδοσιακή χειραγώγηση, η επιστήµη αναπτύσσεται µε νέους κανόνες παρά τις προσπάθειες κρατικών και εκκλησιαστικών παρεµβάσεων, το εµπόριο εντάσσεται στους µακροπρόθεσµους στόχους του κράτους. Στον τεχνικό και τεχνολογικό τοµέα δεν προέκυψαν ανατρεπτικοί νεωτερισµοί, απλώς βελτιώθηκαν και επεκτάθηκαν κατασκευές και επινοήσεις του ύστερου Μεσαίωνα. Η επιστηµονική έκρηξη και το πνεύµα ανανέωσης που διαπέρασε όµως όλη την Ευρώπη, οδήγησε στην βιοµηχανική επανάσταση της αµέσως επόµενης ιστορικής περιόδου. Η ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ Με τα κριτήρια των ανθρώπων του Μεσαίωνα, η εποχή από το 15ο στο 16ο αιώνα ήταν χαοτική. Θεµελιωµένες πεποιθήσεις κατέρρεαν και νέες αντιλήψεις αναδύονταν. Το κύρος των αριστοκρατών είχε µειωθεί και η εξουσία είχε περάσει από τις πόλεις στο κεντρικό 21

κράτος. Όσο η τροµοκρατία του όχλου λειτουργούσε εκφοβιστικά για τους κοσµικούς της ανώτερης κοινωνίας, ο εκκλησιαστικός µηχανισµός ταλαντευόταν στην τοποθέτησή του για να µη δυσαρεστήσει ούτε την ανώτερη τάξη, στην οποία ανήκε, αλλά ούτε και τον όχλο, στον οποίο στηριζόταν και τον αποµυζούσε. Ο µόνος φορέας που είχε γεωγραφική δικτύωση και διαχρονική συνέχεια και αξίωνε να έχει άποψη σε κάθε εξέλιξη, κλυδωνιζόταν σε Ανατολή και ∆ύση από εξωτερικούς καταναγκασµούς και εσωτερικές έριδες και διαµάχες για πλούτο και εξουσία. Οι λίγοι φιλόσοφοι, ερευνητές και επιστήµονες της εποχής, όσοι έµειναν µακριά από τη διαφθορά της κοσµικής και εκκλησιαστικής εξουσίας, ασφυκτιούν σ' αυτόν τον κόσµο και αναζητούν «νέες αξίες», εκµεταλλευόµενοι τις διαφοροποιήσεις ηγεµόνων µεταξύ τους και από τον εκκλησιαστικό µηχανισµό. Τα αγάλµατα, τα κτήρια, τα συγγράµµατα των αρχαίων ποιητών και επιστηµόνων ήρθαν πάλι στο προσκήνιο και διαδόθηκαν πολύ γρήγορα, κυρίως λόγω της εξαπλωµένης τυπογραφίας. Αν και οι σηµαντικότερες κοσµικές και θρησκευτικές ηγεσίες είχαν περιπέσει, στη µεν ∆ύση στο νεποτισµό(οικογενειοκρατία), φατριασµό και τη διαφθορά, στη δε Ανατολή στη δουλοπρέπεια και το δωσιλογισµό, άρχισε εκείνη την εποχή στη ∆ύση να αναπτύσσεται µια εντυπωσιακή καλλιτεχνική και επιστηµονική δραστηριότητα, η οποία στηριζόταν στις χρηµατοδοτήσεις ευγενών και κληρικών, εφόσον βέβαια δε θίγονταν κατεστηµένες δοµές και κεκτηµένα συµφέροντα. ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ Το κίνηµα του ∆ιαφωτισµού ήταν ουσιαστικά επακόλουθο της Επιστηµονικής επανάστασης του 17ου αιώνα, που µε τη σειρά της προκλήθηκε από τις ανακαλύψεις του Κοπέρνικου το 16ο αιώνα, και στη συνέχεια του Γαλιλαίου όσον αφορά τους ουρανούς και τις κινήσεις των πλανητών. Η διαπίστωση ότι η Γη κινείται γύρω από τον Ήλιο και όχι το αντίστροφο έθεσε υπό αµφισβήτηση πολλές ιδέες που ως τότε θεωρούνταν δεδοµένες, διδάσκονταν στα πανεπιστήµια και τα σχολεία και προστατεύονταν από την Εκκλησία. Ακόµα περισσότερο, η ανακάλυψη κηλίδων στον Ήλιο και κρατήρων στη Σελήνη έδωσε τέλος στην εικόνα µιας τέλειας πλάσης. Αντίστροφα, στο µικρόκοσµο, οι παρατηρήσεις του Ολλανδού Άντον φον Λέβενχουκ, που χρησιµοποιώντας το µικροσκόπιο διαπίστωσε πως υπάρχουν µικροβιακές µορφές ζωής, συµπλήρωσε την εικόνα της ατέλειας της φύσης και δηµιούργησε ερωτήµατα σχετικά µε την τελεολογία της. Η διδασκαλία της Εκκλησίας, µαζί µε την Αριστοτελική λογική, ήρθαν σε αντίφαση µε τις πειραµατικές παρατηρήσεις του πραγµατικού κόσµου. Οι επιστήµονες των ερχόµενων γενεών δε θα εµπιστεύονταν πλέον τυφλά ούτε την Εκκλησία ούτε τον Αριστοτέλη. Για να δείξουµε την µετάβαση από τον 17ο αιώνα, τον Αιώνα του Ορθολογισµού, στον 18ο αιώνα, τον Αιώνα των Φώτων όπως ονοµάστηκε, το υπόδειγµα του Νεύτωνα µένει αξεπέραστο, στο ότι η επιστήµη χρησιµοποίησε εµπειρικές παρατηρήσεις, όπως η δυναµική των πλανητών του Γιοχάνες Κέπλερ ή η οπτική, για να δηµιουργήσει µια θεωρία που εξηγούσε όλα τα φαινόµενα: τη θεωρία της παγκόσµιας έλξης, την κοινώς γνωστή βαρύτητα. Η χρήση του πειράµατος και της παρατήρησης για τον έλεγχο και τη διατύπωση νέων θεωριών και η µαθηµατικοποίηση-ποσοτικοποίηση των επιστηµών αποτέλεσαν βαθιά τοµή που άλλαξε τη φυσιογνωµία της έρευνας. Το µνηµειώδες έργο του Νεύτωνα Μαθηµατικές Αρχές της Φυσικής Φιλοσοφίας (Philosophiae Naturalis Principia Mathematica) αποτέλεσε σύνοψη των επιτευγµάτων της προηγούµενης περιόδου και έθεσε την επιστήµη σε νέες πλέον κατευθύνσεις.

22

ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ Από τη µια πλευρά, οι άνθρωποι της µεσαίας τάξης συζητούν για τις µεγάλες θαλασσοπορίες και τις αναµενόµενες πραγµατικές και φανταστικές επιπτώσεις. από κάθε κατεύθυνση φτάνουν ιστορίες που δε συµφωνούν µε τις θρησκευτικές και επιστηµονικές αντιλήψεις της εποχής, ελληνίζοντες Νεοπλατωνικοί, Ιουδαίοι αιρετικοί και ανατολίτες πνευµατιστές διαδίδουν νέες δοξασίες, αξιοποιώντας την τυπογραφική τέχνη, άγνωστοι ερευνητές ισχυρίζονται ότι κάτι δεν πάει καλά µε τη σχέση Γης-Ήλιου και ότι πρέπει σύντοµα να αλλάξουν οι αντιλήψεις. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει στην ευρωπαϊκή ήπειρο µια παράλληλη κοινωνία, ένας αριθµητικά ισχυρότερος πληθυσµός περιφρονηµένων, ένας κόσµος αµόρφωτος, φτωχός και αβοήθητος, µε µοναδική ελπίδα βελτίωσης των συνθηκών στη µετά θάνατο ζωή, όπως διδάσκει ένα ιερατείο και διαδίδει τερατολογίες για επικείµενη καταστροφή της Γης και του σύµπαντος. Παράλληλα, διοχετεύονται από τα ανάκτορα των ευγενών και των ανώτερων κληρικών οικονοµικές παροχές προς ακατανόητες για το ευρύ κοινό δραστηριότητες ιδιοφυών καλλιτεχνών, όπως ζωγράφων, γλυπτών, αρχιτεκτόνων κ.ο.κ., ενώ ταυτόχρονα πάπες, καρδινάλιοι και ηγεµόνες «διαβάζουν» τα άστρα πριν πάρουν σηµαντικές αποφάσεις. Στο τέλος του ίδιου αιώνα, το 1498 καταστράφηκαν στη Φλωρεντία βιβλία, πίνακες ζωγραφικής και άλλα έργα τέχνης. Τα έργα πολιτισµού αποτελούσαν στόχο των θρησκόληπτων. Εστία δηµιουργίας αυτής της αναγεννητικής κίνησης ήταν η βόρεια Ιταλία, όπου η συστηµατική µελέτη των κλασικών έργων είχε αρχίσει ήδη από το 12ο αιώνα. Αυτή η αναγέννηση της γνώσης και της επιστήµης δεν έβαζε πια στο κέντρο το θεό και την πίστη, αλλά τον άνθρωπο και τον κόσµο. Η µεσαιωνική καλλιτεχνική έκφραση ήταν σχεδόν αποκλειστικά θρησκευτική, η νέα έκφραση ήταν κυρίως κοσµική. Ο µεσαιωνικός άνθρωπος έβλεπε τη ζωή στη Γη ως προετοιµασία για τη µετά θάνατον ζωή, ο αναγεννησιακός άνθρωπος ήθελε να διαµορφώσει την επίγεια ζωή ειρηνική και ευτυχισµένη. Ο µεσαιωνικός καλλιτέχνης ή επιστήµονας λειτουργούσε µέσα από µια οµαδική ύπαρξη, παρέµενε συνήθως στο παρασκήνιο και τα έργα του ήταν ανυπόγραφα, ο αναγεννησιακός διανοούµενος ήταν στο επίκεντρο, έκτιζε µια ατοµική παρουσία, υπέγραφε µε το όνοµά του και έδινε ένα νόηµα δικής του επιλογής στη ζωή του. Η αναγεννησιακή σκέψη αντιµετώπισε ή προσπάθησε τουλάχιστον να αντιµετωπίσει τη φύση και την κοινωνία µε κριτικό πνεύµα και µε ορθολογικές αρχές και να ξεφύγει από τη δεισιδαιµονία και τη θρησκοληψία, την αµάθεια και το σκοταδισµό του Μεσαίωνα. Ακόµη κι αν είχαµε έναν ολόκληρο χρόνο δε θα έφτανε για να µιλήσουµε για την Αναγέννηση, πόσο µάλλον για το ∆ιαφωτισµό. Τότε ορίστηκε η επιστήµη όπως την ξέρουµε σήµερα, τότε άνθισε η τέχνη, τότε ανακαλύφθηκε ο όµορφος νέος κόσµος (πάντα βέβαια µε τις άσχηµες κατακτητικές διαθέσεις της Ευρώπης), τότε η Γαλλική Επανάσταση έφερε κοινωνικοπολιτικές αλλαγές, τότε δηµιουργήθηκε το είδωλο του κόσµου. Οι αξίες και τα διδάγµατα του ∆ιαφωτισµού, η ελευθερία, η ισότητα, η δικαιοσύνη, η αλληλεγγύη, ο ορθολογισµός και το κριτικό πνεύµα, η αµφισβήτηση, η κίνηση, η αλλαγή και η δηµιουργία, είναι σήµερα πιο επίκαιρες παρά ποτέ.

23

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο : ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

3.1 ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ Α. ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Η επανανακάλυψη των αρχαίων κειµένων και η εφεύρεση της τυπογραφίας εκδηµοκράτισαν τη µάθηση και επέτρεψαν την ταχύτερη διάδοση των ιδεών. Ωστόσο η πρώτη περίοδος της ιταλικής Αναγέννησης θεωρείται συχνά ως εποχή επιστηµονικής οπισθοδροµικότητας: οι ουµανιστές ευνόησαν τη µελέτη των ανθρωπιστικών επιστηµών σε βάρος της φυσικής φιλοσοφίας και των εφαρµοσµένων µαθηµατικών. Η ευλάβεια που έδειξαν απέναντι στις κλασσικές πηγές εδραίωσε περαιτέρω τις απόψεις του Αριστοτέλη και του Πτολεµαίου αναφορικά µε την ερµηνεία του σύµπαντος. Παρόλο που, γύρω στο 1450, τα συγγράµµατα του Νικολάου του Κουζάνου (1401–1464) προετοίµαζαν το έδαφος για την ηλιοκεντρική θεωρία του Κοπέρνικου (1473-1543), αυτό έγινε µε µη-επιστηµονική µέθοδο. Η επιστήµη και η τέχνη συµβάδιζαν κατά την πρώιµη Αναγέννηση, µε πολυµαθείς καλλιτέχνες, όπως ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, να πραγµατοποιούν µέσω της παρατήρησης σχέδια της ανθρώπινης ανατοµίας και της φύσης. Ο Ντα Βίντσι, επιπροσθέτως, πραγµατοποίησε ελεγχόµενα πειράµατα αναφορικά µε τη ροή του νερού, την ιατρική ανατοµή πτωµάτων και τη συστηµατική µελέτη της κίνησης και της αεροδυναµικής. Για την επινόηση βασικών αρχών της ερευνητικής µεθόδου ο Αυστριακός φυσικός και συγγραφέας Φρίτζοφ Κάπρα τον χαρακτηρίζει «πατέρα της σύγχρονης επιστήµης». Επιπλέον, πίστευε χαρακτηριστικά πως τα δάκρυα προέρχονταν από την καρδιά, το κέντρο όλων των συναισθηµάτων. Η σηµασία αυτών των θέσεων - έστω και λανθασµένων - έγκειται στο γεγονός πως οι ερµηνείες για τα ανθρώπινα συναισθήµατα συνδέονταν µε συγκεκριµένα όργανα του σώµατος. Η ανακάλυψη το 1492 του Νέου Κόσµου από το Χριστόφορο Κολόµβο (1451-1506) κλόνισε την κλασσική κοσµοθεωρία, καθώς τα έργα του Πτολεµαίου και του Γαληνού στη γεωγραφία και την ιατρική αντίστοιχα βρέθηκαν να βρίσκονται σε ασυµφωνία µε τις καθηµερινές παρατηρήσεις: έτσι δηµιουργήθηκε πρόσφορο έδαφος αµφισβήτησης των επιστηµονικών θεωριών. Ενώ η Προτεσταντική Μεταρρύθµιση και η Αντιµεταρρύθµιση συγκρούονταν, το αναγεννησιακό ρεύµα στις χώρες του βορρά παρουσίασε αποφασιστική µεταστροφή της εστίασης από τη φυσική φιλοσοφία του Αριστοτέλη προς τη χηµεία και τη βιολογία (βοτανική, ανατοµία και ιατρική). Η αποφασιστικότητα διερεύνησης των κάποτε αναµφισβήτητων αληθειών και η αναζήτηση απαντήσεων σε νέα ερωτήµατα είχε ως αποτέλεσµα µια περίοδο µεγάλης προόδου στον επιστηµονικό τοµέα. Ορισµένοι µελετητές αντιµετωπίζουν τα παραπάνω ως «επιστηµονική επανάσταση», η οποία σηµατοδότησε την αρχή της σύγχρονης εποχής. Άλλοι ως επιτάχυνση µιας συνεχούς διαδικασίας η οποία εκτείνεται από την αρχαιότητα µέχρι τις ηµέρες µας. Ανεξαρτήτως αυτού, κατά γενική συµφωνία η περίοδος της Αναγέννησης συνοδεύτηκε από σηµαντικές 24

αλλαγές στον τρόπο που οι άνθρωποι αντιλαµβάνονταν το σύµπαν και στις µεθόδους που χρησιµοποιούσαν για να εξηγήσουν τα φυσικά φαινόµενα. Παραδοσιακά η αρχή τοποθετείται το έτος 1543, οπότε και τυπώθηκαν για πρώτη φορά τα έργα «De humani corporis fabrica» («Περί του τρόπου που λειτουργεί το ανθρώπινο σώµα») του Αντρέα Βεζάλιους, το οποίο έδωσε νέα ώθηση στην πρακτική της ανατοµής, της παρατήρησης και της µηχανιστική άποψη για την ανατοµία, καθώς επίσης και το έργο «De revolutionibus orbium coelestium» («Περί της περιστροφής των ουράνιων σφαιρών») του Κοπέρνικου. Η επαναστατική άποψη που εκφράστηκε στο τελευταίο ήταν πως είναι η Γη που κινείται γύρω από τον Ήλιο. Σηµαντικές επιστηµονικές πρόοδοι συντελέστηκαν την περίοδο αυτή επίσης από τους Γαλιλαίο Γαλιλέι (1564-1642), Τυχό Μπραχέ (1546-1601) και Γιοχάνες Κέπλερ (1571-1630). → Η ίσως σηµαντικότερη αποκάλυψη της εποχής, δεν ήταν µια συγκεκριµένη ανακάλυψη, αλλά µάλλον µια διαδικασία για την πραγµατοποίηση ανακαλύψεων: η επιστηµονική µέθοδος. Αυτός ο επαναστατικός νέος τρόπος µάθησης εστίαζε στις εµπειρικές παρατηρήσεις και τα µαθηµατικά, απορρίπτοντας την τελεολογία του Αριστοτέλη για χάρη της µηχανικής φιλοσοφίας. Ανάµεσα στους προπάτορες της θεώρησης αυτής ήταν οι Κοπέρνικος, Γαλιλαίος και Φράνσις Μπέηκον (1561-1626). Η νέα επιστηµονική µέθοδος συνέβαλε στην πραγµατοποίηση µεγάλων ανακαλύψεων στα πεδία της αστρονοµίας, της φυσικής, της βιολογίας και της ανατοµίας. → Το συµβιβασµό της διπλής αλήθειας αρνήθηκε ο Κοπέρνικος όταν δηµοσίευσε το έργο του όπου διακήρυξε πως η κίνηση του ήλιου είναι µια ψευδαίσθηση, και στην πραγµατικότητα η Γη κινείται γύρω από τον Ήλιο. Ο Κοπέρνικος ήταν πεπεισµένος ότι το ηλιοκεντρικό µοντέλο και η κοσµολογία που δηµιούργησε ήταν η πραγµατική φυσική υπόσταση των πραγµάτων, και όχι απλώς µια νοητικά ορθή θεωρητική πιθανότητα. Ο Κοπέρνικος στήριξε το ηλιοκεντρικό µοντέλο σε µαθηµατικές µετρήσεις. Στα επόµενα χρόνια νέες αστρονοµικές παρατηρήσεις από τον Τύχω Μπράχε και τον Κέπλερ, ενίσχυσαν, διόρθωσαν και επιβεβαίωσαν την φυσική πραγµατικότητα της νέας κοσµολογίας. → Με το κοσµοϊστορικό έργο του, Principia Mathematica, ο Νεύτωνας διατύπωσε τρεις νόµους της κίνησης. Πρώτον, ο νόµος της αδράνειας, δηλαδή κάθε σώµα παραµένει στην κατάσταση ηρεµίας ή ευθύγραµµης οµαλής κίνησης εκτός και αν ασκηθεί πάνω του µια δύναµη. ∆εύτερον, η συνισταµένη των δυνάµεων που ασκούνται σε ένα σώµα, ισούται µε το ρυθµό µεταβολής της ορµής του σώµατος. Τρίτον, σε κάθε δράση υπάρχει µια ίση αντίδραση. Συνοψίζοντας, διατύπωσε το νόµο της παγκόσµιας έλξης, ότι υπάρχει η δύναµη της βαρύτητας που δρα εξ αποστάσεως. Ο Νεύτωνας µε την θεωρία της βαρύτητας, µπόρεσε να ενώσει τους νόµους του Κέπλερ µε την µηχανική του Γαλιλαίου σε ένα ενιαίο µαθηµατικό πλαίσιο µε εφαρµογή σε κάθε αντικείµενο της φυσικής. Το πλέγµα γενικών νόµων που διατύπωσε επέτρεψε στην παραγωγή προβλέψεων για τα φυσικά φαινόµενα, επιβεβαιώνοντας το εξηγητικό τους πλαίσιο. Αυτό έδωσε ώθηση στην αιτιοκρατική σκέψη.

25

Β. ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ; Με τον όρο «Επιστηµονική Επανάσταση» δηλώνουµε τα ιστορικά γεγονότα που εκτυλίχθηκαν στην Ευρώπη από τα µέσα του 16ου έως το τέλος του 17ου αι. και οδήγησαν στην πιο βαθιά και επαναστατική µεταλλαγή -ως προς την κατανόηση της φύσης- που γνώρισε η ανθρωπότητα από την εποχή των Αρχαίων Ελλήνων. Συνέπεια αυτής της µεταλλαγής ήταν να αλλάξει ριζικά η επιστηµονική και φιλοσοφική σκέψη που επικρατούσε ως τότε στην Ευρώπη και να αρχίσει βαθµιαία να επηρεάζεται η επιστηµονική σκέψη σε άλλες περιοχές του κόσµου. Αυτή η µεταλλαγή, που είχε ως αποτέλεσµα τη δηµιουργία µιας νέας αντίληψης του υλικού σύµπαντος, σήµανε το οριστικό τέλος του Μεσαίωνα και του αρχαίου κόσµου.

Γ. ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ Ένα τόσο σημαντικό και πολύπλοκο σύνολο ιστορικών γεγονότων, όπως είναι η Επιστηµονική Επανάσταση θα µπορούσαµε να το περιγράψουµε, να το µελετήσουµε και, τελικά, να το κατανοήσουµε µε πολλούς και διάφορους τρόπους. Σε µια γενική ιστορία της επιστήµης, όµως, είµαστε αναγκασµένοι να περιοριστούµε στην παρουσίαση των κύριων χαρακτηριστικών της νέας κοσµοαντίληψης και των νέων επιστηµονικών θεωριών που αναπτύχθηκαν σε αυτή την περίοδο. Έτσι, δε θα αναφερθούµε καθόλου στις µεγάλες κοινωνικές επιπτώσεις αυτών των πνευµατικών αλλαγών. Θα προσπαθήσουµε κυρίως µέσα από την ιστορία της µηχανικής και της αστρονοµίας, όπου σηµειώθηκαν οι πιο δραµατικές αλλαγές, να αναδείξουµε τα βασικά δοµικά χαρακτηριστικά της µεταλλαγής. Κατά τον ιστορικό και φιλόσοφο της επιστήµης Alexandre Koyre (Αλεξάντρ Κοϋρέ, 18921964), ο οποίος ήταν από τους πρώτους που µελέτησαν συστηµατικά την Επιστηµονική Επανάσταση, αυτά τα χαρακτηριστικά ήταν δύο: 1) η καταστροφή της παλιάς εικόνας του κόσµου και 2) η γεωµετρικοποίηση του χώρου.

1. Η καταστροφή της παλιάς εικόνας του κόσµου Λέγοντας «καταστροφή της παλιάς εικόνας του κόσµου», ο Koyre εννοεί την καταστροφή της εικόνας του υλικού σύµπαντος που είχε διαµορφωθεί από τη µεσαιωνική-χριστιανική ερµηνεία της αρχαίας ελληνικής σκέψης.

26

Ο παλιός αριστοτελικός κόσµος ήταν ένα πεπερασµένο, κλειστό και ιεραρχηµένο σύµπαν. Από την ακίνητη γη, που βρισκόταν στο κέντρο του σύµπαντος, και γενικότερα από την υποσελήνια περιοχή ο άνθρωπος ατένιζε και διαλογιζόταν την απόµακρη τελειότητα και λαµπρότητα των αστέρων και των ουράνιων σφαιρών. Όπως ξέρουµε, βασικό στοιχείο αυτής της εικόνας του κόσµου ήταν η θέση ότι η φύση λειτουργούσε µε διαφορετικούς κανόνες στις δύο περιοχές, τη γήινη-υποσελήνια και την ουράνια. Σύµφωνα µε τη νέα αντίληψη, που αντικατέστησε την παλιά, το σύµπαν είναι ενιαίο και άπειρο, χωρίς ιεραρχικές δοµές. ∆εν υπάρχουν πια τέλειες και ατελείς περιοχές, οι ουράνιες σφαίρες έχουν διαλυθεί, το σύνορο των δύο περιοχών έχει καταρρεύσει, ο υλικός κόσµος είναι ένας και ενιαίος. Στο νέο αυτό ενιαίο σύµπαν η επίγεια φυσική γίνεται πια, για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, και ουράνια, γιατί οι φυσικοί νόµοι που ανακαλύπτονται στη γη ισχύουν για όλο το σύµπαν. Έτσι, µπορεί πλέον να περιγραφεί, λ.χ., η τροχιά που διαγράφει ένα βέλος ή ένα βλήµα µε τους ίδιους νόµους που περιγράφουν τις τροχιές των πλανητών. Παράλληλα µε αυτό, οι φυσικοί φιλόσοφοι εστιάζουν το ενδιαφέρον τους όχι τόσο στις πρώτες αιτίες των φαινοµένων, όπως γινόταν στην αρχαιότητα και στο Μεσαίωνα, αλλά, κυρίως, στην αναζήτηση των νόµων στους οποίους υπακούουν τα φαινόµενα. Είναι εντελώς διαφορετικό να λέµε ότι ένα σώµα πέφτει προς τα κάτω, επειδή η φυσική θέση του είναι το κέντρο του σύµπαντος, από το να λέµε ότι ένα σώµα πέφτει, επειδή ισχύει ο νόµος της παγκόσµιας έλξης. Στην πρώτη περίπτωση το φαινόµενο της πτώσης το κατανοούµε βάσει µιας πρώτης αιτίας που συνίσταται στο ότι τα σώµατα αναζητούν τους φυσικούς τους τόπους. Στη δεύτερη περίπτωση κατανοούµε την πτώση ως ένα φαινόµενο που υπακούει σε ένα συγκεκριµένο νόµο. Και στις δύο περιπτώσεις µας ενδιαφέρει τόσο το γιατί όσο και το πώς πέφτουν τα σώµατα. Με τη διαφορά ότι στην πρώτη περίπτωση το ενδιαφέρον επικεντρώνεται πρωτίστως στο γιατί, ενώ στην δεύτερη στο πώς. Ταυτόχρονα µε τη νέα εικόνα για το σύµπαν διαµορφώθηκαν και οι βασικές αρχές της νέας επιστηµονικής µεθοδολογίας. Τώρα πια στις φυσικές ερµηνείες χρησιµοποιούνται όλο και λιγότερο αξιολογικές έννοιες, όπως η τελειότητα, η αρµονία, το νόηµα και ο σκοπός. Με την Επιστηµονική Επανάσταση η ποιοτική µελέτη της φύσης σταδιακά µετατράπηκε σε ποσοτική.

2. Η γεωµετρικοποίηση του χώρου Εξίσου ριζική και επαναστατική ήταν η µεταλλαγή της έως τότε επικρατούσας αντίληψης του ανθρώπου για το χώρο. Ο Koyre ονοµάζει τη νέα αντίληψη «γεωµετρικοποίηση του χώρου». Στην αριστοτελική-µεσαιωνική αντίληψη ο χώρος είναι ένα σύνολο διαφοροποιηµένων «τόπων» (περιοχών του χώρου που καταλαµβάνουν τα σώµατα). Το νέο σύµπαν αποτελείται από έναν ενιαίο, άπειρο και οµογενή χώρο. Αυτόν που ονοµάστηκε «ευκλείδειος χώρος», επειδή οι ιδιότητές του µπορούν να περιγραφούν µαθηµατικά µε βάση την ευκλείδεια Γεωµετρία.

∆. ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ Τα αποτελέσµατα των δύο αυτών µεγάλων αλλαγών σε ό,τι αφορά τον τρόπο κατανόησης του υλικού σύµπαντος και του χώρου από τη φυσική φιλοσοφία της εποχής ήταν πολύ σηµαντικές. Οι εποπτικές φυσικές επιστήµες µετασχηµατίστηκαν σιγά σιγά σε εφαρµοσµένες και λειτουργικές. Ο άνθρωπος µεταµορφώθηκε από θεατή σε εξουσιαστή της φύσης. Ο τελεολογικός και ανιµιστικός τρόπος σκέψης αντικαταστάθηκαν από το µηχανιστικό και αιτιοκρατικό τρόπο σκέψης, που, τελικά, το 18ο αι. οδήγησε στην ολική µηχανοποίηση της αντίληψης για τον υλικό κόσµο. Από τότε, βέβαια, η επιστήµη έκανε νέα βήµατα, αναπτύχθηκαν νέοι επιστηµονικοί κλάδοι, δηµιουργήθηκαν νέες φυσικές θεωρίες, νέες έννοιες συνέβαλαν στην κατανόηση του υλικού κόσµου, νέες ανακαλύψεις και εφευρέσεις άλλαξαν την καθηµερινή ζωή του ανθρώπου.

27

Όλα αυτά, λοιπόν, που αποτελούν τη «σύγχρονη επιστήµη» είναι καρπός της Επιστηµονικής Επανάστασης και αναπτύχθηκαν πρωτίστως πάνω στη µεθοδολογική βάση και στη νέα εικόνα του κόσµου που εκείνη δηµιούργησε, νοµιµοποίησε και, τελικά, επέβαλε. Η αναφορά στα γεγονότα που συνέβαλαν στη διαµόρφωση του νέου τρόπου σκέψης - µε τον οποίο ο άνθρωπος κατανοεί και µελετά το υλικό σύµπαν που τον περιβάλλει και του οποίου κοµµάτι είναι ο ίδιος- αποτελεί ένα από τα πιο σύνθετα αλλά και πιο γοητευτικά κεφάλαια της ιστορίας της ανθρωπότητας. Η σηµασία του, όµως, γίνεται ακόµα µεγαλύτερη αν αναλογιστούµε ότι αυτός ο τρόπος σκέψης σήµερα έχει επικρατήσει παγκοσµίως και αποτελεί ένα από τα ενοποιητικά στοιχεία του σύγχρονου πολιτισµού.

Ε. ΠΩΣ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΘΗΚΕ Η ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ; Για την περίοδο της Επιστηµονικής Επανάστασης διαθέτουµε σήµερα µεγάλο πλήθος ιστορικών στοιχείων. Έτσι, γνωρίζουµε ότι η εντυπωσιακή αυτή µεταλλαγή του ανθρώπινου πνεύµατος ορθώθηκε σ’ ένα περίπλοκο και πολλές φορές αντιφατικό υπόβαθρο. Η Επιστηµονική Επανάσταση δεν αποτελείται µόνο από «λαµπρές και νικηφόρες στιγµές», όπως, λ.χ., εντυπωσιακές ανακαλύψεις, νέες επαναστατικές θεωρίες και πειραµατικές επιτυχίες, αλλά περιλαµβάνει και «σκοτεινές σελίδες», όπως καταδίκες στοχαστών, σκληρές αντιπαραθέσεις, επιστηµονικά λάθη και ανυποχώρητα ανθρώπινα πάθη. Οι τρόποι που ο άνθρωπος µελετά και κατανοεί το υλικό σύµπαν δε µεταβλήθηκαν ριζικά από τη µια µέρα στην άλλη, ούτε από τον ένα στοχαστή στον άλλο, σαν να τους άγγιξε ένα µαγικό ραβδί. Οι µεγάλες κατακτήσεις του ανθρώπινου πνεύµατος στην περίοδο αυτή πραγµατοποιήθηκαν µέσα από περίπλοκες, πολλές φορές διαισθητικές, άλλες φορές ανορθολογικές, διανοητικές διεργασίες. Είναι συχνό το φαινόµενο στο έργο του ίδιου στοχαστή να εναλλάσσεται η µαγική και αλχηµική παράδοση µε τη συστηµατική ορθολογική αναζήτηση της λειτουργίας της φύσης, όπως συµβαίνει στην περίπτωση του Νεύτωνα, ή ο ανιµιστικός µε το µηχανιστικό τρόπο σκέψης, όπως συµβαίνει στην περίπτωση του Κέπλερ. Μερικές φορές, φυσικοί νόµοι που εκ των υστέρων αποδείχτηκαν ορθοί προέκυψαν από εσφαλµένους συλλογισµούς, ενώ σε άλλες περιπτώσεις δεν υπήρχαν καν αποδείξεις παρά µόνο διακηρύξεις µεταφυσικοί αρχών και έµµονη στην ανακάλυψη των χαρακτηριστικών µιας «κρυµµένης» αρµονίας της φύσης. Επίσης, η Επιστηµονική Επανάσταση δεν οφείλεται µόνο στο έργο µερικών επιφανών στοχαστών. Βέβαια, όπως συµβαίνει σε κάθε µεγάλης κλίµακας φαινόµενο στην ιστορία της επιστήµης, υπήρχαν οι αδιαµφισβήτητοι πρωταγωνιστές, που πραγµατοποίησαν µε το έργο τους µεγάλες συνθέσεις ή δηµιούργησαν µεγάλες τοµές, όπως είναι οι Κοπέρνικος, Γαλιλαίος, Κέπλερ, Descartes, Leibniz, Νεύτων. Οι στοχαστές αυτοί, όµως, κατάφεραν ό,τι κατάφεραν αφ' ενός επειδή, όπως είπε ο Νεύτων, «στάθηκαν στους ώµους άλλων γιγάντων», και αφ' ετέρου επειδή εξέφρασαν µε το έργο τους την ανάγκη που γεννήθηκε στις συγκεκριµένες ευρωπαϊκές κοινωνίες για µια νέα θέαση και κατανόηση του υλικού σύµπαντος. Αν θεωρήσουµε συµβατικά το 1543, χρονιά έκδοσης του De Revolutionibus, ως χρονολογία έναρξης των προσπαθειών για τη δηµιουργία της νέας φυσικής, και το 1687 ως χρονολογία ολοκλήρωσής τους, τότε που ο Νεύτων δηµοσίευσε τη µεγαλειώδη σύνθεση µε τον τίτλο Philosophiae Naturalis Principia Mathematica [Μαθηµατικές αρχές της φυσικής φιλοσοφίας], χρειάστηκαν 144 χρόνια για να ολοκληρωθεί αυτή η ριζική επανάσταση. Το χρονικό διάστηµα είναι µικρό, αν σκεφθούµε το µέγεθος του αποτελέσµατος. Προτάθηκαν νέες µεθοδολογίες (λ.χ. η αναζήτηση των φυσικών νόµων και όχι των γενεσιουργικών αιτίων), παλιές έννοιες απέκτησαν νέο περιεχόµενο (ορµή, επιτάχυνση), νέες έννοιες δηµιουργήθηκαν (όπως η έννοια της αδράνειας), ανακαλύφθηκαν και µελετήθηκαν συστηµατικά νέα φυσικά φαινόµενα, εφευρέθηκαν νέες υπολογιστικές µέθοδοι, και ενοποιήθηκαν η «γήινη» µε την «ουράνια'BB φυσική.»

28

3.2. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣ ΤΗΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ Γαλιλαίος Με το έργο του Γαλιλαίου θεσµοθετούνται οι κανόνες που πρέπει να τηρούνται προκειµένου να µελετηθούν και να κατανοηθούν τα φυσικά φαινόµενα. Οι κανόνες αυτοί υπαγορεύουν µια διαφορετική προσέγγιση της φύσης από αυτήν που επικρατούσε στην Αρχαιότητα και στο Μεσαίωνα. Συνοπτικά είναι οι εξής: 1. Η λειτουργία της φύσης διέπεται από φυσικούς νόµους.

2. Οι νόµοι ισχύουν µε ακρίβεια όχι στη φύση, όπως την αντιλαµβανόµαστε καθηµερινά, αλλά σε µια ιδεατή «φύση» (χωρίς τριβές κτλ.).

3. Η διατύπωση των νόµων και η κατανόηση των επιπτώσεων τους είναι δυνατές µόνο µε τη χρήση των µαθηµατικών.

4. Είναι δυνατόν να αναπαραχθεί µια λειτουργία της φύσης σε ελεγχόµενο περιβάλλον (πείραµα), ώστε µελετηθούν οι επιπτώσεις των νόµων που τη διέπουν.

Το έργο του Στο Γαλιλαίο οφείλεται η διατύπωση του νόµου της ελεύθερης πτώσης των σωµάτων, ενός από τους πιο σηµαντικούς νόµους της φύσης. Ο νόµος αυτός, ο οποίος ισχύει µε απόλυτη ακρίβεια όταν το σώµα κινείται στο κενό, δηλώνει ότι η επιτάχυνση είναι σταθερή· δεν εξαρτάται, δηλαδή, από τη σύσταση, το βάρος, τον όγκο και το σχήµα του σώµατος. Λέγεται ότι ο Γαλιλαίος χρησιµοποίησε τον Πύργο της Πίζας για να επιδείξει την ορθότητα του νόµου. Έχοντας επιβεβαιώσει πειραµατικά ότι η επιτάχυνση στην ελεύθερη πτώση είναι η ίδια για όλα τα σώµατα ανεξάρτητα από το είδος του υλικού τους, ο Γαλιλαίος προχώρησε στη συστηµατική διερεύνηση της σωστής σχέσης ανάµεσα στην απόσταση που διανύει ένα σώµα σε ελεύθερη πτώση, στο χρόνο που κάνει για να τη διανύσει και στην τελική ταχύτητα που αποκτά στο τέλος της διαδροµής του. Έως εκείνη την εποχή το φαινόµενο της ελεύθερης πτώσης των σωµάτων προσεγγιζόταν µε βάση το λεγόµενο «κανόνα του Merton», που είχε διατυπωθεί το 14ο αι. από µια οµάδα στοχαστών του οµώνυµου Κολεγίου του Πανεπιστηµίου της Οξφόρδης. Η νεότερη ιστορική έρευνα αποδίδει στο Γαλιλαίο όχι την ανακάλυψη του τηλεσκοπίου, αλλά το ότι ήταν ο πρώτος ο οποίος το έστρεψε στον ουρανό µε σκοπό να κάνει παρατηρήσεις, που θα οδηγούσαν τελικά στην πλήρη ανατροπή της εικόνας του κόσµου που κυριαρχούσε για πολλούς αιώνες. Το Νοέµβριο του 1609 ο Γαλιλαίος είχε κατασκευάσει ένα τηλεσκόπιο µε µεγέθυνση 20. Ανάµεσα στις 30 Νοεµβρίου και τις 18 ∆εκεµβρίου 1609 παρατήρησε µε το τηλεσκόπιο αυτό τη σελήνη στις διάφορες φάσεις της. Από τις παρατηρήσεις φαινόταν ότι η επιφάνεια της σελήνης δεν ήταν λεία και τέλεια, όπως πρέσβευε η αριστοτελική παράδοση, αλλά υπήρχαν βουνά και πεδιάδες. Εξάλλου, µε το ίδιο ισχυρό τηλεσκόπιο ο Γαλιλαίος παρατήρησε πολλά νέα άστρα. Μάλιστα, κατέληξε στο συµπέρασµα ότι η ιδιόµορφη φωτεινή λωρίδα που φαίνεται τα βράδια και ονοµάζεται «γαλαξίας» δεν είναι τίποτα άλλο από πολλά άστρα, τα οποία δεν µπορούµε να ξεχωρίσουµε µε γυµνό µάτι. Η επόµενη ανακάλυψη του αυτή την περίοδο ήταν η ύπαρξη δορυφόρων του ∆ία. Οι ανακαλύψεις αυτές συνέβαλαν στη διαδικασία αποδοχής του κοπερνίκειου συστήµατος, καθώς αποδείκνυαν την ύπαρξη δορυφόρων και σε άλλο πλανήτη εκτός από τη γη. Οι ανακαλύψεις που παρουσίαζε το βιβλίο δεν ήταν εύκολο να γίνουν αποδεκτές από τους φιλοσόφους και τους µαθηµατικούς της εποχής, αφ' ενός γιατί δεν υπήρχαν τότε άλλα τόσο ισχυρά τηλεσκόπια και αφ' ετέρου διότι η βάση ενός µεγάλου αριθµού επιχειρηµάτων της αριστοτελικής φυσικής ήταν η εµπειρία των αισθήσεων. 0 Γαλιλαίος παρατήρησε τις φάσεις της Αφροδίτης (που σύµφωνα µε το γεωκεντρικό σύστηµα δεν έπρεπε να εµφανίζονται). Λίγο αργότερα, παρατηρώντας τον Κρόνο (και χωρίς να είναι σε θέση µε το τηλεσκόπιο που είχε να παρατηρήσει τους δακτυλίους), διατύπωσε την άποψη πως ο πλανήτης αυτός είναι τρία άστρα σχεδόν κολληµένα µαζί. Παρατήρησε, τέλος, τις ηλιακές κηλίδες στον ήλιο και απέδωσε την κίνησή τους στην περιστροφή του ήλιου γύρω από τον άξονά του.

29

Γιοχάνες Κέπλερ Γιοχάνες Κέπλερ ήταν Γερµανός αστρονόµος (27 ∆εκεµβρίου 1571 – 15 Νοεµβρίου 1630) και καταλυτική φυσιογνωµία στην επιστηµονική επανάσταση των νεότερων χρόνων. Υπήρξε επίσης µαθηµατικός και συγγραφέας, ενώ άσκησε κατά καιρούς και την αστρολογία για βιοποριστικούς λόγους.

Η επιστηµονική του συνεισφορά Ο Κέπλερ εφάρµοσε τη γήινη Φυσική σε ουράνια σώµατα, από όπου και εξάχθηκαν οι τρεις νόµοι του για την κίνηση των πλανητών. Επίσης, ο Κέπλερ ήταν πεπεισµένος ότι τα ουράνια σώµατα επιδρούν στα επίγεια γεγονότα. Υπέθεσε έτσι σωστά ότι η Σελήνη σχετίζεται µε την αιτία που δηµιουργεί τις παλίρροιες.

Οι Νόµοι του Κέπλερ Ο Κέπλερ κληρονόµησε από τον Τύχωνα µεγάλο όγκο ακριβέστατων παρατηρησιακών δεδοµένων επί των θέσεων των πλανητών .Το δύσκολο ήταν να ερµηνευθούν µε κάποια λογική θεωρία. Οι κινήσεις των άλλων πλανητών πάνω στην ουράνια σφαίρα παρατηρούνται από την οπτική γωνία της Γης, η οποία µε τη σειρά της περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο. Αυτό προκαλεί µια φαινοµενικώς περίεργη «τροχιά», κάποτε µε τη λεγόµενη «ανάδροµη κίνηση». Ο Κέπλερ επικεντρώθηκε στην τροχιά του Άρη, αλλά πρώτα έπρεπε να γνωρίζει µε ακρίβεια την τροχιά της Γης. Με µία ιδιοφυή σκέψη, χρησιµοποίησε τη γραµµή που ενώνει τον Άρη µε τον Ήλιο, αφού γνώριζε τουλάχιστον ότι ο Άρης θα βρισκόταν στο ίδιο σηµείο της τροχιάς του κατά χρονικές στιγµές χωριζόµενες από ακέραια πολλαπλάσια της (γνωστής επακριβώς) περιόδου περιφοράς του. Από αυτό υπολόγισε τις θέσεις της Γης στη δική της τροχιά και από αυτές την αρειανή τροχιά. Κατάφερε να εξαγάγει τους Νόµους του χωρίς να γνωρίζει τις (απόλυτες) αποστάσεις των πλανητών από τον Ήλιο, αφού η γεωµετρική του ανάλυση χρειαζόταν µόνο τους λόγους των αποστάσεών τους από τον Ήλιο. Σε αντίθεση µε τον Τύχωνα, ο Κέπλερ έµεινε πιστός στο ηλιοκεντρικό σύστηµα. Ξεκινώντας από αυτό το πλαίσιο ο Κέπλερ προσπάθησε επί 20 χρόνια να συνταιριάσει τα δεδοµένα σε κάποια θεωρία. Τελικώς έφθασε στους εξής τρεις «Νόµους του Κέπλερ» για την κίνηση των πλανητών, που γίνονται δεκτοί σήµερα: 1. Νόµος των ελλειπτικών τροχιών: Οι πλανήτες περιφέρονται περί τον Ήλιο σε ελλειπτικές τροχιές, των οποίων ο Ήλιος καταλαµβάνει τη µία από τις δύο εστίες.

2. Νόµος των ίσων εµβαδών: Η επιβατική ακτίνα (η γραµµή που ενώνει ένα πλανήτη µε το κέντρο του Ήλιου) σε ίσους χρόνους σαρώνει ίσα εµβαδά. Ο λόγος είναι ότι ο κάθε πλανήτης κινείται ταχύτερα όταν βρίσκεται κοντά στο περιήλιο της τροχιάς του από ό,τι κοντά στο αφήλιο.

3. Νόµος των περιόδων: Το τετράγωνο του χρόνου που απαιτείται για να συµπληρώσει ένας πλανήτης µία πλήρη περιφορά γύρω από τον Ήλιο (η περίοδος του πλανήτη) είναι ανάλογο του κύβου του µεγάλου ηµιάξονα της ελλειπτικής του τροχιάς, και η σταθερά της αναλογίας είναι η ίδια για όλους τους πλανήτες. Εφαρµόζοντας αυτούς τους νόµους, ο Κέπλερ υπήρξε ο πρώτος αστρονόµος που προέβλεψε µε επιτυχία µία διάβαση της Αφροδίτης του 1631. Πολλές δεκαετίες µετά, οι Νόµοι του Κέπλερ εξάχθηκαν και εξηγήθηκαν µε τη σειρά τους ως συνέπειες των νόµων της κινήσεως και του Νόµου της Παγκόσµιας Έλξεως (βαρύτητας) του Ισαάκ Νεύτωνα.

Ερευνητικό έργο στα µαθηµατικά και τη φυσική Ο Κέπλερ πραγµατοποίησε πρωτοπόρες έρευνες στα πεδία της Συνδυαστικής, της γεωµετρικής βελτιστοποιήσεως και φυσικών φαινοµένων στη φύση, όπως το σχήµα των νιφάδων του χιονιού. Υπήρξε επίσης ένας από τους ιδρυτές της σύγχρονης οπτικής, ορίζοντας. Επειδή ήταν ο πρώτος που ανεγνώρισε τα µη κυρτά κανονικά γεωµετρικά στερεά 30

(όπως τα αστεροειδή δωδεκάεδρα), αυτά ονοµάζονται και «Στερεά του Κέπλερ» προς τιµή του.

Νικόλαος Κοπέρνικος Ο Nικόλαος Κοπέρνικος (λατινικά: Nicolaus Copernicus, πολωνικά: Mikołaj Kopernik), 19 Φεβρουαρίου 1473 – 24 Μαΐου 1543) ήταν σηµαντικός Πολωνός αστρονόµος. Γεννήθηκε στο Τορούν της Πολωνίας, και πέρασε µεγάλο µέρος της ενήλικης ζωής του στο Φρόµπορκ της Βάρµιας, επαρχίας της Πολωνίας όπου και πέθανε. Λίγο πριν το θάνατό του ο Κοπέρνικος εξέδωσε το βιβλίο του «De Revolutionibus Orbium Coelestium Libri VI» («Έξι Βιβλία για τις Περιστροφές των Ουρανίων Σφαιρών»), το οποίο αποτέλεσε τη βάση για την εξέλιξη της σύγχρονης Αστρονοµίας. Ο Κοπέρνικος υποστήριξε την ηλιοκεντρική θεωρία, την άποψη δηλαδή ότι η Γη και τα άλλα σώµατα του Ηλιακού Συστήµατος περιστρέφονται γύρω από τον Ήλιο, σε αντίθεση µε την τότε επίσηµη γεωκεντρική θεωρία, που ήθελε τη Γη ακίνητη και κέντρο του κόσµου. Άνοιξε έτσι το δρόµο για τους αστρονόµους της επόµενης γενιάς (ειδικά τον Γιοχάνες Κέπλερ αλλά και την Επιστηµονική Επανάσταση του 17ου αιώνα).

Το έργο του Το έργο ζωής του Κοπέρνικου, «De Revolutionibus Orbium Coelestium Libri VI» («Έξι Βιβλία για τις Περιστροφές των Ουράνιων Σφαιρών») (Πρώτη έκδοση: Νυρεµβέργη 1543. ∆εύτερη έκδοση: Βασιλεία1566), υπήρξε το αποτέλεσµα δεκαετιών εργασίας. Ενσωµατώνει περισσότερα από 1.000 χρόνια αστρονοµικών παρατηρήσεων µε διάφορους βαθµούς ακρίβειας. Περιέχει 100 σελίδες πινάκων µε πάνω από 20.000 αριθµούς. Ουσιαστικά παρουσιάζει την τροποποίηση της θεωρίας του Πτολεµαίου για µια κινούµενη Γη. . Οι 6 γνωστοί την εποχή του Κοπέρνικου πλανήτες περιφέρονται γύρω από τον Ήλιο µε τη σειρά που γνωρίζουµε και σήµερα, ενώ η Σελήνη περιφέρεται γύρω από τη Γη. Επιπλέον, η φαινοµενική κίνηση του Ήλιου και των απλανών γύρω από τη Γη εξηγείται από την ηµερήσια περιστροφή της Γης γύρω από τον άξονά της. Η µεταπήδηση από ένα γεωκεντρικό στο ηλιοκεντρικό σύστηµα ήταν από µόνη της πολύ σηµαντική, καθώς δηµιουργούσε σοβαρό ζήτηµα σχετικώς µε την αξιοπιστία του Αριστοτέλη, τον οποίο η δυτική Εκκλησία είχε αναγάγει σε αλάθητο. Μάλιστα ο Κοπέρνικος έφτιαξε έναν πίνακα για το πόσο χρονικό διάστηµα απαιτούνταν για κάθε πλανήτη, να κάνει έναν τέλειο κύκλο γύρω από τον ήλιο. Ο τίτλος του έργου«De Revolutionibus Orbium Coelestium Libri VI» είχε από µόνος του ιστορική επίδραση, αφού έδωσε το λατινικό όνοµα revolutio (περιστροφή, περιφορά) σε κάθε αιφνίδια και θεµελιώδη µεταβολή στη σκέψη ή και στην κοινωνία (από όπου και το αγγλικό και γαλλικό revolution = επανάσταση).

ΝΕΥΤΩΝΑΣ Ο Sir Isaac Newton (Νεύτων, 1643-1729) υπήρξε η κορυφαία επιστηµονική φυσιογνωµία της Επιστηµονικής Επανάστασης. Για την ιστορία της επιστήµης αποτελεί µια ιδιαίτερη περίπτωση όχι µόνο για τη σηµασία του έργου του, αλλά και γιατί είναι ένας από τους στοχαστές που η ιστορική έρευνα µπορεί να ανασυγκροτήσει µια λεπτοµερή εικόνα της διαδροµής τους. Κι αυτό γιατί δεν κατέστρεφε τίποτα από τις σηµειώσεις του, όσο ασήµαντες

31

κι αν ήταν, ενώ χάρη στην ανιψιά του έχει διασωθεί το σύνολο σχεδόν των πάσης φύσεως χειρογράφων του. Οι κυριότερες θεωρητικές συνεισφορές του αφορούν τα µαθηµατικά, την οπτική και τη δυναµική. Όµως υπήρξε και µεγάλος πειραµατικός και κατασκευαστής εξαιρετικά ευφυών συσκευών, οργάνων και σηµαντικών πειραµατικών διατάξεων.

Το έργο του στην Οπτική Στην οπτική οι εργασίες του Νεύτωνα υπήρξαν σηµαντικές και ουσιαστικές. Βασιζόµενος και σε µια σειρά πειραµάτων, ανέπτυξε την επαναστατική για την εποχή αντίληψη ότι το λευκό φως δεν είναι µια απλή οµογενής οντότητα, όπως πίστευαν οι φυσικοί φιλόσοφοι από τον καιρό του Αριστοτέλη αλλά σύνθεση πολλών χρωµάτων. Βέβαια η προσφορά του στην δυναµική υπήρξε πολύ µεγαλύτερη.

Το έργο του στη ∆υναµική Οι µαθηµατικές αρχές της φυσικής φιλοσοφίας ή Principia, όπως είναι γνωστό το βιβλίο αυτό που εξασφάλισε στο Νεύτωνα µια από τις κορυφαίες θέσεις στην ιστορία της επιστήµης, είναι ένα δύσκολο βιβλίο. Ποιο είναι το περιεχόµενο και η δοµή του περίφηµου αυτού βιβλίου; Περιλαµβάνει µια εισαγωγή και τρία µεγάλα βιβλία ή µέρη. ο Νεύτων παρουσιάζει τρία «αξιώµατα ή νόµους της κίνησης». Ο πρώτος νόµος, «κάθε σώµα διατηρεί την κατάσταση της ακινησίας ή της οµαλής ευθύγραµµης κίνησης µέχρις ότου υποχρεωθεί να αλλάξει την κατάσταση αυτή από δυνάµεις που εφαρµόζονται επάνω του», διατυπώνει την αρχή της αδράνειας µε τη µορφή που χρησιµοποιείται και σήµερα, («κάθε σώµα» σηµαίνει σ' αυτή την περίπτωση οποιοδήποτε σώµα στη γη ή στον ουρανό.) Ο δεύτερος νόµος, «η µεταβολή της κίνησης είναι ανάλογη προς την κινητήρια δύναµη που εφαρµόζεται, και γίνεται κατά τη διεύθυνση της ευθείας κατά την οποία εφαρµόζεται η δύναµη», µε τον τρόπο που διατυπώθηκε στα Principia αποτελεί τη µεγάλη συµβολή του Νεύτωνα στο χώρο της φυσικής, αφού εισάγει δύο νέα και ουσιαστικά στοιχεία: την έννοια-ορισµό της δύναµης, ως µέτρου µεταβολής της κίνησης, και τον ορισµό της µάζας, ως κάτι διαφορετικό από το βάρος. Τέλος, ο τρίτος νόµος, «σε κάθε δράση υπάρχει µια ίση και αντίθετη αντίδραση», γνωστός και ως αρχή της δράσης και της αντίδρασης, είναι επίσης ιδέα του Νεύτωνα, αλλά µπορεί να θεωρηθεί ως επέκταση στον κλάδο της µηχανικής των εργασιών του Christiaan Huygens (Κρίστιαν Χούιχενς, 1629-1695) για τις µεταβολές της κίνησης κατά την κρούση. Η εισαγωγή ολοκληρώνεται µε τη συστηµατική παρουσίαση διάφορων γενικών προβληµάτων της κίνησης, συµπεριλαµβανοµένου και του νόµου της διατήρησης της ορµής.

32

Τύχο Μπράχε Γεννήθηκε στις 14 ∆εκεµβρίου του 1546. Παρακολουθώντας νοµικές σπουδές στη Λειψία επιδόθηκε µε πάθος στις αστρονοµικές µελέτες, στη συνέχεια µετά από επισκέψεις που πραγµατοποίησε σε πολλά ξένα αστεροσκοπεία επέστρεψε το 1571 στη πατρίδα του και εγκαταστάθηκε στη Μονή του Χέρριντσβαντ. Τον επόµενο χρόνο αναγνώρισε και µελέτησε τον περίφηµο καινοφανή αστέρα (nova) που περιέγραψε στο έργο του "Ο νέος αστέρας του 1572". Μετά από πρόσκληση του Βασιλέως Φρειδερίκου Β' οργάνωσε το 1574 σειρά µαθηµάτων αστρονοµίας στο Πανεπιστήµιο της Κοπεγχάγης. Πολύ γρήγορα περιστοιχίστηκε µε πλήθος µαθητών, σοφών αλλά και ευγενών. Η ανεξαρτησία του όπως στις θρησκευτικές πεποιθήσεις αλλά και η περιφρόνησή του προς τους άρχοντες της εποχής του τον κατέστησαν στόχο κάθε φύσεως συκοφαντιών τόσο που µετά τον θάνατο του Βασιλέως ο διαδεχθείς εκείνον Χριστιανός ∆' αναγκάσθηκε να διακόψει τη χορηγία. Το 1597, ο Τύχων αναχώρησε στη Γερµανία, µέχρι που ο Ροδόλφος Β' του παρέσχε άσυλο στη Πράγα, όπου και συνέχισε τις εργασίες του µέχρι το θάνατό του 24 Οκτωβρίου 1601. Στον ακριβολόγο αυτόν επιστήµονα - παρατηρητή οφείλονται πολλές αξιόλογες βελτιώσεις στις θεωρίες περί Σελήνης, ήταν ο πρώτος που µελέτησε τη διάθλαση και που συνέταξε κατάλογο από 777 αστέρες. Βάσει δε των χειρογράφων σηµειώσεων που άφησε ο Τύχων, ο µαθητής του και αργότερα µεγάλος αστρονόµος Κέπλερ κατάφερε να διατυπώσει τους περίφηµους εκείνους νόµους περί της κινήσεως των πλανητών. Ο αστεροειδής 1677 Τύχο Μπράχε ονοµάστηκε προς τιµή του.

Αντρέα Βεζάλιους Ο Αντρέα Βεζάλιους (1514 – 1564) υπήρξε ιατρός και καθηγητής της ανατοµίας, καθώς και συγγραφέας βιβλίων που άσκησαν µεγάλη επιρροή στον επιστηµονικό του τοµέα. Γεννήθηκε στις Βρυξέλλες στις 31 ∆εκέµβρη 1514 και ήταν φλαµανδικής καταγωγής. Οι τοµείς οι οποίοι τον απασχόλησαν ιδιαίτερα ήταν αυτοί της ανατοµίας και της φυσικής. Το 1528 ο Βεσάλιος φοίτησε στο πανεπιστήµιο της Leuven διαλέγοντας τον τοµέα των τεχνών. Το 1533, το ενδιαφέρον του κινήθηκε στον τοµέα της ανατοµίας και ξεκίνησε να εξετάζει κόκκαλα στο Cemetery of the Innocents. Οι αντιλήψεις που εξέφρασε ο Γαληνός κάποια χρόνια πριν, βρήκαν σύµφωνους όλους τους επιστήµονες εκείνης της εποχής. Παρόλα αυτά ο Αντρέας αντίθετα µε αυτές τις απόψεις, θεώρησε την ανατοµία ως το κύριο εργαλείο διδασκαλίας. Αυτό οδήγησε σε µία τεράστια ρήξη της µεσαιωνικής πρακτικής καθώς ακολούθησε η άµεση παρατήρηση των πτωµάτων.

33

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο: SHAKESPEARE 4.1. ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ - ΣΠΟΥ∆ΕΣ Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΟΥ ΣΑΙΞΠΗΡ: Ο Ουίλλιαµ Σαίξπηρ ήταν το τρίτο από τα οκτώ παιδιά και ο µεγαλύτερος επιζών γιος του Τζων Σαίξπηρ και της Μαίρης Άρντεν. Για τη µητέρα του, δε γνωρίζουµε πολλές πληροφορίες παρά µόνο ότι ήταν κόρη ενός εύπορου γαιοκτήµονα. ΤΖΩΝ ΣΑΙΞΠΗΡ: Όσον αφορά τον πατέρα του, αν και κατά πάσα πιθανότητα δεν ήταν µορφωµένος, καθώς γνώριζε µόνο ανάγνωση, ανήκε στους προύχοντες του χωριού. Είχε πολιτικές γνωριµίες και αρκετές φορές διορίστηκε σε ανώτερες θέσεις. Για ένα διάστηµα µάλιστα, όταν ο Ουίλλιαµ ήταν τεσσάρων ετών, υπηρέτησε στο κοινοτικό συµβούλιο, υπήρξε δήµαρχος του Στράτφορντ και εκτέλεσε καθήκοντα ειρηνοδίκη. Επιπλέον, ο Τζων Σαίξπηρ, ήταν γαντοποιός της Χένλεϊ Στριτ και ταυτόχρονα ασχολούνταν και µε άλλες επιχειρήσεις, όπως το εµπόριο δερµάτων. Όπως όλοι οι ανερχόµενοι έµποροι της µεσοαστικής τάξης, διακρινόταν από τη χαρακτηριστική φιλοδοξία. Το 1570, όµως, καθώς ο Γουίλ ετοιµαζόταν να πάει σχολείο, στον αξιοσέβαστο πατέρα του επιβλήθηκε πρόστιµο για καταπάτηση των νόµων περί δανεισµού και η οικογενειακή περιουσία άρχισε να µειώνεται. ∆ύο χρόνια αργότερα, κατηγορήθηκε για «λαθρεµπόριο µαλλιού», δηλαδή παράνοµη διακίνηση προβιάς ζώων. Ο µεγαλύτερος γιος του ήταν σαφώς ενήµερος γι’ αυτές τις εξελίξεις. Ο Τζων Σαίξπηρ χρεώθηκε και υποθήκευσε µέρος της περιουσίας του. Έπαψε να παρίσταται στην αγγλικανική λειτουργία, φοβούµενος, όπως ισχυριζόταν, µη συναντήσει πιστωτές, ενώ ενδέχεται να οµολόγησε και πίστη στον Καθολικισµό. Ωστόσο, όλη αυτήν την περίοδο παρέµεινε ένας «πρόσχαρος γεράκος» που δούλευε στο µαγαζί του και µεγάλωνε τα «σαιξπηράκια» του. ΣΥΖΥΓΟΣ ΚΑΙ ΠΑΙ∆ΙΑ: Στις 28 Νοεµβρίου του 1582 ο Σαίξπηρ παντρεύτηκε την εικοσιεξάχρονη Ανν Χάθαγουεϊ. Η ένωση αυτή έχει πυροδοτήσει πληθώρα εικασιών σε διάφορες βιογραφίες. Η Ανν ήταν οκτώ ή εννιά χρόνια µεγαλύτερη του. Γυναίκα-κυνηγός µε διαφορά ηλικίας ή µήπως ο Σαίξπηρ της έκανε κόρτε µε τα ποιήµατά του, αφού το σονέτο 145 καταλήγει σε λογοπαίγνιο µε το όνοµά της, «Χάθαγουεϊ» (Hathaway, hate=µίσος, away=µακριά). Όταν παντρεύτηκαν η Ανν Χάθαγουεϊ ήταν ήδη τριών µηνών έγκυος και έξι µήνες αργότερα απέκτησαν µία κόρη, τη Σουζάνα. Οι νεόνυµφοι µετακόµισαν µε τα υπόλοιπα µέλη της οικογένειας Σαίξπηρ στη Χένλεϊ Στριτ, όπου κατά πάσα πιθανότητα, ο Γουίλ θα βοηθούσε τον πατέρα του, του οποίου οι δουλείες είχαν αρχίσει να πέφτουν. Ενδέχεται επίσης να ηµιαπασχολούνταν ως επαγγελµατίας γραφέας. ∆ύο χρόνια αργότερα µετά τη βάπτιση της Σουζάνα και ενώ ήταν ήδη στριµωγµένοι στο πατρικό σπίτι, ήρθαν στον κόσµο τα δίδυµα, Άµνετ και Τζούντιθ. ∆υστυχώς, όµως, ο Άµνετ δεν κατάφερε να επιζήσει και πέθανε σε ηλικία έντεκα ετών. Λίγο αργότερα ο Γουίλ έφυγε για το Λονδίνο όπου θα εργαζόταν στο θέατρο. Παρόλο που επέστρεφε τακτικά στο Στράτφορντ, όπου επένδυε και τα χρήµατά του, στην ουσία είχε εγκαταλείψει τη νέα του οικογένεια για µία επισφαλή σταδιοδροµία.

34

ΠΕΡΙΟΥΣΙΑ: Στη διαθήκη του, ο Σαίξπηρ άφησε το µεγαλύτερο µέρος της περιουσίας του στη µεγαλύτερη κόρη του, Σουζάνα, ενώ αναφέρεται ελάχιστα στη σύζυγό του, Ανν, η οποία πιθανότατα δικαιούταν αυτοµάτως το ένα τρίτο της περιουσίας. Συγκεκριµένα, έγραψε ότι της αφήνει "το δεύτερο καλύτερό µου κρεβάτι", ένα κληροδότηµα που έχει οδηγήσει σε πολλές εικασίες. Μερικοί µελετητές βλέπουν το κληροδότηµα αυτό ως προσβολή για την Άννα, ενώ άλλοι πιστεύουν ότι το δεύτερο καλύτερο κρεβάτι είναι το γαµήλιο κρεβάτι και εποµένως το κληροδότηµα είναι πλούσιο σε σηµασία. ΣΠΟΥ∆ΕΣ: Οι απόψεις σχετικά µε τις σπουδές του Ουίλιαµ Σαίξπηρ διίστανται. Αρχικά, στα χρόνια που ακολούθησαν, η άποψη περί σχετικής έλλειψης εκπαίδευσης του Σαίξπηρ µυθοποιήθηκε και επικρατούσε η αντίληψη ότι ήταν εκ φύσεως µια ασυµβίβαστη ιδιοφυΐα. Συγχρόνως, όµως, κάποιοι από τους συναδέλφους του συγγραφείς πίστευαν ότι πρόκειται για απατεώνα, καθώς ήταν ασύνηθες το 1590 να µην έχει πάει στο πανεπιστήµιο. Άλλες πηγές, οι οποίες µας πληροφορούν για τις σπουδές του Σαίξπηρ, αναφέρουν ότι σπούδασε κανονικά και σαν µέλος µια τόσο εξέχουσας οικογένειας εκπαιδεύτηκε από πολύ µικρός να γράφει και να διαβάζει. Αν και για την παιδική ηλικία του Σαίξπηρ είναι λίγα γνωστά, πέρασε τα πρώτα χρόνια της ζωής του στο Στράτφορντ-Απόν-Έιβον, όπου πολύ πιθανόν να φοίτησε στο τοπικό σχολείο. Κατά τη διάρκεια της Ελισαβετιανής εποχής, τα σχολεία διέφεραν µεταξύ τους ως προς την ποιότητα αλλά το πρόγραµµα σπουδών υπαγορεύτηκε µε νόµο σε όλη την Αγγλία και το σχολείο παρείχε κλασική παιδεία και εντατική εκπαίδευση στη λατινική γλώσσα. Έχοντας µελετηρό χαρακτήρα, ο Σαίξπηρ διάβαζε πολύ στα νεανικά του χρόνια, αν και δεν έγραφε πολύ. Τον περισσότερο καιρό του τον περνούσε µελετώντας λατινικά, απαγγέλλοντας απ' έξω µεγάλα αποσπάσµατα από ποιήµατα. Χωρίς να το µαντεύει, ακόνιζε έτσι τη µνήµη του και την οµιλία του, στοιχεία απαραίτητα για τη µετέπειτα σταδιοδροµία του σαν ηθοποιός.

35

4.2. ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ – ΕΡΓΑ Ο Σαίξπηρ κατέχει µοναδική θέση στην παγκόσµια λογοτεχνία. Υπήρξαν και άλλοι ποιητές που το έργο τους υπερέβη τα εθνικά σύνορα. Κανενός συγγραφέα όµως η φήµη δεν µπορεί να συγκριθεί µε εκείνη του Σαίξπηρ, που τα έργα του, γραµµένα στα τέλη του 16ου και στις αρχές του 17ου αιώνα για ένα µικρό θίασο ρεπερτορίου, σήµερα ανεβαίνουν στη σκηνή ή διαβάζονται όλο και πιο συχνά και σε περισσότερες χώρες από ποτέ άλλοτε. Η προφητεία του µεγάλου σύγχρονού του, του ποιητή και δραµατουργού Μπεν Τζόνσον - ότι ο Σαίξπηρ δεν ανήκε σε µια εποχή, αλλά σε όλες τις εποχές - επαληθεύτηκε. Η διαπίστωση ότι γνωρίζουµε πολύ λίγα για τον άνθρωπο προκύπτει ακριβώς επειδή σώζεται το µεγαλύτερο µέρος του έργου του. Αν είχαν σωθεί µόνο οι κωµωδίες του, θα τον θεωρούσαµε τύπο µάλλον ρηχό. Αν είχαµε µόνον τα σονέτα, θα λέγαµε ότι ήταν άνθρωπος µε σκοτεινά πάθη. Από τα υπόλοιπα έργα του θα µπορούσαµε να σκεφτούµε ότι αλλού εµφανίζεται αριστοκρατικός, αλλού εγκεφαλικός, µεταφυσικός, µελαγχολικός, µακιαβελικός, νευρωτικός, ξέγνοιαστος, τρυφερός και άλλα πολλά. Ολα αυτά ως συγγραφέας. Ως άνθρωπος όµως τι ήταν; Σύµφωνα µε τον Μπεν Τζόνσον ήταν ένας τίµιος, ανοιχτός και ελεύθερος από την φύση του άνθρωπος. Είχε υπέροχη φαντασία, θαρραλέες ιδέες και χρησιµοποιούσε ευγενείς εκφράσεις. Εξουσίαζε το πνεύµα του και το ίδιο θα µπορούσε να κάνει και µε τον αυτοέλεγχό του. Πολλές φορές το συνέπαιρνε αυτό το πράγµα, δεν µπορούσε να σταµατήσει να γελά. Επίσης, ο Shakepeare είχε τη φήµη ότι είναι ήσυχος αλλά και λίγο µυστήριος. Το γράψιµό του, δείχνει ότι ήταν πολύ προσεκτικός και περίεργος. Είχε έντονη αίσθηση του χιούµορ και γελούσε πολύ στη ζωή του. Ακόµα ήταν δηµιουργικός, µε φύση καλλιτεχνική και πνευµατική. Επίσης, ήταν βαθιά, έξυπνος και γεµάτος εµπάθεια. Τέλος ήταν ονειροπόλος και εσωστρεφής αλλά ως επί το πλείστον αισιόδοξος, γεµάτος χιούµορ και αγάπη.

36

Ύστερα από χρόνια περιπλάνησης και αφάνειας ο William Shakespeare ζώντας πλέον στο Λονδίνο άρχισε να αναγνωρίζεται από τον κόσµο και να θεωρείται σιγά- σιγά ένας από τους καλύτερους ποιητές, θεατρικογράφους και ηθοποιούς της εποχής. Μαζί µε τις θεατρικές του οµάδες «Chamberlain’s men» και «Admiral’s men» o William Shakespeare ανέβαζε τα έργα του στο Globe Theatre. Οι ειδικοί συνήθως χωρίζουν τα έργα του ως εξής: 1.

2.

3.

4.

5.

6.

Ρωµαϊκά Τραγωδίες Κωµωδίες Μάσκες Τραγικοκωµωδίες – Ροµαντικά – Έργα προβληµάτων Ιστορικά

Επίσης, ο William Shakespeare καθ’ όλη τη συγγραφική του ζωή έχει γράψει και αρκετά ποιήµατα και σονέτα. Ρωµαϊκά έργα Ο όρος ρωµαϊκά έργα χρησιµοποιείται µόνο για 3 έργα του Σαίξπηρ, τα «Ιούλιος Καίσαρας », «Αντώνιος και Κλεοπάτρα», «Κοριολάνος».

To κοινό τους στοιχείο είναι ότι διαδραµατίζονται στην Αρχαία Ρώµη. Ο Σαίξπηρ προσάρµοζε αρχαία κοµµάτια στα µέτρα των δικών του έργων. Συνήθιζε επίσης να ντύνει τους ηθοποιούς του µε κουστούµια ανάλογα των ρόλων που εκείνοι υποδύονταν, κάτι που σύµφωνα µε το νόµο απαγορεύονταν. Τα τρία αυτά έργα λέγονται ρωµαϊκά γιατί δεν είναι ούτε τραγωδίες ούτε κωµωδίες. Τα έργα µιλάν για τη δύναµη, την πίστη, τον πόλεµο, την αγάπη, τη φιλία και την τιµή. Τα ρωµαϊκά έργα είναι: Πρώιµα 1. Coriolanus Μεσαία 2. Julius Caesar Τελευταία 3. Antony & Cleopatra Τραγωδίες Οι τραγωδίες του Shakespeare είναι επηρεασµένες από τα έργα του Μιχαήλ Άγγελου και από το αρχαίο ελληνικό δράµα. Κάποιες τραγωδίες του, όπως ο Othello, βασίζονται απόλυτα στο αρχαίο ελληνικό δράµα, ενώ κάποιες άλλες ,όπως το Antony & Cleopatra, έχουν διαφορετική εισαγωγή. Επιπλέον, µέσα από τα έργα του προκαλεί στο κοινό έντονα συναισθήµατα. Αντιλαµβανόµαστε λοιπόν ότι δεν υπάρχει ένα συγκεκριµένο στυλ γραφής του Shakespeare αλλά είναι ένας συνδυασµός στοιχείων παλαιότερων τεχνικών γραφής. Άρα, για να τον κατανοήσουµε θα πρέπει να γνωρίζουµε καλά και κάποια αλλά στυλ γραφής. Επίσης, σε όλα τα έργα του υπάρχουν στοιχεία τραγωδιών και κωµωδιών σωστά ισορροπηµένα , κάτι που ο 37

Αριστοτέλης δεν θα µπορούσε ούτε να το φανταστεί. Κλείνοντας, το πιο σηµαντικό στοιχείο των τραγωδιών του , είναι ότι στο τέλος πάντα κάποιος από τους πρωταγωνιστές πεθαίνει. Οι τραγωδίες του είναι οι εξής: Πρώιµες 1. Titus Andronicus Μεσαίες 2. Macbeth 3. Othello 4. Romeo and Juliet Τελευταίες 5. King Lear 6. Antony and Cleopatra Κωµωδίες Ο Σαίξπηρ κατά τη διάρκεια της ζωής του έχει γράψει πολλές κωµωδίες. Τα έργα του αυτά έχουν ως χαρακτηριστικό τις αστείες στιγµές κατά τη διάρκεια της θεατρικής παράστασης. Οι ήρωες του ήταν κωµικοί χαρακτήρες που αντιµετώπιζαν κάποιο κοινωνικό πρόβληµα και στο τέλος η λύση δίνονταν µε αστείο τρόπο. Οι κωµωδίες είναι οι εξής: 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

All’s well that ends well As you like it The comedy of errors Cymbeline Love’s labor’s lost Measure for measure The merchant of Venice The merry wives of Windsor A midsummer night’s dream Much ado about nothing Pericles, prince of Tyre The taming of the shrew The tempest the twelfth night The two gentleman of Verona The two noble kinsmen The winter’s tale

38

Μάσκες Οι δύο πιο δηµοφιλής τρόποι διασκέδασης στο Λονδίνο την εποχή του Shakespeare ήταν οι µάσκες στις αυλές των πλουσίων και τα θεατρικά έργα. Κατά κάποιο τρόπο, οι µάσκες και τα θεατρικά έργα ήταν παρόµοια γιατί και τα δύο περιλάµβαναν κουστούµια, σκηνικό και υποκριτική. Τα θεατρικά έργα συνήθως προβάλλονταν σε δηµόσια θέατρα και µπορούσαν να το δουν όλοι όσοι πλήρωναν. Ενώ, οι µάσκες προβάλλονταν σε αυλές πλουσίων και παλάτια µε ένα µικρότερο, πιο «προσωπικό» κοινό. Ο Shakespeare δεν έχει γράψει έργα που να προορίζονται καθαρά για µάσκες, όµως έχει δεχτεί επίδραση από µάσκες για τα έργα του: 1. A midsummer Night’s dream 2. The tempest Το πρώτο από πολλούς θεωρείται ότι ανήκει στις µάσκες. Τραγικοκωµωδίες – Ροµαντικά –Έργα Προβληµάτων Τον 19ο αιώνα κάποιοι κριτικοί βρήκαν ότι κάποια από τα έργα του Σαίξπηρ περιλάµβαναν στοιχεία από τραγωδίες και κωµωδίες ταυτοχρόνως και τους έδωσαν την ονοµασία αυτή. Ο πρωταγωνιστής σε αυτά τα έργα δεν είναι ούτε τραγικός αλλά ούτε κωµικός χαρακτήρας, είναι απλώς ένας άνθρωπος που αντιµετωπίζει ένα κοινωνικό πρόβληµα. Στο τέλος, όλοι οι πρωταγωνιστές, καταλήγουν σε µια λογική σύµφωνα µε τις πράξεις κατάσταση. Κατατάσσονται σε: Πρώιµα : Μεσαία: 1. All’s well that ends well 2. Measurer for Measure 3. The Merchant of Venice 4. Troilus and Cressida Τελευταία: 5.

6.

7.

8.

9.

The winter’s tale Timon of Athens Pericles, prince of Tyre Cymbelline The Tempest

Αργότερα οι Condell και Heminges, στενοί φίλοι του Σαίξπηρ και ηθοποιοί οµαδοποίησαν το Cymbelline µε τις τραγωδίες και τα The winter’s tale, the Tempest στις κωµωδίες, επειδή πίστευαν ότι τα στοιχεία της τραγωδίας και της κωµωδίας δεν πρέπει να µπερδεύονται.

39

Ιστορικά έργα Ο Σαίξπηρ έντονα επηρεασµένος από τις ιστορικές εξελίξεις της εποχής έγραψε αρκετά έργα που διαδραµατίζονταν όλα αυτά τα γεγονότα και πρωταγωνιστές ήταν οι ίδιοι άνθρωποι. Κατατάσσονται σε: Πρώιµα: 1. Ερρίκος VI ( 1o, 2o, 3o µέρος) 2. Ριχάρδος III Μεσαία: 3.

4.

5.

6.

7.

Ριχάρδος II Βασιλιάς Ιωάννης Ερρίκος IV (1o, 2o µέρος) Ερρίκος V Ερρίκος VIII

Ποιήµατα και Σονέτα Ο William Shakespeare αναφέρεται ως λογοτεχνική µεγαλοφυΐα και ένα µεγάλο µέρος αυτού του επαίνου οφείλεται στις θαυµάσιες λέξεις των σύντοµων ποιηµάτων- σονέτων του και των εκτεταµένων ποιηµάτων του. Είναι ο ευρύτατα διαβασµένος συντάκτης στο σύνολο του δυτικού κόσµου - τα ποιήµατά του και κοµµάτια του είναι γνωστά σε όλους. Και όµως όταν µας λένε για τον Shakespeare αµέσως σκεφτόµαστε τα διάσηµα θεατρικά έργα του και όχι τα λιγότερο διάσηµα ποιήµατά του. Τα θεατρικά έργα ήταν για ψυχαγωγία, ενώ τα ποιήµατα ήταν για τους αριστοκράτες! Οι ηθοποιοί ήταν απλοί καθηµερινοί άνθρωποι. Οι ποιητές της εποχής όπως ο Christopher Marlowe, o Sir Philip Sydney, o Sir Walter Raleigh ήταν ευγενείς και τα ποιήµατά τους απολαµβάνονται ακόµη και σήµερα. Αυτοί οι ποιητές είχαν αξιοπιστία όπως και η ποίησή τους. Ο William Shakespeare δηµοσίευσε τα παρακάτω ποιήµατα: Lover’s Complaint (1609) Passionate Pilgrim (1598) Phoenix and the Turtle (1601) Rape of Lucrece (1594) Venus and Adonis(1593) Τα σονέτα του είναι τα εξής: 01 From fairest creatures we desire increase 02 When forty winters shall besiege thy brow 03 Look in thy glass and tell the face thou vie west 04 Unthrifty loveliness why dost thou spend 05 Those hours that with gentle work did frame

40

06 Then let not winter's ragged hand deface 07 Lo in the Orient when the gracious light 08 Music to hear, why hears thou music sadly?

09 Is it for fear to wet a widows eye 10 For shame deny that thou beast love to any 11 As fast as thou shalt wane so fast thou grow 12 When I do count the clock that tells the time 13 O that you were yourself, but love you are 14 Not from the stars do I my judgement pluck 15 When I consider everything that grows 16 But wherefore do not you a mightier way 17 Who will believe my verse in time to come 18 Shall I compare thee to a Summer's day?

19 Devouring time blunt thou the lion's paws 20 A woman's face with nature's own hand 21 So is it not with me as with that Muse 22 My glass shall not persuade me I am old 23 As an imperfect actor on the stage 24 Mine eye hath played the painter and hath 25 Let those who are in favour with their stars 26 Lord of my love, to whom in vassalage 27 Weary with toil, I haste me to my bed 28 How can I then return in happy plight 29 When in disgrace with fortune and men's eyes 30 When to the sessions of sweet silent thought 31 Thy bosom is endeared with all hearts 32 If thou survive my well contented day 33 Full many a glorious morning have I seen

41

34 Why didst thou promise such a beauteous day 35 No more be grieved at that which thou hast 36 Let me confess that we two must be twain 37 As a decrepit father takes delight 38 How can my Muse want subject to invent 39 Oh how thy worth with manners may I sing 40 Take all my loves, my love, yea take them all 41 Those pretty wrongs that liberty commits 42 That thou hast her it is not all my grief 43 When most I wink then do mine eyes best see 44 If the dull substance of my flesh were thought 45 The other two, slight air and purging fire 46 Mine eye and heart are at a mortal war 47 Betwixt mine eye and heart a league is took 48 How careful was I when I took my way 49 Against that time, if ever that time come 50 How heavy do I journey on my way 51 Thus can my love excuse the slow offence 52 So am I as the rich whose blessed key 53 What is your substance, whereof are you made 54 Oh how much more doth beauty beauteous seem 55 Not marble nor the gilded monuments 56 Sweet love renew thy force, be it not said 57 Being your slave what should I do but tend 58 That God forbid, that made me first your slave 59 If there be nothing new, but that which is 60 Like as the waves make towards the pebbled shore 61 Is it thy will thy image should keep open

42

62 Sin of self-love possessed all mine eye 63 Against my love shall be as I am now 64 When I have seen by Time's fell hand defaced 65 Since brass, nor stone, nor earth, nor boundless sea 66 Tired with all these for restful death I cry 67 Ah wherefore with infection should he live 68 Thus is his cheek the map of days outworn 69 Those parts of thee that the world's eye doth view 70 That thou art blamed shall not be thy defect 71 No longer mourn for me when I am dead 72 O lest the world should task you to recite 73 That time of year thou may in me behold 74 But be contented when that fell arrest 75 So are you to my thoughts as food to life 76 Why is my verse so barren of new pride 77 Thy glass will show thee how thy beauties wear 78 So oft have I invoked thee for my muse 79 Whilst I alone did call upon thy aid 80 O how I faint when I of you do write 81 Or I shall live your epitaph to make 82 I grant thou wert not married to my muse 83 I never saw that you did painting need 84 Who is it that says most, which can say more 85 My tongue-tied muse in manners holds her still 86 Was it the proud full sail of his great verse 87 Farewell, thou art too dear for my possessing 88 When thou shalt be disposed to set me light 89 Say that thou didst forsake me for some fault

43

90 Then hate me when thou wilt, if ever, now 91 Some glory in their birth, some in their skill 93 So shall I live, supposing thou art true 94 They that have power to hurt, and will do none 95 How sweet and lovely dost thou make the shame 96 Some say thy fault is youth, some wantonness 97 How like a winter hath my absence been 98 From you I have been absent in the spring 99 The forward violet thus did I chide 100 Where art thou muse, that thou forgets so long 101 O truant muse, what shall be thy amends 102 My love is strengthened, though more weak in seeming 103 Alack what poverty my muse brings forth 104 To me, fair friend, you never can be old 105 Let not my love be called idolatry 106 When in the chronicle of wasted time 107 Not mine own fears, nor the prophetic soul 108 What's in the brain that ink may character 109 O never say that I was false of heart 110 Alas 'tis true, I have gone here and there 111 O for my sake do you with fortune chide 112 Your love and pity doth the impression fill 113 Since I left you, mine eye is in my mind 114 Or whether doth my mind, being crowned with you 115 Those lines that I before have writ do lie 116 Let me not to the marriage of true minds 117 Accuse me thus: that I have scanted all 118 Like as to make our appetites more keen

44

119 What potions have I drunk of siren tears 121 'Tis better to be vile than vile esteemed 122 Thy gift, thy tables, are within my brain 123 No, Time, thou shalt not boast that I do change 124 If my dear love were but the child of state 125 Were' taught to me I bore the canopy 126 O thou, my lovely boy, who in thy power 127 In the old age black was not counted fair 128 How oft when thou, my music, music plays 129The expense of spirit in a waste of shame 130 My mistress' eyes are nothing like the sun 131 Thou art as tyrannous, so as thou art 132 Thine eyes I love, and they, as pitying me 133 Beshrew that heart that makes my heart to groan 134 So, now I have confessed that he is thine 135 Whoever hath thy wish, thou hast thy Will 136 If thy soul check thee that I come so near 137 Thou blind fool Love, what dost thou to mine eyes 138 When my love swears that she is made of truth 139 O call not me to justify the wrong 140 Be wise as thou art cruel, do not press 141 In faith, I do not love thee with mine eyes 142 Love is my sin, and thy dear virtue hate 143 Lo, as a careful housewife runs to catch 144 Two loves I have, of comfort and despair 145 Those lips that Love's own hand did make 146 Poor soul, the centre of my sinful earth 147 My love is like a fever, longing still

45

148 O me, what eyes hath love put in my head 149 Canst thou, O cruel, say I love thee not 150 O, from what power hast thou this powerful might 151 Love is too young to know what conscience is 152 In loving thee thou know'st I am forsworn 153 Cupid laid by his brand and fell asleep 154 The little love-God lying once asleep

4.3. ΠΩΣ ΕΠΗΡΕΑΣΕ Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ Ο Ουίλλιαµ Σαίξπηρ ήταν το τρίτο από τα οκτώ παιδιά και ο µεγαλύτερος επιζών γιος του Τζων Σαίξπηρ και της Μαίρης Άρντεν. Η Μαίρη Άρντεν ήταν κόρη ενός εύπορου γαιοκτήµονα και ο Τζων Σαίξπηρ ήταν ένας από τους προύχοντες του χωριού. Ο Τζων Σαίξπηρ ανήκε επίσης στο σωµατείο των κατασκευαστών γαντιών αλλά συµµετείχε και σ' άλλες επιχειρήσεις, όπως στο εµπόριο δερµάτων. Είχε πολιτικές γνωριµίες και αρκετές φορές διορίστηκε σε ανώτερες θέσεις. Για ένα διάστηµα µάλιστα, όταν ο Ουίλλιαµ ήταν 4 ετών, υπήρξε δήµαρχος του Στράτφορντ. Σαν µέλος λοιπόν µίας τόσο εξέχουσας οικογένειας ο Ουίλλιαµ Σαίξπηρ έµαθε από πολύ µικρός να γράφει και να διαβάζει. Αν και δεν έχουν σωθεί παρουσιολόγια εκείνης της περιόδου, οι περισσότεροι βιογράφοι συµφωνούν ότι ο Σαίξπηρ πιθανότατα εκπαιδεύτηκε στο Νέο Σχολείο του Στράτφορντ, το οποίο ιδρύθηκε το 1553 από το βασιλιά Εδουάρδο ΣΤ'. Κατά τη διάρκεια της Ελισαβετιανής εποχής, τα σχολεία διέφεραν µεταξύ τους ως προς την ποιότητα αλλά το πρόγραµµα σπουδών υπαγορεύτηκε µε νόµο σε όλη την Αγγλία και το σχολείο παρείχε κλασική παιδεία και εντατική εκπαίδευση στη Λατινική γλώσσα. Έχοντας µελετηρό χαρακτήρα, ο Σαίξπηρ διάβαζε πολύ στα νεανικά του χρόνια, αν και δεν έγραφε πολύ. Τον περισσότερο καιρό του τον περνούσε µελετώντας Λατινικά απαγγέλλοντας απ' έξω µεγάλα αποσπάσµατα από ποιήµατα. Χωρίς να το µαντεύει, ακόνιζε έτσι τη µνήµη του και την οµιλία του, στοιχεία απαραίτητα για τη µετέπειτα σταδιοδροµία του σαν ηθοποιός. Η µητέρα του επηρέασε βαθιά τον Σαίξπηρ ,ζούσε πειθαρχηµένη ζωή. Επηρεάστηκε ακόµα από τον Οβίδιο ο οποίος γέµισε τον νου του µε εικόνες βίας και ροµαντισµού. Το ενδιαφέρον του Σαίξπηρ για τους µεγάλους ήρωες της Ρώµης φαίνεται στα κατοπινά του έργα Ιούλιος Καίσαρας , Αντώνιος και Κλεοπάτρα και Κοριολανός.

46

Πρώτη του επαφή µε το θέατρο ήταν οι περιοδεύοντες θίασοι που έρχονταν στο Στράτφορντ κάθε χρόνο δίνοντας παραστάσεις σε πανδοχεία ή στην αγορά. Όταν ο Σαίξπηρ ήταν ακόµα παιδί έγινε µια λαµπρή γιορτή στο κοντινό πύργο του Κένιλγουορθ που άνηκε στον Ρόµπερτ Ντάνκλει κόµη του Λέστερ και επίδοξο µνηστήρα της βασίλισσας Ελισάβετ. Ελπίζοντας να την εντυπωσιάσει οργάνωσε αυτή τη γιορτή µε θεατρικές παραστάσεις µουσική και χορό. Ήταν ξακουστό σε όλη τη χώρα .Πιθανά ο πατέρας του τον πήγε στο Κένιλγουορθ όπου παρακολουθούσε εκείνα τα τόσο δηµοφιλή θεάµατα. Οι παιδικές του αυτές µνήµες ίσως να τον ενέπνευσαν όταν έγραψε το έργο του «Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας» αφού υπάρχει µια σκηνή όπου ο Όµπερον περιγράφει µια παρόµοια λαµπρή γιορτή σε ένα πύργο. Σε ένα γειτονικό χωριό ζούσε η µέλλουσα γυναίκα του Anne Hathaway. Ήταν 8 χρόνια µεγαλύτερη και έµεινε έγκυος όταν εκείνος ήταν µόνο 18 χρονών. Ο γάµος τους έγινε βεβιασµένα αφού πήραν άδεια στις 28 Νοεµβρίου 1582 6 µήνες πριν από τη γέννηση του παιδιού. Το εκκλησιαστικό δικαστήριο ζήτησε από αυτόν και τη γυναίκα του έκφραση µεταµέλειας για τις προγαµιαίες του σχέσεις µε δηµόσια δήλωση µπροστά στους άλλους πιστούς και αυτό ήταν δύσκολο για τον ίδιο αλλά και τον πατέρα του. Ήταν ένα στίγµα για ολόκληρη την οικογένεια. Λίγα πράγµατα είναι γνωστά για τον έγγαµο βίο µε την Anne Hathaway. Γνωρίζουµε ωστόσο ότι 10 χρόνια µετά ο Σαίξπηρ βρέθηκε στο Λονδίνο. Υπάρχουν δεκάδες αντικρουόµενες ιστορίες ειδικά µε το τι έκανε στα χρόνια που µεσολάβησαν. Κάποιοι λένε πως ήταν στρατιώτης ή ναυτικός επειδή στα έργα του αναφέρεται στον πόλεµο ή στην θάλασσα. Άλλοι λένε ότι ταξίδευσε στο εξωτερικό για παράδειγµα στην Ιταλία αφού πολλά έργα του εξελίσσονται εκεί. Λέγεται ακόµα ότι εργάστηκε ως δάσκαλος στην επαρχία. Ο Σαίξπηρ απέκτησε 3 παιδία. Η Σουζάνα γεννήθηκε το καλοκαίρι µετά το γάµο του ενώ 2 χρόνια µετά ήρθαν στο κόσµο τα δίδυµα ο Χάµνετ και η Τζούντιθ. Οι οικογενειακές υποχρεώσεις δεν τον κράτησαν για πολύ στο Στράτφορντ. Εκεί άρχισε να γράφει κάποια σονέτα κυρίως το 1580. Έφυγε για το Λονδίνο και εκεί στα µεγάλα θέατρα της πρωτεύουσας ξεκίνησε ουσιαστικά η λαµπρή καριέρα του σε κορυφαίο συγγραφέα της Αγγλικής δραµατουργίας. Το 1592 ξεκίνησε την καριέρα του στο Λονδίνο ως ηθοποιός. Ήταν µέλος ενός θιάσου και έγραψε τα 2 πρώτα του έργα «2 ιππότες από τη Βερόνα» και «Ερρίκος ο Vl» που σηµείωσαν µεγάλη επιτυχία. Ο ταλαντούχος νέος συγκέντρωσε τα πυρά του θεατρικού κατεστηµένου. Λίγο πριν πεθάνει από τις καταχρήσεις το 1592 ο Ρ. Γκριν εξέδωσε ένα καυστικό χρονογράφηµα µε τίτλο «Μιας πεντάρας µυαλό και µύριες µετάνοιες» ψέγοντας τον Σαίξπηρ και άλλους δραµατουργούς ως κοµπορρήµονες. Το 1952 ο Σαίξπηρ είχε ήδη ολοκληρώσει το τρίτο µέρος του Ερρίκου του Στ ΄ ήταν πλέον ένας γνωστός ανερχόµενος συγγραφέας. Προφανώς είχε µεγάλη επιτυχία. Ένα από τα πρώτα του έργα ο Ερρίκος Στ το οποίο σήµερα δεν θεωρούµε και τόσο σηµαντικό έκανε δέκα χιλιάδες θεατές να δακρύσουν και ήταν η πρώτη απτή απόδειξη της απήχησης των έργων του. Χαρακτηριστικό του ταλέντου του Σαίξπηρ η πολυπραγµοσύνη του. Τη δεκαετία του 1590 έγραψε ποιήµατα, σονέτα, θεατρικά έργα, κωµωδίες και ιστορικά δράµατα. Βάλθηκε να αποδείξει ότι µπορούσε να γράψει έξυπνες κωµωδίες όπως « Η κωµωδία των παρεξηγήσεων» που ήταν βασισµένη σε ρωµαϊκό έργο και «∆ύο ιππότες από την Βερόνα» 47

που ήταν βασισµένο σε ιταλικό µυθιστόρηµα. Επίσης έγραψε την τραγωδία «Τίτος Ανδρόνικος» µε πολλές αναφορές στη πρώιµη ιστορία της Ρώµης, έργο πολύ φιλόδοξο για ένα νέο δραµατουργό. Έγραψε και έργα από την αγγλική ιστορία µε αποκορύφωµα τον « Ριχάρδο Γ».

Χάρη στην επιτυχία του ο Σαίξπηρ κίνησε το ενδιαφέρον πολλών ευγενών και κυρίως του κόµη του Σαουθάµπτον. Το 1593 και το 1594 έγραψε 2 ποιήµατα µε τίτλο «Αφροδίτη και Άδωνις» και «Ο βιασµός της Λουκρητίας» αφιερωµένα στο κόµη του Σαουθάµπτον. Κάποιοι από τους ωραιότερους ερωτικούς στίχους της αγγλικής λογοτεχνίας ανήκουν σε αυτά τα σονέτα, πολλά από τα οποία απευθύνονται σε έναν νεαρό άντρα ίσως στον κόµη του Σαουθάµπτον ο οποίος υπήρξε πηγή έµπνευσης του Σαίξπηρ και κάποιοι λένε ότι ήταν εραστές. « Πώς να σε συγκρίνω εσένα µε µέρα καλοκαιρινή ; Συ έχεις πιότερη οµορφιά από τη φύση . Τι το αγέρι του Μαγιού µαδάει τα µπουµπούκια και η καλοκαιριά µικρή ζωή την έχει.», έγραψε χαρακτηριστικά ο ποιητής. Ο κόµης ήταν αµφιφυλόφιλος, αν όχι οµοφυλόφιλος. Περιστοιχιζόταν πάντα από ωραίους νεαρούς. Κι ο Σαίξπηρ γοητεύτηκε από την οµορφιά του. Τα σονέτα είναι εξαίσια λυρικά γυµνάσµατα ποιητικού λόγου και απ όλα τα υπόλοιπα έργα του απηχούν αυθεντικότερα το ψυχισµό του Σαίξπηρ. Πίσω από τα σονέτα κρύβεται µια ιστορία. Ο ποιητής είχε ξεµυαλιστεί µε ένα νεότερό του άντρα. Ίσως να υπήρχε και ερωτική σχέση µεταξύ τους. Υπήρχε και ένας αντίζηλος κάποιος άλλος ποιητής που διεκδικούσε ερωτικά τον ίδιο άνδρα. Τα µεταγενέστερα σονέτα απευθύνονται σε µια γυναίκα η οποία αναφέρεται ως «η σκοτεινή ∆έσποινα». Τα σονέτα για τη Σκοτεινή ∆έσποινα απηχούν ένα παθιασµένο έρωτα έναν έρωτα για τον οποίο ο ποιητής νοιώθει ενοχές, µια συναισθηµατική σκλαβιά από την οποία θέλει να ξεφύγει, από µια κατάσταση που του προκαλεί απέραντη θλίψη. Υπάρχει µνησικακία για τον ωραίο νεαρό και τη σκοτεινή ∆έσποινα. Και οι δυο περιγράφονταν ως άτοµα άπιστα και διπρόσωπα. Εκείνη σαν το λιµάνι που αράζουν πλήθος άντρες. Ο ποιητής ελεεινολογεί τον εαυτό του που την έχει ερωτευτεί αλλά δεν µπορεί να κάνει αλλιώς. Ο νεαρός είναι όµορφος και ευχάριστος όµως και αυτός αποδεικνύεται άστατος. Ο Σαίξπηρ µιλά µε οργή για δυο πρόσωπα που αγαπά και αυτό είναι µάλλον περίεργο. Όµως το θέατρο διεκδικούσε πιεστικά ακόµη περισσότερα καλύτερα κείµενα. Τα έργα του Σαίξπηρ ήταν δηµοφιλή, καλογραµµένα και κυρίως πολύ εµπορικά. Έπρεπε να είναι παραγωγικός και πάντα ανανεωµένος. Εκείνη την εποχή υπήρχε µεγάλη ζήτηση για θεατρικά έργα. Λέγεται ότι οι θεατρίνες πήγαιναν στα σπίτια των συγγραφέων ρωτώντας µε αγωνία αν είχαν τελειώσει κάποιο έργο τους. Ο Σαίξπηρ δεν παρέµεινε ανεπηρέαστος από αυτή την πίεση. Στα 20 χρόνια που έµεινε στο Λονδίνο έγραψε 37 έργα που είναι πάρα πολλά. Στο 48

Λονδίνο ο Σαίξπηρ έκανε µοναχική ζωή. ∆ούλευε σκληρά κάνοντας πρόβες τα πρωινά και παίζοντας το θέατρο τα απογεύµατα. Έπρεπε να γράφει τα βράδια και αυτό ήταν ασύµφωνο. Εκτός από το χαρτί που ήταν πανάκριβο είχε πρόσθετα έργα για κεριά και λάµπες. Λέγεται ότι έγραφε κυρίως σε ελισαβετιανά καπηλειά. Εκεί υπήρχε φωτισµός και φαγητό. Του ερχόταν πιο οικονοµικά από το να γράφει στο σπίτι του. Εντωµεταξύ τα παιδιά που µεγάλωναν στο Στράτφορντ χωρίς τον πατέρα τους. Εκείνη την εποχή έγραψε τα έργα: «Αγάπη», «Ρωµαίος και Ιουλιέτα» και «Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας». Ως µέλος του θιάσου έπρεπε πάντα να είναι διαθέσιµος όλο το διάστηµα που εργάστηκε ως ηθοποιός. Η µόνη του ευκαιρία για µια επίσκεψη στο Στράτφορντ ήταν την περίοδο της Σαρακοστής που απαγορεύονταν οι θεατρικές παραστάσεις. Ο γάµος του Σαίξπηρ ήταν µάλλον συµβατικός χωρίς πραγµατική αγάπη. Αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι λίγα είναι τα ευτυχισµένα ζευγάρια στα έργα του. Χαρακτηριστικά στη δωδεκάτη νύχτα ο Ορσίνι δίνει την εξής συµβουλή «ποτέ γάµος µε γυναίκα µεγαλύτερης ηλικίας». Καθ΄όλη τη δεκαετία του 1590 το Λονδίνο δοκιµάζεται από αλλεπάλληλες επιδηµίες πανώλης. Στην έξαρση τους τα θύµατα φτάνουν τα 1000 άτοµα την εβδοµάδα. Όσοι προσβάλλονταν είχαν πολύ µικρές πιθανότητες να επιζήσουν. Όσοι είχαν τη δυνατότητα έφυγαν στην επαρχία. Οι επιδηµίες αυτές ανέκοψαν πολλές φορές την καριέρα του Σαίξπηρ. Εξαιτίας της επιδηµίας η κυβέρνηση και ο δήµος µπορούσαν να κλείνουν αιφνιδιαστικά τα θέατρα. Αν τα θύµατα από την επιδηµία ξεπερνούσαν κάποιον αριθµό 20-30 νεκροί την εβδοµάδα τότε έκλειναν όλα τα θέατρα. Ο συγγραφέας Τόµας Ντέκερ κάνει µια ζοφερή περιγραφή της επιδηµίας που σάρωσε τότε το Λονδίνο. Έτσι έντονο είναι το στοιχείο του θανάτου και στα σαιξπηρικά έργα. Ο τάφος της Ιουλιέτας , το νεκροταφείο και η νεκροκεφαλή στον Άµλετ αποτελούν µερικά από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγµατα. Γρήγορα όµως κι ο Σαίξπηρ θα ζούσε το χειρότερο προσωπικό του εφιάλτη. Το καλοκαίρι του 1596 η οικογένεια του βυθίζεται στο πένθος. Η µεγάλη συµφορά χτύπησε Αύγουστο µήνα. Ήταν ότι χειρότερο µπορούσε να συµβεί στον Σαίξπηρ. Η µεγαλύτερη τραγωδία της ζωής του. Στο ληξιαρχείο υπάρχει η καταγραφή της κηδείας του γιου του Χάµνετ σε ηλικία 11 ετών. ∆εν υπήρχε πια άρρεν απόγονος για να κληρονοµήσει τον Σαίξπηρ ούτε να συνεχίσει το όνοµα της οικογένειας. Όσα χρήµατα και κτήµατα κι αν είχε αποκτήσει ο Σαίξπηρ θα πήγαιναν χαράµι. Ο ίδιος έγραψε χαρακτηριστικά : «Η θλίψη γεµίζει όλο τον τόπο µε την απουσία του γιου µου. Κείται στο κρεβάτι του, βαδίζει µαζί µου εδώ κι εκεί, φοράει τα ωραία του βλέµµατα, λέει τα λόγια του µου θυµίζει τα αβρά µέλη του, παραγεµίζει τα άδεια του φορέµατα µε τη µορφή του.» Στο τέλος της δεκαετίας του 1590 εµφανίζονται έργα µε µεγαλύτερη εσωτερικότητα που µάλλον απηχούν τα βιώµατα του συγγραφέα. Μεγάλη επιρροή για τον ίδιο αποτέλεσε ο θάνατος του γιου του Χάµνετ του οποίου το όνοµα συνδέεται µε το µεγαλύτερο του αριστούργηµα έχει τίτλο Άµλετ. Λάτρεψε αυτό το έργο. Φαίνεται καθαρά σε κάθε στίχο. Όµως τώρα ο Σαίξπηρ είχε άλλες έγνοιες. Ο θίασος του δεν ενδιαφέρθηκε να ανανεώσει τη µίσθωση του χώρου που βρισκόταν το θέατρο του στο Λονδίνο αφού οι αρχές δεν συµφωνούν µε αυτή την καινούρια µορφή ψυχαγωγίας καθώς τη θεωρούν αντιχριστιανική και ανήθικη. Το θέατρο ξηλώνεται και µεταφέρεται δοκάρι στην απέναντι όχθη του Τάµεση στην κακόφηµη γειτονιά του Σάουθγουορκ. Έτσι φτιάχτηκε το θέατρο Globe ή αλλιώς Σφαίρα ένα από τα ωραιότερα της εποχής. Ο Σαίξπηρ ήταν 49

συνιδιοκτήτης µε ποσοστό 10% και αυτό του εξασφάλιζε ένα σεβαστό εισόδηµα. Ο θίασος απέκτησε µεγάλη φήµη. Πρώτο έργο που ανεβάστηκε στο Globe ήταν ο Ιούλιος Καίσαρας. Στο θέατρο δεν υπήρχαν σκηνικά. Μόνο υποτυπώδη κουστούµια και φυσικό φως. Το µοναδικό του εργαλείο λοιπόν ήταν ο λόγος ώστε να δώσει υπόσταση στον κόσµο που είχε φανταστεί. Εποµένως έπρεπε να υπάρχει µια παραστατικότητα στο λόγο του, λεπτοµερείς περιγραφές των ηρώων και σκηνικές οδηγίες ώστε το κοινό να µεταφερθεί νοερά σε ένα άλλο περιβάλλον. ∆εν υπάρχουν στοιχεία για τους ρόλους που έπαιξε ο Σαίξπηρ αλλά σίγουρα δεν ήταν πρωταγωνιστικοί. Κάποιο σονέτο εκθειάζει την ερµηνεία του σε ρόλους βασιλέων. Σίγουρα έπαιξε το φάντασµα του πατέρα του Άµλετ που ήταν καταλυτικός ρόλος για την πλοκή του έργου. Η ιδιότητα του ηθοποιού βοήθησε πολύ τον Σαίξπηρ στο δραµατουργικό του έργο. ‘Επλαθε τους χαρακτήρες του µε την ευαισθησία, τη λογική και τη µαεστρία του ηθοποιού. Ο ίδιος αυτοπροσδιοριζόταν ως ποιητής όχι ως δραµατουργός ή ηθοποιός. Ένας ποιητής έχει µεγαλύτερη ευχέρεια από κάθε άλλον να χειριστεί το λόγο συµπυκνώνοντας βιώµατα µε τις λέξεις. Γράφοντας σε µια εποχή λογοτεχνικής άνθησης ο λόγος του Σαίξπηρ κυριολεκτικά µεταµόρφωσε την αγγλική γλώσσα. Αντλούσε τα θέµατα του από διάφορες πηγές ακόµα και από προϋπάρχοντα έργα και όπως οι περισσότεροι ελισαβετιανοί δραµατουργοί διασκεύαζε έργα, δεν τα επινοούσε εξ ολοκλήρου. Όλα του τα έργα βασίστηκαν είτε σε ιστορικά γεγονότα είτε σε προγενέστερες µυθοπλασίες. Ο Ριχάρδος ο Γ ήταν σκοτεινό πρόσωπο, ο Ερρίκος Ε ήρωας. Ένα έργο σχετικό και µε τους δύο θα είχε µεγάλη επιτυχία ιδιαίτερα χάρη σε µια φρέσκια οπτική από τον Σαίξπηρ. Μια άλλη εκδοχή του Άµλετ θα είχε εξίσου µεγάλη απήχηση. Γύρω στο 1600 κάτι φαίνεται να αλλάζει. Τα έργα του Σαίξπηρ γίνονται πιο βαθυστόχαστα και δραµατικά έχοντας ήδη ακονίσει το ταλέντο του στον αριστουργηµατικό Άµλετ. Είναι έτοιµος να γράψει κάποια από τα πιο δραµατικά έργα όλων των εποχών. Το 1603 στο θρόνο της Αγγλίας ανεβαίνει ο βασιλιάς Ιάκωβος Α. Ο θίασος του Σαίξπηρ παίρνει την ονοµασία «Οι άνθρωποι του βασιλιά» κι εµφανίζεται στο παλάτι. Ο Σαίξπηρ είναι ο κορυφαίος δραµατουργός της εποχής. Λίγα χρόνια πριν στην οικογένειά του χορηγείται θυρεός και ο ίδιος αποκτά δικό του τίτλο ευγενείας. Αυτή η περίοδος είναι ίσως η σηµαντικότερη της καριέρας του. Στο διάστηµα εκείνο 1604-1607 έγραψε τις τραγωδίες «Οθέλος», «Μάκβεθ» και «Βασιλιάς Ληρ». Τα τραγικά έργα απηχούν αυθεντικότερα τη συγγραφική του έφεση και τη δηµιουργική του φαντασία. Η βιαιότητα, η ένταση αυτών των έργων, η τραγικότητα των ηρώων ήταν πιο κοντά στις προτιµήσεις του Σαίξπηρ. Στράφηκε σε αυτά τα έργα από µια εσωτερική ανάγκη µια εσωτερική διαδροµή. Η εµβάθυνση στην ανθρώπινη ψυχολογία είναι εµφανής στην απόδοση της παθολογικής ζήλιας 50

του Οθέλου ή στην τραγική µορφή του γέροντα βασιλιά Ληρ που αρνείται να παραχωρήσει την εξουσία. Ένα έργο τόσο βαθυστόχαστο όσο ο βασιλιάς Ληρ δεν µπορεί να γράφτηκε έτσι από τύχη. Προηγείται ένας βαθύς διαλογισµός πάνω στα θεµελιώδη θέµατα που θίγει το έργο αυτό. Οι ήρωες του είναι γεµάτοι από οργή. Χαρακτηριστικό παράδειγµα ο βασιλιάς Ληρ. Όσο για τον ευγενικό πρίγκιπα Άµλετ βράζει από οργή από την αρχή µέχρι το τέλος του έργου. Άρα συγγραφέας γνωρίζει καλά αυτό το συναίσθηµα. Μέσα από τα τραγικά έργα παίρνουµε µια ιδέα για τη ζωή και τα βαθύτερα συναισθήµατά του Σαίξπηρ. Γράφει σκηνές που περιγράφουν βαθιά ανθρώπινες στιγµές όπως η σκηνή που ο Άµλετ θρηνεί για το θάνατο της Οφηλίας. Τα έργα του µιλούν κατευθείαν στην ψυχή των ανθρώπων που αισθάνονται πόνο κι έχουν επιθυµίες. Επίσης καθώς περνούν τα χρόνια, τον Σαίξπηρ φαίνεται να απασχολεί όλο και περισσότερο η σχέση µε τις κόρες του. Στα έργα του «Περικλής», «Χειµωνιάτικο Παραµύθι» και «Τρικυµία» υπάρχει πάντα ένας πατέρας που έχει προβλήµατα µε τις κόρες του. Η σηµαντικότερη τραγωδία όλων των εποχών ο «Βασιλιάς Ληρ», κορυφαίο έργο της βασιλείας του Ιακώβου, ξεκινάει µε τη διένεξη του Ληρ µε την κόρη του ενώ το τέλος είναι συγκινητικό καθώς ο γέροντας αναγνωρίζει την αρετή της Κορδέλιας. Στην «Τρικυµία» το τελευταίο ίσως έργο που έγραψε µόνος του ο Σαίξπηρ σκιαγραφείται µε σαφήνεια η ψυχοσύνθεση του ρόλου του Πρόσπερο. Ο Πρόσπερο φορά ένα προσωπείο και στήνει µια παράσταση. Ο παραλληλισµός είναι προφανής. Αντίστοιχα ο Σαίξπηρ ψυχαγωγεί µε τα θεατρικά του έργα. Κυρίως όµως ο Πρόσπερο διαθέτει µαγικές ικανότητες. Στο τέλος όµως του έργου αποκηρύσσει αυτό το χάρισµα. Καίει τα βιβλία του για να ξαναγίνει φυσιολογικός άνθρωπος. Το καλοκαίρι του 1613 το Globe Theatre έγινε παρανάλωµα του πυρός κατά τη διάρκεια µιας παράστασης του έργου «Ερρίκος 8ος». Πολύ γρήγορα χτίστηκε ένα καινούριο θέατρο αλλά χωρίς τον Σαίξπηρ. Η πυρκαγιά σηµατοδοτεί το τέλος της καριέρας του Σαίξπηρ αλλά και την επάνοδο του στο Στράτφορντ όπου πέθανε ανήµερα των γενεθλίων του σε ηλικία 52 ετών. Στη διαθήκη του, ο Σαίξπηρ άφησε το µεγαλύτερο µέρος της περιουσίας του στη µεγαλύτερη κόρη του, Σουζάνα, ενώ αναφέρεται ελάχιστα στη σύζυγο του, Άννα, η οποία πιθανότατα δικαιούταν αυτοµάτως το ένα τρίτο της περιουσίας. Συγκεκριµένα έγραψε ότι της αφήνει "το δεύτερο καλύτερό µου κρεβάτι", ένα κληροδότηµα που έχει οδηγήσει σε πολλές εικασίες. Μερικοί µελετητές βλέπουν το κληροδότηµα αυτό ως προσβολή για την Άννα, ενώ άλλοι πιστεύουν ότι το δεύτερο καλύτερο κρεβάτι είναι το γαµήλιο κρεβάτι και εποµένως το κληροδότηµα είναι πλούσιο σε σηµασία. Ο Σαίξπηρ τάφηκε δύο ηµέρες µετά το θάνατό του, στο ιερό της εκκλησίας της Αγίας Τριάδας στο Στράτφορντ-απόν-Έιβον. Στον τάφο του τοποθετήθηκε έπειτα από δική του επιθυµία µία επιγραφή, λαξευµένη στην πέτρινη πλάκα που καλύπτει τον τάφο. Η επιγραφή περιλαµβάνει µία κατάρα ενάντια στη µετακίνηση των οστών του, η οποία και αποφεύχθηκε επιµελώς κατά τη διάρκεια της αποκατάστασης του ναού το 2008. Η επιγραφή γράφει: Good frend for Iesvs sake forbeare, To digg the dvst encloased heare.

Bleste be ye man yt spares thes stones,

51

And cvrst be he yt moves my bones. και σε ελεύθερη µετάφραση: Καλέ φίλε, στο όνοµα του Θεού συγκρατήσου, Από το να σκάψεις τη σκόνη που εσωκλείεται εδώ. Ευλογηµένος ας είναι όποιος ήσυχες αφήσει αυτές τις πέτρες, Και καταραµένος ας είναι όποιος µετακινήσει τα κόκκαλά µου. Σχετικά µε την επιγραφή αυτή, καλλιεργήθηκε ένας µύθος, σύµφωνα µε τον οποίο αδηµοσίευτα έργα του Σαίξπηρ πιθανόν να βρίσκονται εντός του τάφου. Μέχρι σήµερα δεν έχει αποπειραθεί να διαπιστωθεί η αλήθεια αυτής της υπόθεσης. Πριν το 1623, στο βόρειο τοίχο του ναού της Αγίας Τριάδας στήθηκε ένα ταφικό µνηµείο του Σαίξπηρ που τον απεικονίζει την ώρα που γράφει. Η επιγραφή τον συγκρίνει µε τον Νέστορα, τον Σωκράτη και τον Βιργίλιο.

4.4. ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΑ ΕΡΓΑ ΑΜΛΕΤ "ΑΜΛΕΤ Να ‘ναι κανείς ή να µην είναι, - αυτό είναι το ζήτηµα· τι ‘ναι το πνεύµα ανώτερο, να υποφέρεις πετριές και σαϊτιές αχρείας τύχης, ή να παίρνεις τα όπλα ενάντια σ’ ένα πέλαο βάσανα κι αντιχτυπώντας να τους δίνεις τέλος; Θάνατος, - ύπνος, και τίποτ’ άλλο· κι αν µ’ αυτόν τον ύπνο παύουµε της καρδιάς τον πόνο και τις χίλιες λαχτάρες, φυσική κληρονοµιά της σάρκας, είναι συντέλεια να την εύχεσαι µε ζήλο. Θάνατος· - ύπνος· - ύπνος, ίσως όνειρα! Ε, εδώ είν’ ο κόµπος· τι σ’ αυτόν τον ύπνο του θανάτου τι όνειρα θα ‘ρθουν, όταν θα ‘χουµε πετάξει τούτο το σαρκοκούβαρο; αυτός µας κόβει· τούτη η έγνοια κάνει τη δυστυχία να ζει τόσο πολύ· γιατί ποιος θα δεχότανε ντροπές και χάλια της ηλικίας, τ’ άδικο απ’ τον δυνατόν, τον εξευτελισµό απ’ τον φαντασµένον, τον πόνο από την περιφρονηµένη αγάπη, την άργητα του νόµου, τους τραµπουκισµούς της εξουσίας και τις κλωτσιές που η ταπεινή η αξία τρώει απ’ τον ανάξιο, αν µπορούσε να ‘δινε µόνος του κανείς στον εαυτό του τη λύτρωση µ’ ένα µαχαίρι; Ποιος θα το ‘θελε να φέρνει ευθύνες, να γρυλίζει και να ιδρώνει από το βάρος της ζωής, αν η τροµάρα µην είναι κάτι µετά θάνατον, στον κόσµο τον άλλο, απ’ όπου δε γυρίζει ταξιδιώτης, δε σάστιζε τη θέληση και δε µας έκανε να προτιµάµε να τραβάµε αυτά τα βάσανα παρά να πάµε σ’ άλλα που δεν τα γνωρίζουµε; Έτσι η συνείδηση µας κάνει όλους δειλούς κι έτσι το φυσικό το χρώµα της απόφασης ξασπρίζει µε τ’ ωχρό φκιασίδωµα της σκέψης κι είναι προσπάθειες πνοής µεγάλης κι ευκαιρίας που µε την έγνοια αυτή ξεκόβεται η ορµή τους και χάνουν το όνοµα της πράξης."

William Shakespeare, Άµλετ, µτφρ. Βασίλη Ρώτα, εκδ. Επικαιρότητα, Αθήνα 1997: πράξη Γ', σκηνή 1η (απόσπασµα), σσ.91-92.

52

Το κορυφαίο έργο του Σαίξπηρ είναι αναµφισβήτητα ο Άµλετ, το οποίο αποτελεί και ένα από τα σηµαντικότερα θεατρικά κείµενα του παγκόσµιου δραµατολογίου. Η ιστορία του φαντάζει σαν πνευµατικός καρπός µιας υπερβατικής-απόκοσµης δύναµης, που από µια στιγµιαία παρόρµηση γενναιοδωρίας χαρίστηκε στην ανθρωπότητα. Το έργο είναι τόσο επίκαιρο τώρα όσο και στην εποχή του Σαίξπηρ, καθώς τα ζητήµατα που πραγµατεύεται είναι οικουµενικά και αφορούν όλα τα ανθρώπινα όντα. Μια τραγωδία ερωτική, οικογενειακή, εθνική, φιλοσοφική και µεταφυσική. Μια βαθιά ψυχολογική ανάλυση και µια αιµατοβαµµένη περιπέτεια. Ένα έργο όπου θίγονται προβλήµατα όπως η πολιτική, η βία, η ηθική και η διένεξη πάνω στη διάσταση θεωρίας και πράξης, πάνω στον τελικό σκοπό της ζωής. Ο πατέρας του Άµλετ, βασιλιάς της ∆ανίας, δολοφονείται ξαφνικά και ο θρόνος του µεταβιβάζεται στον αδερφό του Κλαύδιο. Τότε, το φάντασµα του βασιλιά καταγγέλλει τη δολοφονία του από τον αδερφό του και τη γυναίκα του και ζητάει από τον Άµλετ να εκδικηθεί για το θάνατο του. Ύστερα από έντονες εσωτερικές συγκρούσεις µε τη συνείδηση του, ο Άµλετ θα σκοτώσει τους δολοφόνους και στο παλάτι θα διαδραµατιστούν συνταρακτικά γεγονότα, τα οποία θα καταλήξουν και στη δική του βάρβαρη σφαγή. Οι θάνατοι στο τέλος της τραγωδίας ξεπλένουν την κοινωνική διαφθορά που αποκαλύπτεται στη διάρκεια της πολιτιστικής πάλης και υποδείχνεται µέσα από την κεντρική εξουσία της ∆ανίας. Ο Άµλετ µέσα σ' ένα περιβάλλον ανήθικο, βάρβαρο και αποσυνθεµένο, γίνεται τελικά το τραγικό θύµα της διάστασης ανάµεσα στις παράλογες πράξεις του και τη λογική του. Ενδιαφέρον προκαλεί το γεγονός ότι ο ψυχαναλυτής Σίγκµουντ Φρόυντ µελέτησε, ιδιαίτερα τον Άµλετ, για να αναπτύξει τις θεωρίες του γύρω από την ανθρώπινη φύση. Στις µύχιες πτυχές των σηµαινοµένων του κειµένου συγκρούονται διαλεκτικά το είναι και το φαίνεσθαι, η υπέρτατη γνώση και η άγνοια, η απόλυτη αλήθεια και η πλασµατική απεικόνιση του κόσµου, η δράση και η αδράνεια, «η ύπαρξη και η ανυπαρξία». Το έργο κατακλύζεται από την οργή και την εκδικητική µήνι του Άµλετ, συναρθρώνοντας ένα στοχασµό για την αιµατηρή πορεία της ανθρωπότητας, µια διαλεκτική περί αυτοδικίας. Ο Άµλετ, όµοια µε τους περισσότερους τραγικούς ήρωες του Σαίξπηρ (Οθέλλο, Μακµπέθ, Έµπορο της Βενετίας) καταβάλλεται από το ισχυρό εκείνο συναίσθηµα, που, λαµβάνοντας µορφή πάθους, υπερκερνά τη λογική και τον καταβαραθρώνει. Το µείζον, και ίσως αναπάντητο, ερώτηµα που γεννάται στον «Άµλετ» έγκειται στο κατά πόσον αναπτύσσει µια διαλεκτική περί ηθικής και πολιτικής µε υπαρξιακό φόντο ή, αντιθέτως, η ηθική, η πολιτική και ο στοχασµός περί αυτοδικίας συµπληρώνουν απλώς την προβληµατική του Σαίξπηρ για τη ζωή και το θάνατο, το σύµπαν και την ύπαρξη. Με άλλα λόγια, ο Άµλετ πεθαίνει εξαιτίας των πράξεών του και της συνακόλουθης θείας πρόνοιας -µιας ηθικής τάξης που επηρεάζεται από το χριστιανικό περιβάλλον της ελισαβετιανής εποχής- ή εξαιτίας της «µετάληψής» του στην απόλυτη-υπερβατική γνώση, που 53

εντέλει το συντρίβει; Η εµφάνιση του πνεύµατος-φαντάσµατος του νεκρού βασιλιά στον Άµλετ κρίνεται κοµβικής σηµασίας, τόσο για την πλοκή του έργου όσο και για την ορθή προσέγγιση της διαλεκτικής που αναπτύσσεται. Η συνάντησή τους και η αποκάλυψη του απόκοσµου µηνύµατος σηµατοδοτούν τη µοιραία κατάληξη του πρωταγωνιστή και τη «µετάληψή» του στην απόλυτη αλήθεια, την υπέρτατη γνώση, που µοιραία θα τον συντρίψει, καθώς ως θνητός αδυνατεί να αντεπεξέλθει στο «επαχθές φορτίο» της. Η απόλυτη γνώση του Άµλετ, που αποτελεί «ύβρη», εκφράζεται ως «τρέλα» και αντιµάχεται την ανθρώπινη – φαινοµενική σοφία. Η αδράνειά του, στη συνέχεια, πολύ περισσότερο από ηθικό ενδοιασµό, εκφράζει την παραίτησή του και την κατανόηση της µαταιοπονίας του ανθρώπινου γένους. Ο Άµλετ αποτελεί τον κατεξοχήν αναποφάσιστο ήρωα, που βρίσκεται µεταξύ δράσης και αδράνειας, αποδοχής και άρνησης της µοίρας. Το παράδοξο, ωστόσο, έγκειται στο γεγονός ότι η δράση του Άµλετ σηµατοδοτεί την αποδοχή της µοίρας του, ενώ η αδράνεια ταυτίζεται ουσιαστικά µε την άρνησή του να υποταχτεί στο µοιραίο. Στις τελευταίες σκηνές ωστόσο ωθείται σε δράση και µέσα από ένα κατακλυσµιαίο κύµα βίας, οδύνης και θανάτου βρίσκει τελικά και ο ίδιος τραγικόµοιραίο θάνατο. Ο Άµλετ δε χαρακτηρίζεται ως ο καταθλιπτικός αντιήρωας που θα αναφωνήσει το περίφηµο «Να ζει κανείς ή να µη ζει», αλλά το «Ύπαρξη; Ανυπαρξία; Ιδού το ερώτηµα». Η τραγική ιστορία του πρίγκιπα Άµλετ είναι η ίδια η ανύψωσή του σε κορυφές ερµητικές και απρόσιτες, καταδικασµένος να απαυγάζει αιώνια εκτυφλωτικό φως κι εµείς καταδικασµένοι µέσα από τη σκιά του να σκιαγραφούµε τη µορφή του.

ΟΘΕΛΛΟΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο µαύρος Οθέλλος είναι αξιωµατικός του στρατού της ∆ηµοκρατίας της Βενετίας. Κρυφά παντρεύτηκε την όµορφη νεαρή και εύγλωττη ∆υσδαιµόνα χωρίς τη συναίνεση του πατέρα της, Βραβάντιου. Όταν ο Ιάγος, ένας κακόβουλος στρατιώτης που είχε όνειρα προαγωγής του, βλέπει ότι ο Οθέλλος αντί αυτού προάγει τον ανέµπειρο Κάσσιο, βάζει το εκδικητικό του σχέδιο σε εφαρµογή. Ο Οθέλλος εντελώς ανυποψίαστος πέφτει θύµα. Ο Ιάγος χρησιµοποιεί τον Ροδρίγο, έναν νεαρό, βαθιά ερωτευµένο µε την ∆υσδαιµόνα, η οποία όµως δεν του ανταποκρίνεται. Ο Βραβάντιος µαθαίνει για τον κρυφό γάµο και τον Οθέλλο και τραβάει στα δικαστήρια κατηγορώντας τον για µάγια ξωτικά, µιας και ποτέ δεν πιστεύει ότι θα µπορούσε η κόρη του εθελοντικά να αγαπήσει «αυτόν τον ασχηµοµούρη». Ο Οθέλλος και η ∆υσδαιµόνα εκλιπαρούν τον πατέρα της να τους δώσει την ευχή του, γιατί αγαπιούνται αληθινά. Ο Οθέλλος στέλνεται στην

54

Κύπρο να καταπολεµήσει τους Τούρκους. Μαζί του ταξιδεύουν και η ∆υσδαιµόνα, καθώς και ο Κάσσιος µαζί µε τον Ιάγο που ακολουθείται από την γυναίκα του Αιµιλία. Ο Ιάγος δηλητηριάζει την σχέση του Οθέλλου, λέγοντάς του ότι η γυναίκα του τον απατά µε τον Κάσσιο δείχνοντάς του για αποδεικτικό στοιχείο ένα µαντηλάκι που είχε δήθεν βρει. Ο Οθέλλος γεµάτος καχυποψία κατηγορεί τη γυναίκα του για συζυγική απάτη και ψεύδος. Η Αιµιλία όµως του εκµυστηρεύεται την αλήθεια πριν την δολοφονήσει ο Ιάγος. Ο Ιάγος τελικά θα συλληφθεί και το σχέδιό του θα αποκαλυφθεί, ο Οθέλλος όµως αυτοκτονεί από τις τύψεις. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ο Οθέλλος είναι τραγωδία, καταλήγει δηλαδή µε ένα τραγικότατο τέλος που έρχεται µετά από διάφορα γεγονότα που το προµηνύουν. Οι χαρακτήρες, τόσο χαρακτηριστικοί, τόσο καλά διαµορφωµένοι που µοιάζουν εξωπραγµατικοί. Ένας απελπισµένα ερωτευµένος Οθέλλος που τα πάθη του τον οδηγούν στην δολοφονία της αγαπηµένης του πεπεισµένος πως εκείνη έχει απιστήσει και µετά την αποκάλυψη της αλήθειας στην αυτοκτονία του ίδιου. Μια ερωτευµένη ∆υσδαιµόνα που µέχρι το τέλος υπερασπίζεται την αγάπη και τον έρωτά της ακόµη και όταν ο ίδιος ο άνθρωπός της την προδίδει, αυτή συνεχίζει να τον αγαπά και να τον προστατεύει καλύπτοντας την αποτρόπαια πράξη του εις βάρος της. Ένας σατανικός Ιάγος που µόνη του σκέψη είναι να σπείρει το κακό. ∆είχνοντας ένα εντελώς διαφορετικό πρόσωπο στους γύρω του, µόνο αυτός γνωρίζει το τι σκέφτεται και στόχος του είναι µονάχα να καταστρέψει αυτό που φθονεί, αυτό που µισεί. Σε αυτό το έργο ο συγγραφέας περνάει τα µηνύµατά του και διαφαίνονται οι απόψεις του για τη ζωή. Μας δίνει λοιπόν στοιχεία για τις απόψεις του περί αγάπης και έρωτα, για το κακό που υπάρχει στην κοινωνία µας το οποίο µπορεί να καταστρέψει τις ζωές αθώων ανθρώπων, για την έννοια της συγχώρεσης που µοιάζει σαν το ανώτερο αγαθό. Κάθε προσπάθεια ανάλυσης της συµπεριφοράς ενός µυθιστορηµατικού ή θεατρικού ήρωα µε όρους ψυχολογικούς δε θα πρέπει να παραβλέπει ότι πρόκειται για ένα πρόσωπο κατασκευασµένο από το δηµιουργό του για να λειτουργήσει ενταγµένο στο πλαίσιο µιας µηπραγµατικής δράσης. Ο Shakespeare έπλασε έναν ήρωα µε χάρες και αδυναµίες, αλλά ο Οθέλλος δε µπορεί ούτε να επαινεθεί για τις µεν ούτε να κατηγορηθεί για τις δε. Το βασικό ερώτηµα που απασχολεί γύρω από τον Οθέλλο είναι η διερεύνηση των κινήτρων που τον οδήγησαν να δράσει µε το συγκεκριµένο τρόπο. Έχει πράγµατι µια ζηλότυπη προδιάθεση σε λανθάνουσα κατάσταση, που οι συνθήκες-η πανούργα δηλαδή δολοπλοκία του Ιάγου και τα αληθοφανή ενοχοποιητικά στοιχεία-υποδαύλισαν µε τέτοιο τρόπο ώστε να τον οδηγήσουν σε µία ακραία κρίση ζήλιας; Μία αυθαίρετη υπόθεση είναι ότι ο Οθέλλος, ένας άνθρωπος στερηµένος από ζεστά και τρυφερά ανθρώπινα συναισθήµατα, έχει διανύσει και εξακολουθεί να διανύει µία πορεία σκληρή, που τον έχει αναγκάσει να είναι απόλυτος στις αποφάσεις και τις συµπεριφορές του. Τα λόγια του Οθέλλου λένε ότι µε πόνο ψυχής «σβήνει το φως» που είναι στη ζωή του η ∆υσδαιµόνα, οι πράξεις του, όµως, λένε ότι πράττει σύµφωνα µε προµελετηµένο σχέδιο εξόντωσής της. Μία διφορούµενη στάση-που δεν αποκλείεται να οφείλεται στην 55

αδυναµία του συγγραφέα να εµβαθύνει περισσότερο στην ψυχολογία του ήρωά του εις βάρος της εξέλιξης του δράµατος. Ενώ ως πρωταγωνιστής του δράµατος εµφανίζεται ο Οθέλλος και η ζήλια που τον κατατρώει, στην πραγµατικότητα το νήµα της υπόθεσης ξετυλίγεται χάρη στο αίσθηµα του φθόνου που έχει κυριεύσει τον Ιάγο. Συνηθισµένες ανθρώπινες αδυναµίες, συνηθισµένων ανθρώπων, που ζουν κάτω από δύσκολες και εχθρικές συνθήκες, µε οξυµένο στο έπακρο το αίσθηµα της αυτοσυντήρησης. Ο Ιάγος θέλει να εκδικηθεί την εξουσία που εκείνος δεν κατέχει παρά µόνο παρασκηνιακά και ο Οθέλλος θέλει να ξανακερδίσει ό,τι πιστεύει ότι µε ατιµία τού έχει αφαιρεθεί. Και για τους δύο η εκδίκηση µοιάζει µε λύτρωση που στρέφεται τελικά εναντίον τους. Το πάθος τους, όµως, ουδέποτε ξεπερνά τα ανθρώπινα µέτρα, προβληµατίζει το θεατή αλλά δεν τον ξενίζει. Η ζήλια σε µία υγιή σχέση µπορεί να είναι θετική ένδειξη πάθους και επιθυµίας για τον άλλον. Σε µία σχέση εξάρτησης, όµως, µπορεί να αποβεί καταστροφική. Η σχέση του Οθέλλου µε τη ∆υσδαιµόνα δεν είναι ισότιµη-όχι µόνο εξαιτίας των κοινωνικών συµβάσεων της εποχής που απαιτούν τη γυναικεία υποταγή-αλλά είναι µία σχέση εξάρτησης. Ο Οθέλλος δεν κοιτάζει τη ∆υσδαιµόνα στα µάτια για να µην αντικρίσει τις δικές του αδυναµίες. Κι όταν αυτοκτονεί, δεν το πράττει αυτό για να επιβάλλει µία τιµωρία στον εαυτό του, αλλά για να λυτρωθεί ο ίδιος από τις ανυπόφορες τύψεις. Παρόλα αυτά, ο Οθέλλος δεν παύει να διεκδικεί τη συµπάθειά µας και ίσως τελικά να την κερδίζει. ∆ε µπορεί εύκολα να αρνηθεί κανείς ότι πρόκειται για έναν ήρωα που αν και σφάλλει στις κρίσεις και στις πράξεις του, εντούτοις υποφέρει. Όλοι σχεδόν οι φανταστικοί ήρωες υποφέρουν γιατί µόνο έτσι µπορούν να διεκδικήσουν µε αξιώσεις τη µέθεξη των θεατών τους στην πλασµατική τους ιστορία. Η διαφορά έγκειται στον τρόπο µε τον οποίο αντιµετωπίζουν κάθε φορά το δράµα τους.

Julius Caesar Ο Ιούλιος Καίσαρας, οδηγός του ρωµαϊκού στρατού επιστρέφει στη χώρα του µετά από µια νικηφόρα εκστρατεία στην Ισπανία. ∆ύο ρωµαίοι, ο Cassius και ο Casca, δεν τον πιστεύουν και νοµίζουν ότι θέλει µόνο δύναµη. Πείθουν τον φίλο τους Brutus ότι ο Καίσαρας είναι επικίνδυνος και κάνουν µια συµµαχία εναντίον του. Σκοτώνουν τον Καίσαρα και ζητούν από τον υποστηρικτή του, Antony, να συµµετέχει µαζί τους και του ζητά να βγάλει λόγο στην κηδεία του Καίσαρα. Εκείνος όµως αποφασίζει να πάρει εκδίκηση για τον θάνατο του Καίσαρα και στο λόγο του στρέφει τον κόσµο εναντίον τους. Συµµαχεί µε τον ανιψιό του Καίσαρα, Octavius, και τον Lepidus και αντιµετωπίζουν τον στρατό του Brutus και του Cassius. Χωρίς την πλήρη υποστήριξη του κόσµου και ενώ θεωρούνται ένοχοι για τον θάνατο του Καίσαρα ο Brutus, ταραγµένος από τον θάνατο της γυναίκας του, µαλώνει µε τον Cassius και µετά την ήττα στο Philippi αυτοκτονούν και οι δύο.

56

Macbeth Γυρνώντας νικητές από µια νίκη, ο Macbeth και ο Banquo, συναντούν 3 µάγισσες που λένε ότι ο Macbeth θα γίνει βασιλιάς της Σκωτίας και o Banquo πατέρας βασιλιάδων. Ο Macbeth µε την παρότρυνση της φιλόδοξης γυναίκας του , πάει στο παλάτι του βασιλιά Duncan στο Dunsinane, και τον σκοτώνει. Οι γιοι του Duncan, Malcolm και Donalbain είναι γεµάτοι φόβο, ενώ ο Macbeth ανακηρύσσεται βασιλιάς. Ο Macbeth σκοτώνει τον Banquo αλλά ο γιος το, Fleance, ξεφεύγει. Ο Macbeth ξαναπάει στις µάγισσες και του λένε ότι πρέπει να φοβάται τον Macduff καθώς µπορεί ν τον βλάψει κάποιος που δεν είναι γεννηµένος από γυναίκα και θα είναι ασφαλής µέχρι να έρθει στο Dunsinane το δάσος Birnam. O Macbeth σκοτώνει τη γυναίκα και τα παιδιά του Macduff , ενώ η δική του γυναίκα τρελαίνεται και πεθαίνει. Ο Malcolm επιτίθεται µε στρατό στο Dunsinane χρησιµοποιώντας ως κάλυψη, φύλλα από το δάσος Birnam και ο Macduff, που δεν είναι γεννηµένος αλλά κοµµένος από το σώµα της µητέρας του, σκοτώνει τον Macbeth και στέφεται βασιλιάς ο Malclom.

The merchant of Venice Υπάρχουν δύο ζευγάρια. Στο πρώτο η γυναίκα είναι µεταµφιεσµένη σε άντρα ενώ το δεύτερο ζευγάρι βρίσκεται σε άσχηµη κατάσταση. Μια νεαρή εβραία φεύγει από τον πατέρα της, ακολουθώντας έναν ρηχό και βαρετό χριστιανό. Παρ` όλα αυτά η ιστορία έχει αίσιο τέλος αφού και τα δύο ζευγάρια χαίρονται τον ερωτά τους. Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι η ιστορία µοιάζει σαν δύο έργα, ένα κωµικό και µια προσωπική τραγωδία που είναι ενταγµένη σε αυτό.

A Midsummer Night’s dream Η Hermia είναι ερωτευµένη µε το Lysander, αλλά ο πατέρας της Αιγαίας, και ο δούκας Θησέας, θέλουν να την παντρέψουν µε το ∆ηµήτρη. Αυτή και ο Λύσανδρος το σκάνε µέσα από το δάσος, ακολουθούµενοι από το ∆ηµήτρη τον οποίο προσπαθεί η Ελένη να τον κάνει να την ερωτευτεί, επειδή αυτή τον αγαπάει. Ο βασιλιάς Όβερων φοβάται για τη γυναίκα του την Τιτάνια και λέει σε έναν υπηρέτη του να της ρίξει ένα υγρό στα µάτια του ώστε να ερωτευτεί τον πρώτο που θα δει µπροστά της. Επίσης, του λέει να χρησιµοποιήσει αυτό το υγρό για να λύσει το ερωτικό µπέρδεµα των νέων αλλά αυτός κάνει λάθος και οι δυο νέοι διεκδικούν την Ελένη. Εν τω µεταξύ η Τιτάνια ερωτεύεται έναν υφαντουργό τον Bottom. Ο βασιλιάς και η βασίλισσα λύνουν τη µεταξύ τους παρεξήγηση ενώ, ο υπηρέτης µετατρέπει τους τέσσερις νέους σε δύο ερωτευµένα ζευγάρια. Όταν φτάνουν ο Αιγαίας και ο δούκας οι φυγάδες συγχωρούνται. Οι γάµοι του Λύσανδρου και της Έρµια του ∆ηµήτρη µε την Ελένη και ο γάµος του δούκα γίνονται στην Hippolyta. Ο υφαντουργός και ο συνεργάτης του ανεβάζουν ένα έργο, ως δώρο γάµου.

Timon of Athens Κάποιος ληστεύει τον ευγενικής καταγωγής Timon, που ήταν πολύ γενναιόδωρος. Εκείνος ζητά από τους φίλους του βοήθεια αλλά κανείς δεν του τη δίνει. Με πικρία, τους προσκαλεί όλους σε ένα δείπνο που τους σερβίρει µόνο ζεστό νερό. Έπειτα, φεύγει από την Αθήνα και 57

πάει να ζήσει µια άγρια και µοναχική ζωή µέσα σε µια σπηλιά. Αυτός βρίσκει ένα µπαούλο µε λεφτά, καθώς σκάβει για να βρει ρίζες, αλλά δεν ενδιαφέρεται πλέον για τα χρήµατα. Όταν τελικά οι φίλοι του, του ζητάν να επιστρέψει στην Αθήνα εκείνος τους λέει να πάνε να κρεµαστούνε. Στο τέλος, ο τάφος του βρίσκεται µαζί µε έναν επιτάφιο ο οποίος µιλά για το πόσο πληγώθηκε από το πώς τον µεταχειρίστηκαν οι άνθρωποι.

Ριχάρδος III Η φιλοδοξία έχει τροµακτικές συνέπειες. Ο Ριχάρδος είναι πιο φιλόδοξος και από το Μάκβεθ και διαπράττει ακόµα πιο φριχτά εγκλήµατα, αλλά δε θα υποστεί καµία τύψη. Ένα άλλο θέµα είναι ότι εξαπατά πολλούς ανθρώπους προσπαθώντας να πετύχει τους σκοπούς του.

4.5. ΡΩΜΑΙΟΣ ΚΑΙ ΙΟΥΛΙΕΤΑ Γεγονότα H πλοκή του στηρίζεται σε µια ιταλική ιστορία που έχει µεταφραστεί ως «Η τραγική ιστορία του Ρωµαίου και της Ιουλιέτας» από τον Arthur Brookeτ το1562, και έχει ξαναειπωθεί στην πεζογραφία από τον William Painter το 1582.Ο Shakespeare δανείστηκε πολλά στοιχεία από τις δυο ,αλλά ανέπτυξε την υποστήριξη των χαρακτήρων ,ιδιαιτέρα του Μερκούτιου και του Παρίς για να επεκτείνει την πλοκή .Γράφτηκε µεταξύ του 1591 και το 1595 και εκδόθηκε πρώτα το 1597.

Πλοκή Με φόντο την αναγεννησιακή Βερόνατης Ιταλίας αυτό το ωραίο παραµύθι των δύο γνωστών οικογενειών των Μοντέγων και των Καπουλέτων και των άτυχων παιδιών τους ,του Ρωµαίου και της Ιουλιέτας που ζούσαν στον ίδιο χώρο αλλά σε µόνιµη εµπόλεµη κατάσταση λόγω των οικογενειών τους .Έτσι στην προσπάθεια τους να σµίξουν αλλά και σε µια παρεξήγηση καταλήγουν και οι δυο νεκροί.

58

Ένα αγόρι , ο Ρωµαίος και ένα κορίτσι , η Ιουλιέτα , ερωτεύονται. Αλλά προέρχονται από οικογένειες που µισούν ο ένας τον άλλον, και γνωρίζουν ότι δεν θα επιτρέπεται να παντρευτούν . Είναι τόσο ερωτευµένοι που παντρεύονται κρυφά. Ωστόσο , πριν από την νύχτα του γάµου τους ο Ρωµαίος σκοτώνει τον ξάδερφο της Ιουλιέταςτες σε µια µονοµαχία , και το πρωί αναγκάζεται να την αφήσει . Εάν επιστρέψει ποτέ στην πόλη , θα οδηγηθεί σε θάνατο . Η Ιουλιέτα στην συνέχεια πληροφορείται ότι πρέπει να παντρευτεί τον Παρίς , ο οποίος έχει επιλεγεί από τους γονείς της , οι οποίοι δεν γνωρίζουν ότι είναι ήδη παντρεµένη. Αρνείται, αλλά µετά συµφωνεί γιατί σχεδιάζει τον ψεύτικο θάνατό της για να ξεφύγει και να είναι µε τον Ρωµαίο. Παίρνει ένα υπνωτικό και φαίνεται να είναι «νεκρή», και σκοτώνει . Η Ιουλιέτα ξυπνάει τελικά , βρίσκει τον Ρωµαίο νεκρό , και στη συνέχεια αυτοκτονεί.

Ρωµαίος • • • • • •

Ο µοναδικός γιος των Μοντέγων. Ο Ρωµαίος είναι ένας έφηβος γεµάτος µε συναισθηµατισµό, έξυπνος και πολύ όµορφος. Λόγω της ηλικίας του είναι ανώριµος και παρορµητικός, αλλά χάρη στους τρόπους του είναι ένας πολύ αγαπητός χαρακτήρας. Στην αρχή είναι ερωτευµένος µε την Ροζαλίνα, αλλά µόλις δει την Ιουλιέτα την ερωτεύεται και ξεχνάει την Ροζαλίνα. ∆εν τον απασχολεί τίποτα άλλο εκτός από τον είναι µε την Ιουλιέτα, και ιδιαίτερα η έχθρα των οικογενειών τους. ∆εν θα τον εµποδίσει τίποτα για να είναι µαζί της για µια αιωνιότητα.

Ιουλιέτα • • • •

Είναι η όµορφη, αριστοκρατική κόρη των Καπουλέτων. Ερωτεύεται γρήγορα µε τον Ρωµαίο, τον γιο της οικογένειας µε την οποία η οικογένεια της έχει έχθρα. Η Ιουλιέτα είναι πολύ κοντά στην παραµάνα της και εµπιστεύεται την αγάπη της για τον Ρωµαίο. Η Ιουλιέτα υποτίθεται πως θα παντρευτεί τον Παρίς και είναι αποφασισµένηνα µην αφήσει αυτό να συµβεί.

59

Άλλα πρόσωπα του έργου ΕΣΚΑΛΣ[ΠΡΙΓΚΙΠΑΣ]:Eίναι ο ηγεµόνας της Βερόνας.Θέλει να κηρυχτεί εκεχειρία και να δοθεί τέλος στην πολύχρονη οικογενειακή βεντέτα µεταξύ Καπουλέτων και Μονταίγων. ΜΕΡΚΟΥΤΙΟΣ:Eίναι συγγενής του ηγεµόνα , ένας από τους καλύτερους φίλους του Ρωµαίου και το “πειραχτήρι” της παρέας. ΠΑΡΙΣ:Είναι ένας νεαρός ευγενής και συγγενής του ηγεµόνα. Επιθυµεί να παντρευτεί την Ιουλιέττα και ζητά το χέρι της από τους γονείς της. ΜΑΝΤΑΙΓΟΣ:Eίναι ο αρχηγός της οικογένειας της εχθρικής προς τους Καπουλέτους και ο πατέρας του Ρωµαίου. Είναι πεισµατάρης και σκληρόκαρδος. ΚΥΡΙΑ ΜΑΝΤΑΙΓΟΥ: Είναι η µητέρα του Ρωµαίου. Είναι σκληρόκαρδη και εκδικητική. ΜΠΕΝΒΟΛΙΟ:Είναι ξάδερφος και πολύ καλός φίλος του Ρωµαίου και του Μερκούτιου .Είναι ο ειρηνοποιός της παρέας. ΑΒΡΑΑΜ:Είναι υπηρέτης του Μονταίγου ΒΑΛΤΑΣΑΡ:Είναι υπηρέτης του Ρωµαίου. ΚΑΠΟΥΛΕΤΟΣ:Είναι ο αρχηγός της οικογένειας της εχθρικής προς τους Μονταίγους και ο πατέρας της Ιουλιέττας. Είναι αυταρχικός και σκληρός .Θέλει να παντρέψει την κόρη του µε τον Πάρη χωρίς να υπολογίζει τη γνώµη τη. ΚΥΡΙΑ ΚΑΠΟΥΛΕΤΟΥ: Είναι η µητέρα της Ιουλιέττας. Είναι πολυάσχολη και αυστηρή. ΝΕΝΑ[ΠΑΡΑΜΑΝΑ]:Είναι η παραµάνα που µεγάλωσε την Ιουλίεττα και θέλει να τη δει ευτυχισµένη. Είναι προστατευτική µε την Ιουλιέττα και ιδιαίτερα οµιλητική. ΤΥΒΑΛ∆ΟΣ:Είναι ο ανιψιός της κυρίας Καπουλέτου και ξάδερφος της Ιουλιέττας. Είναι ευέξαπτος και επιπόλαιος. ΣΑΜΣΩΝ&ΓΡΗΓΟΡΗΣ:Είναι υπηρέτες των Καπουλέτων. ΠΕΤΡΟΣ[ΠΗΤΕΡ]: Είναι ο υπηρέτης της παραµάνας της Ιουλιέττας. ΠΑΤΗΡ ΛΑΥΡΕΝΤΙΟΣ:Ο φραγκισκανός µοναχός που παντρεύει το Ρωµαίο και την Ιουλίεττα µε την ελπίδα οτι θα ενωσει τις δύο εχθρικές οικογένεις. Βοηθά το Ρωµαίο να φυγαδευτεί στην Μάντοβα , όταν εξορίζεται από την Βερόνα. ∆ίνει στην Ιουλίεττα το φίλτρο που θα την κοιµίσει. ΠΑΤΗΡ ΙΩΑΝΝΗΣ:Είναι επίσης φραγκισκανός µοναχός .Έπρεπε να παραδώσει ένα γράµµα στο Ρωµαίο µε το σχέδιο του πατέρα Λαυρέντιου , το οποίο δεν έφτασε ποτέ στα χέρια του Ρωµαίου. ΦΑΡΜΑΚΟΠΟΙΟΣ:'Ενας φαρµακοποιός στη Μάντοβα που πούλησε στο Ρωµαίο το δηλητήριο.

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ∆ΙΑΣΚΕΥΕΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ •

Ρωµαίος και Ιουλίεττα (Romeo and Juliet) σε σκηνοθεσία του Baz Luhrmann(1996)

Κινηµατογραφική διασκευή του έργου που απευθύνεται σε νεανικό κοινό και λαµβάνει χώρα στη δεκαετία του 1990 σε µια φανταστική περιοχή του Λος Αντζελες , τη Verona Beach.Πρωταγωνιστει ο Leonardo Di Caprio ως Ρωµαίος και η Claire Danes ως Ιουλιέττα.

•

Ρωµαίος και Ιουλίεττα (Romeo and Juliet ) σε σκηνοθεσία του Franco Zeffirelli (1968)

Κινηµατογραφική απόδοση του έργου µε κοστούµια εποχής , πιστή στο σαιξπηρικό κείµενο . Το ρόλο της Ιουλιέττας παίζει η 13χρονη Olivia Hussey και το ρόλο του Ρωµαίου ο 17χρονος Leonard Whiting •

West Side Story.Ένας µιούζικαλ σε σκηνοθεσία των Robert Wise και του Jerome Robbins.(1961)

Η συγκεκριµένη διασκευή µεταφέρει τη δράση του έργου στο Μανχάταν στα µέσα της δεκαετίας του 1950.Το ερωτευµένο ζευγάρι δεν προέρχεται αυτή τη φορά από τις οικογένειες 60

των Καπουλέτων και των Μονταίγων , αλλά από οικογένειες διαφορετικών θρησκευτικών πεποιθήσεων . Η ταινία κέρδισε 10 Όσκαρ. Τη µουσική του µιούζικαλ έχει συνθέσει ο Leonard Bernstein και τους στίχους έχει γράψει ο Stephen Sondheim.

•

Ρωµαίος και Ιουλίεττα (Romeo and Juliet ) σε σκηνοθεσία του George Cukor (1936)

Κινηµατογραφική διασκευή του έργου µε δυνατές ερµηνείες από το Leslie Howard ως Ρωµαίο και τη Norma Shearer ως Ιουλίεττα.

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΑΙΝΙΕΣ ΕΜΠΝΕΥΣΜΕΝΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΕΡΓΟ • • • •

Ερωτεύµενος Σαιξπηρ (Shakspeare in love ) σε σεναριο του Tom Stoppard και σκηνοθεσία του John Madden (1998) Γράµµατα στην Ιουλιέτα (Letters To Juliet) σε σκηνοθεσία του Gary Winick (2001) Ο Ρωµαίος πρέπει να πεθάνει (Romeo must Die) σε σκηνοθεσία του Andrzej Bartkowiak (2001) Ροµανόφ και Ιουλίεττα (Romanof and Juliet) σε σκηνοθεσία του Peter Ustinov (1961)

4.6. ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΗΡΩΩΝ ΤΟΥ ΣΑΙΞΠΗΡ Οι χαρακτήρες που έπλαθε ο Σαίξπηρ µε την φαντασία του ήταν πάντοτε πολύ ξεχωριστοί και ιδιαίτεροι ήρωες . Xρησιµοποιεί σχεδόν πάντοτε είτε την τραγικότητα της ανθρώπινης ψυχής είτε την άκρως κωµική τους πλευρά φτιάχνοντας έτσι έναν πολύ πολύπλοκο και πρωτοπόρο χαρακτήρα. Η πλοκή που χρησιµοποιεί ο Σαίξπηρ στα έργα του ούτε απλή είναι ούτε ενιαία και δεν εστιάζει σε κάποιο γεγονός. Σηµαντικότερο στοιχείο της γραφής του είναι οι µονόλογοι, µέσω των οποίων ο ήρωας µιλά µε τον εαυτό του και προβάλει τις δυσκολίες που καλείται να αντιµετωπίσει. Λέει φωναχτά την άποψη του, ψάχνει να βρει την κατάλληλη λύση , ενώ παράλληλα θέτει τους προβληµατισµούς του τόσο σε κοινωνικό όσο και σε υπαρξιακό επίπεδο .κάποιες φορές µάλιστα φιλοσοφεί όχι προς επίγνωση της υπέρτατης αλήθειας αλλά προς αναζήτηση της προσωπικής του αλήθειας ο Σαίξπηρ δια στόµατος των ηρώων του καταφέρνει να περάσει στο θεατρόφιλο και αναγνωστικό κοινό , ιδέες , να διαµορφώσει απόψεις, να σταθµίσει διαθέσεις. Ο συγγραφέας « εκµεταλλεύεται» την αναγνώριση της δύναµης που ασκεί το θέατρο ,το οποίο αποτελεί το καλύτερο µέσω διαπαιδαγώγησης της εποχής. Ο τραγικός σαιξπηρικός ήρωας διακατέχεται από εσωτερική ένταση , εκδηλώνει µε έντονο τρόπο τα συναισθήµατα του, συζητάει για τα διλήµµατα που τον ταλανίζουν περιπλανιέται, αµφιβάλει ,αλλάζει ενώ η δραµατική ένταση που βιώνει δείχνει να συµβαίνει στο µυαλό του και όχι στη σχέση του µε τους άλλους. Η τραγικότητα του ήρωα οφείλεται άλλοτε σε κάποια ακαθόριστη αδυναµία άλλοτε σε κακία και κάποιες φορές σε υπέρµετρη φιλοδοξία .παράγοντες που συµβάλλουν στην ανάδειξη του 61

ιδιαίτερου χαρακτήρα του ήρωα είναι η ψευδαίσθηση, το όνειρο µεταµφίεση ,το φάντασµα ,ο γελωτοποιός και η µάγισσα . ο τραγικός σαιξπηρικός ήρωας σηκώνει στους ώµους του το βαρύ φορτίο του πεπρωµένου του το οποίο θα τον κάνει ποιο ώριµο ,ώστε να φτάσει στην τελείωση του, όσο ακόµη βρίσκεται στον επίγειο κόσµο.

4.7. ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΤΟΥ ΣΑΙΞΠΗΡ Η δηµοτικότητα του θεάτρου και ο ανταγωνισµός µεταξύ των συγγραφέων στην Ελισαβετιανή Αγγλία είχε σαν αποτέλεσµα, τη «χρυσή εποχή του θεάτρου», που παρουσίασε µερικά από τα πιο σηµαντικά έργα στην αγγλική λογοτεχνία. ∆ραµατουργοί όπως ο Thomas Kyd, ο Christopher Marlowe, ο Ben Jonson , ο Francis Beaumont και ο John Fletcher ήταν σηµαντικοί παράγοντες της εποχής στη δηµιουργία έργων που εξακολουθούν να παρουσιάζονται κανονικά µέχρι σήµερα.

Thomas Kyd Γεννηµένος στο Λονδίνο το 1558, ο Thomas Kyd εκπαιδεύτηκε στο Merchant Tailor's School. Όσον αφορά στη νεαρή του ηλικία, λίγα είναι γνωστά, όπως το ότι γνώριζε µερικά γαλλικά, ιταλικά, ισπανικά και λατινικά και το ότι εργάστηκε ως µεταφραστής και φυλλαδιογράφος. Μέσω του πρώτου διάσηµου θεατρικού του έργου «Ισπανική Τραγωδία» (1589), η οποία παρουσιαζόταν καθ’ όλη τη διάρκεια της Ελισαβετιανής εποχής, καθιέρωσε τη θεµατολογία της εκδίκησης στο θέατρο. Γνωστός για την «αχαλίνωτη και µακάβρια ιδιοφυΐα» του, το έργο περιελάµβανε θέµατα όπως η φρίκη των φαντασµάτων, η παραφροσύνη, η δολοφονία και η αυτοκτονία. Ο αριθµός των ανατυπώσεων του έργου δείχνει ότι ήταν πιο δηµοφιλής από κάθε άλλο έργο που έγραψε ο Σαίξπηρ και το 1601 ο Ben Jonson πληρώθηκε για να το εκσυγχρονίσει. Ο Thomas Kyd µοιράστηκε ένα δωµάτιο µε τον Christopher Marlowe και το 1593 συνελήφθη και βασανίστηκε για να καταθέσει ως µάρτυρας εναντίον του φίλου του. Μετά τη δολοφονία του Marlowe αφέθηκε ελεύθερος, αλλά ποτέ δεν απέκτησε την παλιά δηµοτικότητα του. Το 1594 πέθανε φτωχός.

Christopher Marlowe Ο Marlowe γεννήθηκε το 1564. Ο πατέρας του ήταν τσαγκάρης και η µητέρα του κόρη ενός κληρικού. Ενώ φοιτούσε στη σχολή King’s School στο Canterbury και στο Κολλέγιο του Cambridge, Corpus Christi, συχνά έπαιρνε άδεια από τα µαθήµατα και σχεδόν κινδύνεψε να χάσει το πτυχίο του. Προφανώς οι απουσίες του οφείλονταν στο γεγονός ότι περνούσε χρόνο στο Rheims µαζί µε τους Καθολικούς, οι οποίοι συνωµοτούσαν κατά του προτεσταντικού νόµου της Βασίλισσας Ελισάβετ και αφού πήρε το πτυχίο έγινε ως εµπιστευτικός πράκτορας της Κυβέρνησης. Ως συγγραφέας, ο Μarlowe σχετιζόταν κυρίως µε την Συµµορία του Admiral και η πρώτη µεγάλη του επιτυχία ήταν το “Tamburlaine”. Συχνά γινόταν το επίκεντρο συζητήσεων στην πόλη, ήταν γνωστός για την εξαιρετική εξωτερική του εµφάνιση, τα εκκεντρικά κουστούµια του και την παρορµητική φύση του. Γεννηµένοι την ίδια εποχή, ο Marlowe και ο Σαίξπηρ προέρχονταν από τα ίδια κοινωνικά στρώµατα, αλλά ο Marlow είχε το πλεονέκτηµα της πανεπιστηµιακής µόρφωσης, η οποία του προσέφερε ένα καλύτερο ξεκίνηµα στην επαγγελµατική του πορεία. Το 1593 ο Marlow έγραψε ένα χειρόγραφο, το οποίο παρουσίαζε –σύµφωνα µε τον ίδιο- ανακρίβειες της Βίβλου και γι’ αυτό θεωρήθηκε ως ύποπτος αίρεσης. Ο συγκάτοικος του Thomas Kyd βασανίστηκε προκειµένου να δώσει 62

κατάθεση εναντίον του. Όµως προτού µπορέσει να µεταφερθεί στο Συµβούλιο της Επικρατείας, ο εικοσιεννιάχρονος Marlowe βρέθηκε δολοφονηµένος στην περιοχή του Deptford. Πιστεύεται ότι ήταν σε συνάντηση µε τρεις πράκτορες της Κυβέρνησης και ότι αυτοί ήταν πληρωµένοι δολοφόνοι. Η δολοφονία του τακτοποιήθηκε βιαστικά και ο δολοφόνος απαλλάχτηκε σύντοµα και σιωπηλά. Σήµερα είναι περισσότερο γνωστός για έργα πως “Doctor Faustus” (1588-9), “The Jew of Malta” (1590) και “Edward II” (1593).

Ben Jonson Το 1572, o Ben Jonson γεννήθηκε κάτω από άτυχες συνθήκες. Ο κληρικός, προτεστάντης πατέρας του, που είχε φυλακιστεί και του είχε δηµευτεί η περιουσία από την Mary Tudor, πέθανε ένα µήνα πριν τη γέννηση του. Η µητέρα του, η οποία είχε µείνει εντελώς χωρίς χρήµατα, αναγκάστηκε να παντρευτεί ένα χτίστη. Συνεπώς, µετά από µια προνοµιούχα εκπαίδευση στο Westminster, ο Jonson αναγκάστηκε να ακολουθήσει το επάγγελµα του πατριού του πριν υπηρετήσει ως στρατιώτης στην Ολλανδία. Έπειτα, έγινε µέλος ενός περιοδεύοντος θιάσου και πολύ πιθανόν να οφείλεται εκεί το συγγραφικό του ταλέντο. Στις 22 Σεπτεµβρίου το 1598, συνελήφθη για τη δολοφονία του Gabriel Spencer, ενός ηθοποιού του ιδίου θιάσου, σε µία µονοµαχία. Το 1603 εκδιώχθηκε από την Αυλή για ανάρµοστη συµπεριφορά και η συνεργασία του µε τον Marston και τον Chapman το 1604 για το “Eastward Ho!”, µια θορυβώδη κωµωδία που γελοιοποιούσε τους Σκοτσέζους και το Βασιλιά Τζέιµς, οδήγησε για µια ακόµα φορά στη σύλληψή του. Παρά την ατίθαση συµπεριφορά του, εργαζόταν κάθε χρόνο ψυχαγωγώντας το Βασιλιά και από το 1616 του δόθηκε βασιλική σύνταξη και πολλά επιδόµατα. Θεωρείται ότι ο συσχετισµός του Jonson µε το Σαίξπηρ ξεκίνησε κατά τη διάρκεια του χειµώνα 1598-9. Αν και δεν ήταν ποτέ εύκολο να συνεργαστούν, ο Jonson δάνειζε στο Σαίξπηρ βιβλία, που διεύρυναν περαιτέρω το επίπεδο της λογοτεχνικής του µόρφωσης και τον βοήθησαν να εξελίξει τα έργα του. Φαίνεται ότι είχαν µια αρκετά στενή σχέση, καθώς ο Σαίξπηρ είχε βαφτίσει το γιό του. Αφού ο Κάρολος ο πρώτος ανέβηκε στην εξουσία το 1625, ο Jonson έχασε την εύνοια της Αυλής. Η δουλειά του δεν χρειάστηκε για τα επόµενα πέντε χρόνια. Στην ηλικία των 56 υπέστη εγκεφαλικό επεισόδιο και το τελευταίο του έργο “The New Inn” απέτυχε ολοκληρωτικά. Πέθανε στις 6 Αυγούστου 1637.

63

Francis Beaumont και John Fletcher Γεννηµένος το 1584, ο Francis Beaumont είναι κυρίως γνωστός για τη συνεργασία του µε τον John Fletcher. Ο John Fletcher γεννήθηκε πέντε χρόνια νωρίτερα στο Rye του Sussex. Και οι δύο διέφεραν από τους υπόλοιπους θεατρικούς συγγραφείς, καθώς ήταν οι πρώτοι άνδρες που προέρχονταν από διακεκριµένες οικογένειες και έγιναν γνωστοί για τις ροµαντικές κωµωδίες. Αλλά το ανώτερης τάξης ύφος τους δεν ήταν πάντα αποδεκτό. Όταν το “The Knight of the Burning Pestle” παρουσιάστηκε το 1610, απορρίφτηκε αµέσως από το κοινό επειδή περιγελούσε το γούστο και τους τρόπους των εµπόρων του Λονδίνου. Ο Σαίξπηρ σίγουρα θαύµαζε το ύφος του Fletcher, καθώς συνεργάστηκε µαζί του στα τρία τελευταία του έργα: “Cardinio”, “The Life of King Henry the Eighth” και “The Two Noble Kinsem”, που γράφτηκαν όλα το 1613-14. Ο Beaumont παντρεύτηκε το 1613 και σταµάτησε να γράφει. Πέθανε από πυρετό τον ίδιο χρόνο µε τον Σαίξπηρ, το 1616, και είναι θαµµένος στο Westminster Abbey. Μετά το θάνατό του, ο Fletcher συνέχισε να έχει µεγάλη επιτυχία, συνεργαζόµενος µε τους Jonson και Massinger. Έχει εκτιµηθεί ότι από το 1609 µέχρι το θάνατό του, ο Fletcher έχει συµπεριληφθεί στη γραφή σαράντα δύο έργων. Πέθανε από πανώλη το 1625.

John Webster Γεννηµένος γύρω στο 1580, ο John Webster θεωρείται ως ο «τελευταίος από τους µεγάλους θεατρικούς συγγραφείς της Ελισαβετιανής περιόδου». Αντίθετα, από τους Beaumont και Fletcher, ο Webster δεν έγραψε τίποτα από το 1605 έως το 1611, παρόλο που το πιο διάσηµο έργο του “The Duchess of Malfi”, το οποίο γράφτηκε το 1614, γνώρισε επιτυχία στο δηµόσιο 64

θέατρο Globe. Το έργο θεωρείται από τις καλύτερες τραγωδίες της Ιακωβιτικής περιόδου. Ο Webster πιθανόν πέθανε κάπου στα 1630, αν και δεν µπορούµε να είµαστε σίγουροι για την ακριβή ηµεροµηνία, καθώς η µεγάλη φωτιά στο Λονδίνο κατέστρεψε τα αρχαία της ενορίας.

Philip Massinger Γεννηµένος το 1584, ο Philip Massinger συχνά θεωρείται από τους πιο δυνατούς δραµατουργούς της εποχής του. ∆εν υπάρχει κανένα αρχείο για τη δραστηριότητα ή τη δουλεία του µέχρι το 1613, όταν ξεκίνησε τη µεγάλη συνεργασία του µε τον John Fletcher. Η συνεργασία τους είχε ως αποτέλεσµα περίπου είκοσι έργα και µετά από το θάνατο του Fletcher το 1625, ο Massinger τον αντικατέστησε ως υπεύθυνο θεατρικό συγγραφέα της Βασιλικής Αυλής. Γενικά το έργο του είχε απήχηση σε περισσότερο σκεπτόµενους πολιτικούς και σε ηθικολόγους της εποχής, αν και ο κόσµος αναγνώρισε ότι βρισκόταν στο ίδιο επίπεδο µε τον Σαίξπηρ στην τέχνη του να δηµιουργήσει και να αναπτύξει µία πλοκή. Πολλά από τα θεατρικά του έργα έχουν χαθεί, οχτώ από τα οποία καταστράφηκαν κατά λάθος από ένα µάγειρα. Στις 18 Μαρτίου το 1640, ο Massinger βρέθηκε µυστηριωδώς νεκρός στο κρεβάτι του, ενώ ήταν εντελώς καλά το τελευταίο βράδυ. Το σώµα του κείτεται στο Καθεδρικό Ναό του Southwark, στον ίδιο τάφο µε το φίλο του John Fletcher.

65

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο: ΕΠΙΛΟΓΟΣ 1 σχολική χρονιά... 7 µήνες... 30 µαθήµατα... ∆εκάδες ώρες... Και το αποτέλεσµα ήταν η παραπάνω εργασία! ∆ουλέψαµε αρκετά, διαφωνήσαµε πολύ, αλλά τα οφέλη είναι αδιαµφισβήτητα. Τι αποκοµίσαµε; Τη συνεργασία, την αλληλοϋποστήριξη, την επικοινωνία, την αξιοποίηση κάθε διαφωνίας προς όφελός µας. Τι µάθαµε; Την Αναγέννηση από άκρη σε άκρη. Τις απαρχές της επιστήµης και της τέχνης έτσι όπως τα ξέρουµε σήµερα. Τι µας προβληµάτισε; Οι αλληλοσυγκρουόµενες απόψεις των ανθρώπων της τέχνης και της επιστήµης. Ποιος έχει δίκιο τελικά; Μήπως οι αντιπαλότητες δεν υπάρχουν; Μήπως η επιστήµη και η λογοτεχνία είναι δεµένες µεταξύ τους και διανύουν τα µονοπάτια της ιστορίας πιασµένες χέρι-χέρι; Καταλήξαµε πως πάντα θα αναρωτιόµαστε!

66

ΤΑ ΚΟΛΑΖ ΜΑΣ

67

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΒΙΒΛΙΑ : «O Σαίξπηρ και η εποχή του» Luis Β.Wright ΤΑ ΝΕΑ « Σαίξπηρ εικονογραφηµένος οδηγός» του Nick Groom και Piero

ΙΣΤΟΣΕΛΙ∆ΕΣ : http://digitalschool.minedu.gov.gr/modules/ebook/show.php http://estia.hua.gr:8080/dspace/bitstream/123456789/1000/1/kekeriopoulou.pdf http://3lyk-galats.att.sch.gr/project/2011_Moda.pdf http://www.in2life.gr/article http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BD%CE%B1%CE%B3%CE%AD%CE%BD% CE%BD%CE%B7%CF%83%CE%B7 http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_4_12/06/2011_445337 http://people.hellasmagazine.gr/2012/01/1564-1616-william-shakespear.html http://www.metaixmio.gr/products/1442--.aspx http://www.historyreport.gr/index.php/%CE%A0%CF%81%CF%8C%CF%83%CF%89%CF %80%CE%B1/2395-2012-09-05-10-07-55 http://my-space.pblogs.gr/new-proswpikothta-oyiliam-saixphr.html http://el.wikipedia.org/wiki/ http://lookafter.wordpress.com/category http://roadartist.blogspot.gr/2010/12/blog-post_10.html http://repository.edulll.gr/edulll/retrieve/2808/865.pdf http://blogs.sch.gr/14nipathin

68