ΕΝΟΤΗΤΑ 4η_Αριστοτέλους Ηθικά Νικομάχεια_(Β1, 7-8)

Αριστοτέλους «Ηθικά Νικομάχεια»

1

ΕΝΟΤΗΤΑ 4η (B1, 7-8) Πρωτότυπο απόσπασμα αρχαίου κειμένου του σχολικού εγχειριδίου Σε όλες τις περιστάσεις της (καθηµερινής) ζωής µας διαπιστώνεται η σηµασία της ηθικής πράξης για την απόκτηση της ηθικής αρετής

Κείμενο

(δες εδώ: http://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/corpora/anthology/content.html?m=1&t=23)

οὕτω δὴ καὶ ἐπὶ τῶν ἀρετῶν ἔχει· πράττοντες γὰρ τὰ ἐν τοῖς συναλλάγμασι τοῖς πρὸς τοὺς ἀνθρώπους γινόμεθα οἳ μὲν δίκαιοι οἳ δὲ ἄδικοι, πράττοντες δὲ τὰ ἐν τοῖς δεινοῖς καὶ ἐθιζόμενοι φοβεῖσθαι ἢ θαρρεῖν οἳ μὲν ἀνδρεῖοι οἳ δὲ δειλοί. ὁμοίως δὲ καὶ τὰ περὶ τὰς ἐπιθυμίας ἔχει καὶ τὰ περὶ τὰς ὀργάς· οἳ μὲν γὰρ σώφρονες καὶ πρᾶοι γίνονται, οἳ δ’ ἀκόλαστοι καὶ ὀργίλοι, οἳ μὲν ἐκ τοῦ οὑτωσὶ ἐν αὐτοῖς ἀναστρέφεσθαι, οἳ δὲ ἐκ τοῦ οὑτωσί. καὶ ἑνὶ δὴ λόγῳ ἐκ τῶν ὁμοίων ἐνεργειῶν αἱ ἕξεις γίνονται. διὸ δεῖ τὰς ἐνεργείας ποιὰς ἀποδιδόναι· κατὰ γὰρ τὰς τούτων διαφορὰς ἀκολουθοῦσιν αἱ ἕξεις. οὐ μικρὸν οὖν διαφέρει τὸ οὕτως ἢ οὕτως εὐθὺς ἐκ νέων ἐθίζεσθαι, ἀλλὰ πάμπολυ, μᾶλλον δὲ τὸ πᾶν. Μεταφραστική απόπειρα Το ίδιο συμβαίνει και με τις αρετές: κάνοντας αυτά που κάνουμε στην καθημερινή μας συνάφεια με τους άλλους ανθρώπους άλλοι γινόμαστε δίκαιοι και άλλοι άδικοι· επίσης: κάνοντας αυτά που κάνουμε στις επικίνδυνες και φοβερές περιστάσεις της ζωής και αποκτώντας σιγά σιγά τη συνήθεια να αισθανόμαστε φόβο ή θάρρος, άλλοι γινόμαστε ανδρείοι και άλλοι δειλοί. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και σε σχέση με τις επιθυμίες και την οργή: άλλοι γίνονται σώφρονες και πράοι και άλλοι ακόλαστοι και οργίλοι, οι πρώτοι με το να συμπεριφέρονται έτσι στις περιστάσεις αυτές και οι άλλοι με τον αντίθετο τρόπο. Με δυο λόγια: οι έξεις γεννιούνται από την επανάληψη όμοιων ενεργειών. Γι' αυτό και πρέπει να φροντίζουμε οι ενέργειές μας να έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, αφού οι έξεις είναι τελικά αντίστοιχες προς τις διαφορές που οι ενέργειες αυτές παρουσιάζουν μεταξύ τους. Δεν έχει λοιπόν μικρή σημασία να αποκτά κανείς όσο γίνεται πιο νέος αυτές ή εκείνες τις συνήθειες ίσα ίσα έχει πολύ μεγάλη σημασία, ή μάλλον σημαίνει το παν. ΑΝΑΛΥΣΗ – ΣΧΟΛΙΑ Σε όλες τις περιστάσεις της (καθημερινής) ζωής μας διαπιστώνεται η σημασία της ηθικής πράξης για την απόκτηση της ηθικής αρετής.

1. Μέσα στην 4η ενότητα υπάρχουν ζεύγη αντίθετων ιδιοτήτων: δίκαιος - άδικος, δειλός - ανδρείος, σώφρων - ακόλαστος, πράος - οργίλος. Μέσω αυτών των αντίθετων ζευγών αισθητοποιείται η αλήθεια της διαπίστωσης για την ποιοτική

Αλέξανδρος Αλεξανδρίδης – ΠΕ02 Φιλόλογος

Αριστοτέλους «Ηθικά Νικομάχεια»

2

ομοιότητα μεταξύ αφετηρίας (βαθμού πραγμάτωσης) και αποτελέσματος (βαθμού κατάκτησης) της ηθικής αρετής. Για παράδειγμα, με το να συνηθίζουμε να φοβόμαστε ή να έχουμε θάρρος, γινόμαστε αντίστοιχα άλλοι δειλοί, άλλοι ανδρείοι. Στο κείμενο ο Αριστοτέλης σχηματίζει το χιαστό σχήμα: «φοβεῖσθαι - δειλοί, ἀνδρείοι – θαρρεῖν» .

2. Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των ηθικών ιδιοτήτων και συμπεριφορών συνδέονται με τις καταστάσεις του θυμικού, δηλαδή τις συναισθηματικές εκδηλώσεις (επιθυμίες, εξάψεις οργής). Και αυτό γιατί μέσω των συναισθημάτων γεννιούνται όλες οι διεγέρσεις και τα πρώτα κίνητρα κάθε είδους συμπεριφοράς. Άνθρωπος συναισθηματικά διαταραγμένος ή ανώριμος δεν μπορεί να έχει απόλυτα ομαλοποιημένη συμπεριφορά. Τελικά, από την αξιολόγηση των κινήτρων και της συμπεριφοράς μας σε διάφορες συγκυρίες και όταν όλα αυτά εφαρμόζονται κατ' επανάληψη, έχουμε δηλαδή εθιστεί στην πραγμάτωσή τους, τότε θα αποκτήσει βαθμό κατάκτησης και αξιολογικό χαρακτηρισμό και η ηθική μας αρετή. Με δυο λόγια, από αντίστοιχες επαναλαμβανόμενες ενέργειες διαμορφώνονται μόνιμα στοιχεία στο χαρακτήρα μας, τα οποία χαρακτηρίζουν ποιοτικά την ηθική μας αρετή. Οι πράξεις μας δηλαδή μετουσιώνουν και τον αξιολογικό μας χαρακτηρισμό.

3. Γενικά, ο Αριστοτέλης επισημαίνει ότι: α) Μία ενέργεια με επαναληπτικό χαρακτήρα διαμορφώνει ένα μόνιμο στοιχείο στο χαρακτήρα μας («ἕξις») . β) Καλή ή κακή ενέργεια (πράξη) οδηγεί στη διαμόρφωση καλής ή κακής « έξεως» αντίστοιχα. γ) «Ἔθος» (=συνήθεια) καλών ή κακών πράξεων, οδηγεί αντίστοιχα σε καλές ή κακές «ἕξεις». Συμπέρασμα: η ποιότητα των «ἐξεών» μας (που διαμορφώνεται από τα «έθη» μας, δηλαδή τις συνήθειές μας) προσδιορίζει και το βαθμό κατάκτησης από μέρους μας της ηθικής αρετής. Άρα, ισχύει: «ἔθος»> «ἕξις»>ποιότητα ηθικής αρετής. ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ (από το σχολικό εγχειρίδιο) Ενδεικτικές απαντήσεις 1. Η επαναληπτική αντωνυμία είναι γένους ουδετέρου, και τα προηγούμενα, στα οποία αναφέρεται, είναι τὰ περὶ τάς ἐπιθυμίας και τὰ περὶ τάς ὀργάς.

2. ἕξις, πλ. -εις: Προέρχεται από τη ρίζα σεχ- του ρήματος ἔχω· το ἐξ- είναι χρονικό θέμα του μέλλοντα του ρήματος· σεχ-σ-ω à ἕξ-ω – η δασεία στον ενεστώτα χάνεται γιατί ακολουθεί ο δασύς φθόγγος [χ]. Αυτό μας δείχνει ότι με τη λέξη αυτή, ἕξεις, δηλώνονται αυτά που πρόκειται ή προβλέπεται να έχει κανείς στο μέλλον, εξαιτίας κάποιων δεδομένων ή πράξεων του παρόντος. Στην αρχαία χρήση η λέξη σήμαινε ιδιότητες που μονιμοποιήθηκαν στο χαρακτήρα μας, από προηγούμενο εθισμό εννοείται. Στη νεοελληνική, η σημασία είναι «συνήθεια που αποκτά κανείς από την επανάληψη της ίδιας πράξης ή από την επίδραση του ίδιου παράγοντα». Από το χωρίο αυτό του Αριστοτέλη, γίνεται φανερό ότι η λέξη ήδη από την αρχαιότητα α) συνδεόταν με το χαρακτήρα, β) συνδεόταν με την έννοια της επανάληψης. Αλέξανδρος Αλεξανδρίδης – ΠΕ02 Φιλόλογος

Αριστοτέλους «Ηθικά Νικομάχεια»

3

3. Όπως φαίνεται από το «εὐθύς ἐκ νέων», ιδίως μάλιστα με την προσθήκη της φράσης «μᾶλλον δὲ τὸ πᾶν», ο Αριστοτέλης δίνει μεγάλη έμφαση στη σημασία που έχει η νεανική ηλικία για την απόκτηση των συνηθειών. Αυτή η θέση του φιλοσόφου σήμερα αποτελεί κοινό τόπο, καθώς, όπως γνωρίζει ο κάθε απλός άνθρωπος και επιβεβαιώνει η σύγχρονη ψυχολογία από τον Freud και εξής, η παιδική ηλικία παίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας. Αυτό συμβαίνει, μεταξύ άλλων, διότι οι δυνατότητες που έχει ο άνθρωπος σε μικρή ηλικία για μάθηση είναι πολύ περισσότερες από ό,τι μετά την ενηλικίωση του.

----------------------------------------------------------

Αλέξανδρος Αλεξανδρίδης – ΠΕ02 Φιλόλογος