ΕΝΟΤΗΤΑ 16η_Αριστοτέλους Πολιτικά_(Γ1, 3-4_6_12)

Αριστοτέλους «Πολιτικά»

1

ΕΝΟΤΗΤΑ 16η (Γ1, 3-4_6_12) Πρωτότυπο απόσπασμα αρχαίου κειμένου του σχολικού εγχειριδίου Ο πολίτης ορίζεται από τη συμμετοχή στην πολιτική και δικαστική εξουσία Κείμενο

(δες εδώ: http://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/corpora/anthology/content.html?m=1&t=42)

Ὁ δὲ πολίτης οὐ τῷ οἰκεῖν που πολίτης ἐστίν (καὶ γὰρ μέτοικοι καὶ δοῦλοι κοινωνοῦσι τῆς οἰκήσεως), οὐδ’ οἱ τῶν δικαίων μετέχοντες οὕτως ὥστε καὶ δίκην ὑπέχειν καὶ δικάζεσθαι (τοῦτο γὰρ ὑπάρχει καὶ τοῖς ἀπὸ συμβόλων κοινωνοῦσιν) … πολίτης δ’ ἁπλῶς οὐδενὶ τῶν ἄλλων ὁρίζεται μᾶλλον ἢ τῷ μετέχειν κρίσεως καὶ ἀρχῆς … τίς μὲν οὖν ἐστιν ὁ πολίτης, ἐκ τούτων φανερόν· ᾧ γὰρ ἐξουσία κοινωνεῖν ἀρχῆς βουλευτικῆς καὶ κριτικῆς, πολίτην ἤδη λέγομεν εἶναι ταύτης τῆς πόλεως, πόλιν δὲ τὸ τῶν τοιούτων πλῆθος ἱκανὸν πρὸς αὐτάρκειαν ζωῆς, ὡς ἁπλῶς εἰπεῖν. Μεταφραστική απόπειρα Και καθορίζουμε ότι πολίτης δεν είναι εκείνος που κατοικεί κάπου στην πόλη (αφού εκεί συγκατοικούν και οι μέτοικοι και οι δούλοι), ούτε εκείνοι που έχουν το δικαίωμα, να μπορούν να παρουσιάζονται μπροστά στο δικαστήριο σαν συνήγοροι ή κατηγορούμενοι (αφού αυτό το δικαίωμα το έχουν κι οι πολίτες άλλης πόλης που το αποκτούν δυνάμει συνθηκών με την πόλη) … Πολίτης με την πιο ακριβή σημασία του όρου είναι εκείνος που έχει το δικαίωμα να γίνεται δικαστής ή άρχοντας … Ποιος, λοιπόν, είναι ο πολίτης σ' αυτά τα συστήματα, γίνεται φανερό από τα παραπάνω: πολίτης δηλ. είναι το άτομο που έχει το δικαίωμα να μετέχει στην πολιτική και δικαστική εξουσία. Και πόλη, για να το πούμε πιο απλά, είναι το πλήθος των πολιτών που είναι οικονομικά αυτάρκεις. ΑΝΑΛΥΣΗ – ΣΧΟΛΙΑ Περιεχόμενο της ενότητας Πολίτης δεν ονομάζεται κανείς με κριτήριο τον τόπο της κατοικίας του ή το δικαίωμα να εμφανίζεται στο δικαστήριο ως ενάγων ή ως εναγόμενος, αλλά εκείνος που μπορεί να συμμετέχει στην πολιτική και στη δικαστική εξουσία. Και 7τόλϊς είναι το σύνολο των πολιτών, που είναι αρκετοί, για να εξασφαλίζουν τα απαραίτητα για τη ζωή τους («αὐτάρκεια»). Ποιος δεν είναι πολίτης Ο Αριστοτέλης διερευνά την έννοια «πολίτης», αναφέροντας πρώτα τα στοιχεία εκείνα που δεν αποδεικνύουν ότι κάποιος είναι πολίτης. Μετά απ' αυτόν τον εξ

Αλέξανδρος Αλεξανδρίδης – ΠΕ02 Φιλόλογος

Αριστοτέλους «Πολιτικά»

2

αντιστρόφου προσδιορισμό της έννοιας, ο φιλόσοφος θα περάσει στην παράθεση των χαρακτηριστικών της. Τα στοιχεία λοιπόν που δεν μπορούν να στηρίξουν τον ορισμό της έννοιας αυτής είναι: α) Ο τόπος κατοικίας. Ο ορισμός του πολίτη δε συναρτάται από τον τόπο στον οποίο κατοικεί, αφού κοινότητα κατοικίας έχουν και οι μέτοικοι και οι δούλοι, που όμως δεν είναι πολίτες. ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Μέτοικοι ονομάζονταν όσοι κατοικούσαν μόνιμα σε μια πόλη (κυρίως στην Αθήνα), αλλά προέρχονταν από άλλον ελληνικό τόπο. Αυτοί πλήρωναν κάθε χρόνο ειδικό φόρο, το μετοίκιον. Ο μέτοικος δεν ήταν κανονικός πολίτης και υποχρεωνόταν να έχει έναν προστάτην, δηλαδή έναν κανονικό πολίτη, ο οποίος συναλλασσόταν για λογαριασμό του με το κράτος και έδινε εγγύηση για τη διαγωγή εκείνου. Συχνά ένας μέτοικος αποκτούσε το δικαίωμα της ισοπολιτείας. β) Τα δικαιικά δικαιώματα. Δεν μπορεί επίσης να είναι κανείς πολίτης, μόνο και μόνο επειδή έχει το δικαίωμα να εμφανίζεται στο δικαστήριο είτε ως ενάγω ν είτε ως εναγόμενος, γιατί και κάποιοι κάτοικοι της πόλης που είναι πολίτες άλλων πόλεων έχουν αυτό το δικαίωμα, ύστερα από κάποια ειδική συμφωνία ανάμεσα στην πόλη στην οποία διαμένουν και στην πόλη από την οποία προέρχονται και της οποίας είναι πολίτες. ΣΗΜΕΙΩΣΗ: «ἀπὸ συμβόλων»: «σύμβολα» ήταν ειδικές συμβάσεις, κυρίως εμπορικές, ανάμεσα σε δύο πόλεις, οι οποίες ρύθμιζαν τις διαδικασίες για αδικήματα εμπορικών κυρίως συναλλαγών. Σε ένα άλλο σημείο του τρίτου βιβλίου των «Πολιτικών» ο Αριστοτέλης αναφέρεται και πάλι στα σύμβολα, φέρνοντας ως παράδειγμα τους Τυρρηνούς και τους Καρχηδόνιους, οι οποίοι είχαν τέτοιες συμφωνίες μεταξύ τους, όμως αυτό δε σήμαινε ότι ανήκαν στην ίδια πολιτική κοινωνία. Στο κείμενο που παραλείπεται (βλ. τα αποσιωπητικά του σχολικού βιβλίου) ο Αριστοτέλης αποκλείει την ιδιότητα του πολίτη από τα παιδιά και από τους γέροντες. Ύστερα από τον αποκλεισμό του τόπου κατοικίας και των δικαιικών δικαιωμάτων, με τα οποία δε συναρτάται ο ορισμός της έννοιας «πολίτης», ο Αριστοτέλης έρχεται στα δύο κυριότερα γνωρίσματα του πολίτη. Πολίτης λοιπόν είναι: α) αυτός που μπορεί να δικάζει ως μέλος δικαστηρίου (μετέχειν κρίσεως) και β) αυτός που μπορεί να συμμετέχει στη διοίκηση του κράτους και στα όργανα από τα οποία λαμβάνονται οι πολιτικές αποφάσεις (βουλή, εκκλησία του δήμου) (μετέχειν ἀρχῆς). Ο πολίτης λοιπόν ορίζεται ως προς το πλαίσιο συμμετοχής του στο πολίτευμα. Τι είναι ἡ πόλις Όπως αναφέρθηκε στην προηγούμενη διδακτική ενότητα, η πόλις είναι το όλον και ο πολίτης το μέρος. Έτσι, αφού ορίστηκε εδώ η έννοια πολίτης, μπορεί να οριστεί και η έννοια πόλις, η οποία είναι το σύνολο των ατόμων που μπορούν να συμμετέχουν στην πολιτική και στη δικαστική εξουσία · και ακόμα, που είναι αρκετά και ικανά να

Αλέξανδρος Αλεξανδρίδης – ΠΕ02 Φιλόλογος

Αριστοτέλους «Πολιτικά»

3

εξασφαλίζουν τα πάντα στο κοινό (η συμμετοχή στις δικαστικές λειτουργίες είναι βασικό στοιχείο για τον ορισμό της έννοιας πολίτης και για τον Πλάτωνα). Τα κύρια σημεία της ενότητας 1. Ο τόπος στον οποίο κατοικεί ένα άτομο και το δικαίωμα συμμετοχής σε δίκες δε στοιχειοθετούν την ιδιότητα του πολίτη.

2. Πολίτης είναι αυτός που μπορεί να συμμετέχει στη δικαστική και στην πολιτική εξουσία.

3. Πόλις είναι το σύνολο των ατόμων που μπορούν να συμμετέχουν στη δικαστική και στην πολιτική εξουσία και που μπορούν να εξασφαλίζουν όσα αγαθά χρειάζονται. ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ (από το σχολικό εγχειρίδιο) Ενδεικτικές απαντήσεις 1. «οὐδ’ οἱ τῶν δικαίων μετέχοντες οὕτως ὥστε...»: Αφού πρώτα προσέξεις ότι η λέξη «δικαίων» είναι σε πληθυντικό αριθμό και ότι μετά το «μετέχοντες» δεν υπάρχει κόμμα, προσπάθησε να εξηγήσεις γιατί σου δόθηκε παραπάνω η συγκεκριμένη μετάφραση για τη φράση αυτή. Απάντηση: Η φράση «οἱ τῶν δικαίων μετέχοντες οὕτως ὥστε...» μεταφράζεται «αυτοί που (από όλα τα πολιτικά δικαιώματα) έχουν μόνο το δικαίωμα να...». Η λέξη «δίκαια» τίθεται σε πληθυντικό αριθμό ουδέτερου γένους, γιατί αναφέρεται στα πολιτικά δικαιώματα. Το κόμμα απουσιάζει μετά το «μετέχοντες», για να δηλωθεί ότι όσα ακολουθούν αποτελούν απαραίτητο συμπλήρωμα της έννοιας της μετοχής και λειτουργούν περιοριστικά, ώστε το «μετέχοντες» να έχει ως αποκλειστικό του αντικείμενο το δικαίωμα του «δίκην ὑπέχειν» και «δικάζεσθαι». Ο περιορισμός αυτός δηλώθηκε στη μετάφραση με το «έχουν μόνο...».

2. Γράψε ένα μικρό δοκίμιο (δύο περίπου σελίδων) για τη σημασία που έχει το να μπορεί ο πολίτης να προσφεύγει στα δικαστήρια ως κατήγορος ή κατηγορούμενος προκειμένου να υπερασπιστεί τον εαυτό του, το δίκιο του ή τα συμφέροντά του. Απάντηση: Ένα από τα σημαντικότερα δικαιώματα του πολίτη που τον καθιστά προνομιούχο σε σχέση με το μέτοικο και ιδίως το δούλο είναι η δυνατότητά του να μπορεί να προσφεύγει στα δικαστήρια. Με τον τρόπο αυτό: α. Μπορεί, ως κατήγορος, να υπερασπιστεί τα δικαιώματά του αν θεωρεί ότι αυτά καταπατούνται. β. Μπορεί, ως κατηγορούμενος, να υπερασπιστεί τον εαυτό του σε περίπτωση που κάποιος τον κατηγορήσει άδικα.

Αλέξανδρος Αλεξανδρίδης – ΠΕ02 Φιλόλογος

Αριστοτέλους «Πολιτικά»

4

Το να εξασφαλίζεται η δικαστική προστασία του πολίτη είναι βασική αρχή των δημοκρατικών πολιτευμάτων και κατοχυρώνεται από το σύνταγμα κάθε ελεύθερης χώρας.

----------------------------------------------------------

Αλέξανδρος Αλεξανδρίδης – ΠΕ02 Φιλόλογος