W odczuciu grupy Salzburg Global Fellows zajmujących się edukacją obywatelską – istotną zarówno dla skonsolidowanych demokratycznych społeczeństw, konsolidujących się, jak i tych, które się cofają – podkreśla kluczową rolę, jaką edukacja może odegrać w pielęgnowaniu demokracji na całym świecie. Demokracja, jak zauważył filozof John Dewey, to coś więcej niż forma rządów. W swojej najsilniejszej formie jest to „tryb życia we wspólnocie,” sposób życia codziennego, umożliwiający harmonijny rozwój możliwości i zdolności wszystkich jednostek w społeczeństwie.
Edukacja demokratyczna powinna obejmować wiedzę na temat umiejętności i postaw kształtowanych za pomocą różnych metod.
Edukacja o demokracji
Uczniowie powinni uczyć się o konstytucji, funkcjonowaniu władz lokalnych i rządu, prawach człowieka, systemach społeczno-politycznych, tematach związanych z tożsamością narodową oraz zachowaniach i postawach oczekiwanych od świadomych i aktywnych obywateli.
Edukacja dla demokracji
Uczniowie powinni być w stanie aktywnie partycypować i wzmacniać demokratyczny, harmonijny system, w którym współistnieją różnorodność i wspólnota społeczna, oraz w którym rozwijają wzajemny szacunek i tolerancję. W tym celu powinni uczyć się konkretnych umiejętności, takich jak zdolność korzystania z mediów, uczestniczenia w dialogu, odpowiednie radzenie sobie z konfliktami i myślenie krytyczne.
Edukacja prowadzona demokratycznie
Uczniowie powinni doświadczyć sytuacji, w których mogą rozwijać swoje zdolności i tworzyć konsensus w celu podniesienia standardu życia. Szkoły to miejsca, w których te umiejętności powinny ćwiczone i rozwijane poprzez wdrażanie praktyk demokratycznych i demokratycznych relacji pomiędzy nauczycielami a uczniami. W takich środowiskach uczniowie i nauczyciele mogą ćwiczyć autonomię i kreatywność, definiować swoje cele, ćwiczyć formułowanie osądów, ewaluować zamysły i szacować konsekwencje działań.
Memorandum Salzburskie w sprawie edukacji obywatelskiej
KRYZYS DEMOKRACJI: MOŻEMY TO ZMIENIĆ!
Rok 2024 zapowiada się jako najbardziej intensywny rok wyborczy w historii świata. Ponad połowa światowej populacji (ponad cztery miliardy ludzi) zamieszkująca siedemdziesiąt krajów, idzie do urn w nadchodzących wyborach. Jednocześnie na całym świecie poparcie dla instytucji demokratycznych maleje, a nacjonalizm rośnie.
Dezinformacja napędzana przez media społecznościowe, polaryzacja polityczna, w połączeniu z potężnymi technologiami AI, zagrażają dyskursowi publicznemu i zdrowemu dialogowi demokratycznemu. Te kwestie w połączeniu z innymi zachodzącymi, fundamentalnymi zmianami wymagają globalnych rozwiązań.
EDUKACJA
Edukacja jest być może najważniejszą dźwignią zmian, jaką mamy do dyspozycji. Aby zapewnić skuteczną edukację demokratyczną, różni interesariusze muszą podejmować uzupełniające się działania dbając o ich spójność i celowość. Oprócz formalnych instytucji edukacyjnych, swoją rolę do odegrania mają również organizacje społeczne, korporacje, media i inne instytucje sektora publicznego.
Wdrożenie
Zaproponowane rozwiązania dla edukacji demokratycznej wymagają programów zaprojektowanych w oparciu o badania. Debata musi przerodzić się w trwałe działania. Nasze interwencje muszą być zaplanowane, powtarzalne, spójne i uwzględniające kontekst. Będą one o tyle skuteczniejsze, o ile zastosują różne podejścia do edukacji demokratycznej. Proponujemy trzy strategie. W każdej z nich należy wziąć pod uwagę:
• JAKIE wyniki chcemy uzyskać w zakresie wiedzy, umiejętności i postaw.
• JAK chcemy je osiągnąć, na przykład: poprzez formalną lub nieformalną naukę, w salach lekcyjnych lub poza nimi, implementując naukę się poprzez doświadczenie, wiedzę lub zajęcia prowadzone przez uczniów itp.
• GDZIE nauka powinna się odbywać – w szkole, w mediach, w domu czy w lokalnych społecznościach.
• KTO powinien uczyć i być częścią zespołu; oraz czego potrzebują zaangażowane osoby – nauczyciele, specjaliści, edukatorzy demokratyczni, pracownicy młodzieżowi i wolontariusze, rodzice, aktywiści, liderzy społeczności, bibliotekarze, media i inni zaangażowani w te rozwiązania.
• KIEDY planujemy by te zajęcia miały miejsce i jak często.
Memorandum Salzburskie w sprawie edukacji obywatelskiej zostało opracowane w języku angielskim przez grupę Salzburg Global Fellows.
My, członkowie grupy Salzburg Global Fellows zajmujący się edukacją obywatelską w ramach programu: Tożsamość, przynależność i edukacja w XXI wieku, zachęcamy wszystkich, którym zależy na demokracji, do inwestowania w edukację o demokracji i dla demokracji, tak by poprawić dobrostan obywateli, budować zaufanie i wspierać stabilność społeczeństwa demokratycznego.
Jak może wyglądać przyszłość: Opracowaliśmy trzy możliwe scenariusze, które mogą pomóc nam wyobrazić sobie potencjalne przyszłości i opracować narzędzia dla edukacji obywatelskiej w różnorodnych i szybko zmieniających się warunkach demokratycznych.
Przyszłość 1: optymistyczny scenariusz, społeczeństwa demokratyczne będą wykorzystywać technologię i umiejętności cyfrowe dla zwiększania transparentności, odpowiedzialności, ograniczania korupcji i wspierania dobrego zarządzania, co przyczyni się do poprawy dobrobytu obywateli, zwiększenia zaufania między państwem a jego obywatelami oraz stworzenia znacznie lepszego społeczeństwa. Przestrzenie edukacyjne będą wykorzystywać różnorodne podejścia dydaktyczne, które kształtują krytyczne myślenie uczniów, umiejętności obywatelskie i niezależność, przyczyniające się do wspólnego dobra.
Przyszłość 2: ponury scenariusz, niedemokratyczne praktyki rozkwitają z powodu wzrostu wpływów “silnych ludzi”, izolacjonizmu, zwiększonej polaryzacji i dezinformacji. Przestrzenie edukacyjne prawdopodobnie ucierpią z powodu silnego wpływu politycznego i erodującej wolności akademickiej. Ten scenariusz zagraża edukacji demokratycznej i samej praktyce demokratycznej. System edukacji ma ograniczoną wolność, niezależność i wszechstronność.
Przyszłość 3: w 2035 roku społeczeństwa demokratyczne pomyślnie przystosują się do globalnych wyzwań, takich jak zmiany klimatyczne, zmiany gospodarcze, kryzysy polityczne i zdrowotne, jednocześnie równoważąc prawa i wolność stosując dobre polityki. Przestrzenie edukacyjne przystosowują się do globalnych wyzwań poprzez promowanie krytycznego myślenia, współpracy i rozwoju zawodowego odpowiednia używając technologii, sposobów ewaluacji, trendów globalnych i różnych podejść pedagogicznych.
Z każdego z tych scenariuszy można wyciągnąć wnioski, które pomogą edukatorom pogłębić praktyki demokratyczne. Analiza różnych scenariuszy sugeruje, że poprawa kultury partycypacyjnej w szkołach wspiera wartości demokratyczne wśród młodzieży. Dodatkowo, aby zwiększyć krytyczne myślenie, należy wprowadzić więcej dyskusji na kontrowersyjne tematy prowadzonych przez profesjonalistów zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz systemu edukacyjnego.
Być, Działać, Myśleć
Wychowywanie aktywnych i zaangażowanych obywateli jest wpisane w główne cele programów edukacji obywatelskiej i demokratycznej. Zaproponowane podejście może być pomocne w przejściu poza poziom odpowiedzialności osobistej w kierunku rozwijania głębszego i bardziej krytycznego zaangażowania oddziałując na trzech poziomach:
• Bycie: przejmowanie osobistej odpowiedzialności za własny wkład jako obywatela w społeczności, np. poprzez wolontariat w kuchni dla ubogich, bycie dobrym sąsiadem lub terminowe płacenie podatków. To zachowanie jest często zakorzenione w zasadach uczciwości, odpowiedzialności i poszanowania prawa.
• Działanie: aktywne uczestniczenie z innymi w strukturach obywatelskich i organizacjach społecznych, pełnienie roli przywódczej w działaniach społeczności, np. poprzez organizowanie działań na rzecz społeczności. Wymaga zrozumienia, jak działają struktury polityczne i strategie działania zbiorowego.
• Myślenie: analizowanie przyczyn problemów, rozważanie i myślenie krytyczne o różnych perspektywach oraz zrozumienie, jak może dojść do zmian, np. poprzez ruchy społeczne, kwestionowanie i stawianie wymagań politycznym, ekonomicznym i społecznym systemom oraz strukturom, które utrwalają istniejące niesprawiedliwości.
Trójnożny stół: program nauczania, kultura i społeczność
To podejście opiera się na doświadczeniu pracy w szkołach i skupia się na zachęceniu do aktywnego obywatelstwa oraz zdobywania wiedzy politycznej poprzez odpowiednie sformułowanie celów w programach nauczania. Ma także na celu zaszczepienie kultury demokracji wśród uczniów, rodzin, liderów szkół i personelu oraz szerzenie zrozumienia, jak bycie obywatelem jest reprezentowane w szerszej społeczności. W założeniach podstawy programowej jednostki widzą siebie jako obywateli i zdobywają wiedzę, umiejętności i koncepcje niezbędne do uczestnictwa w im dostępnych przestrzeniach i wspólnotach (tj. szkole, organizacjach, klubach, gminie, kraju).
Obywatele pracują na rzecz zmian społecznych i politycznych, a zatem widzą siebie jako obywateli posiadających sprawczość i zdolność do dokonywania zmian w świecie. Uczestnicy są świadomi swoich własnych przekonań i interesów, oraz tego jak mogą one kolidować z przekonaniami i interesami innych oraz jak potencjalne konflikty można rozwiązać w ramach wartości demokratycznych. Końcowym celem jest to, aby te cele nauczania w programie przenikały całą kulturę szkolną na każdym poziomie dyskursu i podejmowania decyzji, tak by to podejście wpływało na całą społeczność.
WEZWANIE DO DZIAŁANIA Co możesz zrobić?
• Przeanalizuj swój lokalny kontekst (szkolny, krajowy), aby zidentyfikować możliwości wprowadzenia zmian.
• Rozmawiaj by zidentyfikowania podstawowe przyczyny kryzysu demokracji w Twoim kontekście i szukaj rozwiązań.
• Buduj koalicje, aby wprowadzać procesy demokratyczne i wyposażać uczniów w umiejętności bycia aktywnymi członkami swoich społeczności.
