Prog 3º eso by Santiago Dans

PROGRAMACIÓN

Xeografía e Historia 3º ESO

CURSO 2013-2014 IES “POETA DÍAZ CASTRO”. GUITIRIZ

ÍNDICE 1-. CONTRIBUCIÓN DA MATERIA ÁS COMPETENCIAS BÁSICAS: 2-. OBXECTIVOS 3-. CONTIDOS 3.1-. UNIDADES DIDÁCTICAS 3.2-. SECUENCIACIÓN E TEMPORALIZACIÓN 3.3-. CONTIDOS MÍNIMOS

4-. METODOLOXÍA, MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS 5-. CRITERIO DE AVALIACIÓN 6-. PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN 7-. CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN 7-. ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES 8-. ACTIVIDADES DE RECUPERACIÓN E REFORZO 9-.. MEDIDAS DE ATENCIÓN Á DIVERSIDADE 10-. ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES 11. PLAN LECTOR 12-. TRATAMENTO DE FOMENTO DAS TIC 13-. ENSINANZAS TRANVERSAIS 14. CONTRIBUCIÓN Ó PLAN DE CONVIVENCIA. 15-.

SISTEMA PARA PREVIOS

ACREDITACIÓN

COÑECEMENTOS

16-. PROCEDEMENTO PARA AVALIAR A PROGRAMACIÓN 17-. INFORMACIÓN O ALUMNADO

1-. CONTRIBUCIÓN DA MATERIA ÁS COMPETENCIAS BÁSICAS: A área de ciencias sociais resulta fundamental para o desenvolvemento da competencia social e cidadá, posto que facilita as relacións dentro dun modelo de sociedade cada vez máis plural. É ben coñecido o papel que as ciencias sociais xogaron na conformación das identidades sociais e territoriais. Na medida en que constrúen as categorías de tempo e espazo social permiten a construción de tempo e espazo persoal no alumnado. Pero, para que estas categorías se traduzan no desenvolvemento dunha competencia social democrática e posibiliten unha interacción responsable co medio, teñen que incorporar a visión de que o mundo en que vivimos é froito das decisións que tomaron os nosos antepasados máis ou menos libremente. Esta visión permitiralle ao alumnado adquirir a conciencia de que o futuro está condicionado polas nosas decisións e actuacións, e adoptar, polo tanto, unha posición comprometida e responsable ante este. O desenvolvemento desta competencia require ademais o tratamento destes contidos desde unhas metodoloxías participativas, interactivas e dialóxicas, que propicien habilidades para participar na vida cívica, para asumir os valores democráticos e para o cumprimento dos deberes. A competencia cultural e artística supón apreciar, comprender e valorar as diferentes manifestacións culturais e artísticas materiais e inmateriais, utilizalas para o enriquecemento persoal e estimalas como elementos do patrimonio cultural de que dispoñemos e que resulta necesario preservar. A contribución da área concrétase facilitando a selección e coñecemento de obras de arte relevantes, ben polo seu significado na caracterización de estilos e artistas. No mundo actual é innegable a importancia que ten a competencia no tratamento da información e competencia dixital para a comprensión dos fenómenos sociais e históricos. Poder contar con certas habilidades para buscar, obter, procesar e comunicar a información e transformala en coñecemento. As TIC resultan imprescindibles na sociedade da información en que vivimos, aumentan as posibilidades de comunicación e axilizan os intercambios, mesmo poden propiciar formas de traballo cooperativo que abarquen espazos físicos e sociais cada vez máis amplos, que son precisamente os que interesa coñecer desde esta área. En todo caso, debe insistirse en que a información é preciso saber utilizala, xa que por si mesma non produce unha forma axeitada de coñecemento. Por iso, é necesario comprendela e integrala nos esquemas previos de coñecemento ebuscar transmisión desta información do xeito máis eficaz posible. Na medida en que a linguaxe é un vehículo imprescindible de comunicación no proceso de ensinanza-aprendizaxe, a competencia en comunicación lingüística resulta imprescindible. A lingua é o principal instrumento para organizar o pensamento, para aprender e para explicar. Co discurso é posible describir, narrar, disertar e argumentar, e así mesmo, adquirir un vocabulario preciso e específico das ciencias sociais que deberá asumir o alumnado, como tamén a capacidade para utilizalo e xeneralizalo correctamente. Esta competencia implica o dominio das habilidades de ler e escribir diferentes tipos de textos cada vez máis complexos e que resultan fundamentais como elementos de información social e histórica. Trátase de ser capaces de expoñer clara e sistematicamente as ideas, argumentando con rigor e precisión. A competencia para aprender a aprender supón iniciarse na aprendizaxe e continuala dun xeito autónomo. Do que se trata é de ter ferramentas que faciliten a aprendizaxe e de atopar repostas que se correspondan cun coñecemento racional, asumindo que poden ser diversas e que é posible atopalas desde distintas perspectivas metodolóxicas. Para asumir esta competencia é preciso tamén coñecer o que se sabe e o que queda por aprender.

RelaciĂłn de competencias bĂĄsicas, obxectivos do curso e criterios de avaliaciĂłn COMU ICACIĂ&#x201C; LI GĂ&#x153;Ă?STICA Obxectivos da ĂĄrea

Analizar e comentar textos, mapas e imaxes. Adquirir e empregar o vocabulario especĂfico que achegan as ciencias sociais para que a sĂşa incorporaciĂłn ao vocabulario habitual aumente a precisiĂłn no uso da linguaxe e mellore a comunicaciĂłn ElaboraciĂłn de notas, resumos ou esquemas a partir de informaciĂłn escrita e oral.

Criterios de avaliaciĂłn

Empregar correctamente o vocabulario especĂfico. ElaboraciĂłn de notas, resumos ou esquemas a partir de informaciĂłn escrita e oral. CorreciĂłn, coherencia e adecuaciĂłn da expresiĂłn escrita Ăłs contidos que se pretenden explicar. Orde, limpeza e estrutura dos traballos presentado Utilizar fontes diversas para obter, relacionar e procesar informaciĂłn sobre feitos sociais e comunicar as conclusiĂłns de forma organizada e intelixible, empregando para isto as posibilidades que ofrecen as TIC. AvalĂase o manexo correcto dos instrumentos grĂĄficos e cartogrĂĄficos. TrĂĄtase de comprobar se se utilizan as posibilidades que proporcionan as ferramentas informĂĄticas bĂĄsicas. Realizar unha lectura comprensiva de fontes de informaciĂłn escritas de contido xeogrĂĄfico ou histĂłrico e comunicar a informaciĂłn obtida de forma correcta por escrito

COMPETE CIA MATEMĂ TICA Obxectivos da ĂĄrea

Comprender o concepto de escala. Calcular escalas. Elaborara diferentes tipos de grĂĄficos

Criterios de avaliaciĂłn

Representar graficamente informaciĂłn estatĂstica en distintos tipos de grĂĄficos. Calcular proporciĂłns e porcentaxes para elaborar un grĂĄfico sectorial. ObtĂŠr informaciĂłn dun grĂĄfico. Calcular a densidade de poboaciĂłn por continentes. Calcular taxas de natalidade, mortalidade e crecemento natural. ObtĂŠe informaciĂłn de grĂĄficos estatĂsticos de poboaciĂłn.

COĂ&#x2018;ECEME TO E I TERACCIĂ&#x201C; CO MU DO FĂ?SICO Obxectivos da ĂĄrea

Comprender que o territorio e a sĂşa ordenaciĂłn son o resultado da interacciĂłn das sociedades, ao longo da historia, sobre o medio no que se desenvolven e organizan Describir formas do relevo. ObtĂŠr informaciĂłn xeogrĂĄfica dun mapa e localĂzaa. Desenvolver actitudes positivas con respecto ĂĄ conservaciĂłn do patrimonio artĂstico e cultural. Comprender a singularidade do patrimonio natural, histĂłrico, cultural e lingĂźĂstico galego, participando activamente na sĂşa conservaciĂłn e mellora.

Criterios de avaliaciĂłn â&#x20AC;˘

Describir as principais caracteristicas dos dous tipos de hĂĄbitat do ser humano: hĂĄbitat rural e hĂĄbitat urbano.

â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘

Utilizar o atlas para localizar informaciĂłns no espazo. Describir caracterĂsticas de paisaxes agrarias. Identificar os distintos elementos que conforman a paisaxe urbana e extraer informaciĂłn deles para caracterizar unha cidade. Analizar as principais caracterĂsticas da poboaciĂłn rural e urbana en EspaĂąa e Galicia, e establecer os problemas mĂĄis importantes a que se enfrontan.

TRATAME TO DA I FORMACIĂ&#x201C; E COMPETE CIA DIXITAL Obxectivos da ĂĄrea

AnĂĄlise das fontes histĂłricas e obtenciĂłn de informaciĂłn explĂcita e implĂcita a partir delas. SelecciĂłn e utilizaciĂłn de recursos grĂĄficos para a representaciĂłn do tempo histĂłrico, e elaboraciĂłn de secuencias temporais utilizando as unidades e convenciĂłns cronolĂłxicas. Usar a cartografĂa e os esquemas debuxados como fonte de informaciĂłn. Analizar e comentar textos, mapas e imaxes. Interpretar a lenda dun mapa fĂsico Utilizar fontes diversas para obter, relacionar e procesar informaciĂłn sobre feitos sociais e comunicar as conclusiĂłns de forma organizada e intelixible, empregando para isto as posibilidades que ofrecen as TIC.

Criterios de avaliaciĂłn

Utilizar fontes diversas para obter, relacionar e procesar informaciĂłn sobre feitos sociais e comunicar as conclusiĂłns de forma organizada e intelixible, empregando para isto as posibilidades que ofrecen as TIC.AvalĂase o manexo correcto dos instrumentos grĂĄficos e cartogrĂĄficos. TrĂĄtase de comprobar se se utilizan as posibilidades que proporcionan as ferramentas informĂĄticas bĂĄsicas. Utilizar as ferramentas informĂĄticas (presentaciĂłns, tratamento de textos, etc) para a exposiciĂłn de contidos

COMPETE CIA SOCIAL E CIDADĂ Obxectivos da ĂĄrea

Reflexionar criticamente sobre os efectos das acciĂłns humanas sobre o relevo as augas e o climaterrestre. Comprender a singularidade do patrimonio natural, histĂłrico, cultural e lingĂźĂstico galego, participando activamente na sĂşa conservaciĂłn e mellora. Comprender a importancia de que as persoas vivan en comunidade para a supervivencia e o desenvolvemento da nosa especie. Reflexionar sobre o feito de que nas sociedades nunca son iguais todos os seus membros; o que varĂa son os criterios nos que se fundamentan esas desigualdades Comparar a situaciĂłn dos distintos grupos sociais respecto aos dereitos e liberdades Comprende as causas das migraciĂłns Comprender que o territorio e a sĂşa ordenaciĂłn son o resultado da interacciĂłn das sociedades, ao longo da historia, sobre o medio no que se desenvolven e organizan Valorar a diversidade cultural manifestando actitudes de respecto e tolerancia cara a outras culturas e cara a opiniĂłns que non coinciden coas propias, sempre que non sexan atentatorias contra a dignidade humana, sen renunciar por iso a un xuĂzo sobre elas Entender que ser capaz de explicar os motivos doutros non significa que se compartan Comprender que o concepto de cidadĂĄn estĂĄ vinculado a uns dereitos polĂticos, que uns posĂşen e dos que outros estĂĄn excluĂdos Comprender os caracteres da globalizaciĂłn. Comprende a realidade do traballo infantil no mundo. Comprende a administraciĂłn territorial dos Estados.

Criterios de avaliaciĂłn

Identificaciรณn e distinciรณn entre as circunstancias causais e os motivos persoais que interveรฑen nun feito ou situaciรณn concretos. Explicar como as relixiรณns condicionan a forma de vida das sociedades. Explicar como as sociedades se organizan xerarquicamente en estratos sociais que varรญan dunha sociedade a outra Coรฑecer as caracterรญsticas das รกreas xeoeconรณmicas actuais. Explicar os problemas laborais das mulleres. Explicar as causas do crecemento dos servizos e das grandes superficies comerciais en Espaรฑa Diferenciar trazos en Estados democrรกticos e autoritarios. Citar dereitos e liberdades recollidos na Constituciรณn de 1978

COMPETE CIA CULTURAL E ARTร STICA Obxectivos da รกrea

Desenvolver actitudes positivas con respecto รก conservaciรณn do patrimonio artรญstico e cultural. Comprender a singularidade do patrimonio natural, histรณrico, cultural e lingรผรญstico galego, participando activamente na sรบa conservaciรณn e mellora.

Criterios de avaliaciรณn COMPETENCIA APRENDER A APRENDER

Obxectivos da รกrea

Distinciรณn entre causas de longa e curta duraciรณn e consecuencias a curto e longo prazo. Selecciรณn e utilizaciรณn de recursos grรกficos para a representaciรณn de datos Adquirir e empregar o vocabulario especรญfico que achegan as ciencias sociais para que a sรบa incorporaciรณn ao vocabulario habitual aumente a precisiรณn no uso da linguaxe e mellore a comunicaciรณn Elaboraciรณn de notas, resumos ou esquemas a partir de informaciรณn escrita e oral.

Criterios de avaliaciรณn

Identificaciรณn e distinciรณn entre as circunstancias causais e os motivos persoais que interveรฑen nos feito sociais Elaboraciรณn de notas, resumos ou esquemas a partir de informaciรณn escrita e oral. Correciรณn, coherencia e adecuaciรณn da expresiรณn escrita รณs contidos que se pretenden explicar. Orde, limpeza e estructura dos traballos presentados Utilizar fontes diversas para obter, relacionar e procesar informaciรณn sobre feitos sociais e comunicar as conclusiรณns de forma organizada e intelixible, empregando para isto as posibilidades que ofrecen as TIC.Avalรญase o manexo correcto dos instrumentos grรกficos e cartogrรกficos. Trรกtase de comprobar se se utilizan as posibilidades que proporcionan as ferramentas informรกticas bรกsicas.

AUTONOMร A E INICIATIVA PERSONAL

Obxectivos da รกrea

Selecciรณn e utilizaciรณn de recursos grรกficos para a representaciรณn do tempo histรณrico, e elaboraciรณn de secuencias temporais utilizando as unidades e convenciรณns cronolรณxicas Realizar breves exposiciรณns orais con correciรณn e orde Elaboraciรณn de notas, resumos ou esquemas a partir de informaciรณn escrita e oral. Utilizar coรฑecementos xeogrรกficos en contextos cotiรกns, por exemplo a planificaciรณn dunha excursiรณn, para argumentar sobre problemas cotiรกns, por exemplo a necesidade de conservar o medio natural

Utilizar fontes diversas para obter, relacionar e procesar información sobre feitos sociais e comunicar as conclusións de forma organizada e intelixible, empregando para isto as posibilidades que ofrecen as TIC.

Criterios de avaliación

Correción, coherencia e adecuación da expresión escrita ós contidos que se pretenden explicar. Utilizar fontes diversas para obter, relacionar e procesar información sobre feitos sociais e comunicar as conclusións de forma organizada e intelixible, empregando para isto as posibilidades que ofrecen as TIC. Avalíase o manexo correcto dos instrumentos gráficos e cartográficos. Trátase de comprobar se se utilizan as posibilidades que proporcionan as ferramentas informáticas básicas.

2-. OBXECTIVOS • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Realizar unha lectura comprensiva de fontes de información e comunicar a información obtida de forma correcta por escrito Producir documentos escritos atendendo as normas básica de presentación e ortografía Realizar breves exposicións orais con correción e orde Promover o desenvolvemento de destrezas básicas e de estratexias para organizar, memorizar e recuperar a información. Analizar e comentar textos, gráficos, mapas e imaxes. Elaborar resumos, esquemas e sínteses. Analizar e comentar climogramas, mapas do tempo, mapas temáticos e imaxes. Coñecer a estrutura da Terra e diferenciar as formas de relevo. Coñecer e localizar en mapas as formas de relevo dos continentes. Describir os climas da Terra e diferenciar variedades climáticas. Desenvolver a curiosidade por coñecer os condicionantes naturais das actividades humanas. Coñecer a diversidade das augas continentais españolas. Distinguir os carácteres diferenciais do relevo e das augas de Galicia. Comprender os trazos básicos do clima e da vexetación de Galicia. Diferenciar a variedade de medios naturais españois. Desenvolver a curiosidade por coñecer os caracteres diferenciais da Península Ibérica. Explicar a distribución da poboación e os seus factores. Obter información sobre o crecemento natural e as súas etapas. Coñecer a composición ou estrutura da poboación mundial. Identificar e clasificar os movementos migratorios. Interpretar as actuais migracións internacionais de traballo. Analizar as consecuencias do crecemento urbano actual. Contrastar os problemas urbanos e as súas solucións. Explicar a estrutura interna das cidades e as súas desigualdades. Diferenciar a estrutura das cidades españolas e galegas. Desenvolver a curiosidade por coñecer as consecuencias do proceso de urbanización. Introducir os estudantes nos conceptos básicos da actividade económica. Describir os principais axentes económicos. Coñecer o capitalismo e o socialismo e os seus cambios recentes. Interpretar o actual proceso de globalización económica. Descubrir os cambios no mercado laboral e coñecer os problemas laborais. Identificar as actividades compoñentes do sector primario. Identificar os principais factores, físicos e humanos, que condicionan a actividade agraria. Observar, de xeito analítico, os elementos das paisaxes agrarias.

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Percibir a variedade das paisaxes agrarias evolucionadas, distinguindo modelos representativos. Analizar a pesca e os seus problemas. Distinguir o sector secundario e as súas actividades. Identificar e explicar as fontes de enerxía tradicionais. Analizar os tipos e importancia das fontes de enerxía alternativas. Valorar os problemas enerxéticos e as políticas de aforro enerxético. Observar de xeito analítico os tipos de industrias e de espazos industriais. Identificar as actividades do sector servizos, tipos, importancia e localización. Diferenciar as áreas do comercio internacional e a súa organización. Diferenciar os sistemas de transporte (terrestres, aéreo e naval) e comprender as súas vantaxes e inconvenientes. Mostrar a importancia da información no mundo actual. Estudar de xeito analítico a actividade turística. Coñecer as actividades do sector primario en España. Diferenciar as paisaxes agrarias españolas. Enumerar as bases da pesca marítima en España. Coñecer as características das actividades do sector primario en Galicia. Asimilar as características da industria española e galega. Estudar a importancia do sector terciario en España. Coñecer a evolución das relacións entre o ser humano e o medio. Coñecer os problemas ambientais relacionados coa vexetación e o solo. Categorizar os problemas ambientais da atmosfera. Describir problemas ambientais relacionados coa auga e coa perda de biodiversidade. Enumerar os problemas xerados polos residuos sólidos urbanos (RSU). Distinguir algunhas solucións aos problemas ambientais, internacionais, españois e galegos. Comprender o impacto que a actividade humana provoca no medio ambiente. Valorar a situación de escaseza que se pode derivar da explotación abusiva ou incorrecta de recursos limitados. Valorar o crecemento da conciencia ecolóxica dos cidadáns para frear a destrución do medio ambiente. Coñecer algunhas das medidas máis destacadas para a protección do medio ambiente. Tomar conciencia da situación ambiental de Galicia. Identificar os Estados da Terra e as súas capitais. Analizar diferenzas entre os Estados. Resumir as formas de relación entre Estados e coñecer a ONU. Coñecer a organización política e territorial de España. Coñecer a organización política e territorial de Galicia. Desenvolver a curiosidade por coñecer o mapa político do mundo. Comprender as desigualdades do desenvolvemento e explicar as súas causas. Diferenciar as características dos países desenvolvidos e subdesenvolvidos. Coñecer as bases da axuda ao desenvolvemento e as súas institucións. Desenvolver a curiosidade por coñecer as desigualdades económicas e sociais.

3.-. CONTIDOS 3. 1. Unidades didácticas PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 1 COMPETENCIAS E INDICADORES DE SEGUIMENTO - Coñecemento e interacción co mundo físico: - Obtén información xeográfica dun mapa e localízaa. - Localiza nun mapa relevos e chairas de continentes. - Cita as unidades de relevo atravesadas por unha liña no mapa. - Explica as diferentes paisaxes europeas. - Utiliza o atlas para localizar informacións no espazo. - Utiliza o mapa para localizar océanos, ríos e illas europeas. - Localiza as zonas climáticas. - Localiza a Amazonia. - Localiza os climas temperados. - Explica os contrastes dos climas temperados. - Localiza os climas fríos e de montaña. - Localiza os accidentes xeográficos de Asia. - Recoñece a sabana en imaxes. - Matemática: - Obtén información sobre a auga doce a partir dun gráfico. - Compara climogramas dos climas cálidos. - Obtén información dun gráfico sobre a destrución da Amazonia. - Compara os climogramas de Vancouver, Rabat e Tallin. - Comunicación lingüística: - Comprende nun texto as relacións entre os raios solares e as temperaturas. - Define conceptos xeográficos: océano, mar, acuífero, lago, glaciar e río. - Precisa o significado de distintos termos xeográficos. - Describe as distintas paisaxes da zona cálida. - Describe os climas e paisaxes polar e de montaña a partir de ilustracións. - Redacta dez liñas explicando o relevo da superficie terrestre. - Tratamento da información e competencia dixital: - Obtén información sobre as formas de relevo a partir dunha ilustración. - Interpreta a lenda do mapa físico. - Busca imaxes en internet de montañas da Terra. - Ordena nun cadro os elementos do relevo europeo. - Interpreta o debuxo de presións e ventos da Terra. - Obtén información sobre os climas dun mapa. - Interpreta un bloque diagrama das augas continentais. - Aprender a aprender: - Diferencia entre tempo e clima. - Busca información e un debuxo das capas da Terra. - Explica e diferencia conceptos xeográficos. - Realiza un cadro comparativo dos climas cálidos. - Completa un cadro coas causas e consecuencias da destrución da Amazonia.

Completa un cadro comparativo dos climas e paisaxes temperadas. Aprende os elementos básicos dos mapas xeográficos. Completa o mapa conceptual da unidade. Completa un cadro resumo sobre o relevo europeo. Explica o Mapa Topográfico Nacional.

- Autonomía e iniciativa persoal e emocional: - Busca información sobre a destrución da Amazonia. OBXECTIVOS 1. Coñecer a estrutura da Terra e diferenciar as formas de relevo. 2. Coñecer e localizar en mapas as formas de relevo dos continentes. 3. Coñecer e localizar en mapas as formas do relevo europeo. 4. Diferenciar a variedade das augas da Terra. 5. Lembrar os conceptos de tempo e clima e elementos e factores climáticos. 6. Describir os climas da Terra e diferenciar variedades climáticas. 7. Diferenciar as variedades climáticas da zona fría e coñecer os climas de montaña. 8. Desenvolver a curiosidade por coñecer os condicionantes naturais das actividades humanas. 9. Promover o desenvolvemento de destrezas básicas e de estratexias para organizar, memorizar e recuperar a información. 10. Verificar a progresión na aprendizaxe e aplicación dalgunhas competencias básicas. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. 1.2. 2.1. 3.1. 4.1. 5.1. 6.1. 6.2. 7.1. 8.1. 9.1. 10.1.

Sabe e diferencia a estrutura da Terra e as formas do relevo. Recoñece as distintas formas do relevo terrestre. Coñece e localiza as distintas formas de relevo dos continentes. Coñece e localiza o relevo de Europa. Sabe e localiza as augas da Terra. Define os conceptos de tempo e clima, e aplica os elementos e factores climáticos. Diferencia os climas e paisaxes vexetais da zona cálida. Toma conciencia sobre a destrución do Amazonas e as súas consecuencias. Diferencia os climas e as paisaxes vexetais da zona fría. Desenvolve a curiosidade por coñecer os condicionantes naturais. Desenvolve destrezas e estratexias. Progresa na aprendizaxe e aplicación das competencias básicas.

CONTIDOS TEMPORALIZADOS Última semana de setembro e primeira quincena de outubro. -

A estrutura da Terra. Continentes e illas e formas do relevo terrestre. O relevo de Asia, América, África, Oceanía e a Antártida. O relevo do continente europeo. Límites e unidades do relevo. As augas mariñas e continentais. Os principais ríos da Terra. A atmosfera e o clima. Elementos e factores climáticos. Os climas e as paisaxes naturais da zona cálida. A destrución da selva amazónica e as súas consecuencias. Os climas e as paisaxes naturais da zona temperada. Os climas e as paisaxes naturais da zona fría.

- Os condicionantes naturais. - Os mapas e os seus elementos, completar un mapa conceptual e comprobar a progresión nalgunhas competencias básicas. ADAPTACIÓN CURRICULAR 1. O relevo terrestre: - O relevo. Continentes e illas. - As formas do relevo terrestre. 2. A hidrosfera. As augas da Terra: - As augas mariñas. - As augas continentais. - Os ríos principais dos continentes. 3. A atmosfera e os climas (I): - A atmosfera e o clima. - Os climas da zona cálida. 4. A atmosfera e os climas (II): - Os climas da zona temperada. - Os climas polar e de montaña.

METODOLOXÍA - Ter en conta as dificultades dos estudantes para traballar cos mapas. - Adestrar os estudantes nos principios xeográficos de localización e distribución. Para iso, o mellor é facer exercicios variados de manexo do atlas e dos mapas. - Iniciar os estudantes no manexo do mapa físico da Terra. - Antes de comezar o estudo da hidrosfera, lembrar algúns conceptos xa estudados en cursos anteriores, como o ciclo da auga, o mecanismo das precipitacións e os principais tipos de chuvias. - Resaltar os caracteres esenciais de cada zona climática. - Expoñer un modelo de comentario de climogramas e facer varios exercicios de aplicación. - Diferenciar as paisaxes vexetais de cada clima acudindo a imaxes, tanto ás do libro como a outras externas a este. MATERIAIS CURRICULARES -

Libro do alumno, atlas e vocabulario final. Mapas conceptuais incluídos na proposta didáctica. Documentos, vídeos e presentacións incluídos no libro dixital. Adaptación curricular.

OUTROS RECURSOS DIDÁCTICOS - Documentos incluídos na web www.anayadigital.com. - O cine na aula. - Cartografía: - Planisferio físico: climas y vexetación. Editorial Vicens Vives. - Atlas del mundo, Editorial Anaya; Atlas xeográfico e histórico de Galicia e do mundo,

Edicións do Cumio; Atlas del mundo, Editorial Aguilar; Atlas geográfico, Editorial SM; Atlas geográfico de España y del mundo, Editorial Vicens Vives; Atlas de la Gran Enciclopedia Larousse. - Atlas interactivo. O mundo físico. Editorial Anaya. - Diapositivas: - Coleccións: Geomorfología, El relieve; Meteorología; Las grandes áreas de vegetación mundial; Suelos; e Diccionario visual de términos geográficos. Editorial Hiares. - Xeografía xeral en diapositivas cun comentario didáctico. Editorial La Muralla. PROCEDEMENTOS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN - Probas de avaliación recollidas no xerador de avaliacións. - Ficha de avaliación de contidos básicos da unidade. - Proba de avaliación por competencias das unidades 1, 2, 3 e 4 da guía de recursos para o profesorado. - Material complementario para o desenvolvemento das competencias. - Rexistro de avaliación: - Da aula. ATENCIÓN Á DIVERSIDADE Para todos os alumnos e alumnas: - Actividades de reforzo adxuntas da unidade. Para algúns alumnos e alumnas: - Actividades da adaptación curricular. - Actividades de ampliación adxuntas da unidade.

ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES - Realizar unha excursión, xunto co Departamento de Ciencias Naturais, para coñecer o medio físico da localidade e da provincia. FOMENTO DA LECTURA - Plan lector: - Lectura do texto inicial: «Os condicionantes naturais». - Lecturas complementarias 1 e 2 da unidade, tituladas: «O 85% dos deltas máis grandes do mundo afúndense» e «O ollo espacial». Encóntranse no apartado correspondente da guía de recursos. - Plan de biblioteca: - MARTÍNEZ DE PISÓN: El relieve de la Tierra. Temas Clave n.º 75. Salvat. Barcelona, 1986. - Los climas. Un futuro imprevisible?, Biblioteca Actual Larousse, 2003. - TOHARIA, M.: Tiempo y clima. Temas Clave n.º 14. Barcelona, 1984.

FOMENTO DAS TIC - Vídeos e DVD:

- La formación de continentes y montañas; La atmósfera de la Tierra; Sistemas climáticos; El calentamiento global; e El viento, poder y futuro. Áncora Audiovisual. - La dinámica atmosférica. Interpretación de los mapas del tiempo. UNED. - Clima y Vegetación. P. Borderías, M.J. Aguilera P. González e J.M. Santos. UNED. - CD–ROM: - ATLAS DEL MUNDO. Zeta multimedia. - ATLAS DEL MUNDO. Ed. Doce. - Enderezos de internet: - Estrutura da Terra: http://www.astromia.com/solar/estructierra.htm - Formas do relevo: http://www.kalipedia.com/geografia–peru/tema/ formas–relieve–continental.html?x=20070417klpgeogra_13.Kes&ap=0 - Hidrosfera: http://www.clubdelamar.org/continentales.htm Elementos e factores do http://www.geohistoarteducativa.org/Presentaciones/clima.ppt - Climas e paisaxes naturais da Terra: http://thales.cica.es/rd/Recursos/rd99/ed99–0151–01/ed99–0151–01.html - Páxina de acceso aos diferentes climas e vexetacións da Terra: http://club.telepolis.com/geografo/clima/clima.htm

clima:

- Web quest: - Estrutura interna da Terra: - Sobre as formas da Terra: http://iespseza.educa.aragon.es/orientacion/joaquin_moso/sociales/ Lasformas%20de%20la%20Tierra%20webquestion.htm - Ríos e mares: http://iespseza.educa.aragon.es/orientacion/joaquin_moso/sociales/ rios%20y%20mares%20webquestion.htm - Factores e elementos do clima: http://www.tickipedia.com/webquest/webquest/ soporte_horizontal_w.php?id_actividad=215&id_pagina=1

EDUCACIÓN EN VALORES - Interese por coñecer os fenómenos naturais. - Valoración da necesidade de conservación do medio natural como soporte das actividades humanas. - Interese por coñecer outros medios e paisaxes. - Toma de conciencia da importancia ecolóxica da Amazonia.

PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 2 COMPETENCIAS E INDICADORES DE SEGUIMENTO - Coñecemento e interacción co mundo físico: - Localiza España nun globo terráqueo. - Pon exemplos da influencia do relevo nas actividades humanas. - Localiza relevos nun mapa da Península. - Localiza as illas dos arquipélagos balear e canario. - Localiza unidades de relevo de Galicia. - Localiza no mapa os principais accidentes da costa galega. - Obtén información de mapas climáticos peninsulares e galegos. - Obtén información dos mapas de temperaturas e precipitacións de Galicia. - Recoñece unha paisaxe natural a partir dunha fotografía. - Explica o medio canario. - Cita provincias montañosas. - Obtén información dunha imaxe e localiza os ríos peninsulares. - Matemática: - Calcula a porcentaxe que representa a superficie de Galicia respecto á española. - Comenta o climograma dun clima oceánico. - Comunicación lingüística: - Comprende un texto sobre a Península Ibérica. - Explica os factores e matices do clima de Galicia. - Utiliza o dicionario. - Redacta un texto describindo un percorrido en barco pola costa española. - Tratamento da información e competencia dixital: - Obtén información sobre as costas españolas dun mapa físico. - Localiza os ríos peninsulares e agrúpaos por vertentes. - Busca información sobre o río Miño. - Obtén información sobre os ríos a partir dun cadro estatístico e dun mapa xeográfico. - Obtén dun mapa os accidentes costeiros. - Obtén información climática de mapas. - Interpreta o perfil Norte-Sur da Península. - Aprender a aprender: - Cita as unidades do relevo peninsulares. - Comprende os relevos balear e canario. - Obtén información suplementaria en internet. - Aplica os factores climáticos a casos concretos. - Aprende a comentar mapas temáticos. - Completa o mapa conceptual da unidade. - Autonomía e iniciativa persoal e emocional: - Confecciona un póster coa vexetación da comunidade.

OBXECTIVOS 1. Formar redes conceptuais sobre as unidades do relevo peninsular. 2. Formar redes conceptuais sobre o relevo dos arquipélagos balear e canario. 3. Coñecer a diversidade das augas continentais españolas.

4. Distinguir os carácteres diferenciais do relevo e das augas de Galicia. 5. Clasificar os elementos e factores do clima de España e de Galicia, e comprender a súa variedade e vexetación. 6. Comprender os trazos básicos do clima e da vexetación de Galicia. 7. Diferenciar a variedade de medios naturais españois. 8. Desenvolver a curiosidade por coñecer os caracteres diferenciais da Península Ibérica. 9. Promover o desenvolvemento de destrezas básicas e de estratexias para organizar, memorizar e recuperar a información. 10. Verificar a progresión na aprendizaxe e aplicación dalgunhas competencias básicas. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. 2.1. 3.1. 4.1. 5.1. 6.1. 7.1. 8.1. 9.1. 10.1.

Localiza a Península Ibérica e comprende a diversidade do relevo español. Identifica e localiza as unidades de relevo dos arquipélagos. Coñece os ríos españois, e exemplos significativos de ríos, lagos, humidais e acuíferos. Identifica as grandes unidades de relevo e os ríos de Galicia. Diferencia os elementos e factores do clima, e explica a súa variedade climática e de vexetación. Sabe os elementos e factores do clima e distingue tipos de clima e vexetación en Galicia. Distingue e caracteriza os medios naturais de España. Desenvolve a curiosidade por coñecer a Península Ibérica. Desenvolve destrezas e estratexias. Progresa na aprendizaxe e aplicación das competencias básicas.

CONTIDOS TEMPORALIZADOS Segunda quincena de outubro e primeira semana de novembro. -

O territorio español. As unidades do relevo peninsular e costeiro. O relevo dos arquipélagos balear e canario. Ríos, lagos, humidais e acuíferos de España. O relevo e as augas de Galicia. Factores, climas e vexetación de España. Os climas e a vexetación de Galicia. Os medios naturais de España. A Península Ibérica. Os mapas temáticos, completar un mapa conceptual e comprobar a progresión nalgunhas competencias básicas.

ADAPTACIÓN CURRICULAR 1. O territorio e o relevo de España: - O relevo peninsular. - O relevo dos arquipélagos. 2. As augas, os climas e a vexetación: - As augas. - Os climas e a vexetación. 3. O medio físico de Galicia: - As unidades do relevo. - Os ríos.

- Os climas e a vexetación.

METODOLOXÍA - Ter en conta as dificultades dos estudantes para traballar cos mapas. Para resolvelas, é conveniente adestrar os estudantes nos principios xeográficos de localización e distribución e facer exercicios variados de manexo do atlas e dos mapas. - Poñer o acento no carácter macizo do relevo peninsular. - Resaltar as características da Meseta Central e as consecuencias xeográficas da configuración do relevo peninsular. - Destacar os factores do clima e facer exercicios de localización das súas variedades. - Partir do agrupamento dos ríos nas súas tres vertentes e localizalos en mapas. - Iniciar o estudo do medio físico da comunidade coa realización dun exerccio matemático comparativo entre as superficies de España e de Galicia. - Utilizar imaxes e vídeos didácticos para lembrar aos estudantes as características dos medios naturais. MATERIAIS CURRICULARES - Libro do alumno, atlas e vocabulario final. - Mapas conceptuais incluídos na proposta didáctica. - Documentos, vídeos e presentacións incluídos no libro dixital. OUTROS RECURSOS DIDÁCTICOS - Documentos incluídos na web www.anayadigital.com. - O cine na aula. - Cartografía: - Mapas murais físicos e mudos de Europa, España e Galicia. Editorial Vicens Vives. - Atlas xeográfico e histórico de Galicia e do mundo, Edicións do Cumio. - Diapositivas: - Coleccións de diapositivas sobre El relieve de España; La hidrografía de España; e Los ríos de las diferentes vertientes de España. Editorial Hiares. - Coleccións de diapositivas sobre Geografía física, Geografía general, Análisis geográfico general de España e Geografía de España. Editorial La Muralla. PROCEDEMENTOS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN -

Probas de avaliación recollidas no xerador de avaliacións. Ficha de avaliación de contidos básicos da unidade. Proba de avaliación por competencias das unidades 1, 2, 3 e 4 da guía de recursos. Material complementario para o desenvolvemento das competencias. Rexistro de avaliación: - Da aula.

ATENCIÓN Á DIVERSIDADE Para todos os alumnos e alumnas: - Actividades de reforzo adxuntas da unidade.

Para algúns alumnos e alumnas: - Actividades da adaptación curricular. - Actividades de ampliación adxuntas da unidade. ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES - Realizar unha excursión, xunto co Departamento de Ciencias da Natureza, a algún espazo natural protexido. - Visualizar algún vídeo de espazos naturais. Por exemplo, de Corrubedo ou Lousame: http://www.youtube.com/watch?v=34bd71DIR7A&feature=related http://www.youtube.com/watch?v=xdRFFFlyVT8 - Xogar na casa co xogo interactivo que se encontrará na web: http://www.xtec.cat/~ealonso/flash/esporog2e.html FOMENTO DA LECTURA - Plan Lector: - Lectura do texto inicial: «A Península Ibérica». - Lecturas complementarias 1 e 2 da unidade, tituladas: «Inundacións en Pontevedra con corte de estradas e desbordamento do río Umia» e «Guía para sobrevivir ao frío». Encóntranse no apartado correspondente da guía de recursos. - Plan de Biblioteca: - BUENO, N.: Geografía fácil para la ESO. Espasa Calpe, Madrid, 2003. - BOSQUE CANDEL, R.: Síntesis de Geografía de España. Editorial Globo, Madrid. FOMENTO DAS TIC - Vídeos e DVD: - Programas para la educación. Geografía e Historia. RTV. Vídeos, sobre os seguintes ríos: Alberche-Tormes; Andarax-Ulla; Duero; Ebro; Esla-Pisuerga; Guadalquivir; GuadarramaSella; Guadiana; Xúquer; Nalón-Bidasoa; Segura-Tajo; Tinto-Odiel. - CD–ROM: - Atlas de Europa. Erbe. - Geografía física de la Península Ibérica e Guía natural de España. Editorial Doce. - Enderezos de internet: - Web de acceso a diversas páxinas sobre o espazo xeográfico español: http://www.geohistoria.net/paginas/3eso7.htm - Sobre o relevo, incluíndo exame: http://inicia.es/de/antobc/index.htm - Axencia Estatal de Meteoroloxía e MeteoGalicia. Previsión meteorolóxica e datos climáticos de diversas estacións de España e de Galicia: http://www.aemet.es/es/portada http://www.meteogalicia.es/web/index.action - Selección de fotografías sobre o litoral galego: http://www.edu.xunta.es/contidos/portal/php/listado_particular.php?ensino=secundaria&mat eria=ciencias%20sociais - Climas e paisaxes naturais de España: http://www.librosvivos.net/smtc/PagPorFormulario.asp?idIdioma=ES&TemaClave=1084&es t=0 - A auga en España:

http://hispagua.cedex.es/datos/agua_espana/hidrografia.php?localizacion=El%20agua%20 en%20Espa%F1a - Datos estatísticos sobre medio físico en España e en Galicia: http://www.ine.es/inebase/menu1_ent.htm#2 http://www.ige.eu/web/mostrar_seccion.jsp?idioma=gl&codigo=0101 - Os medios naturais de España: http://www.educacion.es/exterior/ro/es/materiales/MODULO05.doc - Web quest: - Relevo, hidrografía e clima: http://www.craaltaribagorza.net/article.php3?id_article=768

EDUCACIÓN EN VALORES -

Interese por coñecer os fenómenos naturais. Valoración da necesidade de conservar o medio natural de España e de Galicia. Interese por coñecer os distintos medios e paisaxes españois e galegos. Aprecio da vexetación e do clima como recurso.

PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 3 COMPETENCIAS E INDICADORES DE SEGUIMENTO - Coñecemento e interacción co mundo físico: - Localiza países con alta e baixa densidade de poboación. - Localiza países en función da súa natalidade e mortalidade. - Localiza nun mapa países diferenciados polo seu crecemento natural. - Localiza países envellecidos e novos. - Utiliza o atlas para citar países. - Explica os factores físicos e humanos do poboamento. - Matemática: - Calcula a densidade de poboación por continentes. - Calcula taxas de natalidade, mortalidade e crecemento natural. - Comprende o gráfico explicativo da teoría da transición demográfica. - Obtén información de gráficos estatísticos de poboación. - Comenta o gráfico e as pirámides de poboación de España e da Comunidade Autónoma de Galicia. - Coñece a evolución da natalidade e da mortalidade de Europa. - Calcula o saldo migratorio de países. - Comenta un gráfico estatístico sobre a poboación dos continentes. - Comunicación lingüística: - Pon exemplos de migracións. - Diferencia entre movemento natural e migratorio. - Define a teoría da transición demográfica. - Contesta interrogantes. - Diferencia conceptos. - Describe unha imaxe.

- Tratamento da información e competencia dixital: - Obtén información da distribución da poboación. - Obtén información sobre a poboación dun texto e varios mapas xeográficos. - Indica os focos de concentración e despoboamento de Europa. - Obtén información sobre as migracións históricas dun mapa. - Obtén información sobre as migracións dun cadro estatístico. - Obtén información sobre as áreas de emigración e inmigración. - Busca e obtén datos. - Social e cidadá: - Comprende as causas das migracións. - Dá unha opinión persoal sobre as migracións. - Busca información sobre os refuxiados. - Aprender a aprender: - Obtén información sobre o futuro da poboación dun mapa. - Busca imaxes en internet relacionadas coa poboación. - Aplica o estudado á vida cotiá. - Completa un cadro resumo sobre as repercusións das migracións. - Aprende a comentar pirámides de idades. - Completa o mapa conceptual da unidade. - Completa un cadro resumo sobre as causas e características das migracións. - Comenta unha pirámide de idades. - Autonomía e iniciativa persoal e emocional: - Participa nun debate sobre a inmigración. OBXECTIVOS 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Explicar a distribución da poboación e os seus factores. Obter información sobre o crecemento natural e as súas etapas. Coñecer a composición ou estrutura da poboación mundial. Identificar as características da poboación de Europa, de España e de Galicia. Identificar e clasificar os movementos migratorios. Interpretar as actuais migracións internacionais de traballo. Estudar as consecuencias das migracións internacionais de traballo. Mostrar a importancia dos movementos migratorios en España e en Galicia. Desenvolver a curiosidade por coñecer as migracións contemporáneas. Promover o desenvolvemento de destrezas básicas e de estratexias para organizar, memorizar e recuperar a información. 11. Verificar a progresión na aprendizaxe e aplicación dalgunhas competencias básicas. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. Coñece a distribución da poboación no planeta e os factores que a explican. 1.2. Identifica os movementos naturais da poboación e aplica conceptos básicos. 2.1. Coñece a evolución do crecemento natural da poboación e distingue e diferencia as súas etapas. 3.1. Distingue a composición por sexo, idade e actividade económica. 4.1. Identifica os trazos básicos da poboación de Europa, de España e de Galicia e a súa distribución no territorio. 5.1. Coñece os movementos migratorios, os seus tipos e causas. 6.1. Identifica os principais tipos de migracións actuais e as súas causas.

7.1. 8.1. 9.1. 10.1. 11.1.

Identifica as principais consecuencias das migracións internacionais. Coñece os principais movementos migratorios de España e de Galicia. Desenvolve a curiosidade por coñecer a importancia das migracións. Desenvolve destrezas e estratexias. Progresa na aprendizaxe e aplicación das competencias básicas.

CONTIDOS TEMPORALIZADOS Tres últimas semanas de novembro. - Lembramos o estudado: - A poboación e a súa distribución. - O movemento natural da poboación. Natalidade e mortalidade. - O crecemento natural e as súas diferenzas. - A estrutura por sexo, idade e ocupación. - A poboación de Europa, de España e de Galicia. Volume, distribución, crecemento e estrutura. - Os movementos migratorios: - Definición, causas e tipos. - As migracións internacionais no mundo actual. - Os efectos das migracións internacionais. As políticas demográficas. - As migracións en Europa, en España e en Galicia. O pasado recente e as tendencias actuais. - A importancia das migracións. - As pirámides de idades e o seu comentario, completar un mapa conceptual e comprobar a progresión nalgunhas competencias básicas. ADAPTACIÓN CURRICULAR 1. A poboación. Distribución e movementos: - A distribución da poboación e os seus factores. - O movemento natural: natalidade e mortalidade. 2. O crecemento natural e a estrutura demográfica: - As etapas do crecemento natural. - A estrutura demográfica e os seus desequilibrios. 3. Os movementos migratorios: - Definición e causas. - Tipos de migracións. - As consecuencias das migracións. 4. A poboación de España e de Galicia: - Distribución e dinámica da poboación. - As migracións. METODOLOXÍA - Lembrar cos estudantes taxas poboacionais básicas: densidade de poboación, natalidade, mortalidade, crecemento natural, etc. - Utilizar os mapas da unidade para localizar os fenómenos xeográficos. - Establecer frecuentes correspondencias entre países e áreas da Terra.

- Aplicar as taxas e distribucións a países concretos, utilizando o Anexo estatístico situado ao final do libro do alumnado. - Poñer exemplos de evolución futura da poboación utilizando as proxeccións de poboación da ONU. - Aproveitar as frecuentes noticias en prensa sobre poboación e inmigración para achegar o tema á vida cotiá dos estudantes.

MATERIAIS CURRICULARES -

Libro do alumno, atlas e vocabulario final. Mapas conceptuais incluídos na proposta didáctica. Documentos, vídeos e presentacións incluídos no libro dixital. Adaptación curricular.

OUTROS RECURSOS DIDÁCTICOS - Documentos incluídos na web www.anayadigital.com. - O cine na aula. - Cartografía: - Atlas de Le Monde Diplomatique. - Atlas xeográfico e histórico de Galicia e do mundo, Edicións do Cumio - Atlas do Banco Mundial. - Atlas Nacional de España, Instituto Xeográfico Nacional, Ministerio de Fomento. - Diapositivas: - Coleccións de diapositivas sobre poboación en Geografía Mundial e Geografía General; e sobre a poboación de España en Geografía de España. Editorial Hiares. - Coleccións sobre Geografía General, en dous volumes, e sobre Geografía humana. Editorial La Muralla. PROCEDEMENTOS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN - Probas de avaliación recollidas no xerador de avaliacións. - Ficha de avaliación de contidos básicos da unidade. - Proba de avaliación por competencias das unidades 1, 2, 3 e 4 da guía de recursos para o profesorado. - Material complementario para o desenvolvemento das competencias. - Rexistro de avaliación: - Da aula. ATENCIÓN Á DIVERSIDADE Para todos os alumnos e alumnas: - Actividades de reforzo adxuntas da unidade. Para algúns alumnos e alumnas: - Tarefas da adaptación curricular. - Actividades de ampliación adxuntas da unidade. ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES

Programar unha charla no centro dalgún colectivo relacionado coa inmigración: Cáritas, servizos sociais municipais, etc.

FOMENTO DA LECTURA - Plan lector: - Lectura do texto inicial: «A importancia das migracións». - Lectura complementaria da unidade, titulada: «O padrón rexistra máis de 5 millóns de estranxeiros en 2009». Encóntrase no apartado correspondente da guía de recursos. - Plan de biblioteca: - BUENO, N.: Geografía fácil para la ESO Espasa Calpe, Madrid, 2003. - LIVI BACCI, M.: Historia mínima de la población mundial. Ariel, Barcelona, 1990. FOMENTO DAS TIC - Vídeos e DVD: - Vídeo de M. Teresa Rubio Benito, Antonio Zárate Martín: Distribución espacial e crecemento da poboación mundial. UNED, Madrid, 1993. - Enderezos de internet: - Unidade didáctica animada sobre a poboación: http://www.librosvivos.net/smtc/homeTC.asp?TemaClave=1087 - Pirámides de poboación: http://www.eumed.net/cursecon/2/piramides_de_poblacion.htm - Evolución da poboación mundial: http://www.eumed.net/cursecon/2/evolucion.htm - Servidor de mapas: http://www.edu.xunta.es/contidos/galerias/mapas/ - Migracións: http://www.eumed.net/cursecon/2/migraciones.htm - Economía do envellecemento: http://www.eumed.net/cursecon/2/vejez.htm - Os límites do crecemento: http://www.eumed.net/cursecon/18/18–4.htm - Poboación española: http://www.librosvivos.net/smtc/homeTC.asp?TemaClave=1085 - Emigración e inmigración: http://club.telepolis.com/geografo/regional/espa/emigrar.htm - Actividades sobre demografía en España: http://www.profes.net/newweb/geo/ propuestas2.asp?ciclo=4205&categoria=24597&nombre_id=Demografía& id_categoria=137&cat=Segundo+Ciclo+ESO - Animacións e mapas interactivos: http://www.edu.xunta.es/contidos/premios/p2007/planeta_dixital/ - Web quest: - Poboación española: http://www.phpwebquest.org/newphp/webquest/soporte_horizontal_w.php? id_actividad=18727&id_pagina=1

EDUCACIÓN EN VALORES -

Mostrar rexeitamento ante as desigualdades no mundo. Mostrar empatía cara ás vítimas da desigualdade. Rexeitamento das actitudes sexistas e xenófobas. Mostrar interese por coñecer o fenómeno migratorio e as súas consecuencias. Mostrar interese por estar ben informado.

PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 4 COMPETENCIAS E INDICADORES DE SEGUIMENTO - Coñecemento e interacción co mundo físico: - Consulta o atlas e cita países pola súa taxa de urbanización. - Localiza nun mapa as megalópoles mundiais. - Recoñece en ilustracións as aglomeracións urbanas. - Interpreta ilustracións sobre as cidades europeas e iberoamericanas. - Sitúa nun mapa as cidades preindustriais españolas e galegas. - Delimita sectores nun plano urbano. - Matemática: - Obtén información sobre o crecemento urbano de cadros estatísticos. - Analiza táboas estatísticas e obtén información relevante. - Comunicación lingüística: - Cita problemas das cidades actuais. - Explica un problema das cidades actuais. - Resume o proceso de urbanización. - Comprende o termo favela. - Compara os planos de cidades gregas e romanas. - Define o concepto de cidade global. - Describe imaxes urbanas. - Produce respostas coherentes sobre a estrutura urbana española e galega. - Define termos. - Describe unha imaxe. - Comprende un texto e un gráfico. - Tratamento da información e competencia dixital: - Relaciona frases cun período da cidade histórica. - Obtén información sobre a poboación urbana de táboas e mapas. - Obtén información dun mapa cos barrios marxinais. - Interpreta o mapa das cidades globais. - Aprecia as diferenzas entre redes urbanas. - Relaciona termos cun sector urbano. - Analiza imaxes de cidades españolas e galegas. - Interpreta o mapa da xerarquía urbana española. - Busca fotografías de cidades. - Relaciona conceptos urbanos coas súas definicións. - Social e cidadá: - Valora o legado da cidade medieval. - Identifica problemas urbanos. - Aprender a aprender: - Completa o cadro resumo dos problemas urbanos. - Define conceptos urbanos. - Aprende a realizar un mapa mental. - Completa o mapa conceptual da unidade. - Realiza un mapa mental do seu barrio. - Autonomía e iniciativa persoal e emocional: - Leva a cabo un traballo sobre a localidade.

OBXECTIVOS 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.

Interpretar a evolución da cidade histórica. Mostrar a importancia da cidade no mundo actual. Analizar as consecuencias do crecemento urbano actual. Contrastar os problemas urbanos e as súas solucións. Explicar a estrutura interna das cidades e as súas desigualdades. Diferenciar redes urbanas. Interpretar a evolución da urbanización en España e en Galicia. Diferenciar a estrutura das cidades españolas e galegas. Diferenciar redes urbanas en España e en Galicia. Desenvolver a curiosidade por coñecer as consecuencias do proceso de urbanización. Promover o desenvolvemento de destrezas básicas e de estratexias para organizar, memorizar e recuperar a información. 12. Verificar a progresión na aprendizaxe e aplicación dalgunhas competencias básicas. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. 2.1. 3.1. 4.1. 5.1. 6.1. 7.1. 8.1. 9.1. 10.1. 11.1. 12.1.

Explica as características esenciais das cidades preindustrial e industrial. Recoñece o crecemento recente das cidades e a actual distribución da urbanización. Recoñece as diferentes consecuencias do crecemento urbano actual. Toma conciencia dos problemas urbanos e reflexiona sobre as súas posibles solucións. Diferencia, utilizando diversos procedementos, as áreas estruturais dunha cidade. Comprende a distribución das cidades no territorio e explica a rede urbana. Explica o proceso de urbanización de España e de Galicia. Diferencia a estrutura das cidades españolas e galegas. Coñece a distribución no territorio das cidades españolas e galegas. Desenvolve a curiosidade por coñecer as consecuencias do proceso de urbanización. Desenvolve estratexias e destrezas. Progresa na aprendizaxe e aplicación das competencias básicas.

CONTIDOS

O proceso de urbanización. A cidade preindustrial e a cidade industrial. A cidade actual. O crecemento da urbanización e a súa distribución. As consecuencias do crecemento urbano actual. As aglomeracións urbanas. Algúns problemas urbanos e as súas solucións. A estrutura urbana. Partes e desigualdades. As redes urbanas e a xerarquía de cidades. O proceso de urbanización das cidades españolas e galegas. A estrutura das cidades españolas e galegas: a zona antiga, o ensanche e a periferia urbanas. - A distribución no territorio das cidades españolas e galegas. - Os homes-gaiola de Hong-Kong. - Realizar un mapa mental dun barrio, completar un mapa conceptual e comprobar a progresión nalgunhas competencias básicas.

ADAPTACIÓN CURRICULAR 1. O proceso de urbanización. A cidade histórica: - A cidade preindustrial. - A cidade industrial. 2. A cidade actual: - O crecemento recente da urbanización. - Megacidades e aglomeracións urbanas. 3. A estrutura interna das cidades: - As partes da estrutura urbana. - A estrutura das cidades españolas e galegas.

METODOLOXÍA - Poñer atención aos planos e imaxes de cidades que acompañan o texto explicativo, á hora de analizar a evolución histórica das cidades. - Aproveitar os coñecementos previos que teñan os estudantes sobre o tema, baseados na súa propia experiencia, visitas e excursións cidadás. - Utilizar vídeos e imaxes representativas sempre que sexa posible. Por exemplo, á hora de concienciar os estudantes sobre a existencia de problemas urbanos. - Contrapoñer a estrutura urbana doutras áreas xeográficas. - Poñer frecuentes exemplos de cidades españolas ou de casos próximos á realidade cotiá dos estudantes. MATERIAIS CURRICULARES -

Libro do alumno, atlas e vocabulario final. Mapas conceptuais incluídos na proposta didáctica. Documentos, vídeos e presentacións incluídos no libro dixital. Adaptación curricular.

OUTROS RECURSOS DIDÁCTICOS - Documentos incluídos na web www.anayadigital.com. - O cine na aula. - Cartografía: - Atlas del mundo, Ed. Anaya; Atlas del mundo, Ed. Aguilar; Atlas geográfico, Ed. SM; Atlas geográfico de España y del mundo, Ed. Vicens Vives; Atlas de la Gran Enciclopedia Larousse; Atlas xeográfico e histórico de Galicia e do mundo, Ed. Cumio. - Planos urbanos para analizar a estrutura e a morfoloxía urbanas. - Diapositivas: - Colección de diapositivas sobre Las cidades del mundo; El espacio urbano en España; e Geografía urbana. Editorial Hiares. - Geografía general en diapositivas. Editorial La Muralla. ATENCIÓN Á DIVERSIDADE Para todos os alumnos e alumnas: - Actividades de reforzo adxuntas da unidade.

- Tarefas para afondar de «En detalle». Para algúns alumnos e alumnas: - Tarefas do Caderno de contidos básicos. - Actividades de ampliación adxuntas da unidade. FOMENTO DAS TIC - Vídeos, DVD e CD–ROM: - Análisis de la ciudad. Un espacio heredado. Proxecto Multimedia de Xeografía Humana. Autores: Zárate Martín, Antonio, e Rubio Benito, María Teresa. - Análise de la ciudad, espacio objetivo y percibido. Proxecto Multimedia de Xeografía Humana. Autores: Zárate Martín, Antonio, e Rubio Benito, María Teresa. - Centros Históricos. Proxecto Multimedia de Xeografía Humana. Autores: Zárate Martín, Antonio, e Rubio Benito, María Teresa - El sistema interurbano. Autores: José Miguel Santos Preciado, Mª José Aguilera Arilla, Pilar Borderías Uribeondo, Pilar González Yanci. - Ciudad y campo: Áncora Audiovisual. - Enderezos de internet: - Historia urbana de Ferrol: http://journals.cambridge.org/fulltext_content/supplementary/UHY/supp1/ esp/ferrol1.html - Páxina de acceso a seis unidades sobre xeografía urbana con textos e actividades: Que é unha cidade?; Breve historia da expansión urbana; De que está feita unha cidade?; Que fai crecer unha cidade?; Consecuencias da urbanización, e Cidades sostibles: http://www.un.org/Pubs/CyberSchoolBus/spanish/cities/etoc.asp - Unidades didácticas sobre a cidade: http://www.librosvivos.net/smtc/homeTC.asp?TemaClave=1086 - Xogo de coñecementos sobre cidades: http://www.un.org/Pubs/CyberSchoolBus/spanish/cities/egindex.htm - Datos estatísticos das principais aglomeracións urbanas do mundo e por países: http://www.citypopulation.de/ - Datos estatísticos das principais aglomeracións urbanas españolas: http://www.citypopulation.de/Spain.html - Historia do urbanismo: http://club.telepolis.com/geografo/urbana/historia.html - Metropolización e crecemento urbano: http://www.ub.es/geocrit/b3w–563.htm - Tipos de planos urbanos: http://club.telepolis.com/geografo/urbana/planos.htm - Medio urbano: http://club.telepolis.com/geografo/urbana/ambiente.htm

PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 5 COMPETENCIAS E INDICADORES DE SEGUIMENTO - Coñecemento e interacción co mundo físico: - Localiza nun mapa os países integrantes do G-20. - Relaciona unha imaxe cunha área xeoeconómica. - Matemática:

- Obtén información dunha táboa co gasto familiar. - Calcula taxas de actividade e paro. - Analiza unha táboa coa taxa de actividade. - Comunicación lingüística: - Escribe unha relación de produtos fabricados en China. - Comprende o concepto de economía emerxente. - Define conceptos económicos coa axuda do dicionario. - Explica diferenzas entre conceptos económicos. - Define Tríade e países emerxentes, e caracterízaos. - Describe trazos a partir da análise de ilustracións. - Define termos económicos. - Describe unha imaxe fotográfica. - Obtén información dun texto. - Tratamento da información e competencia dixital: - Obtén información do esquema cos compoñentes da actividade económica. - Interpreta un gráfico sobre a oferta e a demanda. - Obtén información económica do texto e das imaxes. - Busca información en internet e escribe un resumo desta. - Localiza no mapa países emerxentes. - Relaciona países e áreas xeoeconómicas. - Aprecia os cambios no mundo do traballo. - Social e cidadá: - Comprende os caracteres da globalización. - Coñece as características das áreas xeoeconómicas actuais. - Explica os problemas laborais das mulleres. - Comprende a realidade do traballo infantil no mundo. - Aprender a aprender: - Clasifica os traballos dentro da actividade económica. - Completa un cadro comparativo dos axentes económicos. - Aplica coñecementos aos factores de produción. - Compara o capitalismo e o socialismo. - Infórmase sobre o Estado do benestar. - Completa o cadro comparativo das áreas xeoeconómicas. - Explica conceptos relacionados co mundo do traballo. - Obtén información dunha oferta de traballo. - Aprende a participar nun debate. - Completa o mapa conceptual da unidade. - Completa cadros resumo. - Participa nun debate sobre a discriminación laboral das mulleres. - Autonomía e iniciativa persoal e emocional: - Obtén información sobre un país emerxente e redacta un traballo. OBXECTIVOS 1. 2. 3. 4. 5.

Introducir os estudantes nos conceptos básicos da actividade económica. Describir os principais axentes económicos. Coñecer o capitalismo e o socialismo e os seus cambios recentes. Interpretar o actual proceso de globalización económica. Diferenciar as grandes áreas xeoeconómicas actuais.

6. Descubrir a importancia do mundo do traballo e do mercado laboral. 7. Enumerar os cambios no mercado laboral e coñecer os problemas laborais. 8. Desenvolver a curiosidade por coñecer a economía dun país emerxente. 9. Promover o desenvolvemento de destrezas básicas e de estratexias para organizar, memorizar e recuperar a información. 10. Verificar a progresión na aprendizaxe e aplicación dalgunhas competencias básicas.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. Comprende e explica conceptos relacionados coa actividade económica. 2.1. Relaciona os axentes económicos, e coñece os factores que inflúen na produción e no consumo de bens. 3.1. Discrimina os sistemas de economía planificada e de mercado, e explica cambios recentes. 4.1. Comprende a globalización da economía e algunhas das súas consecuencias. 5.1. Diferencia, caracteriza e localiza os países da Tríade e os emerxentes. 5.2. Diferencia, caracteriza e localiza as potencias rexionais e as áreas atrasadas da Terra. 6.1. Define conceptos relacionados co mundo do traballo e coñece o funcionamento do mercado laboral. 6.2. Coñece a existencia do traballo infantil e toma conciencia da súa actualidade. 7.1. Toma conciencia sobre os cambios que se están a producir no mercado laboral e as súas consecuencias. 8.1. Desenvolve a curiosidade por coñecer a economía dun país emerxente. 9.1. Desenvolve destrezas e estratexias. 10.1. Progresa na aprendizaxe e aplicación das competencias básicas. CONTIDOS

A actividade económica. A produción, distribución e consumo de bens. Os axentes económicos: empresas, familias e Estado. Os sistemas socialista e capitalista. Cambios recentes do capitalismo. A globalización económica. Axentes e consecuencias. As áreas xeoeconómicas mundiais. Características e distribución xeográfica. O mundo do traballo. O funcionamento do mercado laboral. O traballo infantil no mundo actual. Cambios recentes do mercado laboral e os seus problemas. China, unha potencia económica en ascenso. Comentar imaxes xeográficas, completar un mapa conceptual e comprobar a progresión nalgunhas competencias básicas.

ADAPTACIÓN CURRICULAR 1. A actividade económica e os seus axentes: - Que é a actividade económica? - Produción, distribución e consumo. - Os axentes económicos. 2. Os sistemas económicos. A globalización económica: - Socialismo e capitalismo. - A globalización da economía. - Causas e consecuencias da globalización.

3. As áreas xeoeconómicas mundiais: - Os países da Tríade. - Os países emerxentes. - As potencias económicas rexionais. - As áreas económicas atrasadas. 4. O mundo do traballo e os seus problemas: - O mundo do traballo. - O mercado laboral. - Cambios e problemas no mundo laboral.

METODOLOXÍA -

Facer comprender aos estudantes que eles e a súa familia forman parte da actividade económica, sobre a que inflúen a través das súas decisións. Aproveitar as situacións da vida cotiá para concienciar os estudantes da desigualdade existente no consumo de recursos. Utilizar a televisión e a prensa, e os indicadores económicos que esta última recolle, para poñer exemplos de economía recentes e próximos aos estudantes. Poñer exemplos cotiáns da globalización económica actual: marcas, tendencias, gustos, forma de vestir, internet, etc. Comentar cos estudantes un convenio laboral significativo.

MATERIAIS CURRICULARES -

Libro do alumno, atlas e vocabulario final. Mapas conceptuais incluídos na proposta didáctica. Documentos, vídeos e presentacións incluídos no libro dixital. Adaptación curricular.

OUTROS RECURSOS DIDÁCTICOS - Documentos incluídos na web www.anayadigital.com. - O cine na aula. - Cartografía: - Atlas de Le Monde Diplomatique. - Atlas do Banco Mundial. - Diapositivas: - Coleccións Conceptos económicos fundamentales; Conceptos macroeconómicos; e Economía y empresa. Áncora Audiovisual.

ATENCIÓN Á DIVERSIDADE Para todos os alumnos e alumnas: - Actividades de reforzo adxuntas da unidade. - Tarefas para afondar do apartado «En detalle». Para algúns alumnos e alumnas: - Tarefas da adaptación curricular.

FOMENTO DAS TIC - Vídeos e DVD: - Rafael Catejón, Juan Luis Martínez, Amelia Pérez Zabaleta, Ester Méndez: Introducción a la economía nacional. El flujo circular de la actividad económica. UNED, Vídeo premiado. - Conceptos básicos de economía. Fundación Serveis de Cultura Popular, Barcelona. - CD–ROM: - Enciclopedia Multimedia EMVI sobre contidos de economía. - Enderezos de internet: - Sobre a ciencia económica: http://www.eumed.net/cursecon/1c/index.htm - Sobre as institucións económicas: http://www.eumed.net/cursecon/1/inst.htm - Sobre o proceso produtivo: http://www.librosvivos.net/smtc/homeTC.asp?TemaClave=1214 - Sobre o funcionamento dos mercados: http://www.eumed.net/cursecon/3/index.htm - Sobre os sistemas económicos: http://www.librosvivos.net/smtc/homeTC.asp?TemaClave=1214 - Sobre o sistema capitalista: http://www.eumed.net/cursecon/1/el_capitalismo.htm - Sobre o sistema comunista: http://www.eumed.net/cursecon/1/el_comunismo_sovietico.htm - Sobre o mercado e o Estado: http://www.eumed.net/cursecon/1/Mercado–estado.htm - Páxina moi clara sobre o funcionamento da oferta e da demanda: http://www.geohistoria.net/paginas/2eso2.htm - Sobre a produción de bens: http://www.eumed.net/cursecon/dic/bzm/p/produccion.htm - Sobre os organismos económicos internacionais: http://www.eumed.net/cursecon/16/index.htm - Web quest: - Sistemas económicos: http://www.ecobachillerato.com/webquests/websquests.htm

PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 6 COMPETENCIAS E INDICADORES DE SEGUIMENTO - Coñecemento e interacción co mundo físico: - Relaciona imaxes cos factores humanos das paisaxes agrarias. - Relaciona unha imaxe coa corrección dos condicionantes naturais. - Coñece a partir da imaxe os sistemas de cultivo. - Interpreta e localiza imaxes de paisaxes agrarias tradicionais. - Cita países e continentes con paisaxes agrarias tradicionais. - Interpreta paisaxes agrarias evolucionadas. - Describe características de paisaxes agrarias. - Localiza os sistemas gandeiros por continentes. - Localiza nun mapamundi países pesqueiros. - Matemática: - Comenta un gráfico coa poboación agraria no mundo. - Analiza un cadro estatístico coas especies gandeiras.

- Comunicación lingüística: - Nomea os elementos esenciais para as plantas. - Relaciona os factores físicos que inflúen de forma negativa na agricultura. - Contesta preguntas sobre un debuxo de paisaxe agraria. - Resume as características das paisaxes agrarias evolucionadas. - Comprende a agricultura europea como evolucionada. - Comprende a PAC. - Comenta unha fotografía de gandería. - Explica os conceptos de caladoiro e diferencia tipos de pesca. - Busca no dicionario a definición de termos xeográficos. - Extrae información dun texto sobre os bosques. - Tratamento da información e competencia dixital: - Infórmase sobre os cultivos sen terra en España. - Cita países con máis do 60% de poboación agraria. - Explica as diferenzas entre pares de conceptos. - Relaciona características cunha paisaxe agraria. - Obtén información sobre os Países Novos. - Relaciona frases cun tipo de gandería. - Aprender a aprender: - Escribe unha relación de recursos naturais e sacar conclusións. - Realiza un mapa conceptual cos principais cultivos das paisaxes agrarias. - Aprende a comentar imaxes xeográficas. - Completa o mapa conceptual da unidade. - Completa un cadro resumo sobre as paisaxes agrarias. - Elabora un esbozo e comenta imaxes de paisaxes agrarias. OBXECTIVOS 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.

Identificar as actividades compoñentes do sector primario. Identificar os principais factores, físicos e humanos, que condicionan a actividade agraria. Observar, de xeito analítico, os elementos das paisaxes agrarias. Formar redes conceptuais sobre as paisaxes agrarias tradicionais, diferenciando modelos. Percibir a variedade das paisaxes agrarias evolucionadas, distinguindo modelos representativos. Coñecer o espazo agrario de Europa. Mostrar a importancia dos sistemas gandeiros. Analizar a pesca e os seus problemas. Desenvolver a curiosidade por coñecer a agricultura sen terra. Promover o desenvolvemento de destrezas básicas e de estratexias para organizar, memorizar e recuperar a información. Verificar a progresión na aprendizaxe e aplicación dalgunhas competencias básicas.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. Recoñece as actividades económicas do sector primario. 2.1. Saca conclusións sobre os condicionantes físicos das actividades agrarias. 2.2. Comprende a diversidade de factores humanos que inflúen na actividade agraria. 3.1. Comprende e identifica os elementos das paisaxes agrarias: parcelas e tipos de poboamento. 3.2. Comprende e identifica os elementos das paisaxes agrarias: os sistemas de cultivo. 4.1. Identifica os trazos característicos das paisaxes agrarias tradicionais e explica os seus

modelos. 5.1. Coñece os trazos esenciais das paisaxes agrarias evolucionadas e explica modelos significativos. 6.1. Sabe as características da agricultura europea e identifica as distintas paisaxes agrarias. 7.1. Coñece e distingue os sistemas gandeiros tradicionais e os de mercado. 8.1. Coñece os tipos de pesca e os problemas dos caladoiros. 9.1. Desenvolve a curiosidade por coñecer a agricultura sen terra. 10.1. Desenvolve destrezas e estratexias. 11.1. Progresa na aprendizaxe e aplicación das competencias básicas. CONTIDOS

- O sector primario. As actividades agrarias e a súa importancia. - Os condicionantes naturais e humanos das actividades agrarias. - A paisaxe agraria e os seus elementos. As parcelas, o poboamento e os sistemas de cultivo. - As paisaxes agrarias tradicionais. Características, distribución xeográfica e modelos representativos. - As paisaxes agrarias evolucionadas. Características, distribución xeográfica e modelos representativos. - O espazo agrario europeo e a súa vinculación ao mercado. As paisaxes agrarias. - Os sistemas gandeiros tradicionais e de mercado. - A explotación do mar. A pesca e os seus problemas. - A agricultura sen terra. - Comentar imaxes xeográficas, completar un mapa conceptual e comprobar a progresión nalgunhas competencias básicas. ADAPTACIÓN CURRICULAR 1. O sector primario e os condicionantes agrarios: - As actividades do sector primario. - Os condicionantes da actividade agraria. 2. Os elementos da paisaxe agraria: - As parcelas agrarias. - O poboamento. - Os sistemas de cultivo. 3. As paisaxes agrarias tradicionais: - Características e distribución xeográfica. - A agricultura itinerante ou de rozas. - A agricultura sedentaria de secaño. - A agricultura irrigada monzónica. 4. As paisaxes agrarias evolucionadas: - Características e distribución xeográfica. - A agricultura dos Países Novos. - A agricultura das plantacións.

METODOLOXÍA - Resaltar os contidos esenciais das actividades agrarias: actividades compoñentes e distinta importancia da agricultura nos países desenvolvidos e subdesenvolvidos. - Insistir na diferenza existente entre espazo agrario e espazo rural. - Incidir na dicotomía existente entre os factores físicos e humanos das actividades agrarias, utilizando as fotografías e imaxes que acompañan ao texto explicativo. - Ter en conta as dificultades de comprensión dos estudantes dalgúns factores complexos, caso dos factores humanos que condicionan a paisaxe agraria, da división entre agricultura intensiva/extensiva. Facer listas con pares de conceptos: regulares/irregulares; abertas/pechadas; monocultivo/policultivo; secaño/regadío, etc. - Explotar didacticamente a oposición entre paisaxes agrarias tradicionais e evolucionadas, marcando o acento na distribución xeográfica, a extensión no espazo, as relacións co medio físico e os distintos modelos existentes de cada paisaxe. MATERIAIS CURRICULARES -

Libro do alumno, atlas e vocabulario final. Mapas conceptuais incluídos na proposta didáctica. Documentos, vídeos e presentacións incluídos no libro dixital. Adaptación curricular.

OUTROS RECURSOS DIDÁCTICOS - Documentos incluídos na web www.anayadigital.com. - O cine na aula. - Cartografía: - Mapa mural da Editorial Vicens Vives sobre Planisferio agricultura e gandaría. - Diapositivas: - Coleccións de diapositivas sobre Agricultura y ganadería; Poblamiento; Pesca; Vida agrícola tradicional; Vida agrícola moderna; Geografía descriptiva de los continentes y monográficos de los continentes; Europa (mediterránea, del Noroeste, Central y Danubiana); Geografía humana de Europa. Editorial Hiares. - Coleccións sobre Geografía general, en dous volumes, e Geografía humana. Editorial La Muralla.

FOMENTO DAS TIC - Vídeos e DVD: - A UNED edita os seguintes vídeos de Zárate Martín, Antonio, e Rubio Benito, María Teresa: Del espacio agrario al espacio rural e El mar, un espacio disputado. De Mª José Aguilera, Pilar Borderías, Pilar González, José Miguel Santos edita o vídeo premiado: Los Paisajes Agrarios. Azcárate, M.V.; Azcárate, B., e Sánchez. J.: Europa: La naturaleza y el hombre. Madrid, 1999. - CD–ROM: - Zárate Martín, Antonio, e Rubio Benito, María Teresa: Del espacio agrario al espacio rural. El espacio agrario; Del espacio agrario al espacio rural. El espacio; e El mar, un espacio disputado. Proxecto multimedia de Xeografía Humana, UNED. - Enderezos de internet: - Sobre a actividade agraria no mundo: http://www.fao.org/index_es.htm - Sobre a agricultura de rozas e monzónica: http://usuarios.lycos.es/geografia/agricult.htm - Sobre a agricultura de plantación: http://club.telepolis.com/geografo/rural/plantacion.htm - Sector primario en Europa: http://club.telepolis.com/geografo/regional/europa/economia.htm# Agricultura - Sobre a pesca no mundo: http://www.fao.org/DOCREP/003/W3265s/w3265s02.htm - Web quest: - As paisaxes agrarias do mundo: http://www.phpwebquest.org/wq25/webquest/soporte_horizontal_w.php?id_actividad=1506 2&id_pagina=1 - A agricultura de Europa: http://iespseza.educa.aragon.es/orientacion/joaquin_moso/sociales/tiempo%20y%20clima %20webquest.htm - Poboamento rural: http://poblamientorural.blogspot.com/ - Exercicios de resposta múltiple sobre agricultura: http://www.ieslosremedios.org/~elena/websociales/3eso/primario/hotpotatoes/multipleagri.h tm

PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 7 COMPETENCIAS E INDICADORES DE SEGUIMENTO - Coñecemento e interacción co mundo físico: - Localiza os países produtores de fontes de enerxía tradicionais. - Localiza os países produtores de enerxías renovables. - Localiza concentracións industriais. - Localiza os principais focos europeos. - Recoñece o espazo industrial. - Localiza nun mapa os Novos Países Industrializados. - Matemática: - Obtén información sobre as fontes de enerxía a partir de gráficos estatísticos. - Comunicación lingüística: - Escribe unha relación de produtos procedentes do petróleo. - Describe a explotación dos minerais.

Explica a orixe da industria en dous países. Define termos xeográficos de industria. Diferencia pares de conceptos. Describe unha ilustración con corrección sintáctica e léxica.

- Tratamento da información e competencia dixital: - Obtén información dun mapa coas reservas mundiais de petróleo. - Obtén información dunha imaxe de industria. - Obtén información dun mapa sobre os minerais e as materias primas. - Establece relacións entre o carbón, o petróleo e o gas natural. - Relaciona frases e ilustracións coa evolución industrial. - Utiliza internet para buscar imaxes de industrias. - Explica concentracións industriais. - Localiza e explica os diferentes sectores industriais europeos. - Relaciona frases e países cunha rexión industrial do mundo. - Aprender a aprender: - Diferencia o sector secundario, a industria e as materias primas e fontes de enerxía. - Pon exemplos de produtos industriais de uso cotián. - Aplica o concepto de materia prima á vida cotiá. - Completa un cadro resumo sobre as fontes de enerxía alternativas. - Realiza un informe da industria. - Pon exemplos de produtos fabricados por cada tipo de industria. - Organiza en dúas columnas as achegas dos países ricos e dos países pobres á división mundial do traballo industrial. - Completa un mapa conceptual sobre a industria europea. - Aprende a usar os datos dun cadro estatístico. - Completa o mapa conceptual da unidade. - Completa un cadro resumo sobre as fontes de enerxía tradicionais. - Aplica os seus coñecementos á análise dun cadro estatístico. - Autonomía e iniciativa persoal e emocional: - Propón medidas persoais de aforro enerxético. - Busca información sobre as maquiladoras e expresa unha opinión ao respecto. OBXECTIVOS 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Distinguir o sector secundario e as súas actividades. Formar redes conceptuais sobre as materias primas. Identificar e explicar as fontes de enerxía tradicionais. Analizar os tipos e importancia das fontes de enerxía alternativas. Valorar os problemas enerxéticos e as políticas de aforro enerxético. Diferenciar a evolución da actividade industrial. Observar de xeito analítico os tipos de industrias e de espazos industriais. Comprender a distribución da industria na era da globalización. Desenvolver a curiosidade por coñecer a importancia do petróleo na sociedade actual. Promover o desenvolvemento de destrezas básicas e de estratexias para organizar, memorizar e recuperar a información. 11. Verificar a progresión na aprendizaxe e aplicación dalgunhas competencias básicas.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. Coñece o concepto e as actividades do sector secundario.

2.1. Coñece o concepto de materia prima e diferencia os seus principais tipos. 3.1. Distingue as vantaxes, inconvenientes e principais aproveitamentos das fontes de enerxía tradicionais. 4.1. Explica as fontes de enerxía alternativas e coñece as súas utilidades. 5.1. Reflexiona sobre os problemas e políticas enerxéticas, e toma postura sobre o aforro enerxético. 6.1. Identifica as distintas etapas da evolución industrial. 7.1. Diferencia as distintas tipoloxías de industrias e espazos industriais. 8.1. Relaciona a industria coa globalización e localiza as principais áreas industriais. 9.1. Desenvolve a curiosidade por coñecer a importancia do petróleo na sociedade actual. 10.1. Desenvolve destrezas e estratexias. 11.1. Progresa na aprendizaxe e aplicación das competencias básicas.

CONTIDOS

- O sector secundario. Definición e actividades compoñentes. - As bases da actividade industrial: - As materias primas industriais. - As fontes de enerxía tradicionais. - As fontes de enerxía alternativas. - Problemas enerxéticos e políticas enerxéticas. - A evolución da actividade industrial. As industrias tradicional, moderna e actual. - Industrias e espazos industriais. Tipos de industrias e de espazos industriais. - A industria, en xeral, e a europea, en particular, na era da globalización. - A importancia actual do petróleo. - Usar os datos dun cadro estatístico, completar un mapa conceptual e comprobar a progresión nalgunhas competencias básicas. ADAPTACIÓN CURRICULAR 1. O sector secundario: - Definición e actividades. - A industria. - Outras actividades do sector secundario. 2. As materias primas e as fontes de enerxía: - Clasificación das materias primas. - Clasificación das fontes de enerxía. 3. Industrias e espazos industriais: - Os tipos de industria. - As rexións industriais do mundo. METODOLOXÍA - Utilizar o mapa conceptual da unidade para presentar as ideas clave. - Explicar con detemento o proceso de explotación dos minerais. - Insistir na clasificación entre fontes de enerxía limpas e sucias, e no uso desmedido actual de enerxías non renovables e contaminantes.

Diferenciar con claridade a orixe das distintas enerxías, os seus usos, problemas e inconvenientes. - Concienciar os estudantes da necesidade de aforrar enerxía. - Utilizar imaxes para comparar os tipos de localizacións industriais, e poñer exemplos representativos de cada localización. Se é posible, os exemplos deben ser próximos á localidade dos estudantes. - Comentar cos estudantes noticias de prensa relacionadas cos países industriais actuais: China, Novos Países Industriais, etc. MATERIAIS CURRICULARES -

Libro do alumno, atlas e vocabulario final. Mapas conceptuais incluídos na proposta didáctica. Documentos, vídeos e presentacións incluídos no libro dixital. Adaptación curricular.

OUTROS RECURSOS DIDÁCTICOS - Documentos incluídos na web www.anayadigital.com. - O cine na aula. - Cartografía: - Mapa mural de Planisferio minería e industria. Editorial Vicens Vives. - Diapositivas: - Coleccións de diapositivas sobre Minería; Producción de energía; Industria; Artesanía; Geografía industrial e Energías renovables. Salva la Tierra; e As grandes industrias. Editorial Hiares. - Geografía general, en dous volumes, e Geografía humana. Editorial La Muralla.

FOMENTO DAS TIC - Vídeos: - El aprovechamiento de energía; La energía nuclear; ¿Qué es la energía nuclear?; Energía solar; ¿Que haremos cuando se agote el petróleo? Ed. Ancora Audiovisual. - Espacios Industriales. UNED. Vídeo premiado. - Energía solar; El viento, poder y futuro. Editorial Doce. - Fuentes de energía. Editorial Tibidabo. - CD–ROM:

- Espacios industriales. Proxecto Multimedia de Xeografía Humana. Autores: Zárate Martín, A., e Rubio Benito, M.T. UNED. - Enderezos de internet: - Sobre a enerxía: http://club.telepolis.com/geografo/economica/energia.htm - Sobre enerxías alternativas: http://www.librosvivos.net/smtc/homeTC.asp?TemaClave=1080 - Sobre os tipos de industria: http://club.telepolis.com/geografo/economica/tipologia.htm - Sobre as áreas industriais: http://ficus.pntic.mec.es/ibus0001/industria/areas_mundiales.html - Industria en Europa: http://club.telepolis.com/geografo/regional/europa/economia.htm#Industria - Datos estatísticos sobre a industria e a enerxía na UE: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/themes - Web quest: - Fontes de enerxía: http://es.geocities.com/segundeso/segundoeso/webquest_energia/ - A enerxía nuclear: http://www.phpwebquest.org/newphp/webquest/soporte_tabbed_w.php?id_actividad=24540 &id_pagina=1 http://www.phpwebquest.org/newphp/webquest/soporte_tabbed_w.php?id_actividad=18893 &id_pagina=1 - As enerxías renovables: http://www.phpwebquest.org/newphp/webquest/soporte_derecha_w.php?id_actividad=8636 &id_pagina=1 http://www.ecobachillerato.com/webquestseco/grupo1/inicio.htm http://www.colegio–jaimebalmes.com/webquest/energias/index.htm - Consecuencias do elevado consumo enerxético: http://www.phpwebquest.org/wq25/webquest/soporte_derecha_w.php?id_actividad=29031 &id_pagina=1 - Aforro enerxético: http://www.phpwebquest.org/newphp/webquest/soporte_horizontal_w.php? id_actividad=12273&id_pagina=1 - Deslocalización industrial: http://www.phpwebquest.org/newphp/webquest/soporte_tabbed_w3.php?id_actividad=4733 &id_pagina=3:

PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 8 COMPETENCIAS E INDICADORES DE SEGUIMENTO - Coñecemento e interacción co mundo físico: - Utiliza o atlas e localizar países con distinta densidade de estradas. - Localiza no mapa de Europa portos e aeroportos. - Localiza nun mapa ríos navegables. - Matemática: - Analiza gráficos de barras coa importancia dos servizos na Terra. - Ordena as rexións mundiais de maior a menor participación na exportación. - Extrae información sobre o turismo dun cadro estatístico. - Comunicación lingüística: - Escribe unha relación de actividades do sector terciario.

Consulta o dicionario e precisa o significado de termos relacionados co comercio. Explica os termos bloque comercial, libre comercio e unión aduaneira. Diferencia medio e infraestrutura de transporte. Describe imaxes ilustrativas da diversidade das redes de estradas. Define comunicación, medio de comunicación e autoestrada da información. Explica o concepto de unión aduaneira. Expresa diferenzas entre tipos de comercios.

- Tratamento da información e competencia dixital: - Obtén información dun mapa sobre países emisores e receptores de turismo. - Cita países con PIB alto e baixo. - Relaciona frases con conceptos comerciais. - Extrae información dun mapa cos intercambios mundiais de mercadorías. - Obtén información de mapas sobre os sistemas de transporte. - Atribúe trazos ao transporte naval ou aéreo. - Comprende o transporte intermodal e sabe as súas vantaxes. - Cita áreas xeográficas por usuarios de internet. - Comprende o funcionamento de internet e explica a súa imaxe. - Relaciona actividades cun tipo de turismo. - Obtén información dun mapa de fluxos turísticos. - Obtén información sobre Europa dos mapas de transporte e turismo. - Relaciona conceptos e definicións. - Social e cidadá: - Relaciona os artigos comprados cun determinado establecemento comercial. - Aprender a aprender: - Diferencia o sector terciario, clasifica servizos e cita servizos públicos. - Completa un cadro resumo coas vantaxes e inconvenientes da estrada e do ferrocarril. - Aplica o coñecemento dos medios de transporte a bens cotiáns. - Clasifica as repercusións do turismo nun cadro resumo. - Resolve interrogantes sobre o turismo. - Aprende a comentar gráficos xeográficos. - Completa o mapa conceptual da unidade. - Completa un cadro resumo sobre o transporte. - Comenta un gráfico de sectores. - Autonomía e iniciativa persoal - Explora algunhas web e obtén información sobre o comercio xusto. OBXECTIVOS 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Identificar as actividades do sector servizos, tipos, importancia e localización. Interpretar a actividade comercial. Diferenciar as áreas do comercio internacional e a súa organización. Coñecer as características do transporte e as redes de transporte. Diferenciar os sistemas de transporte (terrestres, aéreo e naval) e comprender as súas vantaxes e inconvenientes. Mostrar a importancia da información no mundo actual. Estudar de xeito analítico a actividade turística. Diferenciar as actividades terciarias de Europa e a UE. Desenvolver a curiosidade por coñecer o auxe do turismo internacional. Promover o desenvolvemento de destrezas básicas e de estratexias para organizar, memorizar e recuperar a información.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. Identifica as actividades do sector terciario, e recoñece os tipos de servizos e a súa localización espacial. 2.1. Define o termo comercio e os seus instrumentos, e diferencia os tipos de comercio. 3.1. Comprende a organización do comercio internacional e distingue áreas comerciais. 4.1. Comprende a importancia do transporte e coñece a distribución das redes mundiais do transporte. 5.1. Coñece as características, as vantaxes e os inconvenientes do transporte por estrada e por ferrocarril. 5.2. Resume os caracteres, vantaxes e inconvenientes do transporte marítimo, fluvial e aéreo. 6.1. Comprende a influencia da comunicación na sociedade da información. 7.1. Define o turismo e a súa evolución, e recoñece as causas e repercusións desta actividade. 7.2. Comprende os tipos de turismo e localiza os principais espazos turísticos da Terra. 8.1. Diferencia as actividades terciarias en Europa e a UE. 9.1. Desenvolve a curiosidade por coñecer o auxe do turismo internacional. 10.1. Desenvolve destrezas e estratexias. 11.1. Progresa na aprendizaxe e aplicación das competencias básicas. CONTIDOS

O sector terciario. Clasificación e importancia. O comercio. Instrumentos, comercio interior e comercio exterior. O comercio internacional de mercadorías e a súa organización. As grandes áreas comerciais. O transporte e as redes mundiais de transporte. Os transportes terrestres: a estrada e o ferrocarril. O transporte naval (marítimo e fluvial) e o transporte aéreo. O transporte intermodal. Medios de comunicación e autoestradas da información. O turismo. Causas, repercusións e situación actual. O turismo, unha actividade en auxe. Comentar gráficos, completar un mapa conceptual e comprobar a progresión nalgunhas competencias básicas.

ADAPTACIÓN CURRICULAR 1. A diversidade do sector terciario: - O sector terciario e a súa importancia. - A clasificación dos servizos. 2. A actividade comercial: - O comercio e os seus instrumentos. - O comercio interior. - O comercio exterior. 3. O transporte: - Sistemas e medios de transporte. - Os transportes terrestres. - Os transportes naval e aéreo. 4. O turismo: - O turismo e as súas modalidades.

- Os espazos turísticos. - As repercusións do turismo. METODOLOXÍA - Poñer aos estudantes exemplos concretos e próximos á súa realidade e á súa vida cotiá, sempre que sexa posible. - Insistir nas clásicas divisións de comercio por xunto e polo miúdo, interior e exterior. - Precisar as distintas formas de comercio polo miúdo actuais (supermercados, grandes almacéns, hipermercados, grandes centros comerciais), poñendo exemplos concretos coñecidos polos estudantes. - Poñer o acento nas vantaxes e inconvenientes de cada medio ou sistema de transporte. - Desterrar ideas erróneas frecuentes entre os estudantes, caso do acceso a internet, que eles consideran como algo universal. Poñer exemplos coñecidos das enormes diferenzas existentes no acceso á información entre áreas e países da Terra. - Insistir nos aspectos ambientais do turismo, así como na necesidade de avanzar no desenvolvemento do turismo sostible.

MATERIAIS CURRICULARES -

Libro do alumno, atlas e vocabulario final. Mapas conceptuais incluídos na proposta didáctica. Documentos, vídeos e presentacións incluídos no libro dixital. Adaptación curricular.

OUTROS RECURSOS DIDÁCTICOS - Documentos incluídos na web www.anayadigital.com. - O cine na aula. - Cartografía: - Atlas de Le Monde Diplomatique. - Diapositivas: - Coleccións de diapositivas sobre El comercio; Transportes y comunicaciones e El turismo y los servicios. Editorial Hiares.

Madrid, 1982

FOMENTO DAS TIC - Vídeos e DVD: - Espacios de ocio y turismo. UNED. - CD–ROM: - Espacios de Ocio y Turismo. Proxecto Multimedia de Xeografía Humana. Autores: Zárate Martín, A., e Rubio Benito, M.T. UNED. - Enderezos de internet: - Sobre o sector servizos: http://club.telepolis.com/geografo/economica/terciarias.htm - Sobre transportes: http://club.telepolis.com/geografo/economica/transportet.htm - Sobre comercio: http://www.wto.org/indexsp.htm - Sobre o turismo: http://club.telepolis.com/geografo/economica/ocio.htm - Sobre os transportes na UE: http://europa.eu/pol/trans/index_es.htm - Sobre o mercado interior na UE; http://europa.eu/pol/singl/index_es.htm - Sobre o comercio exterior da UE: http://europa.eu/pol/comm/index_es.htm - Web quest: - Turismo: http://www.phpwebquest.org/newphp/webquest/ sopor te_tabbed_w.php?id_actividad=1563&id_pagina=1 EDUCACIÓN EN VALORES - Avaliar as repercusións sociais e ambientais das actividades terciarias en xeral, e do turismo en particular. - Adoptar unha actitude positiva ante o avance das comunicacións. - Manifestar interese por coñecer distintos medios de transporte. - Manifestar interese polas novas tecnoloxías da información e valorar a súa importancia actual.

PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 9 COMPETENCIAS E INDICADORES DE SEGUIMENTO - Coñecemento e interacción co mundo físico: - Coñece os países da Unión Europea. - Localiza provincias e comunidades industrializadas. - Recoñece imaxes de espazos industriais. - Localiza nun mapa os socios comerciais de España. - Matemática: - Obtén información sobre a pesca de gráficos estatísticos. - Calcula porcentaxes. - Ordena de maior a menor importacións e exportacións. - Obtén información sobre o turismo de gráficos estatísticos. - Calcula diferenzas. - Obtén información sobre o comercio e o turismo da comunidade a partir de gráficos

estatísticos. - Comunicación lingüística: - Xustifica frases. - Escribe unha relación de produtos. - Elabora un cadro con produtos tradicionais e produtos novos de Galicia. - Realiza unha redacción sobre as materias primas e a industria de Galicia. - Compara o turismo estranxeiro e nacional. - Compara as consecuencias positivas e negativas do turismo. - Redacta un informe sobre o sector primario en España. - Comprende un texto sobre a acuicultura. - Redacta un traballo sobre a PAC. - Tratamento da información e competencia dixital: - Obtén información dos mapas e localiza a distribución de cultivos e tipos de gando. - Obtén información do mapa e localiza as paisaxes agrarias por provincias. - Cita, a partir da análise dun mapa, caladoiros e especies pescadas. - Relaciona cultivos e zonas agrícolas. - Obtén información sobre o secaño e o regadío. - Busca información sobre unha indicación xeográfica protexida de Galicia. - Obtén información sobre as materias primas e fontes de enerxía en España. - Relaciona frases con determinadas áreas industriais. - Relaciona industrias e comarcas industriais de Galicia. - Obtén información do mapa das vías de comunicación de Galicia. - Localiza lugares representativos de cada tipo de turismo. - Relaciona bens, modalidades turísticas e os seus exemplos. - Relaciona correctamente cada frase co seu correspondente concepto. - Social e cidadá: - Sitúa a súa provincia nunha área industrial. - Coñece as causas do crecemento dos servizos e das grandes superficies comerciais en España. - Aprender a aprender: - Completa un cadro resumo cos problemas e solucións da actividade pesqueira. - Compara nun cadro as paisaxes agrarias españolas. - Cita exemplos de industrias de cada sector industrial. - Completa un cadro cos problemas da industria e as súas solucións. - Relaciona, por orde, as industrias da comunidade. - Identifica as causas da atracción turística de España. - Aprende a realizar traballos de síntese. - Completa o mapa conceptual da unidade. - Completa un cadro resumo sobre os sectores industriais. - Autonomía e iniciativa persoal e emocional: - Utiliza internet para obter imaxes de espazos industriais. OBXECTIVOS 1. 2. 3. 4. 5.

Coñecer as actividades do sector primario en España. Diferenciar as paisaxes agrarias españolas. Enumerar as bases da pesca marítima en España. Coñecer as características das actividades do sector primario en Galicia. Asimilar as características da industria española e galega.

6. Estudar a importancia do sector terciario en España. 7. Asimilar as características e importancia do sector terciario en Galicia. 8. Desenvolver a curiosidade por coñecer as economías española e galega. 9. Promover o desenvolvemento de destrezas básicas e de estratexias para organizar, memorizar e recuperar a información. 10. Verificar a progresión na aprendizaxe e aplicación dalgunhas competencias básicas.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. 2.1. 3.1. 4.1. 5.1. 5.2. 5.3. 6.1. 6.2. 7.1. 8.1. 9.1. 10.1.

Comprende a situación do sector primario español. Diferencia as paisaxes agrarias españolas, localízaas e distingue imaxes representativas. Diferencia os caracteres básicos da pesca marítima en España. Coñece as principais características do sector primario en Galicia. Comprende a escaseza de materias primas e fontes de enerxía en España, e coñece os principais tipos de industria. Coñece a distribución espacial da industria española, e os problemas do sector secundario. Coñece as características e localización da industria na comunidade. Coñece a situación actual do sector terciario en España. Diferencia as causas, modalidades e consecuencias do turismo en España, e cita problemas do sector turístico. Coñece a situación do sector terciario en Galicia e a súa diversidade. Desenvolve a curiosidade por coñecer as economías española e galega. Desenvolve destrezas e estratexias. Progresa na aprendizaxe e aplicación das competencias básicas.

CONTIDOS

- As actividades agrarias en España e os seus problemas. Agricultura, gandaría e explotación forestal. - As paisaxes agrarias españolas. - A actividade pesqueira en España. Características e problemas. - O sector primario en Galicia. - A industria española: - Carácteres xerais, fontes de enerxía e sectores industriais. - Distribución espacial e problemas actuais. - A industria en Galicia. - O sector terciario en España: - O crecemento dos servizos. O comercio e o transporte. - O turismo español. Factores, modalidades, problemas e perspectivas de futuro. - O sector terciario en Galicia. - Realizar un traballo de síntese, completar un mapa conceptual e comprobar a progresión nalgunhas competencias básicas. ADAPTACIÓN CURRICULAR 1. Actividades e paisaxes agrarias en España: - Características da actividade agraria. - As paisaxes agrarias.

2. A industria española: - Caracteres xerais. - Os sectores industriais. 3. O sector terciario en España: - O comercio. - O transporte. 4. A economía de Galicia: - O sector primario. - O sector secundario. - O sector terciario. METODOLOXÍA - Comentar a importancia histórica das actividades agrarias en España e en Galicia. - Utilizar imaxes e diapositivas para expoñer a gran variedade das paisaxes agrarias. - Ler cos estudantes a lectura complementaria (ver guía de recursos) sobre a variedade dos cultivos intensivos, e poñer exemplos coñecidos polos estudantes: El Ejido, Huelva, Murcia, etc. - Destacar a importancia histórica da minería e contrapoñela coa súa situación actual. - Destacar a importancia actual das novas localizacións industriais, como os parques tecnolóxicos. - Poñer exemplos de modalidades turísticas próximas aos estudantes. MATERIAIS CURRICULARES -

Libro do alumno, atlas e vocabulario final. Mapas conceptuais incluídos na proposta didáctica. Documentos, vídeos e presentacións incluídos no libro dixital. Adaptación curricular.

OUTROS RECURSOS DIDÁCTICOS - Documentos incluídos na web www.anayadigital.com. - O cine na aula. - Cartografía. - Follas do Mapa topográfico nacional. - Follas do catastro para a análise do parceiro. - Diapositivas: - Coleccións de diapositivas: Actividades primarias de España: Agricultura, ganadería, caza y pesca; Actividades secundarias en España: industria, construcción, industria de base e industrias transformadoras; Actividades económicas y energía; Actividades Terciarias: Transporte y comunicaciones; comercio y servicios. Editorial Hiares. - Geografía general en dous volumes. Editorial La Muralla.

ATENCIÓN Á DIVERSIDADE Para todos os alumnos e alumnas: - Actividades de reforzo adxuntas da unidade.

- Tarefas para afondar do apartado «En detalle». Para algúns alumnos e alumnas: - Adaptación curricular. - Actividades de ampliación adxuntas da unidade.

FOMENTO DAS TIC - Vídeos e DVD: - Azcárate, M.V.; Azcárate, B., e Sánchez. J.: Europa: La naturaleza y el hombre. UNED, Madrid, 1999. - Agricultura biológica. ITESA. - Energías alternativas. Consumo de energía e polución. Metrovideo. - Espacios industriales. Vídeo premiado, da UNED. - El ferrocarril. Produtora de programas TVE. - CD–ROM: - Enciclopedia documental. Zeta Multimedia. - Enderezos de internet: - Sobre a economía de Galicia. Páxinas das consellerías económicas da Xunta: http://www.xunta.es/goberno-e-institucions - Sobre agricultura en España: http://www.mapa.es/es/agricultura/agricultura.htm - Sobre ganadería en España: http://www.mapa.es/es/ganaderia/ganaderia.htm - Sobre pesca en España: http://www.mapa.es/es/pesca/infopesca.htm - Sobre paisaxes rurais en España: http://age.ieg.csic.es/recur_didacticos/index.htm - Sobre paisaxes industriais de España: http://age.ieg.csic.es/recur_didacticos/index.htm - Datos estatísticos enerxéticos e industriais de España: http://www.mityc.es - Sobre o sector terciario en España: http://club.telepolis.com/geografo/regional/espa/terciario.htm - Sobre paisaxes turísticas: http://age.ieg.csic.es/recur_didacticos/index.htm - Web quest: - Sobre agricultura: http://recursos.pnte.cfnavarra.es/php_webquest/webquest/soporte_ izquierda_w.php?id_actividad=175&id_pagina=1 - Sobre a enerxía e as industrias de produción enerxética: http://web.educastur.pr incast.es/cursos/cursowqp/aplic/Jes%C3%BAs%20 Guti%C3%A9rrez/wqenergiajesus.htm#ta2 - Sobre o turismo: http://www.eduteka.org/WQ_soc0002.php3 EDUCACIÓN EN VALORES - Mostrar curiosidade por coñecer os problemas dos agricultores. - Desenvolver hábitos de tolerancia cara a actividades pouco coñecidas. - Avaliar as repercusións sociais e ambientais das actividades económicas en España e en Galicia. - Desenvolver a curiosidade por coñecer un parque tecnolóxico. - Mostrar curiosidade polas innovacións tecnolóxicas industriais. - Comprender a importancia económica dos espazos turísticos e do turismo sostible.

PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 10 COMPETENCIAS E INDICADORES DE SEGUIMENTO - Coñecemento e interacción co mundo físico: - Localiza provincias da comunidade desertificadas. - Localiza nun mapa os países que emiten máis CO2. - Localiza nun mapa os principais espazos protexidos de Galicia. - Matemática: - Ordena, a partir da análise dun gráfico, as causas da diminución dos bosques. - Obtén información dun gráfico de barras. - Extrae información ambiental de gráficos. - Comunicación lingüística: - Explica un problema ambiental de Galicia. - Utiliza o dicionario e precisa os termos explotación, contaminación e desenvolvemento sostible. - Diferencia os termos deforestación e desertificación. - Comprende información ambiental. - Escribe un resumo das causas da redución da biodiversidade. - Explica imaxes, un texto e un mapa relacionados con problemas ambientais. - Tratamento da información e competencia dixital: - Obtén información sobre a pegada ecolóxica. - Extrae información dun gráfico para explicar as causas dos incendios forestais. - Cita causas da contaminación do solo. - Comprende informacións sobre o efecto invernadoiro e a chuvia ácida. - Extrae información dun debuxo sobre a sobreexplotación e contaminación das augas. - Obtén información do mapa da Rede Mundial de Reservas da Biosfera. - Realiza un cadro cos principais espazos protexidos de Galicia. - Relaciona imaxes cun tratamento de residuos específico. - Social e cidadá: - Explica consecuencias ambientais de períodos históricos. - Implícase na defensa do desenvolvemento sostible. - Cita formas de xestión dos RSU en España. - Emite unha opinión persoal sobre a xestión dos residuos. - Comprométese a reducir os RSU. - Aprender a aprender: - Elabora e comenta un diagrama de barras. - Ordena en columnas causas e consecuencias. - Coñece os perigos e problemas dos RSU. - Cita solucións internacionais fronte aos problemas ambientais. - Completa un cadro resumo sobre os problemas ambientais en Galicia. - Aprende a realizar unha enquisa. - Completa o mapa conceptual da unidade. - Leva a cabo unha enquisa sobre un problema ambiental. - Autonomía e iniciativa persoal e emocional: - Infórmase sobre a campaña «Vota polo planeta». - Valora a existencia de «puntos limpos».

OBXECTIVOS 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Coñecer a evolución das relacións entre o ser humano e o medio. Coñecer os problemas ambientais relacionados coa vexetación e o solo. Categorizar os problemas ambientais da atmosfera. Describir problemas ambientais relacionados coa auga e coa perda de biodiversidade. Enumerar os problemas xerados polos residuos sólidos urbanos (RSU). Distinguir algunhas solucións aos problemas ambientais, internacionais, españois e galegos. Tomar conciencia da situación ambiental de Galicia. Desenvolver a curiosidade por coñecer consecuencias das actividades humanas. Promover o desenvolvemento de destrezas básicas e de estratexias para organizar, memorizar e recuperar a información. Verificar a progresión na aprendizaxe e aplicación dalgunhas competencias básicas.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. 2.1. 3.1. 4.1. 5.1. 6.1. 7.1. 8.1. 9.1. 10.1.

Comprende o proceso de intervención do ser humano no medio e as súas consecuencias. Comprende as causas e as consecuencias da deforestación e a alteración do solo. Distingue as causas e as consecuencias da contaminación atmosférica. Comprende a sobreexplotación e contaminación da auga, e a perda de biodiversidade. Identifica os RSU e coñece o problema derivado do seu incremento. Coñece as medidas de protección ambientais, en xeral, e de España e Galicia, en particular. Explica algúns problemas ambientais existentes en Galicia. Desenvolve a curiosidade por coñecer consecuencias das actividades humanas. Desenvolve destrezas e estratexias. Progresa na aprendizaxe e aplicación das competencias básicas.

CONTIDOS

- A interacción natureza–sociedade. Os impactos ambientais das sociedades preindustriais e industrial. A sociedade ecolóxica. - A alteración da vexetación e do solo. Causas e consecuencias. - As alteracións da atmosfera: quentamento global, chuvia ácida, redución da capa de ozono, alteración do aire cidadán. - Outros problemas ambientais: sobreexplotación e contaminación da auga, e perda de biodiversidade. - A problemática dos Residuos Sólidos Urbanos (RSU). - As solucións aos problemas ambientais: internacionais, españois e galegos. - Os problemas ambientais de Galicia. - A pegada ecolóxica da humanidade. - Realizar unha enquisa, completar un mapa conceptual e comprobar a progresión nalgunhas competencias básicas.

ADAPTACIÓN CURRICULAR 1. Os problemas ambientais (I):

- A deforestación. - A alteración do solo. 2. Os problemas ambientais (II): - Os problemas da atmosfera. - Os problemas da auga. - A redución da biodiversidade. 3. O medio ambiente en Galicia - Os problemas ambientais. - Os espazos naturais protexidos.

METODOLOXÍA -

Establecer as necesarias conexións entre os problemas ambientais e as actividades humanas xa estudadas. Contrapoñer unha sociedade tradicional adaptada ao medio (yanomamis, inuit, sherpas, tuareg) e unha sociedade industrial (refugallos, consumo, praguicidas, etc.). Distinguir claramente os conceptos de desertificación (consecuencia das actividades humanas) e desertización (debida a causas naturais). Poñer exemplos coñecidos de alteración da vexetación (destrución da Amazonia, por exemplo, xa estudada) e do solo (incendios forestais, por exemplo). Dar datos e estatísticas relacionados con cada problema. Explorar as ideas previas dos estudantes sobre as alteracións ambientais. Poñer exemplos cotiáns de alteracións que son coñecidas polos estudantes: alteración da auga doce, xeración de residuos, contaminación das praias, etcétera.

MATERIAIS CURRICULARES -

Libro do alumno, atlas e vocabulario final. Mapas conceptuais incluídos na proposta didáctica. Documentos, vídeos e presentacións incluídos no libro dixital. Adaptación curricular.

OUTROS RECURSOS DIDÁCTICOS - Documentos incluídos na web www.anayadigital.com. - O cine na aula. - Cartografía: - Atlas de Le Monde Diplomatique sobre problemas ambientais e mapas sobre espazos protexidos mundiais e de España en diferentes páxinas web. - Diapositivas: - Coleccións: Que le pasa a la Tierra; Contaminación atmosférica; Contaminación en aguas; Contaminación en suelos; Incendios y deforestación; Biodiversidad; El medio ambiente en España. Editorial Hiares.

ATENCIÓN Á DIVERSIDADE Para todos os alumnos e alumnas: - Actividades de reforzo adxuntas da unidade.

- Tarefas para afondar do apartado «En detalle». Para algúns alumnos e alumnas: - Adaptación curricular. - Actividades de ampliación adxuntas da unidade.

FOMENTO DAS TIC - Vídeos e DVD: - El calentamiento global; Ozono, el cáncer del cielo; Problemas de conservación: lluvia ácida/aire; Protejamos nuestro planeta I e II. Áncora Audiovisual. - La Tierra se queja, RTVE/NHK. - Protejamos nuestro planeta I e II. Editorial Doce. - La ordenación del paisaje. Editorial Doce. - CD–ROM: - Desastre climático. Zeta Multimedia. Autores: Zarate Martín, A., e Rubio Benito, M.T.UNED. - Enderezos de internet: - Sistema de Información Ambiental de Galicia: http://www.siam.mediambiente.xunta.es/siam/ - Sobre contaminación: http://contaminacion.ecoportal.net/ - Sobre cambio climático: http://clima.ecoportal.net/ - Sobre solos: http://suelos.ecoportal.net/ - Sobre residuos: http://residuos.ecoportal.net/ - Sobre biodiversidade: http://biodiversidad.ecoportal.net/ - Sobre medio ambiente en España: http://www.marm.es/ - Sobre contaminación mariña, atmosférica e terrestre: http://www.natureduca.com/cont_indice.htm - Sobre incendios forestais: http://suelos.ecoportal.net/content/view/full/38167 - Sobre desertificación en España: http://suelos.ecoportal.net/content/view/full/60723 - Sobre conservación: http://www.natureduca.com/conserva_indice.htm - Web quest: - Sobre medio: http://www.phpwebquest.org/newphp/webquest/soporte_horizontal_w.php? id_actividad=14151&id_pagina=3 - Sobre o quentamento global e o efecto invernadoiro: http://www.phpwebquest.org/newphp/webquest/soporte_derecha_w.php? id_actividad=13595&id_pagina=1 - Sobre a deforestación: http://www.phpwebquest.org/newphp/webquest/soporte_tabbed_w.php? id_actividad=10818&id_pagina=1 - Sobre a reciclaxe: http://www.phpwebquest.org/newphp/webquest/soporte_izquierda_w.php? id_actividad=7024&id_pagina=1

PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 11 COMPETENCIAS E INDICADORES DE SEGUIMENTO - Coñecemento e interacción co mundo físico: - Localiza países en distintos continentes. - Utiliza o atlas. - Comunicación lingüística: - Define o termo Estado. - Explica diferenzas entre tratado internacional e organización internacional. - Comprende a delegación en institucións comúns na UE. - Define comunidade autónoma, provincia e municipio. - Obtén do dicionario o significado de nacionalidade histórica. - Describe trazos dos Estados democráticos e autoritarios. - Define termos, describe trazos e obtén diferenzas entre comunidades autónomas. - Obtén, a partir da lectura dun texto, diferenzas entre comunidades autónomas. - Tratamento da información e competencia dixital: - Pon exemplos de Estados e de capitais de Estado. - Relaciona institucións e frases cun poder do Estado. - Asigna características aos Estados democráticos e autoritarios. - Relaciona frases con tipos de Estado. - Comenta unha imaxe cos tipos de Estado. - Obtén información dun mapa coas formas de Estado. - Obtén información do organigrama da ONU. - Anota os obxectivos dunha organización internacional. - Relaciona funcións e cargos con institucións europeas. - Cita dereitos e liberdades recollidos na Constitución de 1978. - Obtén información sobre as institucións das comunidades autónomas. - Obtén información de artigos da Constitución de 1978. - Obtén información dos concellos utilizando as TIC. - Relaciona provincias e capitais con distintas comunidades autónomas. - Social e cidadá: - Comprende a administración territorial dos Estados. - Diferencia trazos en Estados democráticos e autoritarios. - Demostra a comprensión das institucións autonómicas galegas. - Cita dereitos e liberdades recollidos na Constitución de 1978. - Aprender a aprender: - Cita Estados da Terra. - Aplica coñecementos sobre o estado a un país como México. - Elabora unha enquisa sobre a Unión Europea. - Aplica conceptos xa coñecidos ao Estado español. - Explica trazos da Constitución de 1978. - Aprende a comentar textos xeográficos. - Completa o mapa conceptual da unidade. - Completa un cadro resumo sobre as institucións europeas. - Comenta un fragmento da Constitución francesa.

OBXECTIVOS 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Identificar os Estados da Terra e as súas capitais. Recoñecer o concepto de Estado, os seus poderes e distintas administracións. Analizar diferenzas entre os Estados. Resumir as formas de relación entre Estados e coñecer a ONU. Estudar as institucións da UE. Coñecer a organización política e territorial de España. Coñecer a organización política e territorial de Galicia. Desenvolver a curiosidade por coñecer o mapa político do mundo. Promover o desenvolvemento de destrezas básicas e de estratexias para organizar, memorizar e recuperar a información. 10. Verificar a progresión na aprendizaxe e aplicación dalgunhas competencias básicas.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. Localiza os Estados do planeta e as súas capitais. 2.1. Define o concepto de Estado, e diferencia os seus poderes e administracións. 3.1. Comprende as diferenzas que existen entre os Estados democráticos e os Estados autoritarios. 3.2. Diferencia entre monarquía e república e distingue as principais formas de goberno. 4.1. Coñece os principais organismos internacionais e recoñece a importancia da ONU como organismo internacional. 5.1. Distingue as principais institucións da UE e explica as súas funcións. 6.1. Explica a organización e institucións do Estado español. 6.2. Coñece a organización do territorio español en comunidades autónomas, provincias e municipios. 7.1. Resume a organización política e territorial de Galicia. 8.1. Desenvolve a curiosidade por coñecer o mapa político do mundo. 9.1. Desenvolve destrezas e estratexias. 10.1. Progresa na aprendizaxe e aplicación das competencias básicas. CONTIDOS - Os estados da Terra. - A organización político-administrativa do Estado. Poderes políticos e administración do territorio. - As diferenzas entre Estados: - Estados democráticos e autoritarios. - Monarquías e repúblicas. - Sistemas parlamentarios e presidencialistas. - As relacións internacionais. A ONU. - A Unión Europea e as súas institucións. - A organización de España: - A Constitución de 1978, a organización política e as institucións. - A administración do territorio. Comunidades autónomas, provincias e municipios. - A Comunidade Autónoma de Galicia. - O mapa político do mundo. - Comentar textos xeográficos, completar un mapa conceptual e comprobar a progresión nalgunhas competencias básicas.

ADAPTACIÓN CURRICULAR 1. Os estados da Terra: - Os poderes do Estado. - Os principios do Estado democrático. 2. As diferenzas entre estados: - Monarquías e repúblicas. - Estados parlamentarios e presidencialistas. 3. A Unión Europea e as súas institucións: - Os Consellos Europeo e da Unión. - Parlamento, Comisión e Tribunal de Xustiza. 4. O Estado español: - Organización política e institucións. - A administración do territorio. METODOLOXÍA -

Prestar especial atención ao principio xeográfico de localización, localizando en mapas Estados e capitais. - Chamar a atención dos estudantes explicando diferenzas entre Estados. Por exemplo, entre microestados e macroestados, monarquías e repúblicas, sistemas parlamentarios e presidenciais, etc. - Utilizar a prensa diaria para reflectir a importancia da política e das relacións políticas no mundo actual. - Ler e comentar cos estudantes algúns artigos da Constitución de 1978 e do Estatuto de Autonomía de Galicia. MATERIAIS CURRICULARES

Libro do alumno, atlas e vocabulario final. Mapas conceptuais incluídos na proposta didáctica. Documentos, vídeos e presentacións incluídos no libro dixital. Adaptación curricular.

OUTROS RECURSOS DIDÁCTICOS - Documentos incluídos na web www.anayadigital.com. - O cine na aula. - Cartografía: - Mapas murais da Editorial Vicens Vives: planisferio político; mapas políticos de cada un dos continentes; mapas políticos mudos dos continentes; mapa político de España; mapa político de Galicia. - Atlas Larousse de los países del Mundo. Editorial Larousse, 2004. - Diapositivas: - Coleccións de diapositivas sobre Generalidades de cada continente; e sobre Regiones y provincias; El ayuntamiento; Organización territorial del Estado español; España y los países de la Unión Europea. Editorial Hiares.

ATENCIÓN Á DIVERSIDADE Para todos os alumnos e alumnas: - Actividades de reforzo adxuntas da unidade. Para algúns alumnos e alumnas: - Adaptación curricular. - Actividades de ampliación adxuntas da unidade. ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES - Organizar unha visita dun día ao Congreso dos Deputados ou ao Senado. - Promover unha visita ao Parlamento de Galicia. - Programar unha charla–coloquio no centro educativo con algún político local. - Pedir aos estudantes que xoguen na casa a un xogo sobre os Estados da Terra. Por exemplo, algún dos existentes no enderezo http://pensar.chulojuegos.com/juegos–de– estados–americanos.html

FOMENTO DAS TIC - Vídeos e DVD: - Las fronteras y el tiempo. Áncora Audiovisual. - Europa. Estado y poder. TV/VTF Multimedia. - CD–ROM: - Atlas del mundo. Editorial Doce. - Atlas 3D. Editorial Doce. - Enciclopedia documental. Zeta multimedia. - Geobase v1.0. Editorial Doce. - Enderezos de internet: - Datos sobre países do mundo: http://www.un.org/spanish/index.shtml - Sobre a organización política mundial: http://es.wikipedia.org/wiki/Lista_de_tratados - Sobre a ONU: http://www.natureduca.com/geog_pol_onu1.php - Sobre a organización política e institucións da Unión Europea: http://europa.eu/pol/inst/index_es.htm Sobre o Estado, a Constitución e as institucións españolas: http://www.senado.es/ - Sobre o Estado autonómico: http://www.der.uva.es/constitucional/verdugo/Estructura_Autonomico.html - Sobre as institucións de Galicia: htpp://www.xunta.es/goberno-e-institucions - Web quest: - Sobre os dereitos humanos: http://www.amnistiacatalunya.org/edu/material/webquest/local/ aquetengoderecho.html - Sobre a Unión Europea e as súas institucións: http://www.edutic.ua.es/visualiza_wq/contenido.asp?opt=tarea&id=206 - Sobre a Constitución española: http://www.sanisidrolabrador.com/webquest/caza/soporte_horizontal_c.php?id_actividad=1 92&id_pagina=2

EDUCACIÓN EN VALORES -

Mostrar rexeitamento polas formas de goberno autoritarias. Fomento do respecto polos principios e institucións democráticos. Interese por coñecer e explicar os antecedentes históricos do mundo actual. Interese por coñecer outros países. Valoración da pertenza de España á UE. Valoración do Estado das Autonomías. Recoñecemento da importancia do autogoberno autonómico.

PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 12 COMPETENCIAS E INDICADORES DE SEGUIMENTO - Coñecemento e interacción co mundo físico: - Localiza nun mapa países ricos e países pobres. - Localiza Estados que reciben axuda ao desenvolvemento. - Localiza países pertencentes aos grandes conxuntos rexionais. - Localiza Estados en función do seu PIB. - Matemática: - Comenta cadros estatísticos sobre as desigualdades mundiais. - Comenta un gráfico coa axuda ao desenvolvemento. - Comunicación lingüística: - Explica con argumentos unha opinión persoal. - Redacta unha valoración persoal das causas do subdesenvolvemento. - Explica o grao de cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento do Milenio. - Explica con corrección sintáctica e léxica termos xeográficos. - Tratamento da información e competencia dixital: - Relaciona indicadores da desigualdade cos organismos que os empregan. - Obtén información sobre as desigualdades mundiais dun texto e dun mapa. - Obtén información sobre o intercambio desigual e a débeda externa. - Compara nun cadro as características dos países desenvolvidos, subdesenvolvidos e de desenvolvemento emerxente. - Xustifica as denominacións Norte-Sur. - Comenta as diferenzas de desenvolvemento expresadas en mapas. - Coñece os fondos europeos ao desenvolvemento. - Nomea trazos e conxuntos xeográficos. - Relaciona Estados co seu contorno xeopolítico e económico. - Social e cidadá: - Valora o papel da ONU na corrección das desigualdades. - Relaciona un texto cos Obxectivos do Milenio e expresa a súa opinión. - Aprender a aprender: - Relaciona a globalización e as desigualdades mundiais. - Diferencia as axudas ao desenvolvemento. - Elabora un gráfico e coméntao. - Aprende a expoñer un tema oralmente.

- Completa o mapa conceptual da unidade. - Compara países desenvolvidos, subdesenvolvidos e emerxentes. - Expón oralmente un tema en clase. - Autonomía e iniciativa persoal e emocional: Propón medidas persoais para favorecer o desenvolvemento dos Obxectivos de Desenvolvemento do Milenio. OBXECTIVOS 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Comprender as desigualdades do desenvolvemento e explicar as súas causas. Explicar as relacións entre espazos centrais e periféricos. Diferenciar as características dos países desenvolvidos e subdesenvolvidos. Coñecer as bases da axuda ao desenvolvemento e as súas institucións. Mostrar a importancia da consecución dos Obxectivos de Desenvolvemento do Milenio. Identificar desigualdades rexionais na UE e en España. Desenvolver a curiosidade por coñecer as desigualdades económicas e sociais. Promover o desenvolvemento de destrezas básicas e de estratexias para organizar, memorizar e recuperar a información. 9. Verificar a progresión na aprendizaxe e aplicación dalgunhas competencias básicas.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. 2.1. 3.1. 4.1. 5.1. 6.1. 7.1. 8.1. 9.1.

Coñece indicadores de desenvolvemento e explica as causas da desigualdade. Localiza espazos centrais e periféricos e cita países representativos de cada área. Diferencia os trazos dos países do Norte e dos países do Sur. Explica algunhas das medidas para mitigar as desigualdades entre o Norte e o Sur. Coñece os Obxectivos de Desenvolvemento do Milenio. Coñece as desigualdades rexionais existentes na Unión Europea e en España. Desenvolve a curiosidade por coñecer as desigualdades económicas e sociais. Desenvolve destrezas e estratexias. Progresa na aprendizaxe e aplicación das competencias básicas.

CONTIDOS

- Indicadores e causas das desigualdades. - A globalización e as desigualdades mundiais. Espazos centrais e periféricos, e as súas relacións. - As características dos países desenvolvido, subdesenvolvidos e de desenvolvemento emerxente. - Como se intentan solucionar as desigualdades? As axudas ao desenvolvemento e o labor das organizacións internacionais. - Os Obxectivos de Desenvolvemento do Milenio e o seu grao de cumprimento. - As desigualdades rexionais na UE e en España. - Ricos e pobres. - Expoñer un tema, completar un mapa conceptual e comprobar a progresión nalgunhas competencias básicas.

ADAPTACIÓN CURRICULAR 1. As desigualdades e as súas causas: - Indicadores da desigualdade. - As causas das desigualdades. 2. Características do desenvolvemento e do subdesenvolvemento: - Os países desenvolvidos. - Os países subdesenvolvidos. - Os países de desenvolvemento emerxente. 3. As desigualdades rexionais na UE e en España: - As desigualdades na UE. - As desigualdades en España. METODOLOXÍA -

Convén precisar aos estudantes os termos que se aplican con frecuencia aos países subdesenvolvidos, como Terceiro Mundo, Sur, ou países pobres. - Convén acudir á localización sobre a superficie terrestre do fenómeno xeográfico, aplicando así os principios xeográficos de localización e distribución. - Os Obxectivos de Desenvolvemento do Milenio deben precisarse. É importante que os estudantes os coñezan e que sexan conscientes da súa posible implicación no tema. - O contido da unidade préstase á realización de debates con e entre os estudantes. MATERIAIS CURRICULARES - Libro do alumno, atlas e vocabulario final. - Mapas conceptuais incluídos na proposta didáctica. - Documentos, vídeos e presentacións incluídos no libro dixital. OUTROS RECURSOS DIDÁCTICOS -

Adaptación curricular. Documentos incluídos na web www.anayadigital.com. O cine na aula. Diapositivas: - Coleccións de diapositivas sobre Geografía general, Geografía descriptiva e Geografía de los distintos continentes que proporcionan ejemplos ilustrativos para comparar las desigualdades socioeconómicas existentes en el mundo actual. Editorial Hiares. - Coleccións sobre Geografía general, en dous volumes, e Geografía humana. Editorial La Muralla.

ATENCIÓN Á DIVERSIDADE Para todos os alumnos e alumnas: - Actividades de reforzo adxuntas da unidade. - Tarefas para afondar do apartado «En detalle». Para algúns alumnos e alumnas:

- Adptación curricular. - Actividades de ampliación adxuntas da unidade.

FOMENTO DAS TIC - Vídeos e DVD: - Áncora Audiovisual edita os vídeos: Alimentación, la necesidad básica; Problemas del Tercer Mundo: África. - Un mundo desigual. Autores: Azcárate Luxán, B. M.; Azcárate Luxán, M.V., e Sánchez Sánchez, J. UNED. - Enderezos de internet: - Sobre a globalización e as súas consecuencias: http://www.imf.org/external/np/exr/ib/2000/esl/041200s.htm Desenvolvemento e subdesenvolvemento: http://www.portalplanetasedna.com.ar/paises.htm - Banco Mundial: http://www.bancomundial.org/ - FAO: http://www.fao.org/index_es.htm - FMI: http://www.imf.org/EXTERNAL/SPANISH/INDEX.HTM - OCDE: http://www.oecd.org/home/0,2987,en_2649_201185_1_1_1_1_1,00.html - OIT: http://www.ilo.org/global/lang––es/index.htm - OMC: http://www.wto.org/indexsp.htm - OMS: www.who.int/es/ - ONU: http://www.un.org/es/ - PNUD: http://www.undp.org/spanish/ - UNESCO: http://portal.unesco.org/es/ev.php–URL_ID=29011&URL_DO=DO_TOPIC& URL_SECTION=201.html - UNICEF: http://www.unicef.org/spanish/ - Sobre a política rexional da Unión Europea: http://europa.eu/pol/reg/index_es.htm - Sobre desequilibrios territoriais en España: http://www.unizar.es/eueez/cahe/marti.pdf - Web quest: - Sobre a globalización: http://www.phpwebquest.org/newphp/webquest/soporte_tabbed_w.php? id_actividad=14674&id_pagina=1 - Sobre países pobres e ricos: http://fjvillas.iespana.es/guiaprofesor.htm - Sobre a ONU e os Obxectivos de Desenvolvemento do Milenio; http://www.phpwebquest.org/newphp/webquest/soporte_tabbed_w.php? id_actividad=17314&id_pagina=1

3.2-. SECUENCIACIÓN PRIMEIRO TRIMESTRE: Unidades 11, 1, 2 y 3 SEGUNDO TRIMESTRE: Unidades 4, 5, 6 y 7 TERCEIRO TRIMESTRE: Unidades 8, 9, 10 y 12

3.3 CONTIDOS MÍNIMOS -

A estrutura da Terra. Continentes e illas e formas do relevo terrestre. O relevo de Asia, América, África, Oceanía, Europa e a Antártida. As augas mariñas e continentais. Os principais ríos da Terra. A atmosfera e o clima. Elementos e factores climáticos. Caraterísitcas e localización dos principais climas da terra. O territorio español. As unidades do relevo peninsular e costeiro. Ríos, lagos, humidais e acuíferos de España. A poboación e a súa distribución. O movemento natural da poboación. Natalidade e mortalidade. O crecemento natural e as súas diferenzas. A estrutura por sexo, idade e ocupación. As pirámides de idades Os movementos migratorios: - Definición, causas e tipos. - As migracións internacionais no mundo actual. - Os efectos das migracións internacionais. As políticas demográficas. A estrutura urbana. Partes e desigualdades. As redes urbanas e a xerarquía de cidades. A estrutura das cidades españolas e galegas: a zona antiga, o ensanche e a periferia urbanas. A actividade económica. A produción, distribución e consumo de bens. Os axentes económicos: empresas, familias e Estado. Os sistemas socialista e capitalista. Cambios recentes do capitalismo. A globalización económica. Axentes e consecuencias. O mundo do traballo. O funcionamento do mercado laboral. O traballo infantil no mundo actual. O sector primario. As actividades agrarias e a súa importancia. Os condicionantes naturais e humanos das actividades agrarias. A paisaxe agraria e os seus elementos. As parcelas, o poboamento e os sistemas de cultivo. As paisaxes agrarias. A explotación do mar. A pesca e os seus problemas. O sector secundario. Definición e actividades compoñentes. As bases da actividade industrial: - As materias primas industriais. - As fontes de enerxía tradicionais. - As fontes de enerxía alternativas. Problemas enerxéticos e políticas enerxéticas. Industrias e espazos industriais. Tipos de industrias e de espazos industriais. O sector terciario. Clasificación e importancia. O comercio. Instrumentos, comercio interior e comercio exterior. O transporte e as redes mundiais de transporte. Os transportes terrestres: a estrada e o ferrocarril. O transporte naval (marítimo e fluvial) e o transporte aéreo. O transporte intermodal. Medios de comunicación e autoestradas da información. O turismo. Causas, repercusións e situación actual. As paisaxes agrarias españolas. A actividade pesqueira en España. Características e problemas. A industria española: - Carácteres xerais, fontes de enerxía e sectores industriais. - Distribución espacial e problemas actuais. O sector terciario en España: - O crecemento dos servizos. O comercio e o transporte. O turismo español. Factores, modalidades, problemas e perspectivas de futuro.

- A interacción natureza–sociedade. Os impactos ambientais das sociedades preindustriais e industrial. A sociedade ecolóxica. - A alteración da vexetación e do solo. Causas e consecuencias. - As alteracións da atmosfera: quentamento global, chuvia ácida, redución da capa de ozono, alteración do aire cidadán. - Outros problemas ambientais: sobreexplotación e contaminación da auga, e perda de biodiversidade. - Os problemas ambientais de Galicia. - A organización político-administrativa do Estado. Poderes políticos e administración do territorio. - As diferenzas entre Estados: - Estados democráticos e autoritarios. - Monarquías e repúblicas. - Sistemas parlamentarios e presidencialistas. - As relacións internacionais. A ONU. - A organización de España: - A Constitución de 1978, a organización política e as institucións. - A administración do territorio. Comunidades autónomas, provincias e municipios. - A Comunidade Autónoma de Galicia. - O mapa político do mundo.

4-. METODOLOXÍA O currículo da área de Ciencias sociais para a etapa da ESO pretende lograr unha comprensión por parte dos alumnos da realidade na súa compoñentes histórica, económica, social, cultural, etc. Na selección de contidos e obxectivos establécese que ensinar e que aprender, agora trátase de dar unha orientación de como ensinar e aprender, como acadar os obxectivos marcados. • Potenciar unha aprendizaxe significativa: relacionando os novos contidos con aprendizaxes anteriores e coas propias experiencias dos alumnos; fomentando a autonomía dos alumnos e preparándoos para identificaren problemas, suxeriren solucións e afrontaren a análise de novas situacións a partir dos coñecementos adquiridos. • Favorecer a construcción do coñecemento por parte do alumno: integrando os distintos tipos de contidos (conceptuais, procedimentais e actitudinais); seleccionando actividades e estratexias adecuadas ó nivel dos alumnos. As actividades deben ser variadas para que permitan unha conexión da aprendizaxe na escola coa vida favorecendo, na medida do posible, a aprendizaxe por descubrimento, a formulación de hipóteses; promovendo unha reflexión crítica por parte do alumno e unha formación en actitudes e valores. • Combinar unha metodoloxía expositiva e unha metodoloxía indagatoria. O emprego de estratexias expositivas parece máis adecuado para a aprendizaxe de certos contidos conceptuais mentres que as estratexias indagatorias son as máis apropiadas para tratar algúns contidos procedimentais, colocando ós alumnos ante problemas e buscando que actúen cunhas técnicas e procedementos concretos para a súa resolución. Se pretendemos presentar dunha forma integrada os contidos conceptuais, procedimentais e actitudinais ambas estratexias deben estar tamén integradas: a utilización de estratexias indagatorias permite adquirir o dominio sobre certos procedementos e chegar tamén a adquirir certos contidos conceptuais ou reforzar os adquiridos; a exposición, oral ou escrita de certos coñecementos xa elaborados é, en ocasións, punto de partida imprescindible para a aprendizaxe de procedementos e valores. • A indagación das ideas previas do alumno sobre o tema que se vai a tratar é fundamental. Antes de comezar cada unidade é importante facer unha exploración das ideas previas que

o alumno teña sobre os contidos que se van a abordar e da súa actitude e motivación cara a estes contidos. Esto pode permitir orientar mellor o traballo do profesor e plantear os contidos, as veces en formas de pregunta, que se van a abordar na unidade. • Nesta etapa parécenos importante prestar especial atención ó traballo sobre conceptos e procedementos fundamentais nas ciencias sociais. Tanto mediante a exposición, oral ou escrita como a través das actividades se prestará atención a estes conceptos e procedementos. Tentamos adicar especial atención en cada unidade a algún procedemento (localización en mapas, tratamento e elaboración de información a partir dun texto, obtención de información de fontes variadas sobre un mesmo tema, interpretación de imaxes, obtención de información a través de mapas, elaboración de mapas conceptuais, etc) relacionado cos seguintes aspectos: • A percepción do espacio e a localización espacial. É evidente que non se poden formular os fenómenos xeográficos e históricos desligados do espacio. Os alumnos deben comprender que os feitos se localizan no espacio e que se poden representar en mapas. A localización de feitos e situacións en soporte cartográfico é unha fonte insustituible para a comprensión da xeografía e a historia. Por iso a presentación dos contidos debe ir acompañada de información cartográfica e de actividades que permita a súa comprensión e interpretación. • As relacións da causalidade nos feitohistóricos e xeográficos. O establecemento de relacións multicausais, características da explicación histórica é un dos problemas máis importantes na ensinanza das ciencias sociais. Os obxectivos da etapa buscan a progresiva comprensión, da interrelación de feitos políticos, económicos, sociais, culturais, etc. A explicación causal debe estar presente tanto na exposición dos contidos como nos procedementos e actividades que se desenvolver. Actividades que busquen o establecemento de causas no desenvolvemento dos contido conceptuais (¿Por que…?, ¿Cal foi a orixe…, etc?), pequenas investigacións, realización de mapas conceptuais parecen actividades adecuadas para comprender as relacións causais nos feitos históricos e xeográficos. • A utilización de diferentes fontes de información (textos, imaxes, mapas, etc). Non hai dúbida sobre a importancia da utilización de fontes escritas na aprendizaxe da historia ou a xeografía, que por suposto estarán presentes en todas as unidades. Pero consideramos tamén fundamentais a utilización doutro tipo de fontes de acordo cos obxectivos da etapa. As imaxes (fotografías, debuxos, reconstruccións) no so aclaran a información textual senón que aportan elas mesmas información e permiten presentala de xeito atractivo e motivador para os alumnos. Aprender a obter información das imaxes e un dos obxectivos da etapa e do ciclo. • Combinar actividades individuais e colectivas. Estas deben ser variadas buscando tanto a adquisición e consolidación de contidos conceptuais como procedimentais e actitudinais. As actividades axudan a fixar, comprender, comparar, organizar ideas, utilizar procedementos, etc. Estas actividades buscan ademais o dominio de certas técnicas de traballo non exclusivas das ciencias sociais como poden ser: a lectura comprensiva, esquemas e resumos, técnicas de manexo de información de diferentes fontes, etc. O caderno de clase, onde se realizarán a meirande parte destas actividades debe ser así o instrumento fundamental de traballo do alumno, o tempo que se vai converter nun instrumento básico de avaliación. • A realización de visitas e itinerarios a lugares de interés xeográfico e histórico é outro recurso útil e moitas veces motivador. Estes itinerarios deben estar correctamente diseñados e integrados nunha unidade. As visitas comprenden unha preparación previa na aula e a realización dunha serie de actividades despois do itinerario que permitan relacionar o visto e traballado durante o mesmo co traballo cotidiá na aula. • A realización de pequenos proxectos de investigación. Cumpren unha función educativa importante xa que habitúan os alumnos a afrontar e resolver determinados problemas con

relativa autonomía e formular por si mesmos preguntas, adquirir experiencia na busca de información, etc. Estes proxectos deben buscar tema atractivos para o alumno, a ser posible cercanos ó seu entorno habitual e realizados, preferentemente en equipo. • Utilización de materiais variados. Aínda que utilizamos como texto base o libro isto non supón non utilizar outros materiais como películas, cintas, textos, prensa, materiais de elaboración propia e por suposto todos os recursos que as novas tecnoloxía poñen a disposición do alumnado 4.1-. MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS: Libro do alumno CIENCIAS SOCIAIS 3 EDUCACIÓN SECUNDARIA GALICIA, Ed ANAYA (edición por trimestres) ISBN: 978-84-678-0089-0 - Libro do alumno, atlas e vocabulario final. - Mapas conceptuais incluídos na proposta didáctica. - Documentos, vídeos e presentacións incluídos no libro dixital. - Adaptación curricular. - Documentos incluídos na web www.anayadigital.com. - Cartografía: - Atlas del mundo, Ed. Anaya; Atlas del mundo, Ed. Aguilar; Atlas geográfico, Ed. SM; Atlas geográfico de España y del mundo, Ed. Vicens Vives; Atlas de la Gran Enciclopedia Larousse; Atlas xeográfico e histórico de Galicia e do mundo, Ed. Cumio. -Páxinas WEB indicadas na programación de cada unidade

Será obrigatorio por parte do alumno a adquisición de mapas, tanto físicos como políticos según indique o profesor. Todo o material escrito ou sobre calquera tipo de soporte que o profesor considere que pode ser un bo complemento para asentar os coñecementos sobre a materia, prestando especial atención a obtención de información na rede. Si se considera oportuno poderíase incluir unha lectura obrigatoria. Se a marcha do curso así o recomendarse poderán esixirse libros de lectura obrigatorios.

5-. CRITERIOS DE AVALIACIÓN Criterios mínimos para unha avaliación positiva do curso 1. Identificar os principais axentes e institucións económicas así como as funcións que desempeñan no marco dunha economía cada vez máis interdependen te, e aplicar este coñecemento á análise e valoración crítica dalgunhas realidades actuais. Con este criterio preténdese avaliar se se coñece o funcionamento básico da economía e se dispoñen, polo tanto, das claves imprescindibles para analizar algúns dos feitos e problemas que lles afectan a eles ou ás súas familias (inflación, custo da vida, mercado laboral, consumo, etc.) ou que caracterizan a actual globalización da economía. • Comprende e explica conceptos relacionados coa actividade económica. • Relaciona os axentes económicos, e coñece os factores que inflúen na produción e no consumo de bens. • Diferenciar os sistemas de economía planificada e de mercado, e explicar cambios recentes. • Recoñece as actividades económicas do sector primario.

• Coñece o concepto e as actividades do sector secundario. • Identifica as actividades do sector terciario, e recoñece os tipos de servizos e a súa localización espacial. • Coñece o concepto de materia prima e diferencia os seus principais tipos. • Define conceptos relacionados co mundo do traballo e coñece o funcionamento do mercado laboral. • Comprende a globalización da economía e algunhas das súas consecuencias. 2. Caracterizar os principais sistemas de explotación agraria e pesqueira existentes no mundo, e as paisaxes a que dan lugar, localizando algúns exemplos repre sentativos destes, e utilizar esa caracterización para analizar algúns problemas do campo e da pesca espa ñois e galegos, identificando as súas orixes históricas. Avaliarase se o alumnado sabe recoñecer os trazos dos principais sistemas agrarios e as súas paisaxes, así como as transformacións técnicas e socioeconómicas do mundo rural. Tamén comprobar se utilizan estes conceptos ao analizar os problemas máis destacados do mundo agrario actual, en particular o galego. Igual mente, se son quen de analizar os principais proble mas vinculados á actividade pesqueira. • Comprender e explicar os condicionantes físicos das actividades agrarias. • Comprender a diversidade de factores humanos que inflúen na actividade agraria. • Comprender e identificar os elementos das paisaxes agrarias: parcelas e tipos de poboamento: os sistemas de cultivo. • Identifica os trazos característicos das paisaxes agrarias tradicionais e explica os seus modelos. • Coñece os trazos esenciais das paisaxes agrarias evolucionadas e explica modelos significativos. • Coñece e distingue os sistemas gandeiros tradicionais e os de mercado. • Coñece os tipos de pesca e os problemas dos caladoiros. • Diferencia as paisaxes agrarias españolas, localízaas e distingue imaxes representativas. • Diferencia os caracteres básicos da pesca marítima en España e en Galicia 3. Comprender e describir as transformacións que nos campos das tecnoloxías, da organización empresarial e da localización se están producindo nas activi dades, espazos e paisaxes industriais, localizando e caracterizando os principais centros de produción no mundo, España e Galicia, e analizando as relacións de intercambio desigual. Trátase de avaliar se as alumnas e os alumnos coñe cen os principais tipos de industrias, se identifican as actuais formas de produción e as novas paisaxes industriais e se localizan as zonas produtoras máis destacadas, comprendendo os factores que explican tal distribución. Igualmente, se se recoñecen as correntes de intercambio que xeran a produción e o consumo, nun contexto de relacións desiguais, anali zando a situación actual da industria galega. • Distingue as vantaxes, inconvenientes e principais aproveitamentos das fontes de enerxía tradicionais. • Explica as fontes de enerxía alternativas e coñece as súas utilidades. • Diferencia as distintas tipoloxías de industrias e espazos industriais. • Comprende a escaseza de materias primas e fontes de enerxía en España, e coñece os principais tipos de industria. • Coñece a distribución espacial da industria española, e os problemas do sector secundario.

4. Identificar o desenvolvemento e a transformación recente das actividades terciarias, para entender os cambios que se están producindo tanto nas relacións económicas como sociais, e analizar as súas diversas repercusións espaciais, en particular no ámbito galego. Con este criterio trátase de avaliar que se coñece o progresivo proceso

de terciarización da economía actual, así como o papel que teñen os transportes e as comunicacións no artellamento do espazo, utilizando este coñecemento para explicar a extensión de novas formas e procesos urbanos a partir da análise da reali dade galega. • Define o termo comercio e os seus instrumentos, e diferencia os tipos de comercio. • Comprende a organización do comercio internacional e distingue áreas comerciais. • Coñece as características, as vantaxes e os inconvenientes do transporte por estrada e por ferrocarril. • Resume os caracteres, vantaxes e inconvenientes do transporte marítimo, fluvial e aéreo. • Comprende a influencia da comunicación na sociedade da información. • Define o turismo e a súa evolución, e recoñece as causas e repercusións desta actividade. • Comprende os tipos de turismo e localiza os principais espazos turísticos da Terra. 5. Describir algún caso, con preferencia do ámbito galego, que mostre as consecuencias ambientais das actividades económicas e os comportamentos indivi duais e colectivos, recoñecendo as formas de desen volvemento sustentable e ofrecendo algún exemplo de medidas correctoras, así como de acordos e políticas para frear a deterioración do ambiente. Trátase de comprobar se o alumnado toma concien cia dos problemas que a ocupación e explotación do espazo pode xerar. Igualmente, que coñece posturas e políticas de defensa do ambiente, suxerindo actua cións e medidas concretas que melloren a calidade ambiental e colaboren na busca dun desenvolvemento sustentable. • Comprende o proceso de intervención do ser humano no medio e as súas consecuencias. • Comprende as causas e as consecuencias da deforestación e a alteración do solo. • Distingue as causas e as consecuencias da contaminación atmosférica. • Comprende a sobreexplotación e contaminación da auga, e a perda de biodiversidade. • Identifica os RSU e coñece o problema derivado do seu incremento. • Coñece as medidas de protección ambientais, en xeral, e de España e Galicia, en particular. • Explica algúns problemas ambientais existentes en Galicia. 6. Identificar e localizar os principais países e áreas xeoeconómicas e culturais do mundo, os estados europeos, e as comunidades autónomas de España, coñe cendoaestrutura da Unión Europea e a organización político-administrativa e territorial galega e española. Preténdese avaliar o grao de comprensión da reali dade políticoterritorial como unha construción ao lon go do tempo, localizando os destados europeos, os gran des países e áreas xeoeconómicas do mundo, e as comunidades autónomas españolas. Tamén a capaci dade de analizar a situación de Galicia en Europa, valorando as repercusións das políticas comunitarias e as posibilidades de cooperación para superar as desvantaxes dunha posición excéntrica. • Localiza espazos centrais e periféricos e cita países representativos de cada área. • Diferencia os trazos dos países do Norte e dos países do Sur. • Explica algunhas das medidas para mitigar as desigualdades entre o Norte e o Sur. • Localiza os Estados do planeta e as súas capitais. • Explicar como as relixións condicionan a forma de vida das sociedades. • Explicar como as sociedades se organizan xerarquicamente en estratos sociais que varían dunha sociedade a outra • Coñecer as características das áreas xeoeconómicas actuais. • Define o concepto de Estado, e diferencia os seus poderes e administracións. • Comprende as diferenzas que existen entre os Estados democráticos e os Estados autoritarios. • Diferencia entre monarquía e república e distingue as principais formas de goberno. • Explica a organización e institucións do Estado español. • Coñece a organización do territorio español en comunidades autónomas, provincias e municipios.

7. Comprender os trazos xeográficos comúns e diver sos que caracterizan o territorio español e galego, e explicar as causas da súa diferente organización e os contrastes internos a partir do papel dos principais centros e eixos de actividade económica e de comuni cación, en canto vertebradores do espazo. Trátase de avaliar a comprensión da organización espacial nestes dous ámbitos, integrando o medio físico, a ocupación humana do territorio e a actividade económica, para explicar os contrastes e desequili brios internos, analizando a súa natureza, causas, con secuencias e interrelacións. • Comprende a situación do sector primario español e galego • Coñece a situación actual do sector terciario en España. • Diferencia as causas, modalidades e consecuencias do turismo en España, e cita problemas do sector turístico. • Identifica os trazos básicos da poboación de Europa, de España e de Galicia e a súa distribución no territorio • Analizar as principais características da poboación rural e urbana en España e Galicia, e establecer os problemas máis importantes a que se enfrontan

8. Analizar indicadores socioeconómicos de diferentes países para comprender os conceptos de desenvolvemento humano e de estado de benestar, e recoñecer desequilibrios na súa distribución e a dos recursos, explicando algunhas das súas causas e consecuencias, e amosando sensibilidade ante as desigualdades. Avaliarase se se comprende a información estatísti ca, expoñendo as súas conclusións, identificando dife renzas no grao de desenvolvemento e benestar entre países e dentro deles. Ademais, se se deducen conse cuencias, amosando rexeitamento cara as desigualda des, e valorando de xeito crítico o papel que desempe ñan organismos e institucións na loita contra elas. • Coñece a distribución da poboación no planeta e os factores que a explican. • Identifica os movementos naturais da poboación e aplica conceptos básicos. Explica os factores que influen na mortalidade e a natalidade • Coñece a evolución do crecemento natural da poboación e distingue e diferencia as súas etapas. • Coñece indicadores de desenvolvemento e explica as causas da desigualdade. • Coñece a existencia do traballo infantil e toma conciencia da súa actualidade. 9. Analizar algún exemplo representativo das tendencias migratorias na actualidade, identificando as súas causas e relacionándoas co proceso de globaliza ción, así como as consecuencias para os países recep tores e emisores, e manifestando actitudes de solida riedade no axuizamento deste fenómeno. Preténdese avaliar que se saben utilizar os coñece mentos sobre as tendencias do crecemento demográfi co e de desenvolvemento económico en particular a división mundial do traballo- para explicar os fluxos migratorios predominantes. Valorarase a capacidade para emitir un xuízo razoado desde o respecto pola diversidade cultural e o rexeitamento das situacións de explotación e dos comportamentos xenófobos e racistas. • Coñece os movementos migratorios, os seus tipos e causas. • Identifica os principais tipos de migracións actuais e as súas causas. Identifica as principais consecuencias das migracións internacionais. • Recoñece as diferentes consecuencias do crecemento urbano actual. 10. Utilizar fontes diversas para obter, relacionar e procesar información sobre feitos sociais e comunicar as conclusións de forma organizada e intelixible, empregando para isto as posibilidades que ofrecen as TIC. Avalíase o manexo correcto dos instrumentos gráficos e cartográficos. Trátase de comprobar se se utilizan as posibilidades que proporcionan as ferramentas informáticas básicas. • Utiliza fontes diversas (gráficos, esbozo, mapas temáticos, bases de datos, imaxes, fontes escritas) para obter, relacionar e procesar información sobre feitos sociais e comunicar as

• • • • • • • • • •

conclusións de forma organizada e intelixible empregando para isto as posibilidades que ofrecen as tecnoloxías da información e a comunicación. Utiliza con rigor a información obtida de fontes diversas e expoñer opinións razoadas ao participar en debates sobre cuestións de actualidade próximas á vida do alumnado, manifestando actitudes de solidariedade. Analizar e comentar textos, mapas e imaxes. Elaboración de notas, resumos ou esquemas a partir de información escrita e oral. Calcular proporcións e porcentaxes para elaborar un gráfico sectorial. Obtér información dun gráfico. Calcular a densidade de pepresentar graficamente información estatística en distintos tipos de gráficos. Calcular taxas de natalidade, mortalidade e crecemento natural. Obter información de gráficos estatísticos de poboación. Utilizar o atlas para localizar informacións no espazo Orde, limpeza e estructura dos traballos presentados

11. Participar en debates sobre cuestións de actuali dade próximas á vida do alumnado, argumentando as propias opinións e manifestando actitudes de solida riedade. Con este criterio preténdese comprobar a sensibili dade ante problemas do mundo actual, tales como a existencia de situacións de racismo, sexismo, deterio ración ambiental, actitudes consumistas,... Por outra banda, avaliar o uso axeitado da linguaxe oral e da argumentación, así como a aceptación das normas que rexen o diálogo e a intervención en grupo. • Identificación e distinción entre as circunstancias causais e os motivos persoais que interveñen nun feito ou situación concretos

6-. PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN A avaliación é, ante todo, un proceso para obter unha información, que unha vez analizada, permita tomar as decisións correctas para a mellora do proceso de ensinoaprendizaxe e correxer aqueles problemas detectados, tanto no progreso do alumnado (asimilación de contidos conceptuais, procedimentais e actitudinais), como na metodoloxía empregada, nos obxectivos propostos, nos contidos e incluso nos propios criterios de avaliación seleccionados. A avaliación ten que ser útil ó profesor, pois debe permitirlle coñecer a evolución da aprendizaxe dos alumnos, descubrir os posibles problemas e establecer as medidas para correxilos. A avaliación debe ser tamén útil ó alumno, para coñecer os factores que favorecen a súa formación, os seus problemas e reflexionar sobre a súa evolución. Hai que buscar uns instrumentos de avaliación adecuados a metodoloxía empregada na aula, ós diferentes tipos de contidos (actitudinais, conceptuais e procedimentais) e que ó mesmo tempo aporten unha información significativa para ó alumno e para ó profesor. Isto fai necesario recorrer a instrumentos variados e abertos entre os que destacamos: • Probas escritas. Axeotadas sobre todo para avaliar contidos conceptuais e procedimentais. Este tipo de probas debe ser moi variada, en función do tipo de contidos que se quer avaliar. Débense buscar probas adecuadas a metodoloxía usada na aula e que non busquen tanto unha repetición dos contidos asimilados como a resolución de problemas e conflictos mediante o uso deses conceptos e procedementos. Sen embargo para certos contidos propios da asinatura isto resulta bastante difícil. Nas probas escritas poderá presentaranse ao alumnado: Textos e mapas históricos para analizar e comentar.

Imaxes que proporcionan información de carácter histórico e artístico relacionadas con aspectos tratados na unidade. Feitos e conceptos para relacionar correctamente. Termos para ser definidos. Preguntas que o alumnado debe contestar a partir da información obtida na aula e n os materiais (libro, presentacións etc) Nas valoración das probas escritas ademais dos conyodos terase en conta tamén Correción, coherencia e adecuación da expresión escrita ós contidos que se pretenden explicar. Orde, limpeza e estrutura dos traballos presentado. Ortografía correcta • Observación sistemática do traballo do alumno na aula (traballo en equipo, intervencións en clase, participación, actitude cos compañeiros, debates, etc). É un instrumento básico, sobre todo a hora de avaliar contidos actitudinais (respecto ós dereitos dos demais, constancia e tenacidade no traballo, atención, observación e participación na clase, traballo en grupo) e procedimentais (elaboración de estratexias para resolver problemas, etc). A recollida da información pódese realizar de diferentes formas empregando unhas ou outras segundo os contidos que se traballen: escalas de observación, diario de clase, rexistro anecdótico, etc.Terase especialmente en conta as intervencións do alumnado na aula atendendo a: • Nivel e calidade das intervencións. • Mensaxe estruturado. • Comportamento. • Esforzo. • Interese. • Análise das produccións dos alumnos: pequenas investigacións, tarefas, traballos en equipo, etc. permite avaliar principalmente contidos procedimentais (estratexias para resolver problemas, elaboración de esquemas, ortografía, redacción, etc). Consideramos que o caderno de clase e o instrumento básico de traballo do alumno e polo tanto un bo instrumento de avaliación. Permite obter información sobre aspectos moi variados: contidos conceptuais (vocabulario), procedimentais (ortografía, redacción, orde, limpeza, gráficos, esquemas, mapas, resumos, etc), actitudinais (constancia no traballo, corrección de erros, etc). Na valoración dos traballos dos alumnos valorarase: • Correción, coherencia e adecuación da expresión escrita ós contidos que se pretenden explicar. • Orde, limpeza e estrutura dos traballos presentado. • Utilización de esquemas. • Revisión do traballo antes de dalo por finalizado. • Creatividade. • Uso adecuado e guiado do ordenador e dalgunha ferramenta telemática. • Uso adecuado dos manuais de consulta (enciclopedia, dicionario...) e de Internet. Utilización de Internet, de forma responsable e coa axuda, para buscar información sinxela ou resolver unha actividade. • Correcta selección, interpretación e síntese da información. • Entrevista individual e probas orais.

7-. CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN A nota da avaliación calcularase como sigue de: A) PROBAS ESCRITAS: Relizaranse un mínimo de dous exames escritos por avaliación. Os exames valoraranse sobre 10 puntos. A proba estará superada cunha nota igual ou superior a 5. Os exames farán media sempre e teñan unha nota superior a 3. De non ser así a avaliación estaría suspensa ata a recuperación do exame. As probas escritas supoñen o 70% da nota de avaliación (7 puntos de 10) B) TRABALLO. A este apartado corresponde o 30 % da nota (3 puntos). Neste apartado valórase a correcta realización das tarefas na casa, as lecturas, as exposicións orais, o traballo na aula, a actitude e o comportamento. • Traballos específcos 20%: Pequenas tarefas, investigacións guiadas ou lecturas, etc. O valor concreto de cada traballo pode variar de avaliación en avaliación, pois non se fan no mesmo número en cada unha delas. Pola correcta realización destes traballos pódese obter un máximo de 2 puntos • Os alumnos deben realizar unha lectura obrigatoria á longo do curso, que acompañada da realización dun traballo sobre o libro será valorada cun máximo dun punto na avalición correspondente. • Exposicóns orais: 5%. • Observación do traballo na aula: realización das tarefas, intervencións e participación: 5% (ata 0,5 puntos) • Para aprobar a avaliación será necesario obter neste apartado unha nota non inferior a 3.5 sobre 10 (1 punto dos 3 que corresponden este apartado) C) Traballos voluntarios: O alumnos poderán abter ata un máximo de 1 punto mediante a realización de traballos voluntarios: lecturas comentadas de libros, visionados de películas, exposicións orais sobre algún aspecto do temario, etc. A puntuación deste apartado sumarase a obtida nos dous anteriores Para aprobar a avaliación terá que obterse unha puntuación entre os tres apartados igual ou superior a 5 puntos A nota final será a media das tres avaliacións tendo en conta que: • Cando todas as avaliacións teñan unha nota igual ou superior a 5 a materia estará superada e a nota final será media das tres avaliacións • Cunha avaliación suspensa cunha nota non inferior a 4 e unha media das tres avaliacións igual ou superior a 5 a materia considérase aprobada • En caso de ter unha avaliación suspensa cunha nota inferior a 4 a materia está suspensa • En caso de ter dúas ou máis avaliacións suspensas a materia estará suspensa e a nota final será inferior a 5 En setembro realizarase unha proba escrita .Ademais de dita proba poderán esixirse para aprobar a realización de actividades complementarias que se entregarán o día do exame. A nota da avaliación de setembro non será superior a 5.

8-. ACTIVIDADES DE RECUPERACIÓN E REFORZO a-. Recuperación durante o curso Ademais dos exames xa indicados poderanse facer probas escritas de recuperación ó longo do curso co fin de facilitar o aproveitamento dos alumnos con maiores dificultades.

Os alumnos deberán repetir aquelas probas escritas cunha puntuación inferior a 4 e presentar tamén aqueles traballos obrigatorios non presentados ou valorados negativamente no seu momento. b-.Avaliación de alumnos coa materia pendente do curso anterior. Realizaranse ó longo de curso tres probas de acordo cos criterios de avaliación e os criteros mínimos que se establecen para o curso na presente programación. Para a preparación de ditas probas o alumno deberá realizar unha serie de actividades e entregalas antes de cada proba. Para poderse presentar as probas parciais é necesario entregar antes as actividades. Nesta caso a valoración desta tarefas poderá supoñer o 30% da nota, correspondendo o 70 % restante á proba escrita. Esta deberá corresponderse cos criterio mínimos establecidos nesta programación. De non presentar as actividades o alumno presentarase directamente á proba final no mes de maio. Ó longo do curso o profesor atenderá ós alumnos na súa hora de titoría para aclarar dúbidas ou corrixir actividades. Aqueles alumnos que non superen as ditas probas terán unha proba extraordinaria no mes de maio. c-. Probas extraordinarias En setembro realizarase unha proba escrita. Ademais poderse pedir os alumnos coa materia pendente a realización dunha serie de tarefas para a prepaaraación do exame. Nesta caso a valoración desta tarefas poderá chegar ó 30% da nota de setembro, correspondendo o 70 % restanto á proba escrita. Esta deberá corresponderse cos criterio mínimos. .

9-. MEDIDAS DE ATENCIÓN Á DIVERSIDADE En xeral , neste centro, en aplicación da LOE e como resposta os diferentes problemas que se van detectando, a atención á diversidade basease na aplicación de medidas ordinarias de reforzo educativo compaxinando as saídas fora da aula e a actividade nesta. O mesmo ocorre no caso de rapaces con adaptacións curriculares. • As actividades están secuenciadas segundo os niveis de dificultade, de maneira que faciliten a adquisición das competencias básicas a todos os alumnos. En todos os apartados da unidade propóñense actividades de reforzo e de ampliación segundo as necesidades do alumno/a. Pódense identificar porque van acompañadas dunhas iconas especiais. Úsanse outras iconas para identificar actividades de debate, actividades TIC (uso das tecnoloxías da información e da comunicación)... • Material complementario, dirixido ao profesor/a, conta con máis recursos específicos de reforzo e de ampliación. Estes materiais ofrécense do seguinte xeito: • Reforzo: Fichas fotocopiables con actividades para traballar a aprendizaxe dos contidos mínimos do curso e facilitar ao alumno/a que o requira a adquisición das competencias básicas. • Ampliación: Fichas fotocopiables con actividades de maior dificultade na súa con resolución, no tratamento doutros contidos relacionados cos do ciclo... Co obxectivo de facilitar o traballo cos alumnos con máis dificultades neste curso contamos cun agrupamento específico.

10-. ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES Visita a COMPOSTELA, 3º trimestre. A visita inclue a realización dun traballo

11. PLAN LECTOR e fomento da expresión oral e escrita No curso 2008-2009, aprobouse neste centro o Plan lector.Tendo en conta que integra tódalas intervencións do centro para o fomento da lectura, da escritura e das habilidades informáticas, tódalas actividades encamiñadas a obter a competencia en comunicación lingüística, tratamento da información e a competencia dixital , competencia cultural e artística e a competencia e a competencia para aprender a aprender realizadas dende esta materia pasarían a formar parte de dito Plan. Poderiamos citar tódalas actividades de comprensión lectora que se recollen en cada tema para realizar trala lectura e explicación deste á procura do uso dun vocabulario específico da área e da asimilación dos contidos fundamentais desta, a lectura de todo tipo de textos en calquera tipo de soporte, o uso de Internet para determinadas buscas así como da biblioteca escolar. Lectura: • Lectura de textos continuos: narrativos, descritivos, instrutivos, argumentativos, expositivos, con actividades de prelectura, durante lectura e poslectura (anticipar, predicir, inferir a partir do título do texto, do recurso dixital, das imaxes…). • Lectura comprensiva de fontes escritas históricas e xeográficas, tanto primarias como secundarias. • Lectura doutros tipos de documento: formulario, anuncio, gráfica, mapa... • Textos en soporte dixital (Internet e aplicacións informáticas, lectura en pantalla). • Lectura en alto. • Utilización do dicionario como instrumento de localización do vocabulario descoñecido. Expresión: • Composicións e escritos de tipoloxía diversa seguindo unhas pautas e prestando atención á presentación e á ortografía. • Participación oral en actividades grupais e preparación de debates, coloquios, faladoiros... • Expresión oral e escrita en razoamentos, actividades e traballos individuais, actividades en grupo... • Exposición oral das aprendizaxes, utilizando un vocabulario preciso, acompañada ou non de imaxes. • Expresión escrita en soporte papel e en pantalla. Os alumnos deben realizar unha lectura obrigatoria á longo do curso, que acompañada da realización dun traballo sobre o libro será valorada cun máximo dun punto na avalición correspondente. Nesta idea de fomento da lectura ademais da lectura obrigatoria presentarase ó alumnado unha selección de libros de lectura voluntaria que serán valorados na nota do alumno.

12-. TRATAMENTO DE FOMENTO DAS TIC O recurso as novas tecnoloxías terá unha presenza constante no que a recursos didácticos se refire coa utilización do canón para proxectar material de apoio . Así mesmo sempre que se considere oportuno estarán presentes cando se trate de buscar, obter e seleccionar información do ámbito, de fontes escritas, iconográficas e audiovisuais. Dende o curso 2010-2011 este centro participa no Proxecto Abalar, e polo tanto os cursos de 1º ESO utilizarán o portatil nas aulas. Así o uso das TIC será algo habitual ó longo do curso. Para incorporar as TIC na aula poderanse utilizar unha serie de recursos integrados cos contidos e actividades de Ciencias Sociais para cuarto curso, que complementan e amplían.

Utilización de bibliotecas, xa sexan físicas ou virtuais; uso de Internet: busca guiada de información mediante buscadores e consulta de enderezos web específicos; utilización de dicionarios, tradutores dixitais e enciclopedias virtuais; consulta de diarios e revistas en formato dixital... Selección de información Exposición ao alumno/a de cales son os criterios de selección de información: que páxinas web son as máis adecuadas e fiables, como se debe ordenar a información obtida... Tratamento da información e Proposta de redacción de traballos e de textos de carácter propio, produción de textos relacionados cos distintos aspectos da materia, mediante procesadores de texto, e o uso de correctores ortográficos para a revisión final. Cazas do tesouro Proposta de busca de información por medio da web. Formulación dunha serie de preguntas e unha gran pregunta (actividade máis elaborada). Para respondelas, o alumno/a debe buscar información por Internet nas páxinas webs indicadas ou noutras. Animacións Explicación de contidos de índole moi diversa (conceptos, procedementos...) por medio de imaxes animadas e textos. Actividades interactivas O alumno/a responde seleccionando a opción adecuada, clasificando elementos de diferentes grupos ou situándoos na súa posición correcta… Ao finalizar, o programa informa dos acertos e erros, e dáse a oportunidade de corrixilos (aplicables no encerado dixital Interactivo). Presentacións Traballos multimedia, presentacións creativas de textos, esquemas, realización de diapositivas... Proxectos Proposta de: • Unha busca de información mediante a web. Formulación dunha serie de actividades de investigación orientadas a un produto final. Para realizalas, o alumno/a debe buscar información por Internet nas páxinas webs indicadas (aprendizaxe por investigación). • Utilización de procesadores de texto para redactar, organizar, almacenar, imprimir e presentar documentos diversos, aproveitando todas as súas ferramentas: tipos de formato, inserción de imaxes e gráficos, correctores ortográficos e gramaticais... • Uso de programas que lle permiten ao alumno/a realizar exposicións e presentacións (Power Point, ou similares), como traballos multimedia, presentacións creativas de textos, esquemas, ou realización de diapositivas, facilitando a creatividade e a interactividade do alumno/a.

Busca de información

13-. ENSINANZAS TRANVERSAIS O carácter integral do currículo implica que se deben incorporar nas diferentes materias elementos educativos básicos contidos nas ensinanzas transversais. Deseguido, e de forma moi breve, presentamos como se incorporaron as ensinanzas transversais na materia de Ciencias Sociais. Educación moral e cívica

Considerar os códigos éticos máis aló dun código normativo social ou relixioso, e advertir da necesidade de elaborar criterios morais propios, razoados, solidarios e non suxeitos a meras esixencias externas. Desenvolver estruturas universais de xuízo moral que permitan a adopción de principios, tales como a xustiza e a solidariedade. Coñecer os sistemas éticos e morais máis relevantes, actuais e do pasado, que teñen unha incidencia na sociedade actual. Recoñecer nos dilemas actuais da humanidade a súa razón ética e moral. Analizar conflitos de valores e elaborar estratexias de solución baseadas no diálogo e no respecto. Discutir dilemas morais utilizando razoamentos non absolutos, abertos ao diálogo e á aceptación doutros puntos de vista. Educación para a paz Revisar o concepto de paz, máis aló da visión occidental herdada da idea de pax romana (ausencia de conflitos bélicos entre Estados), considerándoo non como antítese da guerra senón como un concepto oposto a outro máis amplo, o de violencia, que inclúe a guerra como unha forma de violencia organizada. Revisar o concepto de conflito, máis aló da súa identificación con algo negativo e violento, para consideralo como un proceso natural e consustancial á existencia humana en sociedade. Analizar conflitos sociais, advertindo os seus compoñentes básicos (persoa, proceso, e problema ou diferenzas esenciais), e relacionalos convenientemente co seu contexto temporal e espacial. Desenvolver as capacidades de toma de decisións e de resolución non-violenta dos conflitos para favorecer o desenvolvemento de condutas pro sociais. Comprender a interdependencia mundial entre os países e a mundialización dos problemas sociais para advertir o seu complexidade. Coñecer o contido básico da Declaración Universal dos Dereitos Humanos, a súa historia e a súa razón de ser na sociedade actual. Formar unha identidade universal desde o respecto e a afirmación da diferenza de etnias e culturas. Desenvolver a solidariedade entre os pobos, mediante o estudo e a valoración dos desequilibrios socioculturais e económicos entre os Estados, especialmente na situación do Terceiro Mundo. Coñecer as bases éticas do sistema democrático e as súas características concretas por medio da análise da Constitución vixente. Desenvolver competencias dialogantes que predispoñan ao acordo xusto e á participación democrática. Tomar decisións individuais ante un conflito, tendo en conta os puntos de vista e as necesidades de todos os implicados. Desenvolver na vida cotiá comportamentos coherentes cos principios e normas que se defendan verbalmente. Educación para a igualdade de oportunidades entre os sexos Comprender a diferenza entre sexo e xénero: o primeiro, como categoría biolóxica, e o segundo, como construción sociocultural que define as diferenzas emocionais e intelectuais, os comportamentos e os roles masculinos e femininos que cada sociedade asigna a mulleres e homes. Estudar os fenómenos e procesos sociais, incorporando a economía doméstica e a historia do papel da muller, e incluír o feminismo entre os proxectos éticos contemporáneos. Recoñecer os sesgos sexistas que se atopan nas interpretacións dos feitos sociais e na propia documentación. Incorporar nos traballos unha visión non sexista e adoptar, na vida escolar, familiar e social, actitudes a favor da igualdade entre ambos sexos. Participar nun intercambio de papeis fluído cos compañeiros da aula en situacións de traballo grupal, e favorecer a participación das alumnas nos debates e tomas de decisións para evitar

situacións de discriminación sexista. Facilitarase, deste xeito, desde a propia actividade da aula, o establecemento dunhas relacións máis xustas e equilibradas entre as persoas. Educación para a saúde e a calidade de vida Considerar a saúde como estado de benestar (físico, psíquico e social) ao que todo ser humano ten o dereito de aspirar para poder gozar dunha mellor calidade de vida. Coñecer, desde unha perspectiva histórica e xeográfica, a ampla gama de hábitos culturais distintos en relación á alimentación, á hixiene e ás enfermidades, e observar a súa diversidade, así como a súa evolución ao longo da historia da humanidade. Coñecer as consecuencias individuais e colectivas de hábitos alimentarios inadecuados e costumes desfavorables, para conservar un bo estado de saúde, e rexeitar as pautas de comportamento que non conducen á adquisición dun benestar xeral. Reflexionar sobre os propios hábitos e aplicar na vida cotiá, no contorno familiar e no comunitario os hábitos culturais que potencien unha mellor saúde e calidade de vida. Educación para o lecer Comprender o lecer desde unha perspectiva histórica como unha conquista social que se deriva da diminución da carga laboral e da disposición de máis tempo libre. Comprender o lecer como unha realidade actual que se desprende da repartición do traballo e do aumento obrigatorio das horas libres. Potenciar na vida cotiá o acceso aos mundos da información: cine, vídeo, libros, multimedia..., proporciándolle ao individuo unha panorámica máis ampla do mundo no que vive. Recoñecer no lecer as posibilidades de gozo, tanto individual coma colectivo, da natureza, do contorno, da cultura, da ciencia... Reflexionar e actuar no tempo de lecer respectando o medio natural e social no que se vive. Comprender e valorar a necesidade de dispoñer de tempo libre que permita a realización de actividades que supoñan un enriquecemento persoal e unha colaboracióna activa cos membros da comunidadade. Educación do consumidor Adquirir conciencia de consumidor e actuar en consecuencia, sendo consciente dos dereitos e responsabilidades desta figura. Coñecer a existencia e o contido básico da lei para a defensa dos consumidores e usuarios. Desenvolver habilidades e criterios para a toma de decisións e actuar como consumidor responsable, instando á fabricación de produtos cada vez máis duraderos, menos contaminantes e de fácil reciclaxe. Confeccionar orzamentos e elaborar estratexias para favorecer o aforro e a xestión máis adecuada dos recursos nos ámbitos familiar, local, galega e estatal. Educación ambiental Comprender o medio como sistema e advertir a importancia da interrelación e mutua dependencia dos elementos naturais e humanos. Adquirir un dominio das escalas temporais e espaciais suficientemente amplo como para poder tomar conciencia das consecuencias a curto e longo prazo de calquera intervención no medio. Afondar no coñecemento do medio, facendo especial énfase nas nocións de enerxía, equilibrio, crecemento, economía, orde, cooperación... Analizar as manifestacións da intervención humana desde o punto de vista da súa incidencia no medio. Adquirir unha visión histórica da evolución da actividade humana e a súa repercusión ambiental, especialmente ligada á obtención e xestión da enerxía. Analizar os problemas ambientais baixo un esquema multifactorial e contextualizado, evitando interpretacións excesivamente xeneralizadoras e posicións dogmáticas. Abordar problemas referidos ao contorno formulando posibles estratexias de solución.

Saber desenvolver estudos ambientais mediante a obtención, selección, tratamento e comunicación adecuada da información. Adoptar na vida cotiá unhas actitudes coherentes coa defensa do medio. Defender a necesidade de cooperación social en relación coa xestión ambiental, a nivel local, galego, nacional e internacional, e adoptar unha actitude de colaboración activa. Educación sexual Considerar a sexualidade tanto na súa dimensión biolóxica como emocional e social, apreciando os papeis feminino e masculino no exercicio da sexualidade como actividade de plena comunicación entre as persoas. Desenvolver o coñecemento do propio corpo e a autonomía persoal como elementos indispensables para adquirir un excelente nivel de saúde e autoestima para exercer con satisfacción o propio rol social. Realizar tarefas en grupo, presentando unha actitude crítica, respectuosa e tolerante coa diversidade de opinións e de opcións, onde se aplique o diálogo como vía necesaria para a solución dos problemas humanos. Educación viaria Comprender a organización do territorio e o espazo urbano en interacción coas redes de comunicación e transporte. Analizar as causas dos accidentes, normas de circulación e problemas ambientais relacionados co uso de todo tipo de vehículos. Desenvolver hábitos de conciencia cidadá en relación coa circulación e os riscos que comporta; valorar a importancia do respecto das normas e sinais de tráfico e interpretar o seu significado. Comportarse de xeito responsable na condución de vehículos, especialmente motocicletas e ciclomotores.

14. CONTRIBUCIÓN Ó PLAN DE CONVIVENCIA. O estudo da materia de Historia de 3º ESO non pode ser entendida sen ter en conta a transmisión de valores democráticos, de igualdade, de respecto aos demais e a outras culturas, idiomas, orixes, etc., de tolerancia, da resolución dos conflitos mediante o diálogo. Deste xeito, a materia contribuirá á fomentar a convivencia no centro, partindo de: • Fomentar o respecto cara outras culturas desenvolvendo a curiosidade polo coñecemento de outros pobos. • Apreciar a diversidade étnica e cultural das persoas e dos estados valorando a convivencia pacífica entre os pobos. • Rexeitar a discriminación racial e fomentar a igualdade das persoas. • Fomentar o respecto ás ideas a desenvolver hábitos de tolerancia, respecto e diálogo para resolver os conflitos. • Desenvolver hábitos e prácticas democráticas e valorar negativamente o recurso á violencia. • Rexeitar a discriminación racial e fomentar a igualdade dos seres humanos. • Contribuír ao labor de concienciación sobre a importancia dunha axeitada convivencia escolar que permita unha mellor relación ensinanza-aprendizaxe. • Detectar o antes posible conflitos que poidan xurdir nas aulas para resolvelos de maneira pacífica. • Motivar ao alumnado para que comece a interiorización da cultura do diálogo e a mediación. • Fomentar o respecto entre todos os membros da comunidade e a integración de todos os alumnos/as no centro. • Fomentar a realización de actividades que potencien o respecto á diversidade

15-. SISTEMA PARA A ACREDITACIÓN DE COÑECEMENTOS PREVIOS • •

Cuestonario nos primeiros dias de clase con preguntas e actividades sobre contidos básicos da materia Incentivar a participación nos primeiros dias de clase para observar as intervencións dos alumnos sobre cuestións planteadas polo profeor ou polos textos.

16-. PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN DA PROGRAMACIÓN. Ao finalizar o curso en xuño, o departamento elaborará unha memoria final onde se recollerán os seguintes puntos en relación a esta materia: • Porcentaxe do cumprimento da programación. • Xustificacións da parte da programación non impartida. • Modificacións introducidas durante o curso en relación coa programación didáctica. • Motivos das modificación feitas. • Propostas de melloras para a programación didáctica do próximo curso. • Análise dos resultados das avaliacións do alumnado en relación cos cursos anteriores

17-. INFORMACIÓN O ALUMNADO •

• •

O profesor responsable da materia informará en cada curso dos aspector máis destacados desta programación especialmente dos que atinxen a criterios de avaliación, procedemenos de avalición, criterios de cualificación, actiividades complementarias e actividades de recuperación e reforzo. De igual xeito darase a maior publicidade posible a estes apartados a travéss da páxina web do centro e/ou do blog do profesor A programación completa publicarase na páxina WEB do centro para que toda a comunidade educativa poida acceder a súa consulta.