บทสรุปผู้บริหาร: "เหตุผลทางธุรกิจ" ของธนาคารที่ยั่งยืนในไทย by Sal Forest

“เหตุผลทางธุรกิจ” ของ

“ธนาคารที่ยั่งยืน” ในไทย

BUSINESS CASE FOR

SUSTAINABLE BANKING IN THAILAND

บริษัท ป่าสาละ จำ�กัด ดำ�เนินการภายใต้ทุนวิจัยจาก มูลนิธิร็อกกีเฟลเลอร์

Sal Forest Co., Ltd. supported by the Rockefeller Foundation หัวหน้าโครงการ: สฤณี อาชวานันทกุล

Project manager: Sarinee Achavanuntakul มีนาคม 2558 March 2015

ดำ�เนินงานภายใต้ทุนวิจัยจาก

ท่านสามารถดาวน์โหลดงานวิจัยฉบับสมบูรณ์ได้ที่

www.salforest.com The completed version of the research can be downloaded at www.salforest.com

บทสรุปผู้บริหาร ทุกวันนี้แนวคิด “ความยั่งยืน” ได้เข้าสู่กระแสสำ�นึกของ ภาคธุรกิจต่างๆ ทั่วโลก และกำ�ลังได้รับการยอมรับโดย ทั่วไปว่า หมายถึงวิถีปฏิบัติทางธุรกิจซึ่งสอดคล้องกับ แนวคิ ด “การพั ฒ นาที่ ยั่ ง ยื น ” (sustainable development) สถาบั น การเงิ น มี บ ทบาทที่ สำ � คั ญ ยิ่ ง ในยุ ค แห่งการพัฒนาที่ยั่งยืน ในฐานะตัวกลางที่ขาดไม่ได้ใน เศรษฐกิจสมัยใหม่ งานวิ จั ย ชิ้ น นี้ มุ่ ง ทบทวนวรรณกรรมปริ ทั ศ น์ ด้ า น สถานการณ์ ข อง “การธนาคารที่ ยั่ ง ยื น ” ทั่ ว โลก และ นำ�เสนอ “เหตุผลทางธุรกิจ” ที่น่าสนใจสำ�หรับธนาคาร พาณิ ช ย์ ใ นประเทศไทย ในการเปลี่ ย นผ่ า นไปสู่ วิ ถี ก าร ธนาคารที่ยั่งยืน

“ธนาคารที่ยั่งยืน” – แนวคิด แนวร่วม และมาตรฐาน ถึ ง แม้ ว่ า ตลอดสามทศวรรษที่ ผ่ า นมา ธนาคารหลายแห่ ง จะประกอบธุ ร กิ จ โดย ยึ ด มั่น ในหลั ก การพั ฒ นาที่ ย่ั ง ยื น แนวคิ ด และเหตุผลทางธุรกิจของ “การธนาคารที่ ยั่งยืน” ก็ดูราวกับเพิ่งตกผลึกอย่างชัดเจน ในทศวรรษแรกของศตวรรษที่ 21 ในปี ค.ศ. 2007 บรรษัทเงินทุนระหว่างประเทศ (International Finance Corporation: IFC) องค์กรในเครือธนาคารโลกทีป่ ล่อยสินเชือ่ ให้ กับภาคเอกชน สรุปในรายงาน “การธนาคาร เพือ่ ความยัง่ ยืน” (Banking for Sustainability) ว่า ความยัง่ ยืนสำ�หรับภาคธนาคารนัน้ มีองค์ ประกอบทีส่ �ำ คัญสองส่วนด้วยกัน – “องค์ประกอบแรก คือ การจัดการความ เสีย่ งด้านสิง่ แวดล้อมและสังคมในการตัดสิน ใจเชิ ง กลยุ ท ธ์ แ ละในการปล่ อ ยสิ น เชื่ อ ... องค์ประกอบที่สอง คือ การค้นหาโอกาสการ พัฒนาผลิตภัณฑ์เปี่ยมนวัตกรรมในสาขา ใหม่ๆ ที่เกี่ยวข้องกับความยั่งยืน นั่นหมาย ถึงการสร้างผลิตภัณฑ์และบริการทางการ เงิ น ที่ ส นั บ สนุ น การพั ฒ นาสิ น ค้ า และ กิ จ กรรมเชิ ง พาณิ ช ย์ ที่ ส ร้ า งประโยชน์ ท าง สังคมและสิ่งแวดล้อม โอกาสใหม่ๆ ที่กำ�ลัง เติบโตขึ้นเหล่านี้พัฒนาไปอย่างไม่หยุดยั้ง มี ตั้ ง แต่ พ ลั ง งานหมุ น เวี ย น ประสิ ท ธิ ภ าพ การใช้ พ ลั ง งาน กระบวนการผลิ ต และ เทคโนโลยีสะอาด การอนุรักษ์ความหลาก หลายทางชีวภาพ ไมโครไฟแนนซ์ บริการ ทางการเงินที่พุ่งเป้าไปยังกลุ่มสตรี และที่อยู่ อาศัยสำ�หรับผู้มีรายได้น้อย โมเดลธุรกิจซึ่ง ตอบโจทย์เหล่านี้กำ�ลังสร้างกลุ่มลูกค้าใหม่ และตลาดใหม่ และกำ � ลั ง ช่ ว ยให้ ส ถาบั น การเงินสร้างความแตกต่างจากคู่แข่ง เสริม สร้ า งชื่ อ เสี ย งในสายตาของลู ก ค้ า และผู้ มี ส่วนได้เสียรายสำ�คัญ เข้าถึงแหล่งทุนใหม่

และสร้างความไว้วางใจและการสนับสนุน จากผู้มีส่วนได้เสีย” วั น นี้ ทั่ ว โลกมี ส ถาบั น การเงิ น จำ � นวนมาก ขึ้ น เรื่ อ ยๆ ที่ บู ร ณาการ “ความรั บ ผิ ด ชอบ ต่ อ สั ง คม” เข้ า ไปในการกำ � หนดกลยุ ท ธ์ การปฏิบัติงาน และวัฒนธรรมองค์กร บาง แห่งเรียกตัวเองว่า “ธนาคารเขียว” (Green Bank) และเน้นการให้บริการทางการเงิน กับโครงการที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมและ โครงการฟื้ น ฟู ร ะบบนิ เ วศ การเติ บ โตของ “การธนาคารที่ยั่งยืน” ในแง่แนวคิดและวิถี ปฏิบัตินั้นสอดคล้องกับกระแสที่คนตื่นตัว มากขึ้ น เรื่ อ ยๆ เกี่ ย วกั บ ผลกระทบทางลบ จากการธนาคารที่ “ไม่ ยั่ ง ยื น ” ธนาคารที่ พยายาม “ยั่ ง ยื น ” จะค่ อ ยๆ ยกเลิ ก การ สนับสนุนธุรกิจหรือกิจกรรมที่ไม่ยั่งยืน อาทิ การผลิ ต พลั ง งานโดยใช้ เ ชื้ อ เพลิ ง ฟอสซิ ล เพิ่ ม การสนั บ สนุ น พลั ง งานหมุ น เวี ย นและ โครงการที่ เ ป็ น มิ ต รกั บ สิ่ ง แวดล้ อ มแทน ธนาคารบางแห่ ง บนเส้ น ทางนี้ ส นั บ สนุ น โครงการที่สร้างผลกระทบต่อสังคมเป็นบวก อาทิ สินเชือ่ ขนาดจิว๋ เพือ่ บรรเทาปัญหาความ ยากจน บริการเพือ่ ผูพ้ กิ ารทีเ่ ข้าถึงได้ ฯลฯ ในขณะเดียวกัน มาตรฐาน แนวร่วม และ รางวั ล ด้ า น “การธนาคารที่ ยั่ ง ยื น ” ก็ เ ริ่ ม ปรากฎและเติบโต มาตรฐานซึ่งเป็นที่รู้จัก สู ง สุ ด ได้ แ ก่ ชุ ด หลั ก อี เ ควเตอร์ (Equator Principles: EPs) ซึ่ ง ถู กออกแบบมา เป็ น มาตรฐานสำ � หรั บ การปล่ อ ยสิ น เชื่ อ โครงการใหญ่ ท่ี รั บ ผิ ด ชอบ สถาบั น การ เงินที่ลงนามรับหลักการชุดนี้จะต้องบูรณา การหลั ก อี เ ควเตอร์ เ ข้ า กั บ กระบวนการ และขั้ น ตอนกลั่ น กรองสิ น เชื่ อ ภายใน ธนาคาร และจะไม่ ส นั บ สนุ น โครงการที่

ลู ก ค้ า ไม่ ย อมทำ � หรื อ ไม่ ส ามารถทำ � ตาม หลั ก อี เ ควเตอร์ ไ ด้ เมื่ อ หั น มามองด้ า น การยกย่ อ ง หนั ง สื อ พิ ม พ์ ไฟแนนเชี ย ล ไทมส์ ร่วมกับบรรษัทเงินทุนระหว่างประเทศ ก็ได้มอบรางวัล “การเงินที่ยั่งยืน” หรือ FT/ IFC Sustainable Finance Awards สำ�หรับ สถาบันการเงินและสถาบันจัดการลงทุนที่ มีความรับผิดชอบต่อสังคมและสิ่งแวดล้อม เป็ น ประจำ � ทุ ก ปี นั บ ตั้ ง แต่ ปี ค.ศ. 2006 เป็นต้นมา

gramme: UNEP) ตีพิมพ์รายงานหลักปฏิบัติ “UNEP FI Guide to Banking & Sustainability” ในปี 2011 ซึ่งปัจจุบันมีสถาบันการ เงินร่วมลงนามกว่า 200 แห่ง ก่อนหน้านั้นในปี 2009 ธนาคารที่มุ่ง ทำ�ธุรกิจอย่างยั่งยืน 16 แห่งจากทั่วโลก ร่วมกันก่อตั้ง “แนวร่วม การธนาคารเน้นคุณค่าแห่งโลก” (Global Alliance for Banking on Values: GABV) เป็นเครือข่ายอิสระของธนาคารที่ใช้ผลิตภัณฑ์ และบริการทางการเงินนำ�ส่งการพัฒนาที่ยั่งยืนให้กับประชากรและ ชุมชนที่เข้าไม่ถึงการเงินในระบบ ตลอดจนปรับปรุงสิ่งแวดล้อม ปัจจุบันแนวร่วมดังกล่าวมีสถาบันการเงินเป็นสมาชิก 25 แห่งจาก 25 ประเทศทั่วโลก เข้าถึงประชากรรวม 10 ล้านคน และดำ�เนิน ธุรกิจภายใต้แนวคิด “ไตรกำ�ไรสุทธิ” (Triple-Bottom-Line หมาย โครงการสิ่ ง แวดล้ อ มแห่ ง สหประชาชาติ ถึงการมุ่งสร้างกำ�ไรทางการเงินควบคู่ไปกับประโยชน์ทางสังคมและ (United Nations Environment Pro- สิ่งแวดล้อม)

ประโยชน์ทางธุรกิจของธนาคารที่ยั่งยืน จากวรรณกรรมปริ ทั ศ น์ ง านวิ จั ย เกี่ ย วกั บ ความสัมพันธ์ระหว่างผลประกอบการทาง การเงิ น และผลกระทบด้ า นสั ง คมและสิ่ ง แวดล้อมของธนาคาร คณะวิจัยพบว่ามีงาน วิ จั ย สะท้ อ นผลลั พ ธ์ ทำ � นองนี้ ใ นธุ ร กิ จ อื่ น เช่นกัน การศึกษาบางชิ้นพบว่าผลประกอบ การทางการเงินของธนาคารมีความสัมพันธ์ ที่ มี นั ย สำ � คั ญ ทางสถิ ติ กั บ กิ จ กรรมที่ แ สดง “ความรับผิดชอบต่อสังคม” (ซีเอสอาร์) ของ ธนาคาร และพบว่ า กิ จ กรรมซี เ อสอาร์ มี สหสั ม พั น ธ์ เ ชิ ง ลบกั บ สั ด ส่ ว นหนี้ เ สี ย (Wu & Shen, 2013) การศึ ก ษาบางชิ้ น พบว่ า ธนาคารขนาดใหญ่ดูจะได้รับ ‘รางวัล’ จาก การแสดงความรับผิดชอบต่อสังคม ประเมิน จากการที่ อั ต ราผลตอบแทนต่ อ สิ น ทรั พ ย์ และอั ต ราผลตอบแทนต่ อ ส่ ว นทุ น ดู จ ะ สัมพันธ์อย่างมีนยั สำ�คัญกับคะแนนซีเอสอาร์ (Cornett, Erhemjamts, & Tehranian, 2014).

ในปี 2013 แนวร่วมการธนาคารเน้นคุณค่า แห่งโลก (Global Alliance for Banking on Values: GABV) เผยแพร่ผลการศึกษา ที่เปรียบเทียบผลประกอบการของธนาคารที่ ยั่งยืน (นิยามว่าหมายถึงสมาชิก GABV ณ สิ้นเดือนมีนาคม 2013) กับผลประกอบการ ของสถาบั น การเงิ น ขนาดใหญ่ ใ นกระแส หลั ก ที่ มี ค วามสำ � คั ญ ระดั บ โลก (Global Systemically Important Financial Institutions: GSIFIs) การวิ จั ยชิ้ น นี้ สำ � รวจ ผลประกอบการตลอดระยะเวลาสิบปี คือ 2003-2012 โดยแบ่งออกเป็นสองช่วง ช่วง แรกระหว่างปี 2003-2007 (ก่อนเกิดวิกฤติ การเงินครั้งล่าสุด) และช่วงที่สองระหว่าง ปี 2008-2012 (หลังเกิดวิกฤติการเงินครั้ง ล่าสุด) โดยมองว่า “จุดหักเห” ครั้งสำ�คัญ ท่ า มกลางวิ ก ฤติ ก ารเงิ น เกิ ด ขึ้ น ในปี ค.ศ. 2008 เมื่อธนาคาร เลห์แมน บราเธอร์ส ล้ม ละลาย เหตุ ก ารณ์ นี้ นั บ เป็ น จุ ด แบ่ ง ระบบ

ธนาคารออกเป็ น สองยุ ค นั่ น คื อ ยุ ค ก่ อ น ต้องการในการปล่อยสินเชื่อของธนาคารลง นับว่าหักล้างกับข้ออ้าง วิกฤติการเงิน และยุคหลังวิกฤติการเงิน ซึง่ มี ของสถาบันการเงินขนาดใหญ่บางแห่งที่ว่า ถ้าหากรัฐเพิ่มระดับเงิน ความแตกต่างกันอย่างมาก กองทุนขั้นตํ่าที่ต้องดำ�รง (capital requirement) แล้วไซร้ ธนาคาร จะปล่อยสินเชื่อน้อยลง ผู้ วิ จั ย ในการศึ ก ษาชิ้ น นี้ วั ด “ระดั บ การ สนับสนุนเศรษฐกิจจริง” ของธนาคารต่างๆ การเปรียบเทียบผลประกอบการทางการเงินของธนาคารที่ยั่งยืนกับ จากสัดส่วนสินทรัพย์ในงบดุลที่เป็นสินเชื่อ GSIFIs ในงานวิจัยชิ้นนี้ให้ภาพที่ซับซ้อนกว่านั้น โดยพบว่าธนาคาร ผู้ วิจั ย พบว่ าอัต ราส่วนสินเชื่อ ต่อ สินทรัพย์ ที่ยั่งยืนส่งมอบอัตราผลตอบแทนต่อสินทรัพย์ที่ค่อนข้างคงที่ในอดีต รวมของธนาคารที่ยั่งยืนนั้นสูงเกือบสองเท่า โดยอยู่ในระดับที่ตํ่ากว่าอัตราผลตอบแทนต่อสินทรัพย์ของ GSIFIs ของ GSIFIs นอกจากนี้ ธนาคารที่ยั่งยืนยัง ในช่วงก่อนเกิดวิกฤติการเงิน อย่างไรก็ตาม ธนาคารที่ยั่งยืนสามารถ อาศัยเงินฝากจากลูกค้าเป็นแหล่งทุนในการ ส่งมอบอัตราผลตอบแทนต่อส่วนทุนที่ผันผวนน้อยกว่า GSIFIs และ ดำ�เนินงานมากกว่า GSIFIs ซึ่งนอกจากจะ อัตราผลตอบแทนดังกล่าวในช่วงหลังวิกฤติการเงินก็ดีกว่า นอกจาก สะท้อนว่าธนาคารที่ยั่งยืนเน้นการสนับสนุน นี้ ระดับส่วนทุนต่อสินทรัพย์รวมของ GSIFIs ที่น้อยกว่าธนาคารที่ เศรษฐกิจจริงมากกว่าแล้ว การอาศัยฐาน ยั่งยืนหมายความว่า อัตราผลตอบแทนต่อส่วนทุนที่ GSIFIs ทำ�ได้ เงิ น ฝากยั ง ช่ ว ยลดความเสี่ ย งด้ า นสภาพ สูงกว่าธนาคารที่ยั่งยืนในช่วงก่อนเกิดวิกฤติการเงินนั้นบางส่วน คล่องของกลยุทธ์การระดมทุนอีกด้วย ผูว้ จิ ยั จะต้องมาจากการกู้เงิน แปลว่าความเสี่ยงของ GSIFIs น่าจะมี พบว่าธนาคารที่ย่ังยืนมีฐานทุนที่แข็งแกร่ง มากกว่า ด้วยเหตุน้ี นักลงทุนของ GSIFIs จึงย่อมคาดหวังว่าจะได้ เมื่อเปรียบเทียบกับ GSIFIs โดยเฉพาะหาก รับผลตอบแทนจากการลงทุนที่สูงกว่านักลงทุนในธนาคารที่ยั่งยืน วัดจากอัตราส่วนทุนต่อสินทรัพย์ ในขณะ เพื่อชดเชยความเสี่ยงที่สูงกว่ าธนาคารที่ยั่งยืน จากการใช้เงินกู้ เดียวกัน ทุนที่อยู่ในระดับสูงก็ไม่ได้ลดความ และความผันผวนของผลตอบแทน

เหตุผลทางธุรกิจของ “การธนาคารทีย ่ ง ่ั ยืน” ในไทย แนวคิด มาตรฐาน แนวร่วม และผลการวิจยั เกี่ยวกับ “การธนาคารที่ย่ังยืน” ดังสรุปข้าง ต้นนั้นเสนอว่า การธนาคารที่ย่ังยืนในภาค ปฏิบตั วิ นั นีจ้ ะต้องพิสจู น์ผา่ นการดำ�เนินธุรกิจ ในสองด้านหลักด้วยกัน ได้แก่ 1) การปล่อย สินเชื่ออย่างรับผิดชอบ และ 2) การเสริม สร้างการเข้าถึงบริการทางการเงินของกลุ่ม ประชากรทีย่ งั เข้าไม่ถงึ บริการทางการเงิน

ธุรกิจหลายประการ โดยเฉพาะเมื่อค�ำนึงถึง ความสนใจของธนาคารหลายแห่งที่จะก้าว ขึ้นเป็นผู้น�ำในระดับภูมิภาค ภายหลังการ เปิดประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน (ASEAN Economic Community: AEC) ประกอบกับ สภาพแวดล้ อ มที่ เ อื้ อ อ�ำนวยต่ อ การบุ ก ตลาดผู้มีรายได้น้อย จากการเติบโตอย่าง ก้าวกระโดดของการใช้สมาร์ทโฟนและเครือ ข่ายอินเทอร์เน็ต

คณะวิจัยพบว่า วงการธนาคารพาณิชย์ไทย โดยรวมยังค่อนข้างล้าหลังทั้งสองด้าน แต่ โดยรวม คณะวิจัยสรุป “เหตุผลทางธุรกิจ” ธนาคารพาณิชย์ที่น�ำวิถีปฏิบัติของธนาคาร ของการเข้ า สู่ วิ ถี ก ารธนาคารที่ ยั่ ง ยื น ของ ที่ ยั่ ง ยื น ไปประยุ ก ต์ ใ ช้ น ่ า จะมี โ อกาสทาง ธนาคารพาณิชย์ไทย ได้ในตารางต่อไปนี้

มิตข ิ องการ ธนาคารทีย ่ ง ่ั ยืน / เหตุผลทางธุรกิจ

ปรับปรุงการบริหาร จัดการความเสี่ยง

การปล่อยสินเชื่อ ลูกค้าธุรกิจอย่าง รับผิดชอบ (responsible wholesale lending)

มี – การบูรณาการเกณฑ์ด้านผลกระ การปล่อยสินเชื่อลูกค้าธุรกิจ ทบต่อสังคมและสิ่งแวดล้อมเข้าไป อย่างรับผิดชอบ (responsiในกระบวนการกลั่นกรองสินเชื่อ อาทิ ble wholesale lending) การรับชุดหลักการอีเควเตอร์ สามารถ ช่วยลด 1. ความเสีย่ งจากการถูกฟ้องดำ�เนินคดี 2. ความเสี่ยงด้านชื่อเสียง และ 3. ความเสี่ยงทางการเงิน ทีเ่ กิดจากความเสีย่ งด้านสังคมและสิง่ แวดล้อมของโครงการทีม่ แี นวโน้มจะ ก่อผลกระทบเชิงลบสูง และไม่ถกู จำ�กัด หรือรับมืออย่างเพียงพอในขอบเขตของ กฎหมายและกฎระเบียบภาครัฐ

การปล่อยสินเชื่อ ลูกค้ารายย่อย อย่างรับผิดชอบ (responsible retail lending)

เป็นไปได้ – ถ้าหากธนาคารผนวก กลไกคุ้มครองผู้บริโภคทางการเงินเข้า กับโครงการให้การศึกษาทางการเงิน เพื่อลดความเสี่ยง อาทิ ความเสี่ยง ที่จะผิดนัดชำ�ระหนี้ของลูกหนี้ที่มีหนี้ สินเกินตัว หัวข้อที่น่าจะเป็นประโยชน์ แก่ผู้บริโภคทางการเงินไทยเป็นพิเศษ ได้แก่ การรีไฟแนนซ์หนี้ส่วนบุคคล และการเพิ่มความโปร่งใสของการ เปิดเผยค่าธรรมเนียมสินเชื่อ

การขยายการเข้า N/A ถึงบริการทางการ เงินในระบบ

เข้าสู่ตลาดใหม่ / ได้ฐานลูกค้าใหม่

เพิ่มส่วนแบ่ง การตลาด / ขยายฐานลูกค้าเดิม

การปล่อยสินเชื่อลูกค้าธุรกิจ อย่างรับผิดชอบ (responsible wholesale lending)

มี – ผ่านการผนวกผสาน N/A โครงการให้การศึกษาหรือ ความรู้เรื่องทางการเงิน (financial literacy) เข้าไปใน การนำ�ส่งผลิตภัณฑ์ทางการ เงิน ณ จุดขาย ในทางที่ทำ�ให้ ความรู้ดังกล่าวเป็น “ความ โดดเด่น” ที่ดึงดูดผู้บริโภค ตัวอย่างเช่น การเพิ่มอัตรา ดอกเบี้ยเงินฝากและลดอัตรา ดอกเบี้ยสินเชื่อสำ�หรับลูกค้าที่ ฝากเงินอย่างสมํ่าเสมอ N/A

มี – ผลิตภัณฑ์ไมโครไฟแนนซ์ โดยเฉพาะสินเชื่อและเงิน โอน ยังเป็นที่ต้องการอย่าง สูงสำ�หรับผู้มีรายได้น้อยใน ประเทศไทย ธนาคารพาณิชย์ สามารถก้าวข้ามข้อจำ�กัดของ โมเดลธุรกิจแบบดั้งเดิมของ ธนาคารกระแสหลักด้วยการใช้ ช่องทางการขายใหม่ๆ อาทิ การธนาคารผ่านมือถือ (mobile banking) ที่มีจุดแปลง e-money เป็นเงินสดได้ การร่วมมือกับกลุ่มการเงิน ฐานรากในชุมชน อาทิ สหกรณ์ ออมทรัพย์ สถาบันการเงิน ชุมชน กลุ่มออมทรัพย์ ฯลฯ

เหตุ ผ ลทางธุ ร กิ จ ของการปล่ อ ยสิ น เชื่ อ ลูกค้าธุรกิจอย่างรับผิดชอบในไทย คณะวิจัยพบว่า ธนาคารพาณิชย์ไทยโดย รวมยังไม่เข้าใจแนวคิดหรือวิถีปฏิบัติของ การปล่ อ ยสิ น เชื่ อ “ที่ รั บ ผิ ด ชอบ” สำ � หรั บ ลูกค้าธุรกิจ โดยปัจจุบันยังไม่มีธนาคารแห่ง ใดใช้มาตรฐานสากลด้านการปล่อยสินเชื่อ ที่รับผิดชอบ อาทิ ชุดหลักอีเควเตอร์ หรือ บูรณาการการประเมินความเสี่ยงด้านสังคม และสิ่งแวดล้อมเข้าไปในกระบวนการกลั่น กรองสินเชื่อด้วยตนเอง ธนาคารเน้นเพียง การปฏิบัติตามกฎหมาย กฎระเบียบ และ ประกาศต่างๆ จากธนาคารแห่งประเทศไทย ในฐานะผู้ กำ � กั บ ดู แ ลเท่ า นั้ น ตลอดระยะ เวลาหนึ่งทศวรรษที่ผ่านมา สถาบันการเงิน ระหว่างประเทศบางแห่ง อาทิ บรรษัทเงินทุน ระหว่างประเทศ ได้จดั งานเสวนาเกีย่ วกับการ ธนาคารทีย่ ง่ั ยืนและชุดหลักอีเควเตอร์ แต่ไม่ ได้รับความสนใจจากธนาคารพาณิชย์ไทย เท่าที่ควร ผู้บริหารธนาคารบางรายมองว่า ธนาคารแห่งประเทศไทยควร “สั่ง” ธนาคาร ให้รับชุดหลักการข้างต้นถ้าหากมองว่าเป็น ประโยชน์ ปฏิ กิ ริ ย าดั ง กล่ า วสะท้ อ นว่ า ผู้ บริหารยังมิได้มองเห็นความสัมพันธ์ระหว่าง ความเสี่ยงด้านสังคมและสิ่งแวดล้อม กับ ความเสี่ยงทางธุรกิจของธนาคาร ธนาคารพาณิ ช ย์ ไ ทยโดยรวมยั ง ให้ ค วาม สำ � คั ญ กั บ การทำ � “กิ จ กรรมซี เ อสอาร์ ” ที่ ไม่เกี่ยวอันใดกับการดำ�เนินธุรกิจหลักของ ธนาคาร มองความเสี่ ย งด้ า นสั ง คม สิ่ ง แวดล้ อ ม ธรรมาภิ บ าล (เรี ย กรวมๆ ว่ า Environmental, Social, Governance หรือ “ประเด็น ESG”) ว่าเป็น “ความเสี่ยงด้าน การปฏิ บั ติ ต ามกฎหมาย” (Compliance Risk) ของลูกค้าธุรกิจ ความเชื่อเช่นนี้ตั้งอยู่ บนสมมุติฐานว่า ความเสี่ยงด้าน ESG ของ ลูกค้าถูกจัดการหรือจำ�กัดอย่างเพียงพอแล้ว ด้วยกฎหมายและกฎเกณฑ์ตา่ งๆ ของรัฐ

อย่ า งไรก็ ดี สมมุ ติ ฐ านข้ า งต้ น ขั ด แย้ ง กั บ สภาพความเป็นจริงมากขึ้นอย่างต่อเนื่อง ปัจจุบันธนาคารไทยหลายแห่งกำ�ลังขยาย กิ จ การเข้ า ไปในประเทศเพื่ อ นบ้ า น อาทิ เมียนมาร์ ลาว กัมพูชา ซึ่งล้วนแต่มีสถาบัน ประชาธิปไตยและกลไกคุ้มครองประชาชน ด้อยกว่าไทย เปิดช่องให้เกิดความเสี่ยงด้าน ESG ทีอ่ ยูน่ อกเหนือจากกรอบกฎหมายและ กฎเกณฑ์ ส่งผลให้ธนาคารไทยมีแนวโน้มที่ จะมองไม่เห็นความเสีย่ งเหล่านีต้ ามไปด้วย กรณีศึกษาที่น่าสนใจในเรื่องนี้ คือ โครงการ สร้างเขือ่ นไซยะบุรี มูลค่ากว่า 115,000 ล้าน บาทในประเทศลาว ซึ่งเป็นเขื่อนแห่งแรกที่ สร้างในลำ�นํา้ โขงสายหลักตอนล่าง โครงการ ดังกล่าวได้รับสินเชื่อในการก่อสร้างทั้งหมด จากธนาคารไทย 6 แห่ง โดย ณ ต้นปี พ.ศ. 2558 การก่อสร้างเขื่อนแห่งนี้ยังคงดำ�เนิน ต่อไปอย่างไม่หยุดยั้ง แม้ว่านักวิทยาศาสตร์ และผู้เชี่ยวชาญด้านสิ่งแวดล้อมหลายคน จะคัดค้านอย่างหนัก โดยยกเหตุผลเดียวกัน ว่า การก่อสร้างเขื่อนไซยะบุรีมีแนวโน้มจะ ก่อ “หายนะทางระบบนิเวศ” ครั้งใหญ่ นัก สิ่ ง แวดล้ อมบางคนถึ ง กั บเรี ยกไซยะบุ รี ว่า เป็นการ “ปาดคอแม่นํ้าโขง” เพราะตั้งอยู่ใน ตำ�แหน่งสำ�คัญยิ่งในแง่ของระบบนิเวศ งาน วิจัยอิสระชิ้นแล้วชิ้นเล่าชี้ว่าไซยะบุรีจะก่อ ให้เกิดปัญหาข้ามพรมแดนที่ยากเยียวยา จากการเปลีย่ นแปลงของระดับแม่นา้ํ ตะกอน และเส้ น ทางปลาอพยพ ส่ ง ผลกระทบต่ อ ชีวิตความเป็นอยู่ของประชากรกว่า 60 ล้าน คนทีพ่ ง่ึ พาแม่นา้ํ โขงทัง้ ทางตรงและทางอ้อม ยิง่ ไปกว่านัน้ การก่อสร้างเขือ่ นไซยะบุรยี งั เป็น การท้าทายอำ�นาจหน้าทีข่ องคณะกรรมาธิการ แม่น้าํ โขง (Mekong River Commission: MRC) องค์การความร่วมมือระหว่างรัฐบาล

ไทย ลาว กัมพูชา และเวียดนาม เพื่อการ พัฒนาลำ�นํ้าโขงอย่างยั่งยืน โดยเขื่อนไซยะ บุรีเป็นโครงการแรกที่ใช้ข้อตกลง MRC ใน การจัดการ รัฐบาลลาวได้อนุมัติให้ก่อสร้าง เขื่ อ นนี้ ทั้ ง ที่ กั ม พู ช าและเวี ย ดนาม สอง ประเทศสมาชิก MRC ไม่เคยให้ความเห็นชอบ และผลการประเมินสิ่งแวดล้อมเชิงกลยุทธ์ (Strategic Environmental Assessment: SEA) ของ MRC เสนอให้ชะลอโครงการนี้ออก ไป 10 ปี เพื่อทำ�การประเมินผลกระทบเพิ่ม เติม ธนาคารโลกได้ประกาศสนับสนุนข้อค้น พบของ SEA และยืนยันว่าธนาคารโลกจะ ไม่ให้สินเชื่อกับโครงการสร้างเขื่อนใดๆ ใน ลำ�นํา้ โขงสายหลักเป็นอันขาด ในเดือนกรกฎาคม พ.ศ. 2557 ศาลปกครอง สูงสุดมีคำ�สั่งในคดีพิพาทระหว่างชาวบ้าน ริมแม่น้าํ โขง ซึ่งฟ้องการไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่ง ประเทศไทยและหน่วยงานราชการอื่น โดย มีคำ�สั่งแก้คำ�สั่งของศาลปกครองชั้นต้น เป็น ให้รบั คำ�ฟ้องของผูฟ้ อ้ งคดีในส่วนทีฟ่ อ้ งขอให้ ผู้ถูกฟ้องคดีปฏิบัติหน้าที่ตามรัฐธรรมนูญฯ รวมทั้งการแจ้งข้อมูลและการเผยแพร่ข้อมูล

อย่างเหมาะสม การรับฟังความคิดเห็นอย่างเพียงพอและจริงจัง และการประเมินผลกระทบด้านสิ่งแวดล้อม สุขภาพ และสังคมไว้ พิจารณา คาดว่าการพิจารณาในชั้นศาลจะเริ่มต้นในปี 2558 นักวิจัยหลายคน อาทิ Srivastava (2007) เสนอว่าธนาคารควร พิ จ ารณาประเด็ น ผลกระทบด้ า นสั ง คมและสิ่ ง แวดล้ อ มในการ พิจารณาสินเชื่อโครงการใหญ่ เนื่องจาก 1) การจัดการความเสี่ยง ด้านสังคมและสิ่งแวดล้อมในการตัดสินใจเชิงกลยุทธ์และในการ ปล่อยสินเชื่อจะช่วยเสริมสร้างความมั่นคงทางการเงินของธนาคาร เอง ด้วยการลดสัดส่วนหนี้เสียลง และ 2) การจัดการความเสี่ยง ดังกล่าวจะสร้างโอกาสใหม่ๆ ในการพัฒนาผลิตภัณฑ์และบริการ ทางการเงินที่สร้างประโยชน์ทางสังคมและสิ่งแวดล้อม ทั้งหมดนี้จะ ช่วยให้ธนาคารสามารถแข่งขันได้ดีขึ้น และธุรกิจธนาคารโดยรวม ก็กำ�ลังเคลื่อนตัวออกจาก “การธนาคารแนวอนุรักษ์นิยม” ซึ่งตั้ง อยู่บนความกลัวความเสี่ยง ไปยัง “การธนาคารที่ยั่งยืน” ซึ่งตั้งอยู่ บนการเติบโตจากการดำ�เนินธุรกิจอย่างยั่งยืน นอกจากนี้ งานวิจัย จำ�นวนไม่น้อยยังชี้ว่า การบูรณาการประเด็นความยั่งยืนเข้าไปใน ระบบการจัดการของธนาคารจะสร้างประโยชน์ที่เป็นรูปธรรม ด้วย การขยับขยายพรมแดนของ “ตลาด” ในสายตาธนาคาร ช่วยให้ มองเห็นฐานลูกค้าใหม่และโอกาสทางธุรกิจใหม่ ในทางที่จะเพิ่มชื่อ เสียงและความไว้วางใจที่สังคมมีต่อธนาคารได้เหลือคณานับ

เหตุ ผ ลทางธุ ร กิ จ ของการปล่ อ ยสิ น เชื่ อ ลู ก ค้ า รายย่อยอย่างรับผิดชอบในไทย ปั จ จุ บั น ประเทศไทยมี ก ลไกเชิ ง สถาบั น ที่ คุ้ ม ครองผู้ บ ริ โ ภคหลายหน่ ว ยงานด้ ว ยกั น สำ�นักงานคณะกรรมการคุ้มครองผู้บริโภค (สคบ.) ภายใต้สำ�นักนายกรัฐมนตรีมีหน้าที่ หลักในการคุม้ ครองผูบ้ ริโภค สำ�หรับผูบ้ ริโภค ทางการเงิน สคบ. ก็ได้ออกประกาศเกี่ยวกับ บั ต รเครดิ ต ธุ ร กิ จ เช่ า ซื้ อ รถยนต์ แ ละรถ มอเตอร์ไซค์ ธุรกิจผ่อนเครื่องใช้ไฟฟ้า และ ธุรกิจสินเชื่อเพื่อการอุปโภคบริโภค สคบ. ประสานงานกับหน่วยงานกำ�กับดูแลสถาบัน การเงินอืน่ ๆในการประชาสัมพันธ์และคลีค่ ลาย

ข้อพิพาท และมีการสุ่มตรวจเพื่อให้ม่นั ใจว่า สถาบันการเงินจะทำ�ตามกฎระเบียบว่าด้วย สัญญาสินเชื่อ และรับสอบสวนข้อร้องเรียน เกีย่ วกับการโฆษณาหลอกลวง ตลอดระยะเวลาหลายปีที่ผ่านมา ธนาคาร แห่งประเทศไทย (ธปท.) ในฐานะหน่วยงาน กำ � กั บ ดู แ ลธนาคารพาณิ ช ย์ โ ดยตรง ได้ ออกประกาศหลายฉบับเพื่อปรับปรุงกลไก คุ้มครองผู้บริโภครายย่อย ยกตัวอย่างเช่น ในปี พ.ศ. 2555 ธปท. ได้ อ อกประกาศ

เกี่ยวกับการขายผลิตภัณฑ์หลักทรัพย์และ ประกันชีวติ กำ�หนดให้ธนาคารเปิดเผยข้อมูล เกีย่ วกับผลิตภัณฑ์แต่ละประเภทอย่างชัดเจน เหมาะสมและเพี ย งพอ ประกาศดั ง กล่ า ว เกิดขึ้นภายหลังจากที่ผู้บริโภคทางการเงิน จำ�นวนมากร้องเรียนว่าถูก “บังคับ” ให้ซื้อ ผลิตภัณฑ์หลายประเภทในคราวเดียว เช่น ถูกบังคับให้ทำ�ประกันชีวิตควบคู่ไปกับการ ขอสินเชื่อ

สากลในบางมิติ เช่น เมื่อเปรียบเทียบกับธรรมเนียมปฏิบัติอันเป็น เลิ ศ ด้ า นการคุ้ ม ครองผู้ บ ริ โ ภคและความรู้ เ รื่ อ งทางการเงิ น ของ ธนาคารโลก (World Bank Good Practices for Consumer Protection and Financial Literacy) พบว่า ธนาคารพาณิชย์ไทยยังไม่ คำ�นวณราคาจริงที่ลูกค้าต้องจ่ายเฉลี่ยรายปี (Annual Percentage Rate: APR) ไม่มีการมอบระยะเวลาที่ลูกค้ารายย่อยสามารถเปลี่ยน ใจยกเลิกบริการทางการเงินได้โดยไม่ต้องเสียค่าปรับใดๆ (cooling-off period) และใบสมัครสินเชื่อยังไม่มีมาตรฐานที่ทุกธนาคาร ใช้ร่วมกัน ช่องว่างเหล่านี้ส่งผลให้การเปิดเผยเงื่อนไขการให้บริการ ของธนาคารพาณิชย์ไทยยังมีความลักลั่นแตกต่างค่อนข้างมาก ดัง ถึ ง แม้ จ ะมี ก ฏเกณฑ์ แ ละประกาศเหล่ า นี้ สาธิตในผลการสำ�รวจเนื้อหาในใบสมัครบัตรเครดิตของคณะวิจัย ก็ตาม โดยรวมกลไกการคุ้มครองผู้บริโภค ดังสรุปในตารางต่อไปนี้ ทางการเงิ น ในไทยยั ง ด้ อ ยกว่ า มาตรฐาน

ซีไอ เอ็มบี ไทย

ธนชาต

BBL Credit Card

CIMB THAI Credit Card

Thana chart Credit Card

ไม่มี

มี

ไม่มี

มี

ไม่มี

มี

ไม่มี

มี

ไม่มี

มี

ไม่มี

มี

กำ�หนดระยะเวลา ที่ผู้บริโภคสามารถ เปลี่ยนใจได้โดยไม่มี ค่าปรับ (cooling-off period)

ไม่มี

ใช้ภาษาเข้าใจง่าย (1=ดีที่สุด)

คุ้มครองข้อมูลเป็น ความลับ

มี

ไม่มี

มี

ไม่มี

่มี

ธนาคาร

กรุงไทย

ไทย พาณิชย์

กสิกร ไทย

ทหาร ไทย

กรุงศรี อยุธยา

กรุงเทพ

บัตรเครดิต

KTC Credit Card

SCB Credit Card

K-Credit Card

TMB Credit Card

Krung sri First Choice

แสดงวิธีคำ�นวณ อัตราดอกเบี้ย

ไม่มี

แจงค่าธรรมเนียม ชัดเจน

มี

แจงค่าปรับชัดเจน

มี

แสดงกำ�หนดการ ชำ�ระแต่ละงวด

มี

ขนาดตัวอักษร (1=ดีที่สุด)

ที่มา: คณะวิจัย, วิเคราะห์จากใบสมัครบัตรเครดิต

ในปี พ.ศ. 2555 ธปท. เปิดให้บริการศูนย์ คุ้ ม ครองผู้ ใ ช้ บ ริ ก ารทางการเงิ น (ศคง., สายด่ ว น 1213) เพื่ อ เสริ ม สร้ า งศั ก ยภาพ ของการคุ้มครองผู้บริโภคทางการเงินอย่าง เป็นระบบ สำ�หรับผู้บริโภคที่ใช้บริการของ ธนาคารพาณิ ช ย์ แ ละบริ ษั ท สิ น เชื่ อ ส่ ว น บุคคลที่อยู่ใต้กำ�กับของ ธปท. อย่างไรก็ดี ธนาคารเฉพาะกิจของรัฐยังอยู่ภายใต้การ กำ�กับดูแลของกระทรวงการคลัง ซึง่ เปิดศูนย์ รับแจ้งการเงินนอกระบบ (ศกน., สายด่วน 1359) ในสำ�นักงานปลัดกระทรวงการคลัง เพื่อรับเรื่องร้องเรียนของประชาชนเกี่ยวกับ หนีน้ อกระบบและการให้บริการของธนาคาร เฉพาะกิจ จากการศึกษาสถิติการร้องเรียนมายัง ศคง. พบว่า ประเด็นที่มีผู้ร้องเรียนสูงสุดคือ บัตร เครดิต ตามมาด้วยสินเชือ่ ส่วนบุคคล สินเชือ่ พาณิชย์ และสินเชือ่ เช่าซือ้ ในปี พ.ศ. 2556 เรื่ อ งร้ อ งเรี ย นที่ ศคง. รั บ กว่ า ร้ อ ยละ 53 เกี่ยวกับสินเชื่อ โดยประเด็นที่มีผู้ร้องเรียน สูงสุด ได้แก่ การร้องขอความช่วยเหลือเรื่อง การปรับโครงสร้างหนี้ ตามมาด้วยข้อสงสัย เกี่ยวกับการคำ�นวณดอกเบี้ยสินเชื่อ และข้อ ร้องเรียนว่าสถาบันการเงินคิดค่าธรรมเนียม และค่าปรับฐานผ่อนจ่ายช้าสูงอย่างไม่เป็น ธรรม (บางแห่งคิดค่าปรับ 200-450 บาท ฐานจ่ายช้าโดยไม่ดูยอดค้างชำ�ระ และแม้ว่า จะชำ�ระช้าไปเพียงวันเดียว)

สถิติเรื่องร้องเรียนของมูลนิธิเพื่อผู้บริโภค องค์กรพัฒนาเอกชนซึ่งรับ เรื่องร้องเรียนจากผู้บริโภคทางการเงินเช่นกัน ฉายภาพความเปราะ บางของผู้บริโภคในมุมที่แตกต่างจากรายงานประจำ�ปีของ ศคง. นั่นคือ ปัญหาการมีหนี้สินเกินตัว กรณีร้องเรียนเรื่องการผ่อนจ่าย ช้า การถูกติดตามหนี้อย่างข่มขู่คุกคาม การถูกฟ้องดำ�เนินคดีจาก การผิดนัดชำ�ระหนี้ การปรับโครงสร้างหนี้ และการถูกหักบัญชีไป ชำ�ระหนี้ รวมกันคิดเป็นร้อยละ 75 ของข้อร้องเรียนทั้งหมดเกี่ยวกับ บริการทางการเงินที่มูลนิธิฯ รับเรื่องในปี 2556 – กรณีเหล่านี้ล้วน สะท้อนปัญหาหนี้เกินตัวของผู้บริโภค สถิ ติ ข้ อ ร้ อ งเรี ย นของผู้ บ ริ โ ภคทางการเงิ น ข้ า งต้ น สอดคล้ อ งกั บ สถานการณ์รวมของประเทศ ตลอดหลายปีที่ผ่านมา หนี้ครัวเรือน ในไทยปรับตัวสูงขึ้นอย่างต่อเนื่อง โดยแตะระดับร้อยละ 82 ของ ผลผลิตมวลรวมในประเทศ (จีดีพี) ณ ปลายปี พ.ศ. 2556 ส่งผลให้ ไทยติดกลุ่มประเทศที่มีสัดส่วนหนี้ครัวเรือนสูงสุดในเอเชีย ใกล้เคียง กับมาเลเซีย ไต้หวัน และเกาหลีใต้ – ประเทศซึ่งล้วนแล้วแต่มีระดับ รายได้ต่อหัวสูงกว่าไทย ในแถลงการณ์เดือนเมษายน 2557 ฟิทช์ เรทติ้ง บริษัทจัดอันดับความน่าเชื่อถือชั้นนำ� ระบุว่า “ความเสี่ยงเชิง ระบบจะปรับตัวสูงขึ้นถ้าหากการเติบโตของหนี้ครัวเรือนยังไม่ชะลอ ตัวลง ความเสี่ยงเหล่านี้อาจกลายเป็นบ่อเกิดของปัญหาคุณภาพ สินทรัพย์มากขึ้นเรื่อยๆ โดยเฉพาะถ้าหากเศรษฐกิจไทยชะลอตัวลง มากกว่าที่คาดการณ์ท่ามกลางความปั่นป่วนทางการเมือง จนทำ�ให้ อัตราว่างงานและเงินเฟ้อปรับตัวสูงขึ้นมาก ในกรณีนั้น ความเสี่ยง ด้านภาระผูกพันของประเทศอาจปรับตัวสูงขึ้นตามไปด้วย ถ้าหาก รัฐต้องยื่นมือเข้ามาช่วยเหลือภาคธนาคาร หากเกิดกรณีที่ภาวะ ถดถอยทางเศรษฐกิจบั่นทอนความสามารถในการชำ�ระหนี้ของครัว เรือน”

HOUSEHOLD DEBT (AS A % OF GDP) VS GDP PER CAPITA Australia

(OF LATEST AVAILABLE)

HOUSEHOLD DEBT (%GDP), 2013

100%

Malaysia

90% 80%

Thailand

70%

Korea

Taiwan

60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

Singapore

HK Germany South A. China

Poland

Chile

Czech Rep. Brazil Turkey Ukraine Mex Russia Philippines India Indonesia

10,000

20,000

30,000

40,000

50,000

GDP PER CAPITA (2013), CURRENT PRICE, USD Source: SG Cross Asset Research/Thematics, BIS, Central Banks, IMF

สถิติการร้องเรียนของผู้บริโภคทางการเงิน ประกอบกับสถานการณ์ด้านหนี้ครัวเรือนดังสรุป ข้างต้น สะท้อนว่าธนาคารพาณิชย์ไทยน่าจะสามารถเก็บเกี่ยวประโยชน์ทางธุรกิจได้จาก การปรับปรุงวิถีการปล่อยสินเชื่อแก่ลูกค้ารายย่อย โดยเฉพาะ 1) การออกแบบผลิตภัณฑ์ที่ สร้างแรงจูงใจให้ลูกค้าออมเงินและลดภาระหนี้ และ 2) การผนวกผสานการให้การศึกษา หรือความรู้เรื่องทางการเงิน (financial literacy) เข้าไปในการส่งมอบผลิตภัณฑ์ทางการเงิน

เหตุผลทางธุรกิจของการขยายการเข้าถึง บริการในระบบในไทย เมื่ อ หั น มาดูส ถานการณ์ก ารเข้าถึงบริก าร ทางการเงิน คณะวิจัยพบว่าปัจจุบันคนไทย มี อั ต ราการเข้ า ถึ ง บริ ก ารทางการเงิ น ใน ระบบค่อนข้างสูง แต่เข้าถึงบริการเงินฝาก มากกว่ า สิ น เชื่ อ อย่ า งมี นั ย สำ � คั ญ ผลการ สุ่มสำ�รวจพฤติกรรมทางการเงินของคนไทย 6,000 คนทั่วประเทศโดย FinScope ซึ่งจัด ทำ�เป็นส่วนหนึ่งของโครงการวิจัย “Development of a Strategic Framework for Financial Inclusion” โดยธนาคารพัฒนา เอเชีย (Asian Development Bank: ADB)

สำ�หรับกระทรวงการคลังเมื่อปี 2556 ระบุ ว่ า ประชากรไทยอายุ 18 ปี ขึ้ นไปร้ อยละ 77 มีบัญชีเงินฝากกับธนาคาร และอีกร้อย ละ 21 ใช้ บ ริ ก ารทางการเงิ น รู ป แบบอื่ น เท่ากับว่าประชากรวัยผู้ใหญ่กว่าร้อยละ 98 ใช้ บ ริ ก ารทางการเงิ น ในระบบรู ป แบบใด รูปแบบหนึ่ง ผลการสำ�รวจที่คล้ายคลึงกัน ของธนาคารโลก (Global Findex) พบว่า ประเทศไทยมีอัตราการใช้บริการทางการ เงินสูงสุดในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

60,000

อย่างไรก็ตาม ข้อมูลภาพรวมลักษณะนี้มัก ผลการสำ�รวจ FinScope มีข้อค้นพบน่าสนใจที่สามารถใช้เป็นจุด จะปิ ด บั ง ความหลากหลายเมื่ อ มองลึ ก ลง ตั้งต้นของการวิเคราะห์ธรรมชาติของการกู้ยืมเงิน และพฤติกรรม ในระดับภาคหรือระดับจังหวัดของประเทศ ทางการเงินของผู้บริโภคไทย อาทิ และกลบเกลื่อนสถานการณ์ของผู้มีรายได้ ครัวเรือนร้อยละ 44 มีหนี้ ในจำ�นวนนี้ร้อยละ 38 เชื่อว่าพวกเขา “มีหนี้มากเกินไป” น้อย ยกตัวอย่างเช่น งานวิจัยโดย ADB พบ ว่า มีครัวเรือนรายได้น้อยเพียงร้อยละ 38 เงินกู้ร้อยละ 12 ของหนี้ทั้งหมดถูกกู้ยืมเพื่อ “หมุนหนี้” นั่นคือ นำ� ไปชำ�ระหนี้อื่น ที่เคยใช้บริการทางการเงินอย่างน้อยหนึ่ง ประเภท ครัวเรือนรายได้น้อยร้อยละ 16 ไม่ ครัวเรือนยากจนมีภาระหนี้มากที่สุด ผู้มีรายได้ตํ่ากว่า 3,000 เคยใช้บริการทางการเงินใดๆ เลย ในขณะ บาทต่ อ เดื อ นมี ภ าระหนี้ เ กื อ บ 3 เท่ า ของรายได้ ทั้ ง ปี และใน ที่ครัวเรือนรายได้ปานกลางและรายได้สูง จำ�นวนนี้เกือบทั้งหมดเป็นหนี้เพื่อการอุปโภคบริโภค ราวร้อยละ 80 ใช้บริการทางการเงินสาม เกษตรกรเป็นกลุ่มที่มีหนี้สูงสุดในไทย (ร้อยละ 62 ของเกษตรกร ประเภทหรือมากกว่า นอกจากนี้งานวิจัยยัง ทั้งหมดรายงานว่าเป็นหนี)้ ตามมาด้วยข้าราชการ (ร้อยละ 59) พบว่า ครัวเรือนรายได้น้อยเกือบครึ่งไม่เคย แรงงานนอกระบบ อาทิ แรงงานในไร่นาและผู้ประกอบอาชีพแม่ กู้เงิน และร้อยละ 28 เข้าไม่ถึงแม้แต่บริการ บ้าน ส่วนใหญ่สามารถกู้ยืมได้คราวละไม่มากจากแหล่งเงินกู้ เงินฝากของธนาคาร เทียบกับร้อยละ 6 ใน นอกระบบเป็นหลัก กรณีครัวเรือนรายได้ปานกลางและรายได้ ระดับการออมในไทยค่อนข้างต่ําเมื่อเทียบกับมาตรฐานสากล – เพียงร้อยละ 5.3 ของจีดีพีในปี 2554 เทียบกับหนี้ครัวเรือนร้อย สูง (ADB, 2011) ละ 77.7 ของจีดีพีในปีเดียวกัน ครัวเรือนไทยร้อยละ 45 หรือ 9.09 โดยรวม ธนาคารพาณิ ช ย์ ไ ทยยั ง ไม่ เ จาะ ล้านครัวเรือน ระบุว่าไม่สามารถออมเงินได้อย่างเป็นกิจลักษณะ ตลาดผู้ มี ร ายได้ น้ อ ย ทั้ ง ในตั ว เมื อ งและ ปัจเจกร้อยละ 64 ระบุว่าสามารถออมได้น้อยกว่า 2,000 บาทต่อ ชนบท ปล่อยให้ตลาดดังกล่าวเป็นพื้นที่ของ เดือน ธนาคารเฉพาะกิจของรัฐ อย่างเช่นธนาคาร เพื่ อ การเกษตรและสหกรณ์ ก ารเกษตร เมื่ อ คำ � นึ ง พฤติ ก รรมทางการเงิ น ของคนไทย ประกอบกั บ (ธกส.) และธนาคารออมสิน เมื่อมองภาพ สถานการณ์ในตลาดสินเชื่อปัจจุบัน ดังสรุปเป็นแผนผังในหน้าถัด กว้างขึ้นจะพบว่า ธนาคารพาณิชย์ไม่เพียง ไป คณะวิจัยเสนอว่าตลาดยังเปิดกว้างอยู่มากสำ�หรับสถาบันการ ไม่สนใจตลาดผู้มีรายได้น้อยเท่านั้น แต่ยัง เงิน โดยเฉพาะตลาดสินเชื่อสำ�หรับผู้ที่มีรายได้น้อยกว่า 12,000 ประกอบธุรกิจชนิดเป็น “ผู้ตาม” การพัฒนา บาทต่อเดือน ในอัตราดอกเบี้ยร้อยละ 15-28 ต่อปี โมเดลธุรกิจ เศรษฐกิจในไทย มิได้เป็น “ผู้นำ�” การพัฒนา ที่น่าสนใจในการเจาะตลาดนี้มีอาทิ การจับมือกับองค์กรการเงิน ดังที่ผู้บริหารบางรายกล่าวอ้าง เมื่อเปรียบ ฐานรากให้ทำ�หน้าที่เป็น “ตัวแทนการปล่อยกู้และติดตามหนี้” แทน เทียบยอดสินเชื่อต่อหัวกับยอดผลผลิตมวล ธนาคาร และโมเดลการธนาคารผ่ า นมื อถื อที่ สามารถแปลงเงิ น รวมรายจังหวัด (จีพีพี) ต่อหัว คณะวิจัยพบ อิเล็กทรอนิกส์ (e-money) ให้เป็นเงินสดได้ตามต้องการ ว่ายิ่งจีพีพีมีระดับตํ่า ยอดสินเชื่อคงค้างใน จังหวัดนั้นๆ ยิ่งอยู่ในระดับตํ่าตามไปด้วย โดยข้อมูลของกรุงเทพมหานครเป็นค่าผิด ปกติอย่างชัดเจน – ยอดสินเชื่อต่อหัวอยู่ที่ 1.04 ล้านบาทโดยประมาณ หรือ 2.1 เท่า ของรายได้ต่อหัว ซึ่งอยู่ที่ 485,672 บาทต่อ คนต่อปีในปี พ.ศ. 2554

• • • • • • •

รายได้เฉลี่ยต่อเดือนของลูกหนี้ อัตราดอกเบี้ย และจำ�นวนลูกหนี้ของสถาบันการเงิน ประเภทต่างๆ ในไทย ขนาดของวงกลม = จำ�นวนลูกหนี้

อัตราดอกเบี้ยต่อปี

นอกระบบ 36% - 1000% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0%

ครอบครัวและ เพื่อนฝูง

28%

นอนแบงก์ ตลาดที่น่าสนใจ: รายได้ < 12,000 บาท ต่อเดือน, โรงรับจำ�นำ� 15-28% ดอกเบี้ย 15 - 28% >28% 15% กลุ่มออมทรัพย์ ธนาคารพาณิชย์ สถาบันไมโคร 14.5% 9% ไฟแนนซ์ ธนาคารเฉพาะกิ จ 6-9% กองทุนหมู่บ้าน 6% ของรัฐ 5,000

10,000

15,000

20,000

25,000

30,000

รายได้เฉลี่ยต่อเดือน

ที่มา: Finscope Thailand 2013 และการสัมภาษณ์ผู้ให้บริการ ประกัน

พฤติกรรมการใช้บริการทางการเงินของไทย

• ความเสี่ยงส่วนใหญ่ที่มีประกันในประเทศไทย รัฐ และชุมชนเป็นผู้ประกัน เช่น บัตรทอง, สวัสดิการ ชุมชนผ่านกลุ่มออมทรัพย์ • บริษัทประกันเอกชนเน้นประกันรถยนต์ ประกันสิน เชื่อ และประกันชีวิตเป็นหลัก

เงินฝาก

• คน 80% ตอบว่ารู้สึกไว้ใจให้ธนาคารรักษาเงินออมของพวกเขา แต่ส่วนใหญ่ใช้ ธนาคารในการโอนเงินสดเท่านั้น • เงินฝากในสถาบันการเงินของรัฐ (ธ.ออมสิน) เติบโตในอัตรากว่าร้อยละ 30 ต่อปี สถาบัน

สินเชื่อ สินเชื่อ ส่วน ธุรกิจ / เพื่อ บุคคล การเกษตร (<200,000 บาท)

สินเชื่อ

• ครัวเรือนจำ�นวนมาก โดยเฉพาะเกษตรกรมอง ว่าสินเชื่อเป็น “แหล่ง เงินสด” ที่ขาดไม่ได้ • ลูกหนี้พร้อมรับดอกเบี้ย ในอัตราที่หลากหลาย ยอดเงินที่ต้องจ่ายใน แต่ละงวดสำ�คัญกว่า อัตราดอกเบี้ย ระดับการใช้

น้อย มาก

เงิน ฝาก

เงิน โอน

การ บัตร ชำ�ระเงิน เติมเงิน บัตร ร้านค้า

รัฐบาล ธนาคารของรัฐ ธกส. ธ. ออมสิน และ ธอส. นอนแบงก์ เครดิตยูเนี่ยน /สหกรณ์ กองทุนหมู่บ้าน เจ้าหนี้นอกระบบ / โรงรับจำ�นำ� ไปรษณีย์ บริษัทประกัน กลุ่มออมทรัพย์ / องค์กรการเงินฐานราก โมเดิร์นเทรด ค่ายมือถือ การชำ�ระเงิน

•65% ของการจ่ายค่านํ้าค่าไฟฟ้าทั้งประเทศทำ�ที่ร้านเซเว่น-อีเลฟเว่น • การชำ�ระเงินผ่านมือถือกำ�ลังเติบโตอย่างก้าวกระโดด ที่มา: Finscope Thailand 2013

ประกัน ความ เสี่ยง

EXECUTIVE SUMMARY Today, the concept of “sustainability” has entered the parlance of various business sectors worldwide, and is becoming accepted broadly as business practices that

are in line with sustainable development. As indispens-

able intermediaries in the economy, financial institutions therefore have an indispensable role to play in the era of sustainable development.

This research aims to review the “sustainable banking”

landscape worldwide, and articulate potential business benefits for commercial banks in Thailand if they were to adopt sustainable banking practices.

“Sustainable banking”: concept and initiatives Although there are banks that have been operating with the commitment to sustainable development for the past three decades, both the concept and business case for “sustainable banking” were crystallized only in the first decade of the 21st century. In 2007, International Finance Corporation (IFC), an arm of the World Bank that finances the private sector, concludes that sustainability for banks has two components: “The first is managing environmental and social risks in strategic decision-making and lending…The second component is identifying opportunities for innovative product development in new areas related to sustainability. This entails creating financial products and services that support commercial development of products or activities with social and environmental benefits. A growing cluster of these opportunities have evolved and includes renewable energy, energy efficiency, cleaner production processes and technologies, biodiversity conservation, microfinance, financial services targeted to women, and low-income housing. Business models that address these dimensions are yielding new clients and markets. They are also helping financial institutions differentiate themselves from competitors, improve their reputation among key customers and stakeholders, attract

new capital, and generate goodwill and support from stakeholders.” Worldwide, there is a rise of financial institutions that incorporate “social responsibility” into their strategies, operations and internal culture. Some of them call themselves “green bank” and provide financial services to environment-friendly and ecosystem restoration projects. The rapid growth of “sustainable banking” as concept and practice is in line with emerging awareness of negative impact from “unsustainable” banking. Banks that attempt to be “sustainable” gradually stop supporting unsustainable projects e.g. fossil fuel energy production, and instead broaden funding opportunities in renewable energy or environment-friendly projects. Some banks on this pathway support projects that generate positive social impact, including micro loans for poverty reduction, accessible services for disable people, etc. Meanwhile, several “sustainable banking” standards, alliances, and awards are emerging. Chief among them is the Equator Principles (EPs), designed as a standard for responsible project finance lending. Equator Principle signatories voluntarily commit to integrating the EPs with their internal lending processes and procedures, and

undertake not to support projects in which the client will not or is unable to comply with the EPs. On the recognition front, Financial Times and International Finance Corporation (IFC) have been giving FT/IFC Sustainable Finance Awards for environmentally and socially responsible banking and investment every year since 2006.

United Nations Environment Programme (UNEP) published “UNFP FI Guide to Banking & Sustainability” report in 2011. Moreover, in 2009, sixteen sustainable banks from around the world came together to form Global Alliance for Banking on Values (GABV). It is an independent network of banks using finance to deliver sustainable development for underserved people, communities and the environment, based on Triple-Bottom-Line principle. GABV works with 25 bank members from 25 countries, reaching 10 million people with unmet needs.

Business benefits of sustainable banks

Empirical results of research on the relationship between a bank’s financial performance and its social and environmental performance parallel that of other businesses. Some researchers find a significant relationship between a bank’s financial performance and its CSR activities, and find that CSR is negatively correlated with non-performing loans. (Wu & Shen, 2013). Others find that the largest banks appear to be rewarded for their social responsibility, as both size adjusted ROA and ROE are positively and significantly related to CSR scores (Cornett, Erhemjamts, & Tehranian, 2014). In 2013, the Global Alliance for Banking on Values (GABV) published the results of research that compares sustainable banks (de-

fined as members of the GABV as of March, 2013) and Global Systemically Important Financial Institutions (GSIFIs). The research examined results for 2003 to 2007 (pre-crisis), 2008 to 2012 (post-crisis), and over a ten-year cycle, i.e. between 2003 and 2012. With the collapse of Lehman Brothers in 2008, signaling the ‘tipping point’ of the most recent financial crisis, these time periods essentially capture two very different eras of the banking system. The degree to which a bank finances the real economy is measured from the portion of assets on its balance sheet that are devoted to lending. They found that loan to total assets ratio of sustainable banks is nearly double that of the GSIFIs, and it remains core to their activity. In addition, sustainable banks rely

much more on client deposits to fund their balance sheet compared with GSIFIs. This focus on deposit taking is not only another example of a focus on the real economy, but also reduces the liquidity risk of their funding strategies. Sustainable banks also had strong capital positions, relative to the GSIFIs, especially as measured by the equity/total assets ratio. At the same time, high levels of capital did not reduce their appetite to lend, challenging claims by some larger financial institutions that higher capital requirements lead to less lending.

Comparing financial returns of sustainable banks with GSIFIs provides a more complex picture. Sustainable banks have historically stable return on assets, although at levels below those reported by GSIFIs prior to the crisis. However, sustainable banks provide resilient financial returns over the period with lower levels of volatility. With regards to returns on equity, the GSIFIs perform better, on average, over the period. However, again there is more volatility and post-crisis returns are lower for the GSIFIs. In addition, the lower level of equity/assets for the GSIFIs means that a portion of these higher returns come from greater leverage, implying greater risk. Investors and others should therefore expect higher returns on their equity investments in GSIFIs, given both higher degree of leverage and greater volatility of the returns.

Business case for sustainable banking in Thailand

The above-mentioned concepts, standards, initiatives, and research findings suggest that the ethos of sustainable banking is proven in practice mainly through 1) responsible lending practices and 2) financial inclusion focus (i.e. extending banking practices to the underserved population). We found that the commercial banking industry in Thailand is still far behind on both fronts, but there is a number of potentially significant business benefits for

Thai commercial banks from adopting sustainable banking practices, in light of many banksâ&#x20AC;&#x2122; aspirations to become regional players in the ASEAN Economic Community (AEC), as well as enabling environment including rapid growth of smartphone usage that can serve as springboard to tap into hitherto underserved markets. Overall, the â&#x20AC;&#x153;business caseâ&#x20AC;? for Thai commercial banks to adopt sustainable banking practices can be summarized in the following table: Further information for these business cases is summarized below for each component.

ASPECT OF SUSTAINABLE BANKING / POTENTIAL BUSINESS BENEFITS

BETTER RISK MANAGEMENT

INCREASING MARKET SHARE OF EXISTING CLIENT BASE

ENTERING NEW MARKET

Responsible wholesale lending

Yes – Integrating social and enN/A vironmental impact criteria into lending process, especially project finance, can help reduce 1. risks of lawsuits 2. reputation risks, and 3. financial risks that stem from unmanaged social and environmental risks, especially projects that have potentially large adverse social and environmental impacts which are not sufficiently contained or addressed by existing regulations.

Responsible retail lending

Possible – If better consumer protection is combined with financial education to reduce risks, e.g. repayment risks from over-indebtedness. Topics of particular interest to financial consumers include personal debt refinancing and better disclosures of fees.

N/A Yes – through integrating financial education into product delivery or point of sale in such a way as to become “selling point” and generates consumer appreciation. For example: increasing deposit rate and reducing lending rate for frequent savers.

Improving financial access

N/A

Further information for these business cases is summarized below for each component.

Yes – By targeting emerging enterprises that generate net social and /or environmental benefits, such as renewable energy, organic farming, and community development.

Yes – Microfinance products, particularly lending and remittance, will be of interest to underserved market in Thailand. Commercial banks may overcome the limitations of traditional model by utilizing new channels, such as 1. Mobile banking 2. Cooperation with existing local community banks or saving groups

Business case for responsible wholesale lending in Thailand With regard to “responsible” lending practices, most commercial banks in Thailand are still vaguely aware of the concept, relying only on directives and regulations from Bank of Thailand (BOT) as bank regulator. Several international institutions such as the International Finance Corporation (IFC) have arranged sustainable banking seminars and Equator Principles conferences. Nonetheless, Thai banks still conduct haphazard social or environmental activities through their CSR campaigns which are largely unrelated to their expertise and nor mal business operations. Social, environmental, and governance (ESG) risks are still seen mainly as “compliance risks,” with the implicit assumption that such risks are sufficiently contained in relevant legal and regulatory frameworks. However, this assumption is growing increasingly at odds with reality. Thai banks are aggressively expanding their reaches into the neighboring countries such as Myanmar, Laos and Cambodia, in anticipation of the upcoming ASEAN Economic Community (AEC), while democratic institutions in those countries are still sorely lacking, leading to significant ESG risks that are not internalized in the legal and regulatory framework, meaning that they

are largely unseen from Thai banks’ perspectives. The Baht 115-billion Xayaburi dam in Laos, the first large dam being built in the mainstem of Mekong River, is a case in point. The dam is funded by a consortium of Thailandonly banks. As of September 2013, the construction is continuing apace despite numerous concerns being raised by scientists and environmental experts as to the dam’s potential devastating impact to river ecosystem, agriculture, livelihoods, and food security of millions of people. The project could significantly reduce fishery catch and biodiversity, a major source of income for millions of people along the Mekong River, extensive river erosion and flooding, water contamination, and resettlement of thousands of poor and vulnerable fishers and farmers. Moreover, it also threatens to undermine the authority of Mekong River Commission (MRC), the intra-regional body under which Xayaburi was the first project. The Laos government gave the green light for dam construction, despite objections from Cambodia and Vietnam and recommendation of the MRC’s Strategic Environmental Assessment (SEA) to delay the project for 10 years while further studies are carried out. The World

Bank has endorsed SEA’s findings and confirmed that it will not fund any of the Mekong mainstem dams. In July 2014, the Supreme Administrative Court has overturned previous decision of the Administrative Court, agreeing to hear the lawsuit that members of the local communities near Xayaburi dam construction site brought against Electricity Generation of Thailand (EGAT) and other government agencies. The trial is expected to begin in 2015. Many researchers, such as Srivastava (2007), argue that banks should consider social and environments even in their analysis of project financing as (i) management of social and environmental risks in strategic decision making and lending will increase financial stability through decreasing non-performing loans, and (ii) it will create opportunities for development of financial

products and services with social and environmental benefits. All these help banks better compete. Accordingly, the banking business is moving away from the so called ‘conservative banking’ with riskaversion approach, to ‘sustainable banking’ with growth approach. Moreover, the integ ration of sustainability with management system will result in tangible benefits: the horizon of market will be enhanced because new area of lending sources will be identified, and the reputation and overall goodwill of the bank will increase manifold.

Business case for responsible retail lending in Thailand The Office of Consumer Protection Board (OPCB), under the Office of the Prime Minister, has the overall responsibility for consumer protection in Thailand. With regard to financial services, OCPB has regulations on credit cards, hire purchase cars and motorbikes, hire purchase electrical items, and loans for personal use. The office co-operates with each of the relevant financial authorities for the purposes of public relations and dispute resolution. OPCB oversees random

investigations to ensure financial institutions are complying with regulation on loan contracts, and also undertakes investigations in responsible to complaints with regard to deceitful advertising. In the past few years, Bank of Thailand (BOT) has issued many circulars to commercial banks in order to improve financial consumer protection. For example, in 2012, BOT issued a circular regarding sale of security a n d i n s u r a n c e p ro d u c t s t h at requires commercial banks to

disclose information related to product offering to customers sufficiently and appropriately, as well as to protect consumer rights. This is in response to complaints from many consumers regarding “forced” product bundling offered by banks, especially the bundling of insurance with loans products. However, financial consumer protection regime in Thailand still falls short of international standards, such as The World Bank Good Practices for Consumer Protection and Financial Literacy, in some key areas.

For example, there is still no standardized APR (Annual Percentage Rate) regulation, no mandatory cooling-off period, and no standardized loan application forms. This gives rise to widely divergent quality of financial product disclosures, as illustrated in our survey of commercial banks’ credit card application forms summarized in the following table.

BANK:

Krung Thai Bank PCL

SCB PCL

Kasikorn Bank PCL

TMB PCL

BAY PCL

Bangkok Bank PCL

CIMB THAI PCL

Thanachart PCL

CARD:

KTC Credit Card

SCB Credit Card

K-Credit Card

TMB Credit Card

Krung sri First Choice

BBL Credit Card

CIMB THAI Credit Card

Thana chart Credit Card

Clear Interest rate calculation

Clear Fees

Yes

Clear Penalty Fees

Yes

Installment payments

Yes

Font size (1=best)

Cooling-off period

Language simplicity (1=best)

Yes

Confidentiality protection

Source: Credit card application forms

In 2012, the Bank of Thailand has set up the Financial Consumer Protection Center (FCPC, hotline 1213) which aims to systemically enhance its financial consumer protection mandate for commercial banks and non-bank financial institutions (NBFIs). Government-run Specialized Financial Institutions (SFIs) are supervised by the Bureau of Financial Policy and Financial Institutions within the Ministry of Finance. The responsibility for SFI consumer protection lies with the Bureau of Financial Inclusion Policy Development (FIPD). Overall, the financial product on which consumers lodged the highest number of complaints with FCPC is credit card, followed by personal loan, commercial loan, and hire purchase respectively. In 2013, over 53 percent of all complaints FCPC received are relating to loans: number one is request for assistance on debt restructuring, queries on interest calculation that caller felt is incorrect, and complaints regarding high fees for late payment (some institutions charge 200 to 450 Baht

or higher regardless of debt balance, and even for payment that is only one day late). Financial complaints lodged at Foundation for Consumers, which caters to lower-income consumers, highlight a distinctive consumer vulnerability which is not seen in the FCPC report. This vulnerability is over-indebtedness problem. Complaints regarding late payment, being prosecuted for debt delinquency, refinance, and direct debit loan repayment, all of which indicate over-indebtedness problem, approximately account for 75 percent of total complaints the Foundation received in 2013. Complaints from financial consumers as summarized above are in line with macro situation. Household debt in Thailand has been increasing for several years, reaching 82 percent of GDP as at the end of 2013, making it among the most indebted country in Asia in terms of this data, alongside Malaysia, Taiwan, and South Korea. In a press release in April 2014, FitchRatings warned that â&#x20AC;&#x153;Systemic risks would rise if household debt growth does not slow down. These risks could become an increasing source of asset-quality problems - particularly if a worse-than-expected slowdown amidst Thailandâ&#x20AC;&#x2122;s political turmoil results in sharp rises in unemployment and inflation. This increases the contingent liability risk the sovereign could face if support for the banking sector is required in the event a large economic shock undermines capacity for households to service debt.â&#x20AC;?

HOUSEHOLD DEBT (AS A % OF GDP) VS GDP PER CAPITA Australia

(OF LATEST AVAILABLE)

HOUSEHOLD DEBT (%GDP), 2013

100%

Malaysia

90% 80%

Thailand

70%

Korea

Taiwan

60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

Singapore

HK Germany South A. China

Poland

Chile

Czech Rep. Brazil Turkey Ukraine Mex Russia Philippines India Indonesia

10,000

20,000

30,000

40,000

50,000

60,000

GDP PER CAPITA (2013), CURRENT PRICE, USD Source: SG Cross Asset Research/Thematics, BIS, Central Banks, IMF

Financial complaints data summarized above, as well as household debt information, suggest that there are likely significant business benefits from improving retail lending practices of the bank. Benefits seem especially attractive in 1) designing products that increase consumer incentives to save and reduce debt burden, and 2) integrating financial education into retail product delivery.

Business case for improving financial access in Thailand On the financial access front, Thailand currently enjoys relatively high levels of access to formal financial services, but mostly on the deposits side. The 2013 FinScope survey reveals that 77 percent of the adult population (18 years and older) have deposit accounts at commercial banks, and another 21 percent use other formal financial services.

Almost all adults (98 percent) therefore use some form of formal financial services. Using comparative data for similar usage surveys (World Bank Findex), Thailand has the highest financial usage figures in Southeast Asia. As with all such data, these figures mask considerable diversity including localized exclusion and privation. For example, Asian Development Bank reports that some 38 percent of low-income families have used

one or two types of financial services, while another 16 percent do not use financial services at all. Almost 80 percent of middle- to high-income families use three or more types of financial services. Nearly half of low-income households do not borrow, as compared with 27 percent of middle- to high-income households. About 28 percent of low-income households do not have access to savings products compared with 6 percent from middle- to highincome groups (ADB 2011). Thai commercial banks still have not entered the low-income market, both urban and rural areas, leaving the field to state-owned Specialized Financial Institutions (SFIs) such as Bank for Agriculture and Agricultural Cooperatives (BAAC) and Government Savings Bank (GSB). Commercial banks not only hitherto neglected the lower-income markets, but have also historically been “following” economic development in Thailand rather than “leading” it. When comparing outstanding commercial loans per capita with gross provincial product (GPP) per capita for 2011, we find that the lower GPP, the lower outstanding loans in that province. Bangkok is a significant outlier: its resident has approximately 1.04 million Baht loans each, or 2.1 times income per capita of 485,672 Baht.

The first FinScope nationwide survey in Thailand, conducted in 2013 as part of ADB’s Financial Inclusion research project conducted for the Ministry of Finance, across 6,000 adult individuals provides some interesting opportunities to analyze the nature of indebtedness in Thai households. Some key findings include: Of households currently with outstanding debt (44 percent), 38 percent of these believed that they were over-indebted. At least 12 percent of all borrowings are taken out in order to repay other debts. A mongst the indebted the poor are more over indebted; those with monthly income is below 3,000 Baht have debt burdens of nearly 3 times their annual income (most probably nearly all consumption debt). Village Funds, savings groups and moneylenders and SFIs that serve poorer households. Farmers (62 percent) are the most indebted group in Thailand followed closely by government employees (59 percent). Informally employed such as farmworkers and those receiving wages from an individual (e.g. domestic workers), and those relying on remittances; are also commonly indebted but are only able to borrow small amounts through mostly informal sources. Levels of savings in Thailand are not very high by global standards. In contrast to debt at 77.7 percent

• • • • • • •

Given the financial behavior of Thais and existing loans landscape as summarized in two charts from FinScope survey on the next page, we propose that the market is still wide open for financial institutions to serve those with less than 12,000 Baht monthly income, at the lending interest rate between 15-28 percent per annum. Potential business models that may be feasible for these conditions includes: co-operation with local community banks and savings groups to act as “paying agent” or “collection agent” for banks, as well as mobile banking models that have the capacity to convert “e-money” into real cash.

AVERAGE OUTSTANDING LOANS VS. AVERAGE PERSONAL INCOME, BY SOURCE OF FINANCING

SIZE = # OF BORROWERS

INTEREST RATE

Informal 36% - 1000% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5%

Family and Friends

28%

TARGET MARKET: < 12,000 Baht per month INTEREST RATE at 15-28%

Commercial MFI

>28% 15%

15-28%

Comercial Bank

Saving Group

14.5%

Village Fund

NBFI

Pawnshops

9% 6-9%

SFI

0% 5,000

10,000

15,000

20,000

25,000

30,000

AVERAGE PERSONAL INCOME Source: Finscope Thailand 2013 and Financial Services Provider Interviewing

FINANCIAL BEHAVIOR OF THAIS

INSURANCE

Source: Finscope Thailand 2013 and Financial Services Provider Interviewing

• Majority of risks covered are by the community and the state • Private insurers cover motor vehicles and credit life

SAVINGS

• 80% of people feeling they can trust banks with their money but majority use for moving cash (remittances) • Deposits at SFI’s (GSB) are growing more than 30% a year

Institution

CREDIT

• Many households, especially farmers, regarded these as a “cash flow lifeline” • Borrowers are prepared to accept widely divergent interest rates

DEGREE OF USAGE

Low High

Consumer Loans

MicroLoans

(< THB 200k)

Depo- Remisits tances

Government Commercial Banks SFI: BAAC SFI: GSB & GHB NBFIs Credit Unions / Co-Ops Village Fund Moneylenders / Pawnshops Post Office Private Insurers Community-based Institutions Modern Trade Outlets Mobile Network Operators PAYMENTS

• 65% of utility payments are made at 7-Eleven stores • Mobile payments are growing exponentially

Payments Collection

PreInsurpaid/ ance/ Stored risk proValue tection Cards

เครือข่ายการธนาคารที่ยั่งยืนแห่งประเทศไทย

SUSTAINABLE BANKING NETWORK THAILAND (SBNT)

“เครือข่ายการธนาคารที่ยั่งยืนแห่งประเทศไทย” เป็นการรวมตัวกันของนักการเงิน นักการธนาคาร และบุคลากรในภาคการเงิน รวมถึงนักวิชาการด้านการเงินการธนาคาร ผู้มี ความสนใจร่วมกันที่จะขับเคลื่อนภาคธนาคารกระแสหลักในไทย ให้เปลี่ยนผ่านไปสู่ “การ ธนาคารที่ยั่งยืน” (sustainable banking) ได้อย่างเป็นรูปธรรม วัตถุประสงค์ของเครือข่ายฯ

1. เป็นแหล่งเรียนรู้แลกเปลี่ยนประสบการณ์ด้านการธนาคารที่ยั่งยืนของสมาชิก และ ระหว่างสมาชิกกับบุคคลภายนอก ผ่านการจัดประชุม ประชุมเชิงปฏิบัติการ และ/หรือ งานสัมมนารายไตรมาส 2. เป็นเวทีกลางในการค้นคว้าวิจัยในหัวข้อที่เกี่ยวข้องกับการธนาคารที่ยั่งยืน 3. เป็นสถาบันกลางในการติดต่อประสานงานกับองค์กรระหว่างประเทศที่ทำ�งาน เกี่ยวข้องกับการธนาคารที่ยั่งยืน อาทิ BSR, Global Alliance of Banking on Values (GABV), Equator Principles, International Finance Corporation คุณสมบัติของผู้ประสงค์เป็นสมาชิก

1. ประกอบอาชีพเกี่ยวข้องกับภาคการเงินการธนาคารในประเทศไทย อาทิ นายธนาคาร นักวิเคราะห์ เจ้าหน้าที่องค์กรกำ�กับดูแล กรรมการกลุ่มองค์กรการเงินชุมชน นักวิชาการ ด้านการเงิน 2. มีความสนใจในแนวคิด วิถีปฏิบัติ และเหตุผลทางธุรกิจของ “การธนาคารที่ยั่งยืน” 3. สามารถสละเวลามาร่วมกิจกรรมของเครือข่ายฯ ได้ไม่น้อยกว่าปีละ 2 ครั้ง สิทธิประโยชน์ของสมาชิก

1. ไม่มีค่าใช้จ่ายใดๆ และไม่มีข้อผูกมัดใดๆ ทั้งสิ้น 2. รับข้อมูลข่าวสารของเครือข่ายฯ ผ่านทางจดหมายอิเล็กทรอนิกส์ 3. รับรายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์ “Business Case for Sustainable Banking in Thailand” โดย บริษัท ป่าสาละ จำ�กัด และงานวิจัยทุกฉบับโดยเครือข่ายฯ ผ่านทางจดหมาย อิเล็กทรอนิกส์ อ่านรายละเอียดเพิ่มเติมและสมัครเข้าร่วมเครือข่ายได้ที่ www.salforest.com

เกี่ยวกับผู้จัดทำ�

ป่าสาละเป็นบริษัท “ปลูกธุรกิจที่ยั่งยืน” แห่งแรกในประเทศไทย ก่อตั้งในเดือนกรกฎาคม 2556 เป้าหมายของเรา คือจุดประกายและดำ�เนินวาทกรรมสาธารณะเกีย่ วกับธุรกิจทีย่ ง่ั ยืน ผ่านการจัดสัมมนา อบรม ประชุมเชิงปฏิบตั กิ าร ผลิตสื่อสิ่งพิมพ์และออนไลน์ รวมทั้งผลิตงานวิจัยในประเด็นความยั่งยืนในประเทศไทย และส่งเสริมการวัดผล ตอบแทนทางสังคม ABOUT US:

Sal Forest is Thailand’s first “sustainable business accelerator.” Founded in July 2013, we aim to jumpstart and sustain a public discourse on sustainable business via events, print and online media, as well as conducting research on important sustainability issues in Thailand and social impact assessment.

สอบถามข้อมูลเพิ่มเติมได้ที่

บริษัท ป่าสาละ จำ�กัด 2 ซอยสุขุมวิท 43 แขวงคลองตันเหนือ เขตวัฒนา กทม. 10110 โทร 02 258 7383 Sal Forest Co.,Ltd. 2 Soi Sukhumvit 43, Kwaeng Klongton Nua, Khet Wattana, Bangkok 10110 Thailand Email: info@salforest.com www.salforest.com

เอกสารชิน้ นีเ้ ผยแพร่ภายใต้ลขิ สิทธิ ์ Creative Commons แบบAttribution Non-commercial Share Alike (by-nc-sa) โดยผู้สร้างอนุญาตให้ทำ�ซํ้า แจกจ่าย แสดง และสร้างงานดัดแปลงจากส่วนใดส่วนหนึ่งของงานนี้ได้โดยเสรี แต่ เฉพาะในกรณีทใ่ี ห้เครดิตผูส้ ร้าง ไม่น�ำ ไปใช้ในทางการค้า และเผยแพร่งานดัดแปลงภายใต้ลขิ สิทธิเ์ ดียวกันนีเ้ ท่านัน้ ดูรายละเอียดเพิ่มเติมได้ที่ http://cc.in.th/ ลิขสิทธิ์เดียวกันนี้เท่านั้น ดูรายละเอียดเพิ่มเติมได้ที่ http://cc.in.th/