“เครือข่ายการธนาคารที่ยั่งยืนแห่งประเทศไทย” และแนวโน้มของ “การธนาคารที่ยั่งยืน” สฤณี อาชวานันทกุล บริษัท ป่าสาละ จากัด 21 สิงหาคม 2558 ดาเนินการภายใต้ทุนวิจัยจาก
ป่าสาละคือใคร?
“Sustainable Business Accelerator” ป่าสาละเป็นบริษัท “ปลูกธุรกิจที่ยั่งยืน” แห่งแรกในประเทศไทย ก่อตั้งเดือน ก.ค. 2556 เป้าหมายของเราคือจุดประกายและดาเนินวาทกรรมสาธารณะเกี่ยวกับธุรกิจที่ ยั่งยืน ผ่านการจัดสัมมนา อบรม ประชุมเชิงปฏิบัติการ ผลิตสื่อสิ่งพิมพ์และออนไลน์ รวมทั้งผลิตงานวิจัยในประเด็นความยั่งยืน และส่งเสริมการวัดผลตอบแทนทางสังคม 2
เครือข่ายการธนาคารที่ยั่งยืนแห่งประเทศไทย คืออะไร?
• การรวมตัวกันของนักการเงิน นักการธนาคาร และบุคลากรในภาค การเงิน รวมถึงนักวิชาการด้านการเงินการธนาคาร ผู้มีความสนใจ ร่วมกันที่จะขับเคลื่อนภาคธนาคารกระแสหลักในไทย ให้เปลี่ยนผ่าน ไปสู่ “การธนาคารที่ยั่งยืน” (sustainable banking) ได้อย่างเป็น รูปธรรม 3
วัตถุประสงค์ของเครือข่ายฯ • เป็นแหล่งเรียนรู้แลกเปลี่ยนประสบการณ์ด้านการธนาคารที่ยั่งยืนของ สมาชิก และระหว่างสมาชิกกับบุคคลภายนอก ผ่านการจัดประชุม ประชุมเชิงปฏิบัติการ และ/หรืองานสัมมนารายไตรมาส • เป็นเวทีกลางในการค้นคว้าวิจัยในหัวข้อที่เกี่ยวข้องกับการธนาคารที่ ยั่งยืน • เป็นสถาบันกลางในการติดต่อประสานงานกับองค์กรระหว่างประเทศที่ ทางานเกี่ยวข้องกับการธนาคารที่ยั่งยืน อาทิ BSR, Global Alliance of Banking on Values (GABV), Equator Principles, International Finance Corporation 4
คุณสมบัติของผู้ประสงค์เป็นสมาชิก • ประกอบอาชีพเกี่ยวข้องกับภาคการเงินการธนาคารในประเทศไทย อาทิ นายธนาคาร นักวิเคราะห์ เจ้าหน้าที่องค์กรกากับดูแล กรรมการกลุ่ม องค์กรการเงินชุมชน หรือนักวิชาการด้านการเงิน • มีความสนใจในแนวคิด วิถีปฏิบัติ และเหตุผลทางธุรกิจของ “การธนาคาร ที่ยั่งยืน” • สามารถสละเวลามาร่วมกิจกรรมของเครือข่ายฯ ได้ไม่น้อยกว่าปีละ 2 ครั้ง
5
เป้าหมายโครงการวิจัย เพื่อสร้างความตระหนักในความจาเป็นของการเปลี่ยนวิถีธุรกิจของธนาคารไทยสู่ “การธนาคารที่ยั่งยืน” ในบรรดาบุคลากรทุกภาคส่วนที่เกี่ยวข้อง อาทิ หน่วยงาน ภาครัฐ องค์กรกากับดูแล นักการเงิน นักการธนาคาร รวมถึงสื่อมวลชนและ ประชาชนทั่วไป เพื่อจัดตั้ง “เครือข่ายการธนาคารที่ยั่งยืนแห่งประเทศไทย” (Sustainable Banking Thailand Network - SBTN) เป็นเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู้เกี่ยวกับวิถีการธนาคารที่ ยั่งยืน โดยสมาชิกเครือข่ายคือผู้เกี่ยวข้องในธุรกิจธนาคารไทย ที่สนใจในวิถีการ ธนาคารที่ยั่งยืนและสนใจจะเป็น “ผู้นาการเปลี่ยนแปลง” ในองค์กรของตนเอง เพื่อรณรงค์ส่งเสริมธรรมเนียมปฏิบัติ มาตรฐาน และโครงการที่เกี่ยวข้องกับวิถีการ ธนาคารที่ยั่งยืน อาทิ ชุดหลัก Equator Principles ดาเนินการภายใต้ทุนวิจัยจาก Rockefeller Foundation 6
(บาง)นิยามของ “การธนาคารที่ยั่งยืน” “การเงินที่ยั่งยืน หมายถึง การจัดสรรทุนการเงินและผลิตภัณฑ์บริหาร ความเสี่ยงให้กับโครงการและธุรกิจที่ส่งเสริมและไม่บั่นทอนความเจริญ ทางเศรษฐกิจ การอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม และความยุติธรรมทางสังคม” (Forum for the Future, 2002) “การธนาคารที่ยั่งยืน หมายถึง การตัดสินใจของธนาคารที่จะส่งมอบ ผลิตภัณฑ์และบริการให้แต่เฉพาะกับลูกค้าที่คานึงถึงผลกระทบด้าน สิ่งแวดล้อมและสังคมจากกิจกรรมของตน” (Bouma, Jeucken, and Klinkers, 2001)
7
องค์ประกอบของ “การธนาคารที่ยั่งยืน” ในรายงาน “Banking for Sustainability” (IFC, 2007) 1. ความมั่นคงทางการเงินของสถาบันการเงินและลูกค้า จะได้สามารถมี ส่วนร่วมในระยะยาวกับการพัฒนาประเทศ 2. ความยั่งยืนทางเศรษฐกิจของโครงการและบริษัทต่างๆ ที่สถาบันการเงิน ออกทุนให้ 3. ความยั่งยืนทางสิ่งแวดล้อมผ่านการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ 4. ความยั่งยืนทางสังคมผ่านสวัสดิการของชุมชน
8
9
ห้าระดับของ “ธนาคารที่ยั่งยืน” (Kaeufer, ongoing) 1. ระดับ 1: Unfocused corporate activities – ทากิจกรรมซีเอสอาร์ การกุศล สปอนเซอร์อีเวนท์ ฯลฯ ที่เน้นการประชาสัมพันธ์ ไม่เกี่ยวข้อง ใดๆ กับการดาเนินธุรกิจหลักของธนาคาร 2. ระดับ 2: Isolated business projects or business practices – มีโครงการ กิจกรรม หรือผลิตภัณฑ์ที่ยั่งยืน อาทิ “สินเชื่อเขียว” มาเสริม ผลิตภัณฑ์หลัก แต่ทั้งหมดยังมีสัดส่วนน้อยมากเมื่อเทียบกับกิจกรรมทาง ธุรกิจทั้งหมดของธนาคาร ผลิตภัณฑ์หรือบริการเหล่านี้อาจเป็นปฏิกิริยา ต่อเสียงสะท้อนจากสาธารณะ ไม่ใช่ผลลัพธ์ของการนาหลักความ รับผิดชอบต่อสังคมมาใช้ทั่วทั้งธนาคาร 10
ห้าระดับของ “ธนาคารที่ยั่งยืน” (Kaeufer, ongoing) (ต่อ) 3. Level 3: Systemic business practices – หลักการและธรรมเนียม ปฏิบัติเรื่องความรับผิดชอบต่อสังคมเป็นรากฐานของผลิตภัณฑ์และ กระบวนการต่างๆ ของธนาคาร ผลกระทบเชิงบวกต่อสังคมและสิ่งแวดล้อม เป็นมิติหลักของกิจกรรมทางธุรกิจทุกชนิด 4. Level 4: Strategic ecosystem innovation – จับมือเป็นแนวร่วมกับ ธนาคารอื่นและสื่อสารกับสาธารณะ สนับสนุนนักลงทุนที่รับผิดชอบและการ แก้ไขกฎเกณฑ์กากับดูแลภาคธนาคารให้มุ่งสู่ความยั่งยืน 5. Level 5: Intentional (purpose-driven) eco-system innovation – เป้าหมายไม่ใช่ “หลีกเลี่ยงสถานการณ์เชิงลบ” อีกต่อไป แต่เน้นการสร้าง นวัตกรรมเพื่อสร้างผลกระทบเชิงบวกต่อสังคมและสิ่งแวดล้อม 11
อีกวีธีมอง : Jeucken จาก Rabobank (1998)
ทีม ่ า: The
Changing Environment of Banks, Jeucken & Bouma, 1999
12
รูปธรรมของธนาคารที่ยั่งยืนในไทย? • การธนาคารที่ยั่งยืนในภาคปฏิบัติวันนี้จะต้องพิสูจน์ผ่าน การดาเนินธุรกิจในสองด้านหลักด้วยกัน 1) การปล่อยสินเชื่ออย่างรับผิดชอบ ทั้งสินเชื่อสาหรับลูกค้า ธุรกิจ และสินเชื่อสาหรับลูกค้ารายย่อย และ 2) การเสริมสร้างการเข้าถึงบริการทางการเงินของประชากรที่ ยังเข้าไม่ถึง
13
รูปธรรมของธนาคารที่ยั่งยืนในไทย? • คณะวิจัยพบว่า วงการธนาคารพาณิชย์ไทยโดยรวมยัง ค่อนข้างล้าหลังทั้งสองด้าน แต่ธนาคารพาณิชย์ที่นา วิถีปฏิบัติของธนาคารที่ยั่งยืนไปประยุกต์ใช้น่าจะมี โอกาสทางธุรกิจหลายประการ โดยเฉพาะเมื่อคานึงถึง ความสนใจของธนาคารหลายแห่งทีจ่ ะก้าวขึ้นเป็นผู้นา ในระดับภูมิภาค ภายหลังการเปิดตัวของประชาคม เศรษฐกิจอาเซียน (ASEAN Economic Community: AEC) ประกอบกับสภาพแวดล้อมที่ เอื้ออานวยต่อการบุกตลาดผู้มีรายได้น้อย โดยเฉพาะ การเติบโตอย่างก้าวกระโดดของการใช้สมาร์ทโฟน และเครือข่ายอินเทอร์เน็ต 14
เหตุผลทางธุรกิจของการปล่อยสินเชื่อลูกค้าธุรกิจอย่างรับผิดชอบ ปรับปรุงการบริหารจัดการความเสี่ยง เพิ่มส่วนแบ่งการตลาด / ขยายฐาน ลูกค้าเดิม มี – การบูรณาการเกณฑ์ด้าน N/A ผลกระทบต่อสังคมและสิ่งแวดล้อมเข้า ไปในกระบวนการกลั่นกรองสินเชื่อ อาทิ ด้วยการรับชุดหลักการอีเควเตอร์ สามารถช่วยลด 1. ความเสี่ยงจากการถูกฟ้องร้องหรือ ดาเนินคดี 2. ความเสี่ยงด้านชื่อเสียง และ 3. ความเสี่ยงทางการเงิน ที่เกิดจากความเสี่ยงด้านสังคมและ สิ่งแวดล้อมของโครงการที่มีแนวโน้มจะ ก่อผลกระทบเชิงลบสูง และไม่ถูกจากัด หรือรับมืออย่างเพียงพอในขอบเขตของ กฎหมายและกฎระเบียบภาครัฐ
เข้าสู่ตลาดใหม่ / ได้ฐานลูกค้าใหม่ มี – ด้วยการเน้นผลิตภัณฑ์และบริการ ทางการเงินสาหรับกิจการใหม่ๆ ที่สร้าง ประโยชน์สุทธิด้านสังคมและ สิ่งแวดล้อม อาทิ • พลังงานหมุนเวียน • เกษตรอินทรีย์ • การพัฒนาชุมชน
15
เหตุผลทางธุรกิจของการปล่อยสินเชื่อลูกค้ารายย่อยอย่างรับผิดชอบ ปรับปรุงการบริหารจัดการความเสี่ยง เพิ่มส่วนแบ่งการตลาด / ขยายฐาน เข้าสู่ตลาดใหม่ / ได้ฐานลูกค้าใหม่ ลูกค้าเดิม เป็นไปได้ – ถ้าหากธนาคารผนวกกลไก มี – ผ่านการผนวกผสานโครงการให้ N/A คุ้มครองผู้บริโภคทางการเงินเข้ากับ การศึกษาหรือความรู้เรื่องทางการเงิน โครงการให้การศึกษาทางการเงินเพื่อ (financial literacy) เข้าไปในการนาส่ง ลดความเสี่ยง อาทิ ความเสี่ยงที่จะผิด ผลิตภัณฑ์ทางการเงิน ณ จุดขาย นัดชาระหนี้ของลูกหนี้ที่มีหนี้สินเกินตัว ในทางที่ทาให้ความรู้ดังกล่าวเป็น “จุด หัวข้อที่น่าจะเป็นประโยชน์แก่ผู้บริโภค ขาย” ที่ดึงดูดผู้บริโภค ยกตัวอย่างเช่น ทางการเงินไทยเป็นพิเศษ ได้แก่ การรี ด้วยการเพิ่มอัตราดอกเบี้ยเงินฝากและ ไฟแนนซ์หนี้ส่วนบุคคล และการเพิ่ม ลดอัตราดอกเบี้ยสินเชื่อสาหรับลูกค้าที่ ความโปร่งใสของการเปิดเผย ฝากเงินอย่างสม่าเสมอ ค่าธรรมเนียมสินเชื่อ
16
เหตุผลทางธุรกิจของการขยายการเข้าถึงบริการทางการเงินในระบบ ปรับปรุงการบริหารจัดการความเสี่ยง เพิ่มส่วนแบ่งการตลาด / ขยายฐาน ลูกค้าเดิม N/A N/A
เข้าสู่ตลาดใหม่ / ได้ฐานลูกค้าใหม่ มี – ผลิตภัณฑ์ไมโครไฟแนนซ์ โดยเฉพาะสินเชื่อและเงินโอน ยังเป็นที่ ต้องการอย่างสูงสาหรับผู้มีรายได้น้อย ในประเทศไทย ธนาคารพาณิชย์ สามารถก้าวข้ามข้อจากัดของโมเดล ธุรกิจแบบดั้งเดิมของธนาคารกระแส หลักด้วยการใช้ช่องทางการขายใหม่ๆ อาทิ 1. การธนาคารผ่านมือถือ (mobile banking) ที่มีจุดแปลง e-money เป็ นเงินสดได้ 2. การร่วมมือกับกลุ่มการเงินฐาน รากในชุมชน อาทิ สหกรณ์ออม ทรัพย์ สถาบันการเงินชุมชน กลุ่ม ออมทรัพย์ ฯลฯ 17
ตลาดสินเชื่อที่น่าสนใจ
18
ธนาคารยังคงเป็นแหล่งทุนที่สาคัญที่สุดในไทย ิ เชอ ื่ เอกชนต่อจีดพ สน ี :ี 154% ในปี 2013 สูงกว่าค่าเฉลีย ่ โลกและ ี ตะวันออก เอเชย
ทีม ่ า: World
Bank 19
ปัจจัยผลักดันสาคัญ (key drivers) ของการธนาคารที่ยั่งยืน ในไทย: นโยบายรัฐให ้ ความสาคัญกับการขยาย บริการทางการเงิน (financial inclusion) มากขึน ้ , ธปท. ให ้ ความสาคัญมากขึน ้ กับการ กากับ “ความรับผิดชอบ” ในไทย: ยังไม่มต ี ลาดความ ต ้องการ “ผลิตภัณฑ์การเงินที่ ั เจน รับผิดชอบ” อย่างชด เพราะคนขาดข ้อมูล, วัฒนธรรมว่าลูกหนีเ้ ป็ นฝ่ ายผิด
ในไทย: คนให ้ ความไว ้วางใจและ ื่ ถือธนาคารใน เชอ ระดับสูง
ในไทย: นัก ลงทุนยังไม่ม ี บทบาท
ในไทย: ภาคประชา สงั คมกดดันธนาคารมาก ขึน ้ แต่กฎเกณฑ์ยังไม่ ทันกับปั ญหาสงิ่ แวดล ้อม
ทีม ่ า: ESG
Trends in the Banking Sector, Sustainalytics, 2014
20
“ต้นทุน” ของปัญหาการขาดจริยธรรมทางธุรกิจ (ข้อมูล ณ ปี 2555)
ธนาคารขนาดใหญ่สูญเสียความไว้วางใจจากสาธารณะในระดับที่ไม่เคย ปรากฎมาก่อน 21
Westpac Banking Corp : ผู้นาอุตสาหกรรมธนาคารใน Dow Jones Sustainable Index ประจาปี 2014
นโยบายธนาคาร: ทา รายงานวิเคราะห์ความเท่า เทียมของรายได ้, จ ้างชน พืน ้ เมืองแบบ proactive
Everywhere Banking ให ้ ทาธุรกรรมผ่านการสง่ SMS บนมือถือ, In-store banking model
ิ เชอ ื่ 55% ของสน สาธารณูปโภคและ โครงสร ้างพืน ้ ฐานปล่อย ให ้กับไฟฟ้ าพลังน้ าและ พลังงานหมุนเวียน
ทีม ่ า: Dow Jones
Sustainability Index Industry Group Leader Report, RobecoSAM & DJSI
22
หลักการปล่อยสินเชื่อที่รับผิดชอบของ Westpac 1. 2. 3. 4.
เราจะปล่อยกู้เฉพาะในจานวนที่ลูกค้ามีศักยภาพในการชาระคืน เราจะวางตลาดสินค้าและบริการอย่างรับผิดชอบ เราสนับสนุนลูกค้าที่เผชิญกับปัญหาทางการเงิน เราช่วยเพิ่มความรู้เรื่องทางการเงิน (financial literacy) และ ศักยภาพทางการเงิน (financial capability) ของลูกค้า
ที่มา: “Principles for Responsible Lending,” 2013, เว็บไซต์ Westpac Banking Group
23
Standard Chartered: ทุก $1m ที่ปล่อยกู้ SMEs ในกานา และแซมเบียสร้าง $3m กาไร+ภาษี+เงินเดือนคนในท้องถิ่น
ทีม ่ า: Standard Chartered
24
ตัวอย่างกลไกทางการเงิน: Debt-for-Nature Swap (DNS)
25
ความท้าทายบางประการ • “คนตีตั๋วฟรี” (free-rider) • นโยบายรัฐยังไม่บูรณาการอย่างสอดคล้องกับหลักการ พัฒนาที่ยั่งยืน ขาดความชัดเจนและต่อเนื่อง • อุปสงค์ผลิตภัณฑ์ทางการเงินที่ยั่งยืนยังไม่มีมาก (แต่น่าจะ เติบโตตามตลาด เช่น พลังงานหมุนเวียน) • วัฒนธรรม(?)ของผู้บริโภคบริการทางการเงิน • ข้อมูลพื้นฐานขาดแคลน 26
ดาวน์โหลดรายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์ และ/หรือสมัคร เป็นสมาชิก “เครือข่ายการธนาคารที่ยั่งยืนแห่ง ประเทศไทย” ได้ที่ www.salforest.com info@salforest.com 02 258 7383