Opnieuw: waarom zijn we hier?

Deel 2

Waarom zijn we hier?

Waarom zijn we hier? In het vorige nummer zochten we naar een fysische verklaring voor het bestaan van de mensheid op aarde. Toen ging het over de oerknal waarmee het gehele heelal ontstond. Nu zetten we onze zoektocht op een andere wijze voort.

Door: Feije Wieringa

je die verstrekt, maar het creatieve aspect, wat bij mensen zo in het oog springt, ontbreekt in hun werk.

Thomas H. Huxley, de grootvader van Aldous Huxley, publiceerde in 1894 het boek Man's Place in Nature. Hij werd toen, door zijn verdediging van de (toen nog) zeer omstreden evolutiekennis, bekend als Darwins Pitbull. Tot die tijd werd aangenomen dat de mens een op zichzelf staande soort was.

Niet gelinkt aan enig dier en al helemaal niet gelinkt aan andere natuurlijke levensvormen. Darwin had al voorzichtig aangestipt hoe het zat met de afkomst van de mens. Huxley beweerde onomwonden dat we rechtstreekse banden hebben met primaten. Dominees en priesters schreeuwden moord en brand, maar het is vooral Huxley geweest die aan de wieg stond van de acceptatie van de evolutie.

Wat onderscheidt ons van dieren?

Onze hersenen. Natuurlijk hebben olifanten grotere hersenen dan mensen, maar als grootte bepalend zou zijn voor functioneren, zouden mensen met grote hoofden het per definitie beter doen dan mensen met een

wat kleinere schedelomvang. En dat is natuurlijk niet zo. Vermoedelijk is het grootste onderscheid tussen mens en dier het vermogen om probleemoplossend te kunnen denken, samen met de vaardigheid om te kunnen abstraheren. Een hond kan bang zijn dat hij een klap krijgt, maar vrijwel zeker kan hij niet bang zijn dat hij volgende week dinsdag een klap krijgt. Je hoeft niet te vrezen dat je katten de code van de kluis kraken, of zelfs maar de ambitie hebben er met zoiets abstracts als geld vandoor te gaan. En voor een kubistisch schilderij moet je niet bij een bonobo zijn. Overigens maken zowel olifanten als apen wel gebruik van verf wanneer

Werktuigen

Wat is instinct? Wat is intelligentie? Vogels kunnen prima omgaan met ingewikkelde sluitingen als daarachter een hoopje graan te vinden is. Maar het maken van echte werktuigen is voorbehouden aan de mens. De aap is niet veel verder gekomen dan een stokje om termieten te verzamelen. Wij hebben in enkele miljoenen jaren de ontwikkeling doorgemaakt van de stenen vuistbijl naar de quantumcomputer, en straks reizen we naar Mars. Wij beoordelen niet alleen onze situatie van het moment, maar kunnen onze geest naar verleden en toekomst laten bewegen.

Abstractie

Wij kennen abstracte principes zoals misschien, ongeveer en overmorgen en kunnen uit ons hoofd een compositietekening van onze overvaller tekenen. En wiskundige berekeningen zetten abstractie om in werkelijkheid. Wij zijn geneigd om de natuur naar onze hand te zetten, al hebben we daarin natuurlijk wel gezelschap van de bever en de

das, die een ingewikkeld onderkomen kunnen bouwen. Bij dieren gaat zoiets echter organisch, bij ons zijn er talloze technische tussenstappen mogelijk, waardoor we in staat zijn om een polder leeg te malen, een wolkenkrabber te laten verrijzen of een in vitro bevruchting te bewerkstelligen.

Alles wat leeft is eigenlijk familie van elkaar. Geloof het of niet, maar zelfs planten en mossen beschikken over dezelfde DNA-structuren als de mens.

Wetenschap en speculatie

Ik schrijf met opzet niet evolutietheorie, want evolutie is geen speculatie, maar een feit. Vergeet begrippen als creatonisme en intelligent design maar, want het is niet anders: evolution is smarter than you are. Alles wat leeft is eigenlijk familie van elkaar. Geloof het of niet, maar zelfs planten en mossen beschikken over dezelfde DNA-structuren als de mens. Zeker weten dat een van je verre voorouders miljoenen jaren geleden een vis was, en nog langer terug in de tijd een soort eencellig wezentje dat deinde in de oceaan. Hoe het allemaal is ontstaan, is niet helemaal duidelijk, maar omdat de aarde afkomstig is uit de ruimte lijkt het aannemelijk dat de bouwstenen van het leven dat ook zijn. Maar wat maakt de mens nou zo succesvol? In dit artikel vind je een mengeling van wetenschap en speculatie.

Destructief

Lange tijd is er gedacht dat het hebben van affectieve gevoelens en het tonen van empathie was voorbehouden aan de mens. Maar dat is niet waar. Ook olifanten rouwen en kennen rouwrituelen, en bij rhesusaapjes is vastgesteld dat ze liever zelf gebrek

lijden, dan een soortgenoot iets pijnlijks aan te doen. En daarbij: er is geen soort die zo destructief is als de mens. Naast onze verworvenheid op talloze levensgebieden, was er ook Auschwitz en zijn er massavernietigingswapens. Onze voordelen bepalen tegelijkertijd onze nadelen. We voelen ons vaak nobeler dan dieren, maar is dat geen domme misvatting? Het is niet juist dat wij als enige taal hebben. Al zijn we wel de enige zoogdieren met zo'n handig strottenhoofd. Er zijn verschillende proeven geweest waarbij men chimpansees, die dat nu eenmaal niet hebben, gebruik heeft leren maken van gebarentaal. Ze waren in staat om honderden symbolen te leren kennen en gebruiken en ze zelfs een

beetje naar hun eigen hand te zetten, door begrippen aan elkaar te plakken. Ook heeft men dolfijnen geleerd om Engelse woorden te herkennen en ''sprak'' een olifant een aardig woordje Thais. Toch mag het duidelijk zijn dat wij een meester zijn in het communiceren. Waarschijnlijk is ons vermogen daartoe aardig op weg geholpen toen wij leerden om vuur te maken. Genoeglijk samen keuvelend rond deze warmtebron konden wij elkaar onze ervaringen van de jacht meedelen. Dat was nog maar een stap verwijderd van het vertellen van spookverhalen, sprookjes en liefdesgeschiedenissen.

Onze voordelen bepalen tegelijkertijd onze nadelen. We voelen ons vaak nobeler dan dieren, maar is dat geen domme misvatting?

Organiseren

Mensen kunnen wel ontzettend goed organiseren. Sommige dieren kunnen dat ook. Zo gaan olifanten in een kring staan om hun kalf te beschermen en werken sommige dieren prima samen bij het in het nauw drijven van hun prooi. Maar dat is peanuts vergeleken met hoe mensen samenwerken. En dat doen ze al eeuwen. Toen we hier nog in berenvellen rondliepen, hadden ze in Egypte al de pyramiden gebouwd en beschikten de Inca's over steden die niet nog steeds niet overtroffen zijn. Dat is niet op puur instinct gedaan, daarvoor is intensief overleg nodig. Onze organisatiegraad maakt ons succesvoller dan de dieren om ons heen en onze specialisatie maakt ons meer succesvol dan de prehistorische mens. Zij wisten van alles een beetje, wij weten van weinig heel veel en verdelen de taken.

Trippen en landbouw

Wat heeft de mens geholpen om zo ontwikkeld te raken in vergelijking met de apen om ons heen? Waarschijnlijk heeft het ons op weg geholpen dat we uit de bomen en het oerwoud kwamen om op de steppen te overleven. Het rechtop lopen gaf ons de vrijheid om onze handen te gebruiken en we hadden in onze onbeschermde positie wapens nodig om ons te verdedigen. Ook heeft het meegespeeld dat wij de magische paddenstoelen, die groeien op vee-uitwerpselen, leerden kennen waarmee wij gingen trippen. Volgens Terence MckKenna hebben die ertoe bijgedragen dat er talloze nieuwe verbin-

dingen in de hersenen werden aangelegd.

Facebook

Wat ons ook een zetje heeft gegeven is het feit dat we van jacht naar landbouw overgingen. Dat vergde een heel nieuwe vorm van organisatie en planning, en maakte dat wij dichter bij elkaar konden blijven wonen, zonder dat wij erop uit hoefden. Dat heeft ons van nomaden stedelingen gemaakt en ons een impuls gegeven om dingen met elkaar te delen. Het was als het ware nog maar een kleine stap naar het plaatsen van een selfie op Facebook.

Maar hiermee is niet verklaard waarom we hier zijn. Misschien hebben we zelf een stap gezet om om te gaan met kennis. En daarmee een stap naar een volgende vorm van evolutie: kunstmatige intelligentie. En zullen we op de schaal ven de tijd een tussenvorm blijken.